ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Στρασβούργο, 26.11.2024

COM(2024) 705 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠHΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

Ευρωπαϊκό Εξάμηνο 2025: Εφαρμογή του νέου πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης στην πράξη

Η σημερινή δέσμη δρομολογεί τον πρώτο κύκλο υλοποίησης του νέου πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης, το οποίο τέθηκε σε ισχύ στις 30 Απριλίου 2024 1 και αποτελεί την πλέον φιλόδοξη και ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση των κανόνων οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ μετά την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση. Οι κύριοι στόχοι του νέου πλαισίου είναι η ενίσχυση της βιωσιμότητας του χρέους των κρατών μελών και η προώθηση της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης σε όλα τα κράτη μέλη μέσω μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την ανάπτυξη και επενδύσεων προτεραιότητας. Το πλαίσιο συμβάλλει στο να καταστεί η ΕΕ πιο ανταγωνιστική και καλύτερα προετοιμασμένη για μελλοντικές προκλήσεις, στηρίζοντας την πρόοδο προς μια πράσινη, ψηφιακή, χωρίς αποκλεισμούς και ανθεκτική οικονομία. Τα έγγραφα που δημοσιεύονται σήμερα αποτελούν σημαντικό ορόσημο για την υλοποίηση αυτού του νέου πλαισίου. Όταν εγκριθούν από το Συμβούλιο, θα προσφέρουν μια συνεκτική βάση για την άσκηση οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής από τα κράτη μέλη για τα επόμενα έτη.

Το νέο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης θα συμβάλει στη διασφάλιση αποτελεσματικού συντονισμού των οικονομικών πολιτικών και πολυμερούς δημοσιονομικής εποπτείας. Εξασφαλίζει υψηλό βαθμό συνοχής των πολιτικών, έχοντας στο επίκεντρο τόσο τη δημοσιονομική βιωσιμότητα όσο και τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Εξασφαλίζει πολύ στενότερη ολοκλήρωση μεταξύ της δημοσιονομικής στρατηγικής των κρατών μελών και των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων για τη στήριξη της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες.

Οι μεταρρυθμίσεις και οι επενδύσεις είναι καίριας σημασίας για την αντιμετώπιση νέων και υφιστάμενων προκλήσεων και για την εξασφάλιση αξιόπιστης μείωσης του χρέους. Οι προτεραιότητες της ΕΕ περιλαμβάνουν την εξασφάλιση της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης, την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας, συμπεριλαμβανομένου του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας, καθώς και την ενίσχυση της ικανότητας της Ευρώπης στον τομέα της ασφάλειας. Το νέο πλαίσιο διευκολύνει και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να υλοποιήσουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις στους εν λόγω τομείς. Για τον σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη έχουν καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο θα υλοποιήσουν μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις ανταποκρινόμενα στις κύριες προκλήσεις που προσδιορίζονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και στις κοινές προτεραιότητες της Ένωσης 2 . Ειδικότερα, τα κράτη μέλη μπορούν να επωφελούνται από περισσότερο σταδιακή πορεία δημοσιονομικής προσαρμογής όταν τα σχέδιά τους στηρίζονται σε σύνολο επενδυτικών και μεταρρυθμιστικών δεσμεύσεων που συμβάλλουν στη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και ανθεκτικότητα, στηρίζουν τη δημοσιονομική βιωσιμότητα και ανταποκρίνονται στις κοινές προτεραιότητες της Ένωσης.

Οι δημοσιονομικοί στόχοι θα πρέπει να είναι διαφοροποιημένοι και να συνάδουν με τις παραμέτρους δημοσιονομικής βιωσιμότητας των κρατών μελών. Το νέο κοινό πλαίσιο της ΕΕ επιτρέπει τη διαφοροποίηση μεταξύ κρατών μελών με βάση την ιδιαίτερη δημοσιονομική τους κατάσταση, λαμβανομένων υπόψη των ειδικών ανά χώρα παραμέτρων δημοσιονομικής βιωσιμότητας. Ένα τέτοιο πλαίσιο εποπτείας βασιζόμενο σε ανάλυση επικινδυνότητας θα καθιστά δυνατή την αξιόπιστη και σταδιακή μείωση του δημόσιου χρέους, όπου χρειάζεται, και θα διασφαλίζει ότι τα δημοσιονομικά ελλείμματα μειώνονται ή διατηρούνται κάτω από την τιμή αναφοράς του 3 % του ΑΕΠ που ορίζει η Συνθήκη με διαφανή τρόπο, εξασφαλίζοντας ίση μεταχείριση μεταξύ κρατών μελών.

Το πλαίσιο θα προάγει τη συμμόρφωση μέσω του μεσοπρόθεσμου προσανατολισμού του, της μεγαλύτερης ευελιξίας των κρατών μελών για τον σχεδιασμό των στόχων πολιτικής τους, και της ενίσχυσης της επιβολής. Τα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά-διαρθρωτικά σχέδια (στο εξής: μεσοπρόθεσμα σχέδια) που αξιολόγησε σήμερα η Επιτροπή βρίσκονται στο επίκεντρο του νέου πλαισίου. Τα σχέδια αυτά καθορίζουν τους δημοσιονομικούς στόχους των κρατών μελών, καθώς και μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις για την ανταπόκριση σε κοινές προτεραιότητες της ΕΕ, καθώς και στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις. Κατά συνέπεια, το πλαίσιο αντλεί στοιχεία από τη βάσει δεσμεύσεων προσέγγιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) όσον αφορά τον συντονισμό των πολιτικών, με ισχυρή εθνική ανάληψη ευθύνης για τον σχεδιασμό και τα αποτελέσματα πολιτικής, με βάση τις απαιτήσεις του νέου πλαισίου και τις εκ των προτέρων κατευθύνσεις της Επιτροπής προς τα κράτη μέλη. Όπως και για τον ΜΑΑ, το νέο πλαίσιο προωθεί τη θετική αλληλεπίδραση μεταξύ μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων. Το νέο πλαίσιο συνδυάζει ισχυρότερη ανάληψη ευθύνης με αποτελεσματικότερη και συνεκτικότερη επιβολή των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ.

Η συνεχιζόμενη οικονομική ανάκαμψη και απορρόφηση των επιχορηγήσεων του ΜΑΑ και άλλων ταμείων της ΕΕ παρέχει υποστηρικτικό περιβάλλον για τη βελτίωση του δυναμικού της ΕΕ για βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, για τη στήριξη των επενδύσεων και για την ανταπόκριση στις προκλήσεις δημοσιονομικής βιωσιμότητας. Η ευρωπαϊκή οικονομία έχει επιδείξει ανθεκτικότητα και ανακτά δυναμική, ενώ οι εξελίξεις όσον αφορά το δημόσιο χρέος και το έλλειμμα απαιτούν μεγαλύτερη εστίαση στη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Έπειτα από παρατεταμένη και ευρεία στασιμότητα, η οικονομία της ΕΕ επανήλθε σε ανάπτυξη το 2024, με ισχυρά αποτελέσματα στην αγορά εργασίας, καθώς οι πληθωριστικές πιέσεις υποχώρησαν περαιτέρω. Κατά τα φαινόμενα, υπάρχουν οι συνθήκες για ήπια επιτάχυνση της εγχώριας ζήτησης, παρά την αυξημένη αβεβαιότητα. Η οικονομική ανάπτυξη στην ΕΕ αναμένεται να αυξηθεί στο 1,5 % το 2025, καθώς η κατανάλωση επιταχύνεται και οι επενδύσεις αναμένεται να ανακάμψουν μετά τη συρρίκνωσή τους το 2024, με περαιτέρω επέκταση κατά 1,8 % το 2026. Η απορρόφηση των ταμείων της ΕΕ [ιδίως του NextGenerationEU (ΜΑΑ) και της πολιτικής συνοχής] αναμένεται να επιταχυνθεί το 2025 και το 2026, στηρίζοντας περαιτέρω τις επενδύσεις των κρατών μελών. Επιπλέον, τα κράτη μέλη έχουν ορίσει στα μεσοπρόθεσμα σχέδιά τους ότι θα διατηρήσουν ή θα αυξήσουν τις επενδύσεις κατά τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα του σχεδίου. Αυτό το θετικότερο πλαίσιο θα διευκολύνει τα αναγκαία μέτρα για την ανταπόκριση στις προκλήσεις δημοσιονομικής βιωσιμότητας σε κράτη μέλη με υψηλά ελλείμματα και/ή χρέη, όπως ορίζεται στο νέο πλαίσιο. Ο ελαφρώς συσταλτικός δημοσιονομικός προσανατολισμός της ζώνης του ευρώ που προβλέπεται για το 2025 συνδυάζεται με επέκταση των επενδύσεων, γεγονός που υποδηλώνει ότι το νέο δημοσιονομικό πλαίσιο είναι αποτελεσματικό όσον αφορά τη διασφάλιση σταδιακής προσαρμογής και δεν επιβαρύνει τις επενδύσεις.

Η παρούσα ανακοίνωση διαρθρώνεται σε τέσσερις ενότητες. Στην ενότητα I παρουσιάζεται ο στόχος μιας ολοκληρωμένης δέσμης δημοσιονομικών μέτρων για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα και την οικονομική ανάπτυξη. Στην ενότητα II παρέχεται επισκόπηση της αξιολόγησης των μεσοπρόθεσμων δημοσιονομικών-διαρθρωτικών σχεδίων των κρατών μελών. Στην ενότητα III επεξηγούνται τα στάδια της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος αυτό το φθινόπωρο. Η ενότητα αυτή καλύπτει τις προτεινόμενες συστάσεις δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 7 της ΣΛΕΕ για τα κράτη μέλη που υπόκεινται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος και το συμπέρασμα της τελευταίας έκθεσης δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 για δύο κράτη μέλη. Στην ενότητα IV παρέχεται επισκόπηση και αξιολόγηση των φετινών σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων και αξιολογείται ο δημοσιονομικός προσανατολισμός και το μείγμα πολιτικής στη ζώνη του ευρώ. Στα παραρτήματα παρέχονται περισσότερες λεπτομέρειες για καθεμιά από τις ανωτέρω ενότητες.

I.Ολοκληρωμένη δέσμη δημοσιονομικών μέτρων για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα και την οικονομική ανάπτυξη

Η δέσμη μέτρων ενσωματώνει τις αξιολογήσεις των μεσοπρόθεσμων σχεδίων και των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων για το 2025, καθώς και την εφαρμογή των διαδικασιών υπερβολικού ελλείμματος. Τα έγγραφα που δημοσιεύονται σήμερα, στα οποία αποτυπώνονται αυτές οι διαδικασίες, περιλαμβάνουν i) συστάσεις της Επιτροπής για συστάσεις του Συμβουλίου σχετικά με τα μεσοπρόθεσμα σχέδια 21 κρατών μελών, ii) συστάσεις της Επιτροπής για συστάσεις του Συμβουλίου δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 7 για οκτώ κράτη μέλη προκειμένου να τερματιστεί η κατάσταση υπερβολικού ελλείμματος και iii) έκθεση της Επιτροπής δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ για δύο κράτη μέλη στην οποία αξιολογείται η συμμόρφωση με το κριτήριο του ελλείμματος του 3 % του ΑΕΠ και iv) τις γνώμες της Επιτροπής σχετικά με τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων 17 κρατών μελών της ζώνης του ευρώ (βλ. παράρτημα I).

Μολονότι οι διαδικασίες αυτές είναι διακριτές από νομική άποψη, επί της ουσίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Τα μεσοπρόθεσμα σχέδια καθορίζουν τη δημοσιονομική πορεία του κράτους μέλους (που ορίζεται με βάση τους ρυθμούς αύξησης των καθαρών δαπανών), καθώς και τις μεταρρυθμίσεις και τις επενδύσεις προτεραιότητας για τα επόμενα τέσσερα έτη, κατά κανόνα 3 . Για τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ, τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων περιγράφουν το σχέδιο ετήσιου προϋπολογισμού που προτείνεται από την εθνική κυβέρνηση, δηλαδή τα συγκεκριμένα μέτρα για τις δαπάνες και τα έσοδα με σκοπό την εφαρμογή της δημοσιονομικής πορείας που ορίζεται στο μεσοπρόθεσμο σχέδιο για το επόμενο έτος. Τέλος, η διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος καθορίζει την πορεία για τη διόρθωση του υπερβολικού ελλείμματος του κράτους μέλους, όπου υπάρχει.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις διασυνδέσεις, η Επιτροπή εναρμόνισε το χρονοδιάγραμμα των εν λόγω διαδικασιών και διενήργησε ολοκληρωμένη αξιολόγηση για να εξασφαλίσει συνέπεια στη δημοσιονομική εποπτεία της. Όταν η Επιτροπή υπέβαλε την άνοιξη τις προτάσεις της για αποφάσεις του Συμβουλίου δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 6 της ΣΛΕΕ σχετικά με την ύπαρξη υπερβολικών ελλειμμάτων για 7 κράτη μέλη, ανέβαλε κατ’ εξαίρεση τις συστάσεις της για συστάσεις του Συμβουλίου δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 7 της ΣΛΕΕ έως ότου υποβληθούν και αξιολογηθούν τα μεσοπρόθεσμα σχέδια 4 . Με τον τρόπο αυτό, η πορεία διόρθωσης στο πλαίσιο της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος μπορεί να αντικατοπτρίζει την πορεία των καθαρών δαπανών του μεσοπρόθεσμου σχεδίου, υπό την προϋπόθεση της θετικής αξιολόγησής του. Επιπλέον, το χρονοδιάγραμμα της αξιολόγησης των πρώτων μεσοπρόθεσμων σχεδίων εναρμονίστηκε με τη διαδικασία των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων, ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων σε σχέση με τη δημοσιονομική πορεία για το 2025 που περιλαμβάνεται στα μεσοπρόθεσμα σχέδια 5 . Έτσι, στα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων είναι δυνατό να παρουσιάζονται τα πρώτα στάδια για την εφαρμογή του μεσοπρόθεσμου σχεδίου, με συγκεκριμένα μέτρα πολιτικής για το πρώτο έτος (2025). Στο μέλλον, η συμμόρφωση στο πλαίσιο και των τριών διαδικασιών θα αξιολογείται αποκλειστικά με βάση την αύξηση των καθαρών δαπανών, τον ενιαίο λειτουργικό δείκτη βάσει του νέου πλαισίου που θα εξασφαλίζει συνέπεια και διαφάνεια.

