Στην υπόθεση 184/83,

που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Landessozialgericht του Αμβούργου προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με την οποία ζητείται στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ

Ulrich Hofmann, κατοίκου Αμβούργου,

και

Barmer Ersatzkasse, Wuppertal,

η έκδοση προδικαστικής απόφασης ως προς την ερμηνεία των άρθρων 1, 2 και 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 76/207 του Συμβουλίου, της 9ης Φεβρουαρίου 1976, περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως ανδρών και γυναικών, όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

συγκείμενο από τους Mackenzie Stuart, πρόεδρο, Τ. Koopmans, Κ. Bahlmann και Υ. Galmot, προέδρους τμήματος, Ρ. Pescatore, Α. O'Keeffe, G. Bosco, Ο. Due, U. Everling, K. Κακούρη και R. Joliét, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας: Μ. Darmon

γραμματέας: Ρ. Heim

εκδίδει την ακόλουθη

ΑΠΟΦΑΣΗ

Περιστατικά

Τα πραγματικά περιστατικά της υποθέσεως, η εξέλιξη της διαδικασίας, οι παρατηρήσεις που υποβλήθηκαν δυνάμει του άρθρου 20 του πρωτοκόλλου περί οργανισμού του Δικαστηρίου της ΕΟΚ συνοψίζονται ως εξής:

Ι — Πραγματικά περιστατικά και διαδικασία

Ο Gesetz zum Schutz der erwerbstätigen Mütter, στο εξής «Mutterschutzgesetz» (γερμανικός νόμος περί κοινωνικής προστασίας της εργαζόμενης μητέρας, της 18ης Απριλίου 1968, BGBl. Ι, σ. 315), προβλέπει στο άρθρο 6, παράγραφος 1, ότι οι μητέρες δικαιούνται υποχρεωτικής αναρρωτικής άδειας οκτώ εβδομάδων μετά τη γέννηση του τέκνου. Κατά την περίοδο αυτή, απαλλάσσονται υπό κάθε επαγγελματική δραστηριότητα και εξακολουθούν να εισπράττουν την καθαρή τους αμοιβή, η οποία τους καταβάλλεται από το ταμείο ασφαλίσεως ασθενειών και/ή από τον εργοδότη τους.

Με νόμο της 25ης Ιουνίου 1979 (BGBl. Ι, σ. 797), ο γερμανός νομοθέτης παρενέβαλε στον Mutterschutzgesetz, το άρθρο 8α, κατά το οποίο η μητέρα δικαιούται κατά τη λήξη της περιόδου αναρρώσεως που προβλέπεται στο άρθρο 6, παράγραφος 1, μέχρι την ημέρα που το τέκνο αποκτά ηλικία έξι μηνών, τη λεγομένη άδεια μητρότητας (Mutterschaftsurlaub). Κατά τη διάρκεια της αδείας αυτής η μητέρα απαλλάσσεται από την επαγγελματική της δραστηριότητα και το κράτος της καταβάλλει μέσω του ταμείου ασφαλίσεως ασθενειών, ημερήσια αποζημίωση κατ' ανώτατο όριο 25 ĎM. Στο τέλος της άδειας έχει την εγγύηση ότι η σύμβαση εργασίας της διατηρείται με τις ίδιες προϋποθέσεις.

Κατά το άρθρο 8α, η άδεια μητρότητας λήγει τρεις εβδομάδες μετά το θάνατο του τέκνου και το αργότερο την ημέρα που το τέκνο αποκτά ηλικία έξι μηνών. Η άδεια λήγει επίσης όταν το τέκνο πεθάνει κατά τη διάρκεια της αναρρωτικής άδειας ή δεν χορηγείται αν ο θάνατος επισυμβεί αργότερα από τρεις εβδομάδες πριν από τη λήξη της άδειας.

Η οδηγία 76/207 του Συμβουλίου, της 9ης Φεβρουαρίου 1976, περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως ανδρών και γυναικών, όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας (ΕΕ ειδ. έκδ., 05/002, σ. 70) ορίζει στο άρθρο 1 ότι αποσκοπεί στην εφαρμογή εντός των κρατών μελών της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, συμπεριλαμβανομένης και της επαγγελματικής προωθήσεως και την επαγγελματική εκπαίδευση καθώς και τις συνθήκες εργασίας και υπό τους όροος που προβλέπονται στην παράγραφο 2, την κοινωνική ασφάλιση. Το άρθρο 2, παράγραφος 1, ορίζει ότι η αρχή της ίσης μεταχειρίσεως συνεπάγεται την απουσία κάθε διακρίσεως που βασίζεται στο φύλο. Αυτό ισχύει κυρίως, κατά το άρθρο 5, παράγραφος 1, όσον αφορά τους όρους εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των όρων απολύσεως. Το άρθρο 2, παράγραφος 3, προβλέπει απόκλιση ως προς τις διατάξεις που αφορούν την προστασία της γυναίκας, ιδίως όσον αφορά την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα.

Στις 21 Μαΐου 1979, ο ενάγων στην κυρία δίκη, Ulrich Hofmann, έγινε πατέρας εξωγάμου τέκνου που αναγνώρισε. Για την περίοδο που αρχίζει από τη λήξη της εκ του νόμου αναρρωτικής άδειας της μητέρας, μέχρι την ημέρα που το τέκνο αποκτά ηλικία έξι μηνών, ο εργοδότης του του χορήγησε άδεια άνευ αποδοχών. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής απασχολήθηκε με το τέκνο, ενώ η μητέρα άρχισε πάλι τη δραστηριότητα της ως εκπαιδευτικός.

Την 1η Αυγούστου 1979, ο ενάγων στην κυρία δίκη υπέβαλε στο αρμόδιο ταμείο ασφαλίσεως ασθενειών, την Barmer Ersatzkasse, αίτηση για να του χορηγηθεί, κατά τη διάρκεια της άδειας που προβλέπει το άρθρο 8α του Mutterschutzgesetz, επίδομα μητρότητας.

Ήδη από τις 8 Ιουλίου 1979 είχε ασκήσει ενώπιον του Bundesverfassungsgericht προσφυγή για τον έλεγχο της συνταγματικότητας επικαλούμενος την αντισυνταγματικότητα των άρθρων 1, 2, 3, 6 και 7 του νόμου της 25ης Ιουνίου 1979 περί αδείας μητρότητας, λόγω παραβάσεως του άρθρου 3, παράγραφοι 2 και 3, του θεμελιώδους νόμου κατά το μέτρο που η άδεια ωφελεί αποκλειστικά τις μητέρες που ασκούν επαγγελματική δραστηριότητα. Η προσφυγή για τον έλεγχο της συνταγματικότητας κρίθηκε απαράδεκτη από την επιτροπή προκαταρκτικού ελέγχου. Το Bundesverfassungsgericht ανακοίνωσε ότι πρέπει, πριν εκδώσει την απόφαση του, να αναμείνει τη λήξη της διαδικασίας ενώπιον του Δικαστηρίου.

Το ταμείο ασφαλίσεων ασθενειών απέρριψε την αίτηση για τη χορήγηση επιδόματος μητρότητας. Η ένσταση που ασκήθηκε κατά της απορριπτικής αυτής αποφάσεως δεν ευδοκίμησε. Με απόφαση της 19ης Οκτωβρίου 1982 το Sozialgericht του Αμβούργου απέρριψε το ένδικο μέσο που ασκήθηκε κατά της αποφάσεως αυτής. Στο σκεπτικό του το δικαιοδοτικό όργανο εκθέτει ότι κατά το άρθρο 8α, μόνο οι μητέρες έχουν δικαίωμα να λάβουν άδεια μητρότητας. Όπως προκύπτει από τη διαδικασία ψηφίσεως του νόμου, ο νομοθέτης ηθελημένα δεν θέσπισε άδεια που να μπορεί να χορηγηθεί και στον ένα και στον άλλο γονέα. Οι βιολογικές διαφορές που οφείλονται στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό, που υπάρχουν ακόμη και μετά τη λήξη της περιόδου αναρρώσεως των οκτώ εβδομάδων, δικαιολογούν τη λήψη υπόψη του ιδιαίτερου χαρακτήρα της μητρότητας.

Ο ενάγων στην κυρία δίκη άσκησε έφεση κατά της αποφάσεως αυτής, ισχυριζόμενος μεταξύ άλλων ότι η θέσπιση άδειας μητρότητας δεν αφορά την προστασία της υγείας της μητέρας, αλλά αποκλειστικά τις φροντίδες που η μητέρα παρέχει στο τέκνο. Κατά τη διάρκεια της προφορικής διαδικασίας, ενώπιον του πρώτου τμήματος του Landessozialgericht του Αμβούργου, υπέβαλε το αίτημα να αναβληθεί η έκδοση οριστικής αποφάσεως και τα ερωτήματα περί ερμηνείας της κοινοτικής οδηγίας να παραπεμφθούν στο Δικαστήριο.

Κρίνοντας ότι η διαφορά θέτει το ζήτημα αν η γερμανική νομοθεσία συμβιβάζεται προς την κοινοτική οδηγία και λαμβάνοντας υπόψη τις διάφορες αντιλήψεις σχετικά με την εφαρμογή του κειμένου αυτού ενόψει κυρίως της προσφυγής λόγω παραβάσεως που άσκησε η Επιτροπή κατά της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας με την αιτιολογία ότι μετέφερε πλημμελώς την οδηγία, το Landessozialgericht του Αμβούργου, πρώτο τμήμα, με Διάταξη της 9ης Αυγούστου 1983 αποφάσισε κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ. να αναβάλει την έκδοση της οριστικής του αποφάσεως μέχρις ότου το Δικαστήριο αποφανθεί προδικαστικά επί των δύο ακολούθων ερωτημάτων:

Η Διάταξη του Landessozialgericht πρωτοκολλήθηκε στη γραμματεία του Δικαστηρίου στις 29 Αυγούστου 1983.

