Στην υπόθεση 286/81,

πού έχει ὡς ἀντικείμενο αίτηση τοῦ Gerechtshof τοῦ "Αμστερνταμ, economische kamer, πρός τό Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή τοῦ ἄρθρου 177 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, μέ τήν ὁποία ζητείται, στό πλαίσιο τῆς ποινικής δίκης πού εκκρεμεί ενώπιον τοῦ αιτούντος δικαστηρίου κατά

Oosthoek's Uitgeversmaatschappij BV

ή ἔκδοση προδικαστικής ἀποφάσεως ὡς πρός τήν ἑρμηνεία τῶν άρθρων 30, 34 καί 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ σέ σχέση πρός τήν ὀλλανδική νομοθεσία περί τρῦ περιορισμοί) προσφοράς δώρων εἰς εἶδος μέ σκοπό τήν προώθηση τῶν πωλήσεων,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

συγκείμενο ἀπό τους J. Mertens de Wilmars, πρόεδρο, Ρ. Pescatore, A. O'Keeffe καί U. Everling, προέδρους τμήματος, Mackenzie Stuart, G. Bosco, T. Koopmans, O. Due καί Κ. Bahlmann, δικαστές,

γενικός εἰσαγγελεύς: Ρ. VerLoren van Themaat

γραμματεύς: Ρ. Heim

εκδίδει τήν ἀκόλουθη

ΑΠΟΦΑΣΗ

Περιστατικά

Τά πραγματικά περιστατικά τῆς υποθέσεως, ἡ εξέλιξη τῆς διαδικασίας καί οἱ παρατηρήσεις πού κατετέθησαν δυνάμει τοῦ ἄρθρου 20 τοῦ Πρωτοκόλου περί τοῦ Ὀργανισμοῦ τοῦ Δικαστηρίου τῆς ΕΟΚ, έχουν συνοπτικῶς ὡς έξης:

I — Πραγματικά περιστατικά καί διαδικασία

II — Περίληψη τῶν γραπτών παρατηρήσεων πού κατετέθησαν στό Δικαστήριο

1. Παρατηρήσεις τῆς Oosthoek

Ἡ Oosthoek υπογραμμίζει, πρώτον, ὅτι ἐκτος τοῦ ἐμπορικοῦ κυκλώματος πού δημιουργείται ἀπό τό γεγονός ὅτι οἱ εγκυκλοπαίδειες εκτυπώνονται ἐν μέρει στίς Κάτω Χώρες καί ἐν μέρει στό Βέλγιο ὑπάρχει καί ένα ὄχι ἀμελητέο μεθοριακό εμπόριο, ἀπό τίς ἀγορές πού γίνονται ἀπ' ευθείας στίς Κάτω Χώρες ἀπό κατοίκους τοῦ Βελγίου.

Ή Oosthoek, καθώς καί οἱ ἀνταγωνιστές της προσφέρουν ὡς δώρα βιβλία, επειδή ένας έκδότης δύναται ὁ 'ίδιος νά προβεί σέ εκτύπωση τέτοιων δώρων μέ χαμηλό κόστος, οἱ δέ ἀγοραστές εὑρίσκουν ενδιαφέρον νά λαμβάνουν ὡς δώρο ένα βιβλίο. Ή πρακτική πείρα πολλών ετών δείχνει ὅτι τά βιβλία ἀποτελοῦν άριστα μέσα προωθήσεως τῶν ἐγκυκλοπαιδειών.

Ό Wet Beperking Cadeaustelsel τοῦ 1977 κατέστησε αυστηρότερο τό καθεστώς πού διέπει τό σύστημα τῶν δώρων στίς Κάτω Χώρες. Κατά τήν κυρία δίκη τό σύστημα προωθήσεως τῆς Oosthoek εκρίθη ἀντίθετο πρός τό αυστηρότερο αυτό καθεστώς, επειδή τά ἐν λόγω δῶρα δέν ήταν «τοῦ ιδίου τύπου», ὅπως και οἱ εγκυκλοπαίδειες, ἐπί πλέον δέ «ή χρησιμοποίηση τους δέν συνεδέετο μέ τήν χρησιμοποίηση τῶν ἐγκυκοπαιδειῶν». Σχετικῶς, εκρίθη ἀναγκαίο ὁ συμβουλευόμενος τήν γενική εγκυκλοπαίδεια, στην μεγάλη πλειοψηφία τῶν περιπτώσεων, νά συμβουλεύεται επίσης καί τό δώρο, πράγμα πού δέν ἀπεδείχθη.

