61987J0080

++++

1 . Κοινωνική πολιτική - Ισότητα μεταχειρίσεως ανδρών και γυναικών στον τομέα της κοινωνικής ασφαλίσεως - Οδηγία 79/7 - Εθνικά εκτελεστικά μέτρα - Διατήρηση δυσμενών διακρίσεων μέσω μεταβατικής διατάξεως - Απαγόρεση

( Οδηγία του Συμβουλίου 79/7, άρθρο 8 )

2 . Κοινωνική πολιτική - Ισότητα μεταχειρίσεως ανδρών και γυναικών στον τομέα της κοινωνικής ασφαλίσεως - Οδηγία 79/7 - Λήξη της προθεσμίας εφαρμογής - Μεταγενέστερα εθνικά εκτελεστικά μέτρα - Αναδρομικότητα - Προϋπόθεση - Διασφάλιση των δικαιωμάτων που παρέχονται στους ιδιώτες από την οδηγία

( Οδηγία του Συμβουλίου 79/7, άρθρο 4, παράγραφος 1, και άρθρο 8 )

1 . Η οδηγία 79/7 περί της προοδευτικής εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών σε θέματα κοινωνικής ασφαλίσεως, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι δεν επιτρέπει στα κράτη μέλη να περιλάβουν στα εθνικά μέτρα για την εφαρμογή της οδηγίας μεταβατική διάταξη με την οποία ρυθμίζονται οι συνέπειες από την κατάργηση κανόνα που συνεπάγεται δυσμενή διάκριση σε βάρος των γυναικών ως προς τη χορήγηση παροχών, έτσι ώστε τα αποτελέσματα αυτού του κανόνα, να εξακολουθούν να υφίστανται μετά τη λήξη της προθεσμίας που τάσσεται με το άρθρο 8 στα κράτη μέλη για να συμμορφωθούν προς την οδηγία .

2 . Το άρθρο 8 της οδηγίας 79/7 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι κράτος μέλος που θεσπίζει εκτελεστικά μέτρα μετά την ημερομηνία λήξεως της προθεσμίας που προβλέπεται με την οδηγία μπορεί να καθορίσει την έναρξη ισχύος τους αναδρομικά από αυτή την ημερομηνία, εφόσον διασφαλίζονται πλήρως όλα τα δικαιώματα που απέκτησαν οι ιδιώτες βάσει του άρθρου 4, παράγραφος 1, της οδηγίας από την ημερομηνία λήξεως αυτής της προθεσμίας .

Στην υπόθεση 80/87,

η οποία έχει ως αντικείμενο αίτηση του Raad van Beroep του Arnhem προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς η οποία εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ

A . Dik και Α . Μenkutos-Demirci, κατοίκων Arnhem, και H . G . W . Laar-Vreeman, κατοίκου Winterswijk

και

College van Burgemeester en Wethouders του Arnhem και Winterswijk,

η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 79/7 του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 1978, περί της προοδευτικής εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών σε θέματα κοινωνικής ασφαλίσεως ( ΕΕ ειδ . έκδ . 05/003, σ . 160 ),

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ( δεύτερο τμήμα )

συγκείμενο από τους O . Due, προέδρους τμήματος, Κ . Βahlmann και T . F . O' Higgins, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας : G . F . Mancini

γραμματέας : J . A . Pompe, βοηθός γραμματέας

λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που κατέθεσαν :

- η Α . Dik και η Α . Menkutos-Demirci, αιτούσες της κύριας δίκης, εκπροσωπούμενες από το δικηγόρο Μ . Voets,

- το College van Burgemeester en Wethouders του Arnhem, καθού της κύριας δίκης, εκπροσωπούμενο από τον W . Scheerder,

- η κυβέρνηση των Κάτω Χωρών, εκπροσωπούμενη από τον G . Borchardt,

- η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τον J . Currall, μέλος της νομικής της υπηρεσίας, επικουρούμενο από τον F . Herbert, δικηγόρο,

