ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 21.11.2023
JOIN(2023) 34 final
ΚΟΙΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
σχετικά με το σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων την περίοδο 2020-2022
{SWD(2023) 359 final} - {SWD(2023) 360 final} - {SWD(2023) 361 final} - {SWD(2023) 362 final} - {SWD(2023) 363 final} - {SWD(2023) 364 final} - {SWD(2023) 365 final} - {SWD(2023) 366 final} - {SWD(2023) 367 final} - {SWD(2023) 368 final}
1.Εισαγωγή
Το σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων (ΣΓΠ) της ΕΕ παρέχει μονομερώς προτιμησιακή πρόσβαση στην αγορά της Ένωσης μέσω μειωμένων ή καταργούμενων εισαγωγικών δασμών της ΕΕ, με σκοπό την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης των χωρών χαμηλότερου εισοδήματος και τη μείωση της φτώχειας μέσω του διεθνούς εμπορίου. Τα οφέλη του ΣΓΠ συνδέονται με την τήρηση από τις δικαιούχες χώρες των διεθνών προτύπων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα εργασιακά δικαιώματα, το περιβάλλον και το κλίμα, καθώς και τη χρηστή διακυβέρνηση.
Η παρούσα έκθεση αποτελεί βασικό μέρος των τακτικών δραστηριοτήτων παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων σχετικά με την εφαρμογή του ΣΓΠ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, όπως προβλέπεται στον κανονισμό ΣΓΠ. Καλύπτει την εφαρμογή και τον αντίκτυπο του ΣΓΠ κατά την περίοδο 2020-2022 (στο εξής: περίοδος αναφοράς) στα τρία καθεστώτα του: το καθεστώς «Όλα εκτός από όπλα» (ΟΕΟ) που ισχύει για τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες (ΛΑΧ), το γενικό ΣΓΠ και το ειδικό καθεστώς κινήτρων για την αειφόρο ανάπτυξη (ΣΓΠ+). Όπως και στην τελευταία έκθεση ΣΓΠ του 2020, η παρούσα έκθεση συνοδεύεται από δέκα έγγραφα εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής: ένα για καθέναν από τους εννέα δικαιούχους του ΣΓΠ+ κατά την περίοδο αναφοράς και ένα για τους τρεις δικαιούχους ΟΕΟ στο πλαίσιο της ενισχυμένης συνεργασίας.
Η παρούσα έκθεση καλύπτει περίοδο μεγαλύτερη από τον συνήθη διετή κύκλο υποβολής εκθέσεων, λόγω των προκλήσεων που προέκυψαν το 2020 και το 2021 από τον αντίκτυπο της νόσου COVID-19 και τους σχετικούς περιορισμούς, όσον αφορά την εφαρμογή και την παρακολούθηση. Η συμμετοχή στο ΣΓΠ και η παρακολούθησή του συνεχίστηκαν εξ αποστάσεως σε γραπτές και εικονικές μορφές παρά τις προκλήσεις αυτές. Η έκθεση αποτυπώνει επίσης τις αποστολές παρακολούθησης στις δικαιούχες χώρες, οι οποίες κατέστησαν εφικτές εκ νέου από τα τέλη του 2021, και τις εξελίξεις στις δικαιούχες χώρες χάρη στη χαλάρωση των περιορισμών και την απελευθέρωση πόρων μετά την κορύφωση της πανδημίας.
Η έκθεση βασίζεται στη συνεργασία με τις δικαιούχες χώρες, την κοινωνία των πολιτών, τις επιχειρηματικές κοινότητες και τους φορείς παρακολούθησης των Ηνωμένων Εθνών και άλλους διεθνείς οργανισμούς μέσω του έργου των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), μεταξύ άλλων και στις αντιπροσωπείες της ΕΕ. Επιπλέον, στις 6 Σεπτεμβρίου 2022 πραγματοποιήθηκε ειδικός διάλογος με την κοινωνία των πολιτών για την περαιτέρω στήριξη της κατάρτισης της έκθεσης.
Η παρούσα έκθεση είναι επίσης σημαντική ενόψει της λήξης του ισχύοντος κανονισμού ΣΓΠ στα τέλη του 2023. Αξιολογεί τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο του ΣΓΠ, όσον αφορά τόσο τις οικονομικές επιπτώσεις όσο και τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να διασφαλιστεί η συνεχής συμμετοχή των δικαιούχων του ΣΓΠ στο σύστημα. Η νομοθετική διαδικασία για την έγκριση νέου αναθεωρημένου κανονισμού ΣΓΠ βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη· εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε πρόταση για παράταση των ισχυόντων κανόνων έως το τέλος του 2027 για την εξασφάλιση της συνέχειας και της ασφάλειας δικαίου(). Η έκθεση και τα συνοδευτικά έγγραφα εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής παρέχουν επίσης πολύτιμες πληροφορίες και συστάσεις για τους σημερινούς δικαιούχους του ΣΓΠ+ υπό το πρίσμα της πιθανής απαίτησης επανυποβολής αίτησης για υπαγωγή στο καθεστώς ΣΓΠ+ στο πλαίσιο του νέου κανονισμού ΣΓΠ.
2.Κύρια σημεία
Το ΣΓΠ αποτελεί σημαντικό εμπορικό εργαλείο για την ΕΕ με σκοπό τη στήριξη της αειφόρου ανάπτυξης σε χώρες χαμηλότερου εισοδήματος. Η δομή του με τρία διακριτά καθεστώτα αποτελεί ένα αντικειμενικό και διαφανές πλαίσιο για την αντιμετώπιση των ειδικών αναπτυξιακών αναγκών και των φιλοδοξιών των διαφόρων δικαιούχων χωρών.
Το ΣΓΠ είναι οικονομικά πολύτιμο για τους δικαιούχους, όπως τεκμηριώνεται και στο μέρος 4.1 της παρούσας έκθεσης. Μεταξύ του 2014 και του 2019, δηλαδή πριν από την πανδημία COVID-19, οι συνολικές προτιμησιακές εισαγωγές της ΕΕ-27 από τους σημερινούς δικαιούχους του ΣΓΠ αυξήθηκαν κατά 56 %, με ρυθμό τρεις φορές υψηλότερο από τις συνολικές εισαγωγές της από τρίτες χώρες· αυτό συμβάλλει επίσης στην ταχύτερη ανάπτυξη των χωρών του ΣΓΠ από ό,τι θα συνέβαινε χωρίς τις προτιμήσεις που παρέχει το ΣΓΠ. Επιπλέον, παρά τις λιγότερο δυναμικές εξαγωγές κατά τη διάρκεια της πανδημίας και μετά από αυτήν, οι συνεχιζόμενες εξαγωγές των δικαιούχων χωρών προς την ΕΕ που επωφελούνται από το ΣΓΠ διαδραματίζουν καίριο ρόλο για την οικονομική σταθερότητα, ιδίως σε περιόδους κρίσης. Συνολικά, το αυξημένο διεθνές εμπόριο και η συμμετοχή στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας έχουν στηρίξει την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των δικαιούχων του ΣΓΠ. Το στοιχείο αυτό αποδεικνύουν η βελτίωση διαφόρων χωρών στην ταξινόμηση της Παγκόσμιας Τράπεζας βάσει εισοδήματος, καθώς και η αποχώρηση από το καθεστώς των ΛΑΧ με βάση τις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) (με τις αντίστοιχες αλλαγές στις προτιμήσεις στο πλαίσιο του ΣΓΠ).
Μια σειρά κρίσεων απειλεί την παγκόσμια οικονομία τα τελευταία χρόνια από την πανδημία COVID-19 —και τις δυσμενείς επιπτώσεις της όχι μόνο στην υγεία, αλλά και στη βιωσιμότητα, την οικονομική δραστηριότητα και το εμπόριο— έως τις ευρύτερες επιπτώσεις της απρόκλητης στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και τις συνακόλουθες κρίσεις στους τομείς της ενέργειας, του χρέους, του κόστους ζωής και την επισιτιστική κρίση που επιταχύνθηκαν το 2022. Σ’ αυτό το δύσκολο πλαίσιο, η συνεχιζόμενη διαθεσιμότητα αδασμολόγητων εξαγωγών προς την ΕΕ, τον μεγαλύτερο εμπορικό συνασπισμό στον κόσμο, αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο σταθερότητας για τις εύθραυστες οικονομίες. Ενώ οι οικονομίες ορισμένων δικαιούχων έχουν επιδείξει ισχυρή ανθεκτικότητα, το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) προειδοποίησε ότι τουλάχιστον 54 αναπτυσσόμενες οικονομίες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα χρέους. Στα Ηνωμένα Έθνη, αναβλήθηκαν οι αποφάσεις σχετικά με τις αποχωρήσεις ΛΑΧ που είχαν προγραμματιστεί στο παρελθόν, αντικατοπτρίζοντας αυτές τις προκλήσεις. Το ίδιο ισχύει και για το εισοδηματικό καθεστώς άλλων δικαιούχων του ΣΓΠ βάσει της Παγκόσμιας Τράπεζας, το οποίο παρέμεινε στάσιμο ή υποβαθμίστηκε λόγω των επηρεαζόμενων οικονομιών τους, συμπεριλαμβανομένου του εμπορίου, καθώς και ορισμένων ξένων επενδύσεων και εμβασμάτων.
Το ΣΓΠ+, με τα πρόσθετα οφέλη και υποχρεώσεις του, διατήρησε την ελκυστικότητά του για τους δικαιούχους. Όπως προκύπτει από την ανάλυση της εφαρμογής του ΣΓΠ+ στα συνοδευτικά έγγραφα εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, το καθεστώς αυτό έχει αποδειχθεί επιτυχημένο κίνητρο για την αποτελεσματική εφαρμογή των διεθνών προτύπων στους τομείς των ανθρώπινων και των εργασιακών δικαιωμάτων, της προστασίας του κλίματος και του περιβάλλοντος, καθώς και της χρηστής διακυβέρνησης, παρέχοντας πρόσθετη πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ σε σύγκριση με το γενικό καθεστώς ΣΓΠ. Η ελκυστικότητα του ΣΓΠ+ αποδεικνύεται περαιτέρω από το γεγονός ότι ένας νέος δικαιούχος του ΣΓΠ+ (Ουζμπεκιστάν) προσχώρησε στο καθεστώς κατά την περίοδο αναφοράς, το Τατζικιστάν υπέβαλε επισήμως αίτηση προσχώρησης στο ΣΓΠ+ τον Απρίλιο του 2023 και άλλες χώρες εξακολουθούν να επιδεικνύουν σχετικό ενδιαφέρον. Οι σημερινοί δικαιούχοι του ΣΓΠ+ έχουν εκφράσει τη δέσμευσή τους ότι θα διατηρήσουν τις προτιμήσεις τους υπό το νέο πλαίσιο ΣΓΠ της ΕΕ. Αρκετοί σημερινοί δικαιούχοι ΟΕΟ, οι οποίοι αναμένεται να αποχωρήσουν από το καθεστώς ΛΑΧ, εξετάζουν ενεργά το ενδεχόμενο ένταξης στο καθεστώς ΣΓΠ+, προκειμένου να ωφεληθούν από τους πιο προτιμησιακούς δασμούς σε σχέση με το γενικό ΣΓΠ μετά την αποχώρησή τους από το καθεστώς ΟΕΟ.