Ή Oosthoek δέν ἠδυνήθη νά προσαρμόσει τό σύστημα προωθήσεως τῶν πωλήσεων της πρός τό ισχύον αυστηρότερο σύστημα τῶν δώρων, λόγω τοῦ κανονισμοί) περί εμπορίας βιβλίων στίς Κάτω Χώρες, πού εἶχε υιοθετήσει τό σωματείο γιά τήν προώθηση τῶν συμφερόντων τῶν βιβλιοπωλών, δυνάμει τοῦ ὁποίου ὁ ἐκδότης ὑποχρεοῦται νά καθορίζει ἑνιαία καί υποχρεωτική τιμή γιά καθένα ἀπό τά βιβλία του κατά τήν πώληση στόν καταναλωτή. Τό αυστηρότερο σύστημα τοῦ Wet Beperking Cadeaustelsel συνεπάγεται, σύμφωνα μέ τό άρθρο 3 τοῦ νόμου αὐτοῦ, ὅτι πρέπει νά δίδεται στους πελάτες ή δυνατότης νά λαμβάνουν ἕνα χρηματικό ποσό ὡς υποκατάστατο τοῦ δώρου, πράγμα πού Ισοδυναμεί μέ μείωση τῆς τιμής καί ἀντιτίθεται στόν ἀνωτέρω κανονισμό.

Ἐπί πλέον, ἄν ἡ Oosthoek ὤφειλε νά συμμορφωθεί πρός τό αυστηρό σύστημα πού ισχύει στίς Κάτω Χώρες, ὤφειλε επίσης νά εφαρμόσει τό σύστημα αυτό καί στό Βέλγιο, επειδή θά ήταν επαχθής ή εκτύπωση διαφορετικών διαφημιστικών τύπων. 'Εξ άλλου, ἄν τό διαφημιστικό ὑλικό περιείχε ὅλες τίς ἀπαιτούμενες ἀπό τήν ὀλλανδική νομοθεσία πληροφορίες, ή διαφήμιση θά καθίστατο ὀλιγότερο ενδιαφέρουσα ἀπό εμπορικής σκοπιάς.

"Αν υπήρχαν καί στην βελγική νομοθεσία περιορισμοί τοῦ συστήματος τῶν δώρων, τό μέσο προωθήσεως πού χρησιμοποιεί ή Oosthoek θά ενέπιπτε σέ μία εξαίρεση προβλεπομένη ἀπό τήν νομοθεσία αυτή. Ἡ διαφορά μεταξύ τῆς ὀλλανδικής καί τῆς βελγικής νομοθεσίας ἔχει γιά τήν Oosthoek τήν συνέπεια ὅτι εἶναι ἡ αδύνατη ἡ προσφορά βιβλίου ὡς δώρου κατά τήν ἀγορά μιᾶς εγκυκλοπαίδειας, ἔνῶ τό μέσο αυτό προωθήσεως επιτρέπεται στό Βέλγιο.

Τό νά ἀναγκάζεται ἕνας παραγωγός, έκτος τοῦ εδάφους στό όποιο ειδικώς προορίζεται νά κυκλοφορήσει τό προϊόν του, νά καταφεύγει σέ διάφορα συστήματα προωθήσεως τῶν πωλήσεων, ἀντιτίθεται στην ἀρχή τῆς ελεύθερης κυκλοφορίας τῶν εμπορευμάτων. "Αν ἡ πώληση ἠδύνατο νά προωθηθεί μέσω ἑνιαίας διαφημιστικής εκστρατείας, ή εξαγωγή θά ἐγίνετο κατά τρόπο πλέον ἀποτελεσματικό καί πλέον οικονομικό. Ή ἐπινόηση καί ἡ εκτύπωση δύο τύπων διαφημιστικοῦ ὑλικοῦ συνεπάγονται πολυπλοκότερη καί δαπανηρότερη ὀργάνωση. Μιά τέτοια κατάσταση πρέπει, επομένως, νά θεωρηθεί ὡς ἀπαγορευόμενο μέτρο ἰσοδυνάμου ἀποτελέσματος πρός ποσοτικούς περιορισμούς.

