ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 16.5.2023

COM(2023) 274 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠHΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Έκθεση για την κατάσταση του Σένγκεν 2023

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών
Έκθεση για την κατάσταση του Σένγκεν 2023

Η έκθεση του 2023 για την κατάσταση του Σένγκεν αποτελεί συνέχεια της πρωτοβουλίας της Επιτροπής να ενισχύσει τη διακυβέρνηση του χώρου Σένγκεν χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα (στο εξής: χώρος Σένγκεν) και να εξασφαλίσει δομημένες, συντονισμένες και κοινές ευρωπαϊκές απαντήσεις στις προκλήσεις που επηρεάζουν τον κοινό χώρο. Εγκαινιάζει τον δεύτερο ετήσιο κύκλο Σένγκεν, συνεισφέροντας στη λήψη πολιτικών αποφάσεων, καθώς και την παρακολούθηση της τεχνικής προόδου τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Με βάση, μεταξύ άλλων, τις αξιολογήσεις Σένγκεν που διενεργήθηκαν το 2022, η έκθεση παρουσιάζει την κατάσταση του Σένγκεν, παρακολουθώντας την πρόοδο που σημειώνεται στο τέλος του ετήσιου κύκλου διακυβέρνησης και επισημαίνοντας τους τομείς προτεραιότητας που χρήζουν περαιτέρω προσοχής.

Κατά το προηγούμενο έτος οι σημαντικές προτεραιότητες που προσδιορίστηκαν στην έκθεση του 2022 για την κατάσταση του Σένγκεν υλοποιήθηκαν με επιτυχία, ενώ επιτεύχθηκαν και βασικά ορόσημα. Στα αξιοσημείωτα επιτεύγματα περιλαμβάνονται η προσχώρηση της Κροατίας στον χώρο Σένγκεν, η θέσπιση νέου νομικού πλαισίου για τις αξιολογήσεις Σένγκεν, η πρώτη πολυετής στρατηγική πολιτική για την ευρωπαϊκή ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων, η έκδοση της σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την επιχειρησιακή συνεργασία στον τομέα της επιβολής του νόμου και η έναρξη λειτουργίας του νέου Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν. Όσον αφορά το μέλλον, η κατάσταση του Σένγκεν το 2023 επιδιώκει να βασιστεί σε αυτές τις προτεραιότητες και στους πρωταρχικούς στόχους, προκειμένου να διασφαλίσει την απρόσκοπτη και αποτελεσματική εφαρμογή της αρχιτεκτονικής του Σένγκεν, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες προκλήσεις και τους νέους τομείς προτεραιότητας.

Η παρούσα ανακοίνωση 1 θα ληφθεί υπόψη στο Συμβούλιο Σένγκεν που πρόκειται να πραγματοποιηθεί στις 8 Ιουνίου 2023, στο οποίο θα συμμετάσχουν οι υπουργοί του χώρου Σένγκεν με σκοπό την εξασφάλιση στρατηγικού συντονισμού των πολιτικών εσωτερικών υποθέσεων, την προώθηση των συνθηκών για την εύρυθμη λειτουργία του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης και την παροχή επιχειρησιακών κατευθύνσεων.

1.Ενίσχυση της διακυβέρνησης Σένγκεν για σταθερά υψηλό επίπεδο εφαρμογής

Η διασφάλιση ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης χωρίς εσωτερικά σύνορα απαιτεί την εφαρμογή από κοινού συμφωνηθέντων μέτρων με τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα από όλους, καθώς και δομημένες, συντονισμένες και κοινές αντιδράσεις στις απειλές. Για να ανταποκριθεί στην ανάγκη για αυτό το κοινό πλαίσιο διακυβέρνησης, η Επιτροπή θέσπισε τον πρώτο ετήσιο κύκλο Σένγκεν το 2022. Αποτέλεσε σημαντικό βήμα προόδου για την προώθηση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών Σένγκεν, την αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τις κοινές προκλήσεις, την καλλιέργεια ισχυρότερου αισθήματος συλλογικής ευθύνης και την προετοιμασία του εδάφους για συντονισμένη και αποφασιστική δράση.

Κοινό και σταθερό πλαίσιο για τον συντονισμό των πολιτικών

Από τον Μάρτιο του 2022 οι υπουργοί Εσωτερικών συναντώνται τακτικά στο πλαίσιο του Συμβουλίου Σένγκεν για να συζητήσουν θέματα που σχετίζονται με τις κοινές ευθύνες των χωρών τους όσον αφορά τον χώρο Σένγκεν. Η πρώτη έκθεση για την κατάσταση του Σένγκεν 2 παρείχε το κοινό πλαίσιο προσδιορίζοντας τις βασικές προτεραιότητες πολιτικής για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο χώρος Σένγκεν. Για να κατευθύνει τις πολιτικές συζητήσεις σε κάθε Συμβούλιο Σένγκεν, η Επιτροπή παρουσίασε το βαρόμετρο Σένγκεν. Το βαρόμετρο παρείχε ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης των βασικών παραγόντων που έχουν αντίκτυπο στη σταθερότητα του χώρου Σένγκεν και καλύπτουν την κατάσταση στα εξωτερικά και εσωτερικά σύνορα, τις μεταναστευτικές οδούς προς την ΕΕ και στο εσωτερικό της, τις απειλές και τις κοινές απαντήσεις σε θέματα εσωτερικής ασφάλειας, καθώς και τις προκλήσεις στον τομέα της πολιτικής θεωρήσεων. Το ενισχυμένο βαρόμετρο Σένγκεν+ που παρουσιάστηκε τον Μάρτιο του 2023 ανταποκρίθηκε στην ανάγκη βελτίωσης της επίγνωσης της κατάστασης, της ετοιμότητας και της τεκμηριωμένης χάραξης πολιτικής στην ΕΕ, όπως πρότεινε η πρόεδρος κ. von der Leyen στους ηγέτες της ΕΕ στο πλαίσιο της έκτακτης συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο.

Αύξηση της διαφάνειας και της δέσμευσης

Μετά τις εκκλήσεις για ισχυρότερη πολιτική δέσμευση και διαφάνεια, η Επιτροπή καταρτίζει πίνακα αποτελεσμάτων Σένγκεν σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη. Το εργαλείο αυτό θα προωθήσει περαιτέρω τη διαφάνεια όσον αφορά τη λειτουργία του χώρου Σένγκεν, την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών και θα επιτρέψει την αποτελεσματική ιεράρχηση των εκκρεμών διορθωτικών μέτρων. Από την ανάλυση της εφαρμογής των συστάσεων Σένγκεν κατά τα τελευταία έτη σε βασικούς τομείς, όπως η διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, η επιστροφή, το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν και η πολιτική θεωρήσεων, προκύπτει ότι, σωρευτικά, το πραγματικό ποσοστό εφαρμογής σε εθνικό επίπεδο υπερβαίνει κατά πολύ το 75 %.

Η Επιτροπή συνέχισε τις επαφές της σε εθνικό επίπεδο στα κράτη μέλη. Πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις τόσο σε πολιτικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο, στο πλαίσιο των οποίων συζητήθηκαν βασικές μεταρρυθμίσεις σε συνέχεια της έκθεσης του 2022, συμπεριλαμβανομένων συζητήσεων μεταξύ του συντονιστή Σένγκεν —ο οποίος διορίστηκε τον Ιούνιο του 2022— και των εθνικών ομολόγων του. Στις συζητήσεις υπογραμμίστηκε η σημασία της σφυρηλάτησης στενότερων δεσμών μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών και της καλλιέργειας κοινής ευθύνης για τη διακυβέρνηση του χώρου Σένγκεν. Φάνηκε επίσης ότι, ενώ υπάρχει πολύ υψηλό επίπεδο αποτελεσματικής εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις στον χώρο Σένγκεν οι οποίες πρέπει να αντιμετωπιστούν.

Επισκόπηση του ποσοστού εφαρμογής των συστάσεων στο πλαίσιο των αξιολογήσεων Σένγκεν ανά τομέα πολιτικής 3

Δεύτερος κύκλος Σένγκεν: ενοποίηση του υφιστάμενου πλαισίου για τον καλύτερο εντοπισμό και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που έχουν προσδιοριστεί

Σε αυτόν τον δεύτερο κύκλο Σένγκεν, το Συμβούλιο Σένγκεν θα πρέπει να εντείνει περαιτέρω τις προσπάθειες για τον συντονισμό της εφαρμογής κοινών πολιτικών και για την παροχή επιχειρησιακών κατευθύνσεων βάσει κοινής αντίληψης των κινδύνων και των αδυναμιών. Για να συνεχιστεί η πρόοδος που έχει σημειωθεί όσον αφορά την υλοποίηση των δράσεων προτεραιότητας του πρώτου κύκλου Σένγκεν, παραμένει σημαντικό να ενοποιηθεί περαιτέρω το πλαίσιο διακυβέρνησης, να επιταχυνθούν τα επιχειρησιακά μέτρα για τη μετανάστευση και τη διαχείριση των συνόρων, να τεθεί σε πλήρη εφαρμογή η σύσταση για την αστυνομική συνεργασία, να αρθούν όλοι οι μακροχρόνιοι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα και να συνεχιστεί η διεύρυνση του χώρου Σένγκεν.

Η αποτελεσματική λειτουργία αυτού του πλαισίου αποτελεί συλλογική ευθύνη όλων των κρατών Σένγκεν και των θεσμικών οργάνων και οργανισμών της ΕΕ, ενώ απαιτεί υψηλό βαθμό συντονισμού και εμπιστοσύνης. Ενώ οι αξιολογήσεις Σένγκεν διασφαλίζουν ότι τα κράτη μέλη εφαρμόζουν αποτελεσματικά τις συστάσεις, η κοινή προσέγγιση Σένγκεν πρέπει να αποτελέσει πρωταρχικό μέλημα για την πρόληψη πιθανών αρνητικών επιπτώσεων στον χώρο Σένγκεν. Ως εκ τούτου, η μεμονωμένη δράση των κρατών Σένγκεν θα πρέπει να συμπληρώνεται από κοινή δράση μέσω του Συμβουλίου Σένγκεν για την αντιμετώπιση των προτεραιοτήτων τόσο των μεμονωμένων κρατών όσο και του χώρου Σένγκεν στο σύνολό του. Το νέο πλαίσιο αξιολόγησης Σένγκεν που θεσπίστηκε το 2022 4 θα οδηγήσει σε πιο εξορθολογισμένες και ολοκληρωμένες συστάσεις ανά χώρα, ώστε να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη στρατηγικών προσανατολισμών και η έκδοση συστάσεων για ολόκληρο τον χώρο Σένγκεν, κάτι που θα ενισχύσει περαιτέρω το πλαίσιο διακυβέρνησης και τον ρόλο του Συμβουλίου Σένγκεν. Δρομολογεί μια τρίτη γενιά αξιολογήσεων Σένγκεν 5 , καθώς απομακρύνεται από τις κατακερματισμένες αξιολογήσεις συμμόρφωσης ανά τομέα πολιτικής και ανοίγει τον δρόμο για ολοκληρωμένες αξιολογήσεις των συνολικών επιδόσεων των κρατών μελών. Επιπλέον, ενισχύει τις δυνατότητες της Επιτροπής και των κρατών μελών να διενεργούν θεματικές αξιολογήσεις για την αξιολόγηση ζητημάτων και πρακτικών σε όλους τους τομείς πολιτικής των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις. Οι ενισχυμένες δραστηριότητες παρακολούθησης 6 θα βελτιώσουν την εφαρμογή αυτών των κοινών προτεραιοτήτων και θα τροφοδοτήσουν τον πίνακα αποτελεσμάτων Σένγκεν, με βάση τις συνεχιζόμενες προσπάθειες για να διασφαλιστεί ότι το εργαλείο αυτό αποτελεί αξιόπιστο μέσο που βασίζεται σε μια κοινή, αυστηρή και διαφανή προσέγγιση που αντικατοπτρίζει με ακρίβεια την πραγματική κατάσταση. Οι κύριες εξελίξεις, η τρέχουσα κατάσταση και τα επόμενα βήματα που σχετίζονται με τον μηχανισμό αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν παρουσιάζονται στο παράρτημα 1.

Η ενίσχυση του ρόλου του Συμβουλίου Σένγκεν με μια ισχυρότερη προσέγγιση προσανατολισμένη στη δράση απαιτεί αποτελεσματικότερη χρήση του βαρόμετρου Σένγκεν, των αξιολογήσεων Σένγκεν και άλλων εργαλείων, ώστε να εντοπίζονται καλύτερα οι τομείς στους οποίους απαιτείται δράση, κάτι που θα επιφέρει συγκεκριμένα και απτά αποτελέσματα. Ως εκ τούτου, η βελτίωση της έννοιας της κοινής κυριότητας και ευθύνης με μεγαλύτερη έμφαση στον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, σε συνδυασμό με ισχυρότερη, πιο συντονισμένη και αποτελεσματική εφαρμογή, αποτελούν προτεραιότητες για τον δεύτερο κύκλο. Η Επιτροπή καλεί την τρέχουσα και την επόμενη προεδρία του Συμβουλίου να ενοποιήσουν περαιτέρω το πλαίσιο διακυβέρνησης Σένγκεν, με βάση τα γερά θεμέλια του πρώτου κύκλου Σένγκεν, ώστε να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη, συνεχής και μόνιμη διακυβέρνηση του χώρου Σένγκεν.

