61985J0352

++++

1 . Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών - Υπηρεσίες - 'Εννοια - Διασυνοριακή μετάδοση, μέσω τηλεδιανομής, τηλεοπτικών προγραμμάτων περιεχόντων διαφημιστικά μηνύματα

( Συνθήκη ΕΟΚ, άρθρα 59 και 60 )

2 . Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών - Περιορισμοί - Τηλεδιανομή προγραμμάτων που εκπέμπονται από το έδαφος άλλου κράτους μέλους - Απαγορεύσεις των διαφημιστικών μηνυμάτων που προορίζονται ειδικά για το εθνικό κοινό και των προγραμμάτων που φέρουν υποτίτλους - Δυσμενής διάκριση - Δεν επιτρέπεται - Παρεκκλίσεις - Λόγοι δημοσίας τάξεως - Διατήρηση του μη εμπορικού και πλουραλιστικού χαρακτήρα του συστήματος της εθνικής ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως - Δυσανάλογος χαρακτήρας των περιορισμών που επιβάλλονται ειδικά στα προγράμματα που προέρχονται από άλλα κράτη μέλη - Δεν επιτρέπονται

( Συνθήκη ΕΟΚ, άρθρα 56, 59 και 66 )

1 . Η μετάδοση, από εγκατεστημένες σε κράτος μέλος επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακών δικτύων, τηλεοπτικών προγραμμάτων, που προσφέρονται από σταθμούς εγκατεστημένους σε άλλα κράτη μέλη και περιέχουν διαφημιστικά μηνύματα προοριζόμενα ειδικά για το κοινό του κράτους λήψεως, περιλαμβάνει περισσότερες της μιας παροχές υπηρεσιών κατά την έννοια των άρθρων 59 και 60 της Συνθήκης .

2 . Ενέχει περιορισμούς απαγορευόμενους από το άρθρο 59 της Συνθήκης, ως εισάγουσα διακρίσεις, η εθνική νομοθεσία που εξαρτά την τηλεδιανομή προγραμμάτων μεταδιδομένων από σταθμούς εγκατεστημένους σε άλλα κράτη μέλη από την έλλειψη διαφημιστικών μηνυμάτων προοριζομένων ειδικά για το εθνικό κοινό, ενώ τα εθνικά δίκτυα δεν υπόκεινται στους ίδιους περιορισμούς . Το ίδιο ισχύει και για την απαγόρευση παραθέσεως στα εν λόγω προγράμματα υποτίτλων στην εθνική γλώσσα, όταν έχει ως μοναδικό στόχο να συμπληρώσει την απαγόρευση διαφημίσεως .

'Εστω και αν εμφανίζονται ως αιτιολογούμενοι από λόγους δημοσίας τάξεως, και συγκεκριμένα τη διαφύλαξη του μη εμπορικού και, κατά συνέπεια, πλουραλιστικού χαρακτήρα του συστήματος της εγχώριας ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως, αυτοί οι ενέχοντες διακρίσεις περιορισμοί δεν εμπίπτουν στις επιτρεπόμενες από το άρθρο 56 της Συνθήκης παρεκκλίσεις, λόγω του δυσανάλογου προς τον επιδιωκόμενο σκοπό χαρακτήρα τους .

Στην υπόθεση 352/85,

που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Gerechtshof της Χάγης ( Κάτω Χώρες ) προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ

Bond van Adverteerders και λοιπών

και

Ολλανδικού Δημοσίου,

η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία του άρθρου 59 και επομένων της Συνθήκης ΕΟΚ, σχετικά με τις απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων που περιέχονται στην Kabelregeling, υπουργική απόφαση της 26ης Ιουλίου 1984 ( SΤCRΤ αριθ . 145 της 27.7.1984 ) που εκδόθηκε στις Κάτω Χώρες προκειμένου να ρυθμιστεί η καλωδιακή διανομή ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών προγραμμάτων,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

συγκείμενο από τους Mackenzie Stuart, πρόεδρο, G . Bosco, O . Due, J . C . Moitinho de Almeida, G . C . Rodriguez Iglesias, προέδρους τμήματος, T . Koopmans, U . Everling, K . Bahlmann, Y . Galmot, Κ . Κακούρη, R . Joliet, T . F . O' Higgins, F . Schockweiler, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας : G . F . Mancini

γραμματέας : D . Louterman, υπάλληλος διοικήσεως

λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που κατέθεσαν :

- οι εκκαλούντες της κύριας δίκης, Bond van Adverteerders και λοιποί, εκπροσωπούμενοι από τον B . H . Ter Kuile, δικηγόρο Χάγης,

- η κυβέρνηση των Κάτω Χωρών, εκπροσωπούμενη από τον G . M . Borchardt,

- η κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, εκπροσωπούμενη από τον M . Seidel,

- η κυβέρνηση της Γαλλικής Δημοκρατίας, εκπροσωπούμενη από τον G . Guillaume, κατά την έγγραφη διαδικασία,

- η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τους νομικούς της συμβούλους H . Etienne και R . Barents,

έχοντας υπόψη την έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση, όπως συμπληρώθηκε, και κατόπιν της προφορικής διαδικασίας της 17ης Σεπτεμβρίου 1987,

αφού άκουσε το γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 14ης Ιανουαρίου 1988,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1 Με απόφαση της 30ής Οκτωβρίου 1985, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 18 Νοεμβρίου 1985, το Gerechtshof της Χάγης υπέβαλε εννέα προδικαστικά ερωτήματα σχετικά με την ερμηνεία των διατάξεων της Συνθήκης ΕΟΚ περί ελεύθερης παροχής υπηρεσιών και την έννοια ορισμένων γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου, προκειμένου να εκτιμήσει αν συμβιβάζεται με το κοινοτικό δίκαιο μια εθνική κανονιστική ρύθμιση, δυνάμει της οποίας απαγορεύεται η καλωδιακή διανομή ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών προγραμμάτων που εκπέμπονται από άλλα κράτη μέλη, όταν τα προγράμματα αυτά περιέχουν διαφημιστικά μηνύματα προοριζόμενα ειδικά για το ολλανδικό κοινό ή υποτίτλους στα ολλανδικά .