Το ΣΓΠ ενθαρρύνει τις δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ να ενσωματώσουν στις πολυμερείς δομές διακυβέρνησης την ανάγκη τήρησης των αρχών των διεθνών συμβάσεων και, όσον αφορά το ΣΓΠ+, τις προϋποθέσεις για την κύρωση και την αποτελεσματική εφαρμογή των εν λόγω συμβάσεων. Οι προσπάθειες κύρωσης των δικαιούχων του ΣΓΠ υπερβαίνουν τις σχετικές συμβάσεις που απαριθμούνται στον ισχύοντα κανονισμό ΣΓΠ —για παράδειγμα, και οι εννέα δικαιούχοι του ΣΓΠ+ που εξετάζονται στην παρούσα έκθεση έχουν κυρώσει τη σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και τη συμφωνία του Παρισιού. Οι δικαιούχοι του ΣΓΠ προχωρούν επίσης στην κύρωση των πρόσφατα καταρτισμένων θεμελιωδών συμβάσεων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) σχετικά με την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία, καθώς και άλλων συμβάσεων της ΔΟΕ, για παράδειγμα σχετικά με τις επιθεωρήσεις εργασίας και τις τριμερείς διαβουλεύσεις.
Κατά την περίοδο αναφοράς πολλοί δικαιούχοι του ΣΓΠ σημείωσαν σημαντική πρόοδο όσον αφορά την εφαρμογή και την τήρηση των διεθνών προτύπων (), ακόμη και αν σε ορισμένα μέτωπα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις όσον αφορά τη συμμόρφωσή τους με αυτά. Στους συνήθεις τομείς οπισθοδρόμησης ή ανεπαρκούς προόδου σε ορισμένες χώρες δικαιούχους περιλαμβάνονται η αυξανόμενη πίεση στην ελευθερία της έκφρασης και στον χώρο της κοινωνίας των πολιτών, τα δικαιώματα των γυναικών και των παιδιών και η προστασία από την ενδοοικογενειακή βία κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, καθώς και η καταπολέμηση της διαφθοράς και η διασφάλιση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης. Οι παγκόσμιες κρίσεις που αναφέρονται παραπάνω και συμβαίνουν κατά την παρούσα περίοδο αναφοράς άσκησαν πίεση στις αγορές εργασίας και στους εργαζόμενους. Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι εργασίες παρακολούθησης και εφαρμογής του ΣΓΠ της ΕΕ συμβάλλουν στη διασφάλιση της τήρησης των βασικών διεθνών προτύπων της ΔΟΕ για τα δικαιώματα των εργαζομένων.
Επιπλέον, και ιδίως σε σχέση με τα διεθνή περιβαλλοντικά πρότυπα, πολλές χώρες χαμηλότερου εισοδήματος αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα σημαντικές αρνητικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, έχουν αναλάβει φιλόδοξες δεσμεύσεις και έχουν ζητήσει την ανάληψη κοινής δράσης σε ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της. Ωστόσο, οι περιορισμοί όσον αφορά την ικανότητα και τους πόρους συχνά υπονομεύουν την ικανότητά τους να μεταβούν από τη φιλοδοξία στην υλοποίηση σε εθνικό επίπεδο.
Το ΣΓΠ αποφέρει σημαντικά οφέλη στην ΕΕ, πέραν των οικονομικών οφελών και των οφελών βιωσιμότητας για τους δικαιούχους. Πρώτον, συμβάλλει στην ενίσχυση των οικονομικών και πολιτικών εταιρικών σχέσεων με τις δικαιούχες χώρες, με βάση κοινές αξίες και στόχους, και συνεπώς συμβάλλει στην προώθηση του διεθνούς θεματολογίου για τη βιωσιμότητα και την ανάπτυξη. Η παρακολούθηση του ΣΓΠ ευνοεί τις άμεσες επαφές μεταξύ των θεσμικών οργάνων και της κοινωνίας των πολιτών στην ΕΕ και στις δικαιούχες χώρες. Οι επενδυτές και οι εταιρείες εισαγωγής της ΕΕ μπορούν επίσης να προωθήσουν βιώσιμες πρακτικές και διεθνή πρότυπα στις χώρες του ΣΓΠ όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα εργασιακά δικαιώματα, το κλίμα και το περιβάλλον, καθώς και τη χρηστή διακυβέρνηση. Από οικονομική άποψη, το ΣΓΠ συμβάλλει στη βελτίωση των επιλογών και της οικονομικής προσιτότητας για τις εταιρείες και τους καταναλωτές της ΕΕ όσον αφορά τα αγαθά που αποτελούν αντικείμενο συναλλαγών στο πλαίσιο του ΣΓΠ. Επιπλέον, οι εταιρείες της ΕΕ αποκτούν πιο διαφοροποιημένη και αποτελεσματική πρόσβαση σε προμήθειες. Για παράδειγμα, οι προτιμησιακοί δασμοί που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο του ΣΓΠ έδωσαν τη δυνατότητα στις εταιρείες να εξοικονομήσουν εισαγωγικούς δασμούς συνολικής αξίας περίπου 6,2 δισ. EUR το 2022.
Η πλήρης αξιοποίηση των οφελών του ΣΓΠ —όσον αφορά τη μείωση της φτώχειας, την οικονομική διαφοροποίηση και τη βιώσιμη ανάπτυξη— απαιτεί ισχυρές και συνεχείς μεταρρυθμιστικές προσπάθειες από τις αρχές και τα ενδιαφερόμενα μέρη σε όλες τις χώρες του ΣΓΠ, δεδομένου ότι τα επιτόπια οφέλη δεν μπορούν να επιτευχθούν και δεν προκύπτουν άμεσα ή αυτόματα. Η ΕΕ παραμένει προσηλωμένη στη συνεχή στήριξη των προσπαθειών αυτών μέσω της ανάπτυξης ικανοτήτων και άλλων μέτρων.
3.Νομοθετικές εξελίξεις κατά την περίοδο αναφοράς
3.1.Εξελίξεις στην εφαρμογή
Η Επιτροπή εξέδωσε διάφορες νομικές πράξεις σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού ΣΓΠ κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς:
·Αποχώρηση χωρών από το ΣΓΠ: Το Ναούρου, η Σαμόα και η Τόνγκα χαρακτηρίστηκαν από την Παγκόσμια Τράπεζα ως χώρες μέσου-υψηλού εισοδήματος επί τρία διαδοχικά έτη και συνεπώς έπαυσαν να είναι δικαιούχες χώρες του γενικού ΣΓΠ από την 1η Ιανουαρίου 2021. Για τον ίδιο λόγο, η Αρμενία δεν είναι πλέον δικαιούχος του ΣΓΠ+ (ούτε του γενικού ΣΓΠ) από την 1η Ιανουαρίου 2022. Η προτιμησιακή συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών (ΣΕΣ) ΕΕ-Βιετνάμ εφαρμόζεται από την 1η Αυγούστου 2020 και συνεπώς το Βιετνάμ αποχώρησε από το γενικό ΣΓΠ από την 1η Ιανουαρίου 2023 .
·Μετάβαση από το καθεστώς ΟΕΟ στο γενικό ΣΓΠ: Το Βανουάτου εξήλθε από το καθεστώς των ΛΑΧ στις 4 Δεκεμβρίου 2020 βάσει απόφασης του ΟΗΕ. Μετά από μεταβατική περίοδο τριών ετών και λαμβανομένων υπόψη διαδικαστικών και στατιστικών παραμέτρων, το Βανουάτου θα παύσει να υπάγεται στο καθεστώς ΟΕΟ και θα μεταβεί στο γενικό ΣΓΠ από την 1η Ιανουαρίου 2025.
·Μετάβαση από το γενικό ΣΓΠ στο ΣΓΠ+: Το Ουζμπεκιστάν προσχώρησε στο ΣΓΠ+ τον Απρίλιο του 2021(
), αφότου υπέβαλε επίσημη αίτηση προσχώρησης στο σύστημα τον Ιούνιο του 2020.
·Διαβάθμιση προϊόντων: οι δασμολογικές προτιμήσεις του γενικού ΣΓΠ ανεστάλησαν για το έτος 2023 για διάφορα προϊόντα που εισήχθησαν από την Ινδία, την Ινδονησία και την Κένυα μετά την επίτευξη των σχετικών ορίων εισαγωγής.
Αρκετοί από τους σημερινούς δικαιούχους του καθεστώτος ΟΕΟ προβλέπεται να εξέλθουν από το καθεστώς των ΛΑΧ κατά τα προσεχή έτη, μολονότι ο ΟΗΕ έχει αναθεωρήσει το εν λόγω χρονοδιάγραμμα ώστε να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 και οι ευρείες οικονομικές επιπτώσεις της. Ωστόσο, με βάση τον προκαταρκτικό προγραμματισμό το Μπουτάν θα αποχωρήσει από τις ΛΑΧ το 2023 και η Αγκόλα, το Σάο Τομέ και Πρίνσιπε και οι Νήσοι Σολομώντος το 2024. Συνεπώς, οι χώρες αυτές θα εξέλθουν από το καθεστώς ΟΕΟ και, ανάλογα με την ταξινόμηση του εισοδήματός τους, θα μπορούσαν να μεταβούν στο γενικό καθεστώς ΣΓΠ μετά από τριετή μεταβατική περίοδο από την έξοδό τους από τις ΛΑΧ. Ο ΟΗΕ έχει προτείνει την έξοδο από το καθεστώς των ΛΑΧ για άλλους πέντε δικαιούχους του καθεστώτος ΟΕΟ: το Μπανγκλαντές, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Λάος και το Νεπάλ (αναμένεται το 2026), καθώς και το Τουβαλού και το Κιριμπάτι(δεν έχει αναφερθεί ακόμη ημερομηνία).
Ορισμένες από τις χώρες που εξέρχονται από το καθεστώς των ΛΑΧ έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να προσχωρήσουν στο ΣΓΠ+ για να διατηρήσουν υψηλότερο βαθμό προτιμησιακής πρόσβασης στην αγορά της ΕΕ απ’ ό,τι στο πλαίσιο του γενικού καθεστώτος ΣΓΠ μετά την απώλεια των γενναιόδωρων προτιμήσεων στο πλαίσιο του καθεστώς ΟΕΟ. Κατά την περίοδο αναφοράς, το Τατζικιστάν, το οποίο επί του παρόντος υπάγεται στο γενικό ΣΓΠ, συμμετείχε σε συζητήσεις με την Επιτροπή και τον Ύπατο Εκπρόσωπο πριν από την υποβολή της αίτησης και τον Απρίλιο του 2023 υπέβαλε επίσημη αίτηση προσχώρησης στο ΣΓΠ+.
3.2.ΣΓΠ μετά το 2023
Ο ισχύων κανονισμός ΣΓΠ λήγει στο τέλος του 2023. Στις 22 Σεπτεμβρίου 2021, η Επιτροπή ενέκρινε νομοθετική πρόταση για το σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων της ΕΕ για την περίοδο 2024-2033. Η Επιτροπή πρότεινε τη συνέχιση του ΣΓΠ ως πυλώνα του θεματολογίου της ΕΕ για το εμπόριο και την αειφόρο ανάπτυξη, βελτιώνοντας παράλληλα ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του ισχύοντος συστήματος. Στόχος είναι κυρίως να διασφαλιστεί η συνέχεια του ΣΓΠ, να αντιμετωπιστούν οι εξελισσόμενες ανάγκες και προκλήσεις των δικαιούχων του ΣΓΠ και να ενισχυθούν οι κοινωνικές, περιβαλλοντικές και κλιματικές πτυχές και οι πτυχές της χρηστής διακυβέρνησης του συστήματος.