Σύμφωνα με το άρθρο 20 του πρωτοκόλλου περί του οργανισμού του Δικαστηρίου ΕΟΚ, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τον Μ. Beschel, μέλος της νομικής της υπηρεσίας κατέθεσε παρατηρήσεις στις 11 Νοεμβρίου 1983 και ο ενάγων στην κύρια δίκη Ulrich Hofmann, εκπροσωπούμενος από τον Κ. Bertelsmann, δικηγόρο Αμβούργου, η Barmer Ersatzkasse, η κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας εκπροσωπούμενη από τον Μ. Seidel, σύμβουλο υπουργείου, και του Ε. Roeder, διευθυντή διοικητικών υπηρεσιών του Υπουργείου Οικονομικών, κατέθεσαν παρατηρήσεις την 1η Δεκεμβρίου 1983.

Το Δικαστήριο, κατόπιν εκθέσεως του εισηγητή δικαστή, και μετ' ακρόαση του γενικού εισαγγελέα αποφάσισε να κηρύξει την έναρξη της προφορικής διαδικασίας χωρίς προηγούμενη διεξαγωγή αποδείξεων. Πάντως, ζήτησε από τους διαδίκους στην κυρία δίκη, την Επιτροπή και τη γερμανική κυβέρνηση να απαντήσουν εγγράφως σε μια σειρά ερωτημάτων οι ενδιαφερόμενοι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση αυτή μέσα στις ταχθείσες προθεσμίες.

II — Γραπτές παρατηρήσεις που κατατέθηκαν ενώπιον του Δικαστηρίου

Ο U. Hofmann, ενάγων στην κυρία δίκη, αφού υπενθύμισε τα περιστατικά της υποθέσεως και παρουσίασε σχηματικά την επίδικη γερμανική και κοινοτική νομοθεσία, εκθέτει ότι τα ερωτήματα που έχουν παραπεμφθεί στο Δικαστήριο από το Landessozialgericht αφορούν το ζήτημα αν ο αποκλεισμός του πατέρα που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα από την άδεια μητρότητας σύμφωνα με το γερμανικό δίκαιο αντίκειται στις διατάξεις της οδηγίας 76/207. Για να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό, είναι σημαντικό το ζήτημα αν η άδεια μητρότητας πρέπει να θεωρηθεί ή όχι ως «διάταξη που αφορά την προστασία της γυναίκας, ιδίως όσον αφορά την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα», κατά την έννοια του άρθρου 2, παράγραφος 3, της οδηγίας. Για να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η ιστορική και νομική εξέλιξη της άδειας μητρότητας, καθώς και το νόημα και η σκοπιμότητα της ρυθμίσεως αυτής και η παρούσα κατάσταση του δικαίου, όπου συμπεριλαμβάνονται και οι τροποποιήσεις που έχουν γίνει σχετικά με την άδεια μητρότητας.

Η κοινωνική προστασία της μητέρας για βιολογικούς λόγους έχει σημαντικά επεκταθεί για τελευταία φορά το 1965, με παράταση της αδείας μετά τον τοκετό από έξι σε οκτώ εβδομάδες. Από διάφορες πλευρές, τόσο πολιτικές όσο και συνδικαλιστικές, ζητήθηκε η θέσπιση αδείας πατρότητας. Το 1979, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση υπέβαλε σχέδιο νόμου για τη θέσπιση αδείας μητρότητας, του οποίου οι κύριες κατευθύνσεις, όπως είχαν διευκρινιστεί στην εισηγητική έκθεση (Bundesratsdrucksache 4/79), ήταν η μείωση του διπλού βάρους που παρουσιάζει για τη γυναίκα το επάγγελμα της και το τέκνο της, η ανάγκη να φροντίζει το τέκνο κατά την πρώτη φάση της ζωής του και ο χρόνος αναπαύσεως που επεκτείνεται πέρα από την ισχύουσα άδεια μητρότητας.

Οι πρώτες δικαιολογίες που δόθηκαν από την κυβέρνηση δεν εμφανίζουν την αναγκαιότητα να παραταθεί, για λόγους υγείας, η ισχύουσα άδεια των οκτώ εβδομάδων. Τα επιχειρήματα περί υγείας που αναφέρθηκαν σε σπάνιες ευκαιρίες μόνο στο σχέδιο νόμου, αποβλέπουν μόνο στο να προσδώσουν ένα θεμέλιο στην αποκλειστική χορήγηση άδειας μητρότητας στις μητέρες. Η άδεια ανατροφής που προορίζεται αποκλειστικά για τη γνώμη διεθνών επιτροπών (πρβλ. τη Διακήρυξη «Τα δικαιώματα της γυναίκας στην εργασία» της διεθνούς ενώσεως ελευθέρων συνδικάτων), των γερμανικών συνδικαλιστικών οργανώσεων, άλλων οργανώσεων και κομμάτων που όλα έχουν ζητήσει άδεια ανατροφής προς όφελος, κατ' επιλογή, είτε της μητέρας ή του πατέρα. Επίσης έχουν εκφραστεί αμφιβολίες στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία επί της συνταγματικότητας της άδειας ανατροφής που προορίζεται αποκλειστικά για τη μητέρα.

Βάσει τέτοιων πολιτικών σκέψεων και του συνταγματικού δικαίου, το Bundesrat δέχθηκε την πρόταση να συμπεριλάβει τον πατέρα στη ρύθμιση αδείας που ονομάζεται «άδεια πατρός». Η πρόταση αυτή στηρίχθηκε στη σκέψη ότι δεν υπάρχει κανένας προφανής λόγος για διαφορετική μεταχείριση του πατέρα και της μητέρας, ότι δεν υπάρχει λόγος που να συνδέεται ειδικά με το φύλο που να συνηγορεί στην υπεροχή της μητέρας ως προς τις φροντίδες που δίδονται στο τέκνο, εφόσον υπάρχει η δυνατότητα συνεχούς παρουσίας ενός προσώπου-αναφοράς (Bezugsperson) και ότι ο στόχος να αποφευχθεί διπλή αίτηση από τη μητέρα έχει επίσης επιτευχθεί αν η ανατροφή του τέκνου εξασφαλίζεται από τον πατέρα.

Μετά από τη δήλωση αυτή του Bundesrat, η κυβέρνηση μετέβαλε τα επιχειρήματα της, επιμένοντας στο εξής ειδικά στην προστασία της υγείας. Συνάγεται από τα κείμενα και τις συζητήσεις που οδήγησαν στη θέσπιση του νόμου αυτού ότι δεν πρόκειτο, κατά προτεραιότητα, να διευρυνθεί η προστασία της υγείας της μητέρας, αλλά να θεσπιστεί άδεια ανατροφής. Ένα σχέδιο νόμου που συμπεριλάμβανε τον πατέρα ως δικαιούχο τέτοιας άδειας, υποβλήθηκε προς έγκριση από το Bundesrat. Το τελευταίο συνεπώς, θέλησε να συμπεριλάβει στην άδεια πατρός τους γονείς που δεν ασκούν επαγγελματική δραστηριότητα, πράγμα που η κυβέρνηση αρνήθηκε για οικονομικούς λόγους. Μόνο η πρόθεση αυτή να αποφευχθεί η υποχρέωση υποβολής του νόμου στην έγκριση του Bundesrat εξηγεί τον αποκλεισμό του πατέρα.

Όπως συνάγεται επίσης από το γράμμα του νόμου ο πραγματικός σκοπός της άδειας είναι, όχι να διευρύνει την κοινωνική προστασία της μητέρας για βιολογικούς λόγους αλλά να μειώσει τα πολλαπλά βάρη που προκύπτουν από την απασχόληση και την ανατροφή του τέκνου. Το γεγονός ότι η άδεια μητρότητας δεν χορηγήθηκε ή λήγει σε περίπτωση θανάτου του τέκνου αποδεικνύει ότι αφορά την ανατροφή του παιδιού από τη μητέρα. Αν οι βιολογικοί λόγοι ή λόγοι υγείας που προβάλλει η γερμανική κυβέρνηση ήταν ουσιώδεις, η άδεια έπρεπε να θεσπιστεί προς όφελος της μητέρας ανεξάρτητα από το αν επιβιώσει το τέκνο.

Μία πρόσφατη υπόθεση διασαφηνίζει τις μοιραίες συνέπειες στις οποίες βιολογικά επιχειρήματα — που είναι και ανακριβή — καθώς και επιχειρήματα υγείας, μπορούν να οδηγήσουν: ο ενάγων πατέρας ζητεί άδεια μητρός αντί για άδεια πατρός, ενώ η μητέρα έχει πεθάνει λίγο χρόνο μετά τον τοκετό· τα δικαστήρια εργατικών και κοινωνικών διαφορών απορρίπτουν το αίτημα αυτό, με την αιτιολογία ότι η άδεια μητρός που έχει θεσπιστεί για βιολογικούς λόγους έχει αποκλειστικά θεσπισθεί προς όφελος της μητέρας.

Ο προαιρετικός χαρακτήρας της άδειας συνηγορεί επίσης κατά της επιχειρηματολογίας της κυβερνήσεως. Αν η αιτιολογία θεσπίσεως του νόμου βρισκόταν πράγματι στο πλαίσιο αυτό, η παράταση της άδειας μητρότητας έπρεπε να λάβει υποχρεωτικό χαρακτήρα.