2 Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ της ολλανδικής ενώσεως διαφημιστών, δεκατεσσάρων διαφημιστικών γραφείων και μιας επιχειρήσεως εκμεταλλεύσεως καλωδιακού δικτύου, αφενός ( στο εξής : οι διαφημιστές ), και του Ολλανδικού Δημοσίου, αφετέρου, σχετικά με τις απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων τις οποίες περιέχει η Kabelregeling, υπουργική απόφαση της 26ης Ιουλίου 1984 ( SΤCRΤ αριθ . 145 της 27.7.1984 ), τις οποίες οι διαφημιστές θεωρούν αντίθετες προς το άρθρο 59 και επόμενα της Συνθήκης ΕΟΚ, καθώς και προς την ελευθερία εκφράσεως, την οποία κατοχυρώνει το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως περί προασπίσεως των δικαιωμάτων του ανθρώπου .

3 Οι επίδικες απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων προκύπτουν από το άρθρο 4, παράγραφος 1, της Kabelregeling, κατά το οποίο "επιτρέπεται η χρήση συστήματος κεραίας για τη μετάδοση ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών προγραμμάτων προοριζομένων για το κοινό, όταν πρόκειται

c ) για προγράμματα που προσφέρονται από το εξωτερικό με συνδέσεις μέσω καλωδίων, μέσω ραδιοκυμάτων ή μέσω δορυφόρων, από φορέα ή ομάδα φορέων που διανέμουν το πρόγραμμα στη χώρα εγκαταστάσεως μέσω πομπού ραδιοκυμάτων ή καλωδιακού δικτύου, ή για λογαριασμό τέτοιων φορέων, υπό την προϋπόθεση ότι :

- το πρόγραμμα δεν περιέχει διαφημιστικά μηνύματα προοριζόμενα ειδικά για το ολλανδικό κοινό

- το πρόγραμμα δεν περιέχει υποτίτλους στα ολλανδικά χωρίς σχετική υπουργική άδεια ."

4 Κατά την αιτιολογική έκθεση της Kabelregeling, οι επίδικες απαγορεύσεις δεν εφαρμόζονται προκειμένου για την αναμετάδοση (" doorgifte ") εκ μέρους επιχειρήσεως εκμεταλλεύσεως καλωδιακού δικτύου προγραμμάτων που μεταδίδονται μέσω κυμάτων . Και τούτο διότι, κατά την ολλανδική κυβέρνηση, τα προγράμματα αυτά καταρχήν δεν περιέχουν διαφημιστικά μηνύματα προοριζόμενα ειδικά για το ολλανδικό κοινό και διότι μπορούν να ληφθούν απευθείας από τμήμα τουλάχιστον των ολλανδών τηλεθεατών . Κατά την ολλανδική κυβέρνηση πάντα, που δεν αντικρούεται εν προκειμένω από τους διαφημιστές, οι απαγορεύσεις της Kabelregeling απαγορεύουν στις επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακού δικτύου μόνο τη μετάδοση (" overbrenging ") προγραμμάτων που τους αποστέλλονται από πομπό "point-to-point" ευρισκόμενο στο εξωτερικό, μέσω δορυφόρου τηλεπικοινωνίας, όπως συμβαίνει με τα προγράμματα που εκπέμπονται από το Sky Channel, το Super Channel ή την ΤV 5 .

5 Κατά την αιτιολογική έκθεση της Kabelregeling, οι απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων έχουν ως σκοπό να εμποδίσουν "την έμμεση δημιουργία στις Κάτω Χώρες εμπορικού προγράμματος τηλεδιανομής ή τηλοψίας έναντι καταβολής συνδρομής, που θα μπορούσε να ασκήσει αθέμιτο ανταγωνισμό στην εγχώρια ραδιοφωνία και τηλεόραση και στη συναρτώμενη με την καταβολή συνδρομής ολλανδική τηλεόραση, που πρέπει ακόμη να αναπτυχθεί ".

6 Ο νόμος περί ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως (" Omroepwet ") του 1967 ( Stbl . 176 ) αποβλέπει στο να δημιουργήσει στα δύο εθνικά δίκτυα ένα σύστημα ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως πλουραλιστικό και μη εμπορικό . Δυνάμει των άρθρων 27 και 29 του νόμου αυτού, ο χρόνος που διατίθεται για την εκπομπή προγραμμάτων στα δύο δίκτυα κατανέμεται μεταξύ του ολλανδικού ιδρύματος ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως ( του "Nederlandse Omroepstichting" στο εξής : Ν.Ο.S .), αφενός, και ορισμένων ραδιοφωνικών-τηλεοπτικών οργανισμών εγκεκριμένων από το αρμόδιο υπουργείο ( στο εξής : omroeporganisaties ), που αντιπροσωπεύουν ιδίως τα μεγάλα ιδεολογικά ρεύματα της ολλανδικής κοινωνίας, αφετέρου . Δυνάμει του άρθρου 36 του νόμου, το ΝΟS υποχρεούται να εκπέμπει ένα κοινό πρόγραμμα περιέχον, μεταξύ άλλων, το δελτίο ειδήσεων . Το άρθρο 35 του νόμου επιβάλλει, εξάλλου, στους omroeporganisaties να εκπέμπει έκαστος ένα πλήρες πρόγραμμα περιέχον, σε λογική αναλογία, πολιτιστικές, μορφωτικές, ψυχαγωγικές και ενημερωτικές εκπομπές .

