ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 23.7.2024
COM(2024) 309 final
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
σχετικά με την έκδοση προσωρινών καρτών οδηγού από τα κράτη μέλη σύμφωνα με το άρθρο 26 παράγραφος 4 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 165/2014
Εισαγωγή
Ο ταχογράφος είναι η συσκευή που καταγράφει τον χρόνο οδήγησης, τα διαλείμματα και τις περιόδους ανάπαυσης, καθώς και περιόδους άλλης εργασίας και διαθεσιμότητας των οδηγών που απασχολούνται στην οδική μεταφορά εμπορευμάτων και επιβατών. Σκοπός του ταχογράφου είναι να καταστήσει δυνατή τη διενέργεια ελέγχων συμμόρφωσης με το σύνολο των κανόνων της ΕΕ που αποσκοπούν στην πρόληψη της κόπωσης του οδηγού και συμβάλλουν στις καλές συνθήκες εργασίας των οδηγών, στην οδική ασφάλεια και στον θεμιτό ανταγωνισμό. Οι ταχογράφοι εγκαθίστανται σε ορισμένα οχήματα που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά εμπορευμάτων ή επιβατών, τα οποία εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 561/2006 για τον χρόνο οδήγησης και ανάπαυσης και είναι ταξινομημένα στην ΕΕ. Το ενωσιακό σύστημα ψηφιακού ταχογράφου χρησιμοποιείται επίσης στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης και της κεντρικής Ασίας βάσει της ευρωπαϊκής συμφωνίας για την εργασία των πληρωμάτων των οχημάτων που εκτελούν διεθνείς οδικές μεταφορές (στο εξής: AETR).
Το σύστημα ψηφιακού ταχογράφου λειτουργεί κυρίως με βάση την εισαγωγή κάρτας ταχογράφου στη μονάδα επί οχήματος. Κάρτες ταχογράφου μπορούν να χορηγούνται σε οδηγούς, ελεγκτές, επιχειρήσεις, συνεργεία και εφαρμοστές, καθένας για τον δικό του σκοπό. Ένας από τους πυλώνες του ενωσιακού συστήματος ταχογράφου είναι η αρχή της διαλειτουργικότητας μεταξύ μονάδων επί οχήματος και καρτών.
Εικόνα 1. Μονάδα ταχογράφου επί οχήματος και τύποι καρτών ταχογράφου (πηγή: JRC
Οι κάρτες οδηγού εκδίδονται από τα κράτη μέλη για οδηγούς που ασκούν δραστηριότητες οι οποίες εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 561/2006. Οι κάρτες αυτές αποθηκεύουν ηλεκτρονικά δεδομένα σχετικά με τη δραστηριότητα του οδηγού, συμπεριλαμβανομένων του χρόνου οδήγησης και ανάπαυσης, της ταχύτητας και των αποστάσεων που διανύθηκαν. Η διαδικασία έκδοσης διασφαλίζει ότι οι οδηγοί είναι κάτοχοι μίας προσωπικής κάρτας οδηγού για τη λειτουργία οχήματος με ψηφιακό ταχογράφο. Το σύστημα αυτό, αφενός, διευκολύνει την αποτελεσματική παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τους κανονισμούς της ΕΕ για τις οδικές μεταφορές και, αφετέρου, συμβάλλει στην ευημερία των οδηγών με την επιβολή περιόδων ανάπαυσης και τη μείωση του κινδύνου ατυχημάτων που σχετίζονται με την κόπωση. Οι κάρτες οδηγού εκδίδονται από το κράτος μέλος στο οποίο οι οδηγοί έχουν τον «συνήθη τόπο κατοικίας» τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις και με βάση τον ορισμό του «συνήθους τόπου κατοικίας» στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 165/2014, οι οδηγοί τρίτων χωρών ενδέχεται να μην είναι σε θέση να αποδείξουν αμέσως τον «συνήθη τόπο κατοικίας» τους κατά την άφιξή τους στην Ένωση. Στις περιπτώσεις αυτές, το άρθρο 26 παράγραφος 4 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 165/2014 δίνει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να εκδίδουν μη ανανεώσιμη και προσωρινή κάρτα οδηγού με ισχύ το πολύ 185 ημερών για οδηγούς που δεν έχουν τον συνήθη τόπο κατοικίας τους σε κράτος μέλος ή σε κράτος που είναι συμβαλλόμενο μέρος της AETR. Η εν λόγω διάταξη ενδέχεται να στηρίξει τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων ελλείψεων διαθεσιμότητας οδηγών εντός της ΕΕ.