Η πρόσφατη εξέλιξη στο νομικό πεδίο ενισχύει επίσης την άποψη του ενάγοντος. Κατά το νόμο της 25ης Ιουνίου 1979 κάθε μητέρα έχει το δικαίωμα να λάβει άδεια μητρότητας, δεδομένου ότι η ημερήσια αποζημίωση προορίζεται για τη μητέρα, η οποία είναι κοινωνικά ασφαλισμένη ή δικαιολογεί σύμβαση εργασίας που έχει συναφθεί ορισμένο χρόνο πριν από τον τοκετό. Ύστερα από την τροποποίηση του Mutterschutzgesetz με το νόμο της 22ας Δεκεμβρίου 1981 (BGBl. Ι, σ. 1523), οι υπάλληλοι γυναίκες που έχουν αρχίσει επαγγελματική δραστηριότητα νωρίτερα από εννέα μήνες από τον τοκετό αποκλείονται από το δικαίωμα αδείας. Συνεπώς, κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η υγεία της μητέρας που δεν έχει αρχίσει να εργάζεται παρά μόνο ελάχιστα μετά έχει μικρότερη ανάγκη προστασίας από την προστασία της μητέρας που εργάζεται από καιρό. Αυτό αποδεικνύει, εν πάση περιπτώσει, ότι η άδεια μητρότητας συνιστά κοινωνική παροχή του κράτους, που θεωρείται ότι χρησιμεύει στην ανατροφή του τέκνου, η οποία πάντως συνδέεται με ορισμένες προπαρασκευαστικές προθεσμίες λόγω του κόστους της. Έχοντας ως βάση τη βιολογική άποψη μπορεί, για να προληφθεί ο κίνδυνος καταχρήσεως κατά τη διάρκεια της νομοθετικής διαδικασίας, να χωρήσει παραίτηση από την καταβολή της ημερήσιας αποζημίωσης χωρίς να μπορεί πάντως να θιγεί η θεμελιώδης δυνατότητα που παρέχει το δικαίωμα σε κάθε μητέρα να δικαιούται αδείας, ανεξάρτητα από τη διάρκεια της επαγγελματικής της δραστηριότητας.

Από τις σκέψεις αυτές συνάγεται ότι ενόψει των συζητήσεων και των κειμένων που οδήγησαν στη θέσπιση του νόμου, ενόψει του νοήματος, της σκοπιμότητας και της περαιτέρω εξελίξεως του, η πρόθεση του νομοθέτη ήταν να θεσπίσει άδεια που επιτρέπει την ανατροφή του τέκνου και όχι να διευρύνει, για βιολογικούς λόγους ή για λόγους υγείας, την ισχύουσα προστασία.

Η ισχύουσα ρύθμιση δημιουργεί διπλή διάκριση: πρώτα εις βάρος του πατέρα που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα υπάρχει ανεπίτρεπτη δυσμενής διάκριση σε σχέση με τη μητέρα που εργάζεται. Εξάλλου, ο νόμος μειώνει τη δυνατότητα της γυναίκας στην αγορά εργασίας καθιστώντας την απασχόληση της οικονομικά περισσότερο μειονεκτική. Η γονική άδεια, την οποία δικαιούται ο πατέρας ή η μητέρα, μπορεί να μειώσει αυτή, τη μειονεκτική θέση δεδομένου ότι ο εργοδότης πρέπει να αντιμετωπίσει την περίπτωση που ο πατέρας διεκδικεί επίσης το δικαίωμα άδειας.

Πρέπει επίσης να εξεταστεί η ρύθμιση της άδειας μητρότητας και της άδειας ανατροφής στις διάφορες χώρες. Εκτός από την υποχρεωτική άδεια των έξι ώς οκτώ εβδομάδων πριν και μετά τον τοκετό, η Γαλλία, η Ιταλία, η Νορβηγία και η Σουηδία θέσπισαν συστήματα άδειας ανατροφής προς όφελος κατ' επιλογή της μητέρας ή του πατέρα. Στα άλλα κράτη μέλη της Κοινότητας, δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Η Επιτροπή άσκησε προσφυγή λόγω παραβάσεως κατά των κρατών τα οποία, όπως η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, θέσπισε άδεια μητρός μεγαλύτερης διάρκειας μετά από αυτή καθεαυτή την αναρρωτική άδεια, που στηρίζεται σε βιολογικούς λόγους. 'Οπως προκύπτει από έκθεση της Επιτροπής, η γερμανική ρύθμιση συνιστά διάταξη που δημιουργεί διακρίσεις κατά την έννοια του άρθρου 5 της οδηγίας.

Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θεωρεί σε μια έκθεση περί εφαρμογής της οδηγίας, ότι δεν υπάρχει δυσμενής διάκριση εις βάρος των ανδρών, δεδομένου ότι οι διατάξεις του Mutterschutzgesetz έχουν σκοπό να επεκτείνουν την προστασία της μητέρας και να της επιτρέψουν να αναρρώσει ύστερα από τον τοκετό. Ο περιορισμός της άδειας στη μητέρα της οποίας το τέκνο βρίσκεται ακόμη εν ζωή έχει ως αντικείμενο να περιορίσει τον κύκλο των δικαιούχων που φέρουν το μεγαλύτερο βάρος λόγω της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της ανατροφής. Η άδεια μητρός δεν συνιστά νέα άδεια ανατροφής.

Το ουσιώδες ζήτημα είναι αν η άδεια μητρός πρέπει να θεωρηθεί ως ειδική διάταξη κατά την έννοια του άρθρου 2, παράγραφος 3, της οδηγίας ή αν υπάγεται στην απαγόρευση διακρίσεων του άρθρου 5, παράγραφος 1.

Όπως προκύπτει από τις παραπάνω σκέψεις η άδεια μητρός δεν αφορά την προστασία της γυναίκας, αλλά συνιστά, ως μέτρο οικογενειακής πολιτικής, άδεια που αποβλέπει στην ανατροφή των παιδιών. Το άρθρο 2, παράγραφος 3, αφορά τον τομέα που δεν αφήνει καμιά δυνατότητα για μια σύγκριση μεταξύ ανδρών και γυναικών, επειδή υπερισχύουν οι βιολογικές διαφορές. Η ειδική προστασία της γυναίκας είναι θεμιτή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ορισμένο χρόνο μετά τον τοκετό και, εξάλλου, κατά την περίοδο του θηλασμού. Για περίοδο μέχρι έξι μήνες μετά τον τοκετό δεν μπορεί να δικαιολογηθεί αποκλειστική χορήγηση άδειας στη μητέρα με την αιτιολογία βιολογικών λόγων ή λόγων υγείας. Η επαναφορά στη φυσιολογική κατάσταση των λειτουργιών και των μεταβολών του οργανισμού πραγματοποιείται ουσιαστικά στο τέλος των τεσσάρων ώς επτά εβδομάδων και η μητέρα είναι τότε φυσιολογικά ικανή να εργαστεί. Αν δεν συμβεί αυτό, το ιατρικό πιστοποιητικό που βεβαιώνει την ανικανότητα αυτή της επιτρέπει να μην αναλάβει επαγγελματική δραστηριότητα. 'Ετσι κατά το άρθρο 6, παράγραφος 2, του Mutterschutzgesetz, η μητέρα που δεν έχει επανακτήσει πλήρως τις ικανότητες της και έχει ιατρικό πιστοποιητικό δεν μπορεί να εργαστεί σε εργασία που υπερβαίνει τις ικανότητες της. 'Αλλες ειδικές διατάξεις εφαρμόζονται στη μητέρα που θηλάζει το τέκνο της.

Το 6άρος για τη μητέρα να αναλάβει ταυτόχρονα τις συνέπειες του τοκετού, της επαγγελματικής της δραστηριότητας και της ανατροφής του τέκνου εξαφανίζεται αν στο τέλος της αναρρωτικής άδειας, τα οικογενειακά καθήκοντα αναλαμβάνονται από τον πατέρα. Η οδηγία δεν αντιτίθεται εξάλλου σε παράταση της αναρρωτικής άδειας από 8 σε 12 εβδομάδες. Για περίοδο έξι μηνών, ο νομοθέτης δεν μπορεί πάντως να προβεί σε διαφορετική μεταχείριση των ανδρών και των γυναικών με την αιτιολογία της προστασίας της μητέρας. Δεν μπορούν να θεσπιστούν, ξεκινώντας από μία ταυτόσημη πραγματική κατάσταση, διαφορές μεταξύ γυναικών και ανδρών με τη μορφή τροπολογίας του νόμου που συνδέεται στο γενικό τομέα του κοινωνικού και εργατικού δικαίου, με την προστασία στην οποία μέχρι τώρα η μητέρα μόνο είχε δικαίωμα. Η απόπειρα να καλυφθεί η μη δικαιολογημένη διαφορά μεταχειρίσεως είναι προφανής αν θεσπιστεί, παραδείγματος χάρη, άδεια μητρότητας ενός ή περισσοτέρων ετών.

Σήμερα είναι γνωστό ότι δεν μπορεί να συνδεθεί η βιολογική και η κοινωνική μητρότητα. Κατά συνέπεια δεν είναι αναγκαίο να εξεταστεί η θεωρία, η οποία υποστηρίζεται από ορισμένους σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες είναι εκείνες που φυσιολογικά επιβαρύνονται με την ανατροφή των μικρών παιδιών και σύμφωνα με την οποία εφόσον είναι δεδομένο το μητρικό ένστικτο, πρόκειται για βιολογικές και ψυχολογικές διαφορές. Η κατάσταση αυτή οφείλεται μάλλον σε λόγους πολιτιστικούς, οικονομικούς, λόγους παραδόσεως και ιδεολογικούς λόγους, και το άρθρο 2, παράγραφος 3, ή το άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας δεν καλύπτει τέτοια θεωρία. Η άποψη κατά την οποία για λόγους λειτουργικούς η μητέρα είναι περισσότερο κατάλληλη από τον πατέρα για να προσφέρει στο τέκνο την αγάπη και τις ειδικές φροντίδες τις οποίες έχει ανάγκη δεν συμβιβάζεται ούτε αυτή με την οδηγία.

