ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 24.11.2023

COM(2023) 732 final

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

σχετικά με την υλοποίηση του Ταμείου Καινοτομίας το 2022

Περιεχόμενα

1    ΕΙΣΑΓΩΓΗ    

2    ΚΥΡΙΑ ΟΡΟΣΗΜΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΤΟ 2022    

3    ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΕΡΓΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (LSC-2021)    

3.1    Συμμετοχή έργων στην πρόσκληση    

3.2    Προϋπολογισμός πρόσκλησης και ζητηθείσα χρηματοδοτική στήριξη    

3.3    Χαρακτηριστικά των χρηματοδοτηθέντων έργων    

3.3.1    Τομείς    

3.3.2    Γεωγραφική κατανομή    

3.3.3    Δυνατότητα μείωσης αερίων του θερμοκηπίου    

3.3.4    Επίπεδο ωριμότητας    

3.3.5    Επίπεδο καινοτομίας και δυνατότητα κλιμάκωσης    

4    ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΕΡΓΑ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (SSC-2021)    

4.1    Προϋπολογισμός πρόσκλησης και ζητηθείσα χρηματοδοτική στήριξη    

4.2    Χαρακτηριστικά των χρηματοδοτηθέντων έργων    

4.2.1    Τομείς    

4.2.2    Γεωγραφική κατανομή    

4.2.3    Δυνατότητα μείωσης αερίων του θερμοκηπίου    

4.2.4    Επίπεδο ωριμότητας    

4.2.5    Επίπεδο καινοτομίας και δυνατότητα κλιμάκωσης    

5    ΣΩΡΕΥΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 2022    

5.1    Συμμετοχή έργων στην πρόσκληση    

5.2    Προϋπολογισμός πρόσκλησης και ζητηθείσα χρηματοδοτική στήριξη    

5.3    Χαρακτηριστικά των χρηματοδοτηθέντων έργων    

5.3.1    Κατηγορίες και τομείς    

5.3.2    Γεωγραφική κατανομή    

5.3.3    Δυνατότητα μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου    

5.3.4    Επίπεδο ωριμότητας    

5.4    Χρηματοδοτούμενες καινοτόμες τεχνολογίες    

5.5    Συμβολή στην επίτευξη άλλων στόχων πολιτικής της ΕΕ    

5.5.1    Συνέργειες με άλλα χρηματοδοτικά μέσα    

5.5.2    Ανταλλαγή γνώσεων σχετικά με λύσεις καθαρής τεχνολογίας    

6    ΠΑΡΟΧΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΓΩΝ ΓΙΑ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΩΡΙΜΑ ΕΡΓΑ    

7    ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ    

1ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1.1Πλαίσιο και στόχοι του Ταμείου Καινοτομίας

Το Ταμείο Καινοτομίας είναι ένα από τα μεγαλύτερα χρηματοδοτικά προγράμματα παγκοσμίως για την ανάδειξη καινοτόμων τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Χρηματοδοτείται από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στηρίζει τον στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει δεσμευθεί να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και να μετριάσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα 1 εκδόθηκε το 2021 ως μια από τις βασικές πρωτοβουλίες για την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και έθεσε φιλόδοξους στόχους για το 2030 σε τομείς όπως η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η ενεργειακή απόδοση. Στόχος του κανονισμού είναι η επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Ο στόχος αυτός θα απαιτήσει σημαντικές προσπάθειες, συμπεριλαμβανομένης κανονιστικής στήριξης και στήριξης από τον δημόσιο τομέα, για την προώθηση της καινοτομίας και την επιτάχυνση της διάθεσης στην αγορά λύσεων μηδενικών και χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΔΕ της ΕΕ) αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και βασικό εργαλείο για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Το ΣΕΔΕ της ΕΕ θεσπίστηκε το 2005 2 και είναι η πρώτη —και πλέον η μεγαλύτερη παγκοσμίως— αγορά εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, καθώς καλύπτει περίπου το 40 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ. Το 2018 η αναθεωρημένη οδηγία για το ΣΕΔΕ σύστησε το Ταμείο Καινοτομίας το οποίο κάνει χρήση των εσόδων από τη δημοπρασία 450 εκατομμυρίων δικαιωμάτων εμπορίας εκπομπών για τη στήριξη της καινοτομίας σε τεχνολογίες και διαδικασίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στους τομείς που καλύπτονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ. Το 2019, με την έκδοση του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού σχετικά με τη λειτουργία του 3 , το Ταμείο Καινοτομίας ξεκίνησε επίσημα τις δραστηριότητες παροχής επιχορηγήσεων και συνεισφορών σε συνδυαστικές πράξεις για τη στήριξη του σχετικού κόστους επιλέξιμων έργων.

Το Ταμείο Καινοτομίας είναι πλέον ένα από τα μεγαλύτερα χρηματοδοτικά προγράμματα στον κόσμο για την εμπορική επίδειξη καινοτόμων τεχνολογιών μηδενικών και χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, με στόχο τη διάθεση στην αγορά βιομηχανικών λύσεων για την απαλλαγή της Ευρώπης από τις ανθρακούχες εκπομπές και τη στήριξη της μετάβασής της στην κλιματική ουδετερότητα. Το Ταμείο Καινοτομίας παρέχει χρηματοδότηση σε πέντε βασικούς τομείς: i) ενεργοβόρες βιομηχανίες, ii) τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, iii) δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα (CCS), iv) αποθήκευση ενέργειας και v) κινητικότητα και κτίρια μηδενικών καθαρών εκπομπών.

Τον Ιούλιο του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε αναθεωρημένο κείμενο της οδηγίας για το ΣΕΔΕ της ΕΕ 4  στο πλαίσιο της δέσμης νομοθετικών μέτρων «Fit for 55» για την υλοποίηση της αυξημένης φιλοδοξίας της ΕΕ για το κλίμα για το 2030. Η δέσμη μέτρων περιλάμβανε τροποποίηση των διατάξεων που διέπουν το Ταμείο Καινοτομίας, είχε δε τρεις κύριες πτυχές οι οποίες επισημαίνονται κατωτέρω.

I)Κατανομή στο Ταμείο Καινοτομίας περισσότερων δικαιωμάτων ΣΕΔΕ: αύξηση από 450 εκατομμύρια σε περίπου 530 εκατομμύρια. Τούτο σημαίνει ότι το Ταμείο Καινοτομίας θα διαθέσει για επενδύσεις εκτιμώμενο ποσό 40 δισ. EUR στο διάστημα από το 2020 έως το 2030 5 .

II)Διεύρυνση του πεδίου χρηματοδότησης από άποψη τόσο τομέων (στους οποίους περιλαμβάνονται πλέον επίσης οι θαλάσσιες, οι αεροπορικές και οι οδικές μεταφορές καθώς και τα κτίρια) όσο και επιπέδου καινοτομίας, καθώς είναι πλέον επιλέξιμες τεχνολογίες με υψηλότερα επίπεδα ωριμότητας.

III)Νέος μηχανισμός στήριξης, μέσω του οποίου τα έργα επιλέγονται βάσει
ανταγωνιστικής διαδικασίας υποβολής προσφορών (ήτοι δημοπρασίας). Τούτο καθιστά δυνατή την υλοποίηση υποστηρικτικών προγραμμάτων, όπως συμβάσεων σταθερού ασφαλίστρου, συμβάσεων επί διαφοράς ή συμβάσεων επί διαφοράς για τον άνθρακα, που καλύπτουν έως το 100 % του σχετικού κόστους τους.

Γράφημα 1: Βασικές πτυχές του Ταμείου Καινοτομίας μετά την αναθεώρηση του ΣΕΔΕ της ΕΕ

Η Επιτροπή επεξεργάζεται τροποποίηση του νομικού πλαισίου του Ταμείου Καινοτομίας 6 ώστε να διασφαλίζεται ότι: i) ευθυγραμμίζεται πλήρως με τις πλέον πρόσφατες τροποποιήσεις της οδηγίας για το ΣΕΔΕ· και ii) αντλεί διδάγματα από τα πρώτα έτη της υλοποίησης. Το τελικό κείμενο του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού προβλέπεται ότι θα εκδοθεί έως το τέλος του 2023.

Σύμφωνα με την οδηγία για το ΣΕΔΕ της ΕΕ 7 , έως την 31η Δεκεμβρίου 2023 και στη συνέχεια κάθε έτος, η Επιτροπή υποβάλλει έκθεση σχετικά με την υλοποίηση του Ταμείου Καινοτομίας στην επιτροπή για την κλιματική αλλαγή.

1.2Επισκόπηση της λειτουργίας του Ταμείου Καινοτομίας

Το Ταμείο Καινοτομίας επιδιώκει τη στήριξη καινοτόμων τεχνολογιών, τεχνικών και διαδικασιών οι οποίες: i) έχουν τη δυνατότητα σημαντικής μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στους τομείς που καλύπτονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ· ii) έχουν ευρεία δυνατότητα επανάληψης στην αγορά· και iii) είναι οικονομικά αποδοτικές. Το Ταμείο Καινοτομίας χρηματοδοτεί το έλλειμμα χρηματοδότησης μέσω: i) επιχορηγήσεων που παρέχονται μέσω προσκλήσεων υποβολής προτάσεων ή δημοπρασιών· ii) άλλων χρηματοδοτικών διαρθρωτικών μέτρων, όπως συνεισφορών σε συνδυαστικές πράξεις· και iii) τεχνικής και χρηματοδοτικής συμβουλευτικής στήριξης μέσω του προγράμματος παροχής συνδρομής για την ανάπτυξη έργων.

Το Ταμείο Καινοτομίας σχεδιάστηκε για την παροχή χρηματοδοτικής στήριξης σε έργα που αναδεικνύουν ιδιαιτέρως καινοτόμες τεχνολογίες, διαδικασίες ή προϊόντα που έχουν σημαντική δυνατότητα μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η στήριξη παρέχεται κυρίως με τη μορφή επιχορηγήσεων, αλλά μπορεί να προσλάβει και άλλες μορφές, όπως συνεισφορές σε συνδυαστικές πράξεις στο πλαίσιο άλλων μέσων στήριξης των επενδύσεων στην ΕΕ ή συμβουλευτική στήριξη μέσω του προγράμματος παροχής συνδρομής για ανάπτυξη έργων (ΣΑΕ), μέσων που ορίζονται στην κατ’ εξουσιοδότηση πράξη για το Ταμείο Καινοτομίας. Οι επιχορηγήσεις που παρέχει το Ταμείο Καινοτομίας μπορούν να καλύπτουν κατ’ ανώτατο όριο το 60 % του σχετικού κόστους 8 του έργου, εφόσον χορηγηθούν μέσω συνήθους πρόσκλησης υποβολής προτάσεων ή έως το 100 %, εφόσον χορηγηθούν μέσω ανταγωνιστικού μηχανισμού υποβολής προσφορών. Ο σχεδιασμός αυτός διασφαλίζει τόσο την οικονομικά αποδοτική διάθεση της στήριξης όσο και την κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων.

Ως το τέλος της περιόδου αναφοράς της παρούσας έκθεσης, η οποία καλύπτει το έτος 2022, ο βασικός μηχανισμός παροχής χρηματοδότησης που χρησιμοποίησε το Ταμείο Καινοτομίας ήταν οι ανοικτές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων. Οι εν λόγω προσκλήσεις υποβολής προτάσεων δημοσιεύθηκαν χωριστά για δύο κατηγορίες έργων: μία κατηγορία με εκτιμώμενες δαπάνες κεφαλαίου κάτω των 7,5 εκατ. EUR (έργα μικρής κλίμακας) και μία κατηγορία με εκτιμώμενες δαπάνες κεφαλαίου άνω των 7,5 εκατ. EUR (έργα μεγάλης κλίμακας). Ανεξάρτητα από το αν τα έργα είναι μεγάλης ή μικρής κλίμακας, η χρηματοδότηση χορηγείται χωρίς οποιαδήποτε διάκριση όσον αφορά το είδος της προτεινόμενης τεχνολογίας για το έργο, υπό τον όρο ότι το έργο εμπίπτει σε έναν από τους επιλέξιμους για το Ταμείο Καινοτομίας τομείς.

Οι προτάσεις αξιολογούνται ως προς τα ακόλουθα πέντε κριτήρια: i) αποφυγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ii) βαθμός καινοτομίας, iii) ωριμότητα σε τεχνικό, χρηματοδοτικό και λειτουργικό επίπεδο, iv) δυνατότητα κλιμάκωσης, και v) οικονομική αποδοτικότητα κατά την αποφυγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Το Ταμείο Καινοτομίας στηρίζει ιδιαιτέρως καινοτόμα έργα τα οποία διευκολύνουν την ολοκληρωμένη μετάβαση των βιομηχανικών οικοσυστημάτων στην κλιματική ουδετερότητα. Προκειμένου να εξεταστεί το ενδεχόμενο χρηματοδότησής τους, τα έργα πρέπει να παρέχουν περισσότερο από οριακό βαθμό καινοτομίας σε σύγκριση με τη στάθμη της τεχνολογίας στην ΕΕ. Συνήθως, τα επιλεγμένα έργα αξιολογούνται ως έργα τα οποία παρέχουν είτε πολύ ισχυρή καινοτομία είτε πρωτοποριακή καινοτομία. Τα έργα αυτά έχουν επίσης υψηλή τεχνολογική ωριμότητα και σημαντική δυνατότητα κλιμάκωσης, ήτοι: i) αφενός, καθιστούν δυνατές περαιτέρω μειώσεις των αερίων του θερμοκηπίου μέσω της μεταφοράς της τεχνολογίας ή της εφαρμογής της σε άλλες τοποθεσίες και άλλους τομείς και ii) αφετέρου, συνεπάγονται τη συνεργασία διαφόρων φορέων της περιφερειακής και ευρωπαϊκής οικονομίας. Επομένως, το Ταμείο Καινοτομίας στηρίζει ιδιαιτέρως καινοτόμα έργα τα οποία θα συμβάλουν στην ολοκληρωμένη μετάβαση των βιομηχανικών οικοσυστημάτων σε κλιματική ουδετερότητα.

Μέσω του προγράμματος παροχής ΣΑΕ, το Ταμείο Καινοτομίας παρέχει επίσης εξατομικευμένη στήριξη, με τη μορφή επιχορηγήσεων και τεχνικής βοήθειας, σε πολλά υποσχόμενα έργα τα οποία δεν ήταν δυνατόν να επιλεγούν στο πλαίσιο πρόσκλησης λόγω ανεπαρκούς ωριμότητας. Στόχος του προγράμματος παροχής ΣΑΕ είναι η υποβοήθηση των εν λόγω μη επιλεγέντων έργων προκειμένου να αυξηθούν τα επίπεδα ωριμότητάς τους και οι πιθανότητες επιλογής τους σε μεταγενέστερες προσκλήσεις του Ταμείου Καινοτομίας.

Το Ταμείο Καινοτομίας λειτουργεί μέσω του συντονισμένου έργου τεσσάρων βασικών φορέων. Η συμβολή καθενός από τους φορείς αυτούς εξετάζεται στα σημεία που ακολουθούν.

·Η Γενική Διεύθυνση Δράσης για το Κλίμα (ΓΔ CLIMA) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει τη συνολική ευθύνη για την υλοποίηση του Ταμείου Καινοτομίας, συμπεριλαμβανομένης της λήψης αποφάσεων σχετικά με το ύψος της χρηματοδοτικής συνδρομής, των προτεραιοτήτων πολιτικής και των βασικών στοιχείων κάθε πρόσκλησης υποβολής προτάσεων. Η ΓΔ CLIMA έχει επίσης τη συνολική ευθύνη για τη λήψη των αποφάσεων παροχής χρηματοδότησης.

