61986J0080

++++

1 . Πράξεις των οργάνων - Οδηγίες - 'Αμεσο αποτέλεσμα - 'Οροι - 'Ορια - Δυνατότητα να γίνει επίκληση οδηγίας κατά ιδιώτου - Αποκλείεται

( Συνθήκη ΕΟΚ, άρθρο 189, τρίτη παράγραφος )

2 . Πράξεις των οργάνων - Οδηγίες - Εκτέλεση από τα κράτη μέλη - Αναγκαιότητα διασφαλίσεως της αποτελεσματικότητας των οδηγιών - Υποχρεώσεις των εθνικών δικαιοδοτικών οργάνων - 'Ορια - Αρχές της ασφαλείας του δικαίου και της μη αναδρομικότητας

( Συνθήκη ΕΟΚ, άρθρο 189, τρίτη παράγραφος )

1 . Σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες προκύπτει ότι, από απόψεως περιεχομένου, οι διατάξεις μιας οδηγίας είναι ανεπιφύλακτες και επαρκώς ακριβείς, οι ιδιώτες μπορούν να τις επικαλούνται εναντίον του κράτους, είτε όταν το τελευταίο παραλείπει να μεταφέρει εμπροθέσμως την οδηγία στο εθνικό δίκαιο είτε όταν προβαίνει σε πλημμελή μεταφορά της .

Κατά το άρθρο 189 της Συνθήκης, ο δεσμευτικός χαρακτήρας της οδηγίας, στον οποίο στηρίζεται η δυνατότητα επικλήσεώς της ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, υφίσταται μόνο έναντι "κάθε κράτους μέλους στο οποίο απευθύνεται ". Από αυτό έπεται ότι η οδηγία δεν μπορεί, αυτή καθαυτή, να δημιουργήσει υποχρέωση για τους ιδιώτες και ότι, επομένως, δεν μπορεί να γίνει επίκληση αυτών καθαυτών των διατάξεων οδηγίας κατά των προσώπων αυτών ενώπιον εθνικού δικαστηρίου .

2 . Το εθνικό δικαστήριο, εφαρμόζοντας το εθνικό δίκαιο και ιδίως τις διατάξεις εθνικού νόμου που έχει θεσπιστεί ειδικά για την εκτέλεση της οδηγίας, οφείλει να ερμηνεύει το εθνικό δίκαιο υπό το φως των διατάξεων και του στόχου της οδηγίας, προκειμένου να επιτευχθεί το αποτέλεσμα στο οποίο αναφέρεται το άρθρο 189, τρίτη παράγραφος, της Συνθήκης .

Εντούτοις, αυτή η υποχρέωση του εθνικού δικαστή να αναφέρεται στο περιεχόμενο της οδηγίας όταν ερμηνεύει τους σχετικούς κανόνες του εθνικού του δικαίου περιορίζεται από τις γενικές αρχές του δικαίου που αποτελούν τμήμα του κοινοτικού δικαίου και ιδίως από τις αρχές της ασφαλείας του δικαίου και της μη αναδρομικότητας . Μια οδηγία δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα, αυτή καθαυτή και ανεξαρτήτως από τον εσωτερικό νόμο που το κράτος μέλος θεσπίζει για την εφαρμογή της, τον καθορισμό ή την επίταση της ευθύνης αυτών που ενεργούν κατά παράβαση των διατάξεών της .

Στην υπόθεση 80/86,

που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Arrondissementsrechtbank του Arnhem προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της ποινικής δίκης που εκκρεμεί ενώπιον του παραπέμποντος δικαστηρίου κατά της

Kolpinghuis Nijmegen BV, Nijmegen,

η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 80/777 του Συμβουλίου, της 15ης Ιουλίου 1980, περί προσεγγίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με την εκμετάλλευση και τη θέση στο εμπόριο των φυσικών μεταλλικών νερών ( ΕΕ ειδ . έκδ . 013/009, σ . 132 και επ .)

