Υπόθεση C‑113/12

Donal Brady

κατά

Environmental Protection Agency

[αίτηση του Supreme Court (Ιρλανδία) για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Περιβάλλον — Οδηγία 75/442/ΕΟΚ — Κοπριά που παράγεται και αποθηκεύεται σε χοιροτροφείο προκειμένου να δοθεί σε γεωργούς οι οποίοι τη χρησιμοποιούν ως λίπασμα στις γαίες τους — Χαρακτηρισμός ως “απόρριμμα” ή ως “παραπροϊόν” — Προϋποθέσεις — Βάρος αποδείξεως — Οδηγία 91/676/ΕΟΚ — Παράλειψη μεταφοράς στην εθνική νομοθεσία — Προσωπική ευθύνη του παραγωγού όσον αφορά την τήρηση, εκ μέρους των εν λόγω γεωργών, των κανόνων της Ένωσης σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων και των λιπασμάτων»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τέταρτο τμήμα) της 3ης Οκτωβρίου 2013

1. Περιβάλλον – Απόβλητα – Οδηγία 75/442 – Έννοια του αποβλήτου – Ουσία που απορρίπτεται – Κριτήρια εκτιμήσεως

   (Άρθρο 174 § 2 EK· οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρο 1, στοιχείο αʹ)

2. Περιβάλλον – Απόβλητα – Οδηγία 75/442 – Έννοια του αποβλήτου – Ουσία που απορρίπτεται – Περιττώματα ζώων – Δεν εμπίπτει – Προϋποθέσεις

   (Οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρο 1, στοιχείο αʹ)

3. Περιβάλλον – Απόβλητα – Οδηγία 75/442 – Έννοια του αποβλήτου – Ουσία που απορρίπτεται – Περιττώματα ζώων – Δεν εμπίπτει – Περιεχόμενο

   (Οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρο 1, στοιχεία αʹ, βʹ και γʹ)

4. Περιβάλλον – Απόβλητα – Οδηγία 75/442 – Έννοια του αποβλήτου – Ουσία που απορρίπτεται – Περιττώματα ζώων – Δεν εμπίπτει – Βάρος αποδείξεως

   (Οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρο 1, στοιχείο αʹ)

5. Περιβάλλον – Απόβλητα – Οδηγία 75/442 – «Άλλη νομοθεσία» κατά την έννοια του άρθρου 2, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ – Οδηγία που δεν έχει μεταφερθεί στην εθνική έννομη τάξη – Δεν εμπίπτει

   (Οδηγίες του Συμβουλίου 75/442, άρθρο 2 § 1, στοιχείο γʹ, περίπτωση iii, και 91/676)

6. Περιβάλλον – Απόβλητα – Οδηγία 75/442 – Υποχρεώσεις των κρατών μελών έναντι των κατόχων αποβλήτων – Υποχρέωση του επιχειρηματία να έχει λάβει άδεια ή να έχει απαλλαγή από την υποχρέωση λήψεως άδειας πριν από οποιαδήποτε εργασία διαθέσεως ή αξιοποιήσεως των αποβλήτων – Περιεχόμενο – Ευθύνη όσον αφορά την τήρηση της νομοθεσίας της Ένωσης σχετικά με τη διαχείριση αποβλήτων και λιπασμάτων

   (Οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρα 1, στοιχείο αʹ, 8, 10 και 11)

1.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 38-42, 44, 49)

2.  Το άρθρο 1, στοιχείο αʹ, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350, έχει την έννοια ότι κοπριά που παράγεται σε επιχείρηση εντατικής εκτροφής χοίρων και αποθηκεύεται έως ότου παραδοθεί σε γεωργούς, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα στις γαίες τους, δεν αποτελεί «απόβλητο» κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως, αλλά υποπροϊόν, εφόσον ο εν λόγω παραγωγός σκοπεύει να την εμπορευθεί υπό συμφέροντες οικονομικούς όρους, στο πλαίσιο μεταγενέστερης διαδικασίας, υπό την προϋπόθεση ότι η επαναχρησιμοποίηση της κοπριάς δεν είναι απλώς ενδεχόμενη, αλλά βέβαιη και πραγματοποιείται χωρίς να προηγηθεί επεξεργασία και σε συνέχεια της διαδικασίας παραγωγής της.