·Ο Ευρωπαϊκός Εκτελεστικός Οργανισμός για το Κλίμα, τις Υποδομές και το Περιβάλλον (CINEA) είναι υπεύθυνος για τα εξής: i) δημοσίευση των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων· ii) αξιολόγηση των προσκλήσεων· iii) κατάρτιση και επισημοποίηση των συμφωνιών επιχορήγησης· και iv) εκτέλεση της παρακολούθησης, της εποπτείας και των πληρωμών κατά την υλοποίηση των έργων.

·Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) είναι υπεύθυνη για την παροχή ΣΑΕ σε επιλεγμένα έργα.

·Τα κράτη μέλη της ΕΕ διαδραματίζουν καίριο ρόλο όσον αφορά την επικοινωνία με δυνητικούς αιτούντες στο έδαφός τους και την παροχή στήριξης στους αιτούντες τόσο για την υποβολή αιτήσεων για έργα (π.χ. μέσω προγραμμάτων στήριξης σε επίπεδο κράτους μέλους) όσο και για την υλοποίηση των έργων (π.χ. μέσω διευκόλυνσης της αδειοδότησης). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμβουλεύεται τα κράτη μέλη σχετικά με: i) αφενός, τις αποφάσεις χρηματοδότησης που καθορίζουν τις περιοδικές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας και ii) αφετέρου, τον κατάλογο έργων που επιλέγονται για παροχή επιχορήγησης.

1.3Συμβολή του Ταμείου Καινοτομίας στους στόχους πολιτικής της ΕΕ

Μέσω του στόχου που αφορά τη στήριξη της ανάπτυξης ευρωπαϊκών τεχνολογιών μηδενικών καθαρών εκπομπών και καινοτόμων τεχνολογιών, το Ταμείο Καινοτομίας συμβάλλει σε πλείονες συγκεκριμένους στόχους πολιτικής στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Στα σημεία που ακολουθούν περιγράφονται οι επτά κύριοι στόχοι στην επίτευξη των οποίων συμβάλλει το Ταμείο Καινοτομίας.

·Συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του ευρωπαϊκού νομοθετήματος για το κλίμα 9 για τη μείωση κατά 55 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030.

·Συμβάλλει στην επίτευξη του στόχου που αφορά την ανάπτυξη της χρήσης ανανεώσιμου υδρογόνου στην Ευρώπη, όπως περιγράφεται σε αρκετές πρωτοβουλίες, όπως είναι: i) η πρωτοβουλία REPowerEU 10 για τη διάθεση στην Ευρώπη 10 εκατομμυρίων τόνων ανανεώσιμου υδρογόνου από εγχώρια παραγωγή και 10 επιπλέον εκατομμυρίων τόνων από διεθνείς εισαγωγές έως το 2030· ii) ο στόχος της ευρωπαϊκής στρατηγικής για το υδρογόνο 11 σχετικά με τη διασφάλιση της εγκατάστασης στην Ευρώπη 40 GW ηλεκτρολυτικών κυψελών για την παραγωγή 40 εκατομμυρίων τόνων υδρογόνου έως το 2050· και iii) ο στόχος της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 12 ο οποίος αποσκοπεί στο να διασφαλιστεί ότι, έως το 2030, το 42 % του υδρογόνου που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία θα είναι ανανεώσιμο, ποσοστό το οποίο θα πρέπει να ανέλθει σε 60 % έως το 2035.

·Συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ σχετικά με την ανάπτυξη εναλλακτικών καυσίμων, όπως είναι οι στόχοι που τίθενται με την πρωτοβουλία REfuelEU Aviation 13 το 2 % των καυσίμων που διατίθενται στους αερολιμένες της ΕΕ να είναι, έως το 2025, βιώσιμα καύσιμα αεροσκαφών (6 % το 2030, 20 % το 2035 και 70 % το 2050). Συμβάλλει επίσης στην υλοποίηση του στόχου του σχεδίου δράσης για το βιομεθάνιο σχετικά με την επίτευξη, έως το 2030, εγχώριας παραγωγής (ήτοι παραγωγής εντός της ΕΕ) 35 bcm βιομεθανίου.

·Συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 14 και της πρωτοβουλίας REPowerEU για την ανάπτυξη της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και της επίτευξης ποσοστού 45 % ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα έως το 2030 (μέσω στόχων όπως ο διπλασιασμός της παραγωγής ηλιακής ενέργειας έως το 2025, η εγκατάσταση 600 GW ηλιακής ενέργειας έως το 2030, ο διπλασιασμός του ρυθμού ανάπτυξης των αντλιών θερμότητας και η προώθηση της ενσωμάτωσης πηγών γεωθερμικής και ηλιακής ενέργειας στα συστήματα τηλεθέρμανσης). Συμβάλλει επίσης στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής για την υπεράκτια ενέργεια 15 , η οποία αποσκοπεί στην εγκατάσταση μονάδων υπεράκτιας παραγωγής 300 GW αιολικής ενέργειας και 40 GW ωκεάνιας ενέργειας έως το 2050.

·Συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του κανονισμού για τις μπαταρίες 16 για την ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς μπαταριών της ΕΕ (μεταξύ άλλων, όσον αφορά τα ίδια τα προϊόντα, τις διαδικασίες παραγωγής και διάθεσης, τα απόβλητα μπαταριών και τα ανακυκλωμένα υλικά), για την προώθηση κυκλικής οικονομίας. Συμβάλλει επίσης στην επίτευξη του στόχου του κανονισμού για τις μπαταρίες για τη μείωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής των μπαταριών.

·Συμβάλλει στην επίτευξη των συνολικών στόχων της πράξης για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών 17 , η οποία αποσκοπεί στην καινοτομία και την επέκταση της παραγωγικής ικανότητας στον τομέα των τεχνολογιών μηδενικών καθαρών εκπομπών, ώστε οι εταιρείες της ΕΕ να είναι σε θέση να παρέχουν τουλάχιστον το 40 % των αναγκών υλοποίησης της ΕΕ όσον αφορά τις εν λόγω τεχνολογίες έως το 2030. Συμβάλλει επίσης στην επίτευξη του στόχου ικανότητας αποθήκευσης 50 MtCO₂ ετησίως έως το 2030.

·Από το 2023, το Ταμείο Καινοτομίας θα συνεισφέρει επίσης ενεργά στην πλατφόρμα στρατηγικών τεχνολογιών για την Ευρώπη (STEP) 18 , στόχος της οποίας είναι η ενίσχυση και η βέλτιστη αξιοποίηση των υφιστάμενων χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ για την ταχεία παροχή χρηματοδοτικής στήριξης σε επιχειρηματικές επενδύσεις σε στρατηγικές τεχνολογίες. Η Επιτροπή προτείνει 19 την ενίσχυση του Ταμείου Καινοτομίας με ποσό 5 δισ. EUR από το πρόγραμμα STEP, το οποίο θα διατεθεί προς όφελος έργων σε κράτη μέλη με κατά κεφαλήν ΑΕΠ χαμηλότερο του μέσου όρου της ΕΕ. Η πλατφόρμα προσθέτει επίσης «σφραγίδα κυριαρχίας» σε έργα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας επιλογής τους: πρόκειται για ένα νέο σήμα που προορίζεται να βοηθήσει τους φορείς υλοποίησης έργων να προσελκύσουν δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις πιστοποιώντας τη συμβολή τους στους στόχους STEP, ανεξάρτητα από το αν το έργο μπόρεσε να λάβει χρηματοδότηση από την ΕΕ.

Τα επιχορηγούμενα έργα θα έχουν επίσης κοινωνικά και οικονομικά οφέλη, όπως τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας στην πράσινη μετάβαση, τη στήριξη των τοπικών οικονομιών και τη συνεργασία μεταξύ διαφόρων κλάδων για την προώθηση της καινοτομίας και της βιωσιμότητας. Η στήριξη των εγχώριων κατασκευαστικών ικανοτήτων στις νέες τεχνολογίες, όπως είναι οι ηλεκτρολυτικές κυψέλες και οι μπαταρίες, θα ενισχύσει τη βιομηχανική βάση της Ευρώπης και θα δημιουργήσει οικονομίες κλίμακας που θα καταστήσουν τις εν λόγω τεχνολογίες πιο ανταγωνιστικές σε διεθνές επίπεδο. Επομένως, το Ταμείο Καινοτομίας μπορεί να συμβάλει επίσης στις κοινωνικές πτυχές και τις πτυχές της αγοράς εργασίας της δίκαιης πράσινης μετάβασης μέσω της στήριξης της μεταστροφής βιομηχανικών δραστηριοτήτων σε επιλογές χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και της ενσωμάτωσης της υφιστάμενης εμπειρογνωσίας στη νέα πράσινη οικονομία.

1.4Συνέργειες με άλλα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ

Στόχος του Ταμείου Καινοτομίας είναι η διασφάλιση συνεργειών και συμπληρωματικότητας με άλλα μέσα στήριξης των επενδύσεων, όπως είναι: i) η πρωτοβουλία InvestEU· ii) τα προγράμματα δανειοδότησης της ΕΤΕπ· και iii) άλλα προγράμματα χρηματοδότησης της ΕΕ, όπως το πρόγραμμα-πλαίσιο «Ορίζων Ευρώπη» ή ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη». Περισσότερα στοιχεία σχετικά με τις συνέργειες και τη συμπληρωματικότητα που έχουν επιτευχθεί έως τώρα με τα εν λόγω μέσα παρέχονται στην ενότητα 5.5.1 της παρούσας έκθεσης.

1.5Ανταλλαγή γνώσεων σχετικά με λύσεις καθαρής τεχνολογίας

Η ανταλλαγή γνώσεων είναι σημαντικό στοιχείο του Ταμείου Καινοτομίας καθώς στηρίζει την επανάληψη και την ταχύτερη διείσδυση στην αγορά τεχνολογιών ή λύσεων που υποστηρίζει το Ταμείο Καινοτομίας.

Ο κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός για το Ταμείο Καινοτομίας επιτάσσει όλες οι προτάσεις με τις οποίες υποβάλλεται αίτηση στήριξης από το Ταμείο Καινοτομίας να περιέχουν σχέδιο ανταλλαγής γνώσεων ώστε να διασφαλίζεται ότι: i) διαδίδουν ενεργά τις γνώσεις που αποκτώνται· ii) συμβάλλουν στην ενθάρρυνση της κλιμάκωσης σε εμπορική ετοιμότητα· και iii) επιταχύνουν την ανάπτυξη και την εμπορία των προτεινόμενων τεχνολογιών. Τα έργα που λαμβάνουν στήριξη από το Ταμείο Καινοτομίας θα πρέπει να δημοσιοποιούν πληροφορίες σχετικά με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των έργων στους ιστοτόπους τους καθώς και να αναγνωρίζουν τα κονδύλια που το έργο έχει λάβει από την ΕΕ. Ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης τα έργα να αντλούν διδάγματα από τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν κατά την περάτωση από χρηματοδοτική άποψη 20 και την έναρξη λειτουργίας. Αναμένεται ότι οι πληροφορίες αυτές θα συμβάλουν στη διείσδυση στην αγορά των τεχνολογιών που θα αναδειχθούν και θα μειώσουν τους κινδύνους κατά τη μετάβαση στην παραγωγή μεγάλης κλίμακας και τη χρήση προϊόντων χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Η Επιτροπή χρησιμοποιεί τις πληροφορίες που προκύπτουν από την αντιπαραβολή των έργων για την τεκμηριωμένη επακόλουθη χάραξη πολιτικής. Οι πληροφορίες αυτές χρησιμοποιούνται επίσης για τη στήριξη άλλων έργων του Ταμείου Καινοτομίας, ενδιαφερόμενων μερών του τομέα της βιομηχανίας και μελλοντικών αιτούντων. Ο CINEA και το πλαίσιο ανταλλαγής γνώσεων διασφαλίζουν ότι οι εμπορικά ευαίσθητες πληροφορίες θα παραμείνουν εμπιστευτικές. Οι δραστηριότητες εντός του πλαισίου ανταλλαγής γνώσεων περιλαμβάνουν: i) εκδηλώσεις κεκλεισμένων των θυρών μεταξύ έργων του Ταμείου Καινοτομίας· ii) ανοικτές εκδηλώσεις για την ανταλλαγή γνώσεων, την ενίσχυση των συνεργειών με άλλα έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ και τα κράτη μέλη και τη συμβολή στη διάδοση των παραγόμενων γνώσεων· και iii) πληροφορίες σχετικά με το χαρτοφυλάκιο έργων του Ταμείου Καινοτομίας. Περισσότερα στοιχεία σχετικά με το έργο που έχει επιτελεστεί έως τώρα όσον αφορά την ανταλλαγή γνώσεων παρέχονται στην ενότητα 5.1.2 της παρούσας έκθεσης.

1.6Σκοπός της παρούσας έκθεσης

Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζεται η κατάσταση της υλοποίησης του Ταμείου Καινοτομίας κατά την 31η Δεκεμβρίου 2022, και ειδικότερα: i) τα αποτελέσματα των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων και της παροχής ΣΑΕ που υλοποιήθηκαν το 2022· ii) τα σωρευτικά αποτελέσματα του Ταμείου Καινοτομίας· και iii) συμπεράσματα και αναμενόμενα επόμενα βήματα.

Σύμφωνα με την οδηγία για το ΣΕΔΕ της ΕΕ 21 , έως την 31η Δεκεμβρίου 2023 και στη συνέχεια κάθε έτος, η Επιτροπή πρέπει να υποβάλλει έκθεση σχετικά με την υλοποίηση του Ταμείου Καινοτομίας στην επιτροπή για την κλιματική αλλαγή. Στην παρούσα έκθεση αναλύονται επίσης τα έργα στα οποία παρασχέθηκε χρηματοδότηση, ανά τομέα και ανά κράτος μέλος, και η αναμενόμενη συμβολή των εν λόγω έργων στην επίτευξη του στόχου κλιματικής ουδετερότητας στην ΕΕ έως το 2050.

Σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι η εκπλήρωση της προαναφερθείσας απαίτησης και η παρουσίαση στοιχείων σχετικά με την υλοποίηση του Ταμείου Καινοτομίας έως την 31η Δεκεμβρίου 2022. Η έκθεση περιέχει τις ακόλουθες πληροφορίες:

(I)γενική επισκόπηση των σημαντικότερων οροσήμων που επιτεύχθηκαν κατά την υλοποίηση του Ταμείου Καινοτομίας το 2022·

(II)υλοποίηση και αποτελέσματα των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων του Ταμείου καινοτομίας οι οποίες πραγματοποιήθηκαν το 2022·

(III) σωρευτικά αποτελέσματα του Ταμείου Καινοτομίας από την ίδρυσή του έως το τέλος του 2022·

(IV) κατάσταση υλοποίησης της παροχής ΣΑΕ έως το τέλος του 2022·

(V)επισκόπηση των βασικών επόμενων βημάτων που σχεδιάζονται για το 2023.

2ΚΥΡΙΑ ΟΡΟΣΗΜΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΤΟ 2022

Τα έξι κύρια ορόσημα που πέτυχε το Ταμείο Καινοτομίας το 2022 περιγράφονται στις παραγράφους που ακολουθούν.

1.Παροχή επιχορηγήσεων στο πλαίσιο της δεύτερης πρόσκλησης για έργα μεγάλης κλίμακας (LSC-2021). Ο συνολικός προϋπολογισμός της πρόσκλησης ανερχόταν σε 1,5 δισ. EUR για έργα με εκτιμώμενες δαπάνες κεφαλαίου άνω των 7,5 εκατ. EUR ανά έργο. Η πρόσκληση δημοσιεύθηκε στις 26 Οκτωβρίου 2021 και οι επιχορηγήσεις παρασχέθηκαν στις 11 Ιουλίου 2022.