Η παρούσα έκθεση αναλύει τα πορίσματα, βάσει του άρθρου 26 παράγραφος 4 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 165/2014, σχετικά με τις πρακτικές και την πείρα των κρατών μελών όσον αφορά την έκδοση των εν λόγω προσωρινών καρτών οδηγού. Η εξέταση περιλαμβάνει τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά δεδομένα που συλλέχθηκαν από τα κράτη μέλη. Η παρούσα έκθεση, η οποία διαρθρώνεται σε τέσσερα τμήματα, εξετάζει τις ευρύτερες επιπτώσεις στην εσωτερική αγορά της ΕΕ και την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού. Το τμήμα Ι περιγράφει λεπτομερώς τη διαδικασία συλλογής δεδομένων που χρησιμοποίησε η Επιτροπή. Το τμήμα II περιγράφει λεπτομερώς το νομικό και κανονιστικό πλαίσιο στο οποίο βασίζεται η προσωρινή κάρτα οδηγού, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους η εν λόγω διάταξη στήριξε τους Ουκρανούς οδηγούς αμέσως μετά την έναρξη του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Στο τμήμα III αναλύονται τα δεδομένα σχετικά με την έκδοση και τη χρήση των εν λόγω καρτών. Στο τμήμα IV αξιολογούνται οι επιπτώσεις των εν λόγω διατάξεων στον τομέα των μεταφορών και στη δυναμική της αγοράς εργασίας, ιδίως υπό το πρίσμα της έλλειψης οδηγών και των συνεπειών της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
I.Συλλογή δεδομένων από την Επιτροπή
Η παρούσα έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του άρθρου 26 παράγραφος 4 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 165/2014 βασίζεται σε εθνικά δεδομένα για την έκδοση προσωρινών καρτών ταχογράφου οδηγού που καλύπτουν την περίοδο 2022-2023. Η Επιτροπή παρακολούθησε την εφαρμογή της παραγράφου αυτής σε τακτική βάση από το 2014 έως το 2022 και τα στοιχεία δείχνουν ότι εκδόθηκε αμελητέος αριθμός προσωρινών καρτών οδηγού. Ως εκ τούτου, η παρούσα έκθεση της Επιτροπής είναι η πρώτη που αφορά την εφαρμογή της εν λόγω διάταξης, και καλύπτει την περίοδο 2022-2023.
Τα κράτη μέλη κλήθηκαν να υποβάλουν στοιχεία για την περίοδο 2022-2023 βάσει σύντομου ερωτηματολογίου που απέστειλε η Επιτροπή. Οι ερωτήσεις χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: i) γενικές πληροφορίες σχετικά με τις προσωρινές κάρτες οδηγού που εκδόθηκαν, ii) υπηκοότητα/χώρα συνήθους κατοικίας των οδηγών στους οποίους εκδόθηκαν οι προσωρινές κάρτες οδηγού και iii) πιθανές επιπτώσεις της έκδοσης προσωρινών καρτών οδηγού στην αγορά εργασίας. Όλα τα κράτη μέλη υπέβαλαν παρατηρήσεις σχετικά με τη διαδικασία συλλογής δεδομένων κατόπιν πρόσκλησης της Επιτροπής.
II.Νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο
Οι κάρτες ταχογράφου οδηγού είναι προσωπικές και μοναδικές και εκδίδονται με μέγιστη διάρκεια ισχύος πέντε ετών. Οι κάρτες αυτές εκδίδονται από τις αρμόδιες αρχές του κράτους μέλους στο οποίο ο οδηγός έχει τον συνήθη τόπο κατοικίας του, γεγονός που εξασφαλίζει ότι κάθε οδηγός ταυτοποιείται με μοναδικό τρόπο και συμμορφώνεται με τα πρότυπα της ΕΕ. Τρίτες χώρες της AETR έχουν εγκρίνει παρόμοιες διαδικασίες έκδοσης, οι οποίες επιτρέπουν στους οδηγούς των χωρών αυτών να συμμετέχουν στις οδικές μεταφορές της ΕΕ υπό ισοδύναμους όρους ασφάλειας και κανονιστικούς όρους. Το άρθρο 26 παράγραφος 4 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 165/2014 δίνει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να εκδίδουν κάρτα οδηγού προσωρινή και μη ανανεώσιμη με ισχύ το πολύ 185 ημερών για οδηγό ο οποίος δεν έχει τον συνήθη τόπο κατοικίας του σε κράτος μέλος της ΕΕ ή σε κράτος που είναι συμβαλλόμενο μέρος της AETR. Σύμφωνα με αυτή τη διάταξη, ο οδηγός πρέπει να βρίσκεται σε σχέση εργασίας με επιχείρηση μεταφορών που εδρεύει στο κράτος μέλος έκδοσης και, στον βαθμό που ισχύει ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1072/2009, να διαθέτει βεβαίωση οδηγού.