   Προκειμένου να διαπιστωθεί εάν η επαναχρησιμοποίηση της κοπριάς από άλλους γεωργούς για τον εμπλουτισμό του εδάφους παρουσιάζει τον απαιτούμενο βαθμό βεβαιότητας ώστε να δικαιολογείται η αποθήκευσή της επί διάστημα μεγαλύτερο από το απαραίτητο για τη συλλογή και τη διάθεσή της, πρέπει να εξασφαλιστεί, μεταξύ άλλων, ότι οι γαίες των ως άνω γεωργών στις οποίες πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθεί η κοπριά είναι σαφώς καθορισμένες.

   Εξίσου σημαντικό είναι η αποθηκευόμενη ποσότητα κοπριάς να είναι η απολύτως αναγκαία για τις σκοπούμενες εργασίες εμπλουτισμού, πράγμα που σημαίνει, αφενός, ότι οι ποσότητες που αποθηκεύονται πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν κατά τον τρόπο αυτό και, αφετέρου, ότι η διάρκεια της αποθήκευσης πρέπει να περιορίζεται ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν λόγω του εποχιακού χαρακτήρα των εργασιών εμπλουτισμού του εδάφους.

   Συναφώς, στα εθνικά δικαστήρια απόκειται, μεταξύ άλλων να διαπιστώνουν εάν οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης που χρησιμοποιεί ο παραγωγός της κοπριάς είναι κατάλληλες ώστε να εμποδίζουν απολύτως την απορροή και τη διαρροή της ουσίας αυτής στο έδαφος και εάν διαθέτουν επαρκή χωρητικότητα για την αποθήκευση της παραγόμενης κοπριάς έως την παράδοσή της στους ενδιαφερομένους γεωργούς.

   Εξάλλου, η επαναχρησιμοποίηση της κοπριάς από τους ενδιαφερομένους τρίτους, όπως έχει προγραμματιστεί από τον παραγωγό, πρέπει να μπορεί να του αποφέρει κάποια ωφέλεια, πέραν της απλής δυνατότητας απορρίψεως του προϊόντος, περίσταση που, εφόσον όντως συντρέχει, ενισχύει την πιθανότητα επαναχρησιμοποιήσεως.

   (βλ. σκέψεις 52, 55-57, 60, διατακτ. 1)

3.  Η διαπίστωση ότι η επαναχρησιμοποίηση της κοπριάς παρουσιάζει, σε μια συγκεκριμένη περίπτωση, τον βαθμό βεβαιότητας που απαιτείται ώστε, κατά την αποθήκευσή της και έως την πραγματική παράδοσή της στους τρίτους ενδιαφερομένους, να μπορεί να χαρακτηριστεί ως υποπροϊόν, ουδόλως προδικάζει το ενδεχόμενο η κοπριά αυτή να καταστεί απόβλητο μετά την προαναφερθείσα παράδοσή της, ιδίως σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι εν τέλει απορρίφθηκε στο περιβάλλον από τους ως άνω τρίτους κατά τρόπο ανεξέλεγκτο και υπό συνθήκες που επιτρέπουν τον χαρακτηρισμό της ως αποβλήτου.

   Σε μια τέτοια περίπτωση, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι αυτός ο οποίος όντως έχει στην κατοχή του τα προϊόντα αμέσως πριν αυτά καταστούν απόβλητα θεωρείται «παραγωγός» των εν λόγω προϊόντων, κατά την έννοια του άρθρου 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350, οπότε μπορεί να χαρακτηριστεί ως «κάτοχος» αυτών, κατά την έννοια του άρθρου 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας αυτής.

   (βλ. σκέψεις 50, 51) (βλ. σκέψεις 50, 51)

4.  Το δίκαιο της Ένωσης δεν απαγορεύει να φέρει ο παραγωγός μιας ουσίας, όπως η κοπριά, που παράγεται και αποθηκεύεται έως ότου παραδοθεί σε γεωργούς, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα στις γαίες τους, το βάρος να αποδείξει ότι πληρούνται τα κριτήρια βάσει των οποίων η κοπριά αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί ως υποπροϊόν, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θίγεται η αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης και, ιδίως, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350, και ότι εξασφαλίζεται η τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το δίκαιο αυτό, και ειδικότερα η προϋπόθεση κατά την οποία οι διατάξεις της εν λόγω οδηγίας δεν πρέπει να εφαρμόζονται σε ουσίες οι οποίες, βάσει των κριτηρίων αυτών, πρέπει να θεωρούνται υποπροϊόντα ως προς τα οποία δεν έχει εφαρμογή η οδηγία αυτή.