Η πρόταση της Επιτροπής βασίζεται στην ενδιάμεση αξιολόγηση του κανονισμού ΣΓΠ το 2018, στην εκτίμηση επιπτώσεων της Επιτροπής που υποστηρίζεται από εξωτερική μελέτη και στην ανοικτή δημόσια διαβούλευση του 2020· όλα αυτά επιβεβαίωσαν τη σημασία και τα επιτεύγματα του ΣΓΠ έως τώρα, αλλά επισήμαναν επίσης την ανάγκη να γίνουν στοχευμένες αλλαγές για τη βελτίωσή του. Οι μελέτες αυτές δείχνουν ότι το ΣΓΠ της ΕΕ επιτυγχάνει τους κύριους στόχους του, δηλαδή συμβάλλει στην εξάλειψη της φτώχειας και στην αειφόρο ανάπτυξη στις δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ, διασφαλίζοντας παράλληλα επαρκή προστασία για τους παραγωγούς της ΕΕ.
Οι διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής συνεχίζονται. Εν αναμονή συμφωνίας μεταξύ των συννομοθετών, η Επιτροπή πρότεινε την τροποποίηση του κανονισμού που ισχύει επί του παρόντος παρατείνοντας την ημερομηνία λήξης του, ώστε να διασφαλιστούν η ασφάλεια δικαίου και η σταθερότητα(). Η παράταση αυτή απαιτεί συνήθη νομοθετική διαδικασία, η οποία θα πρέπει να ολοκληρωθεί πριν από το τέλος του 2023.
4.Αντίκτυπος του ΣΓΠ
Ο αντίκτυπος του ΣΓΠ θα πρέπει να εξεταστεί σε σχέση με τους γενικούς στόχους του, δηλαδή την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης των χωρών χαμηλότερου εισοδήματος και τη μείωση της φτώχειας μέσω του διεθνούς εμπορίου. Η παρούσα έκθεση, όπως και οι τρεις προηγούμενες εκδόσεις της, επικεντρώνεται σε αντικειμενικά μέτρα, όπως η εξέλιξη του εμπορίου και η χρήση των προτιμήσεων του ΣΓΠ κατά την περίοδο αναφοράς. Είναι δύσκολο να προσδιοριστούν και να εκτιμηθούν ευρύτερες επιπτώσεις στη μείωση της φτώχειας και στη βιωσιμότητα καθώς και οι αιτιώδεις δεσμοί, δεδομένου του πολύπλοκου συνόλου παραγόντων που επηρεάζουν όχι μόνο το διεθνές εμπόριο και την παγκόσμια οικονομία, αλλά και την εξέλιξη της αειφόρου ανάπτυξης σε συγκεκριμένες χώρες. Στους παράγοντες σύγχυσης κατά την περίοδο αναφοράς περιλαμβάνονται η πανδημία COVID-19 και οι ασταθείς οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και σε συγκεκριμένες δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ.
Το τμήμα αυτό (βλ. 4.2) περιλαμβάνει επίσης μια μεσοπρόθεσμη προοπτική για την καλύτερη αξιολόγηση της εξέλιξης του αντίκτυπου του ΣΓΠ σε βάθος χρόνου, συμπεριλαμβανομένων ποιοτικών αξιολογήσεων όσον αφορά την αειφόρο ανάπτυξη στις δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ, με βάση την παρακολούθηση από τον ΟΗΕ και την ΕΕ. Τα ειδικά ανά χώρα έγγραφα εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύουν την παρούσα έκθεση παρέχουν περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με το θέμα αυτό.
4.1.Επιπτώσεις στο εμπόριο 2020-2022
|
Διάγραμμα 1: Εισαγωγές της ΕΕ-27 από χώρες του ΣΓΠ (2019-2022, δισ. EUR)
|
|
|
Οι εισαγωγές της ΕΕ από δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ επηρεάστηκαν αρνητικά από την πανδημία COVID-19, αλλά ανέκαμψαν από το 2021 (βλ. γράφημα 1). Υπέστησαν σημαντικό πλήγμα το 2020, καταγράφοντας μείωση κατά 13,4 % από 157,3 δισ. EUR (8,8 % του συνόλου των εισαγωγών από τρίτες χώρες) σε 136,2 δισ. EUR (8,5 %), αλλά ανέκαμψαν δυναμικά το 2021 και το 2022 σε 256,7 δισ. EUR (9,2 %) — σημειώνοντας αύξηση κατά 88 % σε σύγκριση με το 2020 και ήταν κατά 63 % υψηλότερες σε σχέση με το 2019. Τα αγαθά που εισήχθησαν στην ΕΕ με χρήση των προτιμήσεων του ΣΓΠ επηρεάστηκαν ακόμη περισσότερο από την πανδημία, καταγράφοντας μείωση κατά 15,4 %, από 62,1 δισ. EUR το 2019 σε 52,6 δισ. EUR το 2020. Η ανάκαμψη το 2021 και ιδίως το 2022 ήταν ισχυρή, καθώς οι προτιμησιακές εισαγωγές του ΣΓΠ ανήλθαν σε 80,6 δισ. EUR το 2022, σχεδόν κατά 30 % πάνω από τα επίπεδα του 2019.
|
Διάγραμμα 2: Μερίδιο των προτιμησιακών εισαγωγών του ΣΓΠ επί του συνόλου των εισαγωγών εκτός ΕΕ
|
|
|
Το διάγραμμα 2 δείχνει ότι μόνον οι εισαγωγές από χώρες του ΣΓΠ+ διατήρησαν το μερίδιό τους (0,5 %) στο σύνολο των εισαγωγών της ΕΕ από το 2019, ενώ οι αδασμολόγητες και άνευ ποσοστώσεων εισαγωγές από χώρες του καθεστώτος ΟΕΟ μειώθηκαν από 1,4 % σε 1,1 % το 2021 και στη συνέχεια ανέκαμψαν εκ νέου σε 1,3 % και οι προτιμησιακές εισαγωγές από χώρες του γενικού ΣΓΠ μειώθηκαν από 1,6 % σε 1,1 %. Πιθανές εξηγήσεις είναι, αφενός, ο πιο ευάλωτος χαρακτήρας των δικαιούχων ΟΕΟ σε οικονομικούς κλυδωνισμούς και, αφετέρου, η μεγαλύτερη ενσωμάτωση των δασμολογικών προτιμήσεων του ΣΓΠ+ στις εξαγωγικές στρατηγικές των δικαιούχων.
|
Διάγραμμα 3: Προτιμησιακές και αδασμολόγητες εισαγωγές από χώρες του ΣΓΠ επί των συνολικών εισαγωγών από χώρες εκτός ΕΕ, 2019-2022
|
|
|
Ενώ η ΕΕ υπήρξε σημαντικός εξαγωγικός προορισμός για αρκετούς δικαιούχους του ΣΓΠ, οι εισαγωγές από αυτούς τους δικαιούχους του ΣΓΠ αντιπροσωπεύουν μικρό ποσοστό των συνολικών εισαγωγών της ΕΕ.
Επιπλέον, μεταξύ του 2019 και του 2022, το μερίδιο των εισαγωγών της ΕΕ που χρησιμοποιούν τις προτιμήσεις του ΣΓΠ μειώθηκε κατά 0,6 ποσοστιαίες μονάδες ενώ με άλλα προτιμησιακά καθεστώτα, όπως οι ΣΕΣ και οι μηδενικοί δασμοί του μάλλον ευνοούμενου κράτους, σημειώθηκε αύξηση (βλ. διάγραμμα 3). Για τις χώρες του γενικού ΣΓΠ, η μείωση αυτή είναι πρωτίστως αποτέλεσμα της μετάβασης από τη χρήση των προτιμήσεων του ΣΓΠ στις προτιμησιακές συναλλαγές στο πλαίσιο ΣΕΣ με την ΕΕ (ιδίως το Βιετνάμ, βλ. παρακάτω), γεγονός που υποδηλώνει ωριμότερες και στενότερες διμερείς εμπορικές και οικονομικές σχέσεις. Για τους δικαιούχους ΟΕΟ, η μείωση δείχνει τη μεγαλύτερη τρωτότητα έναντι εξωτερικών κλυδωνισμών, όπως επισημαίνεται παραπάνω.
Ο βασικός λόγος για τις χαμηλότερες προτιμησιακές εισαγωγές στο πλαίσιο του γενικού ΣΓΠ είναι η αυξανόμενη σημασία των ΣΕΣ της ΕΕ με χώρες του ΣΓΠ: κατά την περίοδο 2019-2022, το μερίδιο των προτιμησιακών εισαγωγών από χώρες του ΣΓΠ στο πλαίσιο ΣΕΣ επί των συνολικών εισαγωγών της ΕΕ αυξήθηκε από 0,1 % σε 0,4 % (βλ. διάγραμμα 3). Σε απόλυτους όρους, το εν λόγω μερίδιο υπερεξαπλασιάστηκε από 1,7 δισ. EUR σε 11,0 δισ. EUR, γεγονός που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τη μείωση των μεριδίων προτιμήσεων του ΣΓΠ. Επίσης, αυτό είναι αποτέλεσμα ειδικότερα της ΣΕΣ με το Βιετνάμ. Επιπλέον, είναι εμφανές ότι οι εισαγωγές αγαθών της ΕΕ από δικαιούχους του ΣΓΠ που έχουν μηδενικό δασμό ΜΕΚ έχουν αυξηθεί, σε σύγκριση με το προ της πανδημίας μερίδιό τους στις συνολικές εισαγωγές της ΕΕ, στο 4,7 % το 2022. Το μερίδιο των εισαγωγών της ΕΕ από χώρες του ΣΓΠ που επωφελήθηκαν από μειωμένους ή μηδενικούς δασμούς παρέμεινε σχεδόν σταθερό κατά την περίοδο αναφοράς και ανήλθε σε 87 % τόσο το 2019 όσο και το 2022.