7 Το άρθρο 11 του Omroepwet απαγορεύει στους omroeporganisaties να εκπέμπουν διαφημιστικά μηνύματα κατ' αίτηση τρίτων . Το δικαίωμα εκπομπής διαφημιστικών μηνυμάτων στα δύο εθνικά δίκτυα επιφυλάσσεται, δυνάμει του άρθρου 50 του Omroepwet, στο ίδρυμα ραδιοτηλεοπτικής διαφημίσεως (" Stichting Etherreclame", στο εξής : SΤΕR ). Το SΤΕR δεν παράγει το ίδιο διαφημιστικά μηνύματα περιορίζεται στη διοργάνωση της μετάδοσης μηνυμάτων που προετοιμάζονται από τρίτους, στους οποίους διαθέτει χρόνο εκπομπής . Κατά το άρθρο 6, παράγραφος 2, του καταστατικού του, το SΤΕR υποχρεούται να καταβάλλει τα έσοδά του στο Δημόσιο, το οποίο τα χρησιμοποιεί για να επιδοτεί τους omroeporganisaties και, σε μικρότερο βαθμό, το γραπτό Τύπο . Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέσχε η ολλανδική κυβέρνηση και τα οποία δεν αντέκρουσαν οι διαφημιστές, οι οικονομικοί πόροι των Omroeporganisaties προέρχονται κατά 70 % περίπου από τις εισφορές ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως ( Omroepbijdragen ), τις οποίες καταβάλλουν οι τηλεθεατές, και κατά 30 % περίπου από τα έσοδα του SΤΕR .

8 Οι διαφημιστές θεωρούν πολύ περιορισμένες τις δυνατότητες διαφημίσεως που τους παρέχει το SΤΕR . Θεωρούν ειδικότερα ανεπαρκή τη συχνότητα με την οποία μπορούν να μεταδίδονται από τη SΤΕR τα διαφημιστικά μηνύματα . Θα επιθυμούσαν, συνεπώς, να μπορούν να χρησιμοποιούν τις κατά πολύ ευρύτερες δυνατότητες που τους παρέχουν οι αλλοδαποί σταθμοί εμπορικών προγραμμάτων, πράγμα που τους απαγορεύουν οι απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων που περιέχονται στην Kabelregeling .

9 Υπέβαλαν, κατά συνέπεια, αίτηση κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων στον πρόεδρο του Arrondissementsrechtbank της Χάγης ζητώντας την προσωρινή αναστολή των επίδικων απαγορεύσεων . Αυτός δέχτηκε το αίτημα το σχετικό με την απαγόρευση παραθέσεως υποτίτλων, απέρριψε όμως εκείνο που αφορούσε την απαγόρευση διαφημίσεως . 'Εκρινε ότι η απαγόρευση παραθέσεως υποτίτλων συνιστά δυσμενή διάκριση, εφόσον δεν ισχύει για τους omroeporganisaties, είναι δε και περιττή, εφόσον η απαγόρευση διαφημίσεως αρκεί αφεαυτής για να εμποδίσει τη μετάδοση αλλοδαπών προγραμμάτων με ολλανδικούς υποτίτλους περιεχόντων διαφημιστικά μηνύματα . Τόσο οι διαφημιστές όσο και το Ολλανδικό Δημόσιο άσκησαν έφεση κατά της Διατάξεως αυτής ενώπιον του Gerechtshof της Χάγης .

10 Αυτό έκρινε αναγκαίο να υποβάλει εννέα ερωτήματα σχετικά με την ερμηνεία του άρθρου 59 και επομένων της Συνθήκης . Τα ερωτήματα αυτά έχουν ως εξής :

"1 ) Μπορεί να γίνεται λόγος για μία ή περισσότερες παροχές υπηρεσιών, οι οποίες δεν συντελούνται ως προς όλα τους τα καθοριστικά στοιχεία στο εσωτερικό ενός μόνο κράτους μέλους, όταν οι επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακών δικτύων στο κράτος μέλος αυτό λαμβάνουν, με συνδέσεις μέσω καλωδίων, μέσω ραδιοκυμάτων ή μέσω δορυφόρων, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα παρεχόμενα από το εξωτερικό - είτε περιέχουν είτε όχι διαφημιστικά μηνύματα - και τα διανέμουν μέσω καλωδιακών δικτύων;

2 ) Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως στο πρώτο ερώτημα, υπάρχει περιορισμός των εν λόγω παροχών υπηρεσιών απαγορευόμενος από το άρθρο 59 της Συνθήκης ΕΟΚ, όταν η κατά τον προαναφερόμενο τρόπο διανομή, μέσω εγχωρίων καλωδιακών δικτύων, προγραμμάτων που προσφέρονται από το εξωτερικό υπόκειται, κατά την εθνική ρύθμιση, σε περιοριστικές διατάξεις, οι οποίες δεν ισχύουν ή δεν ισχύουν κατά τον ίδιο τρόπο για ανάλογα προγράμματα που προσφέρονται από το εθνικό έδαφος;