2.Δημοσίευση και παροχή επιχορηγήσεων στο πλαίσιο της δεύτερης πρόσκλησης για έργα μικρής κλίμακας (SCC-2021). Ο προϋπολογισμός της πρόσκλησης ανερχόταν σε 100 εκατ. EUR για έργα με εκτιμώμενες δαπάνες κεφαλαίου κάτω των 7,5 εκατ. EUR ανά έργο. Η πρόσκληση δημοσιεύθηκε την 31η Μαρτίου 2022 και οι επιχορηγήσεις παρασχέθηκαν στις 12 Δεκεμβρίου 2022.

3.Δημοσίευση της τρίτης πρόσκλησης για έργα μεγάλης κλίμακας (LSC-2022). Ο προϋπολογισμός της πρόσκλησης ανερχόταν σε 3 δισ. EUR για έργα με εκτιμώμενες δαπάνες κεφαλαίου άνω των 7,5 εκατ. EUR ανά έργο. Η πρόσκληση δημοσιεύθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2022. Τα αποτελέσματα της πρόσκλησης δημοσιεύτηκαν στις 13 Ιουλίου 2023 22 . Κατά συνέπεια, επιλέχθηκαν 41 έργα για την κατάρτιση συμφωνιών επιχορήγησης.

4.Υλοποίηση δραστηριοτήτων επικοινωνίας και συμμετοχής σε σχέση με κάθε πρόσκληση υποβολής προτάσεων. Η Επιτροπή και ο CINEA οργάνωσαν, για κάθε πρόσκληση, ειδικά διαδικτυακά σεμινάρια 23 και ημερίδες ενημέρωσης στο πλαίσιο των οποίων: i) παρασχέθηκαν στους δυνητικούς αιτούντες λεπτομερείς εξηγήσεις σχετικά με τα κείμενα των προσκλήσεων· ii) απαντήθηκαν οι ερωτήσεις των δυνητικών αιτούντων· και iii) παρασχέθηκε στους δυνητικούς αιτούντες περαιτέρω υλικό καθοδήγησης για την υποβολή αίτησης. Παράλληλα, τέθηκε σε λειτουργία ειδική τηλεφωνική υπηρεσία υποστήριξης, η οποία, το 2022, έδωσε απάντηση σε περισσότερες από 1 100 ερωτήσεις (778 για την πρόσκληση για έργα μεγάλης κλίμακας και 334 για την πρόσκληση για έργα μικρής κλίμακας).

5.Υλοποίηση του πρώτου προγράμματος παροχής ΣΑΕ και επιλογή επιπλέον δυνητικών δικαιούχων. Έως το τέλος του 2022, παρασχέθηκε στήριξη στο πλαίσιο του προγράμματος παροχής ΣΑΕ σε συνολικά 40 έργα από τις προσκλήσεις για έργα μεγάλης κλίμακας. Έως αυτό το χρονικό σημείο, η ΕΤΕπ είχε ολοκληρώσει την υλοποίηση του προγράμματος παροχής ΣΑΕ για 19 έργα, ενώ 3 έργα λάμβαναν ακόμη ΣΑΕ και 15 έργα βρίσκονταν σε στάδιο διαπραγμάτευσης για την παροχή ΣΑΕ. Τρία έργα είχαν αρνηθεί την παροχή ΣΑΕ.

6.Έναρξη της ανάπτυξης ανταγωνιστικών μηχανισμών υποβολής προσφορών στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας. Το 2022 ξεκίνησαν επίσης οι προετοιμασίες για τη νέα ανταγωνιστική διαδικασία υποβολής προσφορών (ήτοι δημοπρασίες) στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας. Εκπονήθηκαν μελέτες σχετικά με τους ενδεχόμενους μηχανισμούς οικονομικού σχεδιασμού και τιμολόγησης της ανταγωνιστικής διαδικασίας υποβολής προσφορών. Η πρώτη πιλοτική δημοπρασία θα διεξαχθεί το 2023 και οι σχετικές πληροφορίες θα περιληφθούν στην ετήσια έκθεση του Ταμείου Καινοτομίας για το 2023. Η ανταγωνιστική διαδικασία υποβολής προσφορών θα περιλαμβάνει επίσης έναν μηχανισμό «δημοπρασίας ως υπηρεσίας», ο οποίος θα παρέχει στις χώρες του ΕΟΧ τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν τους πόρους του εθνικού προϋπολογισμού τους για την παροχή στήριξης σε έργα που εντοπίζονται στο έδαφός τους, στηριζόμενες συγχρόνως σε έναν μηχανισμό δημοπρασιών σε επίπεδο ΕΕ για τον προσδιορισμό των πλέον ανταγωνιστικών έργων.

3ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΕΡΓΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (LSC-2021)

Η πρόσκληση LSC-2021 στόχευε έργα με δαπάνες κεφαλαίου άνω των 7,5 εκατ. EUR ανά έργο. Επιλέχθηκαν 16 έργα για τα οποία ζητήθηκαν συνολικά 1,78 δισ. EUR (μέση επιχορήγηση ύψους 111 εκατ. EUR ανά έργο). Πολλά εξαιρετικά έργα ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση LSC-2021, η οποία μπόρεσε να παράσχει μόνον το 36 % των συνολικών επιχορηγήσεων που ζητήθηκαν από έργα τα οποία πληρούσαν ή υπερέβαιναν τις οριακές απαιτήσεις της αξιολόγησης για την κατάταξή τους. Ο τομέας ο οποίος έτυχε της μεγαλύτερης στήριξης στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2021 είναι ο τομέας «Τσιμέντο και άσβεστος», με τέσσερα έργα τα οποία έλαβαν συνολικά 653 εκατ. EUR για την υλοποίηση λύσεων δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS). Συνολικά, αναμένεται ότι τα επιλεγμένα έργα θα στηρίξουν την αποφυγή 132 εκατομμυρίων τόνων ισοδυνάμου διοξειδίου του άνθρακα (Co₂e) σε διάστημα 10 ετών.

3.1Συμμετοχή έργων στην πρόσκληση

Οι προτάσεις της πρόσκλησης LSC-2021 είχαν αρχικό προϋπολογισμό ύψους 1,5 δισ. EUR και αποσκοπούσαν στην παροχή στήριξης σε έργα με εκτιμώμενες δαπάνες κεφαλαίου άνω των 7,5 εκατ. EUR ανά έργο σε οποιονδήποτε επιλέξιμο τομέα στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας. Η απόφαση χρηματοδότησης που προηγήθηκε της πρόσκλησης περιείχε επίσης διάταξη ευελιξίας 20 % κατ’ ανώτατο όριο επί του συνολικού προϋπολογισμού, εάν ο προϋπολογισμός δεν ήταν επαρκής για τις ληφθείσες προτάσεις οι οποίες υπερέβαιναν τα ελάχιστα όρια. Η πρόσκληση δημοσιεύθηκε στις 26 Οκτωβρίου 2021 και η προθεσμία για την παραλαβή προτάσεων έληξε στις 3 Μαρτίου 2022. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης ανακοινώθηκαν στις 11 Ιουλίου 2022.

Η πρόσκληση έλαβε 139 προτάσεις, εκ των οποίων 121 (87 %) θεωρήθηκαν αποδεκτές και επιλέξιμες για αξιολόγηση (βλ. γράφημα 2). Η ποιότητα των προτάσεων ήταν υψηλή και, επομένως, 48 εξ αυτών πληρούσαν ή υπερέβαιναν το ελάχιστο όριο αξιολόγησης για ενδεχόμενη επιχορήγηση. Μετά την κατάταξή τους σύμφωνα με τη βαθμολογία αξιολόγησης που έλαβαν βάσει των εφαρμοστέων κριτηρίων χρηματοδότησης και λαμβανομένου υπόψη του περιορισμένου διαθέσιμου προϋπολογισμού, επιλέχθηκαν 16 έργα για τα οποία ζητήθηκε η κατάρτιση συμφωνίας επιχορήγησης, ενώ 5 έργα περιλήφθηκαν στον εφεδρικό πίνακα.

Γράφημα 2: Αποτελέσματα αξιολόγησης για την πρόσκληση LSC-2021

Δύο προτάσεις 24 οι οποίες επιλέχθηκαν για κατάρτιση συμφωνίας επιχορήγησης δεν ολοκλήρωσαν τη διαδικασία. Ως εκ τούτου, η πρώτη πρόταση στον εφεδρικό πίνακα 25 κλήθηκε για διαπραγματεύσεις σχετικά με την επιχορήγηση. Έως το τέλος του 2022, 15 έργα είχαν υπογράψει συμφωνία επιχορήγησης με το CINEA προκειμένου να τύχουν στήριξης από το Ταμείο Καινοτομίας, το δε έργο από τον εφεδρικό πίνακα για το οποίο η διαδικασία δεν είχε ολοκληρωθεί βρισκόταν ακόμη στο στάδιο κατάρτισης συμφωνίας επιχορήγησης.

Επί του συνόλου των προτάσεων που λήφθηκαν στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2021, 59 (45 % του συνόλου των προτάσεων που λήφθηκαν) ήταν εκ νέου υποβληθείσες προτάσεις από την προηγούμενη πρόσκληση LSC-2020, συμπεριλαμβανομένων 3 οι οποίες είχαν λάβει ΣΑΕ στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2020. Από τις 16 προτάσεις που επιλέχθηκαν τελικά στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2021, 9 καταλέγονταν στις 59 προαναφερθείσες εκ νέου υποβληθείσες προτάσεις. Η συγκεκριμένη εμπειρία κατέδειξε τον βαθμό στον οποίο τα έργα μπορούν να επωφεληθούν από την πείρα της υποβολής πρότασης και στη συνέχεια της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητάς τους, ιδίως μέσω της αντιμετώπισης των αδυναμιών όσον αφορά την τεχνική, χρηματοδοτική και λειτουργική ωριμότητα των έργων. Η εμπειρία αυτή καταδεικνύει επίσης τη σημασία της θέσπισης του προγράμματος παροχής ΣΑΕ, το οποίο βοηθά τα έργα να καταστούν πιο ώριμα. Μετά την πρόσκληση LSC-2021, από τα 32 έργα τα οποία δεν επιλέχθηκαν λόγω του περιορισμένου διαθέσιμου προϋπολογισμού, 18 έργα κλήθηκαν να λάβουν τη ΣΑΕ που παρέχει η ΕΤΕπ.

3.2Προϋπολογισμός πρόσκλησης και ζητηθείσα χρηματοδοτική στήριξη

Η συνολική στήριξη μέσω επιχορηγήσεων η οποία ζητήθηκε από όλα τα έργα για τα οποία υποβλήθηκαν αιτήσεις στο πλαίσιο της δεύτερης πρόσκλησης LSC (LSC-2021) ανήλθε σε 11,2 δισ. EUR. Τα έργα τα οποία εκτιμήθηκε ότι πληρούσαν ή υπερέβαιναν το ελάχιστο όριο απαιτήσεων αντιπροσώπευαν αιτήσεις επιχορήγησης συνολικού ύψους 4,97 δισ. EUR. Το ποσό αυτό υπερέβαινε σημαντικά τον διαθέσιμο προϋπολογισμό ύψους 1,5 δισ. EUR. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή έκανε χρήση του κανόνα ευελιξίας 20 % προκειμένου να μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπο της συγκεκριμένης πρόσκλησης υποβολής προτάσεων. Ο κανόνας ευελιξίας, όπως ορίζεται σε κάθε απόφαση χρηματοδότησης του Ταμείου Καινοτομίας, καθιστά δυνατές αλλαγές στον διαθέσιμο προϋπολογισμό σε διάφορες περιπτώσεις. Τέτοια περίπτωση συντρέχει όταν τα αποτελέσματα της πρόσκλησης υποβολής προτάσεων είναι τέτοια ώστε, μολονότι αξιολογείται ότι πολλά έργα πληρούν ή υπερβαίνουν το ελάχιστο όριο απαιτήσεων, δεν είναι δυνατό να ζητηθεί η κατάρτιση συμφωνίας επιχορήγησης με όλα τα έργα λόγω των περιορισμών του προϋπολογισμού της πρόσκλησης. Ως εκ τούτου, και παρά την εφαρμογή του κανόνα ευελιξίας, οι προτάσεις για τις οποίες ζητήθηκε η κατάρτιση συμφωνιών επιχορήγησης αντιστοιχούσαν στο 36 % μόνον (1,78 δισ. EUR) του συνολικού ποσού που ζητήθηκε από προτάσεις που πληρούσαν ή υπερέβαιναν το όριο απαιτήσεων της αξιολόγησης.

Οι συνολικές δαπάνες κεφαλαίου των έργων που επιλέχθηκαν τελικά στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2021 ανήλθαν σε 8,47 δισ. EUR, η δε ανώτατη στήριξη του Ταμείου Καινοτομίας στα εν λόγω έργα μέσω επιχορήγησης ανήλθε σε 1,78 δισ. EUR. Τούτο σημαίνει ότι το Ταμείο Καινοτομίας μόχλευσε άλλες επενδύσεις αξίας τουλάχιστον τετραπλάσιας της συνεισφοράς του Ταμείου Καινοτομίας. Οι μέσες δαπάνες κεφαλαίου ανά έργο ανήλθαν σε 530 εκατ. EUR, το δε μέσο ποσό ζητηθείσας επιχορήγησης ήταν περίπου 111 εκατ. EUR ανά έργο.

Η πρόσκληση LSC-2021 ανέδειξε το αυξημένο ενδιαφέρον των φορέων ανάπτυξης έργων για το Ταμείο Καινοτομίας με έργα που ζητούσαν επιχορήγηση αξίας άνω των 7,5 εκατ. EUR ανά έργο. Ως εκ τούτου, ο διαθέσιμος προϋπολογισμός για το συγκεκριμένο είδος προσκλήσεων αποδείχθηκε ανεπαρκής. Μετά την πρόσκληση LSC-2021, από το συνολικό ποσό των 4,97 δισ. EUR που ζητήθηκε από έργα που πληρούσαν ή υπερέβαιναν τις ελάχιστες απαιτήσεις για την επιλογή, έργα αξίας 3,2 δισ. EUR δεν μπόρεσαν να επιλεγούν λόγω ανεπαρκούς προϋπολογισμού. Συγχρόνως, η πρόσκληση LSC-2021 κατέδειξε ότι ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων συνιστά αποδοτική προσέγγιση για την κινητοποίηση ιδιωτικής χρηματοδότησης, καθώς οι επιχορηγήσεις του Ταμείου Καινοτομίας αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο το 23 % των δαπανών κεφαλαίου των έργων.

3.3Χαρακτηριστικά των χρηματοδοτηθέντων έργων

3.3.1Τομείς

Τα 16 έργα που επιλέχθηκαν τελικά για την κατάρτιση συμφωνίας επιχορήγησης κατανέμονταν σε 8 τομείς δραστηριότητας (βλ. γράφημα 3). Τα περισσότερα έργα (4 έργα, ήτοι 25 % του συνόλου των έργων που επιλέχθηκαν) ανήκαν στον τομέα «Τσιμέντο και άσβεστος». Τα 4 αυτά έργα έλαβαν το 37 % της συνολικής στήριξης μέσω επιχορηγήσεων (βλ. γράφημα 4). Τα επιλεγμένα έργα κατέδειξαν τη σημασία του Ταμείου Καινοτομίας για τη στήριξη πρωτοβουλιών ευρείας κλίμακας για την απαλλαγή βιομηχανικών δραστηριοτήτων, όπως η παραγωγή τσιμέντου, οι χημικές και πετροχημικές διαδικασίες, από τις ανθρακούχες εκπομπές καθώς και για τη χρήση υδρογόνου ως εναλλακτικού καθαρού καυσίμου. Η τσιμεντοβιομηχανία υπήρξε ιδιαιτέρως ανταγωνιστική, καθώς πρότεινε αξιόπιστες και οικονομικά αποδοτικές λύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέσω τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS).