Πλαίσιο 1. Συλλογή βέλτιστων πρακτικών και ανταλλαγή γνώσεων Οι αξιολογήσεις Σένγκεν εντοπίζουν καινοτόμες πρακτικές των κρατών μελών οι οποίες θα μπορούσαν να εφαρμοστούν από άλλα κράτη μέλη, παρέχοντας στα κράτη μέλη πληροφορίες σχετικά με καινοτόμες στρατηγικές, εργαλεία και μέτρα για την αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων Σένγκεν. Η συλλογή βέλτιστων πρακτικών που παρουσιάζεται στο παράρτημα 2 αποσκοπεί στην παροχή πρόσθετων εργαλείων στις αρχές των κρατών μελών κατά την εφαρμογή των κανόνων Σένγκεν και στην αξιοποίηση δοκιμασμένων προσεγγίσεων και τεχνικών κατά την υποβολή νέων προτάσεων και πρωτοβουλιών. Αποσκοπεί επίσης στην ενίσχυση του πλαισίου που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της Ομάδας «Θέματα Σένγκεν» του Συμβουλίου, ώστε τα κράτη μέλη να μπορέσουν να ανταλλάξουν εμπειρίες και γνώσεις και να αντλήσουν διδάγματα το ένα από το άλλο, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της εφαρμογής της αρχιτεκτονικής Σένγκεν. Αυτές οι βέλτιστες πρακτικές θα πρέπει επίσης να στηρίζουν την αποτελεσματική εφαρμογή του κύκλου πολυετούς στρατηγικής πολιτικής για την ευρωπαϊκή ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων. Τα κράτη μέλη καλούνται να αποτυπώσουν τις σχετικές βέλτιστες πρακτικές στις εθνικές στρατηγικές τους για την ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων.

2.Ευρύτερος χώρος Σένγκεν με μεγαλύτερη ευημερία: βασικός παράγοντας για την ευρωπαϊκή ανάπτυξη

Σήμερα, περίπου 425 εκατομμύρια άνθρωποι απολαμβάνουν την ελευθερία, την ασφάλεια και τη δικαιοσύνη που προσφέρει ο χώρος Σένγκεν. Ο χώρος Σένγκεν είναι ο μεγαλύτερος χώρος ελεύθερης κυκλοφορίας χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα στον κόσμο. Μετά την όγδοη διεύρυνσή του με την προσχώρηση της Κροατίας την 1η Ιανουαρίου 2023, ο χώρος Σένγκεν περιλαμβάνει 27 ευρωπαϊκές χώρες που έχουν επισήμως καταργήσει τα εσωτερικά τους σύνορα.

Χώρος Σένγκεν: ο προορισμός με τους περισσότερους επισκέπτες παγκοσμίως για το 2022

Το 2022 σηματοδότησε την επανέναρξη των διεθνών μετακινήσεων σε μεγάλη κλίμακα μετά την πανδημία COVID-19. Το 2022 585 εκατομμύρια από τους 900 εκατομμύρια τουρίστες που ταξίδεψαν διεθνώς επισκέφθηκαν την Ευρώπη, αριθμός που αντιστοιχεί στο 65 % του παγκόσμιου συνόλου, γεγονός που καθιστά τον χώρο Σένγκεν τον πλέον ελκυστικό τόπο με τους περισσότερους επισκέπτες παγκοσμίως 7 .

Πέρα από τη διευκόλυνση των μετακινήσεων εντός της Ένωσης, ο χώρος Σένγκεν αποτελεί βασικό κινητήριο μοχλό ανταγωνιστικότητας για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Ο χώρος Σένγκεν συμβάλλει σημαντικά στην εύρυθμη λειτουργία της ενιαίας αγοράς, καθώς αντιπροσωπεύει 23 εκατομμύρια επιχειρήσεις και το 15 % του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχει ενισχυθεί εντός του χώρου Σένγκεν, ο οποίος παραμένει η κύρια πηγή εμπορίου αγαθών για την ΕΕ (περίπου 60 % πάνω από το εμπόριο αγαθών της ΕΕ-27 με τον υπόλοιπο κόσμο). Το 2022, παρά το περίπλοκο και ασταθές διεθνές πλαίσιο, το ενδοενωσιακό εμπόριο γνώρισε σημαντική τόνωση σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, γεγονός που αντικατοπτρίζει τις προσπάθειες για μείωση της εξάρτησης από τις εξωτερικές αγορές και τα οφέλη της λειτουργίας σ’ έναν κοινό χώρο Σένγκεν με ελάχιστα εμπόδια. Για παράδειγμα, το συνολικό εμπόριο υπηρεσιών μεταφορών εντός του κοινού χώρου ανήλθε σε σχεδόν 270 δισ. EUR το 2022 (έναντι περίπου 125 δισ. EUR το 2013). Οι υπηρεσίες αυτές περιλαμβάνουν συνήθως τη διασυνοριακή κυκλοφορία προσώπων και υπηρεσιών, κάτι που πιστοποιεί την εύρυθμη λειτουργία της ενιαίας αγοράς και του χώρου Σένγκεν. Η πρόταση για τροποποίηση του κώδικα συνόρων του Σένγκεν συμπληρώνει το προτεινόμενο μέσο έκτακτης ανάγκης για την ενιαία αγορά, το οποίο αποσκοπεί στη διατήρηση της ελεύθερης κυκλοφορίας εμπορευμάτων, υπηρεσιών και προσώπων και στη διασφάλιση της διαθεσιμότητας προϊόντων κρίσιμης σημασίας κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.

Η αυξημένη ανοδική τάση της παγκόσμιας κινητικότητας είχε ως αποτέλεσμα την εκτίναξη των αιτήσεων θεώρησης Σένγκεν, γεγονός που οδήγησε σε σημαντικές καθυστερήσεις στη χορήγηση ραντεβού και στη διεκπεραίωση των αιτήσεων θεώρησης, όπως προκύπτει από τις αξιολογήσεις Σένγκεν το 2022. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι αιτούντες καταβάλλουν έως και 500 EUR σε υπηρεσίες ή ιδιώτες απλώς και μόνο για να εξασφαλίσουν ραντεβού. Επιπλέον, τα κράτη μέλη παρέχουν συχνά ανεπαρκείς και ανακριβείς πληροφορίες στους αιτούντες θεώρηση σχετικά με τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων θεώρησης, κάτι που επηρεάζει την ποιότητα της αξιολόγησης των κινδύνων μετανάστευσης και ασφάλειας. Οι συνέπειες αυτών των ελλείψεων είναι πολλαπλές, από την προσβολή της φήμης των κρατών μελών και της ΕΕ στο σύνολό της και την πρόκληση οικονομικής ζημίας, ιδίως στον τομέα του τουρισμού, έως τη διατάραξη των οικογενειακών και επαγγελματικών σχέσεων. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να τοποθετήσουν επαρκές κατάλληλο προσωπικό στα προξενεία για την άσκηση των καθηκόντων που αφορούν την εξέταση των αιτήσεων, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται στο κοινό. Τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν τη χρηματοδότηση της ΕΕ στο πλαίσιο των εθνικών τους προγραμμάτων στο πλαίσιο του Μέσου Χρηματοδοτικής Στήριξης για τη Διαχείριση των Συνόρων και την Πολιτική Θεωρήσεων της περιόδου 2021-2027 του ταμείου για την ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων (ΤΟΔΣ): διατίθενται 88 εκατ. EUR με σκοπό την κάλυψη της λειτουργικής στήριξης για την κοινή πολιτική θεωρήσεων 8 . Η Επιτροπή υπενθυμίζει επίσης τις πρόσφατες συστάσεις με τις οποίες τα κράτη μέλη καλούνται να εξορθολογίσουν τις μη αποδοτικές ροές εργασίας στα προξενεία, να αξιοποιήσουν καλύτερα τις γνώσεις και τους πόρους του προσωπικού που απασχολείται σε τοπικό επίπεδο και να επανεξετάσουν ορισμένες διαβουλεύσεις με τις κεντρικές αρχές. Η έκδοση περισσότερων θεωρήσεων πολλαπλής εισόδου με μεγάλη διάρκεια ισχύος θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε βελτίωση της αποτελεσματικότητας.

Τον Απρίλιο του 2022 η Επιτροπή πρότεινε την ψηφιοποίηση της διαδικασίας θεωρήσεων με τη δημιουργία κοινής πλατφόρμας υποβολής αιτήσεων θεώρησης και την αντικατάσταση της τρέχουσας αυτοκόλλητης θεώρησης με ψηφιακή θεώρηση. Σκοπός είναι να μειωθεί ο διοικητικός φόρτος για τα κράτη μέλη όσον αφορά τη διαχείριση των αιτήσεων θεώρησης, ώστε να αντιμετωπιστεί το υφιστάμενο ζήτημα των καθυστερήσεων. Η ψηφιακή θεώρηση θα συμβάλει επίσης στην ενίσχυση της ασφάλειας του χώρου Σένγκεν, καθώς η μορφή αυτή των θεωρήσεων θα είναι δυσκολότερο να αποτελέσει αντικείμενο απάτης ή κλοπής. Το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο άρχισαν να συζητούν την πρόταση τον Ιούνιο του 2022, ενώ σημειώθηκε ουσιαστική πρόοδος κατά τη διάρκεια της τσεχικής και της σουηδικής προεδρίας, η οποία επέτρεψε την έναρξη τριμερών διαλόγων τον Μάιο του 2023.

Διεύρυνση του χώρου Σένγκεν

Η πλήρης προσχώρηση της Κροατίας στον χώρο Σένγκεν το 2023 αποτελεί σημαντικό ορόσημο για την ολοκλήρωση του χώρου Σένγκεν. Πρόκειται για βασικό τομέα προτεραιότητας που προσδιορίστηκε στην πρώτη έκθεση για την κατάσταση του Σένγκεν. Οι θετικές εξελίξεις που σημειώθηκαν το 2022 ήταν αποτέλεσμα μιας ολοκληρωμένης διαδικασίας αξιολόγησης που ξεκίνησε το 2016. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Κροατία κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για να εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της ως προς τη συμμόρφωσή της με το κεκτημένο του Σένγκεν. Μετά τη θετική γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 9 , το Συμβούλιο αποφάσισε στις 8 Δεκεμβρίου 2022 10 να άρει τους ελέγχους στα κοινά σύνορα μεταξύ της Κροατίας και άλλων χωρών Σένγκεν. Η Κροατία άρχισε επίσης να εκδίδει θεωρήσεις Σένγκεν το 2023, με αποτέλεσμα να διευκολυνθεί η επίσκεψη των τουριστών στη χώρα. Αυτές οι απρόσκοπτες μετακινήσεις δεν ωφελούν μόνο την Κροατία αλλά και τις γειτονικές της χώρες, καθώς και ολόκληρο τον χώρο Σένγκεν.

Τον Δεκέμβριο του 2022 η τσεχική προεδρία διεξήγαγε επίσης σημαντική συζήτηση σχετικά με απόφαση του Συμβουλίου για την άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα όσον αφορά τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία 11 . Έχουν περάσει 12 χρόνια από τότε που η Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι τόσο η Βουλγαρία όσο και η Ρουμανία είναι έτοιμες να ενταχθούν πλήρως στον χώρο Σένγκεν χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα. Η Επιτροπή, στην ανακοίνωσή της με τίτλο «Ενίσχυση του χώρου Σένγκεν με την πλήρη συμμετοχή της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Κροατίας στον χώρο χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα 12 » τον Νοέμβριο του 2022, επιβεβαίωσε εκ νέου την ετοιμότητα των εν λόγω κρατών μελών της ΕΕ να προσχωρήσουν στον χώρο Σένγκεν. Ειδικότερα, προέβη σε απολογισμό των εθελοντικών διερευνητικών αποστολών που πραγματοποιήθηκαν στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 2022, οι οποίες όχι μόνο επιβεβαίωσαν τα συμπεράσματα των ολοκληρωμένων διαδικασιών αξιολόγησης από το 2011, και συγκεκριμένα ότι η Βουλγαρία και η Ρουμανία εξακολουθούν να πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την πλήρη εφαρμογή όλων των σχετικών μερών του κεκτημένου του Σένγκεν, αλλά υπογράμμισαν επίσης ότι τα δύο κράτη μέλη εφαρμόζουν δεόντως τις τελευταίες εξελίξεις του κεκτημένου του Σένγκεν και, ως εκ τούτου, συμβάλλουν σημαντικά στην εύρυθμη λειτουργία του χώρου Σένγκεν.

Αποτελεί ταυτόχρονα νομική προσδοκία και ευρωπαϊκή υπόσχεση ότι τα κράτη μέλη που προσχωρούν στην Ένωση συμμετέχουν πλήρως στον χώρο Σένγκεν μόλις επαληθευτούν και εκπληρωθούν όλες οι συμφωνηθείσες προϋποθέσεις. Επιπλέον, η μη άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα έχει σημαντικές αρνητικές οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες όχι μόνο για τους πολίτες της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας, αλλά και για ολόκληρη την ΕΕ. Η αύξηση του χρόνου αναμονής στα σύνορα έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται μεγάλες ουρές οχημάτων και φορτηγών, με αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους, τη μείωση της ανταγωνιστικότητας για τις επιχειρήσεις, διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού και μείωση των εσόδων για τον τομέα του τουρισμού. Οι αβεβαιότητες που σχετίζονται με τις καθυστερήσεις στα σύνορα και τον διοικητικό φόρτο μπορούν να αποθαρρύνουν τις ξένες επενδύσεις και να υπονομεύσουν την οικονομική και κοινωνική συνοχή μεταξύ των κρατών μελών. Υπάρχει ακόμα και περιβαλλοντικό κόστος, καθώς σύμφωνα με τις εκτιμήσεις εκπέμπονται 46 000 τόνοι CO2 ετησίως 13 λόγω της μη άρσης των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.