II.Επισκόπηση των μεσοπρόθεσμων σχεδίων

Η Επιτροπή αξιολόγησε 21 από τα 22 υποβληθέντα μεσοπρόθεσμα σχέδια και προτείνει σχετικές συστάσεις του Συμβουλίου. Έπειτα από εποικοδομητικούς τεχνικούς διαλόγους με τα κράτη μέλη, η Επιτροπή θεωρεί ότι τα μεσοπρόθεσμα σχέδια για την Τσεχία, τη Δανία, την Εσθονία, την Ιρλανδία, την Ελλάδα, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Κροατία, την Ιταλία, την Κύπρο, τη Λετονία, το Λουξεμβούργο, τη Μάλτα, την Πολωνία, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία, τη Σλοβενία, τη Σλοβακία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία πληρούν τις απαιτήσεις του κανονισμού 2024/1263 σχετικά με τον αποτελεσματικό συντονισμό των οικονομικών πολιτικών και την πολυμερή δημοσιονομική εποπτεία (στο εξής: κανονισμός) και καθορίζουν αξιόπιστη δημοσιονομική πορεία για τη διασφάλιση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας μεσοπρόθεσμα. Στην περίπτωση των Κάτω Χωρών, η Επιτροπή προτείνει να εγκριθεί η πορεία των καθαρών δαπανών σύμφωνα με τις τεχνικές πληροφορίες που διαβιβάστηκαν τον Ιούνιο, ενώ για όλα τα άλλα κράτη μέλη η Επιτροπή προτείνει να εγκριθεί η δημοσιονομική πορεία που ορίζεται στα αντίστοιχα μεσοπρόθεσμα σχέδια. Το σχέδιο της Ουγγαρίας υποβλήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2024 και βρίσκεται ακόμη υπό αξιολόγηση εντός της προθεσμίας των 6 εβδομάδων σύμφωνα με τον κανονισμό. Η υποβολή των σχεδίων για το Βέλγιο, τη Βουλγαρία, τη Γερμανία, τη Λιθουανία και την Αυστρία έχει καθυστερήσει, λόγω γενικών βουλευτικών εκλογών και σχηματισμού νέων κυβερνήσεων.

Για 5 από τα 21 μεσοπρόθεσμα σχέδια που έχουν αξιολογηθεί από την Επιτροπή, η συνιστώμενη περίοδος δημοσιονομικής προσαρμογής παρατείνεται από 4 σε 7 έτη (Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Ρουμανία και Φινλανδία). Η παράταση της περιόδου προσαρμογής για αυτά τα πέντε κράτη μέλη στηρίζεται σε σύνολο επενδυτικών και μεταρρυθμιστικών δεσμεύσεων που συμβάλλουν στη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και ανθεκτικότητα, στηρίζουν τη δημοσιονομική βιωσιμότητα και ανταποκρίνονται στις κύριες προκλήσεις που προσδιορίζονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, ιδίως στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις, και στις κοινές προτεραιότητες της Ένωσης. Σύμφωνα με τον κανονισμό, τα κράτη μέλη στήριξαν την παράταση της περιόδου προσαρμογής τους με σχετικά μέτρα που περιλαμβάνονται στα οικεία σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ), σε συνδυασμό με μέτρα των ΣΑΑ με περαιτέρω προδιαγραφές και πρόσθετα μέτρα. Για παράδειγμα, η Ρουμανία συμπεριέλαβε στο σχέδιό της τη συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση και τη μεταρρύθμιση των ειδικών συνταξιοδοτικών καθεστώτων που περιλαμβάνονται στο ΣΑΑ της. Το σχέδιο της Γαλλίας περιλαμβάνει πρόγραμμα επενδύσεων για τη στήριξη του μετασχηματισμού σε στρατηγικούς τομείς, το οποίο συμπληρώνει τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί στο πλαίσιο του γαλλικού ΣΑΑ και προσθέτει νέες. Τα κράτη μέλη έλαβαν επίσης ορισμένα νέα μέτρα στο πλαίσιο των μεσοπρόθεσμων σχεδίων τους. Για παράδειγμα, στα μέτρα αυτά περιλαμβάνεται ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση της κοινωνικής ασφάλισης στη Φινλανδία, μέτρα για την απλούστευση του φορολογικού συστήματος στην Ιταλία και μεταρρύθμιση του συστήματος θεωρήσεων για εργασία και για αναζήτηση εργασίας στην Ισπανία.

Τα κράτη μέλη έχουν ορίσει στα μεσοπρόθεσμα σχέδιά τους ότι θα διατηρήσουν ή θα αυξήσουν τις επενδύσεις κατά τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα του σχεδίου. Τα περισσότερα κράτη μέλη σχεδιάζουν να αυξήσουν το επίπεδο των εθνικά χρηματοδοτούμενων επενδύσεων έως το 2028, λαμβάνοντας υπόψη την εστίαση του νέου πλαισίου σε επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις για την επίτευξη βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα,. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα κράτη μέλη που ζήτησαν παράταση της περιόδου δημοσιονομικής προσαρμογής τους, τα οποία έχουν δεσμευτεί να διατηρήσουν τουλάχιστον το προ του σχεδίου μεσοπρόθεσμο επίπεδο εθνικά χρηματοδοτούμενων δημόσιων επενδύσεων, όπως απαιτείται από τον κανονισμό 6 .

Όλα τα κράτη μέλη έχουν αναφέρει τις προθέσεις πολιτικής τους όσον αφορά μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις που ανταποκρίνονται στις προκλήσεις οι οποίες προσδιορίζονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και στις κοινές προτεραιότητες της ΕΕ στα σχέδιά τους. Τα κράτη μέλη εξηγούν στα σχέδιά τους τον τρόπο με τον οποίο θα διασφαλίσουν την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων που ανταποκρίνονται στις κύριες προκλήσεις οι οποίες προσδιορίζονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, και ιδίως στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται επίσης να αναφέρουν τον τρόπο με τον οποίο θα ανταποκριθούν στις κοινές προτεραιότητες της ΕΕ, στις οποίες περιλαμβάνεται η δίκαιη πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, η κοινωνική και οικονομική ανθεκτικότητα, αλλά και ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων, η ενεργειακή ασφάλεια και, όπου είναι αναγκαίο, η ανάπτυξη αμυντικών ικανοτήτων. Τα κράτη μέλη έχουν συμπεριλάβει στα σχέδιά τους ευρύ πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων που καλύπτει τους τομείς πολιτικής οι οποίοι σχετίζονται με τις κοινές προτεραιότητες της ΕΕ και, κατά περίπτωση, τις προκλήσεις που προσδιορίζονται στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις που τους απευθύνει το Συμβούλιο. Στο πλαίσιο των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα πρόκειται επίσης να παρουσιαστούν μέτρα που αφορούν τη δίκαιη πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, για παράδειγμα με τη στήριξη της ενεργειακά αποδοτικής ανακαίνισης κτιρίων και των επενδύσεων σε ενεργειακές υποδομές. Μεταξύ των μέτρων που λαμβάνονται στα σχέδια για τη στήριξη της κοινωνικής και οικονομικής ανθεκτικότητας περιλαμβάνονται μεταρρυθμίσεις της κοινωνικής προστασίας ή του συνταξιοδοτικού συστήματος, μέτρα για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης ή για τη στήριξη των δεξιοτήτων και της διά βίου μάθησης, καθώς και μέτρα για τη βελτίωση της διαθεσιμότητας της παιδικής φροντίδας. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν επίσης συμπεριλάβει στα σχέδιά τους μέτρα για την ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της αποδοτικότητας του δικαστικού τους συστήματος και των πλαισίων διακυβέρνησής τους. Τα σχέδια περιλαμβάνουν μεταρρυθμιστικές δεσμεύσεις, καθώς και επενδύσεις που θα συμβάλουν στη γεφύρωση των επενδυτικών αναγκών οι οποίες σχετίζονται με τις κοινές προτεραιότητες της ΕΕ, μεταξύ άλλων όσον αφορά την ανάπτυξη αμυντικών ικανοτήτων. Η Επιτροπή ανέλυσε τις προθέσεις των κρατών μελών όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις και τις επενδύσεις. Η αξιολόγηση της υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων θα πραγματοποιείται την άνοιξη —αρχής γενομένης ήδη από το 2025— στο πλαίσιο της εαρινής δέσμης του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, μετά την υποβολή των πρώτων ετήσιων εκθέσεων προόδου από τα κράτη μέλη.

Η εφαρμογή των μεσοπρόθεσμων σχεδίων από τα κράτη μέλη θα αξιολογηθεί την άνοιξη του 2025 και έπειτα κατά τους επόμενους γύρους οικονομικής και δημοσιονομικής εποπτείας και συντονισμού την άνοιξη και το φθινόπωρο. Η πρώτη αξιολόγηση, στο πλαίσιο της εαρινής δέσμης του Εξαμήνου, θα βασιστεί στις ετήσιες εκθέσεις προόδου που θα υποβάλουν τα κράτη μέλη την άνοιξη του 2025. Οι εν λόγω εκθέσεις θα δώσουν στην Επιτροπή τη δυνατότητα να αξιολογήσει την εφαρμογή της δημοσιονομικής πορείας, την πρόοδο όσον αφορά την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων τις οποίες τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν να υλοποιήσουν στα μεσοπρόθεσμα τους σχέδια, καθώς και την εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων την άνοιξη. Τα κράτη μέλη που υπόκεινται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος θα πρέπει επίσης να υποβάλουν εκθέσεις σχετικά με τα μέτρα που έλαβαν ανταποκρινόμενα στη σύσταση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 7 της ΣΛΕΕ.

III.Διαδικασίες υπερβολικού ελλείμματος

Η φθινοπωρινή δέσμη περιλαμβάνει οκτώ συστάσεις προς το Συμβούλιο για τον καθορισμό της δημοσιονομικής πορείας για τη διόρθωση του υπερβολικού ελλείμματος για τα κράτη μέλη που υπόκεινται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα επτά κράτη μέλη για τα οποία έχει κινηθεί διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος τον Ιούλιο του 2024 (Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία, Μάλτα, Πολωνία και Σλοβακία), καθώς και η Ρουμανία, η οποία βρίσκεται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος από το 2020. Όταν η Επιτροπή συνιστά στο Συμβούλιο να εγκρίνει τη δημοσιονομική πορεία που περιλαμβάνεται στο μεσοπρόθεσμο σχέδιο, η πορεία διόρθωσης που καθορίζεται στη σύσταση για τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος συνάδει με την πορεία των καθαρών δαπανών στο μεσοπρόθεσμο σχέδιο. Ελλείψει τέτοιας σύστασης, όπως για το Βέλγιο και την Ουγγαρία, η πορεία διόρθωσης που καθορίζεται στη σύσταση για τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος βασίζεται στην 4ετή πορεία αναφοράς της Επιτροπής, η οποία επικαιροποιείται με βάση τα πλέον πρόσφατα στοιχεία. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να συστήσει αναθεωρημένη σύσταση έπειτα από θετική αξιολόγηση και έγκριση του μεσοπρόθεσμου σχεδίου των εν λόγω κρατών μελών από το Συμβούλιο.

Για δύο κράτη μέλη (Αυστρία και Φινλανδία), η Επιτροπή έχει αξιολογήσει τη συμμόρφωση με το κριτήριο του ελλείμματος προκειμένου να αποφασίσει αν συντρέχουν λόγοι για την κίνηση διαδικασιών υπερβολικού ελλείμματος. Με βάση την έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3, η Επιτροπή θα εξετάσει το ενδεχόμενο να προτείνει την κίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος στη βάση του ελλείμματος για την Αυστρία. Η Αυστρία ανέφερε προβλεπόμενο έλλειμμα άνω της τιμής αναφοράς του 3 % του ΑΕΠ το 2024 και οι προβλέψεις της Επιτροπής δεν προβλέπουν μείωση κάτω από την τιμή αναφοράς του 3 % του ΑΕΠ το 2025 ή το 2026, με παραδοχή αμετάβλητης πολιτικής 7 . Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα εξετάσει το ενδεχόμενο να προτείνει στο Συμβούλιο να διαπιστώσει την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος στην Αυστρία. Οι αυστριακές αρχές εξέφρασαν την πρόθεσή τους να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για να μειώσουν το έλλειμμα κάτω από το 3 % το 2025. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να αξιολογήσει νέα μέτρα μόλις συμφωνηθούν επισήμως από την κυβέρνηση και είναι επαρκώς λεπτομερή. Στην περίπτωση της Φινλανδίας, η οποία ανέφερε επίσης προβλεπόμενο έλλειμμα άνω του 3 % του ΑΕΠ για το 2024, η Επιτροπή δεν προτίθεται να προτείνει την κίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, δεδομένου ότι το έλλειμμα δεν προβλέπεται πλέον να υπερβεί την τιμή αναφοράς ήδη από το 2025 χωρίς πρόσθετα μέτρα πολιτικής. Η Επιτροπή εξέτασε επίσης τη δημοσιονομική κατάσταση των κρατών μελών τα οποία αφορούσε η έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 την άνοιξη του 2024, αλλά για τα οποία η Επιτροπή δεν συνέστησε την κίνηση διαδικασιών υπερβολικού ελλείμματος (Τσεχία, Εσθονία, Ισπανία και Σλοβενία), και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εαρινή αξιολόγηση εξακολουθούσε να ισχύει.