Γράφημα 3: Αριθμός έργων ανά τομέα στην πρόσκληση LSC-2021

Γράφημα 4: Ύψος επιχορηγήσεων (EUR) για επιλεγμένα έργα στην πρόσκληση LSC-2021

3.3.2Γεωγραφική κατανομή

Τα έργα που επιλέχθηκαν και χρηματοδοτήθηκαν κατανέμονταν σε εννέα κράτη μέλη καθώς και στη Νορβηγία και την Ισλανδία. Τα κράτη μέλη από τα οποία επιλέχθηκαν και στα οποία χρηματοδοτήθηκαν τα περισσότερα έργα ήταν οι Κάτω Χώρες και η Γερμανία (3 έργα σε καθένα από αυτά). Το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού διατέθηκε σε έργα που εντοπίζονταν στις Κάτω Χώρες, στη Γερμανία και στην Πολωνία, καθώς κάθε χώρα αντιπροσωπεύει περίπου το 17 % του συνολικού χορηγηθέντος προϋπολογισμού, ήτοι περίπου 302 εκατ. EUR (βλ. γραφήματα 5 και 6). Έργα εγκατεστημένα στη δυτική και στη βόρεια Ευρώπη εξακολούθησαν να έχουν καλύτερες επιδόσεις κατά την αξιολόγηση στην παρούσα πρόσκληση για έργα μεγάλης κλίμακας, ενώ χαμηλότερα ποσοστά επιλεξιμότητας καταγράφηκαν στην κεντρική και στην ανατολική Ευρώπη.

Γράφημα 5: Αριθμός επιλέξιμων, άνω του ορίου και επιλεγμένων έργων —ανά χώρα— LSC-2021

Γράφημα 6: Ύψος επιλεγμένων χρηματοδοτήσεων (EUR) ανά χώρα στην πρόσκληση LSC-2021

 

3.3.3Δυνατότητα μείωσης αερίων του θερμοκηπίου

Οι εκτιμώμενες συνολικές απόλυτες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που αποφεύχθηκαν από έργα που επιλέχθηκαν και χρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2021 είναι 132 εκατομμύρια τόνοι CO₂e σε διάστημα 10 ετών, με μέση συνεισφορά ανά έργο 8,2 εκατομμυρίων τόνων CO₂e. Οι υψηλότερες συνεισφορές στην ποσότητα αυτή προέρχονται από τον τομέα του τσιμέντου και της ασβέστου (28 %), την ενδοημερήσια αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας (26 %) και τον τομέα των χημικών προϊόντων (11 %). Η υψηλότερη οικονομική αποδοτικότητα στη σχέση μεταξύ του ύψους της επιχορήγησης και των απόλυτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που αποφεύχθηκαν επιτεύχθηκε από έργα ενδοημερήσιας αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, με μέση αποφυγή 458 κιλών CO₂e ανά 1 EUR επιχορήγησης, στοιχείο το οποίο καταδεικνύει τον σημαντικό αντίκτυπο των συγκεκριμένων τεχνολογιών όταν συμβάλλουν στην ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο δίκτυο.

3.3.4Επίπεδο ωριμότητας

Όλα τα έργα που επιλέχθηκαν στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2021 πρόβλεπαν την περάτωση από χρηματοδοτική άποψη έως το δεύτερο τρίμηνο του 2025 και την έναρξη λειτουργίας έως το δεύτερο τρίμηνο του 2028, όπως φαίνεται στα γραφήματα 7 και 8. Κατά μέσο όρο, ο χρόνος για την περάτωση από χρηματοδοτική άποψη είναι 22 μήνες, ο δε χρόνος για την έναρξη λειτουργίας είναι 58 μήνες. Δεδομένου ότι η τεχνική ωριμότητα των έργων που συμμετέχουν στο Ταμείο Καινοτομίας είναι γενικά χαμηλή, η απαίτηση έναρξης λειτουργίας εντός διαστήματος σχεδόν 5 ετών, κατά μέσο όρο, ανταποκρίνεται στον καινοτόμο χαρακτήρα των χρηματοδοτούμενων τεχνολογιών. Ένα έργο, το NorthStorPlus, περατώθηκε ήδη από χρηματοδοτική άποψη στο τέλος του 2022.

Γράφημα 7: Αναμενόμενη ημερομηνία περάτωσης από χρηματοδοτική άποψη στην πρόσκληση LSC-2021

Γράφημα 8: Αναμενόμενη ημερομηνία έναρξης λειτουργίας στην πρόσκληση LSC-2021

3.3.5Επίπεδο καινοτομίας και δυνατότητα κλιμάκωσης

Ο βαθμός καινοτομίας στις προτάσεις που επιλέχθηκαν υπήρξε πολύ καλός, καθώς όλες σχεδόν οι προτάσεις βαθμολογήθηκαν με τουλάχιστον 4 (με μέγιστη δυνατή βαθμολογία το 5) για το συγκεκριμένο κριτήριο κατά την αξιολόγησή τους, με καλές βαθμολογίες στα επιμέρους κριτήρια «στάθμη της τεχνολογίας» και «συμβολή στην πολιτική της ΕΕ».

Στόχος του Ταμείου Καινοτομίας είναι η επιλογή έργων με τεχνικές δυνατότητες και δυνατότητες διάθεσης στην αγορά για: i) ευρεία εφαρμογή ή επανάληψη· ή ii) μελλοντική μείωση κόστους. Επομένως, κατά την αξιολόγηση εκτιμώνται τα εξής: i) αν οι προτάσεις είναι κλιμακώσιμες στο επίπεδο του έργου και της περιφερειακής οικονομίας· ii) αν οι προτάσεις είναι κλιμακώσιμες στο επίπεδο του τομέα και της ευρύτερης οικονομίας· και iii) η ποιότητα και η έκταση του σχεδίου ανταλλαγής γνώσεων. Όσον αφορά τη δυνατότητα κλιμάκωσης, όλες οι προτάσεις που επιλέχθηκαν στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2021 έλαβαν βαθμολογίες από 3,5 έως 5 (με μέγιστη βαθμολογία το 5) και σχεδόν όλες βαθμολογήθηκαν τουλάχιστον με 4.

Τα έργα που επιλέχθηκαν για στήριξη στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2021 καλύπτουν πολλές τεχνολογικές καινοτομίες οι οποίες μπορεί να είναι καθοριστικής σημασίας για την απαλλαγή της ευρωπαϊκής οικονομίας από τις ανθρακούχες εκπομπές τα προσεχή έτη. Παραδείγματα βασικών τεχνολογιών είναι τα εξής: i) η επέκταση της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας σε συνδυασμό με ηλεκτρολυτικές κυψέλες παραγωγής υδρογόνου· ii) η κατασκευή, η ανάπτυξη και η ανακύκλωση καινοτόμων υλικών (όπως μπαταρίες ιόντων λιθίου υψηλής περιεκτικότητας σε νικέλιο) για ηλεκτροχημική αποθήκευση ενέργειας στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας· iii) η ανάπτυξη νέων χημικών διαδικασιών για την ανακύκλωση ευρείας κλίμακας ροών πλαστικών αποβλήτων· ή iv) η ενσωμάτωση τεχνικών δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS) σε βιομηχανικές διαδικασίες παραγωγής τσιμέντου.

4ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΕΡΓΑ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (SSC-2021)

Η πρόσκληση SSC-2021 στόχευε έργα με δαπάνες κεφαλαίου κάτω των 7,5 εκατ. EUR ανά έργο. Επιλέχθηκαν 17 έργα τα οποία έλαβαν συνολικά 61,8 εκατ. EUR (μέση επιχορήγηση ύψους 3,6 εκατ. EUR ανά έργο). Μολονότι υποβλήθηκαν 66 προτάσεις, εκτιμήθηκε ότι μόνον 17 προτάσεις πληρούσαν ή υπερέβαιναν τα όρια αξιολόγησης. Ως εκ τούτου, ο προϋπολογισμός της πρόσκλησης δεν χρησιμοποιήθηκε πλήρως με αποτέλεσμα να παραμείνει αδιάθετο το 38 % του προϋπολογισμού. Ο τομέας που έτυχε της μεγαλύτερης στήριξης στο πλαίσιο της πρόσκλησης ήταν ο τομέας «Γυαλί, κεραμικά και κατασκευαστικά υλικά», καθώς πέντε έργα έλαβαν συνολικά περίπου 19 εκατ. EUR για την υλοποίηση λύσεων απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές στις βιομηχανικές διαδικασίες τους, όπως εξηλεκτρισμός κλιβάνων ή ανακυκλοφορία απορριπτόμενης θερμότητας. Συνολικά, αναμένεται ότι τα επιλεγμένα έργα θα συμβάλουν στην αποφυγή 1,3 εκατομμυρίων τόνων Co₂e σε διάστημα 10 ετών.

Η πρόσκληση SSC-2021, η οποία ήταν η δεύτερη πρόσκληση για έργα μικρής κλίμακας στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας, είχε προϋπολογισμό 100 εκατ. EUR, απευθυνόταν δε σε έργα με εκτιμώμενες δαπάνες κεφαλαίου κάτω των 7,5 εκατ. EUR ανά έργο σε οποιονδήποτε τομέα καλύπτεται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ. Η πρόσκληση δημοσιεύθηκε την 31η Μαρτίου 2022 και η προθεσμία για την παραλαβή προτάσεων έληξε την 31η Αυγούστου 2022. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης ανακοινώθηκαν στις 12 Δεκεμβρίου 2022.

Υποβλήθηκαν 66 προτάσεις, εκ των οποίων 53 (80 %) θεωρήθηκαν αποδεκτές και επιλέξιμες για αξιολόγηση. Από τις εν λόγω 53 προτάσεις, 17 πληρούσαν ή υπερέβαιναν τις ελάχιστες απαιτήσεις του ορίου αξιολόγησης ώστε να μπορούν να εξεταστούν για την παροχή επιχορήγησης. Δεδομένου ότι ο διαθέσιμος προϋπολογισμός υπερέβαινε τη συνδυασμένη ζητηθείσα στήριξη από τις προτάσεις, το σύνολο των 17 προτάσεων επιλέχθηκαν για την κατάρτιση συμφωνίας επιχορήγησης (βλ. γράφημα 9).

Γράφημα 9: Αριθμός έργων που συμμετείχαν στην πρόσκληση SSC-2021

4.1Προϋπολογισμός πρόσκλησης και ζητηθείσα χρηματοδοτική στήριξη

Η ζητηθείσα χρηματοδότηση για τα έργα για τα οποία υποβλήθηκαν προτάσεις στο πλαίσιο της πρόσκλησης SSC-2021 ανήλθε συνολικά σε 302,8 εκατ. EUR. Η ζητηθείσα χρηματοδότηση, με μορφή επιχορηγήσεων, για τα έργα τα οποία εκτιμήθηκε ότι πληρούν ή υπερβαίνουν το ελάχιστο όριο απαιτήσεων —τα οποία επιλέχθηκαν στο σύνολό τους για κατάρτιση συμφωνίας επιχορήγησης— αντιπροσώπευε 61,8 εκατ. EUR, ήτοι κατά μέσο όρο 3,64 εκατ. EUR ανά έργο. Οι δαπάνες κεφαλαίου των έργων που χρηματοδοτήθηκαν τελικά στο πλαίσιο της πρόσκλησης SSC-2021 ανήλθαν σε 115 εκατ. EUR, ήτοι κατά μέσο όρο 6,7 εκατ. EUR ανά έργο.

4.2Χαρακτηριστικά των χρηματοδοτηθέντων έργων

4.2.1Τομείς

Τα 17 έργα που επιλέχθηκαν τελικά για την κατάρτιση συμφωνίας επιχορήγησης κατανέμονταν σε 12 τομείς δραστηριότητας. Από τα 17 έργα, το 29 % (ήτοι 5 έργα) αφορούσαν τον τομέα «Γυαλί, κεραμικά και κατασκευαστικά υλικά» και τα συγκεκριμένα έργα έλαβαν το 31 % του διατεθέντος προϋπολογισμού της επιχορήγησης, όπως φαίνεται στα γραφήματα 10 και 11. Στη συγκεκριμένη πρόσκληση, το Ταμείο Καινοτομίας αναδείχθηκε σε βασικό μέσο για τη στήριξη δραστηριοτήτων απαλλαγής της βιομηχανίας από ανθρακούχες εκπομπές, σε μικρή κλίμακα, μέσω της προώθησης ιδιαιτέρως ανταγωνιστών έργων για τη βελτίωση των κλιβάνων στην υαλουργία με λύσεις όπως ο εξηλεκτρισμός ή η ανακυκλοφορία απορριπτόμενης θερμότητας.

Γράφημα 10: Αριθμός έργων ανά τομέα στην πρόσκληση SSC-2021

Γράφημα 11: Ύψος επιχορηγήσεων ανά τομέα στην πρόσκληση SSC-2021

4.2.2Γεωγραφική κατανομή

Τα επιλεγμένα έργα κατανέμονταν σε 12 κράτη μέλη. Το κράτος μέλος από το οποίο επιλέχθηκαν τα περισσότερα έργα ήταν η Ισπανία (3 έργα), η οποία έλαβε επίσης το μεγαλύτερο μέρος (17 %, ήτοι 10,7 εκατ. EUR) του συνολικού διατεθέντος προϋπολογισμού. Ένα έργο εντοπιζόταν σε τρεις διαφορετικές χώρες (Τσεχία, Γαλλία και Ισπανία) και αφορούσε την κατασκευή στοιχείων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στη συγκεκριμένη πρόσκληση για έργα μικρής κλίμακας, σχεδόν το 53 % των προτάσεων που επιλέχθηκαν εντοπίζονταν στη νότια, την κεντρική και την ανατολική Ευρώπη, και 1 μόνο πρόταση εντοπιζόταν στη βόρεια Ευρώπη (Φινλανδία). Η εικόνα αυτή διαφέρει από εκείνη της πρόσκλησης για έργα μεγάλης κλίμακας (στην οποία τα περισσότερα έργα εντοπίζονταν στη βόρεια και τη δυτική Ευρώπη) και, επομένως, συμβάλλει στην εξισορρόπηση της γεωγραφικής κατανομής της χρηματοδότησης.

Γράφημα 12: Αριθμός έργων ανά χώρα στην πρόσκληση SSC-2021

Γράφημα 13: Ύψος επιχορηγήσεων (EUR) ανά χώρα στην πρόσκληση SSC-2021

4.2.3Δυνατότητα μείωσης αερίων του θερμοκηπίου

Οι εκτιμώμενες συνολικές δυνατότητες μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα έργα που επιλέχθηκαν και χρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο της πρόσκλησης SSC-2021 είναι 1,3 εκατομμύρια τόνοι CO₂e σε διάστημα 10 ετών, με μέση συνεισφορά ανά έργο 79 121 τόνων CO₂e. Η μεγαλύτερη συμβολή στην ποσότητα αυτή προέρχεται από έργα στον τομέα «Γυαλί, κεραμικά και κατασκευαστικά υλικά» (34 %) και στον τομέα «Τσιμέντο και άσβεστος» (30 %). Η υψηλότερη οικονομική αποδοτικότητα στη σχέση μεταξύ του ύψους της επιχορήγησης και της απόλυτης μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου επιτεύχθηκε από έργα στον τομέα «Τσιμέντο και άσβεστος», με μέση μείωση 92 κιλών CO₂e ανά 1 EUR επιχορήγησης. Η αποδοτικότητα αυτή παρατηρήθηκε ιδίως στην αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων σε κλιβάνους τσιμέντου.