ΠΡΟΓΡΑΜΜ: ΤΣ Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ανέφερε μία έκθεση εμπειρογνωμόνων σύμφωνα με την οποία υπάρχουν λόγοι βιολογικοί ή υγείας που περιορίζουν την άδεια μητρότητας στις μητέρες, τονίζοντας ιδιαίτερα το γεγονός ότι 50 % των μητέρων εγκαταλείπουν τη θέση τους λίγο χρόνο μετά τον τοκετό. Η έκθεση αυτή έχει ημερομηνία 30 Απριλίου 1979 και πρέπει να έχει συνταχθεί μετά την κατάθεση του νομοσχεδίου. Το επιχείρημα που αντλείται από τις εγκαταλείψεις θέσεων δεν είναι σχετικό εφόσον στο τέλος της ισχύουσας άδειας μητρότητας, 51 % των γυναικών οι οποίες έχουν ήδη ασκήσει το δικαίωμα αυτό σταματούν την επαγγελματική τους δραστηριότητα. Αυτό αποδεικνύει ότι ο νόμος έχει μόνο μεταθέσει κατά τέσσερις μήνες το χρονικό σημείο του αποχωρισμού, χωρίς να έχει καμία επιρροή στον αριθμό των γυναικών που εγκαταλείπουν τη θέση τους.

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω η άδεια μητρός που προορίζεται αποκλειστικά για τη μητέρα αντίκειται στην οδηγία 76/207. Η παράβαση των συνδυασμένων διατάξεων του άρθρου 5, παράγραφος 1, και των άρθρων 1 και 2, παράγραφος 1, της οδηγίας έχει ως μόνη συνέπεια να τεθεί το πρόβλημα της καταργήσεως της διακρίσεως εις βάρος του πατέρα. Κατά το άρθρο 1, παράγραφος 1, τα κράτη είναι υποχρεωμένα να εφαρμόζουν την αρχή της ίσης μεταχείρησης ως προς τις συνθήκες εργασίας. Κατά το άρθρο 3, παράγραφος 2, πρέπει να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για να καταργηθούν οι νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις που είναι αντίθετες προς την αρχή αυτή.

Ο γερμανικός Mutterschutzgesetz θεωρείται ως νομοθετική, κανονιστική και διοικητική διάταξη κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 2, στοιχείο α, της οδηγίας. Η ρύθμιση αυτή η οποία ίσχυε από το 1979 περιείχε και περιέχει πάντα διατάξεις που αντίκεινται στην αρχή της ισότητας και η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία παρέλειψε να τις καταργήσει. Ήδη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ψηφίσεως του νόμου εκφράστηκαν αμφιβολίες για τη συνταγματικότητα και το συμδιοαστό με το κοινοτικό δίκαιο του αποκλεισμού του πατέρα από την άδεια μητρότητας. Βάσει αυτών των νομικών αμφισβητήσεων, το Bundesrat ζήτησε να περιληφθεί ο πατέρας. Επ' ευκαιρία της προσφυγής λόγω παραβάσεως κατά της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, η Επιτροπή επισήμανε ότι ο αποκλεισμός αυτός είναι ασυμβίβαστος με τις κοινοτικές οδηγίες. Κατά την αναδιατύπωση των διατάξεων του νόμου του 1981, η κυβέρνηση δεν επέφερε τις αναγκαίες τροποποιήσεις. Επίσης, το νομοσχέδιο που έγινε δεκτό το Νοέμβριο του 1983 δεν προβλέπει παρά μόνο τη μείωση των χρηματικών παροχών χωρίς να χορηγεί το δικαίωμα της άδειας στον πατέρα που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα.

Αυτή η άκαμπτη στάση δεν στηρίζεται σε οικονομικά επιχειρήματα. Η επέκταση του δικαιώματος γονικής άδειας στον πατέρα δεν έχει παρά μόνο ελάχιστες συνέπειες, δεδομένου ότι η άδεια δεν μπορεί να ζητηθεί παρά μόνο κατ' επιλογή από τον πατέρα ή τη μητέρα που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα. Σε περίπτωση που άλλαζε ο γονέας που ζητεί, την άδεια, η πράξη παραμένει οικονομικά ουδέτερη. Αν ο πατέρας ζητεί την άδεια, ενώ η μητέρα δεν τη ζήτησε, προκύπτει κάποια αύξηση του κόστους που φθάνει πάντως ένα ελάχιστο μόνο ποσοστό, δεδομένου ότι 95 % των μητέρων που είναι μισθωτές και έχουν τέκνο ζητούν την άδεια.

Ενόψει της αρνήσεως της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας να καταργήσει τις διατάξεις που αντίκεινται στην αρχή της ίσης μεταχειρίσεως, τα γερμανικά δικαστήρια έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουν ότι οι εν λόγω νομοθετικές πράξεις αντίκεινται στην οδηγία και είναι ανεφάρμοστες στο εσωτερικό δίκαιο. Δεδομένου ότι η μεταφορά ήταν ανεπαρκής, η οδηγία από την οποία προκύπτει η μη αποτελεσματικότητα των διατάξεων που δημιουργούν διακρίσεις, εφαρμόζεται απευθείας. Πράγματι, όπως προκύπτει από την νομολογία του Δικαστηρίου, μία οδηγία εφαρμόζεται απευθείας όταν οι διατάξεις που υποχρεώνουν τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν ορισμένη συμπεριφορά μπορούν από τη φύση τους να εφαρμοστούν απευθείας. Η οδηγία πρέπει να είναι επαρκώς συγκεκριμένη και να μην αφήνει καμιά δυνατότητα εκτιμήσεως στον εθνικό νομοθέτη ως προς το αν έγινε η μεταφορά, δεδομένου ότι μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει εξουσία εκτιμήσεως ως προς τον τρόπο με τον οποίο η οδηγία έχει μεταφερθεί χωρίς να θιγεί η απευθείας εφαρμογή της οδηγίας. Το άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας ορίζει σαφώς ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να καταργηθούν οι διατάξεις που είναι αντίθετες προς την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως. Η διάταξη αυτή είναι σαφής και οι ενδιαφερόμενοι υπήκοοι των κρατών μελών μπορούν να την προβάλουν ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Ο ενάγων στην κυρία δίκη προτείνει συνεπώς να δοθεί η εξής απάντηση στα ερωτήματα που έθεσε το παραπέμπον δικαστήριο:

Ερώτημα 1

Κατ' εφαρμογή του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας του Συμβουλίου, της 9ης Φεβρουαρίου 1976, περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας (76/207/ΕΟΚ), πρέπει να δοθούν στους άνδρες και στις γυναίκες ίδιες συνθήκες εργασίας χωρίς να γίνει διάκριση στηριζόμενη στο φύλο. Αντίκειται στο άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας αυτής η χορήγηση, μετά τη γέννηση του τέκνου κατά τη λήξη της άδειας κοινωνικής προστασίας οκτώ εβδομάδων που χορηγείται αποκλειστικά για τη μητέρα, άδεια στην οποία το κράτος συμβάλλει με την καταβολή καθαρής αμοιβής ελαχίστου ποσού 25 DM ημερησίως και η οποία διαρκεί μέχρι την ημέρα που το τέκνο αποκτά ηλικία έξι μηνών, δεδομένου ότι η άδεια αυτή προορίζεται αποκλειστικά για τη μητέρα που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα χωρίς ο πατέρας που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα να μπορεί να τύχει του ευεργετήματος στη θέση της μητέρας όταν οι γονείς συμφωνούν επί του σημείου αυτού.

Το άρθρο 2, παράγραφος 3, της οδηγίας αυτής κατά το οποίο η παρούσα οδηγία δεν θίγει τις διατάξεις που αφορούν την προστασία της γυναίκας, ιδίως όσον αφορά την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα, δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση τέτοιας άδειας, όταν η άδεια αυτή υπερβαίνει 12 εβδομάδες μετά τη γέννηση του παιδιού.

Ερώτημα 2

Δεδομένου ότι οι διατάξεις περί αδείας μητρός στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας αντίκεινται στο άρθρο 5, παράγραφος 1, της οδηγίας, η οδηγία αυτή εφαρμόζεται απευθείας από τα εθνικά δικαστήρια. Όπως προκύπτει από την απευθείας εφαρμογή της οδηγίας αυτής σε περίπτωση συμφωνίας των γονέων επί του θέματος, η άδεια μητρός μπορεί να ζητηθεί κατ' επιλογή από την μητέρα που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα ή από τον πατέρα που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα.

Η Barmer Ersatzkasse, εναγόμενη στην κυρία δίκη, αναφέρει μια απόφαση του Bundessozialgericht της 19ης Οκτωβρίου 1983, που εκδόθηκε επ' ευκαιρία αναλόγων περιστατικών. Το ανώτατο γερμανικό δικαστήριο που έκρινε ότι η περιοριστική χορήγηση παροχών που συνδέονται με την άδεια μητρότητας στη μητέρα δεν αντίκειται στο Σύνταγμα. Για να διευκολύνει τη μητέρα πέρα από την κατά νόμο άδεια μητρότητας των οκτώ εβδομάδων μετά τον τοκετό, λόγω των φυσικών και ψυχικών μεταβολών που συνδέονται με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό, ο Mutterschutzgesetz της παρέχει μέσω της άδειας μητρότητας, τη δυνατότητα να ελευθερωθεί από το ιδιαίτερο βάρος που εμφανίζει η επαγγελματική της δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής. Το Sozialgericht όταν αποφάνθηκε σε πρώτο βαθμό, διαπίστωσε, βάσει μιας πειστικής εκθέσεως πραγματογνωμοσύνης ότι οι σωματικές και ψυχικές μεταβολές της μητέρας δεν εξαφανίζονται στο τέλος της κατά νόμο αδείας των οκτώ εβδομάδων μετά τον τοκετό, αλλά μόνο ύστερα από μερικούς μήνες. Κρίθηκε ότι η παροπομπή στο Bundesverfassungsgericht ή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δεν ήταν επιβεβλημένη.