IV.Επισκόπηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων και του δημοσιονομικού μηχανισμού της ζώνης του ευρώ

Η Επιτροπή αξιολόγησε τις δημοσιονομικές πολιτικές των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ για το 2025 και εξέτασε κατά πόσον αυτές αποτελούν κατάλληλα πρώτα βήματα για την υλοποίηση των μεσοπρόθεσμων σχεδίων τους. Η Επιτροπή δημοσίευσε χωριστές γνώμες για την αξιολόγηση 17 σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων. Η αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων επικεντρώνεται στην αύξηση των καθαρών δαπανών την περίοδο 2024-25, λαμβανομένων υπόψη των φθινοπωρινών προβλέψεων 2024 της Επιτροπής. Θέτοντας σε εφαρμογή τις ποιοτικές ειδικές ανά χώρα συστάσεις δημοσιονομικής πολιτικής του 2024, οι γνώμες αξιολογούν κατά πόσον οι καθαρές δαπάνες δεν υπερβαίνουν τα ανώτατα όρια που καθορίζονται στα μεσοπρόθεσμα σχέδια των κρατών μελών, υπό την προϋπόθεση ότι τα σχέδια αυτά είναι διαθέσιμα και συνιστάται η έγκρισή τους από το Συμβούλιο. Κατά τα άλλα, η αξιολόγηση αφορά είτε την πορεία αναφοράς (για τη Γερμανία), είτε τις τεχνικές πληροφορίες (για τις Κάτω Χώρες) που παρασχέθηκαν στα κράτη μέλη στις 21 Ιουνίου 2024, είτε απευθείας την ειδική ανά χώρα σύσταση (για τη Λιθουανία).

Συνολικά, οκτώ κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ θεωρείται ότι συνάδουν με τις συστάσεις δημοσιονομικής πολιτικής. Τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων της Γαλλίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Κροατίας, της Κύπρου, της Λετονίας, της Σλοβακίας και της Σλοβενίας εκτιμάται ότι συνάδουν με τις συστάσεις. Τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων της Γερμανίας, της Εσθονίας, του Λουξεμβούργου, της Μάλτας, της Πορτογαλίας και της Φινλανδίας εκτιμάται ότι δεν συνάδουν πλήρως με τη σύσταση. Η ετήσια και/ή σωρευτική αύξηση των καθαρών δαπανών της Γερμανίας, της Εσθονίας, της Ιρλανδίας και της Φινλανδίας 8 προβλέπεται να υπερβούν το αντίστοιχο ανώτατο όριο. Τα μέτρα στήριξης έκτακτης ανάγκης στον τομέα της ενέργειας του Λουξεμβούργου, της Μάλτας και της Πορτογαλίας δεν πρόκειται να καταργηθούν σταδιακά έως τον χειμώνα 2024-2025, ενώ η αύξηση των καθαρών δαπανών τους αναμένεται να μην υπερβεί το ανώτατο όριο. Εκτιμάται ότι το σχέδιο των Κάτω Χωρών δεν συνάδει με τη σύσταση, και ότι το σχέδιο της Λιθουανίας ενδέχεται να μη συνάδει με τη σύσταση. Για τα προαναφερόμενα κράτη μέλη, θα χρειαστεί επαγρύπνηση και πιθανή ανάληψη δράσης προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η εκτέλεση του προϋπολογισμού τους συνάδει με τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις και το νέο πλαίσιο. Για τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που δεν έχουν υποβάλει σχέδιο δημοσιονομικού προγράμματος για το 2025 (Αυστρία, Βέλγιο, Ισπανία), η Επιτροπή δεν μπορεί προς το παρόν να αξιολογήσει κατά πόσον οι δημοσιονομικές πολιτικές των εν λόγω κρατών μελών για το 2025 συνάδουν με τις συστάσεις.

Η αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων από την Επιτροπή καταδεικνύει ελαφρώς συσταλτικό δημοσιονομικό προσανατολισμό το 2025, ο οποίος είναι κατάλληλος, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη αύξηση των δημόσιων επενδύσεων. Ως εκ τούτου, το νέο πλαίσιο ανταποκρίνεται στην αρχή ότι η δημοσιονομική εξυγίανση δεν πρέπει να υπονομεύει τις επενδύσεις. Ο συσταλτικός χαρακτήρας του δημοσιονομικού προσανατολισμού το 2025 οφείλεται στη μείωση των καθαρών τρεχουσών δαπανών, η οποία αντισταθμίζεται εν μέρει από την αύξηση των επενδύσεων. Συσταλτικός ήταν ο προσανατολισμός και το 2024 μετά από μακρά περίοδο επεκτατικού προσανατολισμού, ο οποίος χαρακτηριζόταν επίσης από υψηλό ή αυξανόμενο επίπεδο δημόσιου χρέους. Ο προβλεπόμενος προσανατολισμός για το 2025 θα συμβάλει επίσης στην προσπάθεια στο πλαίσιο της νομισματικής πολιτικής ώστε να επανέλθει ο πληθωρισμός στον στόχο.

Ταυτόχρονα, ο δημοσιονομικός προσανατολισμός προβλέπεται να είναι ανομοιογενής ανά τα κράτη μέλη το 2025, κάτι που ανταποκρίνεται στην προσέγγιση βάσει κινδύνου του αναθεωρημένου πλαισίου. Σύμφωνα με την προσέγγιση του νέου πλαισίου, προβλέπεται μεγαλύτερη δημοσιονομική προσπάθεια για τα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δημοσιονομικές προκλήσεις.

Οι δημόσιες επενδύσεις αναμένεται να αυξηθούν εκ νέου το 2025 σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη. Συνολικά, οι δημόσιες επενδύσεις της ζώνης του ευρώ προβλέπεται να ανέλθουν στο 3,5 % του δυνητικού ΑΕΠ, έναντι 3 % του δυνητικού ΑΕΠ το 2019. Αυτό αντικατοπτρίζει τις προσπάθειες που συνεχίζουν να καταβάλλουν τα κράτη μέλη για να προασπιστούν και να ενισχύσουν τις επενδύσεις ενόψει των πολλαπλών κρίσεων που εκδηλώθηκαν από το 2019, αξιοποιώντας τα διδάγματα που αντλήθηκαν από τη χρηματοπιστωτική κρίση, όταν περικόπηκαν οι επενδύσεις. Οι συνεισφορές από τους εθνικούς προϋπολογισμούς ποικίλουν ανά κράτος μέλος, ενώ σε αρκετά κράτη μέλη υπάρχει σημαντικός αντίκτυπος του ΜΑΑ και των ταμείων της ΕΕ (συμπεριλαμβανομένων των ταμείων της πολιτικής συνοχής). 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I: Συνοπτικός πίνακας της φθινοπωρινής δέσμης δημοσιονομικών μέτρων

Χώρα	Υποβολή σχεδίου δημοσιονομικού προγράμματος και γνωμοδότηση	Μεσοπρόθεσμο σχέδιο			Διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος
		Υποβολή	Παράταση περιόδου προσαρμογής	Σύσταση για σύσταση του Συμβουλίου για την έγκριση του σχεδίου	Σύσταση για σύσταση του Συμβουλίου δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 7	Έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3
BE					X
BG	ά.α.
CZ	ά.α.	X		X
DK	ά.α.	X		X
DE	X
EE	X	X		X
IE	X	X		X
EL	X	X		X
ES		X	X	X
FR	X	X	X	X	X
HR	X	X		X
IT	X	X	X	X	X
CY	X	X		X
LV	X	X		X
LT	X
LU	X	X		X
HU	ά.α.	X			X
MT	X	X		X	X
NL	X	X		X
AT						X
PL	ά.α.	X		X	X
PT	X	X		X
RO	ά.α.	X	X	X	X
SI	X	X		X
SK	X	X		X	X
FI	X	X	X	X		X
SE	ά.α.	X		X

Σημείωση: Μόνο τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ απαιτείται να υποβάλλουν σχέδιο δημοσιονομικού προγράμματος.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II: τα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά-διαρθρωτικά σχέδια

I)Το νέο πλαίσιο και η νέα διαδικασία

Η υλοποίηση του νέου πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης, με ακρογωνιαίο λίθο τα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά-διαρθρωτικά σχέδια των κρατών μελών, ξεκίνησε την άνοιξη του 2024. Η διαδικασία για τα μεσοπρόθεσμα σχέδια θεσπίστηκε με τον κανονισμό 2024/1263). 9  Τα σχέδια θα πρέπει επίσης να διασφαλίζουν τη συνοχή με το διορθωτικό σκέλος (κανονισμός 1467/97) για τα κράτη μέλη που βρίσκονται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. Το πρώτο βήμα για την κατάρτιση των σχεδίων συνίστατο σε τεχνικές επαφές μεταξύ κρατών μελών και της Επιτροπής κατόπιν αιτήματος, ακολουθούμενες από τεχνικούς διαλόγους με όλα τα κράτη μέλη προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα σχέδιά τους θα συμμορφώνονται με τον κανονισμό.

Οι πορείες αναφοράς απεστάλησαν σε όσα κράτη μέλη είχαν προβλεπόμενο δημόσιο έλλειμμα άνω του 3 % του ΑΕΠ ή λόγο του χρέους προς το ΑΕΠ άνω του 60 % το 2024. Αυτές αποτελούσαν μέρος της προηγούμενης καθοδήγησης που διαβίβασε η Επιτροπή στα κράτη μέλη στις 21 Ιουνίου 2024, πριν από τους τεχνικούς διαλόγους, και η οποία περιλάμβανε επίσης τις πληροφορίες που απαιτούνται για τα σχέδια και τις ετήσιες εκθέσεις προόδου. Η πορεία αναφοράς καθορίζει ειδικό ανά χώρα μέγιστο ρυθμό αύξησης των καθαρών δαπανών που συνάδει με τις απαιτήσεις του νέου πλαισίου. Αυτός θα πρέπει να διασφαλίζει ότι, έως το τέλος της περιόδου προσαρμογής, το δημόσιο χρέος βρίσκεται σε αξιόπιστα καθοδική πορεία ή διατηρείται σε συνετά επίπεδα, και ότι το δημόσιο έλλειμμα οδηγείται και διατηρείται κάτω από το 3 % του ΑΕΠ, σύμφωνα με τα άρθρα 6, 7 και 8 του κανονισμού. Εννέα κράτη μέλη έλαβαν πορεία αναφοράς (βλ. πίνακα 2), ενώ στα άλλα κράτη μέλη εστάλησαν τεχνικές πληροφορίες, εφόσον το ζήτησαν. Οι τεχνικές πληροφορίες αναφέρουν το ελάχιστο επίπεδο του διαρθρωτικού πρωτογενούς ισοζυγίου που θα πρέπει να επιτευχθεί έως τη λήξη του σχεδίου του κράτους μέλους, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα οικεία επίπεδα χρέους και ελλείμματος εξακολουθούν να τηρούν τους δημοσιονομικούς κανόνες σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. 10  

Εντός επτά μηνών από την έναρξη ισχύος του νέου πλαισίου, η Επιτροπή εξέδωσε 21 συστάσεις για σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με τα μεσοπρόθεσμα σχέδια. Οι συστάσεις της Επιτροπής για σύσταση του Συμβουλίου περιλαμβάνουν επίσης την αναλυτική αξιολόγηση του μεσοπρόθεσμου σχεδίου. Με βάση την αξιολόγηση αυτή, η Επιτροπή συνιστά στο Συμβούλιο να εκδώσει σύσταση για την έγκριση της δημοσιονομικής απαίτησης για τα 20 από τα εν λόγω σχέδια, δεδομένου ότι συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του νέου δημοσιονομικού πλαισίου. Αποδεικνύεται συνολικά με αυτόν τον τρόπο η χρησιμότητα της διαδικασίας τεχνικού διαλόγου και με την ταχεία αυτή εφαρμογή διασφαλίζεται ότι μπορεί να επιτευχθεί ποιοτική δημοσιονομική εποπτεία για το 2025.

Τα κράτη μέλη υποβάλλουν τα μεσοπρόθεσμα σχέδιά τους εντός των συμφωνημένων προθεσμιών. Τα μεσοπρόθεσμα σχέδια υποβλήθηκαν σταδιακά, δύο δε σχέδια (της Δανίας και της Μάλτας) υποβλήθηκαν έως τη λήξη της προθεσμίας της 20ής Σεπτεμβρίου 2024. Τα περισσότερα κράτη μέλη συμφώνησαν με την Επιτροπή να καθυστερήσουν την υποβολή έως τις 15 Οκτωβρίου 2024 περίπου, ώστε να τα υποβάλουν μαζί με τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων για τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ. Η καθυστέρηση αυτή εξασφάλισε, αφενός, επαρκή χρόνο στα κράτη μέλη ώστε να μπορέσουν να τηρήσουν τις εγχώριες διαδικασίες, οι οποίες έπρεπε να προσαρμοστούν στη νέα διαδικασία και, αφετέρου, συνέπεια με τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων.