   Συγκεκριμένα, η οδηγία 75/442 δεν περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις σχετικά με τον προσδιορισμό του προσώπου που φέρει το βάρος αποδείξεως της πληρώσεως των κριτηρίων βάσει των οποίων διαπιστώνεται εάν μια ουσία αποτελεί υποπροϊόν και όχι «απόβλητο», κατά την έννοια της οδηγίας αυτής. Υπό τις συνθήκες αυτές, απόκειται στο εθνικό δικαστήριο να εφαρμόσει τις διατάξεις του αντίστοιχου δικαιικού συστήματος, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θίγεται έτσι η αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης και, ιδίως, της οδηγίας 75/442 και ότι εξασφαλίζεται η τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το δίκαιο αυτό. Επομένως, η εφαρμογή των σχετικών με το βάρος αποδείξεως κανόνων της εθνικής νομοθεσίας δεν πρέπει να καθιστά υπέρμετρα δυσχερή την απόδειξη της δυνατότητας χαρακτηρισμού ορισμένων ουσιών ως υποπροϊόντων, κατ’ εφαρμογή των ως άνω κριτηρίων.

   (βλ. σκέψεις 61, 62, 65, διατακτ. 2)

5.  Το άρθρο 2, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, περίπτωση iii, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350, έχει την έννοια ότι, εφόσον η οδηγία 91/676, για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, δεν έχει μεταφερθεί στην εσωτερική νομοθεσία κράτους μέλους, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι τα περιττώματα κτηνοτροφικής προελεύσεως που παράγονται σε χοιροτροφείο που λειτουργεί στο εν λόγω κράτος μέλος «καλύπτονται από άλλη νομοθεσία» κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως, λόγω της υπάρξεως της δεύτερης οδηγίας.

   Συγκεκριμένα, για να μπορούν να θεωρηθούν οι επίμαχοι κοινοτικοί ή εθνικοί κανόνες ως «άλλη νομοθεσία», κατά την έννοια της διατάξεως του άρθρου 2, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, περίπτωση iii, πρέπει να περιλαμβάνουν συγκεκριμένες διατάξεις περί οργανώσεως της διαχειρίσεως των αποβλήτων και να διασφαλίζουν ένα επίπεδο προστασίας τουλάχιστον ισοδύναμο με εκείνο που προκύπτει από την οδηγία 75/442.

   Πάντως, εφόσον ένα κράτος μέλος δεν έχει θεσπίσει τα απαραίτητα μέτρα για την εφαρμογή της οδηγίας 91/676, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι η οδηγία αυτή εξασφαλίζει επίπεδο προστασίας τουλάχιστον ισοδύναμο με εκείνο που προκύπτει από την οδηγία 75/442, διότι η παράλειψη μεταφοράς στην εθνική νομοθεσία συνεπάγεται, αντιθέτως, ότι η διαχείριση των επίμαχων περιττωμάτων κτηνοτροφικής προελεύσεως, εφόσον δεν διέπεται από την οδηγία αυτή, δεν διέπεται από καμία νομοθεσία.

   (βλ. σκέψεις 67, 69, 70, διατακτ. 3)

6.  Εφόσον γίνει δεκτό ότι η κοπριά που παράγεται και αποθηκεύεται σε χοιροτροφείο πρέπει να χαρακτηριστεί ως «απόβλητο» κατά την έννοια του άρθρου 1, στοιχείο αʹ, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350:

   —

   το άρθρο 8 της οδηγίας αυτής απαγορεύει να χορηγηθεί στον εν λόγω κάτοχο, υπό οιουσδήποτε όρους, άδεια απορρίψεως των αποβλήτων, διά της παραχωρήσεώς τους σε γεωργό ο οποίος πρόκειται να τα χρησιμοποιήσει ως λίπασμα στις γαίες του, εφόσον ο γεωργός δεν διαθέτει την απαιτούμενη κατά το άρθρο 10 της εν λόγω οδηγίας άδεια ούτε απαλλάσσεται από την υποχρέωση να διαθέτει τέτοια άδεια και την υποχρέωση εγγραφής στο σχετικό μητρώο, κατά τις διατάξεις του άρθρου 11 της οδηγίας αυτής, και–