Ή προβλεπομένη ἀπό τόν Wet Beperking Cadeaustelsel ἀπαίτηση τῆς συνάφειας ὅσον άφορᾶ τήν κατανάλωση ἡ τήν χρησιμοποίηση δέν δικαιολογείται ἀπό τό άρθρο 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, δεδομένου ὅτι ἡ ὀλλανδική νομοθεσία καί συγκεκριμένα ή ἀπαίτηση αυτή συνιστοῦν ρύθμιση κοινωνικοοικονομικής φύσεως, ἡ ὁποία δέν καλύπτεται ἀπό τήν ἐν λόγω διάταξη. Ή ἀπαίτηση αυτή δέν ἐξυπηρετεί τά καλώς εννοούμενα συμφέροντα τοῦ καταναλωτοῦ καί δέν εἶναι ἀναγκαία γιά τήν ἀποφυγή τῆς διαταράξεως τῶν σχέσων τοῦ ἀνταγωνισμοί).

Ἐν συμπεράσματι, ἡ Oosthoek εἶναι τῆς γνώμης ὅτι τό εμπόδιο στίς συναλλαγές πού προκύπτει ἀπό τό γεγονός ὅτι δέν δύναται νά καταφύγει, γιά τήν πώληση εγκυκλοπαιδειών, στίς προβλεπόμενες ἀπό τήν ὀλλανδική νομοθεσία εξαιρέσεις, γιά τόν λόγο καί μόνο ὅτι τά ἐν λόγω δώρα δέν εμφανίζουν συνάφεια μέ τίς εγκυκλοπαίδειες ὅσον άφορα τήν χρησιμοποίηση τους, ἀποτελεί παράβαση τῆς θεμελιώδους ἀρχῆς της ελευθέρας κυκλοφορίας τῶν εμπορευμάτων καί δέν δικαιολογείται ἀπό τίς εύλογες ἀπαιτήσεις προστασίας τοῦ κατα-ναλωτοῦ ἡ τῆς ελεύθερης λειτουργίας τοῦ ἀνταγωνισμοῦ.

2. Παρατηρήσεις τῆς ὀλλανοικῆς κυβερνή-σεως Ἡ ὀλλανδική κυβέρνηση ἀναφέρει ὅτι ὁ Wet Beperking Cadeaustelsel 1977 ἐπιδώκει δύο στόχους, δηλαδή νά ἀποφευχθεί διατάραξη τῶν κανονικών σχέσεων τοῦ ἀνταγωνισμοῦ ἀπό τίς επιχειρήσεις πού προσφέρουν προϊόντα δωρεάν ἤ σέ πολύ χαμηλή τιμή μέ σκοπό τήν προώθηση τῆς πωλήσεως αὐτοῦ τοῦ προϊόντος πού συνοδεύουν καί νά εξασφαλίσει μεγαλύτερη διαύγεια τῆς ἀγορᾶς. Δυνάμει τοῦ ἄρθρου 3 τοῦ Wet Beperking Cadeaustelsel 1977, ή ἀπαγόρευση προσφορᾶς δώρων θά ἐστε-ρεῖτο ἀποτελέσματος ἄν ἡ ἐν λόγω επιχείρηση εἶχε προσφέρει στόν καταναλωτή προϊόντα παρόμοια μέ τό δώρο ἐπί περίοδο τουλάχιστον τριών μηνών ἀμέσως πρίν ἀπό τήν ἐπιχείρηση-δῶρο, ἄν ἡ επιχείρηση αύτη συνέχιζε νά πωλεί τά προϊόντα τῆς κατά τήν περίοδο τῆς ἐπιχειρήσεως-δῶρο, ἄν έδιδε σαφῶς στόν ἀγοραστή τήν δυνατότητα νά λάβει ἀντί τοῦ προϊόντος ένα χρηματικό ποσό, ὄχι κατώτερο τοῦ ἡμίσεος τῆς τιμής στην ὁποία πωλείται τό δώρο, ή ἐάν ανέφερε, σέ ὅλες τίς σχετικές μέ τήν ἐπιχείρηση-δῶρο διαφημίσεις, τήν τιμή πωλήσεως τοῦ προϊόντος αυτού, τόν τρόπο ἀποκτήσεως του στό πλαίσιο τῆς πωλήσεως καθώς καί τό ἀνωτέρω χρηματικό ποσό καί τόν τρόπο ἀποκτήσεως αὐτοῦ. Τό άρθρο 4 τοῦ νόμου προβλέπει ὁρισμένο ἀριθμό εξαιρέσεων ἀπό τήν ἀπαγόρευση, μεταξύ τῶν ὁποίων ἡ προσφορά δώρων σέ μεταπωλητές, ἡ προσφορά δώρων σέ ὁρισμένες περιόδους ἀναλόγως τῆς γενικής ἡ τῆς επιτοπιου χρήσεως ἡ ἡ προσφορά ὡς δώρου, μικρών ἀντικειμένων χαμηλής ἀξίας καθώς