έχοντας υπόψη την έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση κατόπιν της προφορικής διαδικασίας της 19ης Ιανουαρίου 1988,

αφού άκουσε το γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του την ίδια ημέρα,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1 Με Διάταξη της 19ης Φεβρουαρίου 1987, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 19 Μαρτίου του ίδιου έτους, το Raad van Beroep του Arnhem υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, δύο προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 79/7 του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 1978, περί της προοδευτικής εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών σε θέματα κοινωνικής ασφαλίσεως ( ΕΕ ειδ . έκδ . 05/003, σ . 160 ) με τα οποία ζητείται να διευκρινιστεί το διαχρονικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας .

2 Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν κατά την κατ' έφεση εκδίκαση τριών διαφορών μεταξύ των Dik και Menkutos-Demirci και του College van Burgemeester en Wethouders του Arnhem, αφενός, και της Laar-Vreeman και του College van Burgemeester en Wethouders του Winterswijk, αφετέρου, και αφορούν το ζήτημα αν το άρθρο 4, παράγραφος 1, και το άρθρο 8 της οδηγίας 79/7 εμποδίζουν να επεκτείνονται τα αποτελέσματα ενός κανόνα που συνιστά δυσμενή διάκριση, ο οποίος καταργήθηκε αναδρομικά από τις 23 Δεκεμβρίου 1984, ημερομηνία λήξεως της προθεσμίας που τάχθηκε στα κράτη μέλη για να συμμορφωθούν με την οδηγία, πέρα από αυτή την ημερομηνία, κατ' εφαρμογή μεταβατικής διατάξεως του εθνικού δικαίου .

3 Από τη δικογραφία συνάγεται ότι ο κανόνας που συνιστά δυσμενή διάκριση, δηλαδή το άρθρο 13, παράγραφος 1, στοιχείο l ), του Wet Werkloosheidsvoorziening ( νόμου περί αρωγής των ανέργων, εφεξής : WWV ), το οποίο αποκλείει "από το δικαίωμα παροχών την εργαζομένη η οποία, έχοντας την ιδιότητα της έγγαμης γυναίκας, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως αρχηγός οικογένειας (" kostwinster ") δυνάμει των κανονιστικών διατάξεων που θεσπίζει ο αρμόδιος υπουργός, κατόπιν γνώμης της κεντρικής επιτροπής, ή η οποία δεν ζει συνεχώς χωριστά από το σύζυγό της" καταργήθηκε αναδρομικά από τις 23 Δεκεμβρίου 1984 με το νόμο της 24ης Απριλίου 1985, Stbl . 230 . Tο άρθρο ΙΙ του τελευταίου αυτού νόμου προβλέπει πάντως ένα μεταβατικό μετρο κατά το οποίο η κατάργηση του άρθρου 13, παράγραφος 1, στοιχείο l ), του WWV δεν ισχύει ως προς τους εργαζομένους οι οποίοι κατέστησαν άνεργοι πριν από τις 23 Δεκεμβρίου 1984, εκτός αν ελάμβαναν κατά την ημερομηνία αυτή παροχή βάσει του Werkloosheidswet ( νόμος περί ανεργίας, εφεξής : WW ).

4 Και οι τρεις αιτούσες της κύριας δίκης έχασαν την εργασία τους πριν από τις 23 Δεκεμβρίου 1984, καθώς και το δικαίωμά τους παροχής βάσει του WW λόγω λήξεως της μέγιστης περιόδου για την οποία καταβάλλεται η παροχή αυτή . Μετά από αυτή την ημερομηνία δεν τους καταβλήθηκε επίδομα ανεργίας βάσει του WWV συνεπεία της εφαρμογής του άρθρου 13, παράγραφος 1, στοιχείο l ), αυτού του νόμου . Κατά τις αιτούσες, η προαναφερθείσα μεταβατική διάταξη είχε ως αποτέλεσμα τη διαιώνιση της δυσμενούς διακρίσεως η οποία συνδέεται με το δικαίωμα επιδόματος ανεργίας των εγγάμων γυναικών που έχασαν την εργασία τους, καθώς και με το δικαίωμά τους παροχών βάσει του WW πριν από τις 23 Δεκεμβρίου 1984 και οι οποίες θα δικαιούνταν την καταβολή παροχής βάσει του WWV, αν δεν είχε ποτέ θεσπιστεί το άρθρο 13, παράγραφος 1, στοιχείο l ).