4.2.4Επίπεδο ωριμότητας

Όλα τα έργα που επιλέχθηκαν στο πλαίσιο της πρόσκλησης SSC-2021 προβλέπουν την περάτωση από χρηματοδοτική άποψη έως το τρίτο τρίμηνο του 2025 και την έναρξη λειτουργίας έως τις αρχές του 2028. Επιπλέον, το 88 % των έργων θα περατωθεί από χρηματοδοτική άποψη έως το τέλος του 2024, το δε 76 % θα αρχίσει να λειτουργεί έως το τέλος του 2025, ήτοι ταχύτερα από ό,τι τα έργα μεγάλης κλίμακας, καθώς η υλοποίηση μικρότερων έργων είναι ευκολότερη.

Γράφημα 14: Προβλεπόμενη ημερομηνία περάτωσης από χρηματοδοτική άποψη έργων επιλεγμένων στο πλαίσιο της πρόσκλησης SSC-2021

Γράφημα 15: Αναμενόμενη ημερομηνία έναρξης λειτουργίας έργων επιλεγμένων στο πλαίσιο της πρόσκλησης SSC-2021

4.2.5Επίπεδο καινοτομίας και δυνατότητα κλιμάκωσης

Ο βαθμός καινοτομίας των προτάσεων που επιλέχθηκαν στην πρόσκληση SSC-2021 υπήρξε πολύ καλός, καθώς άνω του 50 % των προτάσεων βαθμολογήθηκαν τουλάχιστον με 12 (με μέγιστη βαθμολογία το 15) ως προς το συγκεκριμένο κριτήριο.

Όσον αφορά τη δυνατότητα κλιμάκωσης, άνω του 70 % των επιλεγμένων προτάσεων της πρόσκλησης SSC-2021 πέτυχαν υψηλές βαθμολογίες άνω των 12 βαθμών (με μέγιστη βαθμολογία το 15). Η πρόσκληση είχε ως αποτέλεσμα διάφορα έργα τα οποία στηρίζουν τομείς όπως η απαλλαγή των ενεργοβόρων βιομηχανιών από τις ανθρακούχες εκπομπές, η βελτίωση των λύσεων αποθήκευσης ενέργειας ή η επέκταση των χρήσεων ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Για παράδειγμα, το Ταμείο Καινοτομίας θα στηρίξει έργα με σκοπό: i) τον συνδυασμό της παραγωγής ηλιακής ενέργειας με γεωργικές δραστηριότητες· ii) την προώθηση λύσεων κινητικότητας στις θαλάσσιες μεταφορές βασισμένων σε καύσιμο υδρογόνο ή στην αιολική ενέργεια· και iii) την ανάπτυξη εγκαταστάσεων τηλεθέρμανσης με τη χρήση γεωθερμικής ενέργειας. Στον τομέα της βιομηχανίας, τα έργα στο πλαίσιο της συγκεκριμένης πρότασης θα αναπτύξουν λύσεις όπως: i) ηλεκτρικούς κλιβάνους στον τομέα της υαλουργίας· ii) προκατασκευασμένα κατασκευαστικά υλικά απορρόφησης άνθρακα· ή iii) ενσωμάτωση εναλλακτικών καυσίμων (π.χ. ανανεώσιμου υδρογόνου ή βιοκαυσίμων) και αντλιών θερμότητας σε διάφορες βιομηχανικές διαδικασίες. Όσον αφορά τις λύσεις αποθήκευσης ενέργειας, τα έργα στο πλαίσιο της πρόσκλησης SSC-2021 θα αναπτύξουν λύσεις όπως βελτιωμένα συστήματα ενέργειας ως υπηρεσίας ή νέες τεχνολογίες ψύξης μπαταρίας ηλεκτρικών οχημάτων που μειώνουν το βάρος των συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας.

5ΣΩΡΕΥΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 2022

Έως το τέλος του 2022 το Ταμείο Καινοτομίας είχε δημοσιεύσει και χρηματοδοτήσει τέσσερις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων: δύο για έργα μικρής κλίμακας και δύο για έργα μεγάλης κλίμακας. Συνολικά επιλέχθηκαν 70 έργα για στήριξη με μορφή επιχορηγήσεων συνολικού ύψους 3,1 δισ. EUR. Το ενδιαφέρον των φορέων ανάπτυξης έργων παρέμεινε υψηλό, ειδικότερα στις προσκλήσεις για έργα μεγάλης κλίμακας. Το μεγαλύτερο μέρος της στήριξης έχει χορηγηθεί έως τώρα σε έργα που αποσκοπούν στην απαλλαγή ενεργοβόρων βιομηχανιών από τις ανθρακούχες εκπομπές, με ειδικότερη έμφαση στον τομέα του τσιμέντου και της ασβέστου. Από γεωγραφική άποψη, τα έργα που εντοπίζονται στην ανατολική Ευρώπη εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται. Τα επί του παρόντος επιλεγμένα έργα αποβλέπουν στην αποφυγή 215 εκατομμυρίων τόνων εκπομπών CO₂e σε διάστημα 10 ετών, με αποτέλεσμα να καθίσταται σημαντική η συμβολή του Ταμείου Καινοτομίας στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και στον στόχο της ΕΕ για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.

Το Ταμείο Καινοτομίας δημοσίευσε την πρώτη πρόσκληση υποβολής προτάσεων στις 3 Ιουλίου 2020 (πρώτη πρόσκληση για έργα μεγάλης κλίμακας) και τη δεύτερη την 1η Δεκεμβρίου 2020 (πρώτη πρόσκληση για έργα μικρής κλίμακας). Έως το τέλος του 2022, είχαν δημοσιευθεί τρεις ακόμη προσκλήσεις: η δεύτερη πρόσκληση για έργα μικρής κλίμακας (31 Μαρτίου 2022), η δεύτερη πρόσκληση για έργα μεγάλης κλίμακας (26 Οκτωβρίου 2022) και η τρίτη πρόσκληση για έργα μεγάλης κλίμακας (3 Νοεμβρίου 2022).

5.1Συμμετοχή έργων στην πρόσκληση

Από την έναρξη λειτουργίας του έως το τέλος του 2022, το Ταμείο Καινοτομίας είχε λάβει συνολικά 748 προτάσεις για έργα, τόσο μεγάλης όσο και μικρής κλίμακας, εκ των οποίων 70 έργα προεπιλέχθηκαν για συμφωνία χρηματοδότησης. Όπως φαίνεται στο γράφημα 16, η συμμετοχή στις προσκλήσεις για έργα μικρής κλίμακας διαφέρει από τη συμμετοχή στις προσκλήσεις για έργα μεγάλης κλίμακας. Οι προσκλήσεις για έργα μικρής κλίμακας προσέλκυσαν αρχικά μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά η συμμετοχή μειώθηκε στη συνέχεια κατά 70 % μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης πρόσκλησης. Ένας λόγος για τη συγκεκριμένη απώλεια ενδιαφέροντος στις προσκλήσεις για έργα μικρής κλίμακας μπορεί να είναι το μικρό ύψος της ανώτατης απαίτησης δαπανών κεφαλαίου το οποίο έχει οριστεί σε 7,5 εκατ. EUR μόνο. Τα έργα τέτοιου μεγέθους έχουν συχνά πρόσβαση σε εθνική χρηματοδότηση σε συνθήκες μικρότερου ανταγωνισμού και με απλούστερες διαδικασίες υποβολής αίτησης. Παρόμοια κατάσταση παρατηρήθηκε στην πρόσκληση για έργα μεγάλης κλίμακας, η οποία επίσης προσέλκυσε στην αρχή μεγάλο ενδιαφέρον. Ωστόσο, η μείωση του αριθμού των προτάσεων μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης πρόσκλησης για έργα μεγάλης κλίμακας ήταν μόνον 55 % 26 . Στην περίπτωση αυτή, οι λόγοι μείωσης των προτάσεων μπορεί να είναι η πολύ υψηλή υπερκάλυψη / το πολύ χαμηλό ποσοστό επιτυχίας στην πρώτη πρόσκληση για έργα μεγάλης κλίμακας το 2020 (LSC-2020), γεγονός που μπορεί να αποθάρρυνε τους αιτούντες από τη συμμετοχή κατά το επόμενο έτος. Επισημαίνεται ότι, στην πρώτη πρόσκληση για έργα μεγάλης κλίμακας το 2020, εφαρμόστηκε διαδικασία επιλογής δύο σταδίων: κατά το πρώτο στάδιο ζητήθηκε «εκδήλωση ενδιαφέροντος» και κατά το δεύτερο δημοσιεύθηκε πλήρης «πρόσκληση υποβολής προτάσεων». Μετά το πρώτο στάδιο, διαπιστώθηκε ότι 117 προτάσεις πληρούσαν ή υπερέβαιναν τα οριακά κριτήρια και 70 εξ αυτών κλήθηκαν να συμμετάσχουν στο δεύτερο στάδιο, σύμφωνα με τις διατάξεις της πρόσκλησης: 48 προτάσεις υπερέβαιναν τα οριακά κριτήρια στο δεύτερο στάδιο, 7 εκ των οποίων κλήθηκαν τελικά να καταρτίσουν συμφωνία επιχορήγησης. Το σύστημα αυτό ήταν σύμφωνο με το άρθρο 12 της κατ’ εξουσιοδότηση πράξης για το Ταμείο Καινοτομίας. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση δύο σταδίων είχε ως αποτέλεσμα σημαντικό διοικητικό φόρτο και παρέτεινε αδικαιολόγητα το χρονικό διάστημα της αξιολόγησης, ενδέχεται δε να αποθάρρυνε αιτούντες από την υποβολή αιτήσεων το επόμενο έτος. Η διαδικασία ενός σταδίου της πρόσκλησης LSC-2021 αποδείχθηκε πιο εξορθολογισμένη.

Στις προσκλήσεις για έργα μικρής κλίμακας, οι προτάσεις που κλήθηκαν τελικά να καταρτίσουν συμφωνία επιχορήγησης αντιπροσώπευαν μεν μόνον το 25 % των προτάσεων που εκτιμήθηκε ότι ήταν επιλέξιμες για αξιολόγηση, πλην όμως αντιπροσώπευαν το 89 % των εν λόγω προτάσεων που εκτιμήθηκε ότι υπερέβαιναν το ελάχιστο όριο απαιτήσεων προκειμένου να ληφθούν υπόψη για αξιολόγηση.

Στις προσκλήσεις για έργα μεγάλης κλίμακας, ο αριθμός προτάσεων που κλήθηκαν τελικά να καταρτίσουν συμφωνία επιχορήγησης αντιπροσώπευαν κατά μέσο όρο το 15 % εκείνων που εκτιμήθηκαν ως επιλέξιμες για αξιολόγηση και το 46 % των προτάσεων που εκτιμήθηκε ότι υπερέβαιναν το ελάχιστο όριο απαιτήσεων προκειμένου να ληφθούν υπόψη για παροχή επιχορήγησης.

Γράφημα 16: Αριθμός έργων σε προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας (Δεκέμβριος 2022)

5.2Προϋπολογισμός πρόσκλησης και ζητηθείσα χρηματοδοτική στήριξη

Οι αναμενόμενες δαπάνες κεφαλαίου για τα έργα που επιλέχθηκαν στις τέσσερις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας ανέρχονταν συνολικά σε 13,5 δισ. EUR. Η συνολική ανώτατη στήριξη του Ταμείου Καινοτομίας για τα εν λόγω επιλεγμένα έργα ήταν 3,1 δισ. EUR σε μορφή επιχορηγήσεων, ήτοι κατά μέσο όρο στήριξη μέσω επιχορήγησης του 23 % των δαπανών κεφαλαίου όλων των έργων 27 . Τούτο σήμαινε επίσης ότι το Ταμείο Καινοτομίας συμβάλλει επί του παρόντος στην κινητοποίηση 10,4 δισ. EUR από άλλες πηγές επενδύσεων, ποσό το οποίο αυξάνεται σε κάθε πρόσκληση, όπως φαίνεται στο γράφημα 18.

Ο συνολικός διαθέσιμος προϋπολογισμός των τεσσάρων προσκλήσεων που περατώθηκαν έως το τέλος του Δεκεμβρίου του 2022 ανήλθε σε 2,7 δισ. EUR. Λόγω υπερκάλυψης, ειδικότερα στις προσκλήσεις για έργα μεγάλης κλίμακας, ο κανόνας ευελιξίας, ο οποίος προβλέπεται στις αποφάσεις χρηματοδότησης 28 , εφαρμόστηκε σε τρεις από τις προσκλήσεις (SSC-2020, LSC-2020 και LSC-2021). Η εφαρμογή του κανόνα ευελιξίας είχε ως αποτέλεσμα μέση αύξηση κατά 16 % του αρχικού προϋπολογισμού, ώστε ο συνολικός αυξημένος προϋπολογισμός να ανέλθει σε 3,14 δισ. EUR, όπως φαίνεται στο γράφημα 17. Παρά τον αυξημένο αυτόν προϋπολογισμό για τρεις προσκλήσεις, σε μία πρόσκληση (SSC-2021) τα επιλεγμένα έργα αντιπροσώπευαν προϋπολογισμό κατώτερο κατά 37 % του συνολικού προϋπολογισμού της πρόσκλησης.

Γράφημα 17: Σύγκριση διαθέσιμου προϋπολογισμού και αιτήσεων επιχορηγήσεων σε έργα που επιλέχθηκαν στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας

Γράφημα 18: Σύγκριση δαπανών κεφαλαίου και ανώτατης επιχορήγησης που ζητήθηκε από έργα που επιλέχθηκαν στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας

5.3Χαρακτηριστικά των χρηματοδοτηθέντων έργων

5.3.1Κατηγορίες και τομείς

Το Ταμείο Καινοτομίας οργάνωσε καθεμία από τις τέσσερις πρώτες προσκλήσεις του κατά «τεχνολογικά ουδέτερο» τρόπο (δηλαδή, το Ταμείο Καινοτομίας δεν ευνόησε οποιαδήποτε συγκεκριμένη τεχνολογία) για κατηγορίες επιλέξιμες για στήριξη από το Ταμείο Καινοτομίας: i) ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές· ii) αποθήκευση ενέργειας· iii) ενεργοβόρες βιομηχανίες· και iv) δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα (CCS) και/ή χρήση.

Και στις τέσσερις προσκλήσεις, οι δύο κατηγορίες στις οποίες επιλέχθηκαν οι περισσότερες προτάσεις ήταν οι ενεργοβόρες βιομηχανίες (38 προτάσεις) και η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές (14 προτάσεις). Ωστόσο, μολονότι η πρώτη κατηγορία είναι επίσης η κατηγορία με το μεγαλύτερο ποσοστό του συνολικού ποσού επιχορήγησης για τα επιλεγμένα έργα (48 %, ήτοι 1,5 δισ. EUR, όπως φαίνεται στο γράφημα 20), η κατηγορία της δέσμευσης και της αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS) είναι η κατηγορία με τη μεγαλύτερη ένταση προϋπολογισμού ανά πρόταση, καθώς χρησιμοποιεί το 35 % του προϋπολογισμού με 6 μόνο προτάσεις.