καί ἡ επίδικη ἐν προκειμένω εξαίρεση. Ή τελευταία αυτή εξαίρεση ἀνταποκρίνεται, ευλόγως, σέ μία ἀνάγκη, οἱ δέ προϋποθέσεις πού τήν διέπουν εγγυώνται επαρκώς, ὅτι δέν θά προκύψει νόθευση τοῦ ἀνταγωνισμοῦ ούτε ἀπόκριψη τῶν τιμών.

Ό Wet Beperking Cadeaustelsel κείται στό πλαίσιο τῆς κανονικής λειτουργίας τῶν ἐμπορικών συναλλαγών καί τῶν νόμων οἱ όποιοι, γιά νά προστατεύσουν τόν καταναλωτή, σκοπούν τήν ἐξασφάλιση τοῦ ἀνταγωνισμοῦ. Καί σέ άλλα κράτη μέλη υπάρχει νομοθεσία περί τοῦ συστήματος τῶν δώρων, ὁ δέ Wet Beperking Cadeaustelsel ευθυγραμμίζεται πλήρως μέ τους στόχους γενικοῦ συμφέροντος πού επιδιώκει ή συνθήκη.

"Οσον άφορᾶ τό συμβιβαστό πρός τό κοινοτικό δίκαιο, ἡ ὀλλανδική κυβέρνηση είναι τῆς γνώμης ὅτι τό άρθρο 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, λαμβανομένων ὑπ' ὄψη τῶν περιστατικών τῆς υποθέσεως, δέν έχει καμμία σχέση.

Ἐξ άλλου, ὁ ἐν λόγω νόμος δέν ἀντίκειται πρός τό άρθρο 30. Ἐφαρμόζεται τόσο στό εγχώρια ὅσο καί στά εἰσαγόμενα προϊόντα καί δέν κάνει διάκριση μεταξύ ἐσωτερικοῦ εμπορίου τῆς χώρας καί εισαγωγικοῦ ή ἐξαγωγικοῦ εμπορίου. "Αν ἡ ἐφαρμογή τοῦ νόμου δύναται πάντως νά επηρεάσει τό διακρατικό εμπόριο, τούτο ὀφείλεται ἀποκλειστικώς στην διαφορά τῶν υφισταμένων σχετικών νομοθεσιών στά διάφορα κράτη μέλη. Δέν περιορίζει τήν εισαγωγή ἡ τῶν πώληση τῶν προϊόντων.

Ἐλλείψει σχετικής κοινοτικής κανονιστικής ρυθμίσεως, τά κράτη μέλη διατηροῦν την εξουσία νά ρυθμίζουν, καθένα στην δική του επικράτεια, την εμπορία τῶν προϊόντων. Μόνο στην περίπτωση ὅπου μιά τέτοια εθνική ρύθμιση δύναται νά 'έχει ὡς συνέπεια την παρεμπόδιση τῶν διακοινοτικῶν συναλλαγῶν, πρέπει νά εξετάζεται ἄν τά εμπόδια αυτά δύνανται νά δικαιολογηθούν ἀπό τους λόγους πού ἀναφέρονται στό άρθρο 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, ή ἄν δικαιολογούνται ἀπό επιτακτικές ἀπαιτήσεις τῆς ἐντιμότητος τῶν εμπορικών συναλλαγών καί τῆς προστασίας τοῦ καταναλωτού. Ἐδώ ὅμως δέν χρειάζεται μιά τέτοια εξέταση, ἡ ὁποία, ἐξ άλλου, θά κατέληγε ἐν προκειμένω στό συμπέρασμα ὅτι ἡ ἐν λόγω ρύθμιση εἶναι δικαιολογημένη.