3 ) 'Εχει σημασία για την απάντηση στο δεύτερο ερώτημα το αν τα προγράμματα που προσφέρονται από το εξωτερικό κατά τον προαναφερθέντα τρόπο περιλαμβάνουν ή όχι διαφημιστικά μηνύματα απευθυνόμενα ειδικά στο κοινό του οικείου κράτους μέλους, όταν ανάλογα διαφημιστικά μηνύματα σε προγράμματα που προσφέρονται από το κράτος μέλος αυτό μπορούν να μεταδίδονται μόνο από οργανισμό στον οποίο ο νόμος παρέχει το μονοπώλιο της εκπομπής τέτοιων μηνυμάτων, τα δε έσοδα που πορίζεται ο οργανισμός αυτός από τις εκπομπές αυτές προορίζονται ( σχεδόν ) καθ' ολοκληρία για τη χρηματοδότηση της λειτουργίας των εγχωρίων οργανισμών ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως και του εγχώριου Τύπου;

4 ) Αν οι διατάξεις της Συνθήκης ΕΟΚ περί ελεύθερης παροχής υπηρεσιών έχουν εφαρμογή, συνιστά περιορισμό απαγορευόμενο από το άρθρο 59 της Συνθήκης ΕΟΚ το γεγονός ότι μια εθνική ρύθμιση, όπως η περιγραφόμενη πιο πάνω, απαγορεύει τη μετάδοση προγραμμάτων που προσφέρονται κατά τον προαναφερθέντα τρόπο από το εξωτερικό και περιέχουν διαφημιστικά μηνύματα απευθυνόμενα ειδικά στο κοινό του κράτους μέλους λήψεως, όταν οι εγχώριοι οργανισμοί ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως του κράτους μέλους αυτού δεν έχουν το δικαίωμα να μεταδίδουν διαφημιστικά μηνύματα, αλλά η μετάδοση τέτοιων μηνυμάτων από το κράτος μέλος αυτό αποτελεί αποκλειστικό δικαίωμα ενός οργανισμού, στον οποίο ο νόμος παρέχει το μονοπώλιο της μετάδοσης τέτοιων εκπομπών, τα δε έσοδα που προέρχονται από τις εκπομπές αυτές προορίζονται ( σχεδόν ) αποκλειστικά στους εγχώριους οργανισμούς ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως και στον εγχώριο Τύπο;

5 ) Αν οι διατάξεις της Συνθήκης ΕΟΚ περί ελεύθερης παροχής υπηρεσιών έχουν εφαρμογή, συνιστά περιορισμό απαγορευόμενο από το άρθρο 59 της Συνθήκης ΕΟΚ το γεγονός ότι μια εθνική ρύθμιση, όπως η περιγραφόμενη πιο πάνω, εξαρτά την κατά τον προαναφερόμενο τρόπο μετάδοση προγραμμάτων, που προσφέρονται από το εξωτερικό και φέρουν υποτίτλους στη γλώσσα του κράτους μέλους λήψεως, από τη χορήγηση αδείας των αρχών, με μοναδικό σκοπό την παρεμπόδιση της μετάδοσης εμπορικών εκπομπών απευθυνομένων στο κοινό του οικείου κράτους μέλους, όταν οι εγχώριοι οργανισμοί ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως υπόκεινται σε αυστηρούς όρους και δεν έχουν το δικαίωμα να μεταδίδουν εμπορικές εκπομπές ( υπό οποιαδήποτε μορφή ), ισχύουν δε κατά τα λοιπά οι συνθήκες που περιγράφονται στο τελευταίο μέρος του τετάρτου ερωτήματος;

6 ) Αν οι διατάξεις της Συνθήκης ΕΟΚ περί ελεύθερης παροχής υπηρεσιών έχουν εφαρμογή, πρέπει μια εθνική ρύθμιση, όπως η περιγραφόμενη πιο πάνω, να είναι σύμφωνη όχι μόνο προς την απαγόρευση των διακρίσεων, αλλά και προς την περαιτέρω προϋπόθεση ότι πρέπει η ρύθμιση αυτή να δικαιολογείται από λόγους γενικού συμφέροντος και να είναι ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο σκοπό;

7 ) Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως στο έκτο ερώτημα, μπορούν σκοποί αναγόμενοι στην πολιτιστική πολιτική, αποσκοπούντες στη διαφύλαξη ενός καθεστώτος πλουραλιστικής και μη εμπορικής ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως, καθώς και πλουραλιστικού και ανεξάρτητου Τύπου, να συνιστούν τέτοια δικαιολογία, έστω και αν η εν λόγω ρύθμιση αφορά ( σχεδόν ) αποκλειστικά τις οικονομικές προϋποθέσεις για την επίτευξη των σκοπών αυτών;

8 ) Μπορεί μια τέτοια δικαιολογία να συνίσταται στο γεγονός ότι μια εθνική ρύθμιση, όπως η περιγραφόμενη στα προηγούμενα ερωτήματα, επιδιώκει να αποτρέψει τον ανταγωνισμό των εμπορικών προγραμμάτων που προσφέρονται κατά τον προαναφερόμενο τρόπο από το εξωτερικό με τις εγχώριες εκπομπές του οικείου κράτους μέλους και με τις νέες μορφές τηλεοπτικών μέσων που πρόκειται να αναπτυχθούν στο κράτος μέλος αυτό;

9 ) Οι ισχύουσες γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου ( και ιδίως η αρχή της αναλογικότητας ) και τα θεμελιώδη δικαιώματα που συνδέονται άρρηκτα με το κοινοτικό δίκαιο ( ιδίως η ελευθερία εκφράσεως και η ελευθερία πληροφορήσεως ) επιβάλλουν απευθείας στα κράτη μέλη υποχρεώσεις, υπό το πρίσμα των οποίων πρέπει να εξετάζεται μια εθνική ρύθμιση όπως η περιγραφόμενη πιο πάνω, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι έχουν σχετικώς εφαρμογή γραπτές διατάξεις του κοινοτικού δικαίου;"

11 Στην έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση αναπτύσσονται διεξοδικώς τα πραγματικά περιστατικά της υποθέσεως, η εξέλιξη της διαδικασίας και οι παρατηρήσεις των διαδίκων . Τα στοιχεία αυτά της δικογραφίας δεν επαναλαμβάνονται πιο κάτω παρά μόνο καθόσον απαιτείται για να σχηματίσει κρίση το Δικαστήριο .