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ( έκτο τμήμα )

συγκείμενο από τους O . Due, πρόεδρο τμήματος, G . C . Rodriguez Iglesias, T . Koopmans, K . Bahlmann και Κ . Κακούρη, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας : J . Mischo

γραμματέας : D . Louterman, υπάλληλος διοικήσεως

λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που κατέθεσαν :

- η ολλανδική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη, στην έγγραφη διαδικασία, από τον I . Verkade, γενικό γραμματέα και, στην προφορική διαδικασία, από τον εκπρόσωπό της G . M . Borchardt,

- η βρετανική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη, στην έγγραφη διαδικασία, από την εκπρόσωπό της S . J . Hay και, στην προφορική διαδικασία, από τον H . L . Purse, assistant solicitor,

- η ιταλική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον Luigi Ferrari Bravo, πρόεδρο της υπηρεσίας διπλωματικών διαφορών, επικουρούμενο από τον M . Conti, avvocato dello Stato,

- η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη, στην έγγραφη διαδικασία, από τον Auke Haagsma, μέλος της νομικής της υπηρεσίας, αντικατασταθέντα, στην προφορική διαδικασία, από τον R . C . Fischer, νομικό σύμβουλο,

έχοντας υπόψη την έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση και κατόπιν της προφορικής διαδικασίας της 3ης Φεβρουαρίου 1987,

αφού άκουσε το γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του στη συνεδρίαση της 17ης Μαρτίου 1987,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1 Με Διάταξη της 3ης Φεβρουαρίου 1986, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 14 Μαρτίου 1986, το Arrondissementsrechtbank του Arnhem υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, τέσσερα προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία του κοινοτικού δικαίου όσον αφορά το αποτέλεσμα οδηγίας στο εθνικό δίκαιο κράτους μέλους, το οποίο δεν έλαβε ακόμα τα αναγκαία μέτρα για την εφαρμογή της εν λόγω οδηγίας .

2 Τα εν λόγω ερωτήματα ανέκυψαν στο πλαίσιο ποινικής δίκης κατά επιχειρήσεως πωλήσεως ποτών, κατηγορούμενης ότι διατηρούσε απόθεμα, ενόψει πωλήσεως και διαθέσεως, ποτού το οποίο αποκαλούσε "μεταλλικό νερό", αλλά που αποτελείτο από νερό της βρύσης και διοξείδιο του άνθρακα . Αποδίδεται σ' αυτή την επιχείρηση παράβαση του άρθρου 2 του Keuringsverordening ( κανονισμού επιθεωρήσεως ) του δήμου της Nijmegen, ο οποίος απαγορεύει τη διατήρηση αποθεμάτων, ενόψει της πωλήσεως ή της διαθέσεως, τροφίμων προοριζομένων για το εμπόριο και την κατανάλωση από ανθρώπους, των οποίων η σύνθεση είναι ελαττωματική .

3 Ενώπιον του ποινικού δικαστηρίου, ο Officier van justitie ( εκπρόσωπος της εισαγγελικής αρχής ) επικαλέστηκε, μεταξύ άλλων, την οδηγία 80/777 του Συμβουλίου, της 15ης Ιουλίου 1980, περί προσεγγίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με την εκμετάλλευση και τη θέση στο εμπόριο των φυσικών μεταλλικών νερών ( ΕΕ ειδ . έκδ . 013/009, σ . 132 και επ .). Η οδηγία ορίζει ιδίως ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε μόνο τα νερά που εξάγονται από το έδαφος κράτους μέλους και αναγνωρίζονται από την υπεύθυνη αρχή αυτού του κράτους μέλους ως φυσικά μεταλλικά νερά, ανταποκρινόμενα στις διατάξεις του μέρους Ι του παραρτήματος Ι της εν λόγω οδηγίας, να μπορούν να διατίθενται στο εμπόριο ως φυσικά μεταλλικά νερά . Αυτή η διάταξη της οδηγίας έπρεπε να εφαρμοστεί τέσσερα έτη μετά την κοινοποίησή της, δηλαδή στις 17 Ιουλίου 1984, προσαρμογή, όμως, της ολλανδικής νομοθεσίας δεν πραγματοποιήθηκε παρά με ισχύ από τις 8 Αυγούστου 1985, ενώ οι προσαπτόμενες στην κατηγορούμενη της κύριας δίκης πράξεις έλαβαν χώρα στις 7 Αυγούστου 1984 .