3. Παρατηρήσεις τῆς βελγικής κυβερνήσεως

Ἡ βελγική κυβέρνηση ἀναφέρει ὅτι, δυνάμει τοῦ ἄρθρου 35 τοῦ βελγικοῦ νόμου περί εμπορικῆς πρακτικής, τῆς 14ης 'Ιουλίου 1971 (Moniteur belge, τῆς 30ής 'Ιουνίου 1971), ἡ δωρεάν ἡ ὄχι, προσφορά στον καταναλωτή προϊόντων ἡ υπηρεσιών, συνδυαζόμενη μέ την πώληση άλλων προϊόντων ἡ υπηρεσιών ἀπαγορεύεται ή προσφορά ενός προϊόντος, τοῦ ὁποίου ή ἀπόκτηση ἐξαρτάται ἀπό τήν ἀπόκτηση άλλου προϊόντος (κύριο προϊόν) ἀπαγορεύεται. Στον κανόνα αυτόν, προβλέπονται εξαιρέσεις. Τό άρθρο 37, παράγραφος 5, τοῦ νόμου επιτρέπει τήν δωρεάν προσφορά, σέ συνδυασμό μέ τήν ἀπόκτηση ενός κυρίου προϊόντος, «ἀντικειμένων πού φέρουν εμφανέστατη καί ἀνεξίτηλη διαφημιστική ένδειξη, τά ὁποῖα δέν ευρίσκονται στό εμπόριο ὡς ἔχουν, ὑπό τήν προϋπόθεση ὅτι ἡ τιμή κτήσεως τους ἀπό τόν προσφέροντα δέν υπερβαίνει τό 5 % τῆς τιμής πωλήσεως τοῦ κυρίου προϊόντος ἡ τῆς υπηρεσίας μέ τήν ὁποία προσφέρονται».

Ἡ Oosthoek δέν ἠδύνατο, επομένως, νά προσφέρει δωρεάν έναν άτλαντα ἡ ένα λεξικό κατά τήν ἀγορά εγκυκλοπαιδειών στό Βέλγιο παρά μόνο ἄν τά ἀντικείμενα αυτά ἐπλήρουν τίς ἀνωτέρω προϋποθέσεις.

4. Παρατηρήσεις τῆς γερμανικής κυβερνήσεως

Κατά τήν άποψη τῆς γερμανικής κυβερνήσεως, μία ἀπαγόρευση ὁπως αυτή ἐν προκειμένω δέν εμπίπτει στό άρθρο 30 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. 'Εφαρμόζεται ἀδιακρίτως στά εθνικά καί στά ἀλλοδαπά προϊόντα, χωρίς νά λαμβάνει ὑπ' όψη τήν προέλευση τους, ἀφορᾶ δέ μόνο τόν τρόπο τῆς εμπορίας. Οἱ διακοινοτικές εμπορικές συναλλαγές εἶναι δυνατές μέ μόνη τήν επιφύλαξη ὅτι ἀπηγορεύετο ὁ χαρακτηρισμός ὡς δώρου ενός εμπορεύματος στην περίπτωση συνδυαζόμενης προσφοράς δύο ἐμπορευμάτων. Μιά τέτοτα ρύθμιση δέν έχει ὡς ἀποτέλεσμα τόν περιορισμό τῶν εἰσαγωγῶν.

Ἀκόμη καί ἄν τό άρθρο 30 τῆς συνθήκης ΕΟΚ ἐφηρμόζετο στίς μεθόδους προωθήσεως τῶν πωλήσεων, οἱ κανόνες περί ἐντιμότητος τῶν εμπορικών συναλλαγών καί προστασίας τῶν καταναλωτών θά δικαιολογούσαν μέτρα ὁπως τά ἐν λόγω, δυνάμει τοῦ ἄρθρου 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. Ἐφ' ὅσον τό θέμα τῶν δώρων, ὁπως καί τό θέμα τοῦ ἀθεμίτου ἀνταγωνισμού, δέν έχει εναρμονισθεί καί δέν ἀποτελεί ἀντικείμενο κοινοτικής κανονιστικής ρυθμίσεως, τά εμπόδια πού προκύπτουν ἀπό τίς διαφορές τῶν εθνικών νομοθεσιών περί εμπορίας πρέπει νά γίνουν δεκτά κατά τό μέρος πού οἱ σχετικές διατάξεις ήταν αναγκαίες γιά τήν ικανοποίηση επιτακτικών ἀναγκών, πού ἀφοροῦν τήν προστασία τῆς δημοσίας υγείας, τήν εντιμότητα τῶν εμπορικών συναλλαγών ἡ τήν προστασία τῶν καταναλωτών. Ή προσφορά ενός δώρου μεταθέτει τήν προσοχή τοῦ πελάτου καί έχει ὡς συνέπεια τήν νόθευση τοῦ ἀνταγωνισμοῦ πού στηρίζεται στην ἀνταγωνιστικότητα, ή ὁποία πρέπει νά συγκεντρώνεται γύρω ἀπό τήν ποιότητα καί τήν ἀξία τοῦ εμπορεύματος. Τά δώρα ἀποκρύπτουν τήν τιμή, δημιουργώντας τήν επίφαση δωρεάν προσφοράς, ἐνῶ στην πραγματικότητα ἡ τιμή τοῦ δώρου εἶναι ήδη ενσωματωμένη στην τιμή τοῦ προϊόντος πού συνιστᾶ τήν προσφορά του. Ή καταπολέμηση τοῦ συστήματος τῶν δώρων εἶναι ἑπομένως ἀναγκαία γιά τήν διατήρηση τοῦ θεμιτοῦ ἀνταγωνισμοῦ. Στά περισσότερα κράτη μέλη υπάρχουν νομοθετικές διατάξεις γιά τήν καταπολέμηση τοῦ συστήματος τῶν δώρων. Στην Ὁμοσπονδιακή Δημοκρατία τῆς Γερμανίας τό θέμα αυτό έχει ρυθμισθεί ἀπό τόν Zugabeverordnung τῆς 9ης Μαρτίου 1932 — Reichsgesetzblatt Ι, σ. 121. Περαιτέρω, ἡ εξάλειψη τῶν υφισταμένων σχετικών διαφορών εναπόκειται στην ἐνοποίηση τῶν νομοθεσιών.