α ) Ως προς την ύπαρξη παροχών υπηρεσιών κατά την έννοια των άρθρων 59 και 60 της Συνθήκης

12 Με το πρώτο του ερώτημα, το εθνικό δικαστήριο ερωτά κατ' ουσίαν αν η διανομή, από επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακών δικτύων εγκατεστημένες σε ένα κράτος μέλος τηλεοπτικών προγραμμάτων που προσφέρονται από σταθμούς εγκατεστημένους σε άλλα κράτη μέλη και περιέχουν διαφημιστικά μηνύματα προοριζόμενα ειδικά για το κοινό του κράτους μέλους λήψεως, περιέχει μία ή περισσότερες παροχές υπηρεσιών κατά την έννοια των άρθρων 59 και 60 της Συνθήκης .

13 Για να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό, πρέπει καταρχάς να προσδιοριστούν οι εν λόγω υπηρεσίες, στη συνέχεια να εξεταστεί αν οι υπηρεσίες αυτές έχουν διασυνοριακό χαρακτήρα κατά την έννοια του άρθρου 59 της Συνθήκης και, τέλος, να ερευνηθεί αν πρόκειται για παροχές που κατά κανόνα προσφέρονται έναντι αμοιβής κατά την έννοια του άρθρου 60 της Συνθήκης .

14 Πρέπει να γίνει δεκτό ότι οι εκπομπές των επίδικων προγραμμάτων περιέχουν τουλάχιστον χωριστές υπηρεσίες . Η πρώτη υπηρεσία είναι αυτή την οποία παρέχουν οι εγκατεστημένες σε ένα κράτος μέλος επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακών δικτύων στους σταθμούς που είναι εγκατεστημένοι σε άλλα κράτη μέλη, μεταδίδοντας στους συνδρομητές τους τα τηλεοπτικά προγράμματα τα οποία τους στέλνουν οι σταθμοί αυτοί . Η δεύτερη υπηρεσία είναι εκείνη την οποία παρέχουν οι εγκατεστημένοι σε ορισμένα κράτη μέλη σταθμοί στους διαφημιστές που είναι εγκατεστημένοι στο κράτος λήψεως, εκπέμποντας διαφημιστικά μηνύματα που έχουν προετοιμαστεί από τους διαφημιστές αυτούς και προορίζονται ειδικά για το κοινό του κράτους λήψεως .

15 Αμφότερες οι υπηρεσίες αυτές έχουν διασυνοριακό χαρακτήρα, κατά την έννοια του άρθρου 59 της Συνθήκης . Πράγματι, και στις δύο περιπτώσεις, οι παρέχοντες τις υπηρεσίες είναι εγκατεστημένοι σε κράτος μέλος διαφορετικό από εκείνο στο οποίο βρίσκεται μέρος των αποδεκτών τους .

16 Οι δύο επίδικες υπηρεσίες, εξάλλου, παρέχονται έναντι αμοιβής, κατά την έννοια του άρθρου 60 της Συνθήκης . Αφενός, οι επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακών δικτύων αμείβονται για την υπηρεσία που παρέχουν στους σταθμούς μέσω των τελών που καταβάλλουν οι συνδρομητές τους . Δεν έχει σημασία το ότι οι σταθμοί δεν καταβάλλουν κατά κανόνα οι ίδιοι στις επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακών δικτύων για τη μετάδοση αυτή . Πράγματι, το άρθρο 60 της Συνθήκης δεν απαιτεί η υπηρεσία να αμείβεται από τους αποδέκτες της . Αφετέρου, οι σταθμοί αμείβονται από τους διαφημιστές για την υπηρεσία που τους παρέχουν περιλαμβάνοντας τα μηνύματά τους στο πρόγραμμά τους .

17 Υπ' αυτές τις συνθήκες, στο πρώτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι η μετάδοση, από εγκατεστημένες σε κράτος μέλος επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακών δικτύων, τηλεοπτικών προγραμμάτων, που προσφέρονται από σταθμούς εγκατεστημένους σε άλλα κράτη μέλη και περιέχουν διαφημιστικά μηνύματα προοριζόμενα ειδικά για το κοινό του κράτους λήψεως, περιλαμβάνει περισσότερες της μιας παροχές υπηρεσιών κατά την έννοια των άρθρων 59 και 60 της Συνθήκης .

β ) Ως προς την ύπαρξη περιορισμών της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, που απαγορεύονται από το άρθρο 59 της Συνθήκης

18 Με το δεύτερο, το τρίτο, το τέταρτο και το πέμπτο ερώτημά του, το εθνικό δικαστήριο θέτει κατ' ουσία το ζήτημα αν οι απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων, όπως αυτές που περιέχονται στην Kabelregeling, συνιστούν περιορισμούς της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών απαγορευόμενους από το άρθρο 59 της Συνθήκης, ενόψει του ότι ο νόμος περί εθνικής ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως απαγορεύει στους εγχώριους σταθμούς να εκπέμπουν διαφημιστικά μηνύματα, ότι ο ίδιος αυτός νόμος επιφυλάσσει το δικαίωμα μεταδόσεως τέτοιων μηνυμάτων σε ένα ίδρυμα και ότι το ίδρυμα αυτό έχει από το καταστατικό του την υποχρέωση να μεταβιβάζει τα έσοδά του στο Δημόσιο, το οποίο τα χρησιμοποιεί για να επιδοτεί τους εγχώριους ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς, καθώς και τον εγχώριο Τύπο .