Η χρησιμοποίηση προτιμήσεων για τις εισαγωγές από δικαιούχους του γενικού ΣΓΠ μειώθηκε μεταξύ του 2019 και του 2022 (διάγραμμα 4). Αυτό οδήγησε σε αύξηση του σχετικού μεριδίου των προτιμησιακών εισαγωγών από χώρες του ΣΓΠ+ και χώρες του καθεστώτος ΟΕΟ μεταξύ όλων των δικαιούχων του ΣΓΠ (διάγραμμα 5). Η φθίνουσα χρησιμοποίηση των προτιμήσεων του γενικού ΣΓΠ εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από τη διαθεσιμότητα μηδενικών δασμών ΜΕΚ ή άλλων προτιμήσεων εκτός του ΣΓΠ για προϊόντα που είναι επίσης επιλέξιμα για τις προτιμήσεις του γενικού ΣΓΠ, όπως η μετάβαση σε ΣΕΣ, μέσω των οποίων η ΕΕ εντείνει τη συνεργασία της με τη δικαιούχο χώρα. Η χρήση προτιμήσεων από άλλους δικαιούχους του ΣΓΠ παρέμεινε σταθερή κατά την ίδια περίοδο.
|
Διάγραμμα 4: Χρήση προτιμήσεων ΣΓΠ ανά καθεστώς, 2019-2022 (%)
|
Διάγραμμα 5: Προτιμησιακές εισαγωγές ΣΓΠ ανά καθεστώς, 2019-2022 (δισ. EUR και μερίδιο στις συνολικές εισαγωγές ΣΓΠ)
|
|
|
|
Οι περισσότερες εισαγωγές της ΕΕ από δικαιούχους του ΣΓΠ προέρχονται από περιορισμένο αριθμό χωρών και οι επιδόσεις από το 2019 ήταν ανομοιογενείς μεταξύ των ομάδων δικαιούχων και μεμονωμένων δικαιούχων (διάγραμμα 6). Υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των δικαιούχων χωρών όσον αφορά τις εισαγωγές της ΕΕ για τις οποίες χρησιμοποιήθηκαν ουσιαστικά οι προτιμήσεις του ΣΓΠ μεταξύ του 2019 και του 2022. Ορισμένες δικαιούχες χώρες κατέγραψαν σημαντική συρρίκνωση των εισαγωγών ΣΓΠ της ΕΕ, ενώ άλλες πέτυχαν ετήσια αύξηση σε διψήφιο ποσοστό. Αυτό ισχύει ιδίως για τις χώρες του καθεστώτος ΟΕΟ, όπως η Λιβερία (+183 %), η Μαδαγασκάρη (+149 %) και η Ζάμπια (+49 %), και η νέα δικαιούχος ΣΓΠ+, το Ουζμπεκιστάν (+69 %), μολονότι η Λιβερία και η Μαδαγασκάρη ξεκίνησαν από χαμηλή βάση.
Διάγραμμα 6: Προτιμησιακές εισαγωγές ΣΓΠ ανά προμηθευτή, 2019 και 2022 (σε εκατ. EUR και % συνολικών εισαγωγών ΣΓΠ)
Ορισμένοι από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς μεταξύ των δικαιούχων του ΣΓΠ έχουν ήδη αποχωρήσει ή αναμένεται να αποχωρήσουν από το σύστημα, καθώς έχουν ή θα έχουν διαπραγματευτεί προτιμησιακές εμπορικές συμφωνίες με την ΕΕ (Βιετνάμ) ή βρίσκονται σε διαδικασία διαπραγμάτευσης τέτοιου είδους συμφωνιών (Ινδία και Ινδονησία).
Τα ενδύματα και εξαρτήματα της ένδυσης εξακολουθούν να είναι ο σημαντικότερος τομέας στις εισαγωγές της ΕΕ από δικαιούχους του ΣΓΠ, αλλά η σχετική σημασία άλλων τομέων μεταβάλλεται (διάγραμμα 7). Το 2021 τα μηχανήματα και ο εξοπλισμός έγιναν για πρώτη φορά ο δεύτερος σημαντικότερος τομέας, καθώς η συναφής αξία προτιμησιακών εισαγωγών έφτασε τα 6,4 δισ. EUR το 2022 (8,0 % του συνόλου). Τα μηχανήματα ξεπέρασαν τα υποδήματα, τα οποία μειώθηκαν από 7,4 δισ. EUR το 2019 σε 6,1 δισ. EUR το 2022 (7,6 % του συνόλου). Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στις φθίνουσες εισαγωγές υποδημάτων από το Βιετνάμ στο πλαίσιο του γενικού ΣΓΠ, καθώς το Βιετνάμ άρχισε να χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο τις προτιμήσεις της ΣΕΣ (πράγμα που σημαίνει ότι η συνολική αξία των εισαγωγών υποδημάτων από το Βιετνάμ στην ΕΕ μειώθηκε πολύ λιγότερο —από 3,9 δισ. EUR το 2019 σε 3,5 δισ. EUR το 2021).
Διάγραμμα 7: Προτιμησιακές εισαγωγές ΣΓΠ ανά τμήμα, 2019 και 2022 [σε εκατ. EUR και % συνολικών εισαγωγών ΣΓΠ()]
Η εξέλιξη του εμπορίου με τους δικαιούχους του ΣΓΠ κατά την περίοδο αναφοράς αναλύεται περαιτέρω στο τμήμα 5 της παρούσας έκθεσης, καθώς και στα ειδικά υποτμήματα για καθένα από τα τρία καθεστώτα του ΣΓΠ (γενικό ΣΓΠ, ΣΓΠ+ και ΟΕΟ).
4.2.Μακροχρόνια προοπτική: 10 χρόνια από τη μεταρρύθμιση του ΣΓΠ το 2012
Διμερές εμπόριο με τους δικαιούχους του ΣΓΠ
Τα εμπορικά στατιστικά στοιχεία κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του ισχύοντος κανονισμού ΣΓΠ από το 2014 δείχνουν τον θετικό αντίκτυπο του ΣΓΠ στις εξαγωγές των δικαιούχων χωρών προς την ΕΕ.
Τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι από το 2014 οι δικαιούχοι του ΣΓΠ+ και του καθεστώτος ΟΕΟ χρησιμοποιούσαν τις περισσότερες προτιμήσεις, ενώ ορισμένες δικαιούχες χώρες αντιπροσώπευαν το μεγαλύτερο μέρος των χρησιμοποιούμενων προτιμήσεων. Επιπλέον, όλες οι δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ (γενικό ΣΓΠ, ΣΓΠ+ και ΟΕΟ) τείνουν να συγκεντρώνουν τις εξαγωγές τους σε συγκεκριμένα προϊόντα. Ο ισχυρότερος θετικός αντίκτυπος του ΣΓΠ ήταν η συμβολή του στην ανάπτυξη και στη διαφοροποίηση του εμπορίου μέσω των προτιμήσεων στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ. Κατά την εκπόνηση της εκτίμησης επιπτώσεων της Επιτροπής για την πρόταση της Επιτροπής για κανονισμό ΣΓΠ μετά το 2023, διενεργήθηκε ανάλυση βάσει μοντέλων με βάση ένα μοντέλο υπολογίσιμης γενικής ισορροπίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, σε περίπτωση απώλειας προτιμήσεων, οι εξαγωγές από τους δικαιούχους του ΣΓΠ+ προς την ΕΕ θα μπορούσαν να μειωθούν έως και κατά 25 % (για το Πακιστάν) και το ΑΕΠ των δικαιούχων χωρών του ΣΓΠ+ θα μπορούσε να μειωθεί έως και κατά 0,3 %. Σε απόλυτες τιμές, η απώλεια ΑΕΠ θα ήταν περίπου 6,6 δισ. EUR(). Οι ζημίες για τους δικαιούχους ΟΕΟ, όπου οι προτιμήσεις είναι ακόμη πιο γενναιόδωρες, δεν έχουν προσομοιωθεί στη μελέτη και θα πρέπει να προστεθούν επιπλέον οι προβλεπόμενες ζημίες ύψους 1,6 δισ. EUR για τους δικαιούχους του ΣΓΠ+ και 5 δισ. EUR για τους δικαιούχους του γενικού ΣΓΠ.
Μεταξύ του 2014 και του 2019, δηλαδή πριν από την πανδημία COVID-19, οι συνολικές προτιμησιακές εισαγωγές της ΕΕ-27 από τους σημερινούς δικαιούχους του ΣΓΠ που χρησιμοποιούν οποιοδήποτε από τα τρία καθεστώτα αυξήθηκαν κατά 56 %, ενώ οι συνολικές εισαγωγές από όλες τις τρίτες χώρες αυξήθηκαν κατά 17 % κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου. Οι εισαγωγές στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ κατέγραψαν ακόμα καλύτερες επιδόσεις, με αύξηση 81 % κατά την εν λόγω περίοδο (από 13,9 δισ. EUR το 2014 σε 25,2 δισ. EUR το 2019). Ταυτόχρονα, το μερίδιο των εισαγωγών από ΛΑΧ που χρησιμοποιούν προτιμήσεις στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ επί των συνολικών εισαγωγών της ΕΕ από ΛΑΧ αυξήθηκε από λιγότερο από 50 % σε πάνω από 66 %. Αυτό υποδηλώνει διαφοροποίηση από τα ορυκτά καύσιμα και άλλα είδη για τα οποία οι προτιμήσεις στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ δεν παρέχουν πρόσθετα πλεονεκτήματα (π.χ. επειδή οι εισαγωγικοί δασμοί ΜΕΚ της ΕΕ είναι ήδη μηδενικοί).
Παρά τον αντίκτυπο της κρίσης COVID-19 και την έξοδο του Βιετνάμ και άλλων δικαιούχων από το ΣΓΠ μεταξύ 2019 και 2022, όπως αναλύθηκε παραπάνω, η πιο μακροπρόθεσμη τάση παραμένει θετική, ιδίως για τους δικαιούχους του ΣΓΠ+ και του καθεστώτος ΟΕΟ, καθώς επίσης, σε ορισμένο βαθμό, για τις χώρες που υπάγονται στο γενικό καθεστώς ΣΓΠ. Στην πραγματικότητα, οι εισαγωγές από τους υφιστάμενους δικαιούχους του ΣΓΠ+ έφθασαν σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα το 2022, ανερχόμενες σε 80,6 δισ. EUR (διάγραμμα 8).
Διάγραμμα 8: Προτιμησιακές εισαγωγές ΣΓΠ ανά καθεστώς, 2014-2022 (σε δισ. EUR)
Το αδασμολόγητο και άνευ ποσοστώσεων καθεστώς ΟΕΟ στήριξε τη βελτίωση των εγχώριων εσόδων για τις οικονομίες με το χαμηλότερο εισόδημα στον κόσμο. Οι δικαιούχοι του καθεστώτος ΟΕΟ κατέγραψαν σημαντική συνολική αύξηση των εξαγωγών προς την ΕΕ με καλές επιδόσεις σε όλους τους τομείς. Οι δικαιούχοι του ΣΓΠ+ έχουν επιδείξει, κατά μέσο όρο, μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις κρίσεις σε σύγκριση με τους δικαιούχους του γενικού ΣΓΠ και του καθεστώτος ΟΕΟ, με σταθερή αύξηση των εξαγωγών προς την ΕΕ με την πάροδο των ετών, μικρότερη συρρίκνωση το 2020 και σημαντική ανάκαμψη το 2021.