Η Επιτροπή συνεργάζεται στενά με τη σουηδική και την επερχόμενη ισπανική προεδρία για την προετοιμασία της απόφασης που θα λάβει το Συμβούλιο σχετικά με την άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα το συντομότερο δυνατόν κατά το τρέχον έτος. Η Βουλγαρία και η Ρουμανία ενεργούν σε σταθερή βάση ως βασικοί παράγοντες για τη συνεχή ανάπτυξη του κεκτημένου του Σένγκεν. Είναι πλέον καιρός η ΕΕ να τηρήσει τη δέσμευσή της να αναγνωρίσει στα δύο κράτη την πλήρη ιδιότητα μέλους του χώρου Σένγκεν και με αυτόν τον τρόπο να ενισχύσει περαιτέρω την ευρωπαϊκή ενότητα.

Έχει σημειωθεί επίσης σημαντική πρόοδος στις συνεχιζόμενες προσπάθειες για την περαιτέρω εδραίωση του χώρου Σένγκεν. Μετά από εντατικές προετοιμασίες των κυπριακών αρχών για τη διασφάλιση της ετοιμότητάς τους να επεξεργάζονται δεδομένα του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν, η Κύπρος θα εφαρμόσει τις διατάξεις του κεκτημένου του Σένγκεν που αφορούν το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν από τον Ιούλιο του 2023 14 . Η σύνδεση της Κύπρου με το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν θα ενισχύσει τη συνεργασία στον τομέα της επιβολής του νόμου και θα αυξήσει την ασφάλεια στην Ευρώπη. Τον Οκτώβριο του 2023, μόλις τεθεί σε λειτουργία το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν στην Κύπρο, η Επιτροπή θα διενεργήσει αξιολόγηση Σένγκεν για να επαληθεύσει ότι πληρούνται οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν στον τομέα του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν στην Κύπρο. Όσον αφορά την Ιρλανδία, μετά τις επιτυχείς αξιολογήσεις Σένγκεν στον τομέα της προστασίας των δεδομένων, του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν και της αστυνομικής συνεργασίας, η Ιρλανδία θα υποβληθεί σε αξιολογήσεις για το υπόλοιπο κεκτημένο στο οποίο έχει ζητήσει να συμμετάσχει (δηλαδή δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις, συνεργασία σε υποθέσεις ναρκωτικών και άρθρο 26 της σύμβασης Σένγκεν 15 ) το 2023, ενόψει απόφασης του Συμβουλίου που θα ληφθεί για την εφαρμογή των εν λόγω μερών του κεκτημένου του Σένγκεν.

3.Ισχυρός και ενωμένος χώρος Σένγκεν

Το ευρωπαϊκό σύστημα διαχείρισης των συνόρων που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη επέτρεψε επιτυχώς σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους να ταξιδέψουν στον χώρο Σένγκεν το 2022. Το επίτευγμα αυτό αναδεικνύει την κοινή δέσμευση να καταστεί η ΕΕ ο πιο ελκυστικός προορισμός στον κόσμο, με τη διευκόλυνση της ταχείας και ασφαλούς διέλευσης των συνόρων. Ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντικό τα μέτρα για τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων να ευθυγραμμιστούν με τον τριπλό στόχο της διευκόλυνσης των μετακινήσεων, της ενίσχυσης της ασφάλειας και της διαχείρισης της μετανάστευσης.

Μολονότι σχεδόν όλοι οι υπήκοοι τρίτων χωρών έρχονται στην ΕΕ μέσω νόμιμων διαύλων, η παράτυπη μετανάστευση το 2022 έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο από το 2016 16 , με 330 000 παράτυπες διελεύσεις συνόρων σύμφωνα με τον Frontex. Οι παράτυπες διελεύσεις των συνόρων σε όλες σχεδόν τις καθιερωμένες μεταναστευτικές οδούς αυξήθηκαν σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη. Παρότι αυτό αντιστοιχεί σε αύξηση κατά 66 % σε σύγκριση με το 2021, ο αριθμός απέχει πολύ από τα επίπεδα του 2015 17 . Οι αυξημένες παράτυπες αφίξεις οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στις δυσμενείς εξελίξεις εντός και εκτός της ευρωπαϊκής γειτονίας, οι οποίες οδήγησαν επίσης σε αξιοσημείωτη αύξηση της δευτερογενούς παράτυπης μετανάστευσης, ιδίως κατά μήκος της οδού των Δυτικών Βαλκανίων, η οποία αντιστοιχούσε στο 43 % του συνόλου των παράτυπων εισόδων το 2022. Η οδός της Κεντρικής Μεσογείου ήταν η δεύτερη μεταναστευτική οδός με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία σε απόλυτους όρους, καθώς σημείωσε αύξηση κατά 56 % σε σύγκριση με το 2021. Η αυξημένη παράτυπη μετανάστευση έχει προκαλέσει και πρόσθετους κινδύνους, καθώς οι παράτυποι μετανάστες είναι ευάλωτοι σε φαινόμενα εκμετάλλευσης, ενώ οι διελεύσεις, τόσο διά θαλάσσης όσο και από ξηράς, είναι επικίνδυνες.

Τον Φεβρουάριο του 2023 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προέβη σε απολογισμό της μεταναστευτικής κατάστασης και συμφώνησε να ενισχύσει και να επιταχύνει τις εργασίες με μια φιλόδοξη δέσμη επιχειρησιακών μέτρων για τη μετανάστευση και τη διαχείριση των συνόρων. Οι εξελίξεις και η πρόοδος που έχει σημειωθεί τους τελευταίους μήνες επιβεβαίωσαν ότι, σε σύγκριση με την περίοδο 2015-2016, είμαστε πλέον καλύτερα προετοιμασμένοι για την από κοινού πρόληψη των παράτυπων μετακινήσεων, χάρη στην ενίσχυση των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, καθώς και για τη διεξαγωγή αποτελεσματικότερων επιχειρήσεων επιστροφής και επανεισδοχής. Τους τελευταίους μήνες καταβάλλονται προσπάθειες για τη βελτίωση των ικανοτήτων στα σύνορα και για τη στήριξη της αγοράς ηλεκτρονικών συστημάτων επιτήρησης στα εξωτερικά σύνορα. Για τον σκοπό αυτόν, η Επιτροπή βρίσκεται στο στάδιο ολοκλήρωσης ανοικτής πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος στο πλαίσιο του θεματικού μέσου ΜΔΣΘ για τη στήριξη των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν πιέσεις σε συγκεκριμένα τμήματα των εξωτερικών χερσαίων συνόρων και για την εισαγωγή, επέκταση ή αναβάθμιση των υφιστάμενων συστημάτων επιτήρησης. Επιπλέον, τα μέτρα που εφαρμόστηκαν κατά την περίοδο 2022-2023 στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για τα Δυτικά Βαλκάνια, όπως η αυξημένη ευθυγράμμιση των χωρών εταίρων των Δυτικών Βαλκανίων με την ΕΕ ως προς τις θεωρήσεις 18 , έχουν ήδη αποφέρει θετικά πρώτα αποτελέσματα, καθώς έχει μειωθεί ο αριθμός των παράτυπων εισόδων στην ΕΕ από την περιοχή αυτήν 19 . Επιπλέον, τον Δεκέμβριο του 2022 ο Frontex επέκτεινε την κοινή του επιχείρηση στη Σερβία στα σύνορα με την Ουγγαρία, συμπληρώνοντας τη στήριξη που παρέχεται ήδη στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Ξεκίνησε επίσης κοινές επιχειρήσεις στη Μολδαβία (Απρίλιος 2022) και στη Βόρεια Μακεδονία (Απρίλιος 2023). Η Επιτροπή αναμένει την έγκριση των συμφωνιών περί καθεστώτος τις οποίες διαπραγματεύτηκε με το Μαυροβούνιο και την Αλβανία το 2023, καθώς και την έναρξη διαπραγματεύσεων με τη Σερβία και τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη σχετικά με τις ανανεωμένες και νέες συμφωνίες περί καθεστώτος, αντίστοιχα. Οι συμφωνίες αυτές θα συμβάλουν στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της πρόκλησης της παράτυπης μετανάστευσης, καθώς θα αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες του Οργανισμού για συνεργασία με τρίτες χώρες, αλλά και σε αυτές.

Επιπλέον, οι δράσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη για τη συνεργασία με τρίτες χώρες προτεραιότητας θα αποσκοπούν στη μείωση των παράτυπων αναχωρήσεων προς την ΕΕ και στην προώθηση των επιστροφών, καθώς και των νόμιμων οδών, σύμφωνα με το σχέδιο δράσης για την Κεντρική Μεσόγειο και τις διάφορες πρωτοβουλίες της «Ομάδας Ευρώπη». Για παράδειγμα, έχει ξεκινήσει να εφαρμόζεται η πρώτη φάση μιας νέας δέσμης μέτρων για την προστασία των συνόρων στην Αίγυπτο, έχει δρομολογηθεί επιχειρησιακή εταιρική σχέση κατά της παράνομης διακίνησης με την Τυνησία, ενώ σχεδιάζεται άλλη μία με την Αίγυπτο. Με βάση αυτές τις θετικές εξελίξεις και με στόχο τη θέσπιση μέτρων σε επίπεδο ΕΕ για τη διατήρηση της ακεραιότητας και της λειτουργικότητας του χώρου Σένγκεν, η Επιτροπή μελετά επίσης σχέδια δράσης για την Ανατολική Μεσόγειο και τις οδούς του Ατλαντικού και της Δυτικής Μεσογείου.

Είναι πλέον σημαντικό να διατηρηθεί η δυναμική της δράσης, γι’ αυτό και η Επιτροπή καλεί το Συμβούλιο Σένγκεν να προβεί σε απολογισμό των επιχειρησιακών μέτρων που εφαρμόζει συλλογικά η ΕΕ, μετά την έκτακτη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Φεβρουάριο. Ειδικότερα, ο Frontex θα πρέπει να υποβάλει έκθεση σχετικά με τις ρυθμίσεις που έχουν θεσπιστεί για την ενίσχυση της (εκ νέου) τοποθέτησης προσωπικού και εξοπλισμού με σκοπό την ενίσχυση βασικών τμημάτων των εξωτερικών συνόρων το 2023 και σχετικά με τα μέτρα που θα εφαρμοστούν από κοινού με τα κράτη μέλη για τη διασφάλιση της διαθεσιμότητας των αναγκαίων ικανοτήτων.

Οι εξελίξεις του περασμένου έτους ανέδειξαν εκ νέου την επείγουσα ανάγκη ταχείας έγκρισης των νομοθετικών προτάσεων που συνοδεύουν το σύμφωνο για το άσυλο και τη μετανάστευση, με σκοπό τη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης και του ασύλου, την ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων και την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών με στρατηγικό, συνεκτικό και αποτελεσματικό τρόπο. Για να υποστηριχθεί ένας σταθερότερος και ισχυρότερος χώρος Σένγκεν, η Επιτροπή καλεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να εγκρίνουν σύντομα τον νέο κώδικα συνόρων του Σένγκεν, και ιδίως τους κανονισμούς για τον έλεγχο διαλογής και για το Eurodac.

Αποτελεσματική διακυβέρνηση για τη διαχείριση των συνόρων και τις επιστροφές

Τον Μάρτιο του 2023 η Επιτροπή θέσπισε την πρώτη πολυετή στρατηγική πολιτική 20 για την ευρωπαϊκή ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων, η οποία θα εφαρμοστεί από την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή για την επόμενη πενταετία. Η απόφαση αυτή αποτελεί σημαντικό ορόσημο στις προσπάθειες για την ενίσχυση του χώρου Σένγκεν και τη διασφάλιση της αποτελεσματικής διαχείρισης των συνόρων του, καθώς υλοποιεί μία από τις δράσεις προτεραιότητας που προσδιορίζονται στην έκθεση του 2022 για την κατάσταση του Σένγκεν. Ο κύκλος πολιτικής είναι το αποτέλεσμα εκτεταμένης διαδικασίας διαβούλευσης μεταξύ των θεσμικών οργάνων, η οποία κατέληξε σε κοινό όραμα ως προς τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων. Παρέχει ένα συντονισμένο πλαίσιο που διασφαλίζει ότι όλες οι δραστηριότητες των κρατών μελών και του Frontex —από την επιτήρηση των συνόρων έως την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης και τις επιστροφές— καθοδηγούνται από το ίδιο σύνολο κοινών αρχών και παράγουν απτά αποτελέσματα στην πράξη. Αυτό το πλαίσιο διακυβέρνησης θα ενισχυθεί περαιτέρω μέσω μιας τεχνικής και επιχειρησιακής στρατηγικής που θα αναπτυχθεί από τον Frontex έως τον Σεπτέμβριο του 2023.