Γράφημα 19: Αριθμός επιλεγμένων έργων ανά τομέα στις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας

Γράφημα 20: Αριθμός επιλεγμένων έργων ανά χώρα στις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας

Όσον αφορά τους τομείς, όπως φαίνεται στο γράφημα 21, οι δύο τομείς με τα περισσότερα επιλεγμένα έργα ήταν ο τομέας «Υδρογόνο» (10 έργα) και ο τομέας «Γυαλί, κεραμικά και κατασκευαστικά υλικά» (7 έργα). Ωστόσο, με κριτήριο τη σωρευτική διατεθείσα στήριξη μέσω επιχορηγήσεων έως το τέλος του Δεκεμβρίου του 2022 (βλ. γράφημα 22), κορυφαίος τομέας είναι ο τομέας «Τσιμέντο και άσβεστος» (810,7 εκατ. EUR), ακολουθούμενος από τον τομέα «Υδρογόνο» (411,1 εκατ. EUR). Τούτο οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών του τομέα «Τσιμέντο και άσβεστος» παράγονται κατά τη χημική αντίδραση εντός του κλιβάνου, η δε συνηθέστερη τεχνολογική μέθοδος για τη μείωση των εν λόγω εκπομπών είναι μια λύση δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS) έντασης επενδύσεων, η οποία εξακολουθεί να απαιτεί σημαντικές επενδύσεις.

 Γράφημα 21: Αριθμός επιλεγμένων έργων ανά τομέα στις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας

Γράφημα 22: Αριθμός επιλεγμένων έργων ανά χώρα στις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας

5.3.2Γεωγραφική κατανομή

Στόχος του Ταμείου Καινοτομίας είναι η επίτευξη γεωγραφικής και τομεακής ισορροπίας. Κατά τον χρόνο σύνταξης της παρούσας έκθεσης, επιλεγμένα έργα εντοπίζονταν σε 20 από τις 30 επιλέξιμες χώρες (κράτη μέλη της ΕΕ και χώρες του ΕΟΧ) 29 . Ωστόσο, η συμμετοχή έργων από την ανατολική και την κεντρική Ευρώπη είναι αναλογικά χαμηλότερη.

Η χώρα με τα περισσότερα επιλεγμένα από το Ταμείο Καινοτομίας έργα έως το τέλος του 2022 ήταν η Ισπανία (11 έργα), ακολουθούμενη από τη Γαλλία (10 έργα) και τη Σουηδία (7 έργα). Με κριτήριο τη σωρευτική διατεθείσα χρηματοδότηση από τον προϋπολογισμό επιχορηγήσεων του Ταμείου Καινοτομίας, από την ίδρυση του Ταμείου Καινοτομίας, η εικόνα είναι διαφορετική, καθώς η Σουηδία (511 εκατ. EUR) κατατάσσεται πρώτη, ακολουθούμενη από τη Γαλλία (368,8 εκατ. EUR) και το Βέλγιο (361,3 εκατ. EUR).

Γράφημα 23: Αριθμός επιλεγμένων έργων ανά χώρα στις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας

Γράφημα 24: Ύψος επιχορηγήσεων (EUR) σε επιλεγμένα έργα στο πλαίσιο των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας

Η γεωγραφική ισορροπία στη διάθεση κονδυλίων του Ταμείου Καινοτομίας σε επιλεγμένα έργα μπορεί να εκτιμηθεί επίσης με κριτήριο το ποσοστό του ΑΕΠ κάθε χώρας στον ΕΟΧ. Βάσει του συγκεκριμένου κριτηρίου, στο γράφημα 25 φαίνεται ότι, έως το τέλος του 2022, υπήρχε ακόμη σχετική υποεκπροσώπηση χωρών όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία ή η Ισπανία, και τούτο παρά το απόλυτο ύψος των επιχορηγήσεων που παρασχέθηκαν στις εν λόγω χώρες. Αντιθέτως, η Σουηδία, το Βέλγιο, η Βουλγαρία, οι Κάτω Χώρες και η Φινλανδία φαίνεται ότι υπερεκπροσωπούνται όταν το ΑΕΠ τους συγκρίνεται με το ποσό που έχουν λάβει σε επιχορηγήσεις από το Ταμείο Καινοτομίας.

Γράφημα 25: Γεωγραφική κατανομή — Ποσοστό του ΑΕΠ (ΕΟΧ) σε σύγκριση με το ποσοστό των κονδυλίων του Ταμείου Καινοτομίας (στοιχεία του 2021)

5.3.3Δυνατότητα μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου 

Το Ταμείο Καινοτομίας χρηματοδοτεί έργα με σημαντικές δυνατότητες μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και συμβολής στην κλιματική ουδετερότητα της ΕΕ. Οι προβλεπόμενες συνολικές μειώσεις αερίων του θερμοκηπίου από το σύνολο των 70 έργων που επιλέχθηκαν έως το τέλος του Δεκεμβρίου του 2022 ανέρχονται σε περίπου 215 εκατομμύρια τόνους CO₂e σε διάστημα 10 ετών. Ενδεικτικά, η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί σε περίπου 7 % των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2022. Η μέση αναμενόμενη μείωση εκπομπών ανά έργο είναι 9,6 εκατομμύρια τόνοι CO₂e για έργα μεγάλης κλίμακας και 115 312 τόνοι CO₂e για έργα μικρής κλίμακας. Σε χρηματικούς όρους, η μείωση αυτή εκφράζεται ως εξής: για κάθε 1 EUR στήριξης που παρέχει το Ταμείο Καινοτομίας, θα αποφευχθούν κατά μέσο όρο 70 κιλά CO₂e σε διάστημα 10 ετών. Τα στοιχεία για τις πρώτες πραγματικά αποφευχθείσες εκπομπές θα αναφερθούν κατά τη διάρκεια του 2023 από τα πρώτα έργα που τέθηκαν σε λειτουργία στο τέλος του 2022 από την πρόσκληση SSC-2020.

Γράφημα 26: Σωρευτικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου οι οποίες προβλέπεται ότι θα αποφευχθούν από τα επιλεγμένα έργα κατά τη δεκαετή περίοδο υλοποίησης

Γενικά, τα πλέον οικονομικά αποδοτικά έργα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι έργα στον τομέα «Ενδοημερήσια αποθήκευση ενέργειας», τα οποία αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο 100 κιλά CO₂e/EUR δαπανών κεφαλαίου και 147 κιλά CO₂e/EUR ληφθείσας επιχορήγησης από το Ταμείο Καινοτομίας, αντίστοιχα. Τα συγκεκριμένα επίπεδα αποδοτικότητας επιτυγχάνονται μέσω τεχνολογικών λύσεων όπως αυτές που χρησιμοποιούνται στο έργο NorthStorePlus, το οποίο θα κατασκευάσει (μέσω της ανέγερσης δύο ειδικών εργοστασίων, ενός στη Σουηδία και ενός στην Πολωνία) 6 GW μπαταριών ιόντων λιθίου για την παροχή υπηρεσιών στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Αντικείμενο του έργου θα είναι η ανάπτυξη μπαταρίας υψηλής περιεκτικότητας σε νικέλιο, η οποία σχεδιάστηκε αρχικά για την αυτοκινητοβιομηχανία, μολονότι με μεγαλύτερη πυκνότητα ενέργειας.

5.3.4Επίπεδο ωριμότητας

Οι προσκλήσεις του Ταμείου Καινοτομίας χρηματοδοτούν έργα καθαρής τεχνολογίας υψηλής χρηματοδοτικής και επιχειρηματικής ωριμότητας, η οποία αποδεικνύει ότι τα εν λόγω έργα μπορούν να αναπτυχθούν βραχυπρόθεσμα. Τα έργα αξιολογούνται ως προς την πιθανότητα να επιτύχουν δύο βασικά ορόσημα: i) περάτωση από χρηματοδοτική άποψη εντός 4 ετών κατ’ ανώτατο όριο από την υπογραφή της συμφωνίας επιχορήγησης· και ii) έναρξη λειτουργίας.

Έως το 2022, ο μέσος χρόνος για την περάτωση από χρηματοδοτική άποψη, από την έναρξη των επιλεγμένων έργων, υπήρξε 23 μήνες για έργα μεγάλης κλίμακας και 16 μήνες για έργα μικρής κλίμακας, ο δε αναγκαίος χρόνος για την έναρξη λειτουργίας είναι 53 μήνες για έργα μεγάλης κλίμακας και 31 μήνες για έργα μικρής κλίμακας, όπως φαίνεται στα γραφήματα 26 και 27. Τα μεγαλύτερα χρονοδιαγράμματα τα οποία είναι αναγκαία για μεγαλύτερα έργα οφείλονται στην αυξημένη πολυπλοκότητα των εν λόγω έργων.

Κατά τον χρόνο σύνταξης της παρούσας έκθεσης: i) το 77 % των έργων επρόκειτο να περατωθούν από χρηματοδοτική άποψη έως το δεύτερο τρίμηνο του 2024· ii) η έναρξη λειτουργίας του 84 % των έργων είχε προγραμματιστεί έως τις αρχές του 2027· και iii) η έναρξη λειτουργίας όλων των έργων είχε προβλεφθεί πριν από το τέλος του 2028. Τούτο όχι μόνον θα διασφαλίσει μειώσεις εκπομπών πριν από το τέλος της δεκαετίας, αλλά θα καταδείξει επίσης ότι ορισμένες τεχνολογίες απαλλαγής από ανθρακούχες εκπομπές μπορούν να στηρίξουν τη μετάβαση των τομέων της ενέργειας και της βιομηχανίας της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Γράφημα 27: Προβλεπόμενη ημερομηνία περάτωσης από χρηματοδοτική άποψη επιλεγμένων έργων

Γράφημα 28: Προβλεπόμενη ημερομηνία έναρξης λειτουργίας επιλεγμένων έργων

Η στήριξη του Ταμείου Καινοτομίας μπορεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, να είναι αφ’ εαυτής επαρκής για την έγκαιρη υλοποίηση των έργων. Τούτο ισχύει ιδίως όταν αναμένεται ότι τα έργα: i) θα παραγάγουν επαρκή έσοδα (ακόμη και πέραν της περιόδου που λαμβάνεται υπόψη για τον υπολογισμό του σχετικού κόστους)· ii) θα δημιουργήσουν συνέργειες με άλλες δραστηριότητες συντονιστών έργων· ή iii) θα προσελκύσουν εξωτερική ιδιωτική χρηματοδότηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται τα έργα να πρέπει να εξασφαλίσουν άλλη δημόσια χρηματοδότηση, όπως κρατική ενίσχυση ή στήριξη από άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα της ΕΕ η οποία δεν συνιστά κρατική ενίσχυση (θεωρούμενη συνολικά ως «δημόσια στήριξη»). Δεδομένου ότι οι τακτικές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας επιτρέπουν τη σώρευση με κρατικές ενισχύσεις, 13 συνολικά έργα από εκείνα που επιλέχθηκαν στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2020 και της πρόσκλησης LSC-2021 αποφάσισαν να επωφεληθούν από αυτήν την πρόσθετη πηγή χρηματοδότησης.

5.4Χρηματοδοτούμενες καινοτόμες τεχνολογίες

Τα έργα που επιλέχθηκαν για την παροχή στήριξης από το Ταμείο Καινοτομίας καλύπτουν ευρύ φάσμα τεχνολογικών καινοτομιών οι οποίες θα είναι καθοριστικής σημασίας για την απαλλαγή της ευρωπαϊκής οικονομίας από τις ανθρακούχες εκπομπές τα προσεχή έτη. Όπως εξηγήθηκε ανωτέρω, τα χρηματοδοτούμενα έργα κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες και 19 τομείς. Ορισμένες από τις σχετικές χρηματοδοτούμενες τεχνολογίες περιγράφονται στα σημεία που ακολουθούν.

·Σχετικά με την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές: το Ταμείο Καινοτομίας χρηματοδοτεί ενεργά έργα στους τομείς της ηλιακής, της αιολικής και της γεωθερμικής ενέργειας. Μολονότι η παραγωγή ηλιακής φωτοβολταϊκής ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί ήδη να θεωρείται ώριμη τεχνολογία, οι κατασκευαστικές διαδικασίες που σχετίζονται με αυτήν πρέπει να καταστούν πιο αποδοτικές και ανταγωνιστικές στην Ευρώπη. Για παράδειγμα, το έργο TANGO θα αναπτύξει μια από τις μεγαλύτερες μονάδες κατασκευής ηλιακών συλλεκτών στην Ευρώπη για την παραγωγή 3 GW συλλεκτών διπλής όψης ετησίως. Οι εν λόγω συλλέκτες θα κατασκευαστούν με τη χρήση ετεροένωσης, τεχνολογίας η οποία αυξάνει την αποδοτικότητα και την ανθεκτικότητα σε σύγκριση με πιο παραδοσιακές τεχνολογίες. Ένα άλλο έργο, το HELEXIO, θα αναπτύξει κατασκευαστικές διαδικασίες για σχέδια ελαφρύτερων ηλιακών συλλεκτών με μακρύτερα δομοστοιχεία, ώστε να καταστεί ευκολότερη η εγκατάσταση των συλλεκτών σε ευρύ φάσμα στεγών κτιρίων. Στον τομέα της αιολικής ενέργειας, ένα από τα έργα που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Καινοτομίας είναι η ανάπτυξη υπεράκτιων ανεμογεννητριών επόμενης γενιάς στο πλαίσιο του έργου N2OWF. Το εν λόγω έργο έχει τη δυνατότητα να μειώσει τον αριθμό των αναγκαίων ανεμογεννητριών κατά 40 % σε σύγκριση με τις συμβατικές τεχνολογίες. Η γεωθερμική ενέργεια είναι ένας ακόμη τομέας ο οποίος χρηματοδοτείται από το Ταμείο Καινοτομίας. Πρόκειται για έναν σχετικά αναξιοποίητο πόρο ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας. Οι δυνατότητες της γεωθερμικής ενέργειας μπορούν να αυξηθούν μέσω της αξιοποίησης των δυνατοτήτων πεπιεσμένων αερίων διαλυμένων σε γεωθερμικά ρευστά (όπως στο χρηματοδοτούμενο από το Ταμείο Καινοτομίας έργο CCGeo) ή μέσω της ανάπτυξης κλειστών βρόγχων μεγάλου βάθους χάρη στους οποίους θα ξεπεραστούν πολλοί από τους γεωγραφικούς περιορισμούς της συγκεκριμένης τεχνολογίας (όπως στο χρηματοδοτούμενο από το Ταμείο Καινοτομίας έργο EavorLoop). Το Ταμείο Καινοτομίας χρηματοδοτεί επίσης την ανάπτυξη συστημάτων θέρμανσης και ψύξης, όπως στο έργο DMC, στο πλαίσιο του οποίου θα κατασκευαστούν μονάδα ηλιακής θερμικής ενέργειας, αντλίες θερμότητας και εγκατάσταση αποθήκευσης για την παροχή ανανεώσιμης θερμότητας σε ενεργοβόρα διαδικασία παραγωγής βύνης.

·Όσον αφορά τις ενεργοβόρες βιομηχανίες, τα έργα αναπτύσσουν στρατηγικές για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές οι οποίες βασίζονται ως επί το πλείστον: i) στην αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων με ανανεώσιμα καύσιμα ή με εξηλεκτρισμό· και ii) στην ενσωμάτωση τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS) σε διαδικασίες παραγωγής. Για παράδειγμα, το έργο CLYNGAS θα ενσωματώσει συνθετικό καύσιμο από απόβλητα στην τσιμεντοβιομηχανία, το δε έργο C2B θα καταδείξει τις δυνατότητες της δέσμευσης εκπομπών από την παραγωγή τσιμέντου για χρήση ως πρώτη ύλη σε άλλες δραστηριότητες παραγωγής. Το Ταμείο Καινοτομίας χρηματοδοτεί επίσης την ανάπτυξη νέων βιώσιμων υλικών και διαδικασιών ανακύκλωσης, όπως στο πλαίσιο του έργου TLP, το οποίο θα καταδείξει ότι βιοαποδομήσιμο βιοϋλικό παραγόμενο από λιγνίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε βιοσύνθετα για την παραγωγή μεμβρανών συσκευασίας και, επομένως, μπορεί να αντικαταστήσει τα παραδοσιακά πλαστικά που βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα. Ένα άλλο έργο το οποίο χρηματοδοτείται από το Ταμείο Καινοτομίας στον τομέα αυτό είναι το PULSE, το οποίο θα εφαρμόσει βελτιωμένες τεχνολογίες για την ανακύκλωση πλαστικών χημικών προϊόντων.