19 Ενδείκνυται να δοθεί κοινή απάντηση στα ερωτήματα αυτά, αφού εξεταστεί πρώτα η απαγόρευση διαφημίσεως και έπειτα η απαγόρευση παραθέσεως υποτίτλων .

20 'Οπως προκύπτει από τις συγκεκριμένες περιστάσεις, τις οποίες εκθέτει το εθνικό δικαστήριο, οι απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων της Kabelregeling πρέπει να εξεταστούν στην αλληλουχία των εθνικών διατάξεων που διέπουν το σύστημα ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως .

- Ως προς την απαγόρευση διαφημίσεως

21 Πρέπει σχετικώς να υπομνηστεί ότι, κατά το άρθρο 59 της Συνθήκης, οι περιορισμοί της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών στο εσωτερικό της Κοινότητας έπρεπε να είχαν καταργηθεί κατά το πέρας της μεταβατικής περιόδου, όσον αφορά τους υπηκόους των κρατών μελών που είναι εγκατεστημένοι σε κράτος της Κοινότητας διαφορετικό από εκείνο του αποδέκτη της παροχής .

22 Μία απαγόρευση διαφημίσεως, όπως αυτή την οποία περιέχει η Kabelregeling, ενέχει διττό περιορισμό της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών . Αφενός, εμποδίζει τις εγκατεστημένες σε ένα κράτος μέλος επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακών δικτύων να μεταδίδουν τηλεοπτικά προγράμματα που προσφέρονται από σταθμούς εγκατεστημένους σε άλλα κράτη μέλη . Αφετέρου, εμποδίζει τους σταθμούς αυτούς να περιλαμβάνουν στο πρόγραμμά τους μηνύματα που παράγονται από διαφημιστές εγκατεστημένους ιδίως στο κράτος λήψεως των μηνυμάτων και προορίζονται ειδικά για το κοινό του κράτους αυτού .

23 Η ολλανδική κυβέρνηση αναφέρει ότι η απαγόρευση διαφημίσεως που περιέχει η Kabelregeling πλήττει τους σταθμούς που είναι εγκατεστημένοι σε άλλα κράτη μέλη κατά τον ίδιο τρόπο που η απαγόρευση διαφημίσεως του Omroepwet πλήττει τους omroeporganisaties είναι μάλιστα λιγότερο αυστηρή από την απαγόρευση του Omroepwet, κατά το μέτρο που δεν αφορά όλα τα διαφημιστικά μηνύματα, αλλά μόνον εκείνα που απευθύνονται ειδικά στο ολλανδικό κοινό . Απ' αυτό η ολλανδική κυβέρνηση συνάγει ότι, αν υφίσταται περιορισμός της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, αυτός δεν είναι τέτοιος που να συνιστά διάκριση και να απαγορεύεται, ως εκ τούτου, από το άρθρο 59 της Συνθήκης .

24 Η επιχειρηματολογία αυτή δεν μπορεί να γίνει δεκτή . Το ζήτημα δεν είναι να συγκριθεί η κατάσταση των omroeporganisaties με αυτήν των σταθμών που είναι εγκατεστημένοι σε άλλα κράτη μέλη, αλλά η κατάσταση των ολλανδικών σταθμών στο σύνολό τους με εκείνη των αλλοδαπών σταθμών .

25 Σχετικώς, πρέπει να τονιστεί ότι μοναδική αποστολή του SΤΕR είναι να μεριμνά για την τεχνική και οικονομική διαχείριση της μετάδοσης της διαφήμισης από τα ολλανδικά δίκτυα σύμφωνα με τους κανόνες που επιβάλλει ο Omroepwet και ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί το ίδιο ως ραδιοτηλεοπτικός σταθμός . Πράγματι, το SΤΕR περιορίζεται στο να διοργανώνει τη μετάδοση των διαφημιστικών μηνυμάτων που προετοιμάζονται από τρίτους, στους οποίους "πωλεί" χρόνο εκπομπής .

26 Πρέπει, επομένως, να γίνει δεκτό ότι υπάρχει δυσμενής διάκριση, για το λόγο ότι η απαγόρευση διαφημίσεως που περιέχει η Kabelregeling στερεί τους σταθμούς που είναι εγκατεστημένοι σε άλλα κράτη μέλη από κάθε δυνατότητα να μεταδίδουν μέσω του δικτύου τους διαφημιστικά μηνύματα προοριζόμενα ειδικά για το ολλανδικό κοινό, ενώ ο νόμος περί εθνικής ραδιοφωνίας και τηλεοράσεως προβλέπει τη μετάδοση τέτοιων μηνυμάτων μέσω των εθνικών δικτύων προς όφελος του συνόλου των Omroeporganisaties .

27 Υπ' αυτές τις συνθήκες, μια απαγόρευση διαφημίσεως, όπως αυτή που περιέχεται στην Kabelregeling, ενέχει περιορισμούς της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, οι οποίοι απαγορεύονται από το άρθρο 59 της Συνθήκης .