4 Υπ' αυτές τις συνθήκες, το Arrondissementsrechtbank υπέβαλε στο Δικαστήριο τα ακόλουθα ερωτήματα :

"1 ) Μια εθνική αρχή ( στην προκειμένη περίπτωση η επιφορτισμένη με τη δίωξη αρχή ) μπορεί να επικαλεστεί, κατά των υπηκόων της, διάταξη οδηγίας για την οποία το κράτος μέλος δεν θέσπισε εκτελεστικούς νόμους ή διατάξεις;

2 ) Ο εθνικός δικαστής υποχρεούται να εφαρμόσει απευθείας τις διατάξεις σχετικής οδηγίας, όταν δεν έχουν εκδοθεί εκτελεστικά μέτρα αυτής της οδηγίας, ακόμα και όταν ο ενδιαφερόμενος υπήκοος δεν προτίθεται να αντλήσει οποιοδήποτε δικαίωμα από τις εν λόγω διατάξεις;

3 ) 'Οταν ο εθνικός δικαστής καλείται να ερμηνεύσει κανόνες εθνικού δικαίου, μπορεί να οδηγηθεί γι' αυτή την ερμηνεία από το περιεχόμενο εφαρμοστέας οδηγίας;

4 ) Η απάντηση στα ερωτήματα 1, 2 και 3 θα είναι διαφορετική στην περίπτωση που, κατά την κρίσιμη ημερομηνία ( στην προκειμένη περίπτωση στις 7 Αυγούστου 1984 ), η ταχθείσα στο κράτος μέλος προθεσμία για την προσαρμογή της εθνικής του νομοθεσίας δεν έχει ακόμα εκπνεύσει;"

5 Στην έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση αναπτύσσονται διεξοδικώς τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης της κύριας δίκης, οι σχετικές κοινοτικές και εθνικές κανονιστικές ρυθμίσεις, καθώς και οι παρατηρήσεις που κατατέθηκαν στο Δικαστήριο . Τα στοιχεία αυτά του φακέλου δεν επαναλαμβάνονται πιο κάτω παρά μόνο καθόσον απαιτείται για να αναπτύξει κρίση το Δικαστήριο .

Επί των δύο πρώτων ερωτημάτων

6 Τα δύο πρώτα ερωτήματα αφορούν τη δυνατότητα να εφαρμοστούν, αυτές καθαυτές, οι διατάξεις οδηγίας η οποία δεν έχει ακόμη μεταφερθεί στο εθνικό δίκαιο στο οικείο κράτος μέλος .

7 Σχετικώς, υπενθυμίζεται, ότι κατά την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου ( ιδίως κατά την απόφαση της 19ης Ιανουαρίου 1982, Becker, 8/81, Συλλογή 1982, σ . 53 ), σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες προκύπτει ότι, από απόψεως περιεχομένου, οι διατάξεις μιας οδηγίας είναι ανεπιφύλακτες και επαρκώς ακριβείς, οι ιδιώτες μπορούν να τις επικαλούνται εναντίον του κράτους, είτε όταν το τελευταίο παραλείπει να μεταφέρει εμπροθέσμως την οδηγία στο εθνικό δίκαιο είτε όταν προβαίνει σε πλημμελή μεταφορά της .

8 Αυτή η νομολογία στηρίζεται στη σκέψη ότι θα ήταν ασυμβίβαστο προς το δεσμευτικό χαρακτήρα που το άρθρο 189 αναγνωρίζει στην οδηγία το να αποκλειστεί καταρχήν από τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα η δυνατότητα να επικαλεστούν την υποχρέωση που επιβάλλει η οδηγία . Το Δικαστήριο συνήγαγε από αυτό ότι το κράτος μέλος που δεν έλαβε, εντός των προθεσμιών, τα εκτελεστικά μέτρα που επιβάλλει η οδηγία, δεν μπορεί να αντιτάξει στους ιδιώτες τη μη εκπλήρωση από το ίδιο των υποχρεώσεων που επιβάλλει η οδηγία .