Η ενδελεχής νομική εξέταση της οδηγίας 76/207 δείχνει ότι δεν είναι αντίθετη στα άρθρα 1, 2 και 5, παράγραφος 1, η διατήρηση της εν λόγω άδειας αποκλειστικά για τις μητέρες που ασκούν επαγγελματική δραστηριότητα. Οι διατάξεις του Mutterschutzgesetz που αφορούν την άδεια μητρότητας δεν αφορούν απευθείας τις συνθήκες εργασίας κατά την έννοια του άρθρου 5, παράγραφος 1, της οδηγίας. Η ιδέα που προέχει στις διατάξεις αυτές είναι να επεκταθεί η προστασία της μητέρας που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα πέρα από την άδεια οκτώ εβδομάδων μετά τον τοκετό. Το Bundessozialgericht, με την απόφαση του της 19ης Οκτωβρίου 1983 δέχθηκε ακριβώς ότι πρόκειται για απαλλαγή της μητέρας από το ιδιαίτερο βάρος που παρουσιάζει η επαγγελματική της δραστηριότητα κατά την περίοδο που έχει ανάγκη προφυλάξεως, δεδομένου ότι η επαναφορά του οργανισμού στην αρχική του κατάσταση λόγω των σωματικών και ψυχικών μεταβολών που έγιναν δεν επέρχεται πλήρως παρά μόνο πολλούς μήνες μετά τον τοκετό. Οι διασαφήσεις που παρέχονται από το ανώτατο δικαστήριο δείχνουν ότι, αντίθετα προς την άποψη του ενάγοντα, το δικαίωμα άδειας στηρίζεται στη βιολογική πλευρά.

Αυτό προκύπτει επίσης από μία άλλη απόφαση που εξέδωσε το Bundessozialgericht στις 3 Ιουνίου 1981 σε μια υπόθεση που κίνησε μια μητέρα που είχε τέκνο εξ υιοθεσίας. Κατά το γερμανικό δικαστήριο, ο νομοθέτης δεν θέλησε να παράσχει το δικαίωμα για επιδόματα μητρότητας παρά μόνο σε περίπτωση φυσιολογικής μητρότητας. Η μητέρα που έχει τέκνο εξ υιοθεσίας αποκλείεται, αντίστοιχα, από την άδεια μητρότητας και από τις σχετικές παροχές, αφού δεν υφίσταται τις συνέπειες της εγκυμοσύνης και του τοκετού. Ενώπιον του αποκλεισμού αυτού, δεν είναι δυνατόν a fortiori να γίνει λόγος για δυσμενή, λόγω φύλου, μεταχείριση του πατέρα κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας. Το άρθρο 2, παράγραφος 3, επιβεβαιώνει ότι η οδηγία δεν αποτελεί εμπόδιο στις διατάξεις που αφορούν την προστασία της γυναίκας, κυρίως, ως προς την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα. Πρέπει να γίνει η σκέψη ότι ανάλογες διατάξεις προς εκείνες που περιέχει ο Mutterschutzgesetz παρεκίνησαν το Συμβούλιο να ψηφίσει το κείμενο αυτό που περιορίζει το πεδίο της παραγράφου 1. Δεν μπορεί να διαπιστωθεί παράβαση του σκοπού που περιέχεται στο άρθρο 1, παράγραφος 1, της οδηγίας.

Το γεγονός ότι οι παροχές που είναι σχετικές με την άδεια μητρότητας προορίζονται για τη μητέρα που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα δεν είναι αντίθετο στην εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως μεταξύ ανδρών και γυναικών, τόσο ως προς την πρόσβαση στην απασχόληση, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η προώθηση, και στην επαγγελματική επιμόρφωση, όσο και ως προς τις συνθήκες εργασίας και την κοινωνική ασφάλιση.

Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας θεωρεί ότι το πρώτο ερώτημα αφορά το αν συμβιβάζεται ο αποκλεισμός του πατέρα από το δικαίωμα στην άδεια μητρότητας με τα άρθρα 1, 2 και 5, παράγραφος 1, της οδηγίας 76/207. Το άρθρο 1 αναφέρει το σκοπό εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως. Κατά το άρθρο 2, παράγραφος 1, η αρχή αυτή έχει ως αντικείμενο την απαγόρευση της διακρίσεως που βασίζεται στο φύλο. Το άρθρο 5, παράγραφος 1, επαναλαμβάνει την απαγόρευση αυτή ως προς τις συνθήκες εργασίας.

Το ζήτημα αν η άρνηση αναγνωρίσεως στον άνδρα του δικαιώματος να λάβει άδεια μητρότητας παραβιάζει την απαγόρευση διακρίσεως λόγω φύλου που θέτει η οδηγία 76/207 πρέπει να τύχει αρνητικής απαντήσεως. Το γεγονός ότι το δικαίωμα άδειας μητρότητας προορίζεται αποκλειστικά για τις γυναίκες είναι σύμφωνο με το άρθρο 2, παράγραφος 3, της οδηγίας, δεδομένου ότι η άδεια πρέπει να συμβάλει μόνο στην κοινωνική προστασία της μητέρας, υπό την φυσική έννοια του όρου.

Κατά το Bundesverfassungsgericht, η νομική αυτή προστασία έχει ως σκοπό να μειώσει την αντινομία μεταξύ του ρόλου της γυναίκας ως μητέρας και της κατάστασης της ως μισθωτής στα πλαίσια της επαγγελματικής ζωής για να προστατεύσει την υγεία της και την υγεία του τέκνου.

Ο νομοθέτης ψήφισε τον Mutterschutzgesetz και θέσπισε την άδεια μητρότητας με κύρια φροντίδα να εξασφαλίσει την προστασία της υγείας της μητέρας. Μόλις γεννηθεί το τέκνο, η γυναίκα πρέπει να απαλλαγεί από τις επαγγελματικές της δραστηριότητες λόγω των φυσικών και ψυχικών μεταβολών που οφείλονται στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Πρόκειται για μια αναμφισβήτητη ιδιαιτερότητα που έχει σχέση με τη φύση της γυναίκας. Ως προς τη διάρκεια της άδειας αυτής οι γνώμες διίστανται, δεδομένου ότι η άδεια αυτή ξεκινώντας στην αρχή από τρεις εβδομάδες έφθασε το 1965 στις 8 εβδομάδες ακολουθώντας επί του θέματος αυτού την εξέλιξη των γνώσεων της ιατρικής, τις αντιλήψεις του νομοθέτη ως προς τη μορφή και την έκταση της προστασίας, αλλά επίσης και τα διαθέσιμα οικονομικά μέσα. Κατά την τελευταία αύξηση της άδειας το 1965, οι ιατροί εμπειρογνώμονες στηρίχθηκαν στο γεγονός ότι η επαναφορά στην πρότερη κατάσταση των πιο ουσιαστικών οργανικών μεταβολών που οφείλονται στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό διαρκεί περίπου οκτώ εβδομάδες, και ότι η πλήρης διακοπή της εργασίας κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής είναι απαραίτητη. Πάντως, από τη θέσπιση του Mutterschutzgesetz το 1952, δεν αγνοείτο το γεγονός ότι κατά τη λήξη αυτής της περιόδου αναρρώσεως, η γυναίκα δεν έχει ακόμη ξαναβρεί τις ικανότητες που είχε πριν από την εγκυμοσύνη. Σύμφωνα με έκθεση των εμπειρογνωμόνων η επαναφορά μόνο των πιο ουσιαστικών οργανικών μεταβολών σταματά, αλλά όχι και η επαναφορά των αλλοιώσεων του ορμονικού συστήματος και του ψυχισμού. Δεδομένου ότι η επαγγελματική απόδοση της γυναίκας είναι περιορισμένη ακόμη και μετά την περίοδο αναρρώσεως, έχει προταθεί η διακοπή εργασίας για λόγους υγείας κατά τη διάρκεια πολλών μηνών που ακολουθούν την περίοδο αυτή. Η έκθεση των εμπειρογνωμόνων επιβεβαιώνει το συμπέρασμα του Bundesministerium für Arbeit und Sozialordnung σύμφωνα με την οποία ο Mutterschutzgesetz δεν προσφέρει ακόμη επαρκή προστασία στη μισθωτή γυναίκα. Κάθε χρόνο, περίπου 50 % των γυναικών που έχουν γεννήσει παραιτούνται λίγο μετά τον τοκετό. Το 20 % των μητέρων οι οποίες στο τέλος της περιόδου αναρρώσεως ξαναρχίζουν τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες, προσβάλλονται από ανικανότητα προς εργασία διαφορετικής εκάστοτε διάρκειας. Η διακοπή της επαγγελματικής δραστηριότητας της μητέρας δικαιολογείται για λόγους που αφορούν βιολογικά χαρακτηριστικά της γυναίκας. Ο στόχος αυτός στηρίζει, πράγματι, το νόμο που θεσπίζει την άδεια μητρότητας και διατυπώνεται με επαρκή σαφήνεια στο νόμο και στη νομική φιλολογία.

Η διακοπή των επαγγελματικών δραστηριοτήτων της μισθωτής γυναίκας κατά το τέλος της περιόδου αναρρώσεως θεωρείται ως άδεια μητρότητας που προορίζεται για την επαναφορά της στην προηγουμένη κατάσταση ύστερα από τον τοκετό και όχι ως άδεια της μητέρας που έχει οικογένεια (Mutterurlaub). Η άδεια δεν χορηγείται κατ' αρχή παρά μόνο αν ακολουθεί αμέσως την περίοδο της αναρρώσεως, με τη φροντίδα να διατηρηθούν αλώβητες οι δυνατότητες της μητέρας να επανέλθει στην προηγούμενη κατάσταση χάρη στην αναρρωτική άδεια.