   τα άρθρα 8, 10 και 11, της εν λόγω οδηγίας δεν επιτρέπουν να τίθεται ως προϋπόθεση για την παράδοση των εν λόγω αποβλήτων από τον κάτοχό τους στον γεωργό που θα τα χρησιμοποιήσει ως λίπασμα στις γαίες του και ο οποίος διαθέτει την απαιτούμενη κατά το άρθρο 10 άδεια ή έχει απαλλαγεί από τη σχετική υποχρέωση και έχει καταχωριστεί στο οικείο μητρώο κατά το άρθρο 11 το να επωμιστεί ο κάτοχος των αποβλήτων την ευθύνη για την τήρηση, από τον γεωργό, των κανόνων που διέπουν τις εργασίες αξιοποιήσεως, οι οποίες πραγματοποιούνται από τον γεωργό, βάσει της νομοθεσίας της Ένωσης περί διαχειρίσεως των αποβλήτων και των λιπασμάτων.

   Συγκεκριμένα, εφόσον ο κάτοχος των αποβλήτων τα παραδώσει σε επιχείρηση που διαθέτει άδεια ή που απαλλάσσεται από την υποχρέωση να διαθέτει άδεια αξιοποιήσεως των αποβλήτων, την ευθύνη για τις εργασίες αξιοποιήσεως φέρει αποκλειστικά η επιχείρηση αυτή, η οποία έχει καταστεί κάτοχος των αποβλήτων, και όχι ο προηγούμενος κάτοχος των αποβλήτων, τηρουμένων, συναφώς, των προϋποθέσεων διενέργειας των εργασιών αυτών, όπως οι προϋποθέσεις αυτές καθορίζονται από την εφαρμοστέα νομοθεσία.

   (βλ. σκέψεις 81-83, διατακτ. 4)

Υπόθεση C‑113/12

Donal Brady

κατά

Environmental Protection Agency

[αίτηση του Supreme Court (Ιρλανδία) για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]

«Περιβάλλον — Οδηγία 75/442/ΕΟΚ — Κοπριά που παράγεται και αποθηκεύεται σε χοιροτροφείο προκειμένου να δοθεί σε γεωργούς οι οποίοι τη χρησιμοποιούν ως λίπασμα στις γαίες τους — Χαρακτηρισμός ως “απόρριμμα” ή ως “παραπροϊόν” — Προϋποθέσεις — Βάρος αποδείξεως — Οδηγία 91/676/ΕΟΚ — Παράλειψη μεταφοράς στην εθνική νομοθεσία — Προσωπική ευθύνη του παραγωγού όσον αφορά την τήρηση, εκ μέρους των εν λόγω γεωργών, των κανόνων της Ένωσης σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων και των λιπασμάτων»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τέταρτο τμήμα) της 3ης Οκτωβρίου 2013

1. Περιβάλλον — Απόβλητα — Οδηγία 75/442 — Έννοια του αποβλήτου — Ουσία που απορρίπτεται — Κριτήρια εκτιμήσεως

   (Άρθρο 174 § 2 EK· οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρο 1, στοιχείο αʹ)

2. Περιβάλλον — Απόβλητα — Οδηγία 75/442 — Έννοια του αποβλήτου — Ουσία που απορρίπτεται — Περιττώματα ζώων — Δεν εμπίπτει — Προϋποθέσεις

   (Οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρο 1, στοιχείο αʹ)

3. Περιβάλλον — Απόβλητα — Οδηγία 75/442 — Έννοια του αποβλήτου — Ουσία που απορρίπτεται — Περιττώματα ζώων — Δεν εμπίπτει — Περιεχόμενο

   (Οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρο 1, στοιχεία αʹ, βʹ και γʹ)

4. Περιβάλλον — Απόβλητα — Οδηγία 75/442 — Έννοια του αποβλήτου — Ουσία που απορρίπτεται — Περιττώματα ζώων — Δεν εμπίπτει — Βάρος αποδείξεως

   (Οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρο 1, στοιχείο αʹ)