Η εύρυθμη λειτουργία της διαχείρισης των συνόρων και των επιστροφών στην ΕΕ απαιτεί επίσης την ύπαρξη αποτελεσματικού εθνικού συστήματος διακυβέρνησης σε κάθε κράτος μέλος. Οι αξιολογήσεις Σένγκεν που διενεργήθηκαν το 2022 επιβεβαίωσαν ότι η ανεπαρκής διακυβέρνηση και η περιορισμένη στρατηγική προσέγγιση σε ορισμένα κράτη μέλη έχουν αρνητικό αντίκτυπο στις δραστηριότητες ελέγχου των συνόρων και επιστροφής. Σε αρκετά κράτη μέλη παρατηρήθηκε επίσης περιορισμένη συνεργασία μεταξύ των αρχών για τις δραστηριότητες διαχείρισης των συνόρων και επιστροφής, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται περαιτέρω η αποτελεσματική επιχειρησιακή αντίδραση. Στον τομέα της διαχείρισης των συνόρων, ενώ ορισμένα κράτη μέλη έχουν ενισχύσει την εθνική τους διακυβέρνηση, για παράδειγμα με τη δημιουργία μονάδων στρατηγικού συντονισμού, άλλα ακολουθούν μια πιο αποκεντρωμένη προσέγγιση, η οποία θα μπορούσε να δημιουργήσει προκλήσεις όσον αφορά τον στρατηγικό συντονισμό του ελέγχου των συνόρων.

Στον τομέα της επιστροφής, ο διαρκής κατακερματισμός των λύσεων, οι ad hoc τρόποι αντίδρασης και η απουσία στρατηγικού σχεδιασμού εμποδίζουν τα κράτη μέλη να εξορθολογίσουν πλήρως τις εθνικές διαδικασίες, να εστιάσουν στις προτεραιότητες και να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους (περιορισμένους) διαθέσιμους πόρους.

Μολονότι δεν υπάρχει μία ενιαία θεσμική λύση ή ένα μοντέλο, το εθνικό σύστημα κάθε κράτους μέλους θα πρέπει να είναι αποτελεσματικό στην κάλυψη των υφιστάμενων κενών, στον εξορθολογισμό των προσπαθειών και στον συντονισμό όλων των αρμόδιων αρχών που εμπλέκονται στην αποτελεσματική διαχείριση των εξωτερικών συνόρων και την πραγματοποίηση των επιστροφών. Η αναθεώρηση των εθνικών στρατηγικών ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων έως τον Μάρτιο του 2024 αποτελεί μοναδική ευκαιρία για την ενδυνάμωση της εθνικής διακυβέρνησης και την περαιτέρω ενίσχυση του στρατηγικού σχεδιασμού των εθνικών ικανοτήτων για τον έλεγχο των συνόρων και τις επιστροφές, καθώς και για την κατάρτιση εθνικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης.

Ως εκ τούτου, προκειμένου να διασφαλιστεί η παροχή επαρκούς και καλά εκπαιδευμένου προσωπικού, εξοπλισμού και υποδομής με σκοπό την αποτελεσματική στήριξη των εθνικών στρατηγικών για την ευρωπαϊκή ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων, τόσο για τις δραστηριότητες διαχείρισης των συνόρων όσο και για τις δραστηριότητες επιστροφής, τα κράτη μέλη θα πρέπει να θεσπίσουν τις κατάλληλες οικονομικές και επιχειρησιακές ρυθμίσεις έως τον Μάρτιο του 2024, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη χρήση των κονδυλίων της ΕΕ, για την εφαρμογή των υφιστάμενων εθνικών σχεδίων ανάπτυξης ικανοτήτων.

Επιπλέον, προκειμένου να διασφαλιστεί η μελλοντική διαθεσιμότητα κοινών ικανοτήτων μετά την κατάρτιση της επισκόπησης των εθνικών σχεδίων ανάπτυξης ικανοτήτων, ο Frontex πρέπει να εγκρίνει χάρτη πορείας για την ανάπτυξη ικανοτήτων, με σκοπό την περαιτέρω καθοδήγηση της ανάπτυξης προσωπικού και εξοπλισμού για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή κατά τα επόμενα έτη, ώστε να διασφαλιστεί ότι τόσο ο Frontex όσο και οι αρχές των κρατών μελών μπορούν να εκπληρώσουν τα καθήκοντά τους όσον αφορά τη διαχείριση των συνόρων και την επιστροφή.

Με στόχο την πιο προηγμένη διαχείριση συνόρων στον κόσμο

Η έναρξη λειτουργίας του ανανεωμένου Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν τον Μάρτιο του 2023 αποτελεί το θεμέλιο για τη δημιουργία του πλέον προηγμένου συστήματος διαχείρισης συνόρων στον κόσμο. Το επικαιροποιημένο σύστημα ενισχύει τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων και παρέχει πρόσθετες ευκαιρίες για διασυνοριακή επιχειρησιακή συνεργασία εντός του χώρου Σένγκεν. Το επίτευγμα αυτό εκπληρώνει έναν από τους πρωταρχικούς στόχους που προσδιορίστηκαν στην έκθεση του 2022 για την κατάσταση του Σένγκεν. Λόγω των αυξημένων λειτουργικών δυνατοτήτων, τα άτομα που ταξιδεύουν με πλαστή ταυτότητα εντοπίζονται πλέον και συλλαμβάνονται πιο εύκολα.

Τα νέα εργαλεία μπορούν να αποδώσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους μόνο εάν εφαρμόζονται πλήρως από όλα τα κράτη Σένγκεν. Επιπλέον, τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόζουν τις υφιστάμενες λειτουργικές δυνατότητες ώστε να εξασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού και πλήρης αμοιβαιότητα εντός της ΕΕ και του χώρου Σένγκεν. Ειδικότερα, από τις αξιολογήσεις Σένγκεν για το 2022 προέκυψε ότι δεν έχουν θέσει σε εφαρμογή όλα τα κράτη μέλη τα αναγκαία εργαλεία και τις διαδικασίες για να διασφαλίσουν ότι κατά τη δημιουργία καταχωρίσεων εισάγονται όλες οι σχετικές πληροφορίες, όπως δακτυλικά αποτυπώματα και φωτογραφίες, στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν, ή ότι αυτές είναι προσβάσιμες από τους τελικούς χρήστες. Εξαιτίας αυτού, οι αστυνομικοί και οι συνοριοφύλακες δεν μπορούν να ταυτοποιούν με ακρίβεια το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει καταχώριση και να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα. Επιπλέον, στις αξιολογήσεις του 2022 επισημάνθηκε ότι τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο το σύστημα αυτοματοποιημένης αναγνώρισης δακτυλικών αποτυπωμάτων, αλλά ότι υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης σε ορισμένα κράτη μέλη 21 . Η μη συστηματική χρήση του συστήματος ενέχει τον κίνδυνο να μπορούν τα πρόσωπα που αποτελούν αντικείμενο καταχώρισης να αποφεύγουν τον εντοπισμό τους με τη χρήση πλαστών εγγράφων.

Μαζί με άλλα συστήματα ΤΠ μεγάλης κλίμακας, το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν θα επιτρέψει την εύκολη μετακίνηση σε ολόκληρο τον χώρο Σένγκεν, ενώ παράλληλα θα εγγυάται το υψηλότερο δυνατό επίπεδο εσωτερικής ασφάλειας και θα διαχειρίζεται τη νόμιμη και παράτυπη μετανάστευση. Η εφαρμογή του συστήματος εισόδου-εξόδου και του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών και Αδειοδότησης Ταξιδιού εξακολουθεί να αποτελεί βασική προτεραιότητα. Στα συμπεράσματα της συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Φεβρουάριο επιβεβαιώθηκε η ανάγκη να τεθούν τα συστήματα αυτά σε λειτουργία το συντομότερο δυνατόν, ώστε να εξασφαλιστεί ο πλήρης και αποτελεσματικός έλεγχος των εξωτερικών συνόρων. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, τα κράτη μέλη, ο eu-LISA και η Επιτροπή συνέχισαν να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την εφαρμογή αυτής της νέας αρχιτεκτονικής και διαλειτουργικότητας ΤΠ, με στόχο τη δημιουργία του πλέον τεχνολογικά προηγμένου συστήματος διαχείρισης συνόρων παγκοσμίως. Είναι υψίστης σημασίας ο eu-LISA και οι λοιποί ενδιαφερόμενοι να λάβουν τα αναγκαία μέτρα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω καθυστερήσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αλυσιδωτές επιπτώσεις σε άλλα συστήματα. Γι’ αυτόν τον σκοπό, ο eu-LISA πρέπει να παραδώσει το συντομότερο δυνατόν την καίρια κεντρική συνιστώσα του συστήματος εισόδου-εξόδου που λείπει, ώστε να μπορέσουν τα κράτη μέλη να υποβάλουν σε δοκιμή τις εθνικές τεχνικές εξελίξεις και την πρόοδό τους όσον αφορά την προετοιμασία τους για τη χρήση του συστήματος.

Κοινές προσπάθειες για ένα αποτελεσματικότερο σύστημα διαχείρισης των επιστροφών στην ΕΕ 

Οι εργασίες στον τομέα αυτόν έχουν εξελιχθεί κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, ενώ το κοινό σύστημα της ΕΕ για τις επιστροφές αρχίζει να παίρνει μορφή, σύμφωνα με τις δράσεις προτεραιότητας που προσδιορίστηκαν στην έκθεση του 2022 για την κατάσταση του Σένγκεν. Η εφαρμογή της στρατηγικής 2021 της ΕΕ για την οικειοθελή επιστροφή και την επανένταξη 22 σημειώνει ικανοποιητική πρόοδο. Το 2022 συνεχίστηκε η θετική τάση των οικειοθελών επιστροφών ως προτιμώμενης επιλογής για την επιστροφή υπηκόων τρίτων χωρών χωρίς νομικό καθεστώς, με τις οικειοθελείς επιστροφές να αντιστοιχούν στο 56 % του συνόλου των επιστροφών 23 . Η τάση αυτή συνεχίστηκε παρά τη σχεδόν πλήρη εξαφάνιση των περιορισμών στις αναγκαστικές επιστροφές λόγω της πανδημίας COVID-19. Από τον Απρίλιο του 2022 ο Frontex παρέχει στα κράτη μέλη τυποποιημένα πακέτα στήριξης της επανένταξης των ατόμων που επιστρέφουν στις χώρες καταγωγής τους, ώστε να ενισχυθεί περαιτέρω μια συνεκτική ευρωπαϊκή προσέγγιση. Τα κράτη μέλη συμμετέχουν πιο ενεργά στις κοινές υπηρεσίες επανένταξης με τον Οργανισμό, ενώ και ο Frontex επεκτείνει τη γεωγραφική κάλυψη 24 , καθώς και το πεδίο εφαρμογής των υπηρεσιών αυτών.

Ωστόσο, ο συνολικός αριθμός των πραγματικών επιστροφών που πραγματοποιήθηκαν το 2022 (περίπου 78 000 25 ) παρέμεινε χαμηλός, δεδομένου ότι το 2022 περίπου 420 000 υπήκοοι τρίτων χωρών 26 κλήθηκαν να εγκαταλείψουν την ΕΕ και τον χώρο Σένγκεν. Ενώ η συνεργασία με ορισμένες τρίτες χώρες για την επανεισδοχή περιορίζει τις δυνατότητες πραγματοποίησης των επιστροφών μας, οι αξιολογήσεις Σένγκεν που διενεργήθηκαν το 2022 επιβεβαίωσαν εκ νέου την τάση που παρατηρείται τα τελευταία έτη, καθώς επισημαίνουν τις συνεχιζόμενες προκλήσεις που θέτουν οι εθνικοί φραγμοί και οι οποίες παρεμποδίζουν την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών επιστροφής. Εξακολουθούν να υπάρχουν πρακτικά εμπόδια —περιορισμένη επιχειρησιακή ικανότητα, επαχθείς εθνικές διαδικασίες— με αποτέλεσμα τα κράτη μέλη να μην εκδίδουν γρήγορα αποφάσεις επιστροφής σε παράτυπους μετανάστες. Αυτό παρεμποδίζει σημαντικά τις δυνατότητες κίνησης των αναγκαίων διαδικασιών και επιτυχούς πραγματοποίησης των επιστροφών. Επηρεάζει επίσης αρνητικά την προστιθέμενη αξία του επικαιροποιημένου Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν, δεδομένου ότι περιορίζει τη δυνατότητα εισαγωγής καταχωρίσεων με σκοπό την επιστροφή. Επιπλέον, η αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των διαφόρων εθνικών φορέων στον τομέα της επιστροφής 27 εξακολουθεί να μην επαρκεί, κάτι που, σε συνδυασμό με την έλλειψη ολοκληρωμένων συστημάτων ΤΠ για τη διαχείριση υποθέσεων, δημιουργεί κενά, ελλιπή παρακολούθηση της προόδου και ανεπάρκειες. Η παροχή συμβουλών σε θέματα επιστροφής εξακολουθεί να μην είναι ευρέως διαθέσιμη σε όλα τα κράτη μέλη.