Το δικαίωμα άδειας μητρότητας, που προβλέπεται στο άρθρο 8α, παράγραφος 1, του Mutterrschutzgesetz, αναγνωρίζεται μόνο για τη μητέρα που μόλις έχει γεννήσει, ενώ αποκλείεται η μητέρα που έχει υιοθετήσει τέκνο ή η μητέρα που θηλάζει. Το αποφασιστικό κριτήριο του δικαιώματος αυτού έγκειται συνεπώς, όχι μόνο στο φύλο και στις φροντίδες που πρέπει να δοθούν στο τέκνο, αλλά επίσης στην εγκυμοσύνη και στον τοκετό με τις συνέπειες που έχουν για την υγεία της γυναίκας.

Οι διατάξεις του νόμου που αποκλείουν το δικαίωμα άδειας σε περίπτωση θανάτου του τέκνου δεν αντίκεινται στην αντίληψη αυτή και δεν επιτρέπουν να λεχθεί ότι η θέσπιση της άδειας αυτής εμπνέεται κυρίως από τις φροντίδες και από την ανατροφή που πρέπει να δοθούν στο τέκνο. Ο νομοθέτης είχε πρόθεση να περιορίσει την κατηγορία των μητέρων που έχουν δικαίωμα άδειας μητρότητας σε εκείνες των οποίων το τέκνο βρίσκεται εν ζωή. Η διάκριση αυτή, σε σχέση με την ανάγκη αρωγής προς τη μητέρα, την οποία βαρύνουν ιδιαίτερα πιέσεις που προέρχονται από την εγκυμοσύνη, τον τοκετό και τις φροντίδες που χρειάζεται το τέκνο δεν παραβιάζει την αρχή της ισότητας.

Δεδομένου ότι ο σκοπός του νόμου είναι να βελτιώσει την προστασία της υγείας της μητέρας υπό την φυσική έννοια του όρου, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η προστασία αυτή εξασφαλίζεται κατευθείαν και αποκλειστικά υπό τη μορφή της διακοπής εργασίας. Εκπληρώνοντας τις υποχρεώσεις της προστασίας και αρωγής υπό την έννοια του Grundgesetz, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν υπερέβη τη διακριτική της εξουσία περιορίζοντας την κατηγορία των δικαιούχων.

Δεν είναι δυνατόν να αντληθεί επιχείρημα από το γεγονός ότι η διακοπή εργασίας κατά τη διάρκεια της άδειας μητρότητας, σε αντίθεση με την αναρρωτική άδεια, έλαβε τη μορφή όχι απαγορεύσεως εργασίας, αλλά δικαιώματος αδείας. Οι περιορισμοί που οφείλονται στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό έχουν αντανακλάσεις όλο και πιο διαφορετικές όσο ανάγονται σε ημερομηνία όλο και περισσότερο απομακρυσμένη εξάλλου, οι υποχρεώσεις που προέρχονται από τις φροντίδες που πρέπει να δοθούν στο τέκνο είναι πολύ διαφορετικές ανάλογα με το άτομο. Ηθελημένα ο νομοθέτης άφησε στη μητέρα την αποκλειστική ευθύνη να αποφασίσει. Η ελευθερία αυτή της αποφάσεως της ανήκε επίσης λόγω του γεγονότος ότι αντίθετα με την περίοδο αναρρώσεως, δεν λαμβάνει παρά μόνο περιορισμένο επίδομα λόγω απώλειας μισθού.

Όπως προκύπτει από τις προπαρασκευαστικές εργασίες ο νόμος περί άδειας μητρότητας σκοπεί να βελτιώσει την προστασία της μητέρας. Κατά το Bundestagsdrucksache (κοινοβουλευτικό έγγραφο) 8/2613, ο νόμος έχει ως σκοπό να απαλλάξει τη μητέρα από τις επαγγελματικές της υποχρεώσεις για να της επιτρέψει να συνεχίσει τη βελτίωση της υγείας της πέρα από την αναρρωτική άδεια και να την απαλλάξει από το βάρος της διπλής υποχρεώσεως ως μισθωτής και ως μητέρας, που είναι ιδιαίτερα επιζήμιο κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών που έπονται του τοκετού. Ύστερα από τις μεταβολές που συνδέονται με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό, η μητέρα έχει πάντοτε ανάγκη προφυλάξεων πέρα από την περίοδο αναρρώσεως. Παρατείνοντας την περίοδο διακοπής της εργασίας κατά τέσσερις μήνες, επιτρέπεται στη μητέρα που έχει σύμβαση εργασίας, να αφιερωθεί στο τέκνο της κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών μετά τον τοκετό.

Ο σκοπός αυτός βελτιώσεως της κοινωνικής προστασίας της μητέρας διατυπώνεται εξάλλου στα πρακτικά της αρμόδιας επιτροπής του Bundestag που επισημάνθηκε στην ολομέλεια κατά τη διάρκεια των συζητήσεων επί του νομοσχεδίου. Αν, σε μερικές παρεμβάσεις, οι φροντίδες που δίδονται στο τέκνο έχουν τονισθεί ή αν η άρνηση να χορηγηθεί δικαίωμα άδειας στον πατέρα συνδυάστηκε με σκέψεις που αντλούνται από την έλλειψη εγκρίσεως από το Bundesrat, αυτό εξηγεί κυρίως τις πολιτικές συζητήσεις που συνδέονται με την πρόταση ομοσπονδιακού νόμου σχετικά με τα οικογενειακά επιδόματα που υποβλήθηκε από τους βουλευτές της αντιπολιτεύσεως. Κατά την ψηφοφορία, η πλειοψηφία του Bundestag έκανε μία σαφή διάκριση μεταξύ των στόχων οικογενειακής πολιτικής και των στόχων νομικής προστασίας της μητέρας. Κατά το ψήφισμα του Bundestag, της 10ης Μαΐου 1979, η άδεια μητρότητας, προς το συμφέρον των μισθωτών γυναικών και των τέκνων τους, συνιστά αξιοσημείωτη πρόοδο, κατά το ότι έχει ως αποτέλεσμα να ενισχύσει την προστασία της υγείας της μισθωτής γυναίκας και συνιστά ταυτόχρονα ελάφρυνση της διπλής υποχρέωσης που έχει σχέση με την άσκηση του επαγγέλματος και τις φροντίδες που πρέπει να δοθούν στο τέκνο. Το Bundestag επιβεβαίωσε ότι η κάλυψη των φροντίδων και της ανατροφής του τέκνου είναι στόχος πρωταρχικής σημασίας που περιέχει πάντως νέες προσπάθειες πολιτικού χαρακτήρα, που βαίνουν πέρα από την κρατούσα έννοια της προστασίας της μητέρας. Οι γονείς πρέπει να μπορούν να αφιερωθούν στην ανατροφή των τέκνων τους χωρίς να πιέζονται, για οικονομικούς λόγους, να εξασκήσουν επαγγελματική δραστηριότητα' πρέπει να μπορούν να αποφασίζουν ελεύθερα αν θα διακόψει την εργασία η μητέρα ή ο πατέρας, επίσης δε οι θετοί γονείς πρέπει να τυγχάνουν του ευεργετήματος σχετικής ρυθμίσεως. Όπως συνάγεται από το κείμενο αυτό, ο νομοθέτης ανέθεσε τη θέσπιση γονικής άδειας για την ανατροφή του τέκνου σε μεταγενέστερες νομοθετικές διατάξεις.

Δεν είναι δυνατόν να αγνοηθεί ότι ο νόμος περί αδείας μητρός έχει θετικές επιπτώσεις στην οικογενειακή πολιτική, επιτρέποντας στη μητέρα να αφιερωθεί στο τέκνο της, χωρίς να έχει υποβληθεί στους περιορισμούς που προκύπτουν από τη μισθωτή δραστηριότητα της. Οι επιπτώσεις αυτές δεν συνιστούν πάντως ειδικό χαρακτηριστικό της άδειας. Αποτελούν ήδη μέρος της κοινωνικής προστασίας της μητέρας όπως έχει γίνει γνωστή μέχρι τώρα.

Ο νόμος περί αδείας μητρότητας συμβάλλει εξάλλου στην εφαρμογή της αρχής της ενώπιον του νόμου ισότητας των φύλων στην επαγγελματική ζωή, βοηθώντας τη γυναίκα να διατηρήσει την εξασφάλιση της εργασίας της μέχρι τον τοκετό' πράγματι, 50 ο/ο των μητέρων παραιτούνται μετά τη γέννηση του τέκνου. Τα μειονεκτήματα που συνεπάγεται για τη γυναίκα ο τοκετός, τόσο ως προς τη σύμβαση εργασίας όσο και ως προς το δικαίωμα επί της κοινωνικής ασφαλίσεως που ίσχυε προηγουμένως, μειώνονται στο μέλλον. Η σύμβαση εργασίας διατηρείται και η μητέρα έχει δωρεάν δικαίωμα στο σύστημα της κοινωνικής ασφάλισης. Για πρώτη φορά, η περίοδος που αντιστοιχεί στην ανατροφή του τέκνου λαμβάνεται υπόψη για τη σύνταξη γήρατος.

Το Bundesverfasungsgericht δέχθηκε πρόσφατα στην απόφαση της 2ας Φεβρουαρίου 1982 την αντίληψη σύμφωνα με την οποία η άδεια μητρότητας τείνει να προστατεύσει την μητέρα υπό τη φυσική έννοια του όρου και δεν συνιστά άδεια που προορίζεται για την ανατροφή του τέκνου.