Κατά συνέπεια, ἡ γερμανική κυβέρνηση υποστηρίζει ὅτι ἡ ἀπαγόρευση τῆς μεθόδου εμπορίας, ἡ ὀποία περιγράφεται στην διάταξη περί παραπομπής, συμβιβάζεται πρός τό κοινοτικό δίκαιο καί ιδίως πρός τήν ἀρχή τῆς ελεύθερης κυκλοφορίας τῶν εμπορευμάτων.

5. Παρατηρήσεις τῆς δανικῆς κυβερνήσεως

Ἡ δανική κυβέρνηση ἀναφέρει ὅτι ὀ δανικός νόμος ὑπ' ἀριθ. 297 τῆς 14ης 'Ιουνίου 1974, περί εμπορίας προϊόντων καί παροχής ὑπηρεσιῶν προβλέπει στό άρθρο 6, παράγραφος 1, τήν ἀπαγόρευση προσφορᾶς δώρων σέ εξάρτηση πρός τήν πώληση εμπορευμάτων ἡ τήν παροχή υπηρεσιῶν στον καταναλωτή. Ἡ ἀναγόρευση αὐτή υπάρχει στην δανική νομοθεσία ἀπό τό 1912. Ἐξυπηρετεί δύο σκοπούς, δηλαδή τήν προστασία τῶν καταναλωτών καί τῶν ἀνταγωνιστών επιχειρηματιών. Γενικώς, τό δώρο εμφανίζεται κατά τέτοιο τρόπο, ὥστε νά δίνει στόν καταναλωτή τήν ἐντύπωση ὅτι δέν στοιχίζει τίποτε ἐνῶ στην πραγματικότητα τό κόστος του έχει περιληφθεί στόν υπολογισμό τῆς τιμής τῆς κυρίας παροχής. Επομένως, ἡ πρόσθετη προσφορά ενός δώρου παραπλανά τόν καταναλωτή καί τοῦ στερεῖ τήν δυνατότητα νά προβεί σέ σύγκριση τῶν τιμών.

Τέτοιοι κανόνες εἶναι σύμφωνοι πρός τό κοινοτικό δίκαιο, ἐφ' ὅσον ἡ ἀπαγόρευση ἔχει γενικό χαρακτήρα, άφορᾶ δέ ἀποκλειστικώς αυτή τήν μορφή εμπορίας. Μία γενική εφαρμογή τῶν ἐθνικών κανόνων περί εμπορίας, πού εφαρμόζονται ἀδιακρίτως σέ εισαγόμενα καί εθνικά προϊόντα, καί πού δέν ἔχουν ιδιαίτερη σημασία γιά τό διακοινοτικό ἐμπόριο δέν ἀντίκειται στό άρθρο 30 τῆς συνθήκης ΕΟΚ. Μολονότι διατάξεις, ὅπως αυτές ἐν προκειμένω, συνεπάγονται περιορισμούς ὡς πρός τους ὅρους τῆς ἐμπορίας, ἐν τούτοις δέν έχουν ιδιαίτερη επίπτωση στό διακοινοτικό εμπόριο.