Αφενός, ο μηχανισμός αυτός παρέχει στα κράτη μέλη την ευελιξία να στηρίζουν την κινητικότητα των οδηγών, με την επιφύλαξη περαιτέρω ελέγχων, μεταξύ άλλων όσον αφορά τα επαγγελματικά προσόντα του οδηγού. Αφετέρου, ο μηχανισμός αυτός παρέχει στους οδηγούς τη δυνατότητα να υποβάλουν νέα αίτηση μόλις εκπληρωθούν οι προϋποθέσεις για τον καθορισμό του «συνήθους τόπου κατοικίας» κατά την έννοια του κανονισμού.
Το 2022, κατόπιν αιτήματος αρκετών κρατών μελών, οι υπηρεσίες της Επιτροπής παρείχαν κατευθύνσεις σχετικά με τη διάταξη αυτή, με τις οποίες κατέστη εφικτή η έκτακτη έκδοση προσωρινών καρτών οδηγού σε οδηγούς με συνήθη τόπο κατοικίας στην Ουκρανία, παρά το γεγονός ότι η Ουκρανία είναι συμβαλλόμενο μέρος της AETR. Επρόκειτο για ένα ειδικό μέτρο λόγω των έκτακτων συνθηκών που αντιμετώπιζαν οι Ουκρανοί οδηγοί, το οποίο διευκόλυνε την ένταξή τους στα συστήματα μεταφορών της ΕΕ κατά τη διάρκεια μιας περιόδου κρίσης, και επειδή η Ουκρανία δεν μπορούσε να θεωρηθεί χώρα «συνήθους» κατοικίας ενόσω ήταν αντιμέτωπη με τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας στο έδαφός της.
III.Επισκόπηση της έκδοσης προσωρινών καρτών οδηγού από τα κράτη μέλη
Κατά την περίοδο 2022-2023, 7 κράτη μέλη χορήγησαν προσωρινές κάρτες οδηγού σε οδηγούς με συνήθη τόπο κατοικίας σε χώρα που δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της AETR: η Τσεχία, η Εσθονία, η Κροατία, η Λιθουανία, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβενία. Όλα τα άλλα κράτη μέλη ανέφεραν είτε ότι δεν παρείχαν τη δυνατότητα έκδοσης προσωρινών καρτών, είτε ότι δεν εξέδωσαν καμία κάρτα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Το 2022 και το 2023 εκδόθηκαν συνολικά 4 459 προσωρινές κάρτες οδηγού. Οι χώρες αυτές παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση ως προς την ποσότητα των προσωρινών καρτών οδηγού που εκδόθηκαν, η οποία κυμαίνεται από 1 κάρτα στη Σλοβενία, 13 στη Ρουμανία, 34 στην Εσθονία, 256 στην Κροατία, 505 στην Τσεχία, 1 320 στη Λιθουανία, έως 2 330 κάρτες στην Πολωνία. Στο σχήμα 2 απεικονίζεται ο αριθμός των προσωρινών καρτών οδηγού που εκδόθηκαν ανά χώρα την περίοδο 2022-2023.
Εικόνα 2. Συνολικός αριθμός προσωρινών καρτών οδηγού που εκδόθηκαν στην ΕΕ το 2022 και το 2023, ανά κράτος μέλος έκδοσης
Ταυτόχρονα, το ποσοστό προσωρινών καρτών οδηγού ως προς το σύνολο των καρτών οδηγού που εκδόθηκαν παρέμεινε χαμηλό, το δε υψηλότερο ποσοστό ανήκει στη Λιθουανία (2,6 %), ακολουθούμενη από την Πολωνία (0,6 %) και την Τσεχία (0,3 %).