5. Περιβάλλον — Απόβλητα — Οδηγία 75/442 — «Άλλη νομοθεσία» κατά την έννοια του άρθρου 2, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ — Οδηγία που δεν έχει μεταφερθεί στην εθνική έννομη τάξη — Δεν εμπίπτει

   (Οδηγίες του Συμβουλίου 75/442, άρθρο 2 § 1, στοιχείο γʹ, περίπτωση iii, και 91/676)

6. Περιβάλλον — Απόβλητα — Οδηγία 75/442 — Υποχρεώσεις των κρατών μελών έναντι των κατόχων αποβλήτων — Υποχρέωση του επιχειρηματία να έχει λάβει άδεια ή να έχει απαλλαγή από την υποχρέωση λήψεως άδειας πριν από οποιαδήποτε εργασία διαθέσεως ή αξιοποιήσεως των αποβλήτων — Περιεχόμενο — Ευθύνη όσον αφορά την τήρηση της νομοθεσίας της Ένωσης σχετικά με τη διαχείριση αποβλήτων και λιπασμάτων

   (Οδηγία 75/442 του Συμβουλίου, άρθρα 1, στοιχείο αʹ, 8, 10 και 11)

1.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 38-42, 44, 49)

2.  Το άρθρο 1, στοιχείο αʹ, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350, έχει την έννοια ότι κοπριά που παράγεται σε επιχείρηση εντατικής εκτροφής χοίρων και αποθηκεύεται έως ότου παραδοθεί σε γεωργούς, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα στις γαίες τους, δεν αποτελεί «απόβλητο» κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως, αλλά υποπροϊόν, εφόσον ο εν λόγω παραγωγός σκοπεύει να την εμπορευθεί υπό συμφέροντες οικονομικούς όρους, στο πλαίσιο μεταγενέστερης διαδικασίας, υπό την προϋπόθεση ότι η επαναχρησιμοποίηση της κοπριάς δεν είναι απλώς ενδεχόμενη, αλλά βέβαιη και πραγματοποιείται χωρίς να προηγηθεί επεξεργασία και σε συνέχεια της διαδικασίας παραγωγής της.

   Προκειμένου να διαπιστωθεί εάν η επαναχρησιμοποίηση της κοπριάς από άλλους γεωργούς για τον εμπλουτισμό του εδάφους παρουσιάζει τον απαιτούμενο βαθμό βεβαιότητας ώστε να δικαιολογείται η αποθήκευσή της επί διάστημα μεγαλύτερο από το απαραίτητο για τη συλλογή και τη διάθεσή της, πρέπει να εξασφαλιστεί, μεταξύ άλλων, ότι οι γαίες των ως άνω γεωργών στις οποίες πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθεί η κοπριά είναι σαφώς καθορισμένες.

   Εξίσου σημαντικό είναι η αποθηκευόμενη ποσότητα κοπριάς να είναι η απολύτως αναγκαία για τις σκοπούμενες εργασίες εμπλουτισμού, πράγμα που σημαίνει, αφενός, ότι οι ποσότητες που αποθηκεύονται πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν κατά τον τρόπο αυτό και, αφετέρου, ότι η διάρκεια της αποθήκευσης πρέπει να περιορίζεται ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν λόγω του εποχιακού χαρακτήρα των εργασιών εμπλουτισμού του εδάφους.

   Συναφώς, στα εθνικά δικαστήρια απόκειται, μεταξύ άλλων να διαπιστώνουν εάν οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης που χρησιμοποιεί ο παραγωγός της κοπριάς είναι κατάλληλες ώστε να εμποδίζουν απολύτως την απορροή και τη διαρροή της ουσίας αυτής στο έδαφος και εάν διαθέτουν επαρκή χωρητικότητα για την αποθήκευση της παραγόμενης κοπριάς έως την παράδοσή της στους ενδιαφερομένους γεωργούς.

   Εξάλλου, η επαναχρησιμοποίηση της κοπριάς από τους ενδιαφερομένους τρίτους, όπως έχει προγραμματιστεί από τον παραγωγό, πρέπει να μπορεί να του αποφέρει κάποια ωφέλεια, πέραν της απλής δυνατότητας απορρίψεως του προϊόντος, περίσταση που, εφόσον όντως συντρέχει, ενισχύει την πιθανότητα επαναχρησιμοποιήσεως.