Τα κράτη μέλη ανέφεραν στα μεσοπρόθεσμα σχέδιά τους τις διαβουλεύσεις που διεξήγαγαν. Τα κράτη μέλη ενθαρρύνθηκαν θερμά να πραγματοποιήσουν διαβουλεύσεις με τους κοινωνικούς εταίρους, τις περιφερειακές αρχές, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και άλλα σχετικά εθνικά ενδιαφερόμενα μέρη με αντικείμενο τα μεσοπρόθεσμα σχέδιά τους. Επιπλέον, η συμμετοχή των εθνικών κοινοβουλίων κατά την εκπόνηση των σχεδίων είναι σημαντική για την ενίσχυση της αξιοπιστίας των δεσμεύσεων πολιτικής στα σχέδια. Ωστόσο, δεδομένων των χρονικών περιορισμών της φετινής διαδικασίας και της ανάγκης να μην υπάρξει κενό δημοσιονομικής εποπτείας, η εν λόγω απαίτηση δεν ίσχυε για την πρώτη δέσμη σχεδίων, θα ισχύει όμως για όλα τα μελλοντικά σχέδια. Οι διαβουλεύσεις που διεξήγαγαν τα κράτη μέλη με τα εθνικά ενδιαφερόμενα μέρη ήταν ποικίλες και άνισες. Πολλά κράτη μέλη ζήτησαν τη γνώμη των εθνικών κοινοβουλίων και των κοινωνικών εταίρων. Τα εθνικά ανεξάρτητα δημοσιονομικά όργανα συμμετείχαν, αν και σε διαφορετικό βαθμό, στην εκπόνηση των σχεδίων στα δύο τρίτα των κρατών μελών. Η συνέχιση του διαλόγου με τα εθνικά ενδιαφερόμενα μέρη και η συμμετοχή των εθνικών κοινοβουλίων είναι σημαντική κατά την υλοποίηση των σχεδίων προς αύξηση της αποτελεσματικότητάς τους.

Πέντε μεσοπρόθεσμα σχέδια θα υποβληθούν αργότερα και, ως εκ τούτου, η αξιολόγησή τους δεν περιλαμβάνεται στην παρούσα φθινοπωρινή δέσμη. Η υποβολή των σχεδίων για την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Βουλγαρία, τη Γερμανία και τη Λιθουανία έχει καθυστερήσει, λόγω γενικών βουλευτικών εκλογών και σχηματισμού νέων κυβερνήσεων. Οι νέες κυβερνήσεις θα πρέπει να υποβάλουν τα σχέδιά τους το συντομότερο δυνατόν μετά την ανάληψη των καθηκόντων τους και η Επιτροπή θα δημοσιεύσει την αξιολόγησή της στη συνέχεια. 

Η Επιτροπή αξιολόγησε κατά πόσον οι πορείες αύξησης των καθαρών δαπανών που καθορίζονται από τα κράτη μέλη, οι οποίες θα αποτελούν επίσης τον μοναδικό δείκτη βάσει του οποίου θα αξιολογείται η μελλοντική συμμόρφωση, διασφαλίζουν τη δημοσιονομική βιωσιμότητα σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Η Επιτροπή εξέτασε κατά πόσον η πορεία των καθαρών δαπανών που προβλέπεται σε κάθε σχέδιο συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του κανονισμού, δηλαδή κατά πόσον θέτει πράγματι το δημόσιο χρέος σε αξιόπιστα καθοδική πορεία έως το τέλος της περιόδου προσαρμογής ή το διατηρεί σε συνετά επίπεδα κάτω από το 60 % του ΑΕΠ, καθώς και κατά πόσον οδηγεί και διατηρεί το δημόσιο έλλειμμα κάτω του 3 % του ΑΕΠ σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Επιπλέον, η Επιτροπή αξιολόγησε, αφενός, κατά πόσον η πορεία των καθαρών δαπανών συμμορφώνεται με τη συνθήκη διασφάλισης της βιωσιμότητας του χρέους και τη συνθήκη διασφάλισης της ανθεκτικότητας του ελλείμματος που προβλέπονται στον κανονισμό, κατά περίπτωση, και, αφετέρου, στην περίπτωση των κρατών μελών σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος, τη συμμόρφωση με την τιμή αναφοράς για το έλλειμμα, καθώς και την ανάγκη αποφυγής μιας οπισθοβαρούς προσαρμογής. Η συμμόρφωση θα αξιολογείται στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα των μεσοπρόθεσμων σχεδίων αποκλειστικά με βάση την πορεία αύξησης των καθαρών δαπανών, η οποία θα διασφαλίζει τη διαφάνεια και θα διευκολύνει επίσης τη μακροοικονομική σταθεροποίηση 11 . Όσον αφορά τα κράτη μέλη που ζήτησαν παράταση της περιόδου προσαρμογής δεσμευόμενα να υλοποιήσουν μια δέσμη μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων, η Επιτροπή αξιολόγησε κατά πόσον πληρούνταν τα κριτήρια για την εν λόγω παράταση. Η Επιτροπή ανέλυσε τις προθέσεις όλων των κρατών μελών όσον αφορά μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις που ανταποκρίνονται στις κυριότερες προκλήσεις οι οποίες προσδιορίζονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και στις κοινές προτεραιότητες της ΕΕ.

II)Δεσμεύσεις των μεσοπρόθεσμων σχεδίων και αξιολόγηση της Επιτροπής

Η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι σε 20 από τα 21 μεσοπρόθεσμα σχέδια που αξιολόγησε καθορίζεται αξιόπιστη δημοσιονομική πορεία. Διαπιστώθηκε ότι όλα τα κράτη μέλη συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του κανονισμού σχετικά με την πορεία των καθαρών δαπανών, με εξαίρεση τις Κάτω Χώρες, των οποίων η προτεινόμενη αύξηση των καθαρών δαπανών προβλέπεται να οδηγήσει σε υπέρβαση των τιμών αναφοράς της Συνθήκης σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Με βάση τη δήλωση των Κάτω Χωρών στο σχέδιό τους ότι δεν θα κάνουν χρήση του δικαιώματός τους να υποβάλουν αναθεωρημένο σχέδιο, η Επιτροπή προτείνει στο Συμβούλιο να συστήσει αντ’ αυτού πορεία των καθαρών δαπανών σύμφωνη με τις τεχνικές πληροφορίες που διαβίβασε η Επιτροπή στις Κάτω Χώρες. Όσον αφορά τα υπόλοιπα κράτη μέλη, η Επιτροπή προτείνει στο Συμβούλιο να συστήσει τις πορείες των καθαρών δαπανών που περιλαμβάνουν τα κράτη μέλη στα σχέδιά τους. Στον πίνακα 2 παρουσιάζεται η προβλεπόμενη από τα κράτη μέλη αύξηση των καθαρών δαπανών σε όλο τον χρονικό ορίζοντα των μεσοπρόθεσμων σχεδίων.

Η Επιτροπή αξιολόγησε την πορεία αύξησης των καθαρών δαπανών στα σχέδια με βάση τις απαιτήσεις του κανονισμού. Όσον αφορά τις υποκείμενες παραδοχές, η αξιολόγηση στηρίζεται σε δύο βασικά στοιχεία. Πρώτον, στις περιπτώσεις των κρατών μελών που χρησιμοποίησαν στο σχέδιό τους μακροοικονομικές και δημοσιονομικές παραδοχές που διαφέρουν από την προηγούμενη καθοδήγηση, η Επιτροπή αξιολόγησε κατά πόσον η διαφορά εξηγείται και αιτιολογείται δεόντως με διαφανή τρόπο και βασίζεται σε τεκμηριωμένα οικονομικά επιχειρήματα που βασίζονται σε δεδομένα. Δεύτερον, η Επιτροπή αξιολόγησε κατά πόσον αυτές οι διαφορές στις παραδοχές, τόσο μεμονωμένα όσο και από κοινού, επηρεάζουν τη μέση αύξηση των καθαρών δαπανών για την οποία δεσμεύεται το κράτος μέλος κατά τη διάρκεια της περιόδου προσαρμογής. Συνολικά, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι, στις περιπτώσεις που η πορεία των καθαρών δαπανών στο σχέδιο είναι υψηλότερη από την προηγούμενη καθοδήγηση, αυτό υποστηρίζεται από δεόντως αιτιολογημένες διαφορές στις παραδοχές.

Για πέντε κράτη μέλη, η συνιστώμενη περίοδος δημοσιονομικής προσαρμογής παρατείνεται σε επτά έτη βάσει της δέσμευσής τους να υλοποιήσουν δέσμη σχετικών επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων. Και στις πέντε περιπτώσεις (Φινλανδία, Γαλλία, Ιταλία, Ρουμανία και Ισπανία), η δέσμη επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων κρίθηκε ότι πληρούσε τις προϋποθέσεις του κανονισμού για παράταση. Διαπιστώθηκε ότι οι μεταρρυθμιστικές και επενδυτικές δεσμεύσεις βελτιώνουν το δυναμικό ανάπτυξης και ανθεκτικότητας με βιώσιμο τρόπο και στηρίζουν τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Ανταποκρίνονται στις κοινές προτεραιότητες της Ένωσης και τις σχετικές ειδικές ανά χώρα συστάσεις, και διασφαλίζουν ότι το επίπεδο των εθνικά χρηματοδοτούμενων δημόσιων επενδύσεων διατηρείται τουλάχιστον σε όλο τον χρονικό ορίζοντα του σχεδίου. Επιπλέον, τηρούν και, όποτε είναι δυνατόν, συμπληρώνουν τις δεσμεύσεις που περιλαμβάνονται στα ΣΑΑ και στο σύμφωνο εταιρικής σχέσης που έχει συμφωνηθεί στο πλαίσιο του ΠΔΠ. Καθεμία από τις μεταρρυθμιστικές και επενδυτικές δεσμεύσεις περιγράφεται με επαρκή βαθμό λεπτομέρειας, είναι εμπροσθοβαρής, χρονικά οριοθετημένη και επαληθεύσιμη. Και τα πέντε κράτη μέλη έχουν συμπεριλάβει τα μέτρα των ΣΑΑ στα οποία στηρίζεται η παράταση, τα οποία αποσκοπούν στη βελτίωση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας και στην ενίσχυση του αναπτυξιακού δυναμικού των οικονομιών τους. Σε πολλές περιπτώσεις, τα κράτη μέλη έχουν δεσμευτεί να συνεχίσουν ή να αυξήσουν τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες για τα μέτρα αυτά σε όλο τον χρονικό ορίζοντα του σχεδίου. Ανάμεσα στα μέτρα που αποτελούν μέρος των ΣΑΑ ή βασίζονται σε υφιστάμενα μέτρα των ΣΑΑ περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, μεταρρυθμίσεις του συστήματος δημόσιων δαπανών, του συνταξιοδοτικού συστήματος, του φορολογικού συστήματος, της αστικής δικαιοσύνης, του επιχειρηματικού κλίματος και της αγοράς εργασίας, καθώς και επενδύσεις που σχετίζονται με την επαγγελματική κατάρτιση, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την έρευνα και ανάπτυξη και την ψηφιακή και πράσινη μετάβαση. Μεταρρυθμιστικές και επενδυτικές δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί επιπλέον εκείνων που περιλαμβάνονται στα ΣΑΑ είναι, για παράδειγμα, μεταρρυθμίσεις των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, συνταξιοδοτικές και φορολογικές μεταρρυθμίσεις και μέτρα για την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση.

Πίνακας 2: Επισκόπηση της μέσης αύξησης των καθαρών δαπανών στα μεσοπρόθεσμα σχέδια

	Μεσοπρόθεσμο σχέδιο		Προηγούμενη καθοδήγηση της Επιτροπής
	Μέση αύξηση των καθαρών δαπανών κατά τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα του σχεδίου	Τελευταίο έτος της περιόδου προσαρμογής	Μέσος όρος κατά τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα του σχεδίου
CZ	3,1	2028	3,5
DK	4,4	2028	5,8
EE	4,7	2028	3,1
IE	5,3	2028	ά.α.
EL	3,3	2028	3,1
ES	3,0	2031	2,8
FR	1,1	2031	1,6
IT	1,5	2031	1,5
HR	4,8	2028	4,0
CY	5,2	2028	4,9
LV	4,1	2028	3,7
LU	4,9	2028	ά.α.
MT	5,9	2028	5,9
NL	4,2	2028	3,2
PL	4,5	2028	4,5
PT	3,6	2028	3,6
RO	4,4	2031	5,2
SI	4,5	2028	4,4
SK	2,0	2028	2,0
FI	2,4	2031	1,5
SE	4,4	2028	4,5

Σημείωση: Για όσες χώρες δεν έλαβαν πορεία αναφοράς, επειδή το δημόσιο έλλειμμά τους ήταν κάτω του 3 % του ΑΕΠ και το δημόσιο χρέος τους ήταν κάτω του 60 % του ΑΕΠ, παρουσιάζεται η τεκμαρτή αύξηση των καθαρών δαπανών με βάση τις τεχνικές τους πληροφορίες. Ο μέσος όρος χρησιμοποιεί ως σημείο εκκίνησης το 2025.