Μια προσεκτικότερη εξέταση αποκαλύπτει τις χώρες συνήθους κατοικίας των περισσότερων οδηγών στους οποίους χορηγήθηκαν οι εν λόγω προσωρινές κάρτες οδηγού. Η συνηθέστερη χώρα είναι η Ινδία, με την έκδοση συνολικά 1 932 καρτών και τα δύο έτη. Ακολουθούν οι Φιλιππίνες, με την έκδοση 654 καρτών, η δε Ουκρανία αντιπροσώπευε 540 κάρτες. Άλλοι σημαντικοί αποδέκτες των καρτών αυτών ήταν οδηγοί με συνήθη τόπο κατοικίας στη Ζιμπάμπουε (346), το Κουβέιτ (218), τη Νότια Αφρική (158), τη Σρι Λάνκα (144) και το Πακιστάν (117).
Από τα δεδομένα προκύπτουν σημαντικές τάσεις όσον αφορά τις χώρες συνήθους κατοικίας των οδηγών που λαμβάνουν προσωρινές κάρτες οδηγού ανά τα κράτη μέλη της ΕΕ. Για παράδειγμα, οι Ουκρανοί οδηγοί ήταν οι περισσότεροι αποδέκτες προσωρινών καρτών οδηγού στην Τσεχία και την Εσθονία και τα δύο έτη. Οι οδηγοί με συνήθη τόπο κατοικίας στην Ινδία έλαβαν τις περισσότερες προσωρινές κάρτες οδηγού που εκδόθηκαν στη Λιθουανία και την Πολωνία. Οι Φιλιππίνες αποτελούν άλλη μια αξιοσημείωτη πηγή οδηγών στους οποίους χορηγήθηκε μεγάλος αριθμός προσωρινών καρτών οδηγού στην Κροατία, τη Λιθουανία και την Πολωνία. Οι οδηγοί με συνήθη τόπο κατοικία στη Ζιμπάμπουε έλαβαν επίσης σημαντικό αριθμό καρτών στην Πολωνία. Στην εικόνα 3 παρουσιάζεται επισκόπηση του αριθμού των καρτών που εκδόθηκαν σε οδηγούς με βάση τη χώρα συνήθους κατοικίας τους.
Εικόνα 3. Προσωρινές κάρτες οδηγού που εκδόθηκαν την περίοδο 2022-2023, ανά χώρα συνήθους κατοικίας του κατόχου της κάρτας
Μεταξύ των 350 «άλλων» καρτών που εκδόθηκαν, οι χώρες συνήθους κατοικίας ήταν οι ακόλουθες: Νεπάλ (70), Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (51), Κατάρ (49), Κόσοβο* (32), Βραζιλία (37), Τυνησία (19), Ουγκάντα (12), Μπανγκλαντές (10), Σαουδική Αραβία και Αλβανία (9 έκαστη), Μαρόκο (8), Λευκορωσία και Κολομβία (7 έκαστη), Αίγυπτος (5), Κούβα και Ρουάντα (4 έκαστη), Ιράν (3), Μποτσουάνα και Γεωργία (2 έκαστη), Γκάνα, Παραγουάη, Συρία, Ουζμπεκιστάν και Αργεντινή (1 έκαστη).
IV.Αξιολόγηση του αντικτύπου των διατάξεων στον τομέα των μεταφορών και στην αγορά εργασίας
Με βάση την ανάλυση των διοικητικών πρακτικών που συνδέονται με την έκδοση προσωρινών καρτών οδηγού δυνάμει του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 165/2014, εντοπίζεται ένα διακριτό μοτίβο περιορισμένης χρήσης και ποικίλων επιπτώσεων στις εθνικές αγορές εργασίας. Η ανάλυση αυτή περιλαμβάνει απαντήσεις από διάφορα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένων τόσο κρατών μελών που έχουν εκδώσει προσωρινές κάρτες οδηγού όσο και κρατών μελών που δεν έχουν εκδώσει.