Συμμόρφωση με διεθνή πρότυπα
Παράλληλα με τα οικονομικά οφέλη του ΣΓΠ, οι δικαιούχες χώρες έχουν σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη συμμόρφωση με τα διεθνή πρότυπα. Ως προϋπόθεση για την ένταξη στο ΣΓΠ+, όλοι οι δικαιούχοι του ΣΓΠ+ κύρωσαν τις σχετικές 27 διεθνείς συμβάσεις, διατήρησαν την κύρωση και δεν διατύπωσαν επιφυλάξεις που αντίκεινται στις αρχές των συμβάσεων. Η συνολική συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του ΣΓΠ+ όσον αφορά τη συνεργασία με τα όργανα παρακολούθησης του ΟΗΕ και της ΔΟΕ και την υποβολή εκθέσεων σε αυτά είναι σχετικά υψηλή, καθώς οι περισσότερες εκθέσεις υποβλήθηκαν εγκαίρως, Στις λιγοστές περιπτώσεις στις οποίες οι εκθέσεις υποβλήθηκαν καθυστερημένα ή και καθόλου, η Επιτροπή και η ΕΥΕΔ επισήμαναν το γεγονός αυτό στις ενδιαφερόμενες χώρες. Επιπλέον, οι δικαιούχοι του ΣΓΠ+ έχουν δεσμευτεί για την αποτελεσματική εφαρμογή των συμβάσεων και έχουν συμμετάσχει στη λεπτομερή παρακολούθηση αυτής της δέσμευσης έναντι της ΕΕ. Τα ειδικά κίνητρα που παρέχονται μέσω του καθεστώτος ΣΓΠ+ συνέβαλαν καθοριστικά στην επίτευξη αυτού του στόχου.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θεσπίσει αυστηρή διαδικασία συνεργασίας με τους δικαιούχους του ΣΓΠ+, χρησιμοποιώντας όλους τους πολιτικούς και τεχνικούς διαύλους συνεργασίας και διαλόγου. Μέσω ειδικών αποστολών παρακολούθησης στους δικαιούχους του ΣΓΠ+, συλλέγονται επιτόπου αποδεικτικά στοιχεία και πραγματοποιείται ενημέρωση σχετικά με τις υποχρεώσεις συμμόρφωσης. Η συνεργασία αυτή βασίζεται στα ζητήματα που επισημαίνονται από τους εποπτικούς μηχανισμούς των Ηνωμένων Εθνών και της ΔΟΕ και στις εκθέσεις και τις συστάσεις τους, με στόχο την ενίσχυση της προόδου σε βάθος χρόνου όσον αφορά την αντιμετώπιση των εν λόγω ζητημάτων. Η ΕΕ παρέχει επίσης σημαντική οικονομική και τεχνική στήριξη στις δικαιούχες χώρες στις προσπάθειές τους να εφαρμόσουν αποτελεσματικά τις διεθνείς συμβάσεις.
Όσον αφορά την αποτελεσματική εφαρμογή στην πράξη, σημειώθηκε σημαντική πρόοδος στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ιδίως με μεσοπρόθεσμη έως μακροπρόθεσμη προοπτική, με την πραγματοποίηση νομοθετικών μεταρρυθμίσεων σε αρκετές δικαιούχες χώρες για την αντιμετώπιση βασικών προκλήσεων. Οι θετικές εξελίξεις είναι εμφανείς, ιδίως όσον αφορά τις προσπάθειες για την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών και των παιδιών, την καταπολέμηση των βασανιστηρίων και της κακομεταχείρισης και την εξάλειψη της παιδικής εργασίας και της καταναγκαστικής εργασίας. Για παράδειγμα, το Πακιστάν θέσπισε νόμο κατά των βασανιστηρίων και του θανάτου κατά την κράτηση το 2022. Η Βολιβία κατέθεσε νομοσχέδιο που ορίζει τα βασανιστήρια σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και θέσπισε εθνικό μηχανισμό πρόληψης. Ωστόσο, παρά τη θετική αυτή πρόοδο όσον αφορά τη διασφάλιση ευνοϊκού νομικού πλαισίου, η αποτελεσματική εφαρμογή και επιβολή εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Οι περιορισμοί στον χώρο της κοινωνίας των πολιτών και στην ελευθερία της έκφρασης αποτελούν επίσης κοινές ανησυχίες σε αρκετούς δικαιούχους του ΣΓΠ. Η έμφυλη βία αποτελεί κοινό πρόβλημα, το οποίο επιδεινώθηκε από την κρίση COVID-19 και τους σχετικούς περιορισμούς.
Επίσης, έχει σημειωθεί πρόοδος στον τομέα των εργασιακών δικαιωμάτων και των συνθηκών εργασίας. Όλες οι δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ+ έχουν θεσπίσει νέα νομοθεσία ή έχουν τροποποιήσει την ισχύουσα νομοθεσία για να συμμορφωθούν καλύτερα με τα διεθνή πρότυπα. Για παράδειγμα, η Σρι Λάνκα έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην καταπολέμηση της παιδικής εργασίας. Το Ουζμπεκιστάν έχει εξαλείψει την καταναγκαστική και παιδική εργασία στη συγκομιδή βαμβακιού καταβάλλοντας συνεχείς προσπάθειες από το 2016. Ωστόσο, σε αρκετές χώρες απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες, καθώς η συμμόρφωση με τις συμβάσεις είναι ανεπαρκής ακόμα ή υπάρχει έλλειψη αποτελεσματικής συνεργασίας με τη ΔΟΕ και ενημέρωσης σχετικά με την επιβολή και τις επιπτώσεις των πολιτικών.
Συνολικά, οι δικαιούχες χώρες σημειώνουν πρόοδο όσον αφορά την αντιμετώπιση βασικών προκλήσεων στον τομέα του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής. Θετικές εξελίξεις όσον αφορά την εφαρμογή του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ και της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλότητα έχουν σημειωθεί σε όλες τις δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ+. Οι πιο φιλόδοξες, εθνικά καθορισμένες συνεισφορές και η συνεργασία στα πολυμερή φόρουμ σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τη βιοποικιλότητα αποτελούν επίσης θετικές εξελίξεις. Αντιθέτως, η αποτελεσματική εφαρμογή των συμβάσεων αποτέλεσε πρόκληση και πρέπει ακόμα να διευθετηθούν οι υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων στις περισσότερες δικαιούχες χώρες όσον αφορά τη σύμβαση για το διεθνές εμπόριο και τα είδη που απειλούνται με εξαφάνιση (CITES), τη σύμβαση της Βασιλείας για τον έλεγχο της διασυνοριακής διακίνησης επικίνδυνων αποβλήτων και το πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη βιοασφάλεια.
Όσον αφορά τη χρηστή διακυβέρνηση, παρατηρήθηκαν θετικές εξελίξεις όσον αφορά τόσο τις προσπάθειες για τον έλεγχο των ναρκωτικών όσο και τα μέτρα κατά της διαφθοράς. Παρότι γενικά οι προσπάθειες είναι σαφώς αντιληπτές, εξακολουθούν να υπάρχουν μακροπρόθεσμες προκλήσεις, όπως η δημιουργία λειτουργικών και πολιτικά ανεξάρτητων υπηρεσιών καταπολέμησης της διαφθοράς.
5.Τα τρία καθεστώτα
5.1.Γενικό ΣΓΠ
Σήμερα υπάρχουν δέκα δικαιούχοι του γενικού ΣΓΠ: Δημοκρατία του Κονγκό, Νήσοι Κουκ, Ινδία, Ινδονησία, Κένυα, Μικρονησία, Νιγηρία, Νιούε, Συρία και Τατζικιστάν. Ο αριθμός αυτός έχει μειωθεί με την πάροδο των ετών, μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, καθώς το καθεστώς εισοδήματος των δικαιούχων του γενικού ΣΓΠ αυξάνεται και/ή καθώς οι δικαιούχοι συνάπτουν προτιμησιακές εμπορικές συμφωνίες με την ΕΕ και συνεπώς δεν πληρούν πλέον τις προϋποθέσεις για το ΣΓΠ· ή καθώς υποβάλλουν επιτυχώς αίτηση για το ΣΓΠ+.
Όπως επισημάνθηκε ήδη στο τμήμα 3, το Βιετνάμ εγκατέλειψε το σύστημα την 1η Ιανουαρίου 2023, μετά την έναρξη ισχύος της ΣΕΣ του με την ΕΕ την 1η Αυγούστου 2020, ενώ η Ινδία και η Ινδονησία διαπραγματεύονται προς το παρόν προτιμησιακές εμπορικές συμφωνίες με την ΕΕ.
Κατά την περίοδο αναφοράς, οι δικαιούχοι του γενικού ΣΓΠ συνέχισαν να αντιπροσωπεύουν σημαντικό μερίδιο της συνολικής χρήσης του ΣΓΠ, με την Ινδία και την Ινδονησία να είναι οι μεγαλύτεροι χρήστες του ΣΓΠ (διάγραμμα 9). Τα είδη ένδυσης (Τ-11β), τα μηχανήματα (Τ-16) και τα υποδήματα (Τ-12) είναι τα κύρια προϊόντα που χρησιμοποιούν το γενικό ΣΓΠ: συνολικά, αντιπροσώπευαν σχεδόν το 50 % των συνολικών εισαγωγών του γενικού ΣΓΠ το 2022.
Διάγραμμα 9: Γενικό ΣΓΠ — Εισαγωγές που κάνουν χρήση προτιμήσεων ανά δικαιούχο χώρα, 2019-2022 (σε εκατ. EUR)
Λόγω της υψηλής συγκέντρωσης των εισαγωγών συγκεκριμένων προϊόντων από ορισμένους δικαιούχους του γενικού ΣΓΠ, ενεργοποιήθηκαν μηχανισμοί διαβάθμισης() για ορισμένα προϊόντα από τρεις δικαιούχους του γενικού ΣΓΠ —την Ινδία, την Ινδονησία και την Κένυα— κατά την περίοδο αναφοράς και το 2023, με αποτέλεσμα οι εισαγωγές στην ΕΕ των εν λόγω αγαθών που προέρχονται από τις εν λόγω χώρες να μην επωφελούνται πλέον από τις προτιμήσεις. Αυτό αποτελεί ένδειξη βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των σχετικών τομέων αγαθών και του βιομηχανικού τομέα στους εν λόγω δικαιούχους του γενικού ΣΓΠ.
Η Λευκορωσία ήταν επισήμως επιλέξιμη για το γενικό ΣΓΠ, αλλά η ΕΕ ανέστειλε πλήρως τις προτιμήσεις του ΣΓΠ ήδη από το 2006 λόγω σοβαρών παραβιάσεων των εργασιακών δικαιωμάτων. Η Λευκορωσία εξέφρασε ενδιαφέρον να έχει εκ νέου επαφές σχετικά με το θέμα αυτό πριν από τις νοθευμένες εκλογές του 2020. Δεδομένης της συνεχούς επιδείνωσης της κατάστασης στη Λευκορωσία, καθώς και των σχέσεων ΕΕ-Λευκορωσίας έκτοτε, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της απρόκλητης και αδικαιολόγητης στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η ανάκληση διατηρείται.
5.2.ΣΓΠ+
Το ειδικό καθεστώς κινήτρων για την αειφόρο ανάπτυξη και τη χρηστή διακυβέρνηση, ή ΣΓΠ+, εξακολουθεί να αποτελεί βασικό εργαλείο για τη συνεργασία με τις ευάλωτες αναπτυσσόμενες χώρες και τη στήριξή τους. Κατά την περίοδο αναφοράς, οι εννέα δικαιούχοι του ΣΓΠ+ ήταν η Αρμενία, η Βολιβία, το Πράσινο Ακρωτήριο, η Κιργιζία, η Μογγολία, το Πακιστάν, οι Φιλιππίνες, η Σρι Λάνκα και το Ουζμπεκιστάν.
Παρά τις παγκόσμιες οικονομικές προκλήσεις, μια χώρα δικαιούχος του ΣΓΠ+ (Αρμενία) αποχώρησε από το σύστημα την 1η Ιανουαρίου 2022 χάρη στην οικονομική της ανάπτυξη και το υψηλότερο εισοδηματικό καθεστώς της.