9 Στην απόφαση της 26ης Φεβρουαρίου 1986, ( Marshall, 151/84, Συλλογή 1986, σ . 723 ), το Δικαστήριο τόνισε ωστόσο ότι, κατά το άρθρο 189 της Συνθήκης, ο δεσμευτικός χαρακτήρας της οδηγίας, στον οποίο στηρίζεται η δυνατότητα επικλήσεώς της ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, υφίσταται μόνο έναντι "κάθε κράτους μέλους στο οποίο απευθύνεται ". Από αυτό έπεται ότι η οδηγία δεν μπορεί, αυτή καθαυτή, να δημιουργήσει υποχρέωση για τους ιδιώτες και ότι, επομένως, δεν μπορεί να γίνει επίκληση αυτών καθαυτών των διατάξεων οδηγίας κατά των προσώπων αυτών ενώπιον εθνικού δικαστηρίου .

10 Πρέπει, επομένως, να δοθεί στα δύο πρώτα ερωτήματα η απάντηση ότι μια εθνική αρχή δεν μπορεί να επικαλεστεί, κατά ιδιώτου, διάταξη οδηγίας της οποίας η αναγκαία μεταφορά στο εσωτερικό δίκαιο δεν πραγματοποιήθηκε ακόμα .

Επί του τρίτου ερωτήματος

11 Με το τρίτο ερώτημα ερωτάται κατά ποιο μέτρο ο εθνικός δικαστής οφείλει ή μπορεί να λαμβάνει υπόψη μια οδηγία σαν ερμηνευτικό στοιχείο κανόνα του εθνικού του δικαίου .

12 'Οπως το Δικαστήριο διευκρίνισε με την απόφαση της 10ης Απριλίου 1984 ( Von Colson και Kamman, 14/83, Συλλογή 1984, σ . 1891 ), η υποχρέωση των κρατών μελών, η οποία απορρέει από οδηγία, να επιτύχουν το αποτέλεσμα που επιδιώκει η οδηγία αυτή, καθώς και το καθήκον που έχουν δυνάμει του άρθρου 5 της Συνθήκης να λαμβάνουν κάθε γενικό ή ειδικό μέτρο κατάλληλο να εξασφαλίσει την εκπλήρωση της υποχρέωσης αυτής, επιβάλλονται σε όλες τις αρχές των κρατών μελών, συμπεριλαμβανομένων των δικαστηρίων στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους . Από τα παραπάνω συνάγεται ότι το εθνικό δικαστήριο, εφαρμόζοντας το εθνικό δίκαιο και ιδίως τις διατάξεις εθνικού νόμου που έχει θεσπιστεί ειδικά για την εκτέλεση της οδηγίας, οφείλει να ερμηνεύει το εθνικό δίκαιο υπό το φως των διατάξεων και του στόχου της οδηγίας, προκειμένου να επιτευχθεί το αποτέλεσμα στο οποίο αναφέρεται το άρθρο 189, τρίτη παράγραφος, της Συνθήκης .

13 Εντούτοις, αυτή η υποχρέωση του εθνικού δικαστή να αναφέρεται στο περιεχόμενο της οδηγίας όταν ερμηνεύει τους σχετικούς κανόνες του εθνικού του δικαίου περιορίζεται από τις γενικές αρχές του δικαίου που αποτελούν τμήμα του κοινοτικού δικαίου και ιδίως από τις αρχές της ασφαλείας του δικαίου και της μη αναδρομικότητας . 'Ετσι, το Δικαστήριο, με την απόφαση της 10ης Ιουνίου 1987 ( Pretore de Salo κατά Χ, 14/86, Συλλογή 1987, σ . 2545 ), έκρινε ότι η οδηγία δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα, αυτή καθαυτή και ανεξαρτήτως από τον εσωτερικό νόμο που το κράτος μέλος θεσπίζει για την εφαρμογή της, τον καθορισμό ή την επίταση της ευθύνης αυτών που ενεργούν κατά παράβαση των διατάξεών της .