Η πολυπλοκότητα των επιστροφών απαιτεί σαφώς δομημένη συνεργασία, τακτικές ανταλλαγές πληροφοριών, κοινές προτεραιότητες και πιο στρατηγική χρήση των πόρων. Η επιχειρησιακή στρατηγική για αποτελεσματικότερες επιστροφές 28 , η οποία θεσπίστηκε πρόσφατα, αποσκοπεί στην αντιμετώπιση αυτού του βασικού κενού και στην ενίσχυση της συνοχής των προσπαθειών των κρατών μελών. Η Επιτροπή καλεί όλα τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν πλήρως τις συζητήσεις, την πρακτική υποστήριξη και τη συνεργασία που οικοδομείται μέσω του δικτύου υψηλού επιπέδου για τις επιστροφές και του συντονιστή επιστροφής. Η αποτελεσματική παροχή συμβουλών σε θέματα επιστροφής πρέπει να παραμείνει υψηλή προτεραιότητα στο θεματολόγιο του δικτύου υψηλού επιπέδου, ώστε να διασφαλιστεί ότι όλα τα κράτη μέλη διαθέτουν σύστημα παροχής συμβουλών σε θέματα επιστροφής ως επαγγελματικό προφίλ και έχουν επίγνωση όλων των διαθέσιμων εργαλείων και προγραμμάτων κατάρτισης. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια αυτού του δεύτερου κύκλου Σένγκεν, το δίκτυο υψηλού επιπέδου πρέπει να διερευνήσει πρακτικές λύσεις για τις συνεχιζόμενες ελλείψεις που εντοπίστηκαν, με βάση την πείρα και τις ορθές πρακτικές των κρατών μελών. Οι αξιολογήσεις Σένγκεν που θα διεξαχθούν από το 2023 και μετά θα συμβάλουν στο έργο αυτό στηρίζοντας την ανάπτυξη κοινού πλαισίου για την αξιολόγηση των επιδόσεων στον τομέα της επιστροφής.

Ως το επιχειρησιακό σκέλος της πολιτικής επιστροφών της ΕΕ, ο Frontex διαδραματίζει καίριο ρόλο στο πλαίσιο αυτό. Η συνεχής αύξηση του αριθμού των επιστροφών που συντονίζει ο Frontex αποτελεί πολύ θετική εξέλιξη (31 % το 2022 έναντι 22 % το 2021 και 17 % το 2020), ακόμα περισσότερο επειδή συνδέεται με αυξανόμενο ποσοστό οικειοθελών επιστροφών (+ 109 % το 2022 σε σύγκριση με το 2021). Οι επιχειρήσεις επιστροφής υπό την καθοδήγηση του Frontex στην Αλβανία, τη Νιγηρία και στο Μπανγκλαντές αποτελούν σήμα κατατεθέν ενός αποτελεσματικού ευρωπαϊκού συστήματος, ενώ υπάρχει ανάγκη να συνεχιστεί η προσέγγιση νέων τρίτων χωρών. Ο Οργανισμός θα πρέπει επίσης να συνεχίσει να στηρίζει τα κράτη μέλη στην ανάπτυξη, την εφαρμογή και την εναρμόνιση των συστημάτων ΤΠ για τη διαχείριση υποθέσεων επιστροφής σε επίπεδο ΕΕ.

Ο κίνδυνος να είναι ανεπαρκής η απόκρισή μας θα εξακολουθήσει να υφίσταται έως ότου αποκτήσουμε ένα ενισχυμένο και αποτελεσματικότερο νομικό πλαίσιο που θα καταστήσει το κοινό σύστημα της ΕΕ πιο ισχυρό και ανθεκτικό. Για τον σκοπό αυτόν, είναι καίριας σημασίας να προχωρήσουν οι εργασίες σχετικά με το σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, συμπεριλαμβανομένης της έναρξης των διαπραγματεύσεων για την αναδιατυπωμένη οδηγία για την επιστροφή, καθώς και για την αποτελεσματικότερη συνεργασία με τρίτες χώρες.

Πλαίσιο 2. Πιο αποτελεσματικές επιστροφές με το επικαιροποιημένο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν Η έναρξη λειτουργίας του ανανεωμένου Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν (SIS) τον Μάρτιο του 2023 θα συμβάλει στην ενίσχυση της αποτελεσματικής επιστροφής των υπηκόων τρίτων χωρών που υπόκεινται σε απόφαση επιστροφής, καθώς και στην παρακολούθηση της επιβολής της απόφασης. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται πλέον να αναφορτώνουν καταχωρίσεις επιστροφής στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι πιο εύκολος ο εντοπισμός των επιστρεφόντων που διαφεύγουν κατά τη διάρκεια των ελέγχων μετανάστευσης και των συνοριακών ελέγχων, ενώ παράλληλα θα αποθαρρυνθούν οι δευτερογενείς μετακινήσεις των επιστρεφόντων. Θα διευκολύνει επίσης τα κράτη μέλη να αναγνωρίζουν αμοιβαία τις αποφάσεις επιστροφής των άλλων κρατών μελών, καθώς θα είναι πλέον σε θέση να ελέγχουν μέσω του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν αν έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής σε άλλο κράτος μέλος. Ως ένα ακόμα βήμα προς το κοινό σύστημα της ΕΕ για τις επιστροφές, τον Μάρτιο του 2023 η Επιτροπή εξέδωσε σύσταση σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής και την επίσπευση των επιστροφών 29 , με την οποία παρέχει καθοδήγηση στα κράτη μέλη σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών επιστροφής, μεταξύ άλλων μέσω της αμοιβαίας αναγνώρισης των αποφάσεων επιστροφής των άλλων κρατών μελών. Η Επιτροπή ηγείται διεξοδικών συζητήσεων με τα κράτη μέλη σχετικά με την επιχειρησιακή εφαρμογή της σύστασης και τις νέες ευκαιρίες που προκύπτουν από την έναρξη λειτουργίας του ανανεωμένου Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν. Μέσω συζητήσεων που διεξήχθησαν τον Μάρτιο σχετικά με διάφορες πτυχές της σύστασης στο πλαίσιο της ομάδας επαφής για την επιστροφή, της ομάδας εργασίας IMEX του Συμβουλίου τον Απρίλιο και της SCIFA τον Μάιο, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη εξέτασαν περαιτέρω την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τον προσδιορισμό συγκεκριμένων πρακτικών βημάτων προόδου. Στο πλαίσιο της εφαρμογής της επιχειρησιακής στρατηγικής, το δίκτυο υψηλού επιπέδου για τις επιστροφές, με επικεφαλής τον συντονιστή επιστροφών, θα συζητήσει περαιτέρω το θέμα τον Ιούνιο.

Ενισχυμένη προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων διαχείρισης των συνόρων και επιστροφής

Ο χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης πρέπει να αποτελεί πρώτα από όλα έναν ενιαίο χώρο προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη επιβεβαίωσαν την απαρέγκλιτη προσήλωσή τους στην αποτελεσματική και ασφαλή διαχείριση των εξωτερικών συνόρων και στις δραστηριότητες επιστροφής, προστατεύοντας παράλληλα τα θεμελιώδη δικαιώματα. Η πολυετής στρατηγική πολιτική για την ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων τονίζει ότι όλοι οι ενωσιακοί και εθνικοί φορείς θα πρέπει να σέβονται ουσιαστικά τα θεμελιώδη δικαιώματα κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων διαχείρισης των συνόρων και επιστροφής, με ισχυρές δομές που θα εγγυώνται την πρόσβαση στη διεθνή προστασία, τον σεβασμό της αρχής της μη επαναπροώθησης, καθώς και την εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών στις εξαιρετικές περιπτώσεις όπου η κράτηση υπηκόων τρίτων χωρών καθίσταται αναγκαία σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ. Το 2022 ο Frontex προσέλαβε 46 παρατηρητές θεμελιωδών δικαιωμάτων 30 . Οι εθνικοί μηχανισμοί παρακολούθησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως προτείνονται στο πλαίσιο του κανονισμού για τον έλεγχο διαλογής, ενισχύουν τη διαφάνεια και τη λογοδοσία στα σύνορα της ΕΕ. Η Κροατία ήταν η πρώτη που θέσπισε ανεξάρτητο μηχανισμό παρακολούθησης τον Ιούνιο του 2022, ο οποίος ανανεώθηκε τον Νοέμβριο με νέα στοιχεία, όπως αιφνιδιαστικές επισκέψεις στα πράσινα σύνορα. Τέλος, από τις αξιολογήσεις του 2022 φάνηκε ότι, ενώ οι συνθήκες κράτησης εξακολουθούν να χρήζουν βελτίωσης σε ορισμένα κράτη μέλη, υπάρχουν και θετικά παραδείγματα κέντρων που αντικατοπτρίζουν τον διοικητικό χαρακτήρα της κράτησης.

Πλαίσιο 3. Προτεραιότητες για τη διαχείριση των συνόρων και τις επιστροφές 1.Εφαρμογή και εδραίωση της στρατηγικής διακυβέρνησης της ευρωπαϊκής ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων με τη θέσπιση της τεχνικής και επιχειρησιακής στρατηγικής του Frontex έως τον Σεπτέμβριο του 2023 και την ευθυγράμμιση των εθνικών στρατηγικών των κρατών μελών έως τον Μάρτιο του 2024. 2.Ενίσχυση της εθνικής διακυβέρνησης για τη διαχείριση των συνόρων και την επιστροφή και συντονισμός στρατηγικών διαδικασιών, όπως ο σχεδιασμός ευρωπαϊκών και εθνικών ικανοτήτων για τον έλεγχο των συνόρων και την επιστροφή, με πλήρη αξιοποίηση της στήριξης που παρέχει η ΕΕ, μεταξύ άλλων μέσω του δικτύου υψηλού επιπέδου για τις επιστροφές και του συντονιστή επιστροφής. 3.Βελτίωση της ποιότητας των συνοριακών ελέγχων και της επιτήρησης των συνόρων με την παροχή επαρκούς αριθμού εκπαιδευμένου προσωπικού, αποτελεσματικών διαδικασιών, κατάλληλης χρήσης των συστημάτων πληροφοριών και ενισχυμένης συνεργασίας με τρίτες χώρες. 4.Ενίσχυση της επίγνωσης της κατάστασης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο μέσω της εφαρμογής διαδικασιών ανάλυσης κινδύνου και της ανταλλαγής πληροφοριών στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συστήματος επιτήρησης των συνόρων. 5.Συστηματική έκδοση αποφάσεων επιστροφής σε υπηκόους τρίτων χωρών χωρίς δικαίωμα παραμονής και κατάλληλη παρακολούθηση της εκτέλεσής τους, κάλυψη των υφιστάμενων κενών μεταξύ των διαδικασιών ασύλου και επιστροφής και εφαρμογή αποτελεσματικών συστημάτων ΤΠ για τη διαχείριση υποθέσεων επιστροφής. 6.Πλήρης αξιοποίηση των νέων λειτουργικών δυνατοτήτων του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν για την επιστροφή, ώστε να ενισχυθεί η χρήση της αμοιβαίας αναγνώρισης των αποφάσεων επιστροφής και να μεγιστοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες στο πλαίσιο της σύστασης της Επιτροπής σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής και την επίσπευση των επιστροφών.

Σταδιακή κατάργηση των μακροχρόνιων ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα

Ο χώρος Σένγκεν απαιτεί κοινή και συντονισμένη προσέγγιση για την αντιμετώπιση καταστάσεων που ενδέχεται να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην ασφάλεια και την ευημερία των κατοίκων της ΕΕ. Μολονότι η προσωρινή επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μπορεί να εφαρμοστεί σε εξαιρετικές περιστάσεις, δεν είναι δυνατόν να θέσει σε κίνδυνο την ίδια την αρχή της μη διενέργειας ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα 31 . Οι εξαιρέσεις και οι παρεκκλίσεις από το δικαίωμα αυτό πρέπει να ερμηνεύονται αυστηρά όταν προκύπτει ανάγκη αντιμετώπισης σοβαρής απειλής για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια. Έχουν ληφθεί σημαντικά μέτρα για την υλοποίηση αυτής της βασικής προτεραιότητας που περιγράφεται στην πρώτη έκθεση για την κατάσταση του Σένγκεν. Ωστόσο, πρέπει ακόμα να καταβληθούν σημαντικές προσπάθειες για να διασφαλιστεί ότι οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα χρησιμοποιούνται μόνο ως έσχατη λύση.

Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, τα κράτη μέλη κατέφυγαν στην επαναφορά ή την παράταση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα σε 28 περιπτώσεις, εκ των οποίων 19 σχετίζονται με την παράταση των υφιστάμενων μακροχρόνιων ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα που εφαρμόζονταν από το 2015. Από τον Οκτώβριο του 2022 ο συντονιστής Σένγκεν βρίσκεται σε στενό διάλογο με την Αυστρία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, τη Νορβηγία και τη Σουηδία, καθώς και με τα κράτη μέλη που επηρεάζονται από αυτούς τους ελέγχους. Με σκοπό την ανάπτυξη ενός χάρτη πορείας για την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα το συντομότερο δυνατόν, διοργανώθηκε σειρά διμερών, τριμερών και πολυμερών συναντήσεων για να εκτιμηθεί καλύτερα η φύση των απειλών που κοινοποιήθηκαν από αυτές τις έξι χώρες και για να προσδιοριστούν πιο στοχευμένα και αποτελεσματικά εναλλακτικά μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Η επακόλουθη άρση των ελέγχων από την Αυστρία και την Τσεχία στα σύνορα με τη Σλοβακία, και από τη Δανία στα σύνορα με τη Σουηδία, τονίζει ότι υπάρχουν διαθέσιμα τέτοια εναλλακτικά μέτρα και καταδεικνύει την αξία του διαλόγου και της ανταλλαγής ορθών πρακτικών.