Το καθεστώς ΣΓΠ+ παραμένει ελκυστικό για τους δικαιούχους του γενικού ΣΓΠ, όπως αποδεικνύεται από τις προσπάθειες των δικαιούχων να αναλάβουν πρόσθετες δεσμεύσεις σχετικά με την κύρωση και την αποτελεσματική εφαρμογή των σχετικών διεθνών συμβάσεων. Αυτό καταδεικνύεται, για παράδειγμα, από την επιτυχή αίτηση του Ουζμπεκιστάν και την υπαγωγή του στο καθεστώς ΣΓΠ+ από την 1η Απριλίου 2021 και από τη συμμετοχή του Τατζικιστάν σε διάλογο πριν από την υποβολή αίτησης κατά την περίοδο αναφοράς, ο οποίος οδήγησε σε επίσημο αίτημα προσχώρησης στο ΣΓΠ+ τον Απρίλιο του 2023 (βλ. επίσης τμήμα 3.1 παραπάνω).
Οι τρεις πρώτοι δικαιούχοι του ΣΓΠ+ όσον αφορά την αξία των εξαγωγών προς την ΕΕ (Πακιστάν, Φιλιππίνες και Σρι Λάνκα) αντιπροσώπευαν πάνω από το 90 % του συνόλου των εισαγωγών στην ΕΕ στο πλαίσιο του ΣΓΠ+ κατά την περίοδο αναφοράς, ενώ ο νέος δικαιούχος του ΣΓΠ+ (Ουζμπεκιστάν) κατατάχθηκε στην τέταρτη θέση και με αυξανόμενη χρήση των προτιμήσεων (διάγραμμα 10). Όσον αφορά τα προϊόντα, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και τα είδη ένδυσης συνδυαστικά (Τ-11α και Τ-11β) αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 60 % των συνολικών εισαγωγών του ΣΓΠ+ στην ΕΕ το 2022, ενώ ακολουθούν οι ηλεκτρικές συσκευές (Τ-16) και τα έλαια, τα λίπη και τα κεριά (Τ-3).
Διάγραμμα 10: ΣΓΠ+ – Εισαγωγές που κάνουν χρήση προτιμήσεων ανά δικαιούχο χώρα, 2019-2022 (σε εκατ. EUR)
|
|
Η ΕΕ προέβη στην παρακολούθηση της τήρησης των υποχρεώσεων των δικαιούχων του ΣΓΠ+ κατά την περίοδο αναφοράς μέσω γραπτών ανταλλαγών πληροφοριών, καθώς και με αυτοπρόσωπες ειδικές αποστολές μόλις το επέτρεψε η παγκόσμια υγειονομική κατάσταση: κατά την περίοδο αναφοράς κατέστη δυνατή η διεξαγωγή αποστολών στην Κιργιζία, το Πακιστάν, τις Φιλιππίνες, τη Σρι Λάνκα και το Ουζμπεκιστάν(). Θέματα σχετικά με τις υποχρεώσεις του ΣΓΠ+ συζητήθηκαν τακτικά και στο πλαίσιο άλλων συνεδριάσεων υψηλού επιπέδου, συμπεριλαμβανομένων των επιτροπών εμπορίου και άλλων επιτροπών και των διαλόγων για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ειδικά έγγραφα εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής για καθέναν από τους εννέα δικαιούχους του ΣΓΠ+ συνοδεύουν την παρούσα έκθεση και καλύπτουν λεπτομερέστερα την κατάσταση εφαρμογής των 27 σχετικών με το ΣΓΠ συμβάσεων ανά χώρα, καθώς και τις δραστηριότητες παρακολούθησης, τον οικονομικό αντίκτυπο του ΣΓΠ+ και το ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο για το ΣΓΠ στις εν λόγω χώρες.
5.3.Καθεστώς «Όλα εκτός από όπλα» (ΟΕΟ)
Οι χώρες του καθεστώτος ΟΕΟ αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα όλων των δικαιούχων του ΣΓΠ —47 ΛΑΧ επωφελούνται επί του παρόντος από την αδασμολόγητη και άνευ ποσοστώσεων πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ στο πλαίσιο αυτού του καθεστώτος. Οι εισαγωγές από ΛΑΧ αντιπροσώπευαν το 2 % των συνολικών εισαγωγών της ΕΕ το 2019 και το 40 % των συνολικών εισαγωγών από όλες τις χώρες του ΣΓΠ. Το 69 % αυτών των εισαγωγών από ΛΑΧ επωφελήθηκε από προτιμήσεις στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ(). Τα κορυφαία προϊόντα (αξίας άνω του 1 δισ. EUR το καθένα) που εισήχθησαν στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ το 2022 ήταν τα είδη ένδυσης και υπόδησης (Τ-11β και Τ-12α), ακολουθούμενα από βασικά μέταλλα και είδη από βασικά μέταλλα (Τ-15β) και ψάρια και μαλακόστρακα (Τ-1β).
Κατά την περίοδο αναφοράς, η χρησιμοποίηση προτιμήσεων στις χώρες του καθεστώτος ΟΕΟ παρέμεινε σχεδόν σταθερή στο 93 % κατά μέσο όρο. Η μείωση των προτιμησιακών εισαγωγών το 2020 και το 2021 (βλ. περαιτέρω τμήμα 4 παραπάνω) είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης που συνδέεται με την πανδημία COVID-19, η οποία ανέτρεψε αρχικά τις επιδόσεις που είχαν σημειωθεί από το 2014 έως το 2019: ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των εισαγωγών αγαθών από δικαιούχους ΟΕΟ κατά την προηγούμενη περίοδο (12,6 %) ήταν σημαντικά υψηλότερος από τη συνολική αύξηση των εισαγωγών της ΕΕ (3,2 %). Ωστόσο, μεταξύ 2019 και 2021, η μέση ετήσια αύξηση των συνολικών εισαγωγών αγαθών της ΕΕ ήταν 10,6 %, ενώ οι προτιμησιακές εισαγωγές από δικαιούχους ΟΕΟ συρρικνώθηκαν κατά 5,9 % ετησίως κατά μέσο όρο. Οι υψηλές επιδόσεις το 2022 όμως είχαν ως αποτέλεσμα οι δικαιούχες χώρες του καθεστώτος ΟΕΟ να μπορέσουν να ανακτήσουν την ανταγωνιστική θέση την οποία είχαν επιτύχει πριν από την πανδημία.
Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι στη μείωση αυτή το 2020 και το 2021 κυριάρχησε σε μεγάλο βαθμό η μείωση των εισαγωγών της ΕΕ από την Καμπότζη, το Μπανγκλαντές και τη Μιανμάρ (μ’ αυτή τη σειρά), οι οποίες αντιπροσωπεύουν από κοινού το 90 % της μείωσης των προτιμησιακών εισαγωγών της ΕΕ από όλες τις ΛΑΧ μεταξύ 2019 και 2021. Αυτό σημαίνει ότι, κατά μέσο όρο, άλλες ΛΑΧ δεν μείωσαν σχεδόν καθόλου τις εξαγωγές τους προς την ΕΕ, ενώ 19 ΛΑΧ αύξησαν τις εξαγωγές τους. Στην περίπτωση της Καμπότζης και της Μιανμάρ, η μείωση εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από ειδικούς ανά χώρα πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες —τη μερική ανάκληση των προτιμήσεων στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ για την Καμπότζη και τις επιπτώσεις του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 2021 για τη Μιανμάρ.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, τα μέτρα διασφάλισης που επιβλήθηκαν από την Επιτροπή το 2019 στις εισαγωγές ρυζιού από την Καμπότζη και τη Μιανμάρ εφαρμόστηκαν έως τον Ιανουάριο του 2022.
Οι τρεις μεγαλύτεροι δικαιούχοι ΟΕΟ υπάγονταν σε πλαίσιο ενισχυμένης συνεργασίας κατά την περίοδο αναφοράς (Μπανγκλαντές, Καμπότζη και Μιανμάρ). Κατά την εν λόγω περίοδο, οι προτιμήσεις στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ ανακλήθηκαν εν μέρει από την Καμπότζη από τις 12 Αυγούστου 2020 λόγω σοβαρών και συστηματικών ανησυχιών που διαπιστώθηκαν στη χώρα σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η παρούσα έκθεση συνοδεύεται από ειδικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που παρέχει λεπτομερέστερες πληροφορίες σχετικά με την εν λόγω ενισχυμένη συνεργασία και τις σχετικές εξελίξεις σ’ αυτές τις τρεις χώρες.
Οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και η ΕΥΕΔ μπορούν, κατά περίπτωση, να εντείνουν περαιτέρω την επαγρύπνησή τους όσον αφορά την κατάσταση των ανθρώπινων και εργασιακών δικαιωμάτων και σε άλλες χώρες του καθεστώτος ΟΕΟ, ανάλογα με τις τρέχουσες και τις μελλοντικές εξελίξεις. Είναι σημαντικό να υπενθυμιστεί ότι η συνέχιση της άσκησης προτιμήσεων στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ προϋποθέτει ότι οι δικαιούχοι ΟΕΟ τηρούν και αυτοί τις αρχές που ορίζονται σε όλες τις συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών και της ΔΟΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα εργασιακά δικαιώματα, οι οποίες απαριθμούνται στο παράρτημα VIII του κανονισμού ΣΓΠ.
6.Εταιρικές σχέσεις και συνεργασία
6.1.Στήριξη των δικαιούχων του ΣΓΠ
Το ΣΓΠ είναι ένα ολοκληρωμένο εργαλείο για τη στήριξη της μακροπρόθεσμης αειφόρου ανάπτυξης στις δικαιούχες χώρες, όπως αναφέρθηκε ήδη στο τμήμα 1. Ο στόχος αυτός υποστηρίζεται περαιτέρω από την εκπόνηση πολυετών ενδεικτικών προγραμμάτων (στο εξής: ΠΕΠ), τα οποία καθορίζουν τους τομείς προτεραιότητας της ΕΕ και τους ειδικούς στόχους για την αναπτυξιακή συνεργασία με τις αντίστοιχες χώρες (πιο πρόσφατα για την περίοδο 2021-2027). Αυτό γίνεται σε διάλογο με την κυβέρνηση της χώρας-εταίρου, την κοινωνία των πολιτών και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς και φορείς παρακολούθησης, προκειμένου να βοηθηθούν οι χώρες να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και να μεγιστοποιήσουν τη χρήση και τα οφέλη των προτιμήσεων του ΣΓΠ.
Η πλειονότητα των ΠΕΠ περιλαμβάνει στήριξη για την αειφόρο ανάπτυξη και την αξιοπρεπή εργασία, με δίκαιες και πρόσφορες συνθήκες εργασίας, γεγονός που θα δώσει τη δυνατότητα στην Επιτροπή να σχεδιάσει, κατά περίπτωση, ειδικές δράσεις και μέτρα που συμβάλλουν στη σχετική στήριξη των χωρών του ΣΓΠ. Οι εργασίες για την κύρωση και την αποτελεσματική εφαρμογή των συμβάσεων και των δεσμεύσεων που σχετίζονται με τη χρηστή διακυβέρνηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη μετανάστευση και το περιβάλλον έχουν επίσης ευρεία υποστήριξη από τα ΠΕΠ γενικά. Δεδομένου ότι οι χώρες του ΣΓΠ+ αντιμετωπίζουν ειδικές απαιτήσεις ώστε να είναι επιλέξιμες για τις πρόσθετες δασμολογικές προτιμήσεις, συνήθως δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σ’ αυτό.