Το δεύτερο ερώτημα αφορά το αν τα άρθρα 1, 2 και 5, παράγραφος 1, της οδηγίας εφαρμόζονται απευθείας στα κράτη μέλη.

Έχοντας δώσει αρνητική απάντηση στο πρώτο ερώτημα, η απάντηση στο δεύτερο αυτό ερώτημα στερείται πλέον αντικειμένου.

Η Επιτροπή, αφού υπενθύμισε τα γεγονότα της υποθέσεως και εξέτασε λεπτομερώς τις εφαρμοζόμενες εθνικές και κοινοτικές ρυθμίσεις, κρίνει ότι το νομικό ζήτημα αφορά το αν οι διατάξεις του γερμανικού δικαίου που στηρίζονται σαφώς στο φύλο των δικαιούχων, καλύπτονται από το άρθρο 2, παράγραφος 3, της οδηγίας που αποκλείει ρητά από το πεδίο της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως τις διατάξεις που αφορούν την προστασία της γυναίκας σε περίοδο εγκυμοσύνης.

Όπως συνάγεται από την ανάλυση του περιεχομένου και του σκοπού της η οδηγία αφορά την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως ως προς την πρόσβαση σε απασχόληση και την άσκηση του επαγγέλματος περιλαμβανομένης και της κοινωνικής ασφαλίσεως. Η εν λόγω αρχή συνιστά ιδιαίτερη μορφή της γενικής αρχής της ισότητας που αποτελεί ως προς τη φύση, την τάξη και τη σημασία ένα θεμελιώδες κοινοτικό δικαίωμα. Αναφερόμενο στις διακρίσεις τόσο τις άμεσες όσο και τις έμμεσες, το άρθρο 2, παράγραφος 1, της οδηγίας τονίζει τη γενικότητα της αρχής. Τα άρθρα 3 έως 5 επεκτείνουν το έδαφος εφαρμογής στην πρόσβαση σε απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση, τις συνθήκες εργασίας και την ενδεχόμενη απόλυση.

Για να λάβει υπόψη το γεγονός ότι μια νομική ρύθμιση που στηρίζεται ρητά στο φύλο ενός προσώπου μπορεί να είναι δικαιολογημένη σε περίπτωση αντικειμενικής διαφοράς που προσδιορίζεται από το φύλο, η οδηγία προβλέπει, στο άρθρο 2, παράγραφοι 2 έως 4, ορισμένες εξαιρέσεις από την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως, πρέπει πάντως, στα πλαίσια της λογικής του δικαίου, να ερμηνευτούν στενά.

Το άρθρο 2, παράγραφος 3, περί προστασίας της γυναίκας, κυρίως όσον αφορά την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα δεν μπορεί να αφορά παρά μόνο τις διατάξεις που έχουν σχέση με το φύλο και που είναι αναγκαίες για να εξασφαλίζουν την προστασία αυτή. Η ύπαρξη, σε όλα τα κράτη μέλη, περιόδων αναρρώσεως υπέρ της μητέρας που έτεκε, αποδεικνύει, ακόμη και αν δεν υπάρχει ενιαία διάρκεια, ότι η αρχή αυτή είναι γενικά αναγνωρισμένη.

Αντίθετα, η εθνική ρύθμιση που χαρακτηρίζεται ως διάταξη προστασίας της μητέρας, δεν μπορεί ipso facto να εισέλθει στο πεδίο εφαρμογής της παρεκκλίσεως αυτής, που αφορά μόνο τις διατάξεις που αντικειμενικά χρησιμεύουν για να προστατεύσουν τη μητέρα και για τις οποίες η συσχέτιση με το φύλο είναι αναγκαία προϋπόθεση για να εξασφαλιστεί η σκοπούμενη προστασία.

Αντίθετα, η διάκριση που στηρίζεται στο φύλο είναι ανεπίτρεπτη στο πλαίσιο ρυθμίσεως που έχει τουλάχιστον επίσης ως στόχο να απαλλάξει τη μητέρα από τις επαγγελματικές της υποχρεώσεις για να της επιτρέψει να ασχοληθεί με την ανατροφή του τέκνου. Πράγματι, η ευχέρεια που παρέχεται έτσι μπορεί επίσης να εξασφαλιστεί με ένα μέτρο που δεν προκαλεί διάκριση το οποίο επιτρέπει επίσης στον πατέρα να ασχοληθεί με το τέκνο και να απαλλάξει έτσι τη μητέρα μέσα στην οικογένεια από το 6άρος.

Όπως προκύπτει από τις σκέψεις αυτές, οι εθνικές ρυθμίσεις, όπως η εν λόγω ρύθμιση, που αφορούν την προστασία της μητέρας δεν μπορούν να κριθούν ως δικαιολογημένες. Το γεγονός ότι η άδεια λήγει μετά το θάνατο του τέκνου δείχνει ότι οι φροντίδες που πρέπει να δοθούν στο τέκνο συνιστούν έναν από τους ουσιώδεις λόγους της γερμανικής ρύθμισης. Αυτό προκύπτει εξάλλου επίσης από την αιτιολογική έκθεση του νόμου. Η προφύλαξη της μητέρας, πέρα από την περίοδο αναρρώσεως, μπορεί επίσης να εξασφαλιστεί αν απαλλαγεί από τα οικιακά καθήκοντα τα οποία θα ανατεθούν στον πατέρα. Δεδομένου ότι μία νομική ρύθμιση που δεν περιέχει διάκριση επιτρέπει την επίτευξη του σκοπούμενου στόχου, απαγορεύεται να γίνει διάκριση που να στηρίζεται στο φύλο.

Η άποψη που υποστηρίζει η Επιτροπή ενισχύεται από την κατάσταση που υπάρχει στα άλλα κράτη μέλη όπου γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ της πραγματικής άδειας μητρότητας, που είναι υποχρεωτική και των άλλων μέτρων που υπάγονται στην οικογενειακή πολιτική. Ιδιαίτερα πλεονεκτήματα που θεσπίζονται για το τέλος της υποχρεωτικής περιόδου προστασίας που προορίζεται αποκλειστικά για τη μητέρα, λόγω της νέας οικογενειακής κατάστασης, πρέπει να χορηγούνται κατ' επιλογή στον πατέρα ή στη μητέρα του τέκνου. Το Δικαστήριο έχει σαφώς διακρίνει μεταξύ της ιδιαίτερα δυσχερούς περιόδου «που ακολουθεί αμέσως τη γέννηση του τέκνου, αφενός, και της μεταγενέστερης περιόδου, αφετέρου».

Η Επιτροπή υπενθυμίζει ότι ακριβώς 6άσει των σκέψεων αυτών άσκησε προσφυγή λόγω παραλείψεως κατά της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Στο πλαίσιο της διαδικασίας παραπομπής προδικαστικών ζητημάτων, δεν είναι πάντως δυνατό το ασυμβίβαστο των εθνικών διατάξεων με το κοινοτικό δίκαιο να καταστεί το κατευθείαν και συγκεκριμένο αντικείμενο μιας αποφάσεως. Υπό την επιφύλαξη αυτή προτείνει να δοθεί στο πρώτο ερώτημα η εξής απάντηση:

Η εθνική ρύθμιση η οποία, μετά τη λήξη της υποχρεωτικής περιόδου αναρρώσεως των οκτώ εβδομάδων από τη γέννηση του τέκνου, προβλέπει ειδική άδεια μετ' αποδοχών τεσσάρων μηνών μόνο υπέρ της μητέρας και της οποίας οι στόχοι τουλάχιστον είναι να της επιτρέψουν να ασχοληθεί με το τέκνο της, αντίκειται στην αρχή της ίσης μεταχειρίσεως που προβλέπει η οδηγία 76/307/ΕΟΚ και δεν δικαιολογείται ενόψει της παρεκκλίσεως που προβλέπει το άρθρο 2, παράγραφος 3, της οδηγίας αυτής.

Το δεύτερο ερώτημα σχετικό με το άμεσο αποτέλεσμα της οδηγίας αφορά την ερμηνεία του άρθρου 5, παράγραφος 1, που προβλέπει την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως ως προς τις συνθήκες εργασίας. Η επίδικη ρύθμιση περιέχει διάκριση λόγω του γεγονότος ότι μόνο η μητέρα του τέκνου μπορεί να δικαιούται αδείας μετ' αποδοχών.

Αρχικά, η οδηγία επέβαλε μόνο στα κράτη μέλη να μεταφέρουν τις ρυθμίσεις της στο εθνικό δίκαιο. Υπό ορισμένες συνθήκες, το Δικαστήριο αναγνώρισε πάντως στους διαδίκους το δικαίωμα να επικαλεστούν, κατά κράτους μέλους, ενώπιον του Δικαστηρίου, τις διατάξεις οδηγίας της οποίας το περιεχόμενο δεν περιέχει αίρεση και είναι επαρκώς σαφές, αν το εν λόγω κράτος παρέλειψε να θεσπίσει, εντός της ταχθείσης προθεσμίας, τα απαιτούμενα μέτρα εκτελέσεως ή θέσπισε ασυμβίβαστα εθνικά μέτρα. Το Δικαστήριο είχε έτσι ως σκοπό να εμποδίσει τα κράτη να στερήσουν, με την παράλειψη τους, την οδηγία από ένα πρακτικό αποτέλεσμα που καθορίζεται επιτακτικά. Μέχρι τώρα, το Δικαστήριο δεν αναγκάστηκε να λάβει θέση επί του αποτελέσματος των οδηγιών που εφαρμόζουν την ίση μεταχείριση, δεδομένου ότι οι υποθέσεις οι οποίες έχουν αχθεί μέχρι τώρα ενώπιον του δεν δείχνουν ότι υπάρχει διάκριση ή μπορούν να επιλυθούν κατευθείαν βάσει του άρθρου 119 της Συνθήκης.