Από τις συναντήσεις αυτές προέκυψε επίσης ότι τα κράτη μέλη εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σοβαρές απειλές για την εσωτερική τους ασφάλεια και τη δημόσια τάξη, οι οποίες απαιτούν την ανάληψη δράσης. Επιπλέον, οι κοινοποιηθέντες έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα ποικίλλουν σημαντικά ως προς την έντασή τους, ενώ συχνά συμπληρώνουν τα άλλα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση των απειλών που εντοπίζονται. Για παράδειγμα, ορισμένα κράτη μέλη πραγματοποιούν τριμερείς περιπολίες σε αμαξοστοιχίες, όπως σε σιδηροδρομικές συνδέσεις μεταξύ Αυστρίας, Γερμανίας και Ουγγαρίας, καθώς και μεταξύ Αυστρίας, Ιταλίας και Γερμανίας, ενώ άλλα έχουν καθιερώσει κοινές περιπολίες. Η Αυστρία, η Κροατία και η Σλοβενία έχουν επίσης συστήσει δίκτυο αστυνομικής συνεργασίας με εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων, συμβάλλοντας έτσι στην πρόληψη της εισόδου παράτυπων μεταναστών από αυτήν την περιοχή και, ως εκ τούτου, στην αντιμετώπιση ενός από τους συχνότερους λόγους επαναφοράς των συνοριακών ελέγχων. Στην περίπτωση της Δανίας, οι έλεγχοι διενεργούνται βάσει συστήματος αναγνώρισης πινακίδων κυκλοφορίας που εφαρμόζεται από τις αρχές της Δανίας στα χερσαία σύνορα με τη Γερμανία, το οποίο επιτρέπει τη διενέργεια στοχευμένων ελέγχων σε συγκεκριμένα ύποπτα οχήματα, αντί συστηματικών συνοριακών ελέγχων. Η ενισχυμένη διασυνοριακή συνεργασία που εφαρμόζεται μεταξύ Αυστρίας και Τσεχίας είχε ως αποτέλεσμα την άρση των συνοριακών ελέγχων τους με τη Σλοβακία τον Φεβρουάριο του 2023. Η επέκταση αυτών των ορθών πρακτικών διασυνοριακής αστυνομικής συνεργασίας σε όλα τα σχετικά τμήματα των συνόρων αναμένεται να οδηγήσει στην αντικατάσταση των υφιστάμενων ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα από εναλλακτικά μέτρα, με αποτέλεσμα να εξασφαλιστεί υψηλό επίπεδο ασφάλειας σε ολόκληρη την επικράτεια Σένγκεν.

Πλαίσιο 4. Εξελίξεις σχετικά με τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα Από τον Απρίλιο έως τον Μάιο του 2023 η Αυστρία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Δανία, η Νορβηγία και η Σουηδία κοινοποίησαν στην Επιτροπή την επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα για έξι μήνες (από τέλη Απριλίου/μέσα Μαΐου έως τέλη Οκτωβρίου/μέσα Νοεμβρίου 2023). Αφενός, οι εν λόγω κοινοποιήσεις αντικατοπτρίζουν τις προσπάθειες που καταβάλλουν τα εν λόγω κράτη μέλη κατά τους τελευταίους μήνες για τον περιορισμό των επιπτώσεων των ελέγχων στην άσκηση του δικαιώματος της ελεύθερης κυκλοφορίας. Ειδικότερα, ορισμένα κράτη μέλη κατάργησαν τους ελέγχους τους σε ορισμένα τμήματα των συνόρων ή βρίσκονται στη διαδικασία λήψης μέτρων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σύντομα στην κατάργηση των ελέγχων. Για παράδειγμα, η Δανία έχει πλέον περιορίσει τους συνοριακούς ελέγχους στα σύνορά της με τη Γερμανία, όπου οι έλεγχοι διενεργούνται δειγματοληπτικά, ενώ έχει καταργήσει τους ελέγχους στα σύνορα με τη Σουηδία. Επιπλέον, η Επιτροπή αναμένει ότι η προγραμματισμένη έναρξη ισχύος, τον Αύγουστο του 2023, ενός νέου σουηδικού εθνικού νόμου που θα επιτρέπει τη διενέργεια αστυνομικών ελέγχων στις παραμεθόριες περιοχές, σύμφωνα με τη σύσταση (ΕΕ) 2017/820 της Επιτροπής, της 12ης Μαΐου 2017 32 , θα συμβάλει στην αντιμετώπιση των απειλών που εντοπίζονται χωρίς να υπάρχει ανάγκη επαναφοράς των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Επιπλέον, όπως προαναφέρθηκε, ορισμένα κράτη μέλη έχουν επίσης αναλύσει στις κοινοποιήσεις τους τα χρήσιμα εναλλακτικά μέτρα που έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν, ενώ έχουν δηλώσει ότι θα προσπαθήσουν να τα ενισχύσουν περαιτέρω. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να βοηθήσει όλα τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη στην περαιτέρω ανάπτυξη εναλλακτικών μέτρων, προκειμένου να συμβάλει στον περιορισμό των επιπτώσεων στους διασυνοριακούς κοινωνικοοικονομικούς δεσμούς και να διευκολύνει την άρση των ελέγχων. Αφετέρου, απαιτούνται περαιτέρω πληροφορίες από όλα τα κράτη μέλη προκειμένου να κατανοηθούν καλύτερα οι λόγοι για τους οποίους λαμβάνονται οι αποφάσεις, ο αντίκτυπος της επαναφοράς των συνοριακών ελέγχων στην πράξη, και τα εναλλακτικά μέτρα που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των ειδικών απειλών που αντιμετωπίζουν επί του παρόντος τα εν λόγω κράτη μέλη. Με αυτόν τον τρόπο, η Επιτροπή θα μπορέσει να αξιολογήσει σε ποιο βαθμό οι απειλές που αναφέρουν τα κράτη μέλη μπορούν να θεωρηθούν νέοι λόγοι, σε σύγκριση με εκείνους που είχαν αναφερθεί παλαιότερα, και αν οι συνοριακοί έλεγχοι που επαναφέρονται για την αντιμετώπιση αυτών των απειλών είναι αναγκαίοι και αναλογικοί. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή επισημαίνει ότι ορισμένες πληροφορίες που σχετίζονται με τις απειλές κατά της ασφάλειας είναι ευαίσθητου χαρακτήρα, κάτι που εμποδίζει τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη να κοινοποιούν τις πληροφορίες αυτές στο κοινό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Επιτροπή θα δρομολογήσει επίσημη διαδικασία διαβούλευσης βάσει του άρθρου 27 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν με όλα τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη, η οποία θα βασιστεί στον εποικοδομητικό διάλογο που έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας διαβούλευσης, η Επιτροπή θα λάβει δεόντως υπόψη τις απόψεις των κρατών μελών που επηρεάζονται από τους ισχύοντες ελέγχους. Ειδικότερα, στις 26 Απριλίου 2023 η Επιτροπή έλαβε γνώμη από τη Σλοβενία σχετικά με την επαναφορά των ελέγχων στα σύνορα Αυστρίας/Σλοβενίας, η οποία θα αποτελέσει αντικείμενο των διαβουλεύσεων με την Αυστρία. Αν αυτές οι διαβουλεύσεις επιβεβαιώνουν ότι τα κράτη μέλη παρατείνουν τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα κατά τρόπο που δεν είναι αναγκαίος και αναλογικός και δεν βασίζεται στην ύπαρξη νέας σοβαρής απειλής για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια 33 , η Επιτροπή είναι διατεθειμένη να χρησιμοποιήσει τα νομικά μέσα που έχει στη διάθεσή της. Τέλος, η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι ένας πλήρως λειτουργικός χώρος Σένγκεν είναι υψίστης σημασίας για τους πολίτες της ΕΕ και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να παρακολουθούν συνεχώς την εξέλιξη των απειλών που εντοπίζονται και να αποτυπώνουν αυτά τα ευρήματα στα μέτρα που εφαρμόζονται.

4.Πλήρης αξιοποίηση του δυναμικού του Σένγκεν για έναν ασφαλή και προστατευμένο χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας

Η εμπορία ανθρώπων, ναρκωτικών και πυροβόλων όπλων, το κυβερνοέγκλημα και η τρομοκρατία εξακολουθούν να αποτελούν τις κύριες απειλές για την εσωτερική ασφάλεια του χώρου Σένγκεν. Το οργανωμένο έγκλημα έχει τεράστιο οικονομικό και προσωπικό κόστος για την κοινωνία. Η οικονομική ζημία που οφείλεται στο οργανωμένο έγκλημα και τη διαφθορά εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 218 έως 282 δισ. EUR ετησίως 34 . 

Καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος

Στην Ευρώπη παρατηρείται πρωτοφανής αύξηση των παράνομων ναρκωτικών, ιδίως κοκαΐνης από τη Νότια Αμερική. Ενώ η συντριπτική πλειονότητα των εμπορικών συναλλαγών που πραγματοποιούνται μέσω λιμένων της ΕΕ —υποδομές ζωτικής σημασίας που διασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς— είναι νόμιμες, οι λιμένες χρησιμοποιούνται επίσης για τη διακίνηση παράνομων εμπορευμάτων στην ΕΕ και είναι ευάλωτοι στον κίνδυνο διείσδυσης εγκληματικών δικτύων. Ο όγκος των εμπορευματοκιβωτίων (άνω των 90 εκατομμυρίων) που διακινούνται ετησίως, καθώς και το χαμηλό ποσοστό (μεταξύ 2 και 10 %) εκείνων που μπορούν να επιθεωρηθούν στην πράξη καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο τον εντοπισμό παράνομων εμπορευμάτων 35 . Η διακίνηση ναρκωτικών εκτιμάται ότι αποφέρει ετήσια έσοδα ύψους 30 δισ. EUR στην ΕΕ 36 . Η διείσδυση των εγκληματιών στη νόμιμη οικονομία και στον κοινωνικό ιστό έχει εκτεταμένες και αποσταθεροποιητικές συνέπειες για την κοινωνία, το κράτος δικαίου και την εμπιστοσύνη στις δημόσιες αρχές. Η Επιτροπή διερευνά πιθανές νέες πρωτοβουλίες πολιτικής για την εξάρθρωση των εγκληματικών δικτύων και της διακίνησης ναρκωτικών στο πλαίσιο της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά 2021-2025.

Πλαίσιο 5. Θεματική αξιολόγηση Σένγκεν για τη διακίνηση ναρκωτικών Σύμφωνα με το ετήσιο πρόγραμμα αξιολόγησης Σένγκεν για το 2023 37 , το 2023 διενεργείται θεματική αξιολόγηση στον τομέα της αστυνομικής συνεργασίας, στην οποία προσδιορίζονται οι βέλτιστες πρακτικές των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις όσον αφορά την καταπολέμηση της διακίνησης ναρκωτικών στην ΕΕ, ιδίως της διακίνησης ναρκωτικών σε μεγάλες ποσότητες. Θα αξιολογηθούν οι εθνικές ικανότητες των κρατών μελών στον τομέα της αστυνομικής συνεργασίας, της προστασίας των εξωτερικών συνόρων και της διαχείρισης των συστημάτων ΤΠ. Έμφαση θα δοθεί κυρίως στην αστυνομική συνεργασία, όπως προσδιορίζεται από το κεκτημένο του Σένγκεν, δηλαδή: ανταλλαγή πληροφοριών για τους σκοπούς της πρόληψης και της ανίχνευσης ποινικών αδικημάτων μεταξύ των αρμόδιων υπηρεσιών επιβολής του νόμου (συμπεριλαμβανομένων των τελωνείων) σε εθνικό και ευρωπαϊκό/διεθνές επίπεδο· συνεργασία και συντονισμός διασυνοριακών επιχειρησιακών δράσεων (όπως επιτήρηση, ελεγχόμενες παραδόσεις και κοινές επιχειρήσεις)· στόχευση λιμένων και ανάλυση κινδύνου· ανθρώπινοι πόροι και κατάρτιση· στρατηγικές για την καταπολέμηση της διαφθοράς και πληροφορίες για εγκληματικές δραστηριότητες σε θαλάσσιο χώρο. Τα αποτελέσματα αναμένονται περίπου στα τέλη του 2023 και θα παρουσιαστούν στο Συμβούλιο Σένγκεν του Μαρτίου και στο φόρουμ Σένγκεν στις αρχές του 2024.

Οι ομάδες οργανωμένου εγκλήματος χρησιμοποιούν ακραίες μορφές βίας, διαφθορά και εκφοβισμό. Η εύκολη και φθηνή πρόσβαση σε πυροβόλα όπλα σε ορισμένες χώρες συμβάλλει σημαντικά στην παράνομη διακίνηση πυροβόλων όπλων σε ολόκληρη την ΕΕ. Κατά τη διάρκεια του 2022 η Επιτροπή αξιολόγησε την εθνική νομοθεσία 38 για να εξασφαλίσει ενιαία προσέγγιση όσον αφορά τον έλεγχο της απόκτησης και της κατοχής όπλων, καθώς και επαρκή ανταλλαγή πληροφοριών και ιχνηλασιμότητα των πυροβόλων όπλων, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος εκτροπής σε παράνομες αγορές.

Εξάρθρωση των επιχειρηματικών μοντέλων των οργανωμένων εγκληματικών ομάδων

Για την καταπολέμηση των εγκληματικών ομάδων που δραστηριοποιούνται εκτός των συνόρων του χώρου Σένγκεν, είναι αναγκαία η συνεργασία, η ενοποίηση της δράσης μεταξύ των χωρών καταγωγής, διέλευσης και προορισμού, η συγκέντρωση πόρων και ο συντονισμός των προσπαθειών.