Το 2020 η ΕΕ και τα κράτη μέλη της παρείχαν από κοινού 22,9 δισ. EUR ή το 40 % της παγκόσμιας βοήθειας για το εμπόριο, γεγονός που τα καθιστά τον μεγαλύτερο χορηγό βοήθειας για το εμπόριο στον κόσμο. Η βοήθεια της ΕΕ για το εμπόριο συντονίζεται στενά με την εμπορική πολιτική της. Κατά συνέπεια, το 96 % της βοήθειας για το εμπόριο χορηγείται σε χώρες που έχουν προτιμησιακή πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ, μεταξύ άλλων μέσω του ΣΓΠ. Οι δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ έλαβαν πάνω από το ένα τρίτο της βοήθειας της ΕΕ για το εμπόριο, χωρίς να ληφθούν υπόψη εκείνες που ενδέχεται να έχουν άλλα είδη προτιμησιακής πρόσβασης. Μεταξύ των δικαιούχων του ΣΓΠ, η βοήθεια για το εμπόριο διοχετεύεται, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, σε χώρες που έχουν πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ στο πλαίσιο του καθεστώτος ΟΕΟ.
Το 2020 η βοήθεια της ΕΕ για το εμπόριο που προοριζόταν για τις δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ επικεντρώθηκε σχετικά περισσότερο σε δύο τομείς: πρώτον, στην εμπορική πολιτική και στους κανονισμούς, οι οποίοι συχνά περιλαμβάνουν στήριξη στην ικανότητα σχεδιασμού και εφαρμογής της εμπορικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων ειδικών τομέων, όπως τα πλαίσια για τα υγειονομικά και φυτοϋγειονομικά μέτρα, τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, οι τεχνικοί κανονισμοί, η διευκόλυνση του εμπορίου και οι τελωνειακές μεταρρυθμίσεις· δεύτερον, στην ανάπτυξη ικανοτήτων που σχετίζονται με την ανάπτυξη του εμπορίου και συχνά επικεντρώνονται στην ενίσχυση της χρήσης του ΣΓΠ και άλλων καθεστώτων μέσω της στήριξης της ανταγωνιστικότητας των εξαγωγών των επιχειρήσεων, της δημιουργίας δεσμών με αγοραστές κ.λπ.
Η βοήθεια της ΕΕ για το εμπόριο, συμπεριλαμβανομένης της στήριξής της για τη συμμόρφωση με το ΣΓΠ και τη χρήση του, αποτελεί εργαλείο για την υλοποίηση της Global Gateway. Δρομολογήθηκε τον Δεκέμβριο του 2021 και αποτελεί νέα στρατηγική για την κινητοποίηση επενδύσεων συνολικού ύψους 300 δισ. EUR για την περίοδο 2021-2027. Το ήμισυ του ποσού αυτού έχει διατεθεί για τη δέσμη επενδυτικών μέτρων Ευρώπης-Αφρικής της Global Gateway. Σύμφωνα με τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες και τη δέσμευση της ΕΕ για την ατζέντα του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη, στόχος της στρατηγικής Global Gateway είναι να ενισχύσει τις έξυπνες, καθαρές και ασφαλείς επενδύσεις στους τομείς της ψηφιακής τεχνολογίας, της ενέργειας και των μεταφορών, καθώς και να ενισχύσει τα συστήματα υγείας, εκπαίδευσης και έρευνας σε ολόκληρο τον κόσμο για τη στήριξη μιας διαρκούς παγκόσμιας ανάκαμψης, προωθώντας παράλληλα τις οικουμενικές αξίες και τα υψηλά πρότυπα, τη χρηστή διακυβέρνηση και τη διαφάνεια. Η Global Gateway θα υλοποιηθεί μέσω της προσέγγισης του τύπου «Ομάδα Ευρώπη», η οποία φέρνει σε επαφή την ΕΕ και τα κράτη μέλη της ΕΕ με τους εκτελεστικούς οργανισμούς τους και τις δημόσιες αναπτυξιακές τράπεζες, καθώς και τα ευρωπαϊκά ιδρύματα αναπτυξιακής χρηματοδότησης. Επιδιώκει επίσης να κινητοποιήσει τον ιδιωτικό τομέα για τη μόχλευση επενδύσεων για μετασχηματιστικό αντίκτυπο.
Πέρα από αυτό το γενικό πλαίσιο, υπάρχουν περαιτέρω ειδικές ευκαιρίες για τη στήριξη των στόχων του ΣΓΠ, ορισμένα παραδείγματα των οποίων περιγράφονται παρακάτω. Περαιτέρω επιλογές προκειμένου οι δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ να επωφεληθούν από την ανάπτυξη ικανοτήτων που χρηματοδοτείται από την ΕΕ είναι, για παράδειγμα, το πρόγραμμα Socieux + ή η TAIEX.
Το έργο «Trade for Decent Work» (εμπόριο για αξιοπρεπή εργασία)() (2019-2021, 6 εκατ. EUR), το οποίο συγχρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ και τη Φινλανδία και υλοποιήθηκε από τη ΔΟΕ, προώθησε την εφαρμογή των θεμελιωδών συμβάσεων της ΔΟΕ σε συγκεκριμένες χώρες στο πλαίσιο των καθεστώτων ΣΓΠ+ και ΟΕΟ της ΕΕ. Η λειτουργία του έργου βασίστηκε σε δύο πλαίσια: (1) σ’ έναν παγκόσμιο μηχανισμό, με την ανάληψη παγκόσμιων πρωτοβουλιών στο πλαίσιο των διεθνών προτύπων εργασίας και ad hoc στήριξη για συγκεκριμένες ανάγκες των χωρών-εταίρων και (2) σ’ έναν μηχανισμό εστιασμένο σε κάθε χώρα που παρέχει στήριξη σε επιλεγμένες χώρες-στόχους κάθε χρόνο. Το έργο περιλάμβανε διάφορους δικαιούχους του ΣΓΠ (Μπανγκλαντές, Πράσινο Ακρωτήριο, Μογγολία, Μαδαγασκάρη, Μοζαμβίκη, Πακιστάν και Φιλιππίνες). Η εφαρμογή του προγράμματος συνεχίζεται την περίοδο 2022-2024.
Τα έτη 2020-2021 σηματοδότησαν την ολοκλήρωση τριών έργων σχετικών με το ΣΓΠ+ που χρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μέσου για τη Δημοκρατία και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, συνολικού ύψους 5,7 εκατ. EUR. Ο γενικός στόχος των έργων αυτών ήταν να δοθεί η δυνατότητα στους φορείς της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των συνδικαλιστικών οργανώσεων, να παρακολουθούν την αποτελεσματική συμμόρφωση και εφαρμογή των συμβάσεων που σχετίζονται με το ΣΓΠ+ στις χώρες όπου εφαρμόζεται το ειδικό καθεστώς κινήτρων. Πιο συγκεκριμένα, τα έργα αυτά αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της ευαισθητοποίησης και της ικανότητας των φορέων της κοινωνίας των πολιτών να διεξαγάγουν την παρακολούθηση, αλλά και να υποστηρίξουν νομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις για την προάσπιση των εργασιακών και ευρύτερων ανθρώπινων δικαιωμάτων στις δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ+. Αυτό επιτεύχθηκε, για παράδειγμα, με τη σύσταση ειδικών ομάδων παρακολούθησης για την παρακολούθηση της εφαρμογής των κύριων συμφωνιών που σχετίζονται με τις συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών και της ΔΟΕ, την ανάπτυξη εποικοδομητικού πολιτικού διαλόγου μεταξύ των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ), των κοινωνικών εταίρων και των κρατικών φορέων σχετικά με τα θέματα αυτά ή την προσέγγιση εξωτερικού κοινού μέσω εκτεταμένης κάλυψης από τα μέσα ενημέρωσης, εθνικής εκπαιδευτικής εκστρατείας για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή υποβολής στα όργανα των Συνθηκών και καθολικών περιοδικών εξετάσεων. Για παράδειγμα, στη Βολιβία, οι χρηματοδοτούμενες από την ΕΕ δράσεις επικεντρώθηκαν στην παρακολούθηση και την υποστήριξη των ΟΚΠ σχετικά με τις κυρωθείσες συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα ενώπιον εθνικών και διεθνών οργάνων, όπως η Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (IACHR) και τα Ηνωμένα Έθνη. Η μεγάλη σημασία και ο ευρύς αντίκτυπος των εν λόγω έργων επισημάνθηκαν σε διάφορες αξιολογήσεις και, ειδικότερα, η βελτίωση της γενικής κατανόησης του καθεστώτος ΣΓΠ+, η ενίσχυση του διαλόγου και της συνεργασίας με κρατικούς φορείς, καθώς και η αυξημένη ικανότητα των ΟΚΠ να αξιολογούν και να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με τη συμμόρφωσή τους.
Η ΕΕ υποστήριξε επίσης την παροχή ολοκληρωμένων, διαφανών και κεντρικών πληροφοριών σχετικά με το ΣΓΠ τόσο για τους δικαιούχους, τις επιχειρήσεις, την κοινωνία των πολιτών όσο και για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής μέσω του έργου «GSP Hub». Το έργο «GSP Hub» (2019-2021, 400 000 EUR) αποσκοπούσε στη βελτίωση της ευαισθητοποίησης και της διαφάνειας του ΣΓΠ, των οικονομικών οφελών του και της παρακολούθησής του, μέσω ειδικού δικτυακού τόπου, γραπτών δημοσιεύσεων και μιας σειράς εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης στην Ευρώπη και στις δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ. Η συντήρηση και η επικαιροποίηση του δικτυακού τόπου θα συνεχιστούν έως το 2024.
Πέραν της στήριξης για την εφαρμογή των σχετικών συμβάσεων του ΣΓΠ+, η ΕΕ έχει επίσης παράσχει ειδική ανά τομέα βοήθεια στις δικαιούχες χώρες για να επιτευχθεί η μεγιστοποίηση της χρησιμοποίησης των προτιμήσεων του ΣΓΠ+. Το έργο εμπορικής βοήθειας ΕΕ-Σρι Λάνκα (8 εκατ. EUR) παρείχε, για παράδειγμα, ειδική τομεακή βοήθεια για την υγειονομική και φυτοϋγειονομική συμμόρφωση, τη συσκευασία και την επισήμανση, τη διαχείριση των εξαγωγών και την εμπορία, καθώς και τις διασυνδέσεις της αγοράς στους τομείς των μπαχαρικών και των μεταποιημένων τροφίμων. Το έργο διευκόλυνε επίσης τη διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής εξαγωγών και συνέβαλε στην έγκριση εθνικής στρατηγικής και σχεδίου δράσης για τις υποδομές ποιότητας, καθώς και στη δημοσίευση επιχειρηματικού οδηγού για το ΣΓΠ+.