   (βλ. σκέψεις 52, 55-57, 60, διατακτ. 1)

3.  Η διαπίστωση ότι η επαναχρησιμοποίηση της κοπριάς παρουσιάζει, σε μια συγκεκριμένη περίπτωση, τον βαθμό βεβαιότητας που απαιτείται ώστε, κατά την αποθήκευσή της και έως την πραγματική παράδοσή της στους τρίτους ενδιαφερομένους, να μπορεί να χαρακτηριστεί ως υποπροϊόν, ουδόλως προδικάζει το ενδεχόμενο η κοπριά αυτή να καταστεί απόβλητο μετά την προαναφερθείσα παράδοσή της, ιδίως σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι εν τέλει απορρίφθηκε στο περιβάλλον από τους ως άνω τρίτους κατά τρόπο ανεξέλεγκτο και υπό συνθήκες που επιτρέπουν τον χαρακτηρισμό της ως αποβλήτου.

   Σε μια τέτοια περίπτωση, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι αυτός ο οποίος όντως έχει στην κατοχή του τα προϊόντα αμέσως πριν αυτά καταστούν απόβλητα θεωρείται «παραγωγός» των εν λόγω προϊόντων, κατά την έννοια του άρθρου 1, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350, οπότε μπορεί να χαρακτηριστεί ως «κάτοχος» αυτών, κατά την έννοια του άρθρου 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας αυτής.

   (βλ. σκέψεις 50, 51) (βλ. σκέψεις 50, 51)

4.  Το δίκαιο της Ένωσης δεν απαγορεύει να φέρει ο παραγωγός μιας ουσίας, όπως η κοπριά, που παράγεται και αποθηκεύεται έως ότου παραδοθεί σε γεωργούς, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα στις γαίες τους, το βάρος να αποδείξει ότι πληρούνται τα κριτήρια βάσει των οποίων η κοπριά αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί ως υποπροϊόν, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θίγεται η αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης και, ιδίως, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350, και ότι εξασφαλίζεται η τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το δίκαιο αυτό, και ειδικότερα η προϋπόθεση κατά την οποία οι διατάξεις της εν λόγω οδηγίας δεν πρέπει να εφαρμόζονται σε ουσίες οι οποίες, βάσει των κριτηρίων αυτών, πρέπει να θεωρούνται υποπροϊόντα ως προς τα οποία δεν έχει εφαρμογή η οδηγία αυτή.

   Συγκεκριμένα, η οδηγία 75/442 δεν περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις σχετικά με τον προσδιορισμό του προσώπου που φέρει το βάρος αποδείξεως της πληρώσεως των κριτηρίων βάσει των οποίων διαπιστώνεται εάν μια ουσία αποτελεί υποπροϊόν και όχι «απόβλητο», κατά την έννοια της οδηγίας αυτής. Υπό τις συνθήκες αυτές, απόκειται στο εθνικό δικαστήριο να εφαρμόσει τις διατάξεις του αντίστοιχου δικαιικού συστήματος, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θίγεται έτσι η αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης και, ιδίως, της οδηγίας 75/442 και ότι εξασφαλίζεται η τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το δίκαιο αυτό. Επομένως, η εφαρμογή των σχετικών με το βάρος αποδείξεως κανόνων της εθνικής νομοθεσίας δεν πρέπει να καθιστά υπέρμετρα δυσχερή την απόδειξη της δυνατότητας χαρακτηρισμού ορισμένων ουσιών ως υποπροϊόντων, κατ’ εφαρμογή των ως άνω κριτηρίων.

   (βλ. σκέψεις 61, 62, 65, διατακτ. 2)

5.  Το άρθρο 2, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, περίπτωση iii, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350, έχει την έννοια ότι, εφόσον η οδηγία 91/676, για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, δεν έχει μεταφερθεί στην εσωτερική νομοθεσία κράτους μέλους, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι τα περιττώματα κτηνοτροφικής προελεύσεως που παράγονται σε χοιροτροφείο που λειτουργεί στο εν λόγω κράτος μέλος «καλύπτονται από άλλη νομοθεσία» κατά την έννοια της εν λόγω διατάξεως, λόγω της υπάρξεως της δεύτερης οδηγίας.