- Ως προς την απαγόρευση παραθέσεως υποτίτλων

28 Η ολλανδική κυβέρνηση διατείνεται κατ' ουσίαν ότι, όπως προκύπτει από την αιτιολογική έκθεση της Kabelregeling, η απαγόρευση παραθέσεως υποτίτλων αποσκοπεί αποκλειστικά στο να εμποδίσει την καταστρατήγηση της απαγορεύσεως διαφημίσεως . Αυτό συμβαίνει ιδίως όταν το αλλοδαπό πρόγραμμα με ολλανδικούς υποτίτλους περιέχει - όπως γίνεται συχνά με τα εμπορικά προγράμματα - διαφημίσεις . Κατά την αιτιολογική έκθεση της Kabelregeling, οι διαφημίσεις αυτές πρέπει να θεωρηθούν ως προοριζόμενες αποκλειστικά στο ολλανδικό κοινό, εφόσον το οικείο πρόγραμμα φέρει υποτίτλους . Η ολλανδική κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι ο Omroepwet δεν περιέχει απαγόρευση παραθέσεως υποτίτλων για τους Omroeporganisaties τονίζει όμως ότι στην πραγματικότητα αυτοί μπορούν, δυνάμει των κανόνων που διέπουν την είσοδο στο ολλανδικό σύστημα ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως, να παραθέτουν υποτίτλους στα προγράμματα τα οποία μεταδίδουν, μόνο κατά το μέτρο που δεν περιέχουν διαφημιστικά μηνύματα .

29 Σχετικώς, αρκεί να σημειωθεί ότι η απαγόρευση παραθέσεως υποτίτλων, η οποία πλήττει τους σταθμούς που είναι εγκατεστημένοι σε άλλα κράτη μέλη, έχει ως μοναδικό στόχο να συμπληρώσει την απαγόρευση διαφημίσεως, η οποία, όπως προκύπτει από τις σκέψεις που διατυπώθηκαν πιο πάνω, ενέχει περιορισμούς της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, οι οποίοι απαγορεύονται από το άρθρο 59 της Συνθήκης .

30 Επομένως, μια απαγόρευση παραθέσεως υποτίτλων, όπως αυτή που περιέχεται στην Kabelregeling, ενέχει περιορισμούς της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, οι οποίοι απαγορεύονται από το άρθρο 59 της Συνθήκης .

γ ) Ως προς τη δυνατότητα δικαιολογήσεως των περιορισμών της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, όπως οι επίδικες

31 Ξεκινώντας από την υπόθεση ότι μια εθνική ρύθμιση, όπως η επίδικη, δεν εισάγει από τη φύση της διακρίσεις, το εθνικό δικαστήριο ερωτά, με το έκτο ερώτημά του, αν μια τέτοια ρύθμιση πρέπει να δικαιολογείται από λόγους γενικού συμφέροντος και να συνιστά μέσο ανάλογο προς τους σκοπούς τους οποίους επιδιώκει . Με το έβδομο και το όγδοο ερώτημα του, εξάλλου, ερωτά αν η δικαιολογία αυτή μπορεί να ανάγεται σε λόγους πολιτιστικής πολιτικής ή μιας πολιτικής καταπολεμήσεως μιας μορφής αθέμιτου ανταγωνισμού .

32 Πρέπει, καταρχάς, να τονιστεί ότι εθνικές ρυθμίσεις που δεν έχουν αδιακρίτως εφαρμογή στις παροχές υπηρεσιών ανεξαρτήτως της προελεύσεώς τους και που εισάγουν, ως εκ τούτου, δυσμενείς διακρίσεις συμβιβάζονται με το κοινοτικό δίκαιο μόνον αν μπορούν να υπαχθούν σε ρητή εξαιρετική διάταξη .

33 Η μόνη εξαιρετική διάταξη που μπορεί να ασκεί επιρροή σε μια περίπτωση σαν την υπό κρίση είναι η του άρθρου 56 της Συνθήκης, στην οποία παραπέμπει το άρθρο 66 και από την οποία προκύπτει ότι οι εθνικές ρυθμίσεις που προβλέπουν ειδικό καθεστώς για τους αλλοδαπούς υπηκόους εκφεύγουν της εφαρμογής του άρθρου 59 της Συνθήκης, αν δικαιολογούνται από λόγους δημοσίας τάξεως .

34 Πρέπει να τονιστεί ότι σκοποί οικονομικής φύσεως, όπως είναι ο σκοπός της εξασφάλισης, υπέρ εγχωρίου δημοσίου ιδρύματος, του συνόλου των εσόδων που προέρχονται από διαφημιστικά μηνύματα προοριζόμενα αποκλειστικά για το κοινό του οικείου κράτους, δεν μπορούν να στοιχειοθετούν λόγους δημοσίας τάξεως κατά την έννοια του άρθρου 56 της Συνθήκης .

35 Η ολλανδική κυβέρνηση διατύπωσε, ωστόσο, την άποψη ότι οι απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων έχουν, σε τελευταία ανάλυση, μη οικονομικό σκοπό, συνιστάμενο στη διατήρηση του μη εμπορικού και, κατά συνέπεια, πλουραλιστικού χαρακτήρα του συστήματος της εγχώριας ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως . Πράγματι, τα έσοδα του SΤΕR τροφοδοτούν τις επιδοτήσεις, τις οποίες καταβάλλει το Δημόσιο στους omroeporganisaties, προκειμένου αυτοί να διατηρήσουν τον μη εμπορικό τους χαρακτήρα . Κατά την ολλανδική κυβέρνηση δε, δεν νοείται σύστημα πλουραλιστικής ραδιοφωνίας-τηλεοράσεως, αν οι omroeporganisaties δεν έχουν μη εμπορικό χαρακτήρα .