Δέν εἶναι λοιπόν ἀναγκαίο, νά ἀποφανθεί τό Δικαστήριο ἐπί τοῦ ἄν μια τέτοια ἀπαγόρευση δικαιολογείται ἀπό τόν ἕνα ἡ τόν άλλο ἐκ τῶν ἀναφερομένων στό άρθρο 30 της συνθήκης λόγο. Κατά τά λοιπά, ἡ ἀπαγόρευση τοῦ συστήματος τῶν δώρων εἶναι ἀναγκαία γιά τήν προστασία τῶν καταναλωτών καί γιά τήν εξασφάλιση θεμιτοῦ ἀνταγωνισμοῦ.

Ή δανική κυβέρνηση προτείνει νά δοθεί στό υποβληθέν ερώτημα ἡ ἀπάντηση ὅτι ή προσφυγή σέ μία εθνική νομοθεσία πού σκοπεί τόν περιορισμό πωλήσεως συνδυαζόμενης μέ δώρα δέν ἀντίκειται στους κανόνες τοῦ κοινοτικοῦ δικαίου περί ελεύθερης κυκλοφορίας τῶν εμπορευμάτων, ἀκόμα καί ἄν ἡ πώληση πού συνδυάζεται μέ δώρα επιτρέπεται σέ ένα άλλο κράτος μέλος.

6. Παρατηρήσεις τῆς 'Επιτροπῆς

Ἡ 'Επιτροπή προβαίνει κατά πρώτο σέ μιά επισκόπηση τῶν νομοθεσιών περί δώρων πού ἰσχύουν στά κράτη μέλη, καί παρατηρεί ὅτι υπάρχουν στά κράτη μέλη, έκτος τοῦ Ἡνωμένου Βασιλείου, τῆς 'Ιρλανδίας καί τῆς Ἑλλάδος, κανόνες άκρως πολύπλοκοι, ετερογενείς καί ἀμφιλεγόμενοι, περί τῶν προσφερομένων στους καταναλωτές δώρων. Στό κοινοτικό δίκαιο δέν υπάρχει σχετική διάταξη.

Το άρθρο 34 τῆς συνθήκης ΕΟΚ δέν εφαρμόζεται στην ἐν λόγω νομοθεσία, διότι ή νομοθεσία αυτή δέν έχει ως ἀντικείμενο ή ὡς ἀποτέλεσμα νά περιορίσει εἰδικῶς τίς εξαγωγές καί νά δημιουργήσει έτσι διαφορά κατά τήν μεταχείριση μεταξύ τοῦ ἐσωτερικοῦ εμπορίου ἑνός κράτους μέλους καί τοῦ ἐξαγωγικού του εμπορίου.

Ὅσον άφορᾶ τό άρθρο 30 τῆς συνθήκης ΕΟΚ, ἡ 'Επιτροπή υποστηρίζει ὅτι τό διακοινοτικό εμπόριο τοῦ κυρίου προϊόντος δηλαδή τῆς εγκυκλοπαίδειας, εμποδίζεται πράγματι εμμέσως, διότι μιά πολύ περιοριστική νομοθεσία περί δώρων δύναται νά 'έχει επίπτωση ἐπί τῆς πωλήσεως των προϊόντων. Ἐπί πλέον, ἡ Oosthoek θά ήταν ἀναγκασμένη νά προβεί σέ διαφορετικές επιχειρήσεις προωθήσεως γιά τό εἰσαγόμενο στό Βέλγιο προϊόν, πράγμα πού θά προκαλοῦσε αύξηση τῶν εξόδων.