6.2.Επόμενη ημέρα
Κατά τα επόμενα έτη, η γενική κατεύθυνση της στήριξης προς τους δικαιούχους του ΣΓΠ+ θα καθοριστεί με τη συνέχιση της εφαρμογής του NDICI-Global Europe(), του νέου κύριου χρηματοδοτικού μέσου της ΕΕ για την εξωτερική της δράση κατά την περίοδο 2021-2027, όπως αναφέρεται στο τμήμα 6.1. Το 2024 θα ολοκληρωθεί ενδιάμεση επανεξέταση, η οποία θα δώσει την ευκαιρία να προσαρμοστούν οι προτεραιότητες και οι πόροι, όπου χρειάζεται, για την περίοδο 2024-2027. Με βάση τα ΠΕΠ, καταρτίζονται ετήσια σχέδια δράσης και άλλα μέτρα που καθορίζουν συγκεκριμένες δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν. Κατά την κατάρτιση των ΠΕΠ και σχεδίων δράσης για τους δικαιούχους του ΣΓΠ, λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες τους για διευκόλυνση του εμπορίου, μεταξύ άλλων για την αύξηση της χρησιμοποίησης του ΣΓΠ, καθώς και οι προτεραιότητες που καθορίζονται στο πλαίσιο της παρακολούθησης του ΣΓΠ+ και της ενισχυμένης συνεργασίας υπό το καθεστώς ΟΕΟ. Επιπλέον, στο πλαίσιο στήριξης των δικαιούχων του ΣΓΠ θα εξεταστούν οι αλλαγές στο ΣΓΠ μετά το 2023, όταν αναμένεται να αρχίσει να ισχύει ο νέος κανονισμός, στηρίζοντας ιδίως τις φιλοδοξίες που έχουν οι σημερινοί δικαιούχοι του ΣΓΠ+ και οι ΛΑΧ που θα αποχωρήσουν στο μέλλον να αποτελέσουν μέρος του νέου ΣΓΠ+, για παράδειγμα με τη στήριξη των προσπαθειών κύρωσης και εφαρμογής.
Οι προσπάθειες αυτές θα υποστηριχθούν περαιτέρω από την Global Gateway της ΕΕ που περιγράφηκε παραπάνω. Κατά συνέπεια, στο πλαίσιο της στήριξης μέσω του εμπορίου, θα αξιοποιηθούν καινοτόμα εργαλεία ελαχιστοποίησης των κινδύνων για να λειτουργήσουν καταλυτικά στις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα. Στόχος της στρατηγικής Global Gateway είναι να ενισχύσει τις έξυπνες, καθαρές και ασφαλείς επενδύσεις στους τομείς της ψηφιακής τεχνολογίας, της ενέργειας και των μεταφορών, καθώς και να ενισχύσει τα συστήματα υγείας, εκπαίδευσης και έρευνας σε ολόκληρο τον κόσμο για τη στήριξη μιας διαρκούς παγκόσμιας ανάκαμψης, προωθώντας παράλληλα τις οικουμενικές αξίες και τα υψηλά πρότυπα, τη χρηστή διακυβέρνηση και τη διαφάνεια().
7.Συμπέρασμα
Όπως προκύπτει από πολλά στοιχεία και όπως περιγράφεται λεπτομερώς στην παρούσα έκθεση, το ΣΓΠ παρέχει σημαντικά οικονομικά οφέλη στους δικαιούχους του, με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στις δικαιούχες χώρες του καθεστώτος ΟΕΟ. Μεταξύ του 2014 και του 2019, οι προτιμησιακές εισαγωγές από δικαιούχους ΟΕΟ αυξήθηκαν κατά 81 % (από 13,9 δισ. EUR σε 25,2 δισ. EUR το 2019). Ελλείψει προτιμήσεων του ΣΓΠ+, το ΑΕΠ των δικαιούχων του ΣΓΠ+ θα μπορούσε να μειωθεί έως και κατά 0,3 % —σε απόλυτες τιμές, έως και 6,6 δισ. EUR— και οι εξαγωγές από τους δικαιούχους του ΣΓΠ+ στην ΕΕ θα μπορούσαν να μειωθούν έως και κατά 25 %.
Επιπλέον, το ΣΓΠ είναι ένα αποτελεσματικό μέσο για τη συνεργασία με τις αναπτυσσόμενες χώρες και τη στήριξή τους ώστε να δρομολογήσουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για την αποτελεσματική εφαρμογή των διεθνών προτύπων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα εργασιακά δικαιώματα, την προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος και τη χρηστή διακυβέρνηση.
Η συνολική συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του ΣΓΠ+ όσον αφορά τις υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων στα όργανα παρακολούθησης των Ηνωμένων Εθνών και της ΔΟΕ είναι σχετικά υψηλή, γεγονός που αντικατοπτρίζει τη σαφή δέσμευση των δικαιούχων χωρών σε αυτή τη βασική προϋπόθεση για τη συμμετοχή στο σύστημα και την τήρηση των διεθνών προτύπων. Η δέσμευση αυτή παρέχει επίσης τη βάση για αξιολόγηση από τα όργανα παρακολούθησης των συνθηκών, η οποία με τη σειρά της αποτελεί τη βασική συνιστώσα της παρακολούθησης και της ενεργού συμμετοχής της ΕΕ.
Σ’ αυτή τη βάση, οι υπηρεσίες της Επιτροπής και η ΕΥΕΔ παρακολουθούν τις υποχρεώσεις του ΣΓΠ ώστε να συμμορφώνονται με τα διεθνή πρότυπα για όλους τους δικαιούχους και ειδικότερα για τους δικαιούχους του καθεστώτος ΣΓΠ+ και για ορισμένους δικαιούχους του καθεστώτος ΟΕΟ. Η παρακολούθηση επικεντρώνεται στην εφαρμογή των διεθνών προτύπων που καθορίζονται από τα Ηνωμένα Έθνη και τη ΔΟΕ στις αντίστοιχες συμβάσεις τους. Η συνεργασία με τις δικαιούχες χώρες αξιοποιεί όλες τις ευκαιρίες και τα διαθέσιμα μέσα επικοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των υφιστάμενων επίσημων φόρουμ, όπως οι διάλογοι και οι κοινές επιτροπές, καθώς και οι αποστολές παρακολούθησης και άλλα πιο άτυπα μέσα ανταλλαγής πληροφοριών. Στη διαδικασία αυτή, πρωταρχικής σημασίας είναι η συμβολή των εταίρων της κοινωνίας των πολιτών, τόσο στη δικαιούχο χώρα όσο και διεθνώς. Τα έργα τεχνικής και αναπτυξιακής συνεργασίας συμβάλλουν επίσης στην επίτευξη του στόχου της αειφόρου ανάπτυξης και της εφαρμογής διεθνών προτύπων.
Πέραν της εφαρμογής των υφιστάμενων υποχρεώσεων, τα συνοδευτικά έγγραφα εργασίας καταδεικνύουν την προσήλωση των δικαιούχων σε διεθνή πρότυπα πέραν του επίσημου καταλόγου των συμβάσεων που απαριθμούνται στον κανονισμό ΣΓΠ. Για παράδειγμα, οι δικαιούχοι του ΣΓΠ+ έχουν κυρώσει τη σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και τη συμφωνία του Παρισιού, οι οποίες δεν απαριθμούνται στον κανονισμό ΣΓΠ. Επιπλέον, αρκετοί δικαιούχοι του ΣΓΠ προχωρούν στην κύρωση των θεμελιωδών συμβάσεων της ΔΟΕ που καταρτίστηκαν πρόσφατα σχετικά με την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία, καθώς και των συμβάσεων της ΔΟΕ σχετικά με τις επιθεωρήσεις εργασίας και τις τριμερείς διαβουλεύσεις, οι οποίες δεν απαριθμούνται ούτε στον κανονισμό ΣΓΠ.
Στο πλαίσιο αυτών των κινήτρων και της παρακολούθησης, τα τελευταία χρόνια επιτεύχθηκε σημαντική πρόοδος σε πολλές δικαιούχες χώρες όσον αφορά τις προσπάθειες για την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών και των παιδιών, την καταπολέμηση των βασανιστηρίων και της κακομεταχείρισης, καθώς και για τα εργασιακά δικαιώματα και τις συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της εξάλειψης της παιδικής εργασίας και της καταναγκαστικής εργασίας στις δικαιούχες χώρες του ΣΓΠ. Στα παραδείγματα συγκαταλέγεται η Σρι Λάνκα που έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην καταπολέμηση της παιδικής εργασίας. Το Ουζμπεκιστάν εξάλειψε την καταναγκαστική και παιδική εργασία στη συγκομιδή βαμβακιού καταβάλλοντας συνεχείς προσπάθειες από το 2016. Οι δικαιούχες χώρες σημειώνουν πρόοδο όσον αφορά την αντιμετώπιση βασικών προκλήσεων στον τομέα του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής, καθώς και όσον αφορά τις προσπάθειες που καταβάλλονται για τη λήψη μέτρων για τον έλεγχο των ναρκωτικών και την καταπολέμηση της διαφθοράς.
Εν κατακλείδι, το ΣΓΠ της ΕΕ συμβάλλει στη θετική οικονομική και αειφόρο ανάπτυξη στις δικαιούχες χώρες, στηρίζοντας την ένταξη των χωρών του ΣΓΠ στις διεθνείς παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και τη συμμόρφωσή τους με τις αντίστοιχες υποχρεώσεις του ΣΓΠ. Η προσέγγιση συνεργασίας βάσει κινήτρων του ΣΓΠ της ΕΕ έχει αποδειχθεί επιτυχής και συνεπώς θα πρέπει να συνεχιστεί. Αυτό συνεπάγεται την καθιέρωση αποτελεσματικών και βασισμένων στην εμπιστοσύνη αλληλεπιδράσεων με τις κυβερνητικές αρχές του ΣΓΠ για ζητήματα που συχνά είναι πολιτικά ευαίσθητα και απαιτούν χρόνο για να αντιμετωπιστούν με επιτυχία. Το ΣΓΠ της ΕΕ λειτουργεί ως παράγοντας διευκόλυνσης για την επίτευξη προόδου επιτόπου, με τρόπο βιώσιμο σε βάθος χρόνου, μέσω στενότερων σχέσεων και θετικής συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και των δικαιούχων χωρών.
Είναι θεμελιώδους σημασίας να εξασφαλιστούν η συνέχεια και η ασφάλεια δικαίου για τους δικαιούχους και τις επιχειρήσεις του ΣΓΠ. Ενόψει της επικείμενης λήξης του κανονισμού ΣΓΠ στα τέλη του 2023 και των υπό εξέλιξη διαπραγματεύσεων για νέο κανονισμό, η Επιτροπή πρότεινε την παράταση των ισχυόντων κανόνων, γεγονός που χαιρέτισαν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Κατά τη διάρκεια της περιόδου παράτασης των ισχυόντων κανόνων, η παρακολούθηση και η συνεργασία θα συνεχιστούν ως συνήθως και οι δικαιούχες χώρες θα πρέπει να συνεχίσουν τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειές τους. Πέραν της παράτασης, ένας αναθεωρημένος κανονισμός ΣΓΠ αναμένεται να εξασφαλίσει τη συνέχεια και να διατηρήσει τα βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος, ενώ παράλληλα θα διαθέτει ευελιξία ώστε να ανταποκρίνεται σε μελλοντικές πολιτικές προκλήσεις, όπως οι αλλαγές στην οικονομική κατάσταση των χωρών του ΣΓΠ, οι νέες απαιτήσεις βιωσιμότητας και η βελτίωση της επικοινωνίας και της διαφάνειας των εργασιών παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων του ΣΓΠ.