   Συγκεκριμένα, για να μπορούν να θεωρηθούν οι επίμαχοι κοινοτικοί ή εθνικοί κανόνες ως «άλλη νομοθεσία», κατά την έννοια της διατάξεως του άρθρου 2, παράγραφος 1, στοιχείο βʹ, περίπτωση iii, πρέπει να περιλαμβάνουν συγκεκριμένες διατάξεις περί οργανώσεως της διαχειρίσεως των αποβλήτων και να διασφαλίζουν ένα επίπεδο προστασίας τουλάχιστον ισοδύναμο με εκείνο που προκύπτει από την οδηγία 75/442.

   Πάντως, εφόσον ένα κράτος μέλος δεν έχει θεσπίσει τα απαραίτητα μέτρα για την εφαρμογή της οδηγίας 91/676, δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι η οδηγία αυτή εξασφαλίζει επίπεδο προστασίας τουλάχιστον ισοδύναμο με εκείνο που προκύπτει από την οδηγία 75/442, διότι η παράλειψη μεταφοράς στην εθνική νομοθεσία συνεπάγεται, αντιθέτως, ότι η διαχείριση των επίμαχων περιττωμάτων κτηνοτροφικής προελεύσεως, εφόσον δεν διέπεται από την οδηγία αυτή, δεν διέπεται από καμία νομοθεσία.

   (βλ. σκέψεις 67, 69, 70, διατακτ. 3)

6.  Εφόσον γίνει δεκτό ότι η κοπριά που παράγεται και αποθηκεύεται σε χοιροτροφείο πρέπει να χαρακτηριστεί ως «απόβλητο» κατά την έννοια του άρθρου 1, στοιχείο αʹ, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 75/442, περί στερεών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με την απόφαση 96/350:

   —

   το άρθρο 8 της οδηγίας αυτής απαγορεύει να χορηγηθεί στον εν λόγω κάτοχο, υπό οιουσδήποτε όρους, άδεια απορρίψεως των αποβλήτων, διά της παραχωρήσεώς τους σε γεωργό ο οποίος πρόκειται να τα χρησιμοποιήσει ως λίπασμα στις γαίες του, εφόσον ο γεωργός δεν διαθέτει την απαιτούμενη κατά το άρθρο 10 της εν λόγω οδηγίας άδεια ούτε απαλλάσσεται από την υποχρέωση να διαθέτει τέτοια άδεια και την υποχρέωση εγγραφής στο σχετικό μητρώο, κατά τις διατάξεις του άρθρου 11 της οδηγίας αυτής, και–

   τα άρθρα 8, 10 και 11, της εν λόγω οδηγίας δεν επιτρέπουν να τίθεται ως προϋπόθεση για την παράδοση των εν λόγω αποβλήτων από τον κάτοχό τους στον γεωργό που θα τα χρησιμοποιήσει ως λίπασμα στις γαίες του και ο οποίος διαθέτει την απαιτούμενη κατά το άρθρο 10 άδεια ή έχει απαλλαγεί από τη σχετική υποχρέωση και έχει καταχωριστεί στο οικείο μητρώο κατά το άρθρο 11 το να επωμιστεί ο κάτοχος των αποβλήτων την ευθύνη για την τήρηση, από τον γεωργό, των κανόνων που διέπουν τις εργασίες αξιοποιήσεως, οι οποίες πραγματοποιούνται από τον γεωργό, βάσει της νομοθεσίας της Ένωσης περί διαχειρίσεως των αποβλήτων και των λιπασμάτων.

   Συγκεκριμένα, εφόσον ο κάτοχος των αποβλήτων τα παραδώσει σε επιχείρηση που διαθέτει άδεια ή που απαλλάσσεται από την υποχρέωση να διαθέτει άδεια αξιοποιήσεως των αποβλήτων, την ευθύνη για τις εργασίες αξιοποιήσεως φέρει αποκλειστικά η επιχείρηση αυτή, η οποία έχει καταστεί κάτοχος των αποβλήτων, και όχι ο προηγούμενος κάτοχος των αποβλήτων, τηρουμένων, συναφώς, των προϋποθέσεων διενέργειας των εργασιών αυτών, όπως οι προϋποθέσεις αυτές καθορίζονται από την εφαρμοστέα νομοθεσία.

   (βλ. σκέψεις 81-83, διατακτ. 4)