Η Ευρωπαϊκή Πολυκλαδική Πλατφόρμα κατά των Εγκληματικών Απειλών (EMPACT) αποτελεί το βασικό μέσο για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος από την Ένωση. Κάθε χρόνο υλοποιούνται σχεδόν 300 επιχειρησιακές δράσεις στο πλαίσιο μιας συνεργατικής προσπάθειας που έχει ως στόχο τη διαμόρφωση της εικόνας βάσει πληροφοριών για τις εγκληματικές δραστηριότητες, τη διεξαγωγή ερευνών και τη διασφάλιση αποτελεσματικής απόκρισης από το σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Μόνο το 2022 αυτές οι κοινές δράσεις οδήγησαν σε περισσότερες από 10 000 αναφερθείσες συλλήψεις και κατασχέσεις ύψους 269 εκατ. EUR, κάτι που αναδεικνύει τον σημαντικό αντίκτυπο αυτού του πλαισίου, χάρη στην αυξημένη συμμετοχή των κρατών μελών και των εταίρων. Για τη στήριξη των προσπαθειών αυτών, στα κράτη μέλη διατέθηκαν 15,7 εκατ. EUR το 2022 μέσω του Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας για την περαιτέρω στήριξη έργων και δραστηριοτήτων στο πλαίσιο της EMPACT.

Η ενισχυμένη εντολή της Ευρωπόλ 39 έχει αναβαθμίσει την καταπολέμηση του σοβαρού και οργανωμένου εγκλήματος στην Ευρώπη. Αυτή η ενισχυμένη εντολή εξουσιοδοτεί τον Οργανισμό να προτείνει στα κράτη μέλη να εισάγουν στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν πληροφορίες από τρίτες χώρες ή διεθνείς οργανισμούς σχετικά με υπόπτους και εγκληματίες. Χάρη στις πληροφορίες που παρέχονται από εξωτερικούς εταίρους, η Ευρωπόλ έχει εντείνει την επεξεργασία των καταλόγων τρίτων χωρών στους οποίους περιλαμβάνονται αλλοδαποί τρομοκράτες μαχητές με σκοπό την ένταξή τους στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν. Απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για να μετατραπεί η Ευρωπόλ από κέντρο εγκληματολογικών πληροφοριών της ΕΕ στη βασική πλατφόρμα για ευρωπαϊκές λύσεις αστυνόμευσης. Η επανεξέταση της στρατηγικής της Ευρωπόλ για την περίοδο μετά το 2020 παρέχει την ευκαιρία να αξιοποιηθεί πλήρως η ενισχυμένη εντολή και οι πόροι της Ευρωπόλ, ώστε να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες ανάγκες για ενεργό δραστηριοποίηση στα κράτη μέλη, και να ενισχυθεί η συμβολή της Ευρωπόλ στην ασφάλεια στον χώρο Σένγκεν.

Ανταλλαγή πληροφοριών

Η ανταλλαγή δεδομένων και συναφών πληροφοριών μεταξύ των εθνικών αρχών επιβολής του νόμου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική συνεργασία στην πρόληψη, στον εντοπισμό και στη διερεύνηση του διασυνοριακού εγκλήματος. Το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν, το οποίο είναι το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο και το μεγαλύτερο σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών για την ασφάλεια και τη διαχείριση των συνόρων στην Ευρώπη, παρέχει στις αρχές των κρατών μελών πρόσβαση σε πραγματικό χρόνο σε πληροφορίες ζωτικής σημασίας, όπως καταχωρίσεις για καταζητούμενα πρόσωπα, εξαφανισθέντα πρόσωπα, κλεμμένα οχήματα και απολεσθέντα ή κλαπέντα έγγραφα. Τα ενοποιημένα εθνικά ενιαία σημεία επαφής, η κεντρική αρχή που είναι αρμόδια για τη διεθνή αστυνομική συνεργασία, διαδραματίζουν καίριο ρόλο στο πλαίσιο αυτό. Κατά το τελευταίο έτος έχουν παρατηρηθεί θετικές εξελίξεις, καθώς αυξήθηκε ο αριθμός των κρατών μελών που εφαρμόζουν διυπηρεσιακή προσέγγιση, στο πλαίσιο της οποίας εκπρόσωποι από διάφορους φορείς επιβολής του νόμου (αστυνομία, τελωνεία, συνοριοφύλακες) τοποθετούνται σε ενιαίο σημείο επαφής. Υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης, ιδίως όσον αφορά την αποτελεσματική και αποδοτική ροή πληροφοριών, την άμεση και φιλική προς τον χρήστη πρόσβαση σε όλες τις σχετικές βάσεις δεδομένων, καθώς και το ολοκληρωμένο και αυτοματοποιημένο σύστημα διαχείρισης υποθέσεων.

Η νέα οδηγία σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου αναμένεται να εκδοθεί εντός των επόμενων εβδομάδων 40 . Παρέχει στις αρχές επιβολής του νόμου καλύτερα εργαλεία για την πρόληψη, τον εντοπισμό και τη διερεύνηση των εγκλημάτων, διασφαλίζοντας την αποτελεσματική και έγκαιρη ροή πληροφοριών σε ολόκληρη την ΕΕ. Η οδηγία θεσπίζει επίσης κανόνες για τη σύνθεση του εθνικού ενιαίου σημείου επαφής και την κατάρτιση του προσωπικού και προβλέπει την εξ ορισμού χρήση της εφαρμογής δικτύου ασφαλούς ανταλλαγής πληροφοριών (SIENA) της Ευρωπόλ, ώστε να ενισχυθεί ο ρόλος της Ευρωπόλ ως κόμβου πληροφοριών για επιχειρήσεις επιβολής του νόμου στην ΕΕ. Η οδηγία αντιμετωπίζει επίσης τις ελλείψεις σε εθνικό επίπεδο που εντοπίζονται κατά τη διάρκεια των αξιολογήσεων Σένγκεν στον τομέα της αστυνομικής συνεργασίας.

Το Συμβούλιο ενέκρινε τη διαπραγματευτική εντολή του σχετικά με την πρόταση Prüm II 41 τον Ιούνιο του 2022 και πλέον υπάρχει επείγουσα ανάγκη να ακολουθήσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προκειμένου να ενισχυθεί η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών 42 . Σύμφωνα με τη δέσμευση που αναλήφθηκε στην έκθεση του 2022 για την κατάσταση του Σένγκεν, τον Δεκέμβριο του 2022 η Επιτροπή ενέκρινε τις προτάσεις σχετικά με τις εκ των προτέρων πληροφορίες για τους επιβάτες 43 , οι οποίες προβλέπουν τη συλλογή δεδομένων σχετικά με επιλεγμένες πτήσεις εντός της ΕΕ για σκοπούς επιβολής του νόμου, καθώς και τη δυνατότητα από κοινού επεξεργασίας δεδομένων για την αποτελεσματική καταπολέμηση του σοβαρού εγκλήματος και της τρομοκρατίας. Ανταποκρινόμενη στις επιχειρησιακές ανάγκες που εξέφρασαν τα κράτη μέλη για την επεξεργασία δεδομένων επιβατών από άλλους τρόπους μεταφοράς, η Επιτροπή θα δρομολογήσει δύο μελέτες σχετικά με τα ναυτιλιακά δεδομένα και τις ανάγκες επιβολής του νόμου για τις σιδηροδρομικές και οδικές μεταφορές, προκειμένου να αξιολογήσει την αναγκαιότητα, την αναλογικότητα και την τεχνική σκοπιμότητα της εν λόγω επεξεργασίας δεδομένων. Για να ενισχυθεί η ικανότητα των συνδεδεμένων χωρών Σένγκεν να επεξεργάζονται δεδομένα από τις καταστάσεις ονομάτων επιβατών και, ως εκ τούτου, να αντιμετωπίζουν κοινές απειλές κατά της ασφάλειας, η Επιτροπή θα προτείνει την έναρξη διαπραγματεύσεων για διεθνείς συμφωνίες που θα επιτρέπουν τη διαβίβαση των εν λόγω δεδομένων από την ΕΕ.

Στην ψηφιακή εποχή, σχεδόν κάθε ποινική έρευνα περιλαμβάνει τεχνολογία και εργαλεία που αποτελούν επίσης αντικείμενο εκμετάλλευσης για εγκληματικούς σκοπούς, κάτι που καθιστά δύσκολη τη διατήρηση της αποτελεσματικής επιβολής του νόμου. Υπάρχει κίνδυνος οι εγκληματίες να καταφεύγουν στο «σκοτεινό» διαδίκτυο και να δημιουργούν εκεί ασφαλή καταφύγια ατιμωρησίας. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού, η Επιτροπή θα συστήσει ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου σχετικά με την πρόσβαση σε δεδομένα για την αποτελεσματική επιβολή του νόμου, σε συνεργασία με την προεδρία του Συμβουλίου. Η ομάδα θα διερευνήσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες επιβολής του νόμου και θα προτείνει λύσεις για τη διασφάλιση της πρόσβασης σε δεδομένα και την ενίσχυση της ασφάλειας στην ψηφιακή εποχή.

Μεγιστοποίηση της επιχειρησιακής διασυνοριακής συνεργασίας

Η διασυνοριακή συνεργασία στον τομέα της επιβολής του νόμου είναι απαραίτητη για την από κοινού αντιμετώπιση απειλών κατά της ασφάλειας, καθώς και για τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας του χώρου Σένγκεν. Αυτό το αυξημένο επίπεδο συνεργασίας αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο των δράσεων των κρατών μελών, ενώ έχει επιτρέψει στη συντριπτική πλειονότητά τους να αποφεύγουν τη χρήση ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.

Μετά την πρώτη έκθεση για την κατάσταση του Σένγκεν, τα κράτη μέλη αναλαμβάνουν κοινή δράση για να μετουσιώσουν σε επιχειρησιακή πραγματικότητα τη σύσταση του Συμβουλίου που εκδόθηκε τον Ιούνιο του 2022 σχετικά με την επιχειρησιακή συνεργασία στον τομέα της επιβολής του νόμου 44 , μία από τις κύριες δράσεις προτεραιότητας που προσδιορίστηκαν στην έκθεση του 2022 για την κατάσταση του Σένγκεν. Με βάση τις ανταλλαγές ορθών πρακτικών σχετικά με τις κοινές περιπολίες στο εργαστήριο που διοργανώθηκε τον Δεκέμβριο του 2022 από την τσεχική προεδρία του Συμβουλίου και την Επιτροπή, ορισμένα κράτη μέλη καταβάλλουν προσπάθειες για την αύξηση των κοινών περιπολιών με τους γείτονές τους. Η διοργάνωση περισσότερων τέτοιων εργαστηρίων θα ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των επαγγελματιών στον τομέα της επιβολής του νόμου. Έχει επίσης σημειωθεί πρόοδος στην αντιμετώπιση των νομικών και πρακτικών φραγμών που εμποδίζουν τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν πλήρως το δυναμικό της σύστασης του Συμβουλίου. Τα έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ έχουν βοηθήσει τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν κοινά αστυνομικά τμήματα και κοινά προγράμματα κατάρτισης σχετικά με τις διάφορες επιχειρησιακές διαδικασίες γειτονικών κρατών μελών σε κοινές περιπολίες ή άλλα είδη κοινών επιχειρήσεων, καθώς και να εκπονήσουν κοινή ανάλυση κινδύνων περιφερειακού εγκλήματος, η οποία θα επιτρέψει την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινών περιπολιών και επιχειρήσεων. Η Επιτροπή θα διαθέσει πρόσθετη χρηματοδότηση το 2023 για την ενίσχυση αυτής της συνεργασίας. Οι αξιολογήσεις Σένγκεν που διενεργήθηκαν το 2022, στις οποίες αντικατοπτρίζεται αυτή η δέσμευση, κατέδειξαν σημαντική αύξηση της ευαισθητοποίησης και της χρήσης των μέσων της ΕΕ για την επιχειρησιακή αστυνομική συνεργασία. Σε αρκετές παραμεθόριες περιοχές εντός της ΕΕ, πραγματοποιούνται τακτικές συνεδριάσεις κοινού σχεδιασμού, κοινά προγράμματα κατάρτισης και κοινές περιπολίες, με βάση περιφερειακές κοινές αναλύσεις κινδύνου.

Ωστόσο, υπάρχει σημαντικό περιθώριο για περαιτέρω ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου στον χώρο Σένγκεν, όπως αντικατοπτρίζεται στις αξιολογήσεις Σένγκεν. Ειδικότερα, είναι αναγκαίο να κινηθεί διαδικασία επανεξέτασης των διμερών και πολυμερών συμφωνιών μεταξύ των κρατών μελών σχετικά με την αστυνομική συνεργασία, ώστε αυτές να ανταποκρίνονται στις τρέχουσες επιχειρησιακές ανάγκες.

Σε ορισμένα κράτη μέλη υπάρχει πληθώρα ορθών πρακτικών όσον αφορά την επιχειρησιακή αστυνομική συνεργασία, τις οποίες μπορούν να υιοθετήσουν και άλλα. Η Επιτροπή προτίθεται να συστήσει ομάδα εμπειρογνωμόνων για την ανταλλαγή εμπειρογνωσίας και τον συντονισμό μεταξύ των κρατών μελών με σκοπό τη βελτίωση της αστυνομικής συνεργασίας, με σημαντική ειδική χρηματοδότηση που θα διατεθεί το 2024 και το 2025 για την ενίσχυση της υιοθέτησης ορθών πρακτικών σε άλλα κράτη μέλη. Οι εργασίες της ομάδας εμπειρογνωμόνων θα συνεισφέρουν επίσης στην αξιολόγηση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή της προαναφερθείσας σύστασης του Συμβουλίου, η οποία αναμένεται να πραγματοποιηθεί έως το 2024.