·Όσον αφορά την αποθήκευση ενέργειας, ειδικότερα, μέσω ηλεκτροχημικών τεχνολογιών, η εν λόγω αποθήκευση θα συμβάλει στην ενσωμάτωση τεχνολογιών παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας σε δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και θα παράσχει συγχρόνως ευελιξία στο σύστημα. Το Ταμείο Καινοτομίας χρηματοδοτεί την κατασκευή και την ανάπτυξη βελτιωμένων υλικών σε εγκαταστάσεις αποθήκευσης ενέργειας, όπως είναι οι μπαταρίες ιόντων λιθίου υψηλής περιεκτικότητας σε νικέλιο, οι οποίες θα αναπτυχθούν στο πλαίσιο του έργου NorthStorePlus. Το Ταμείο Καινοτομίας θα χρηματοδοτήσει επίσης κυκλική οικονομία για μπαταρίες μέσω, για παράδειγμα, του έργου CarBatteryReFactory, το οποίο θα αναζητήσει λύσεις για τη διευκόλυνση της δεύτερης ζωής των μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων.

·Όσον αφορά τη δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα (CCS), το Ταμείο Καινοτομίας χρηματοδοτεί έργα μεγάλης κλίμακας για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα. Για παράδειγμα, το έργο KAIROS-AT-C θα είναι το πρώτο ευρωπαϊκό έργο το οποίο θα ενσωματώσει κρυογονική δέσμευση άνθρακα από διάφορες βιομηχανικές πηγές, με υγροποίηση, μεταφορά και μόνιμη υποθαλάσσια αποθήκευση CO2. Άλλα έργα, όπως τα GO4ECOPANET και CALCC, θα αναδείξουν τη δέσμευση μεγάλης κλίμακας και την υπεράκτια γεωλογική αποθήκευση εκπομπών CO₂ από κλάδους όπως η παραγωγή τσιμέντου και ασβέστου.

5.5Συμβολή στην επίτευξη άλλων στόχων πολιτικής της ΕΕ

Το Ταμείο Καινοτομίας έχει ήδη συμβάλει στην επίτευξη συγκεκριμένων στόχων πολιτικής της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας μέσω της χρηματοδότησης ποικίλων έργων, ορισμένα εκ των οποίων περιγράφονται στα σημεία που ακολουθούν.

·Αναμένεται ότι τα έργα του Ταμείου Καινοτομίας που είχαν ήδη επιλεγεί έως το τέλος του 2022 θα συμβάλουν στην αποφυγή 215 εκατομμυρίων τόνων εκπομπών Co₂e κατά τα πρώτα 10 έτη της λειτουργίας τους και θα συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που τίθενται στο ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα 30 .

·Το Ταμείο Καινοτομίας έχει παράσχει 411 εκατ. EUR για τη χρηματοδότηση 10 έργων σχετικών με την παραγωγή και τη χρήση υδρογόνου. Τούτο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για την ανάπτυξη ανανεώσιμου υδρογόνου, όπως περιγράφονται σε πρωτοβουλίες όπως η REPowerEU, στην ευρωπαϊκή στρατηγική για το υδρογόνο και στην οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

·Το Ταμείο Καινοτομίας έχει παράσχει χρηματοδότηση με μορφή επιχορηγήσεων ύψους 10,8 εκατ. EUR σε τρία έργα σχετικά με βιοκαύσιμα και βιοδιυλιστήρια, τα οποία συμβάλλουν στους στόχους ανάπτυξης εναλλακτικών καυσίμων που περιγράφονται στην πρωτοβουλία ReFuelEU και στο σχέδιο δράσης για το βιομεθάνιο.

·Το Ταμείο Καινοτομίας έχει παράσχει συνολικά 330 εκατ. EUR σε 10 έργα τα οποία σχετίζονται άμεσα με την ηλιακή, την αιολική και τη γεωθερμική ενέργεια. Μέσω της συγκεκριμένης στήριξης, το Ταμείο Καινοτομίας συμβάλλει άμεσα στην επίτευξη των στόχων της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και της πρωτοβουλίας REPowerEU σχετικά με την ανάπτυξη της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και την ανάπτυξη της στρατηγικής της ΕΕ για τις υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 31 .

·Το Ταμείο Καινοτομίας έχει παράσχει χρηματοδότηση με μορφή επιχορηγήσεων ύψους 89 εκατ. EUR σε πέντε έργα που σχετίζονται με ενδοημερήσια αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας και συνέβαλε κατ’ αυτόν τον τρόπο στους στόχους του κανονισμού για τις μπαταρίες που αφορούν την προώθηση εγχώριας κυκλικής οικονομίας για τις μπαταρίες.

·Το Ταμείο Καινοτομίας χορήγησε 71 εκατ. EUR για τη χρηματοδότηση δύο έργων που αφορούν την κατασκευή στοιχείων για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ή την αποθήκευση ενέργειας. Χορήγησε επίσης 1,08 εκατ. EUR σε 6 έργα σχετικά με τη δέσμευση και την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα (CCS) και επένδυσε 1,45 εκατ. EUR σε 38 έργα σχετικά με ενεργοβόρες βιομηχανίες. Με τον τρόπο αυτόν, το Ταμείο Καινοτομίας συμβάλλει ήδη στην επίτευξη των συνολικών στόχων της πράξης για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών και της σχετικής ανακοίνωσης 32 .

5.5.1Συνέργειες με άλλα χρηματοδοτικά μέσα

Όπως αναφέρθηκε στην αρχή της παρούσας έκθεσης, στόχος του Ταμείου Καινοτομίας είναι να διασφαλίσει συνέργειες και συμπληρωματικότητα με άλλα μέσα στήριξης επενδύσεων. Έως το τέλος του 2022 το Ταμείο Καινοτομίας είχε υλοποιήσει συγκεκριμένες δραστηριότητες για την προώθηση συνεργειών με το πρόγραμμα-πλαίσιο «Ορίζων Ευρώπη» και με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Τα προγράμματα-πλαίσια της ΕΕ για την έρευνα και καινοτομία (ήτοι «Ορίζων 2020» και «Ορίζων Ευρώπη») και το Ταμείο Καινοτομίας έχουν δυνητικές συνέργειες. Για τη διευκόλυνση της επίτευξης των εν λόγω συνεργειών, αναλήφθηκαν ορισμένες δράσεις. Για παράδειγμα, ορισμένα σχετικά θέματα στο πρόγραμμα εργασίας του προγράμματος-πλαισίου «Ορίζων Ευρώπη» για το 2023-2024 (ειδικότερα στις ομάδες 4 και 5) περιείχαν μια τυποποιημένη φράση, η οποία ενθάρρυνε τους αιτούντες να περιλάβουν στις προτάσεις τους στρατηγική επιχειρηματικού σχεδίου και μελέτη σκοπιμότητας οι οποίες θα μπορούσαν να προετοιμάσουν το έδαφος για μεταγενέστερες ενδεχόμενες αιτήσεις στο Ταμείο Καινοτομίας. Το ίδιο πρόγραμμα εργασίας περιλάμβανε επίσης στην ομάδα 5 ειδική «δράση συντονισμού και στήριξης», με στόχο την προώθηση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών μεταξύ τεσσάρων κοινοπραξιών απαρτιζόμενων από δικαιούχους του προγράμματος «Ορίζων 2020» και την παροχή συνδρομής στις εν λόγω κοινοπραξίες για την κατάρτιση αιτήσεων υψηλής ποιότητας για το Ταμείο Καινοτομίας. Επιπλέον, το 2022 το Ταμείο Καινοτομίας οργάνωσε ειδικό εικονικό εργαστήριο με σκοπό: i) την ενημέρωση των συμμετεχόντων σε ώριμα έργα της πρωτοβουλίας «Ορίζων 2020» σχετικά με τους θεματικούς τομείς που καλύπτει το Ταμείο Καινοτομίας και τις δυνατότητες χρηματοδότησης που παρέχει το Ταμείο Καινοτομίας· και ii) την παροχή στα έργα της δυνατότητας να γνωστοποιήσουν σε δυνητικούς μελλοντικούς αιτούντες διδάγματα που άντλησαν από τη διαδικασία υποβολής αίτησης στο Ταμείο Καινοτομίας καθώς και εμπόδια που ενδεχομένως αντιμετώπισαν κατά την ανάπτυξη των τεχνολογικών λύσεων.

Το Ταμείο Καινοτομίας και τα προγράμματα του προγράμματος-πλαισίου «Ορίζων Ευρώπη» συνεργάζονται επίσης με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων μέσω συνδυασμένων χρηματοδοτικών μέσων στο πλαίσιο της σύμπραξης ΕΕ-Catalyst. Στην εν λόγω σύμπραξη συμμετέχουν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το πρόγραμμα Breakthrough Energy Catalyst (BEC). Η σύμπραξη ΕΕ-Catalyst δρομολογήθηκε το 2021, στο πλαίσιο της διάσκεψης COP26 στη Γλασκόβη, με στόχο την κινητοποίηση 820 εκατ. EUR για επενδύσεις σε κρίσιμες τεχνολογίες για το κλίμα, στο διάστημα από το 2022 έως το 2026, στην Ευρώπη. Οι προσπάθειες της σύμπραξης θα επικεντρωθούν στους τομείς του καθαρού υδρογόνου, των βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων, της δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα απευθείας από την ατμόσφαιρα, της αποθήκευσης ενέργειας μακράς διάρκειας και της απαλλαγής της βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές. Συνολικά, το Ταμείο Καινοτομίας θα συνεισφέρει στη σύμπραξη ποσό ύψους έως 220 εκατ. EUR, το δε πρόγραμμα-πλαίσιο «Ορίζων Ευρώπη» θα συνεισφέρει ποσό ύψους έως 200 εκατ. EUR. Στις αρχές του 2022 το πρόγραμμα BEC δημοσίευσε την πρώτη πρόσκληση υποβολής προτάσεων στο πλαίσιο της συνεργασίας του με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Καθώς η πρώτη αυτή πρόσκληση δεν κατάφερε να προσελκύσει επαρκές ενδιαφέρον από φορείς ανάπτυξης έργων, η πλατφόρμα δημοσίευσε εκ νέου την πρόσκληση στις αρχές του 2023, παρείχε πιο ευέλικτα συστήματα χρηματοδότησης για προηγμένα τεχνολογικά στάδια (επίδειξη και πρωτοποριακός χαρακτήρας) και επέκτεινε το πεδίο των τομέων της σύμπραξης.

5.5.2Ανταλλαγή γνώσεων σχετικά με λύσεις καθαρής τεχνολογίας

Η ανταλλαγή γνώσεων είναι σημαντικό στοιχείο του Ταμείου Καινοτομίας καθώς στηρίζει την επανάληψη και την ταχύτερη διείσδυση στην αγορά τεχνολογιών ή λύσεων που υποστηρίζει το Ταμείο Καινοτομίας.

Το 2022 τα χρηματοδοτούμενα έργα υπέβαλαν τις πρώτες εκθέσεις σχετικά με την ανταλλαγή γνώσεων. Στο μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μαζί με τον CINEA, κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για την κοινοποίηση και τη διάδοση των γνώσεων που συλλέχθηκαν από τα έργα κατά το 2022. Το 2022 το Ταμείο Καινοτομίας πραγματοποίησε μία εκδήλωση κεκλεισμένων των θυρών: «Main Challenges in Reaching Financial Close (FC) and Ways to Tackle Them» (Κύριες προκλήσεις για την περάτωση από χρηματοδοτική άποψη και τρόποι αντιμετώπισής τους) (Σεπτέμβριος 2022). Στην εκδήλωση συζητήθηκαν ζητήματα όπως οι προκλήσεις κατά την εξασφάλιση χρηματοδότησης, ο αντίκτυπος του κανονιστικού πλαισίου και των διαδικασιών αδειοδότησης και η αβεβαιότητα της αγοράς.

Η Επιτροπή οργάνωσε επίσης τακτικές συσκέψεις της ομάδας εμπειρογνωμόνων του Ταμείου Καινοτομίας καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022 στις οποίες συζητήθηκαν, με τα κράτη μέλη και τους εκπροσώπους της βιομηχανίας, η υλοποίηση και ο μελλοντικός προσανατολισμός του Ταμείου Καινοτομίας. Επιπλέον, η ΓΔ CLIMA και/ή ο CINEA συμμετείχαν σε περισσότερες από 50 εκδηλώσεις που οργάνωσαν τρίτοι για την αύξηση των γνώσεων και της ευαισθητοποίησης σχετικά με το Ταμείο Καινοτομίας. Σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε, κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, σε εκπροσώπους έργων του Ταμείου Καινοτομίας, οι κύριοι παράγοντες που καθορίζουν αν τα έργα θα περατωθούν από χρηματοδοτική άποψη είναι, με φθίνουσα σειρά σημασίας: i) προκλήσεις κατά τη σύναψη συμβάσεων με προμηθευτές και αγοραστές· ii) απροσδόκητες αυξήσεις δαπανών κεφαλαίου· iii) καθυστερήσεις στην παράδοση εξοπλισμού, πρώτων υλών ή εισροών· και iv) διαδικασίες αδειοδότησης και κρατικές εγκρίσεις.

6ΠΑΡΟΧΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΓΩΝ ΓΙΑ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΩΡΙΜΑ ΕΡΓΑ

Έως τώρα το πρόγραμμα παροχής ΣΑΕ έχει παράσχει στήριξη σε 22 έργα. Από τα 22 αυτά έργα, 19 είχαν ήδη ολοκληρώσει το πρόγραμμα στήριξης έως το τέλος του 2022, ενώ 3 έργα εξακολουθούν να λαμβάνουν στήριξη. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων βρίσκεται επίσης σε στάδιο διαπραγματεύσεων για την παροχή ΣΑΕ σε 15 ακόμη έργα. Η στήριξη αυτή υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την παροχή συνδρομής στα έργα ώστε να βελτιώσουν την ωριμότητά τους και, επομένως, τις αιτήσεις τους στο Ταμείο Καινοτομίας στο πλαίσιο προσκλήσεων υποβολής προτάσεων. Το πρόγραμμά πέτυχε τον στόχο του καθώς βοήθησε ορισμένα έργα να υποβάλουν εκ νέου αίτηση σε προσκλήσεις, όταν οι αιτήσεις τους δεν είχαν επιλεγεί το προηγούμενο έτος. Από τις αιτήσεις που υποβλήθηκαν εκ νέου στην πρόσκληση LSC-2021 και στην πρόσκληση SSC-2021, το 40 % επιλέχθηκαν για κατάρτιση συμφωνίας επιχορήγησης.