Οι περισσότερες χώρες που έχουν εκδώσει προσωρινές κάρτες οδηγού, συμπεριλαμβανομένων της Τσεχίας, της Εσθονίας, της Λιθουανίας, της Ρουμανίας και της Σλοβενίας, δεν ανέφεραν πρόσθετους εθνικούς νομοθετικούς όρους για την υποβολή αίτησης προσωρινής κάρτας οδηγού πέραν των προβλεπόμενων στους κανονισμούς της ΕΕ. Ομοίως, οι συγκεκριμένες χώρες δεν εκδίδουν προσωρινές κάρτες οδηγού για το ίδιο άτομο σε περισσότερες από μία περιπτώσεις. Ο αντίκτυπος της έκδοσης των καρτών αυτών στις εθνικές αγορές εργασίας περιγράφηκε γενικά ως αμελητέος, η δε Εσθονία επισήμανε μια μικρή πλην αναγκαία θετική επίπτωση στον μετριασμό των ελλείψεων οδηγών. Η Πολωνία ανέφερε θετικό αντίκτυπο στην αγορά εργασίας της, ιδίως όσον αφορά την αντιμετώπιση της οξείας έλλειψης οδηγών η οποία μάλιστα επιδεινώθηκε από τον επιθετικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Αυτό υποδηλώνει ότι οι προσωρινές κάρτες οδηγού μπορούν να συμβάλουν στη στήριξη των προσπαθειών για τη μερική αντιμετώπιση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού.
Αντίθετα, χώρες όπως η Ισπανία και η Ιρλανδία δεν εκδίδουν προσωρινές κάρτες οδηγού. Η Ισπανία επιβάλλει αυστηρές απαιτήσεις άδειας διαμονής και εργασίας για κάθε έκδοση κάρτας οδηγού. Η Λετονία δεν έχει λάβει αιτήσεις για προσωρινές κάρτες οδηγού, αλλά δεν προβλέπει αρνητικό αντίκτυπο στην αγορά εργασίας της από ένα τέτοιο μέτρο, δεδομένης της έλλειψης οδηγών στην αγορά.
Επιπλέον, δεν έχει περιέλθει σε γνώση της Επιτροπής καμία ένδειξη ότι η εν λόγω διάταξη έχει προκαλέσει επιχειρησιακές δυσκολίες ή προβλήματα εντός των κρατών μελών. Αυτό αποδεικνύει την ομαλή ενσωμάτωση της διάταξης στα υφιστάμενα πλαίσια και την προφανή απουσία αρνητικών επιπτώσεων στους στόχους του κανονισμού.
Συμπέρασμα
Η δυνατότητα έκδοσης προσωρινών καρτών οδηγού φαίνεται να συνέβαλε στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων αναγκών της αγοράς εργασίας του τομέα των μεταφορών της ΕΕ χωρίς να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις. Από τα πορίσματα προκύπτει ότι, παρότι το συγκεκριμένο μέτρο αξιοποιήθηκε μόνο σε επτά κράτη μέλη, εκδόθηκαν συνολικά 4 459 προσωρινές κάρτες οδηγού το 2022 και το 2023. Σε κανένα κράτος μέλος οι προσωρινές κάρτες οδηγού που εκδόθηκαν δεν υπερέβησαν το 2,6 % του συνόλου των καρτών οδηγού που εκδόθηκαν κατά την ίδια περίοδο. Η ανάλυση δείχνει ότι οι οδηγοί με συνήθη τόπο κατοικίας στην Ινδία, τις Φιλιππίνες και την Ουκρανία ήταν οι κύριοι αποδέκτες αυτών των προσωρινών καρτών οδηγού σε ολόκληρη την ΕΕ.
Ως εκ τούτου, η Επιτροπή είναι της άποψης ότι η έκδοση προσωρινών καρτών οδηγού είναι επί του παρόντος αποτελεσματική και δεν επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας. Τα κράτη μέλη μπορούν να αξιοποιήσουν την εν λόγω διάταξη, η οποία μπορεί να διευκολύνει την αντιμετώπιση των ελλείψεων οδηγών από τα κράτη μέλη, υπό την προϋπόθεση ότι τηρείται πλήρως το ενωσιακό δίκαιο, συμπεριλαμβανομένου του ενωσιακού δικαίου που διέπει την εργασία και τη μετανάστευση. Η Επιτροπή θα συνεχίσει επίσης να χρησιμοποιεί τον κοινωνικό διάλογο για να συζητά τυχόν πολιτικές επιπτώσεις των πορισμάτων της παρούσας έκθεσης.
Τέλος, η εν λόγω διάταξη συνέβαλε επίσης στη στήριξη 540 Ουκρανών οδηγών ώστε να συνεχίσουν να εργάζονται ως επαγγελματίες οδηγοί αμέσως μετά την έναρξη του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.