Πηγή: μεσοπρόθεσμα σχέδια των κρατών μελών, πορεία αναφοράς της Επιτροπής / τεχνικές πληροφορίες που διαβιβάστηκαν στις 21 Ιουνίου 2024

Διάγραμμα 1: Εθνικά χρηματοδοτούμενες επενδύσεις το 2023 σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 2025-28 (% του ΑΕΠ)

Σημείωση: Οι Κάτω Χώρες δεν υπέβαλαν τις πληροφορίες αυτές. Σύμφωνα με την απαίτηση του κανονισμού, τα κράτη μέλη που παρατείνουν την περίοδο δημοσιονομικής προσαρμογής τους πρέπει να διατηρήσουν τουλάχιστον το οικείο επίπεδο εθνικά χρηματοδοτούμενων επενδύσεων σε σύγκριση με το μεσοπρόθεσμο επίπεδο πριν από την έναρξη του σχεδίου. Πηγές: Φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III: Διαδικασίες υπερβολικού ελλείμματος

Η φθινοπωρινή δέσμη περιλαμβάνει συστάσεις για τον καθορισμό της δημοσιονομικής πορείας για τη διόρθωση του υπερβολικού ελλείμματος για οκτώ κράτη μέλη που υπόκεινται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος 12 . Η διορθωτική πορεία που καθορίζεται στη σύσταση για τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος συνάδει με την πορεία των καθαρών δαπανών που συνιστά η Επιτροπή στο πλαίσιο της διαδικασίας του μεσοπρόθεσμου σχεδίου, εάν το σχέδιο αξιολογηθεί θετικά, ένα στοιχείο της οποίας είναι η συνέπεια με την ελάχιστη ετήσια προσαρμογή ύψους 0,5 % του ΑΕΠ σε διαρθρωτικούς όρους 13 . Για το Βέλγιο και την Ουγγαρία, η Επιτροπή προτείνει να συσταθεί η πορεία αναφοράς ως διορθωτική πορεία, επικαιροποιημένη με βάση πιο πρόσφατα στοιχεία, καθώς το μεν Βέλγιο δεν έχει ακόμη υποβάλει το μεσοπρόθεσμο σχέδιό του, το δε σχέδιο της Ουγγαρίας βρίσκεται ακόμη υπό αξιολόγηση. Οι εν λόγω πορείες ενδέχεται να αναθεωρηθούν αφού τα σχέδια των συγκεκριμένων κρατών μελών αξιολογηθούν θετικά από την Επιτροπή και εγκριθούν από το Συμβούλιο. Η Ρουμανία βρίσκεται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος από το 2020 και, μετά την απόφαση του Συμβουλίου του Ιουλίου σχετικά με τη μη ανάληψη αποτελεσματικής δράσης δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 8, η Επιτροπή προτείνει αναθεωρημένη σύσταση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 7 συνοδευόμενη από διορθωτική πορεία που βασίζεται επίσης στο μεσοπρόθεσμο σχέδιο της Ρουμανίας. Η προθεσμία για τη διόρθωση του υπερβολικού ελλείμματος καθορίζεται συνυπολογίζοντας την ημερομηνία διόρθωσης που αναφέρεται στο σχέδιο (εφόσον είναι διαθέσιμη), η οποία διασταυρώνεται με τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και το πλαίσιο μεσοπρόθεσμης πρόβλεψης του δημόσιου χρέους της Επιτροπής.

Η Επιτροπή αξιολόγησε κατά πόσον υπάρχει υπερβολικό έλλειμμα στην Αυστρία και τη Φινλανδία. Στο πλαίσιο της φθινοπωρινής κοινοποίησης της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, η Αυστρία και η Φινλανδία ανέφεραν προβλεπόμενο έλλειμμα για το 2024 άνω της τιμής αναφοράς του 3 % του ΑΕΠ. Τόσο για την Αυστρία όσο και για τη Φινλανδία, θεωρήθηκε ότι το εν λόγω υπερβολικό έλλειμμα για το 2024 δεν προσεγγίζει την τιμή αναφοράς. Με βάση τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, το δημόσιο έλλειμμα στην Αυστρία προβλέπεται να υπερβεί το 3 % του ΑΕΠ εντός του χρονικού ορίζοντα των προβλέψεων, έως το 2026, με παραδοχή αμετάβλητης πολιτικής, καθώς στις προβλέψεις της Επιτροπής δεν λαμβάνεται υπόψη προϋπολογισμός για το 2025, δεδομένου ότι αυτός έχει καθυστερήσει λόγω του αυστριακού εκλογικού κύκλου. Αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της Φινλανδίας (της οποίας το δημόσιο έλλειμμα δεν είναι πιθανό να υπερβεί την τιμή αναφοράς το 2025 και το 2026). Ως εκ τούτου, θεωρήθηκε ότι το υπερβολικό έλλειμμα της Αυστρίας είναι μη προσωρινό, ενώ της Φινλανδίας είναι προσωρινό. Επιπλέον, τα προβλεπόμενα ελλείμματα που υπερβαίνουν την τιμή αναφοράς τόσο για την Αυστρία όσο και για τη Φινλανδία έχουν επηρεαστεί από δυσμενείς μακροοικονομικές συνθήκες και, ως εκ τούτου, εκτιμώνται ως έκτακτα. Από την ανάλυση που διενεργήθηκε στην έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 προκύπτει ότι σε κανένα από τα δύο τα κράτη μέλη δεν πληρούται το κριτήριο του ελλείμματος πριν από την εξέταση των σχετικών παραγόντων. Ωστόσο, δεδομένου ότι η διπλή προϋπόθεση που απαιτείται για να ληφθούν υπόψη οι σχετικοί παράγοντες από το Συμβούλιο και την Επιτροπή κατά το στάδιο πριν από τη λήψη της απόφασης για την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος δεν πληρούται σε κανένα από τα δύο κράτη μέλη, οι σχετικοί παράγοντες δεν μπορούν να ληφθούν υπόψη. Η Επιτροπή, με βάση την αξιολόγησή της στην έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 και αφού εξετάσει τη γνώμη της Οικονομικής και Δημοσιονομικής Επιτροπής η οποία συστάθηκε δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 4 της ΣΛΕΕ, θα εξετάσει το ενδεχόμενο να προτείνει στο Συμβούλιο να διαπιστώσει την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος στην Αυστρία. Στην επικοινωνία που οδήγησε στην εν λόγω έκθεση, οι αυστριακές αρχές υπενθύμισαν τις υπό εξέλιξη διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Οι αρχές εξέφρασαν την πρόθεσή τους να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για να μειώσουν το έλλειμμα κάτω από το 3 % το 2025, χωρίς να χρειαστεί να κινηθεί διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. Για τον λόγο αυτόν, θα πρέπει να ληφθεί εγκαίρως μια δέσμη διορθωτικών μέτρων πριν από τη σύνοδο του Συμβουλίου ECOFIN τον Ιανουάριο του 2025. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να αξιολογήσει μια τέτοια δέσμη μόλις συμφωνηθούν επισήμως σχετικά μέτρα από την κυβέρνηση και είναι επαρκώς λεπτομερή. Αντιθέτως, σύμφωνα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, το έλλειμμα της Φινλανδίας προβλέπεται να μην υπερβαίνει πλέον την τιμή αναφοράς από το 2025, και μάλιστα χωρίς πρόσθετα μέτρα. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θεωρεί ότι η κίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος για τη Φινλανδία δεν είναι σκόπιμη στο παρόν στάδιο.

Η Επιτροπή εξέτασε επίσης τη δημοσιονομική κατάσταση των κρατών μελών τα οποία αφορούσε η έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ την άνοιξη του 2024, αλλά για τα οποία η Επιτροπή δεν συνέστησε την κίνηση διαδικασιών υπερβολικού ελλείμματος. Σε αυτές περιλαμβάνονται η Τσεχία, η Εσθονία, η Ισπανία και η Σλοβενία. Λαμβάνοντας υπόψη τη φθινοπωρινή κοινοποίηση της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος και τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, δεν παρατηρούνται ουσιαστικές αλλαγές στη δημοσιονομική κατάσταση της Τσεχίας και της Ισπανίας σε σύγκριση με την άνοιξη, ενώ για την Εσθονία και τη Σλοβενία η κατάσταση έχει μάλιστα βελτιωθεί. Σε γενικές γραμμές, τα συμπεράσματα της έκθεσης δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 την άνοιξη —σύμφωνα με τα οποία δεν θα πρέπει να κινηθεί διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος για τις χώρες αυτές— εξακολουθούν να θεωρούνται ορθά και για τα τέσσερα κράτη μέλη το τρέχον φθινόπωρο. Στο παράρτημα V παρατίθεται λεπτομερέστερη αξιολόγηση.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV: Επισκόπηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων και του δημοσιονομικού προσανατολισμού της ζώνης του ευρώ

Τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ για το 2025 καθορίζουν την εκτέλεση του προϋπολογισμού για το πρώτο έτος των μεσοπρόθεσμων σχεδίων τους. Τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων υποβλήθηκαν στην Επιτροπή και στην Ευρωομάδα τον Οκτώβριο του 2024, πριν υποβληθούν στα εθνικά κοινοβούλια, από όλα τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ εκτός της Αυστρίας, του Βελγίου και της Ισπανίας 14 . Με βάση τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, η Επιτροπή εξέδωσε γνώμες σχετικά με τη συμμόρφωση των προγραμμάτων με τις συστάσεις του Συμβουλίου στις 21 Οκτωβρίου 2024, δηλαδή, πρακτικά, εάν συμμορφώνονται με το νέο δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ. Η προσέγγιση της Επιτροπής όσον αφορά αυτή την αξιολόγηση και οι γνώμες της επεξηγούνται και συνοψίζονται στο πρώτο μέρος του παρόντος παραρτήματος. Τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων επιτρέπουν στην Επιτροπή να αξιολογήσει τον δημοσιονομικό προσανατολισμό της ζώνης του ευρώ, καθώς και τη συνολική δημοσιονομική κατάσταση και τις προοπτικές, κάτι το οποίο γίνεται στο δεύτερο μέρος του παρόντος παραρτήματος.

I)Συνοπτική αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων των κρατών μελών

Στη συνέχεια, ακολουθεί σύνοψη της αξιολόγησης της Επιτροπής σχετικά με τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων του 2025 και των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών. 15 Οι γνώμες βασίζονται στις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών που περιέχονται στα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων.

Η αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων επικεντρώνεται στην αύξηση των καθαρών δαπανών. Οι δημοσιονομικές ειδικές ανά χώρα συστάσεις του 2024 είναι ποιοτικού χαρακτήρα. Κεντρικό στοιχείο τους είναι η σύσταση προς όλα τα κράτη μέλη: να «περιορίσουν την αύξηση των καθαρών δαπανών το 2025 σε ρυθμό που συνάδει με τη θέση (ή τη διατήρηση) του δημόσιου χρέους σε αξιόπιστα καθοδική πορεία σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα και με τη μείωση (ή τη διατήρηση) του δημοσιονομικού ελλείμματος κάτω από το 3 % του ΑΕΠ». Για να τεθεί αυτό σε εφαρμογή, πρέπει να αξιολογείται το κατά πόσον οι καθαρές δαπάνες δεν υπερβαίνουν τα ανώτατα όρια που καθορίζονται στα μεσοπρόθεσμα σχέδια των κρατών μελών, υπό την προϋπόθεση ότι τα εν λόγω σχέδια είναι διαθέσιμα και τα ανώτατα όρια συνάδουν με τις απαιτήσεις του νέου πλαισίου. Κατά τα άλλα, η Επιτροπή έχει βασίσει την αξιολόγησή της στην προηγούμενη καθοδήγηση η οποία χορηγήθηκε στα κράτη μέλη στις 21 Ιουνίου 2024. Αρχής γενομένης από το επόμενο έτος, οι αξιολογήσεις του σχεδίου δημοσιονομικού προγράμματος θα καθοδηγούνται από την πολυετή πορεία των καθαρών δαπανών για κάθε κράτος μέλος, που καθορίζεται στη σύσταση του Συμβουλίου για την έγκριση του μεσοπρόθεσμου σχεδίου.

Η αξιολόγηση της αύξησης των καθαρών δαπανών εξετάζει τόσο τους ετήσιους ρυθμούς αύξησης του 2025 όσο και τους σωρευτικούς ρυθμούς αύξησης για την περίοδο 2024-2025. Ως πρώτο βήμα, η Επιτροπή εξέτασε τον ετήσιο ρυθμό αύξησης του 2025 (με το 0,3 % ως το όριο του ΑΕΠ που σηματοδοτεί τη διαφορά μεταξύ του «δεν συνάδει πλήρως» και του «δεν συνάδει»). Ως δεύτερο βήμα, ο σωρευτικός ρυθμός αύξησης για την περίοδο 2024-2025 (με το 0,6 % ως το όριο του ΑΕΠ μεταξύ του «δεν συνάδει πλήρως» και του «δεν συνάδει» 16 ). Το συμπέρασμα στη γνώμη για το σχέδιο δημοσιονομικού προγράμματος εξαρτάται από τον λιγότερο ευνοϊκό των δύο δεικτών (ετήσιος ή σωρευτικός ρυθμός αύξησης).