14 Πρέπει, επομένως, να δοθεί στο τρίτο ερώτημα η απάντηση ότι, εφαρμόζοντας την εθνική τους νομοθεσία, τα δικαιοδοτικά όργανα κράτους μέλους οφείλουν να την ερμηνεύουν υπό το φως του κειμένου και του σκοπού της οδηγίας για να επιτύχουν το αναφερόμενο στο άρθρο 189, τρίτη παράγραφος, της Συνθήκης αποτέλεσμα, η οδηγία, όμως, δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα, αυτή καθαυτή και ανεξαρτήτως του θεσπιζόμενου για την εφαρμογή της νόμου, τον καθορισμό ή την επίταση της ποινικής ευθύνης αυτών που ενεργούν κατά παράβαση των διατάξεών της .

Επί του τετάρτου ερωτήματος

15 Το ζήτημα αν μπορεί να γίνει επίκληση των διατάξεων, αυτών καθαυτών, της οδηγίας ενώπιον εθνικού δικαστηρίου δεν τίθεται παρά μόνο αν το οικείο κράτος μέλος δεν μετέφερε την οδηγία στο εθνικό δίκαιο εντός των προθεσμιών ή αν προέβη σε πλημμελή μεταφορά . Λαμβάνοντας υπόψη τις αρνητικές απαντήσεις που δόθηκαν στα δύο πρώτα ερωτήματα, οι λύσεις που επισημαίνονται σ' αυτές δεν είναι, ωστόσο, διαφορετικές στην περίπτωση που η ταχθείσα στο κράτος μέλος προθεσμία προς προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας δεν έχει ακόμα παρέλθει στην κρίσιμη ημερομηνία . Ως προς το τρίτο ερώτημα, που αφορά τα όρια που μπορεί να θέσει το κοινοτικό δίκαιο στην υποχρέωση ή στην ευχέρεια του εθνικού δικαστή να ερμηνεύει του κανόνες του εθνικού του δικαίου υπό το φως της οδηγίας, αυτό το πρόβλημα δεν τίθεται κατά διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το αν παρήλθε ή όχι η προθεσμία μεταφοράς στο εσωτερικό δίκαιο .

16 Πρέπει, επομένως, να δοθεί στο τέταρτο προδικαστικό ερώτημα η απάντηση ότι οι λύσεις που επισημαίνονται στις διδόμενες πιο πάνω απαντήσεις δεν είναι διαφορετικές στην περίπτωση που η ταχθείσα στο κράτος μέλος προθεσμία προς προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας δεν έχει ακόμα παρέλθει κατά την κρίσιμη ημερομηνία .

Επί των δικαστικών εξόδων

17 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η ολλανδική κυβέρνηση, η ιταλική κυβέρνηση, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που κατέθεσαν προτάσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης το χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων .

Για τους λόγους αυτούς

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ( έκτο τμήμα )

αποφαίνεται :

1 ) Μια εθνική αρχή δεν μπορεί να επικαλεστεί, κατά ιδιώτου, διάταξη οδηγίας της οποίας η αναγκαία μεταφορά στο εσωτερικό δίκαιο δεν πραγματοποιήθηκε ακόμα .

2 ) Εφαρμόζοντας την εθνική τους νομοθεσία, τα δικαιοδοτικά όργανα κράτους μέλους οφείλουν να την ερμηνεύουν υπό το φως του κειμένου και του σκοπού της οδηγίας για να επιτύχουν το αναφερόμενο άρθρο 189, τρίτη παράγραφος, της Συνθήκης αποτέλεσμα, η οδηγία, όμως, δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα, αυτή καθαυτή και ανεξαρτήτως του θεσπιζόμενου για την εφαρμογή της νόμου, τον καθορισμό ή την επίταση της ποινικής ευθύνης αυτών που ενεργούν κατά παράβαση των διατάξεών της .

3 ) Οι λύσεις που επισημαίνονται στις διδόμενες πιο πάνω απαντήσεις δεν είναι διαφορετικές στην περίπτωση που η ταχθείσα στο κράτος μέλος προθεσμία προς προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας δεν έχει ακόμα παρέλθει κατά την κρίσιμη ημερομηνία .