36 Αρκεί να σημειωθεί σχετικώς ότι τα μέτρα που θεσπίζονται δυνάμει του εν λόγω άρθρου δεν πρέπει να είναι δυσανάλογα προς τον επιδιωκόμενο σκοπό . Πράγματι, δεδομένου ότι το άρθρο 56 της Συνθήκης εισάγει εξαίρεση από θεμελιώδη αρχή της Συνθήκης, πρέπει να ερμηνεύεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε τα αποτελέσματά του να περιορίζονται στο μέτρο που είναι αναγκαίο για την προστασία των συμφερόντων στην κατοχύρωση των οποίων αποσκοπεί .

37 Η ολλανδική κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι, για την επίτευξη των επιδιωκομένων στόχων, υπάρχουν μέσα λιγότερο περιοριστικά και μη εισάγοντα διακρίσεις . Θα μπορούσε, έτσι, να παρέχεται στους εγκατεστημένους σε άλλα κράτη μέλη σταθμούς, οι οποίοι εκπέμπουν εμπορικά προγράμματα, η επιλογή είτε να συμμορφώνονται με αντικειμενικούς περιορισμούς της εκπομπής διαφημιστικών προγραμμάτων, όπως είναι η απαγόρευση διαφημίσεως για ορισμένα προϊόντα ή για ορισμένες ημέρες, ο περιορισμός της διάρκειας ή της συχνότητας των διαφημιστικών μηνυμάτων, περιορισμούς οι οποίοι επιβάλλονται και στην εγχώρια ραδιοφωνία-τηλεόραση, είτε, αν δεν επιθυμούν να συμμορφωθούν με τους περιορισμούς αυτούς, να μην προβαίνουν στην εκπομπή διαφημίσεων προοριζομένων ειδικά για το ολλανδικό κοινό .

38 Πρέπει σχετικώς να υπομνηστεί ότι, όπως έχει κρίνει το Δικαστήριο με την απόφαση της 18ης Μαΐου 1980 ( υπόθεση 52/79, Debauve, Jurispr . σ . 833 ), ελλείψει εναρμονίσεως των εθνικών κανόνων που ισχύουν επί θεμάτων ραδιοφωνίας και τηλεοράσεως, κάθε κράτος μέλος είναι αρμόδιο να ρυθμίζει, περιορίζει ή και να απαγορεύει ολοσχερώς στο έδαφός του για λόγους γενικού συμφέροντος την τηλεοπτική διαφήμιση, αρκεί να αντιμετωπίζει με τον ίδιο τρόπο όλες τις παροχές στον τομέα αυτόν, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους και ανεξάρτητα από την ιθαγένεια ή τον τόπο εγκαταστάσεως του παρέχοντος τις υπηρεσίες .

39 Υπ' αυτές τις συνθήκες, πρέπει να συναχθεί ότι οι απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων, όπως αυτές που περιλαμβάνονται στην Kabelregeling, δεν μπορούν να δικαιολογηθούν από λόγους δημοσίας τάξεως κατά την έννοια του άρθρου 56 της Συνθήκης .

δ ) Ως προς τις γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα που αναγνωρίζονται από το κοινοτικό δίκαιο

40 Με το ένατο ερώτημά του, το εθνικό δικαστήριο ερωτά κατ' ουσίαν αν η αρχή της αναλογικότητας και η ελευθερία εκφράσεως που κατοχυρώνεται με το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως περί προασπίσεως των δικαιωμάτων του ανθρώπου επιβάλλουν αφεαυτών υποχρεώσεις στα κράτη μέλη, ανεξαρτήτως της ισχύος γραπτών διατάξεων του κοινοτικού δικαίου .

41 'Οπως προκύπτει από τις απαντήσεις που δόθηκαν στα προηγούμενα ερωτήματα, οι απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων, όπως αυτές που περιέχονται στην Kabelregeling, δεν συμβιβάζονται με τις διατάξεις των άρθρων 59 και επομένων της Συνθήκης . Δεδομένου δε ότι οι απαντήσεις αυτές αρκούν για να διευκολύνουν το εθνικό δικαστήριο να επιλύσει τη διαφορά που έχει υποβληθεί στην κρίση του, το ένατο ερώτημα μένει χωρίς αντικείμενο .

Επί των δικαστικών εξόδων

42 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η γερμανική και η γαλλική κυβέρνηση, καθώς και η Επιτροπή, οι οποίες κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται . Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης το χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων .

Για τους λόγους αυτούς

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ,

κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε με απόφαση της 18ης Νοεμβρίου 1985 το Gerechtshof της Χάγης, αποφαίνεται :

1 ) Η μετάδοση, από εγκατεστημένες σε ένα κράτος μέλος επιχειρήσεις εκμεταλλεύσεως καλωδιακών δικτύων, τηλεοπτικών προγραμμάτων, που προσφέρονται από σταθμούς εγκατεστημένους σε άλλα κράτη μέλη και περιέχουν διαφημιστικά μηνύματα προοριζόμενα ειδικά για το κοινό του κράτους μέλους λήψεως, περιλαμβάνει περισσότερες της μιας παροχές υπηρεσιών κατά την έννοια των άρθρων 59 και 60 της Συνθήκης .

2 ) Απαγορεύσεις διαφημίσεως και παραθέσεως υποτίτλων, όπως αυτές που περιέχονται στην Kabelregeling, ενέχουν περιορισμούς της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, οι οποίοι απαγορεύονται από το άρθρο 59 της Συνθήκης .

3 ) Οι απαγορεύσεις αυτές δεν μπορούν να δικαιολογηθούν από λόγους δημοσίας τάξεως κατά την έννοια του άρθρου 56 της Συνθήκης .