Πηγή: Φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Σημείωση: Η Αυστρία, το Βέλγιο και η Ισπανία δεν έχουν υποβάλει σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων. H αύξηση των καθαρών δαπανών της Γαλλίας προέρχεται από το μεσοπρόθεσμο σχέδιό της, καθώς στο σχέδιο δημοσιονομικού προγράμματος της χώρας δεν αναφέρθηκε η αύξηση των καθαρών δαπανών.

Η αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων της Μάλτας, της Πορτογαλίας και του Λουξεμβούργου έλαβε επίσης υπόψη τη σύσταση του Συμβουλίου για τη σταδιακή κατάργηση των εναπομενόντων μέτρων στήριξης έκτακτης ανάγκης στον τομέα της ενέργειας. Το Λουξεμβούργο, η Μάλτα και η Πορτογαλία είναι τα μόνα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ τα οποία έλαβαν ειδική ανά χώρα σύσταση για τη σταδιακή κατάργηση των μέτρων στήριξης έκτακτης ανάγκης στον τομέα της ενέργειας έως τον χειμώνα 2024-2025. Και για τις τρεις χώρες, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν πραγματοποιήθηκε η σταδιακή κατάργηση των εν λόγω μέτρων. Επομένως, το γενικό συμπέρασμα στη γνώμη για το σχέδιο δημοσιονομικού προγράμματος μεταβάλλεται από «συνάδει» (δηλαδή η εκτίμηση βάσει της αύξησης των καθαρών δαπανών) σε «δεν συνάδει πλήρως».

Συνολικά, οκτώ από τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ θεωρείται ότι συνάδουν με τις δημοσιονομικές συστάσεις, ενώ επτά δεν συνάδουν πλήρως, ένα δεν συνάδει και ένα ενδέχεται να μη συνάδει:

·Η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Κροατία, η Κύπρος, η Λετονία, η Σλοβακία και η Σλοβενία εκτιμάται ότι συνάδουν με τις συστάσεις, δεδομένου ότι οι καθαρές δαπάνες τους προβλέπεται να μην υπερβούν τα ανώτατα όρια. 

·Η Γερμανία, η Εσθονία και η Φινλανδία εκτιμάται ότι δεν συνάδουν πλήρως, καθώς οι ετήσιες (Φινλανδία) και/ή σωρευτικές (Εσθονία, Γερμανία) καθαρές δαπάνες προβλέπεται να υπερβούν τα αντίστοιχα ανώτατα όρια αύξησης των καθαρών δαπανών, αλλά εξακολουθούν να κινούνται εντός των ορίων τα οποία προβλέπονται στον κανονισμό για τον λογαριασμό ελέγχου. Οι σωρευτικές καθαρές δαπάνες της Ιρλανδίας προβλέπεται επίσης να υπερβούν το αντίστοιχο ανώτατο όριο.

·Το Λουξεμβούργο, η Μάλτα και η Πορτογαλία εκτιμάται ότι δεν συνάδουν πλήρως με τη σύσταση, δεδομένου ότι δεν καταργούν τα μέτρα στήριξης έκτακτης ανάγκης στον τομέα της ενέργειας έως τον χειμώνα 2024-2025, ωστόσο, οι καθαρές δαπάνες τους προβλέπεται να μην υπερβούν τα ανώτατα όρια αύξησης των καθαρών δαπανών.

·Οι Κάτω Χώρες εκτιμάται ότι δεν συνάδουν με τη σύσταση, δεδομένου ότι οι καθαρές δαπάνες (τόσο σε ετήσια όσο και σε σωρευτική βάση) προβλέπεται να υπερβούν το ανώτατο όριο.

·Η Λιθουανία εκτιμάται ότι ενδέχεται να μη συνάδει με τη σύσταση, δεδομένου ότι οι καθαρές δαπάνες (τόσο σε ετήσια όσο και σε σωρευτική βάση) προβλέπεται να υπερβούν τους ρυθμούς που η Επιτροπή θα θεωρούσε ως κατάλληλο πρώτο βήμα για την εφαρμογή της νέας οικονομικής διακυβέρνησης. Ωστόσο, η Λιθουανία δεν έχει ακόμη υποβάλει το μεσοπρόθεσμο σχέδιό της.

Για τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που δεν έχουν υποβάλει σχέδιο δημοσιονομικού προγράμματος για το 2025 (Αυστρία, Βέλγιο, Ισπανία), η Επιτροπή δεν μπορεί προς το παρόν να αξιολογήσει κατά πόσον οι δημοσιονομικές πολιτικές των εν λόγω κρατών μελών για το 2025 συνάδουν με τις συστάσεις.

II)Συνολικές δημοσιονομικές εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ, συμπεριλαμβανομένου του συνολικού δημοσιονομικού προσανατολισμού

Οι δημοσιονομικές πολιτικές των κρατών μελών θα συμβάλουν στη μείωση του ελλείμματος της ζώνης του ευρώ κάτω από το 3 % του ΑΕΠ για το 2025. Ο ρυθμός μείωσης των δημόσιων ελλειμμάτων διακόπηκε το 2023, παρά τη σταδιακή κατάργηση των προσωρινών μέτρων έκτακτης ανάγκης λόγω της νόσου COVID-19, λόγω της αδύναμης οικονομικής μεγέθυνσης και της σημαντικής υστέρησης των εσόδων. Ωστόσο, το συνολικό έλλειμμα της ζώνης του ευρώ αναμένεται να μειωθεί εκ νέου το 2024, φθάνοντας στο 3,0 % του ΑΕΠ στις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, λόγω της μείωσης των επιδοτήσεων για ιδιωτικές επενδύσεις (ιδίως για ανακαινίσεις κατοικιών στην Ιταλία) και της στιβαρής εξέλιξης των εσόδων. 17 Στη συνέχεια, το έλλειμμα αναμένεται να μειωθεί οριακά στο 2,9 % του ΑΕΠ το 2025, χάρη στις προσπάθειες εξυγίανσης των κρατών μελών για τη διασφάλιση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας μεσοπρόθεσμα, όπως ορίζεται στο νέο δημοσιονομικό πλαίσιο. Οι προβλέψεις αυτές συνάδουν σε μεγάλο βαθμό με τις προβολές στα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων των κρατών μελών.  

Ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ προβλέπεται να αυξηθεί οριακά το 2025, αλλά παραμένει σημαντικά χαμηλότερος από την κορύφωσή του το 2020. Τόσο τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων όσο και οι προβλέψεις της Επιτροπής αναμένουν το 2025 ελαφρά αύξηση του λόγου του χρέους προς το ΑΕΠ, στο 90 %, από σχεδόν 99 % του ΑΕΠ το 2020. Ο δείκτης δημόσιου χρέους αυξάνεται λόγω των συνεχιζόμενων υψηλών πρωτογενών ελλειμμάτων και των αυξανόμενων δαπανών για τόκους, ενώ ο χαμηλότερος πληθωρισμός σημαίνει ότι η αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ είναι ασθενέστερη, μετριάζοντας την αύξηση στον παρονομαστή.

Ο δημοσιονομικός προσανατολισμός της ζώνης του ευρώ αναμένεται να είναι συσταλτικός το 2024 μετά από μακρά περίοδο επέκτασης. 18  Η συρρίκνωση κατά ½ % του ΑΕΠ, που προβλέπεται στις φθινοπωρινές προβλέψεις της Επιτροπής, ακολουθεί τέσσερα έτη μεγάλης επέκτασης συνδεόμενης με την κρίση, περίπου 3½ % του ΑΕΠ συνολικά. 19  Ο δημοσιονομικός προσανατολισμός της ζώνης του ευρώ το 2024 οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μείωση άλλων κεφαλαιουχικών δαπανών, η οποία σχετίζεται με τη σταδιακή κατάργηση των μεγάλων επιδοτήσεων για ιδιωτικές επενδύσεις (ιδίως ανακαινίσεις κατοικιών στην Ιταλία) (Διάγραμμα 3). Η σταδιακή κατάργηση των εναπομενόντων μέτρων στον τομέα της ενέργειας αντισταθμίστηκε σε μεγάλο βαθμό από νέες καθαρές τρέχουσες δαπάνες, οι οποίες θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τις προσπάθειες δημοσιονομικής εξυγίανσης κατά τα επόμενα έτη.

Σημείωση: ο δημοσιονομικός προσανατολισμός για την περίοδο 2020-2023 είναι σωρευτικός. Πηγή: Φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Ο δημοσιονομικός προσανατολισμός της ζώνης του ευρώ προβλέπεται να είναι ελαφρώς συσταλτικός το 2025, ενώ η μείωση των καθαρών τρεχουσών δαπανών θα αντισταθμιστεί εν μέρει από την αύξηση των επενδύσεων. Σύμφωνα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις, ο δημοσιονομικός προσανατολισμός αναμένεται να είναι ελαφρώς συσταλτικός, μόλις πάνω από το ¼ % του ΑΕΠ, λόγω της μείωσης των καθαρών τρεχουσών δαπανών, καθώς και της μικρής περαιτέρω συρρίκνωσης των κρατικών επιδοτήσεων για ιδιωτικές επενδύσεις. Αυτή η συσταλτική επίδραση αντισταθμίζεται εν μέρει από την ελαφρά επέκταση των επενδύσεων, τόσο εκείνων που χρηματοδοτούνται από τους εθνικούς προϋπολογισμούς όσο και των χρηματοδοτούμενων από επιχορηγήσεις του ΜΑΑ και άλλα ταμεία της ΕΕ (Διάγραμμα 4). Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι το νέο δημοσιονομικό πλαίσιο υπήρξε, εξαρχής, αποτελεσματικό ως προς το να διασφαλίσει ότι η εξυγίανση δεν θα έχει ως επίπτωση τη μείωση των αναγκαίων επενδύσεων για την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα.

Διάγραμμα 4: Δημόσιες επενδύσεις της ζώνης του ευρώ 2019-2025 (% του δυνητικού ΑΕΠ)

(1) Οι εθνικά χρηματοδοτούμενες επενδύσεις περιλαμβάνουν την εθνική συγχρηματοδότηση με κονδύλια της ΕΕ. Πηγές: Φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Αυτός ο ελαφρώς συσταλτικός δημοσιονομικός προσανατολισμός ενδείκνυται το 2025. Πρώτον, η συρρίκνωση των τρεχουσών δαπανών συνάδει με την ανάγκη σταδιακής βελτίωσης της βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών σε ορισμένα κράτη μέλη, μετά την περίοδο 2020-2023, όταν η κανονική λειτουργία των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ ανεστάλη με την ενεργοποίηση της γενικής ρήτρας διαφυγής για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης COVID-19, καθώς και του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και της σχετικής ενεργειακής κρίσης. Δεύτερον, οι πιέσεις στο χρέος θα συνεχίσουν να αυξάνονται λόγω, μεταξύ άλλων, των δαπανών που οφείλονται στη γήρανση του πληθυσμού, στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση και στην άμυνα, καθώς και λόγω της λιγότερο ευνοϊκής διαφοράς μεταξύ επιτοκίων και ρυθμών ανάπτυξης, παράγοντες οι οποίοι δημιουργούν την ανάγκη για πρόσθετα δημοσιονομικά περιθώρια στο μέλλον. Τρίτον, η ελαφρά επέκταση των επενδύσεων το 2025, η οποία συνεχίζει την τάση που σημειώνεται από την πανδημία και μετά, συνάδει με την ανάγκη διασφάλισης βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, καθώς και με την εστίαση του νέου πλαισίου στην παροχή κινήτρων για μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις. Ένας συνολικά ελαφρώς συσταλτικός δημοσιονομικός προσανατολισμός, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη αύξηση των επενδύσεων, θα απέτρεπε επίσης κάθε σημαντική αρνητική επίδραση στη συγκεντρωτική οικονομική δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.

Ο ελαφρώς συσταλτικός δημοσιονομικός προσανατολισμός που προβλέπεται στη ζώνη του ευρώ για το 2025 αναμένεται να συμβάλει στην προσπάθεια στο πλαίσιο της νομισματικής πολιτικής ώστε να επανέλθει ο πληθωρισμός στον στόχο. Τον Ιούνιο του 2024, χάρη στη μείωση του πληθωρισμού, η ΕΚΤ άρχισε να μειώνει το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων — το επιτόκιο μέσω του οποίου το Διοικητικό Συμβούλιο επηρεάζει την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής — σε 3,75 %, μετά από εννέα μήνες διατήρησής του στο 4 %. Έκτοτε, η ΕΚΤ μείωσε περαιτέρω το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων δύο φορές, κατά 25 μονάδες βάσης, στο σημερινό 3,25 %. Η ΕΚΤ δήλωσε ότι τα επιτόκια πολιτικής θα παραμείνουν επαρκώς περιοριστικά για όσο διάστημα είναι αναγκαίο, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο πληθωρισμός θα επανέλθει εγκαίρως στον μεσοπρόθεσμο στόχο του 2 %. Επομένως, ο ελαφρώς συσταλτικός δημοσιονομικός προσανατολισμός της ζώνης του ευρώ το 2025 θα συμβάλει σε ένα μείγμα πολιτικής το οποίο μειώνει τις πληθωριστικές πιέσεις, παρέχοντας ενδεχομένως περιθώριο στις νομισματικές αρχές για να μειώσουν περαιτέρω τα επιτόκια στο μέλλον. Κάτι τέτοιο θα έχει θετικό αντίκτυπο στη δημοσιονομική βιωσιμότητα.