Το άμεσο αποτέλεσμα μιας οδηγίας του τύπου αυτού θέτει ιδιαίτερα προβλήματα. Μία τέτοια οδηγία αναγκάζει, βέβαια, τον εθνικό νομοθέτη να απέχει από κάθε μεταχείριση που δημιουργεί διάκριση λόγω φύλου, αλλά δεν τον υποχρεώνει, πάντως, να παύσει να θεσπίζει ρυθμίσεις με καθορισμένο περιεχόμενο ή να εγγυηθεί συγκεκριμένες παροχές. Ενώπιον ρυθμίσεων που παραβλέπουν την αρχή της απαγορεύσεως των διακρίσεων, ο νομοθέτης διαθέτει, γενικά, πολλές δυνατότητες που επιτρέπουν να εξασφαλίσει την ίση μεταχείριση. Δεν μπορεί, εν πάση περιπτώσει, να υπάρχει άμεσο αποτέλεσμα της αρχής αυτής παρά μόνο αν ο νομοθέτης δεν διαθέτει τέτοια εξουσία εκτιμήσεως και η επέκταση σε πρόσωπα αντιθέτου φύλου είναι η μόνη δυνατότητα που επιτρέπει τη δημιουργία καταστάσεως που είναι σύμφωνη με την οδηγία αυτή.

Εξάλλου, δεν πρέπει να λησμονείται ότι τα επίδικα νομικά ζητήματα αποτελούν αντικείμενο διαδικασίας βάσει του άρθρου 169 της Συνθήκης η οποία εκρεμεί επί του παρόντος ενώπιον του Δικαστηρίου. Η διαδικασία αυτή αμφισβητεί τις γερμανικές ρυθμίσεις συγκεκριμένα και όχι αφηρημένα όπως στην περίπτωση αυτή. Πρέπει να αναμένεται η απόφαση του Δικαστηρίου για να γίνει γνωστό αν και κατά πόσο ο εθνικός νομοθέτης παρέβη το κοινοτικό δίκαιο. Αν καταδικαστεί η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία πρέπει να συμμορφωθεί πλήρως με την απόφαση και να φροντίσει ώστε τα πρόσωπα που ενδεχομένως έχουν υποστεί βλάβη να τύχουν επιεικούς αντιμετωπίσεως. Επί του παρόντος, η Επιτροπή θεωρεί ότι δεν είναι αναγκαίο να θέσει το ζήτημα και προτείνει στο Δικαστήριο να μην απαντήσει.

III — Απαντήσεις στα ερωτήματα που έθεσε το Δικαστήριο

Από την Επιτροπή ζητήθηκε να δώσει για τις ισχύουσες στα διάφορα κράτη μέλη νομοθεσίες επί της άδειας μητρότητας πιο λεπτομερείς εξηγήσεις που προκύπτουν από το συγκριτικό πίνακα που δημοσιεύτηκε στη δωδέκατη έκδοση των «συγκριτικών πινάκων των συστημάτων κοινωνικής ασφαλίσεως» και να αναφέρει αν διαπίστωσε ανάλογα προβλήματα στα άλλα κράτη μέλη. Η Επιτροπή διαβίβασε στο Δικαστήριο συνοπτικό πίνακα των συστημάτων άδειας μητρότητας, υποχρεωτικής και κατόπιν αιτήσεως, και των γονικών αδειών στα διάφορα κράτη μέλη. Από τον πίνακα αυτό αποδεικνύεται ότι η συνολική διάρκεια της υποχρεωτικής άδειας μητρότητας ποικίλλει μεταξύ δώδεκα εβδομάδων (Ελλάδα) και είκοσι εβδομάδων (Ιταλία), η διάρκεια της περιόδου προστασίας μετά τον τοκετό μεταξύ έξι εβδομάδων (Ελλάδα) και δεκατεσσάρων εβδομάδων (Δανία). Η εθελουσία άδεια μητρότητας υπάρχει, εξάλλου, στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, στο Λουξεμβούργο, στην Ιρλανδία και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τα συστήματα των τελευταίων αυτών χωρών είναι συγκρίσιμα από την πλευρά της δομής τους με το γερμανικό σύστημα. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή εξετάζει την αναγκαιότητα να κινήσει διαδικασία λόγω παραλείψεως κατά των σχετικών κρατών μελών. Αγνοεί αν και κατά πόσο τα διάφορα αυτά συστήματα προκάλεσαν παρόμοιες διαφορές με τη διαφορά στην κύρια δίκη.

Από τους διαδίκους στην κύρια δίκη και την κυδέρνηοη της Ομοοπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας ζητήθηκαν εξηγήσεις επί της χορηγήσεως άδειας μητρότητας και της καταβολής χρηματικής αποζημιώσεως που προβλέπεται από το νόμο για την άδεια αυτή. Βάσει ποιας σχέσεως εργασίας χορηγούνται η άδεια αυτή και η αποζημίωση; Το Δικαστήριο ευλόγως θα μπορούσε να δεχθεί ότι κατά τον ισχύοντα νόμο η άδεια και η αποζημίωση αυτή χορηγούνται λόγω τις σχέσεως εργασίας της μητέρας; Υπό τις συνθήκες αυτές ποια είναι η κατάσταση αν η άδεια και η αποζημίωση χορηγούνται στον πατέρα; Τα πλεονεκτήματα αυτά προκύπτουν στην περίπτωση αυτή από τη σχέση εργασίας του πατέρα; Αν ναι, ποιες είναι οι συνέπειες μιας τέτοιας αντιλήψεως στην περίπτωση που η μητέρα δεν είχε την ιδιότητα της μισθωτής,

Στο ερώτημα αν και γιατί η άδεια μητρότητας στη συγκεκριμένη περίπτωση, αν υποτεθεί ότι εξυπηρετεί ταυτόχρονα την εξασφάλιση προστασίας στη μητέρα και στο τέκνο, χωρίς να είναι δυνατό να διαχωριστούν οι δύο πλευρές, υπεισέρχεται ή όχι στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 2, παράγραφος 3, της οδηγίας, εφόσον ωφελεί επίσης το τέκνο, δόθηκαν οι ακόλουθες απαντήσεις.

Από την κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, αφού εξέθεσε ότι ένας από τους λόγους υπάρξεως της νομοθεσίας περί της άδειας μητρότητας συνίσταται στη διευκόλυνση της διατηρήσεως της απασχολήσεως της μητέρας, ζητήθηκε να παράσχει στο Δικαστήριο στατιστικά στοιχεία ως προς τον αριθμό των γυναικών που έκαναν χρήση της άδειας μητρότητας από την ψήφιση του νέου νόμου και την επιρροή που το μέτρο αυτό είχε στη διατήρηση της απασχολήσεως των γυναικών.

IV — Προφορική διαδικασία

Ο ενάγων στην κύρια δίκη, U. Hofmann, εκπροσωπούμενος από το δικηγόρο Bertelsmann και την καθηγήτρια Heide Pfarr, δικηγόρο Αμβούργου, η κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, εκπροσωπούμενη από τον Roeder, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από τον Richard Plender του Inner Temple, και η Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τον Beschel, ανέπτυξαν τις προφορικές τους παρατηρήσεις κατά τη δημόσια συνεδρίαση της 22ας Μαΐου 1984.

Ο εκπρόσωπος της κυβερνήσεως του Ηνωμένου Βασιλείου αφού παρουσίασε σχηματικά τη βρετανική νομοθεσία προέβαλε ότι οι διατάξεις του Mutterschutzgesetz όπως ακριβώς και ορισμένες βρετανικές νομοθετικές διατάξεις καλύπτονται από το άρθρο 2, παράγραφος 3, της οδηγίας διότι αφορούν την προστασία της γυναίκας, κυρίως όσον αφορά την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα. Η απαγόρευση σ' ένα κράτος να περιορίσει τις εν λόγω διατάξεις μόνο στη μητέρα το αποθαρρύνει να λάβει αυτό τον τύπο των προστατευτικών μέτρων.

Η οδηγία 76/207 δεν παρέχει στους ιδιώτες κοινοτικά δικαιώματα που μπορούν να προβάλουν ενώπιον δικαστηρίου, δεδομένου ότι δεν ανταποκρίνεται στο χαρακτήρα της αμεσότητας, της ελλείψεως αφέσεως και της αναγκαίας ακριβείας. Εξάλλου, αν η οδηγία μπορεί, υπό ορισμένες συνθήκες, να έχει το αποτέλεσμα στις σχέσεις μεταξύ ιδιώτη και κράτους μέλους, αυτό δεν μπορεί τότε να συμβαίνει στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών.

Η Επιτροπή εσφαλμένα θεωρεί ότι μία απόφαση λόγω παραβάσεως θα υποχρέωνε το κράτος ή έναν ιδιώτη να αποκαταστήσει τη ζημία που προξενήθηκε στο πρόσωπο που ισχυρίζεται ότι έχει υποστεί βλάβη. Τα δικαιώματα των ιδιωτών δεν απορρέουν από την απόφαση, αλλά από το κοινοτικό δίκαιο που έχει ενδεχομένως άμεσο αποτέλεσμα. Η υποτιθεμένη παράβαση κράτους δεν μπορεί να περιέχει παραβίαση των δικαιωμάτων ιδιώτη σε σχέση με έναν άλλο.

Ο γενικός εισαγγελέας ανέπτυξε τις προτάσεις του στη δημόσια συνεδρίαση της 27ης Ιουνίου 1984.

Σκεπτικό

Επί του πρώτου ερωτήματος (πεδίο εφαρμογής και όριο της αρχής της ίσης μεταχειρίσεως)

Επί των δικαστικών εξόδων