5 Κρίνοντας ότι δεν είναι σαφές το διαχρονικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 79/7 σε σχέση με ένα τέτοιο μεταβατικό μέτρο, το Raad van Beroep του Arnhem, ενώπιον του οποίου ήχθησαν οι διαφορές κατ' έφεση, ανέστειλε τη διαδικασία και υπέβαλε στο Δικαστήριο δύο ερωτήματα που έχουν ως εξής :

"1 ) Η οδηγία 79/7/ΕΟΚ επιτρέπει στα κράτη μέλη να περιλάβουν στη νομοθεσία με την οποία τίθεται σε εφαρμογή η οδηγία μεταβατική διάταξη, δυνάμει της οποίας για την έγγαμη γυναίκα που κατέστη άνεργη πριν από τις 23 Δεκεμβρίου 1984 εξακολουθεί, ακόμη και μετά από αυτή την ημερομηνία, να ισχύει ο όρος βάσει του οποίου πρέπει αυτή να έχει την ιδιότητα του αρχηγού οικογένειας;

2 ) Συμβιβάζεται με την εν λόγω οδηγία το γεγονός ότι δίνεται σε μια μεταβατική διάταξη, όπως αυτή που αναφέρεται στο πρώτο ερώτημα, αναδρομική ισχύ από την ημερομηνία λήξεως της προθεσμίας του άρθρου 8, παράγραφος 1, της οδηγίας;"

6 Στην έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση αναπτύσσονται διεξοδικά οι σχετικές εθνικές διατάξεις και οι παρατηρήσεις που κατατέθηκαν ενώπιον του Δικαστηρίου . Τα στοιχεία αυτά της δικογραφίας δεν επαναλαμβάνονται πιο κάτω παρά μόνο καθόσον απαιτείται για να σχηματίσει κρίση το Δικαστήριο .

Το πρώτο ερώτημα

7 Το άρθρο 4, παράγραφος 1, της οδηγίας 79/7 απαγορεύει κάθε δυσμενή διάκριση στον τομέα της κοινωνικής ασφαλίσεως λόγω φύλου, είτε άμεση είτε έμμεση, σε συνάρτηση, ιδίως, με την οικογενειακή κατάσταση, ειδικότερα δε όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής των συστημάτων κοινωνικής ασφαλίσεως και τις προϋποθέσεις υπαγωγής σ' αυτά . Προς το σκοπό αυτό, το άρθρο 8 της οδηγίας ορίζει ότι τα κράτη μέλη θέτουν σε ισχύ τις νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις που είναι αναγκαίες για να συμμορφωθούν προς την οδηγία αυτή εντός έξι ετών από της κοινοποιήσεώς της, πριν από τις 23 Δεκεμβρίου 1984 . Κατά το άρθρο 5, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να καταργήσουν τις νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις που είναι αντίθετες προς την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως .

8 Πρέπει να τονιστεί, όπως έκρινε το Δικαστήριο με τις αποφάσεις του της 4ης Δεκεμβρίου 1986 ( FΝV, 71/85, Συλλογή 1986, σ . 3855 ) και της 24ης Μαρτίου 1987 ( McDermott και Cotter, 286/85, Συλλογή 1987, σ . 1453 ), ότι θεωρούμενο αυτοτελώς και ενόψει του στόχου της οδηγίας 79/7 και του περιεχομένου της, το άρθρο 4, παράγραφος 1, είναι επαρκώς σαφές, ώστε να μπορούν να το επικαλούνται οι ιδιώτες και να το εφαρμόζουν τα δικαστήρια . Επιπλέον, το άρθρο 5 της οδηγίας παρέχει στα κράτη μέλη εξουσία εκτιμήσεως ως προς τα μέσα, αλλά ορίζει υποχρεωτικώς το αποτέλεσμα που πρέπει να επιτευχθεί με αυτά τα μέσα, δηλαδή την κατάργηση κάθε διατάξεως που είναι αντίθετη με την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως .

9 Επιπλέον, το Δικαστήριο υπογράμμισε στην απόφασή του της 24ης Ιουνίου 1987 ( Borrie Clarke, 384/85, Συλλογή 1987, σ . 2865 ) ότι η οδηγία 79/7 δεν προβλέπει καμία παρέκκλιση από την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 4, παράγραφος 1, της οδηγίας, με την οποία να μπορούν να παραταθούν τα αποτελέσματα δυσμενούς διακρίσεως προηγουμένων εθνικών διατάξεων . Επομένως, το κράτος μέλος δεν μπορεί να διατηρήσει μετά τις 23 Δεκεμβρίου 1984 ανισότητες μεταχειρίσεως που οφείλονται στο γεγονός ότι οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για τη γένεση του δικαιώματος παροχής, υφίστανται πριν από αυτή την ημερομηνία . Το ότι οι ανισότητες αυτές απορρέουν από μεταβατικές διατάξεις δεν αποτελεί γεγονός που να δικαιολογεί διαφορετική εκτίμηση .

10 Από τις προαναφερθείσες αποφάσεις της 4ης Δεκεμβρίου 1986 και της 24ης Ιουνίου 1987 συνάγεται ομοίως ότι, δυνάμει του άρθρου 4, παράγραφος 1, της οδηγίας, οι γυναίκες δικαιούνται από της 23ης Δεκεμβρίου 1984 ίσης μεταχειρίσεως και εφαρμογής ως προς αυτές του ίδιου συστήματος, που ισχύει για τους άνδρες που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση, και το οποίο αποτελεί, ελλείψει ορθής εφαρμογής της οδηγίας, το μόνο έγκυρο σύστημα αναφοράς . Αυτό συνεπάγεται εν προκειμένω ότι, όταν ο άνδρας ο οποίος έχασε την εργασία του, καθώς και το δικαίωμά του καταβολής παροχής βάσει του WW πριν από τις 23 Δεκεμβρίου 1984 και ο οποίος δεν είχε λάβει παροχή βάσει του WWV πριν από αυτή την ημερομηνία είχε δικαίωμα παροχής βάσει του WWV μετά τις 23 Δεκεμβρίου 1984, η γυναίκα που βρίσκεται στην ίδια κατάσταση θα πρέπει να έχει επίσης το ίδιο δικαίωμα, χωρίς να χρειάζεται να πληροί έναν πρόσθετο όρο που ίσχυε πριν από αυτή την ημερομηνία αποκλειστικά για τις έγγαμες γυναίκες .

11 Επομένως, στο πρώτο ερώτημα πρέπει να δοθεί απάντηση ότι η οδηγία 79/7 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι δεν επιτρέπει στα κράτη μέλη να περιλάβουν στις εθνικές διατάξεις για την εφαρμογή της οδηγίας μεταβατική διάταξη δυνάμει της οποίας η έγγαμη γυναίκα η οποία έχασε την εργασία της πριν από τις 23 Δεκεμβρίου 1984 εξακολουθεί να υπόκειται, ακόμη και μετά από αυτή την ημερομηνία, στον όρο κατά τον οποίο οφείλει να έχει την ιδιότητα του αρχηγού οικογενείας .

Το δεύτερο ερώτημα

12 Το δεύτερο ερώτημα που υπέβαλε το Raad van Beroep αφορά κατ' ουσία το ζήτημα αν το άρθρο 8 της εν λόγω οδηγίας πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι κράτος μέλος που θεσπίζει, μετά τη λήξη της προθεσμίας που προβλέπεται με την οδηγία, εκτελεστικά μέτρα, η έναρξη ισχύος των οποίων έχει καθοριστεί αναδρομικά από την ημερομηνία λήξεως αυτής της προθεσμίας, εφαρμόζει ορθώς αυτή τη διάταξη .