III)Δημοσιονομική κατάσταση των κρατών μελών

Το έλλειμμα και το χρέος εξακολουθούν να διαφοροποιούνται σημαντικά στη ζώνη του ευρώ, ιδίως όσον αφορά τη συμμόρφωσή τους με τις τιμές αναφοράς που ορίζει η Συνθήκη. Τέσσερα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ σχεδιάζουν δημοσιονομικό έλλειμμα άνω του 3 % του ΑΕΠ κατά το 2025 (Γαλλία, Ιταλία, Μάλτα, Σλοβακία), ενώ σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής το Βέλγιο και η Αυστρία θα υπερβούν επίσης το 3 %. Όσον αφορά το δημόσιο χρέος, έντεκα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ προβλέπεται να έχουν δείκτη χρέους άνω του 60 % του ΑΕΠ το 2025. Οι εξελίξεις διαφέρουν μεταξύ των χωρών, με τον δείκτη χρέους να αυξάνεται σε περισσότερα από τα μισά κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ, συμπεριλαμβανομένων τριών από τα πέντε κράτη μέλη με χρέος άνω του 100 % του ΑΕΠ (Βέλγιο, Γαλλία και Ιταλία).

Ο δημοσιονομικός προσανατολισμός προβλέπεται να συνεχίσει να είναι πολύ ετερογενής μεταξύ των κρατών μελών το 2025. Αυτή η γεωγραφική ανομοιογένεια ήταν εμφανής και το 2024, καθώς τα μισά κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ προβλέπεται να έχουν επεκτατικό προσανατολισμό, παρά τον συνολικά συσταλτικό προσανατολισμό της ζώνης του ευρώ. Το 2025, το ένα τρίτο των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ αναμένεται να έχει επεκτατικό προσανατολισμό, έναντι έξι κρατών μελών με συσταλτικό προσανατολισμό, ενώ ο προσανατολισμός αναμένεται να είναι σε γενικές γραμμές ουδέτερος στα υπόλοιπα κράτη μέλη. Όπως αναμενόταν, στα κράτη μέλη με τις μεγαλύτερες ανάγκες προσαρμογής βάσει του νέου πλαισίου, ο προσανατολισμός προβλέπεται να είναι συσταλτικός. Κατά συνέπεια, ο δημοσιονομικός προσανατολισμός θα κυμαίνεται από συρρίκνωση της τάξης του 1½ % έως επέκταση της τάξης του 1¼ % του ΑΕΠ (Διάγραμμα 5). Ως προς τη σύνθεση, οι εθνικά χρηματοδοτούμενες τρέχουσες δαπάνες προβλέπεται να συρρικνωθούν για την πλειονότητα των κρατών μελών. Η συρρίκνωση οφείλεται στη μείωση των δαπανών που συνδέονται με την ενέργεια στις περισσότερες χώρες (και στην σταδιακή κατάργηση των εναπομενόντων μέτρων στον τομέα της ενέργειας σε ορισμένα κράτη μέλη).

Διάγραμμα 5:Δημοσιονομικός προσανατολισμός και συνιστώσες των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ, για το 2025 και για την περίοδο 2024-2025 (% του ΑΕΠ)

a)2025 β) περίοδος 2024-2025 σωρευτικά

(1) Οι εθνικά χρηματοδοτούμενες επενδύσεις περιλαμβάνουν την εθνική συγχρηματοδότηση με κονδύλια της ΕΕ. Πηγές: Φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (AF2024)

Το 2025, οι δημόσιες επενδύσεις προβλέπεται να αυξηθούν σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη, με διαφορετικές συνεισφορές από τους εθνικούς προϋπολογισμούς και σημαντικό αντίκτυπο των επιχορηγήσεων του ΜΑΑ και των ταμείων της ΕΕ σε αρκετά κράτη μέλη. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Επιτροπής, οι συνολικές επενδύσεις θα αυξηθούν σε όλα τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ πλην τριών. Το 2025, στα μισά κράτη μέλη οι εθνικά χρηματοδοτούμενες επενδύσεις αναμένεται να έχουν επεκτατική συμβολή. Στις χώρες όπου οι εθνικά χρηματοδοτούμενες επενδύσεις είναι συσταλτικές, η απορρόφηση των επιχορηγήσεων του ΜΑΑ και άλλων ταμείων της ΕΕ επεκτείνεται. Το 2025, η απορρόφηση των επιχορηγήσεων του ΜΑΑ αναμένεται να επιταχυνθεί περαιτέρω φτάνοντας το 0,4 % του ΑΕΠ, με επεκτατική συμβολή σχεδόν σε όλα τα κράτη μέλη, ενώ επιταχύνεται επίσης και η απορρόφηση άλλων κονδυλίων της ΕΕ. Αυτό θα επιτρέψει στην ΕΕ να συνεχίσει να χρηματοδοτεί επενδυτικά έργα και μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την παραγωγικότητα, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι τα κράτη μέλη μπορούν να βελτιώσουν τη δημοσιονομική βιωσιμότητα σε εθνικό επίπεδο.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V: Επαναξιολόγηση των κρατών μελών που περιλαμβάνεται στην έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 της εαρινής δέσμης μέτρων 2024, για τα οποία η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα να μην προτείνει την κίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος

·Τσεχία: την άνοιξη κοινοποιήθηκε έλλειμμα 3,7 % του ΑΕΠ για το 2023 και προβλεπόμενο έλλειμμα για το 2024 της τάξης του 2,3 % του ΑΕΠ. Επομένως, την άνοιξη η Τσεχία συμπεριλήφθηκε στην έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3. Ωστόσο, το 2023 το κριτήριο του ελλείμματος κρίθηκε ότι εκπληρώθηκε λόγω του ελαφρυντικού χαρακτήρα των σχετικών παραγόντων. Η φθινοπωρινή κοινοποίηση στο πλαίσιο της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος καταδεικνύει έλλειμμα 3,8 % του ΑΕΠ το 2023 και 2,8 % του ΑΕΠ το 2024, γεγονός που υποδηλώνει οριακή επιδείνωση συγκριτικά με την άνοιξη. Οι σχετικοί παράγοντες οι οποίοι εξετάστηκαν την άνοιξη φαίνεται να εξακολουθούν να ισχύουν. Επιπλέον, σύμφωνα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, το έλλειμμα προβλέπεται στο 2,5 % του ΑΕΠ το 2024, στο 2,3 % του ΑΕΠ το 2025 και στο 1,9 % του ΑΕΠ το 2026. Συνολικά, δεν εντοπίστηκαν ουσιαστικές αλλαγές στην κατάσταση της Τσεχίας το φθινόπωρο σε σύγκριση με την άνοιξη και το συμπέρασμα της εαρινής έκθεσης δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 (δηλαδή να μην προταθεί η κίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος) θεωρείται ότι εξακολουθεί να ισχύει για την Τσεχία φέτος το φθινόπωρο.

·Εσθονία: η κοινοποίηση της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος την άνοιξη κατέδειξε έλλειμμα 3,4 % του ΑΕΠ για το 2023 και προβλεπόμενο έλλειμμα 2,9 % του ΑΕΠ για το 2024. Επομένως, η Εσθονία καλύφθηκε από την εαρινή έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3. Το έλλειμμα εκτιμήθηκε ότι βρίσκεται πλησίον της τιμής αναφοράς το 2023 και η υπέρβαση της τιμής αναφοράς του 3 % εκτιμήθηκε ότι οφειλόταν σε εξαιρετικές περιστάσεις. Συνολικά, το κριτήριο του ελλείμματος θεωρήθηκε ότι εκπληρώθηκε λόγω του ελαφρυντικού χαρακτήρα των σχετικών παραγόντων. Η φθινοπωρινή κοινοποίηση της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος αντικατοπτρίζει ουσιαστική βελτίωση σε σύγκριση με την άνοιξη του 2023, με έλλειμμα που ανέρχεται πλέον στο 2,8 % του ΑΕΠ, αλλά με ελαφρώς υψηλότερο προβλεπόμενο έλλειμμα για το 2024, στο 3,0 % του ΑΕΠ. Στο δελτίο Τύπου της 22ας Οκτωβρίου 2024, η Eurostat εξέφρασε επιφύλαξη σχετικά με την ποιότητα των στοιχείων που υπέβαλε η Εσθονία για το 2023. Η Eurostat διεξάγει συζητήσεις με τις εσθονικές στατιστικές αρχές για τον κατάλληλο χρόνο καταχώρισης των στρατιωτικών δαπανών, που επηρεάζουν το έλλειμμα κατά περίπου 0,4 % του ΑΕΠ. Οι σχετικοί παράγοντες οι οποίοι εξετάστηκαν την άνοιξη φαίνεται να εξακολουθούν να ισχύουν. Σύμφωνα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, το έλλειμμα προβλέπεται να παραμείνει στο 3,0 % του ΑΕΠ το 2024, το 2025 και το 2026. Συνολικά, η δημοσιονομική κατάσταση βελτιώθηκε συγκριτικά με την άνοιξη, δεδομένου ότι με βάση τη φθινοπωρινή κοινοποίηση δεν παρατηρείται υπέρβαση του λόγου ελλείμματος προς το ΑΕΠ το 2023 και το 2024. Επομένως, το συμπέρασμα της εαρινής έκθεσης δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 (δηλαδή να μην προταθεί η κίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος) θεωρείται ότι εξακολουθεί να ισχύει για την Εσθονία φέτος το φθινόπωρο.

·Ισπανία: η εαρινή κοινοποίηση ανέφερε πραγματικό έλλειμμα 3,6 % του ΑΕΠ για το 2023 και προβλεπόμενο έλλειμμα 3,0 % του ΑΕΠ για το 2024. Δεδομένου ότι οι εαρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής κατέδειξαν έλλειμμα 3,0 % του ΑΕΠ το 2024 και 2,8 % του ΑΕΠ το 2025, η έκθεση δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 που εγκρίθηκε την άνοιξη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος στο στάδιο αυτό δεν θα ήταν σκόπιμη. Η φθινοπωρινή κοινοποίηση της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος καταδεικνύει έλλειμμα 3,5 % του ΑΕΠ το 2023 και προβλεπόμενο έλλειμμα 3,0 % του ΑΕΠ το 2024, με αποτέλεσμα να μην προκύπτει επιδείνωση σε σύγκριση με τα στοιχεία που κοινοποιήθηκαν την άνοιξη. Σύμφωνα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, το έλλειμμα προβλέπεται στο 3,0 % του ΑΕΠ το 2024, στο 2,6 % του ΑΕΠ το 2025 και στο 2,7 % του ΑΕΠ το 2026. Συνολικά, δεν διαπιστώθηκαν ουσιαστικές αλλαγές στην κατάσταση της Ισπανίας το φθινόπωρο σε σύγκριση με την άνοιξη και το συμπέρασμα της εαρινής έκθεσης δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3 (δηλαδή να μην προταθεί η κίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος) θεωρείται ότι εξακολουθεί να ισχύει για την Ισπανία φέτος το φθινόπωρο.

·Σλοβενία: την άνοιξη, η Σλοβενία κοινοποίησε πραγματικό έλλειμμα 2,5 % του ΑΕΠ το 2023 και προβλεπόμενο έλλειμμα 3,6 % του ΑΕΠ για το 2024. Ωστόσο, λόγω της αβεβαιότητας που περιβάλλει τα προβλεπόμενα στοιχεία και δεδομένου ότι οι εαρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής κατέδειξαν έλλειμμα 2,8 % του ΑΕΠ το 2024, αποφασίστηκε να μην κινηθεί διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος για τη Σλοβενία την άνοιξη. Η φθινοπωρινή κοινοποίηση της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος καταδεικνύει έλλειμμα 2,6 % του ΑΕΠ το 2023 και βελτίωση του προβλεπόμενου ελλείμματος το 2024 στο 2,9 % του ΑΕΠ, δηλαδή κάτω από την τιμή αναφοράς. Σύμφωνα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής, το έλλειμμα προβλέπεται να ανέλθει στο 2,4 % του ΑΕΠ το 2024 και στο 2,1 % του ΑΕΠ το 2025 και το 2026. Συνολικά, η δημοσιονομική κατάσταση βελτιώθηκε συγκριτικά με την άνοιξη, δεδομένου ότι με βάση τη φθινοπωρινή κοινοποίηση δεν παρατηρείται υπέρβαση του λόγου ελλείμματος προς το ΑΕΠ το 2023 και το 2024. Ως εκ τούτου, το συμπέρασμα της εαρινής έκθεσης δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 3, (δηλαδή να μην προταθεί η κίνηση διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος) θεωρείται ότι εξακολουθεί να ισχύει για τη Σλοβενία φέτος το φθινόπωρο.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI: Ανάλυση της βιωσιμότητας του χρέους και ανάλυση ευαισθησίας

Στο παρόν παράρτημα παρουσιάζεται ανάλυση ευαισθησίας της πορείας του δημόσιου χρέους σε περίπτωση ενδεχόμενων μακροοικονομικών κλυδωνισμών, όπως απαιτείται βάσει του άρθρου 7 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 473/2013. Οι στοχαστικές προβολές του χρέους χρησιμοποιούνται για να αξιολογηθούν οι πιθανές επιπτώσεις στη δυναμική του δημόσιου χρέους, που προκύπτουν από τους κινδύνους για την αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ, τις εξελίξεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές, και τους δημοσιονομικούς κλυδωνισμούς που επηρεάζουν τη δημοσιονομική θέση των κυβερνήσεων ( 20 ).