Ἡ εφαρμογή τοῦ ἄρθρου 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ ἀποκλείεται ἐν προκειμένω, διότι τό άρθρο αυτό δέν καλύπτει τά μέτρα ὀργανώσεως τῆς οικονομίας. Όσον άφορα τήν εξαίρεση πού διατυπώνεται στην ἀπόφαση τῆς 20ής Φεβρουαρίου 1979 (120/78, Cassis de Dijon», Recueil σ. 649), οἱ υποθέσεις στίς ὁποῖες εἶχε εφαρμοσθεί μέχρι σήμερα, είχαν ὡς ἀντικείμενο περιορισμούς πού ἀφορούσαν ἀμέσως τήν εμπορία τοῦ συγκεκριμένου προϊόντος, ἐνῶ στην παρούσα υπόθεση δέν πρόκειται γιά άμεσο περιορισμό. Πάντως, δέν υπάρχει λόγος νά μήν επεκταθεί ἡ εξαίρεση αυτή σέ μέτρα πού ἀφοροῦν εμμέσως τήν εμπορία. Όλα τά μέτρα αυτά ἀποτελούν μέτρα ὀργανώσεως τῆς οἰκονομίας πού έχουν προπάντων χαρακτήρα ποιοτικό, καί προστατεύουν τόσο τά γενικά ὅσο καί τά ἰδιωτικά συμφέροντα, ἰδίως τά συμφέροντα τῶν καταναλωτών καί τῶν έμπόρων. Πρέπει νά διακρίνονται ἀπό τά πολιτικά καί οικονομικά μέτρα πού ἀποβλέπουν στην πραγματοποίηση οικονομικῶν σκοπών. Ή εξαίρεση στην ἀπαγόρευση τῶν μέτρων Ισοδυνάμου ἀποτελέσματος πού εἰσήγαγε ἡ ἀπόφαση «Cassis de Dijon» πρέπει λοιπόν νά εφαρμόζεται σέ ὅλα τά εθνικά οικονομικά μέτρα, τά όποια ρυθμίζουν τήν διανομή, τήν παραγωγή ἡ τήν κατανάλωση ἑνός προϊόντος.

Οἱ στόχοι τῶν ἐν λόγω ὀλλανδικών κανόνων δικαιολογούν ἀπολύτως τό επίδικο μέτρο. Τό μέτρο αυτό εξυπηρετεῖ τους σκοπούς του μέ μέσα εύλογα, πού δέν ἀποτελούν περιττό ἐμπόδιο στίς διακοινοτικές συναλλαγές, δέν εἶναι δέ δυσανάλογο σέ σχέση μέ τόν στόχο αυτόν.

Ή Ἐπιτροπή προτείνει επομένως νά δοθεῖ ή ἀπάντηση ὅτι ἡ έννοια τῶν άρθρων 30 έως 36 τῆς συνθήκης ΕΟΚ εἶναι ὅτι, στην ἀπαγόρευση μέτρων ισοδυνάμου ἀποτελέσματος δέν εμπίπτει τό μέτρο εκείνο ενός κράτους μέλους πού ἐξαρτᾶ τήν προσφορά δώρων ὡς μέσο προωθήσεως τῶν πωλήσεων, ἀπό τήν προϋπόθεση ὅτι τό δώρο καί τό προϊόν μέ τό όποιο προσφέρεται, ἐμφανίζουν συνάφεια ὅσον άφορᾶ τήν κατανάλωση.

III — Προφορική διαδικασία

Στην συνεδρίαση τῆς 22ας 'Ιουνίου 1982, ἀγόρευσαν ἡ προσφεύγουσα στην κυρία δίκη, εκπροσωπούμενη ἀπό τους δικηγόρους Ch. Gielen καί Α. F. de Savornin Lohmann, ἡ κυβέρνηση τῶν Κάτω Χωρών εκπροσωπούμενη ἀπό τους J. W. de Zwaan καί L. Bayens, ἡ κυβέρνηση τῆς Ὁμοσπονδιακής Δημοκρατίας τῆς Γερμανίας, εκπροσωπούμενη ἀπό τόν Μ. Seidel καί ή 'Επιτροπή εκπροσωπούμενη ἀπό τόν Th. Van Rijn.

Ό γενικός εἰσαγγελεύς ἀνέπτυξε τίς προτάσεις του στην συνεδρίαση τῆς 22ας Σεπτεμβρίου 1982.

Ἐπειδή ὁ ἀριθμός τῶν δικαστών πού δύνανται νά συμμετάσχουν στην εκδίκαση της υποθέσεως δέν εἶναι πλέον ὁ ἀναγκαίος προκειμένου τό Δικαστήριο νά προβεί εγκύρως στην διάσκεψη δυνάμει τοῦ άρθρου 15 τοῦ Πρωτοκόλλου περί του 'Οργανισμοῦ τοῦ Δικαστηρίου τῆς ΕΟΚ, διετάχθη ἡ επανάληψη τῆς προφορικής διαδικασίας μέ διάταξη τῆς 16ης Νοεμβρίου 1982. Κατά τήν συνεδρίαση τῆς 9ης Δεκεμβρίου 1982, οἱ διάδικοι ἀνέπτυξαν προφορικῶς νέες παρατηρήσεις. Ό γενικός εἰσαγγελεύς ἀνέπτυξε τίς συμπληρωματικές του προτάσεις κατά τήν συνεδρίαση τῆς ἰδίας ημέρας.

Σκεπτικό

'Επί τῶν δικαστικών εξόδων