13 'Οπως ορθώς τόνισε η Επιτροπή, αν τα εθνικά εκτελεστικά μέτρα θεσπίζονται καθυστερημένα, δηλαδή μετά τη λήξη της εν λόγω προθεσμίας, η ταυτόχρονη έναρξη ισχύος της οδηγίας 79/7 σε όλα τα κράτη μέλη διασφαλίζεται μέσω της αναδρομικής ισχύος αυτών των μέτρων από της 23ης Δεκεμβρίου 1984 .

14 Πρέπει πάντως να διευκρινιστεί ότι τα εκτελεστικά αυτά μέτρα που θεσπίζονται καθυστερημένα πρέπει να διασφαλίζουν πλήρως τα δικαιώματα που γεννώνται βάσει του άρθρου 4, παράγραφος 1, υπέρ των ιδιωτών, σ' ένα κράτος μέλος, από την ημερομηνία λήξεως της προθεσμίας που παρασχέθηκε στα κράτη μέλη για να συμμορφωθούν με την οδηγία ( βλέπε προαναφερθείσες αποφάσεις της 4ης Δεκεμβρίου 1986 και 24ης Ιουνίου 1987 ).

15 Επομένως, στο δεύτερο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 8 της οδηγίας 79/7 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι κράτος μέλος που θεσπίζει εκτελεστικά μέτρα μετά τη λήξη της προθεσμίας που προβλέπεται με την οδηγία μπορεί να καθορίσει την έναρξη ισχύος τους αναδρομικά από την ημερομηνία λήξεως αυτής της προθεσμίας, εφόσον διασφαλίζονται πλήρως όλα τα δικαιώματα που γεννώνται βάσει του άρθρου 4, παράγραφος 1, της οδηγίας υπέρ των ιδιωτών στα κράτη μέλη από την ημερομηνία λήξεως αυτής της προθεσμίας .

Επί των δικαστικών εξόδων

16 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η κυβέρνηση των Κάτω Χωρών και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, οι οποίες κατέθεσαν παρατηρήσεις ενώπιον του Δικαστηρίου, δεν αποδίδονται . Δεδομένου ότι η διαδικασία έχει το χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων .

Για τους λόγους αυτούς

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ( δεύτερο τμήμα ),

κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε το Raad van Beroep του Arnhem, με Διάταξη της 19ης Φεβρουαρίου 1987 αποφαίνεται :

1 ) Η οδηγία 79/7 του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 1978, περί της προοδευτικής εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών σε θέματα κοινωνικής ασφαλίσεως, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι δεν επιτρέπει στα κράτη μέλη να περιλάβουν στα εθνικά μέτρα για την εφαρμογή της οδηγίας μεταβατική διάταξη δυνάμει της οποίας η έγγαμη γυναίκα η οποία έχασε την εργασία της πριν από τις 23 Δεκεμβρίου 1984 εξακολουθεί να υπόκειται, ακόμη και μετά από αυτή την ημερομηνία, στον όρο κατά τον οποίο οφείλει να έχει την ιδιότητα του αρχηγού οικογενείας .

2 ) Το άρθρο 8 της οδηγίας 79/7 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι κράτος μέλος που θεσπίζει εκτελεστικά μέτρα μετά τη λήξη της προθεσμίας που προβλέπεται με την οδηγία μπορεί να καθορίσει την έναρξη ισχύος τους αναδρομικά από την ημερομηνία λήξεως αυτής της προθεσμίας, εφόσον διασφαλίζονται πλήρως όλα τα δικαιώματα που γεννώνται βάσει του άρθρου 4, παράγραφος 1, της οδηγίας υπέρ των ιδιωτών στα κράτη μέλη από την ημερομηνία λήξεως αυτής της προθεσμίας .