Οι στοχαστικές προβολές εξηγούν τη μακροοικονομική αβεβαιότητα όσον αφορά ένα «κεντρικό» σενάριο προβολών του χρέους κατά την περίοδο 2025-2029: το σενάριο φθινοπωρινών προβλέψεων 2024 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στο σενάριο αυτό, η συνήθης παραδοχή «αμετάβλητης δημοσιονομικής πολιτικής» εφαρμόζεται πέραν του χρονικού ορίζοντα των προβλέψεων ( 21 ). Επομένως, το σενάριο αυτό δεν περιλαμβάνει τις δεσμεύσεις δημοσιονομικής εξυγίανσης στα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά διαρθρωτικά σχέδια που υποβάλλουν τα κράτη μέλη.  

Εφαρμόζονται κλυδωνισμοί στις μακροοικονομικές συνθήκες που γίνονται δεκτές στο κεντρικό σενάριο, ώστε να επιτευχθεί η κατανομή όσον αφορά τις πιθανές πορείες του χρέους (ο «κώνος» στα διαγράμματα σε σχήμα βεντάλιας που απεικονίζονται στο Διάγραμμα 6). O κώνος αντιστοιχεί σε ευρεία σειρά πιθανών μακροοικονομικών συνθηκών, με 10 000 περίπου προσομοιώσεις κλυδωνισμών όσον αφορά την ανάπτυξη, τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα επιτόκια και το πρωτογενές ισοζύγιο. Το μέγεθος και η συσχέτιση αυτών των κλυδωνισμών αντικατοπτρίζουν την ιστορική αστάθεια των μεταβλητών αυτών και τις σχέσεις μεταξύ τους ( 22 ). Ως εκ τούτου, τα διαγράμματα σε σχήμα βεντάλιας παρέχουν πιθανολογικά στοιχεία σχετικά με τη δυναμική του χρέους της ζώνης του ευρώ, λαμβάνοντας υπόψη την πιθανή εμφάνιση κλυδωνισμών στην ανάπτυξη, τα επιτόκια και το πρωτογενές ισοζύγιο, των οποίων το μέγεθος και η συσχέτιση αντανακλούν τις προηγούμενες εξελίξεις.

Το διάγραμμα σε σχήμα βεντάλιας παρουσιάζει την προβαλλόμενη πορεία του χρέους σύμφωνα με το κεντρικό σενάριο ως κόκκινη γραμμή. Το διάμεσο αποτέλεσμα των προσομοιώσεων απεικονίζεται ως διακεκομμένη μαύρη γραμμή. Ο κώνος καλύπτει ποσοστό 80 % του συνόλου των πιθανών κατευθύνσεων του χρέους, ενώ δεν απεικονίζονται οι κατευθύνσεις που προκύπτουν από το 20 % των λιγότερο πιθανών κλυδωνισμών. Τα διαφορετικά σκιασμένα τμήματα μέσα στον κώνο αντιπροσωπεύουν διαφορετικά μέρη της συνολικής κατανομής των πιθανών κατευθύνσεων του χρέους.

Το διάμεσο χρέος για το 2029 εκτιμάται σε 90 % του ΑΕΠ, δηλαδή υπάρχει ίση πιθανότητα το χρέος να είναι υψηλότερο ή χαμηλότερο από αυτό το επίπεδο. Επιπλέον, το βασικό σενάριο καταδεικνύει ελαφρά αύξηση του δείκτη χρέους κατά την επόμενη πενταετία και οι στοχαστικές προβολές υποδηλώνουν ότι υπάρχει 57 % πιθανότητα το χρέος να είναι πράγματι υψηλότερο το 2029 από ό,τι το 2024.

Σημείωση: Η διακεκομμένη γραμμή αντιστοιχεί στη διάμεση τιμή, ενώ η κόκκινη γραμμή αντιστοιχεί στο βασικό σενάριο.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VII: Πίνακες μακροοικονομικών και δημοσιονομικών δεικτών

Σημείωση: Η Αυστρία, το Βέλγιο και η Ισπανία δεν έχουν υποβάλει σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων.

Πηγή: Φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (AF2024)

(1)

Ο κανονισμός (ΕΕ) 2024/1263 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τον αποτελεσματικό συντονισμό των οικονομικών πολιτικών και την πολυμερή δημοσιονομική εποπτεία, μαζί με τον τροποποιημένο κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1467/97 σχετικά με την εφαρμογή της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος και την τροποποιημένη οδηγία 2011/85/ΕΕ του Συμβουλίου σχετικά με τα δημοσιονομικά πλαίσια των κρατών μελών, αποτελούν τα βασικά στοιχεία του μεταρρυθμισμένου πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ.

(2)

Οι κοινές προτεραιότητες που προσδιορίζονται στον κανονισμό είναι οι εξής: i) δίκαιη πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, συμπεριλαμβανομένων των στόχων για το κλίμα· ii) η κοινωνική και οικονομική ανθεκτικότητα, συμπεριλαμβανομένου του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων· iii) η ενεργειακή ασφάλεια· και iv) όπου είναι αναγκαίο, η ανάπτυξη αμυντικών ικανοτήτων.

(3)

Η ακριβής διάρκεια του σχεδίου εξαρτάται από τη διάρκεια της εθνικής κοινοβουλευτικής περιόδου. Σε κάθε περίπτωση, η περίοδος δημοσιονομικής προσαρμογής θα πρέπει να είναι το πολύ τέσσερα έτη (εκτός αν παραταθεί η περίοδος προσαρμογής).

(4)

Η ίδια προσέγγιση ακολουθήθηκε για τη Ρουμανία, για την οποία η απόφαση του Συμβουλίου τον Ιούλιο, όπου διαπιστωνόταν ότι δεν είχαν ληφθεί αποτελεσματικά μέτρα, σήμαινε ότι ήταν αναγκαία η έκδοση αναθεωρημένης σύστασης δυνάμει του άρθρου 126 παράγραφος 7 της ΣΛΕΕ.

(5)

Από τα κράτη μέλη ζητήθηκε να υποβάλουν τα οικεία ΜΠΣ έως τις 20 Σεπτεμβρίου, αν και η Επιτροπή συμφώνησε ότι θα γινόταν δεκτή η υποβολή τους έως τις 15 Οκτωβρίου, για να εναρμονιστεί με την υποβολή των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων.

(6)

Στο πλαίσιο των μεταβατικών διατάξεων του άρθρου 36 του κανονισμού (ΕΕ) 2024/1263, τα εν λόγω κράτη μέλη υποχρεούνται επίσης να διατηρήσουν τα επίπεδα των εθνικά χρηματοδοτούμενων επενδύσεών τους που επιτεύχθηκαν κατά μέσο όρο κατά την περίοδο που καλύπτεται από το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας [στοιχείο δ)].

(7)

Για την Αυστρία, στις προβλέψεις δεν λαμβάνεται υπόψη προϋπολογισμός για το 2025, δεδομένου ότι αυτός έχει καθυστερήσει λόγω του αυστριακού εκλογικού κύκλου.

(8)

Παρότι η αύξηση των καθαρών δαπανών της Ιρλανδίας αναμένεται επίσης να υπερβεί το ανώτατο όριο, η χώρα δεν έλαβε ειδική ανά χώρα σύσταση δημοσιονομικής πολιτικής και η γνώμη της Επιτροπής δεν περιλαμβάνει τελική συνολική αξιολόγηση του σχεδίου δημοσιονομικού προγράμματός της.

(9)

Σύμφωνα με τις μεταβατικές διατάξεις του κανονισμού, το χρονοδιάγραμμα για την πρώτη δέσμη σχεδίων είναι διαφορετικό από εκείνο που θα ισχύει υπό κανονικές συνθήκες, σύμφωνα με το οποίο τα κράτη μέλη θα πρέπει να υποβάλουν σχέδια έως τις 30 Απριλίου του έτους πριν από τη λήξη του τρέχοντος σχεδίου.

(10)

Από τα κράτη μέλη που είναι επιλέξιμα για τεχνική πληροφόρηση, έξι εξακολουθούν να πρέπει να προσαρμόσουν τη δημοσιονομική τους θέση, ώστε το έλλειμμα και το χρέος τους να διατηρούνται κάτω από τις τιμές αναφοράς της Συνθήκης σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.

(11)

Ο δείκτης των καθαρών δαπανών δεν επηρεάζεται από τη λειτουργία αυτόματων σταθεροποιητών και άλλων διακυμάνσεων δαπανών που εκφεύγουν του άμεσου ελέγχου της κυβέρνησης και, ως εκ τούτου, παρέχει περιθώριο για αντικυκλική μακροοικονομική σταθεροποίηση.

(12)

Υπό το πρίσμα των μεσοπρόθεσμων σχεδίων βάσει του νέου πλαισίου, τα οποία περιλαμβάνουν τις μεταρρυθμιστικές προτεραιότητες των κρατών μελών, οι συστάσεις προς τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που υπόκεινται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος δεν συνιστούν την υποβολή προγράμματος οικονομικής εταιρικής σχέσης σύμφωνα με το άρθρο 9 του κανονισμού 473/2013.

(13)

Σύμφωνα με τις μεταβατικές διατάξεις που καθορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2024/1264 και λόγω των σημαντικών μεταβολών στο περιβάλλον επιτοκίων, η Επιτροπή μπορεί, κατά τη διάρκεια μεταβατικής περιόδου το 2025, το 2026 και το 2027, να προσαρμόσει το σημείο αναφοράς, ώστε να ληφθεί υπόψη η αύξηση των πληρωμών τόκων κατά τον καθορισμό της προτεινόμενης διορθωτικής πορείας σχετικά με τα πρώτα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά-διαρθρωτικά σχέδια.

(14)

Η Επιτροπή δεν απαίτησε από τα κράτη μέλη να υποβάλουν σχέδιο δημοσιονομικού προγράμματος βάσει παραδοχής αμετάβλητων πολιτικών. Τέτοια σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων «αμετάβλητων πολιτικών» είχαν υποβληθεί σε προηγούμενους γύρους, για παράδειγμα στις περιπτώσεις που μια κυβέρνηση δεν υπέβαλε σχέδιο προϋπολογισμού στο εθνικό κοινοβούλιο. Φέτος το φθινόπωρο, τα κράτη μέλη που εμπίπτουν στις περιπτώσεις αυτές, το Βέλγιο, η Αυστρία και η Ισπανία, κλήθηκαν να αναβάλουν την υποβολή έως ότου καταρτιστεί πλήρες σχέδιο δημοσιονομικού προγράμματος. Σε κάθε περίπτωση, η Επιτροπή παρακολουθεί συνεχώς τη δημοσιονομική κατάσταση σε όλα τα κράτη μέλη, με βάση το σύνολο των διαθέσιμων πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων των τεχνικών επαφών μεταξύ των εθνικών αρχών και των υπηρεσιών της Επιτροπής.

(15)

Οι γνώμες συνοδεύονται από στατιστικό παράρτημα, στο οποίο περιλαμβάνονται οι απαραίτητες πληροφορίες για την αξιολόγηση των προγραμμάτων των κρατών μελών.

(16)

Τα εν λόγω όρια του 0,3 %/0,6 % συνάδουν με τα όρια του λογαριασμού ελέγχου.

(17)

Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις δημοσιονομικές προοπτικές της ΕΕ παρουσιάζονται στις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής: https://economy-finance.ec.europa.eu/publications/european-economic-forecast-autumn-2024_el

(18)

Η συμβολή των συνολικών εθνικά χρηματοδοτούμενων καθαρών δαπανών στον δημοσιονομικό προσανατολισμό προβλέπεται να είναι συσταλτική (σχεδόν ½ % του ΑΕΠ) τόσο το 2024 όσο και το 2025.

(19)

Ο δημοσιονομικός προσανατολισμός μετρά τη βραχυπρόθεσμη ώθηση που παρέχει η κατά διακριτική ευχέρεια δημοσιονομική πολιτική στην οικονομία. Βασίζεται στην αύξηση των καθαρών δαπανών σε σχέση με την 10ετή ονομαστική αύξηση του δυνητικού προϊόντος. Το σύνολο των καθαρών δαπανών που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του δημοσιονομικού προσανατολισμού περιλαμβάνει τις δαπάνες που χρηματοδοτούνται από επιχορηγήσεις του ΜΑΑ και άλλα ταμεία της ΕΕ.

(20)

Η μεθοδολογία για τις στοχαστικές προβολές του δημόσιου χρέους που χρησιμοποιείται εδώ παρουσιάζεται στο παράρτημα Α7 του «Debt Sustainability Monitor 2019» (Παρακολούθηση της βιωσιμότητας του χρέους το 2019) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στο Berti K. (2013), «Stochastic public debt projections using the historical variance-covariance matrix approach for EU countries» (Στοχαστικές προβολές του δημόσιου χρέους με χρήση της προσέγγισης του πίνακα των στατιστικών διακυμάνσεων-συνδιακυμάνσεων για τις χώρες της ΕΕ), European Economy Economic Paper No. 480.

(21)

Στις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Επιτροπής περιλαμβάνονται μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής που έχουν εγκριθεί ή, τουλάχιστον, έχουν εξαγγελθεί με αξιόπιστο τρόπο, καθώς και πληροφορίες που ήταν διαθέσιμες έως τις 31 Οκτωβρίου 2024. Πέραν του 2026 (τελευταίο έτος προβλέψεων), το διαρθρωτικό πρωτογενές ισοζύγιο τροποποιείται μόνο από το προβλεπόμενο (καθαρό) κόστος της γήρανσης του πληθυσμού.

(22)

Λαμβάνεται ως παραδοχή ότι οι κλυδωνισμοί ακολουθούν κοινή κανονική κατανομή.