Το πρόγραμμα παροχής συνδρομής για ανάπτυξη έργων (ΣΑΕ) 33 είναι συνιστώσα του Ταμείου Καινοτομίας η οποία ειδικεύεται στη βελτίωση της ωριμότητας ορισμένων επιλεγμένων έργων μέσω της παροχής υψηλής ποιότητας τεχνικών και χρηματοοικονομικών συμβουλών από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) 34 . Η στήριξη είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες κάθε έργου ώστε τα έργα να καταστούν πιο ανταγωνιστικά σε πτυχές ωριμότητας για μελλοντικές προκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας. Η παροχή ΣΑΕ μπορεί επίσης να συμβάλει στην τήρηση της δέσμευσης του Ταμείου Καινοτομίας σχετικά με την καλύτερη γεωγραφική ισορροπία κατά την κατανομή της στήριξης του Ταμείου Καινοτομίας.

Η ΣΑΕ είναι διαθέσιμη τόσο για έργα μεγάλης κλίμακας όσο και για έργα μικρής κλίμακας, ο δε στόχος είναι να καλούνται για να τύχουν τέτοιας στήριξης 20 μη επιλεγείσες προτάσεις από κάθε πρόσκληση. Μετά την πρώτη πρόσκληση LSC-2020, προσφέρθηκε συνδρομή στο πλαίσιο του προγράμματος παροχής ΣΑΕ σε 22 έργα, 19 εκ των οποίων έλαβαν τελικά ΣΑΕ. Μετά την πρόσκληση LSC-2021, προσφέρθηκε συνδρομή σε 18 ακόμη έργα. Έως το τέλος του 2022, το πρόγραμμα παροχής ΣΑΕ, το οποίο υλοποιείται από την ΕΤΕπ, είχε παράσχει συνολικά 2,5 εκατ. EUR σε συμβουλευτικές υπηρεσίες σε 22 συνολικά έργα: η παροχή ΣΑΕ ολοκληρώθηκε πλήρως για 19 έργα και βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη για 3 έργα. Κατά τον χρόνο σύνταξης της παρούσας έκθεσης, η ΕΤΕπ διαπραγματευόταν ακόμη τη συμφωνία παροχής ΣΑΕ με 15 επιπλέον έργα (βλ. γραφήματα 29 και 30). Από τα 19 έργα που είχαν ολοκληρώσει το πρόγραμμα παροχής ΣΑΕ έως το τέλος του 2022, 18 έχουν ήδη υποβάλει εκ νέου αίτηση σε μία από τις προκλήσεις υποβολής προτάσεων του Ταμείου Καινοτομίας που δημοσιεύθηκαν το 2022 και 2 εξ αυτών έχουν ήδη κληθεί να υπογράψουν συμφωνία επιχορήγησης εντός του 2022. Δεδομένου ότι τα περισσότερα από τα έργα στα οποία παρασχέθηκε ΣΑΕ αποφάσισαν να υποβάλουν εκ νέου αιτήσεις στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2022, τα αποτελέσματα θα αξιολογηθούν στην έκθεση του Ταμείου Καινοτομίας για το 2023.

Γράφημα 29: Αριθμός έργων που συμμετείχαν σε πρόγραμμα παροχής ΣΑΕ ανά τομέα έως τον Δεκέμβριο του 2022

Γράφημα 30: Αριθμός έργων που συμμετείχαν σε πρόγραμμα παροχής ΣΑΕ ανά χώρα έως τον Δεκέμβριο του 2022

7ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ

Το Ταμείο Καινοτομίας έχει καταστεί βασικό μέσο για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως το 2050 μέσω της στήριξης της φιλοδοξίας για μηδενικές καθαρές εκπομπές και καινοτόμες τεχνολογίες. Έως το τέλος του 2022, τα 70 έργα που επιλέχθηκαν για να τύχουν στήριξης από το Ταμείο Καινοτομίας κάλυπταν 19 τομείς στις κατηγορίες των ενεργοβόρων βιομηχανιών, της αποθήκευσης ενέργειας, της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και της δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS). Τα έργα αυτά πρόκειται να συμβάλουν συνολικά στην αποφυγή 215 εκατομμυρίων τόνων εκπομπών CO₂e κατά τα 10 έτη της λειτουργίας τους. Ενδεικτικά, η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί σε περίπου 7 % των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2022.

Η υπερκάλυψη της πρόσκλησης LSC-2021 υπήρξε εντυπωσιακή, καθώς ο προϋπολογισμός υπήρξε επαρκής για την κάλυψη μόνον του 36 % του συνολικού ποσού επιχορηγήσεων που ζητήθηκαν από προτάσεις οι οποίες πληρούσαν το ελάχιστο όριο. Ωστόσο, το ενδιαφέρον για την πρόσκληση που αφορά έργα μικρής κλίμακας φαίνεται ότι έχει μειωθεί σημαντικά: στην πρόσκληση SSC-2021 υποβλήθηκαν 66 προτάσεις, σε σύγκριση με 232 στην πρόσκληση SSC-2020. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα όλες οι επιλέξιμες προτάσεις που πληρούσαν ή υπερέβαιναν τις οριακές απαιτήσεις κατάταξης στην πρόσκληση SSC-2021 (17) να κληθούν να καταρτίσουν συμφωνία επιχορήγησης, το δε 38 % του διαθέσιμου προϋπολογισμού της πρόκλησης δεν διατέθηκε. Ένας από τους λόγους της μείωσης του ενδιαφέροντος από τα έργα μικρής κλίμακας μπορεί να είναι το υπερβολικά χαμηλό όριο δαπανών κεφαλαίου για τη συμμετοχή έργων, το οποίο έχει οριστεί σε 7,5 εκατ. EUR. Το όριο αυτό αποδείχθηκε ανεπαρκώς ελκυστικό, λαμβανομένων υπόψη των πολυάριθμων εθνικών προγραμμάτων χρηματοδότησης που είναι διαθέσιμα για τα συγκεκριμένα επίπεδα στήριξης.

Το πρόγραμμα παροχής ΣΑΕ ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2021 και 19 έργα ολοκλήρωσαν ένα πλήρες πρόγραμμα παροχής συνδρομής ΣΑΕ από την ΕΤΕπ έως το τέλος του 2022. Από τα χρηματοδοτηθέντα αυτά έργα, 18 έργα (τα οποία είχαν στο σύνολό τους απορριφθεί σε προηγούμενες προσκλήσεις) υπέβαλαν εκ νέου αίτηση στο πλαίσιο προσκλήσεων που δημοσιεύθηκαν το 2022 και 2 εξ αυτών έχουν ήδη κληθεί να υπογράψουν συμφωνία επιχορήγησης στο πλαίσιο της πρόσκλησης SSC-2021 (τα περισσότερα από τα άλλα έργα υπέβαλαν εκ νέου αίτηση στο πλαίσιο της πρόσκλησης LSC-2022, τα αποτελέσματα της οποίας θα αξιολογηθούν στην έκθεση του επόμενου έτους).

Κατά τον χρόνο δημοσίευσης της παρούσας έκθεσης, το Ταμείο Καινοτομίας είχε ήδη δρομολογήσει ορισμένα επόμενα βήματα τα οποία θα παρουσιαστούν αναλυτικότερα στην ετήσια έκθεση του Ταμείου Καινοτομίας για το 2023.

·Η τρίτη πρόσκληση για έργα μεγάλης κλίμακας (LSC-2022) δημοσιεύθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2022 και περατώθηκε τον Μάρτιο του 2023. Η πρόσκληση έλαβε 239 προτάσεις, 41 εκ των οποίων κλήθηκαν να καταρτίσουν συμφωνία επιχορήγησης. Το σύνολο των διαθέσιμων επιχορηγήσεων στο πλαίσιο της συγκεκριμένης πρόσκλησης υπερβαίνει τα 3,6 δισ. EUR, ποσό το οποίο θα χρηματοδοτήσει έργα που έχουν ως στόχο την παροχή στην αγορά καινοτόμων τεχνολογιών στους τομείς των ενεργοβόρων βιομηχανιών, του υδρογόνου, της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και των κατασκευαστικών στοιχείων για την αποθήκευση ενέργειας και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η απόφαση παροχής της επιχορήγησης για την τρίτη πρόσκληση για έργα μικρής κλίμακας προγραμματίζεται να εκδοθεί έως το τέλος του 2023. Περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με τις προσκλήσεις αυτές θα παρουσιαστούν στο πλαίσιο της ετήσιας έκθεσης του Ταμείου Καινοτομία για το 2023. Επιπλέον, έως τις αρχές του 2023, τρία επιπλέον έργα τα οποία συμμετείχαν στην πρόσκληση SSC-2021 κλήθηκαν να λάβουν ΣΑΕ.

·Το 2023 θα εφαρμοστεί ένας νέος μηχανισμός για την επιλογή έργων βασισμένος σε ανταγωνιστική διαδικασία υποβολής προσφορών. Η πρώτη πιλοτική δημοπρασία στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας θα διεξαχθεί στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Υδρογόνου και θα αφορά την εγχώρια παραγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου. Η ανταγωνιστική διαδικασία υποβολής προσφορών θα περιλαμβάνει επίσης έναν μηχανισμό «δημοπρασίας ως υπηρεσίας», ο οποίος θα παρέχει στις χώρες του ΕΟΧ τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν τους εθνικούς προϋπολογισμούς τους για την παροχή στήριξης σε έργα που εντοπίζονται στο έδαφός τους, στηριζόμενες συγχρόνως σε έναν μηχανισμό δημοπρασιών σε επίπεδο ΕΕ για τον προσδιορισμό των πλέον ανταγωνιστικών έργων.

·Πριν από το τέλος του 2023 θα δημοσιευθεί πρόσκληση υποβολής προτάσεων, η οποία θα αφορά τόσο μικρής, μεσαίας και μεγάλης κλίμακας έργα όσο και συγκεκριμένα έργα στον κατασκευαστικό τομέα και πιλοτικά έργα. Η επιχορήγηση της πρόσκλησης θα παρασχεθεί κατά τη διάρκεια του 2024.

·Εκδόθηκε αναθεωρημένη κατ’ εξουσιοδότηση πράξη σχετικά με το Ταμείο Καινοτομίας με σκοπό την ευθυγράμμιση της λειτουργίας του Ταμείου Καινοτομίας με την αναθεωρημένη οδηγία για το ΣΕΔΕ, η οποία επέκτεινε τους τομείς που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Καινοτομίας (σε αυτούς περιλαμβάνονται πλέον επίσης οι θαλάσσιες, οι αεροπορικές και οι χερσαίες μεταφορές καθώς και η δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα).

(1)

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1119 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Ιουνίου 2021, για τη θέσπιση πλαισίου με στόχο την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας και για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 401/2009 και (ΕΕ) 2018/1999 («ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα»), διατίθεται στη διεύθυνση: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:32021R1119 .

(2)

Οδηγία 2003/87/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Οκτωβρίου 2003, σχετικά με τη θέσπιση συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της Κοινότητας και την τροποποίηση της οδηγίας 96/61/ΕΚ του Συμβουλίου, διατίθεται στη διεύθυνση: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=celex%3A32003L0087 .

(3)

Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) 2019/856 της Επιτροπής, της 26ης Φεβρουαρίου 2019, για τη συμπλήρωση της οδηγίας 2003/87/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τη λειτουργία του Ταμείου Καινοτομίας, διατίθεται στη διεύθυνση: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/TXT/?uri=CELEX:32019R0856 .  

(4)

COM(2021) 551.

(5)

Υπολογίσθηκε βάσει εκτιμώμενης τιμής άνθρακα 75 EUR ανά τόνο, με την επιφύλαξη των διακυμάνσεων της αγοράς.

(6)

Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) 2019/856 της Επιτροπής.

(7)

Άρθρο 10α παράγραφος 8 της οδηγίας 2003/87/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε το 2023.

(8)

Σχετικό κόστος: η διαφορά μεταξύ της βέλτιστης εκτίμησης της δαπάνης κεφαλαίου, της καθαρής παρούσας αξίας των λειτουργικών δαπανών και των επιχειρησιακών οφελών που προκύπτουν κατά τα 10 έτη μετά την έναρξη λειτουργίας σε σύγκριση με το αποτέλεσμα που προκύπτει από τον ίδιο υπολογισμό σχετικά με μια συμβατική παραγωγή ίδιας δυναμικότητας όσον αφορά την αποτελεσματική παραγωγή του αντίστοιχου τελικού προϊόντος.

(9)

Κανονισμός 2021/1110.

(10)

Κανονισμός 2023/435.

(11)

COM(2020) 301.

(12)

COM(2021) 148.

(13)

COM(2021) 561.

(14)

2018/2001/ΕΕ.

(15)

COM(2020) 741.

(16)

COM(2020) 798.

(17)

COM(2023) 161.

(18)

COM(2023) 335.

(19)

COM(2023) 335 final.

(20)

Το χρονικό σημείο στον κύκλο ανάπτυξης του έργου κατά το οποίο έχουν υπογραφεί όλες οι συμφωνίες σχετικά με το έργο και τη χρηματοδότηση και έχουν πληρωθεί όλοι οι απαιτούμενοι όροι που περιλαμβάνονται σε αυτές.

(21)

Άρθρο 10α παράγραφος 8 της οδηγίας 2003/87/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε το 2023.

(22)

Βλ.: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_23_3787  

(23)

  Large-scale projects (europa.eu) (Έργα μεγάλης κλίμακας) και Small-scale projects (europa.eu) (Έργα μικρής κλίμακας) στο πλαίσιο των διαδικτυακών σεμιναρίων.

(24)

Έργα: i) RISE (κατόπιν αίτησης του αιτούντος) και ii) IONFibre (κατόπιν αίτησης του CINEA, δεδομένου ότι ο αιτών πρότεινε αλλαγές οι οποίες θα έθεταν υπό αμφισβήτηση το αποτέλεσμα της αξιολόγησης).

(25)

Έργο EAVORLOOP.

(26)

Η πρόσκληση LSC-2020 οργανώθηκε σε δύο στάδια. Κατά το 1ο στάδιο λήφθηκαν εκδηλώσεις ενδιαφέροντος και οι 70 προτάσεις με την καλύτερη κατάταξη κλήθηκαν να συμμετάσχουν στο 2ο στάδιο. Στο 2ο στάδιο, διενεργήθηκε πλήρης διαδικασία υποβολής αίτησης και αξιολόγησης. Στην πρόσκληση LSC-2020, από τις 311 προτάσεις που λήφθηκαν κατά το 1ο στάδιο,117 προτάσεις κρίθηκαν επιλέξιμες για το δεύτερο στάδιο. Βάσει των διατάξεων του κειμένου της πρόσκλησης, 70 προτάσεις κλήθηκαν να υποβάλουν αίτηση στο 2ο στάδιο. Στο 2ο στάδιο, λήφθηκαν και αξιολογήθηκαν 66 προτάσεις.

(27)

Η επιχορήγηση του Ταμείου Καινοτομίας καλύπτει τόσο δαπάνες κεφαλαίου όσο και λειτουργικές δαπάνες και, επομένως, τα αριθμητικά στοιχεία έχουν ενδεικτικό χαρακτήρα.

(28)

  https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/docs/2021-2027/innovfund/wp-call/wp_innovfund-2020_en.pdf .

(29)

Δύο έργα εντοπίζονται σε περισσότερες χώρες: το NorthFlex στην Πολωνία και τη Σουηδία και το Listlawelbattcool στην Τσεχία, τη Γαλλία και την Ισπανία.

(30)

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1119 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Ιουνίου 2021, για τη θέσπιση πλαισίου με στόχο την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας και για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 401/2009 και (ΕΕ) 2018/1999 («ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα»), διατίθεται στη διεύθυνση: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:32021R1119.

(31)

COM(2020) 741.

(32)

COM(2023) 62.

(33)

  https://climate.ec.europa.eu/eu-action/eu-funding-climate-action/innovation-fund/project-development-assistance_el .  

(34)

Τον Απρίλιο του 2021 υπογράφηκε μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων συμφωνία συνεισφοράς σχετικά με την παροχή ΣΑΕ.