Αντιμετώπιση της ανάγκης για αυξημένη ανταλλαγή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με παράλληλη διασφάλιση του σεβασμού της προστασίας τους

Ο σεβασμός της προστασίας των δεδομένων είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι μετακινήσεις εντός του χώρου Σένγκεν συνοδεύονται από την αναγκαία προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Όσοι διαχειρίζονται και χρησιμοποιούν συστήματα πληροφοριών, όπως το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν, το Σύστημα Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις και στο εγγύς μέλλον επίσης το σύστημα εισόδου-εξόδου και το ETIAS, πρέπει να διασφαλίζουν την έμπρακτη τήρηση των απαιτήσεων προστασίας των δεδομένων και την τακτική παρακολούθηση της συμμόρφωσης. Οι αξιολογήσεις Σένγκεν που διενεργήθηκαν το 2022 επιβεβαίωσαν ότι αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Επιπλέον, οι αρχές προστασίας δεδομένων συχνά δεν διαθέτουν επαρκείς ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους ώστε να μπορούν να συμβουλεύουν τις εν λόγω οντότητες και να εποπτεύουν πλήρως τη νομιμότητα της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στα συστήματα πληροφοριών. Τέλος, από τις αξιολογήσεις φάνηκε επίσης ότι ορισμένα κράτη μέλη εξακολουθούν ακόμη δεν έχουν αναθέσει στις αρχές προστασίας δεδομένων αποτελεσματικές διορθωτικές εξουσίες έναντι των αρχών επιβολής του νόμου.

Πλαίσιο 6. Προτεραιότητες για έναν ασφαλή και πιο προστατευμένο χώρο Σένγκεν 1.Πλήρης εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την επιχειρησιακή αστυνομική συνεργασία, μέσω της στήριξης και του συντονισμού ομάδας εμπειρογνωμόνων που θα οδηγήσει στην υιοθέτηση ορθών πρακτικών σε άλλα κράτη μέλη. 2.Πλήρης μεταφορά στο εθνικό δίκαιο και αποτελεσματική εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών, ώστε να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη, αποτελεσματική και έγκαιρη ροή πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου σε ολόκληρη την ΕΕ. 3.Σύσταση και/ή αναβάθμιση όλων των εθνικών ενιαίων σημείων επαφής και εφοδιασμός τους με αποτελεσματικά συστήματα διαχείρισης υποθέσεων για την ανταλλαγή πληροφοριών. 4.Ενίσχυση της εθνικής διακυβέρνησης ώστε να αξιοποιηθεί πλήρως η στήριξη που παρέχεται σε επίπεδο ΕΕ, μεταξύ άλλων μέσω της Ευρωπόλ, με τον καθορισμό σαφών εθνικών προτεραιοτήτων σύμφωνα με τις εθνικές και ευρωπαϊκές αξιολογήσεις απειλών και με τη δημιουργία των αναγκαίων δομών συντονισμού. 5.Αύξηση της παρακολούθησης της διακίνησης ναρκωτικών διαμέσου των εξωτερικών συνόρων, με τη βελτίωση της ανταλλαγής πληροφοριών, της κοινής ανάλυσης κινδύνου, της κατάρτισης προφίλ και της αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ των υπηρεσιών επιβολής του νόμου, των τελωνειακών υπηρεσιών και των υπηρεσιών συνοριακών ελέγχων στα κράτη μέλη και τις σχετικές χώρες-εταίρους, καθώς και με τους οργανισμούς της ΕΕ. Παρακολούθηση της εφαρμογής των συνιστώμενων βέλτιστων πρακτικών που θα προσδιοριστούν μέσω της υπό εξέλιξη θεματικής αξιολόγησης Σένγκεν σχετικά με τις ικανότητες των κρατών μελών για την καταπολέμηση της διακίνησης ναρκωτικών στην ΕΕ. 6.Αποτελεσματική εφαρμογή των εργαλείων και των λειτουργικών δυνατοτήτων του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν, τήρηση εναρμονισμένων διαδικασιών, και εξασφάλιση επαρκών πόρων, μεταξύ άλλων για τις αρχές προστασίας δεδομένων. 7.Πλήρης μεταφορά στο εθνικό δίκαιο και αποτελεσματική εφαρμογή της οδηγίας της ΕΕ για τα πυροβόλα όπλα με σκοπό την αύξηση της ιχνηλασιμότητας των πυροβόλων όπλων και την καλύτερη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου.

5.Βασικές δράσεις σχετικά με την εξωτερική διάσταση για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης και των κινδύνων για την ασφάλεια: Στρατηγική προσέγγιση της πολιτικής θεωρήσεων της ΕΕ 

Η κοινή πολιτική θεωρήσεων της ΕΕ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του χώρου Σένγκεν και ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία για την αντιμετώπιση των κινδύνων για την ασφάλεια και των προκλήσεων της παράτυπης μετανάστευσης για τον χώρο Σένγκεν.

Ωστόσο, η τακτική παρακολούθηση των καθεστώτων απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης που διαθέτει η ΕΕ με τρίτες χώρες, ιδίως με τις γειτονικές χώρες της 45 , έχει δείξει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις σε αυτό το πλαίσιο. Αυτές αφορούν ιδίως τις παράτυπες μεταναστευτικές ροές που προκαλούνται από τη μη ευθυγράμμιση της πολιτικής θεωρήσεων των χωρών αυτών με εκείνη της ΕΕ, την αύξηση των αβάσιμων αιτήσεων ασύλου από υπηκόους χωρών που απαλλάσσονται από την υποχρέωση θεώρησης, καθώς και από την εφαρμογή δυνητικά επικίνδυνων προγραμμάτων χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές, τα οποία επιτρέπουν την πρόσβαση στην ΕΕ χωρίς υποχρέωση θεώρησης για τους υπηκόους τρίτων χωρών οι οποίοι σε διαφορετική περίπτωση θα χρειάζονταν θεώρηση.

Η ΕΕ πρέπει να εξοπλιστεί με κατάλληλα εργαλεία για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων και την πρόληψη αυτών των κινδύνων. Οι υφιστάμενοι κανόνες 46 που απαιτούν από την Επιτροπή να παρακολουθεί τη λειτουργία των καθεστώτων απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης με τρίτες χώρες και να αναστέλλει τις απαλλαγές από την υποχρέωση θεώρησης σε περιπτώσεις αυξημένου κινδύνου παράτυπης μετανάστευσης ή κινδύνου για την ασφάλεια θα μπορούσαν να βελτιωθούν υπό το πρίσμα των προαναφερόμενων προκλήσεων.

Κατά τους πρώτους μήνες του 2023, με πρωτοβουλία της σουηδικής προεδρίας, το Συμβούλιο συζήτησε την πιθανή αναθεώρηση αυτών των κανόνων, και ειδικότερα του μηχανισμού αναστολής της απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, για τον οποίο τα κράτη μέλη εξέφρασαν την ευρεία υποστήριξή τους. Στην επιστολή της προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 20ής Μαρτίου 2023, η πρόεδρος κ. von der Leyen έλαβε υπόψη τη συζήτηση αυτήν και δήλωσε ότι «η Επιτροπή θα ενισχύσει την παρακολούθηση της ευθυγράμμισης της πολιτικής θεωρήσεων και θα υποβάλει αναλυτική έκθεση που θα προετοιμάσει το έδαφος για μια νομοθετική πρόταση για την τροποποίηση του μηχανισμού αναστολής της απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης».

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θα εκδώσει ανακοίνωση σχετικά με την παρακολούθηση των καθεστώτων απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης της ΕΕ ενόψει της συνόδου του Συμβουλίου Σένγκεν στις 9 Ιουνίου. Με την εν λόγω ανακοίνωση, η Επιτροπή προτίθεται να ζητήσει τη γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την αξιολόγηση των κύριων προκλήσεων στους τομείς της παράτυπης μετανάστευσης και της ασφάλειας που συνδέονται με τη λειτουργία των καθεστώτων απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, τις κύριες ελλείψεις του ισχύοντος μηχανισμού αναστολής της απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης και τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισής τους, ώστε να ανοίξει τον δρόμο για επικείμενη πρόταση αναθεώρησης του μηχανισμού, η οποία πρόκειται να εγκριθεί τον Σεπτέμβριο του 2023. Οι προκλήσεις αυτές θα πρέπει επίσης να παρακολουθούνται μέσω αξιολογήσεων Σένγκεν, ώστε να παρέχεται περαιτέρω στήριξη για την παρακολούθηση της λειτουργίας των καθεστώτων απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης με τρίτες χώρες.

6.Επόμενα βήματα

Η έκθεση του 2023 για την κατάσταση του Σένγκεν δρομολογεί τον δεύτερο κύκλο Σένγκεν, προσδιορίζοντας τις κύριες προκλήσεις για τον χώρο Σένγκεν και τις δράσεις προτεραιότητας που πρέπει να εξεταστούν τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Θα πρέπει να αποτελέσει τη βάση για την ενίσχυση του πολιτικού διαλόγου, της παρακολούθησης και της επιβολής του κεκτημένου του Σένγκεν. Η παρούσα έκθεση δείχνει ότι, παρά τις ειδικές προκλήσεις, διαθέτουμε έναν ισχυρό χώρο Σένγκεν που λειτουργεί εύρυθμα. Για την περαιτέρω ενίσχυση του χώρου χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, θα πρέπει να εξεταστούν ορισμένοι βασικοί τομείς προτεραιότητας κατά τη διάρκεια αυτού του δεύτερου κύκλου. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή, βάσει στενού διαλόγου με τη σουηδική, την ισπανική και τη βελγική προεδρία, προτείνει μια σειρά δράσεων προτεραιότητας για τον κύκλο Σένγκεν 2023/2024:

Πλαίσιο 7. Δεύτερος κύκλος Σένγκεν — Συνοπτική επισκόπηση των προτεραιοτήτων για την περίοδο 2023/2024 1.Εδραίωση και περαιτέρω ενίσχυση του κύκλου διακυβέρνησης Σένγκεν ·Ενίσχυση των υφιστάμενων εργαλείων, συμπεριλαμβανομένου του βαρόμετρου Σένγκεν και του πίνακα αποτελεσμάτων Σένγκεν· ·Παροχή στο Συμβούλιο Σένγκεν του αναγκαίου πλαισίου για την παρακολούθηση της εφαρμογής των προτεραιοτήτων και των συστάσεων που προκύπτουν από την ολοκληρωμένη ανάλυση των επιδόσεων των κρατών μελών και της συνολικής κατάστασης του χώρου Σένγκεν, ώστε να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη στρατηγικών προσανατολισμών και η έκδοση συστάσεων για ολόκληρο τον χώρο Σένγκεν. 2.Περαιτέρω ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ για την αντιμετώπιση της τρέχουσας πίεσης και την καθιέρωση αποτελεσματικής ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων. Ειδικότερα: ·ενίσχυση βασικών τμημάτων των συνόρων, μεταξύ άλλων μέσω της διαθέσιμης χρηματοδοτικής στήριξης, και πρόβλεψη κατάλληλων χρηματοδοτικών και επιχειρησιακών ρυθμίσεων για τη διασφάλιση της επιτυχούς εφαρμογής των ήδη υφιστάμενων εθνικών σχεδίων ανάπτυξης ικανοτήτων σύμφωνα με τις βασικές προτεραιότητες στα εξωτερικά χερσαία/θαλάσσια σύνορα· ·χάραξη της τεχνικής και επιχειρησιακής στρατηγικής του Frontex έως τον Σεπτέμβριο του 2023 και ευθυγράμμιση των εθνικών στρατηγικών των κρατών μελών έως τον Μάρτιο του 2024· ·βελτίωση της ποιότητας των συνοριακών ελέγχων και της επιτήρησης των συνόρων με την παροχή επαρκούς αριθμού εκπαιδευμένου προσωπικού, αποτελεσματικών διαδικασιών, κατάλληλης χρήσης των συστημάτων πληροφοριών και ενισχυμένης συνεργασίας με τρίτες χώρες· ·ενίσχυση της επίγνωσης της κατάστασης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο μέσω της εφαρμογής διαδικασιών ανάλυσης κινδύνου και της ανταλλαγής πληροφοριών στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συστήματος επιτήρησης των συνόρων· ·ο eu-LISA πρέπει να παραδώσει το συντομότερο δυνατόν την κρίσιμη κεντρική συνιστώσα του συστήματος εισόδου-εξόδου που λείπει. 3.Ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του συστήματος επιστροφών ·Το δίκτυο υψηλού επιπέδου πρέπει να διερευνήσει πρακτικές λύσεις για τις συνεχιζόμενες ελλείψεις που εντοπίστηκαν, με βάση την πείρα και τις ορθές πρακτικές των κρατών μελών· ·πλήρης αξιοποίηση των νέων λειτουργικών δυνατοτήτων του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν για την επιστροφή, ώστε να ενισχυθεί η χρήση της αμοιβαίας αναγνώρισης των αποφάσεων επιστροφής και να μεγιστοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες στο πλαίσιο της σύστασης της Επιτροπής σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής και την επίσπευση των επιστροφών· ·συστηματική έκδοση αποφάσεων επιστροφής σε υπηκόους τρίτων χωρών χωρίς δικαίωμα παραμονής και κατάλληλη παρακολούθηση της εκτέλεσής τους, κάλυψη των υφιστάμενων κενών μεταξύ των διαδικασιών ασύλου και επιστροφής και εφαρμογή αποτελεσματικών συστημάτων ΤΠ για τη διαχείριση υποθέσεων επιστροφής· ·αξιολογήσεις Σένγκεν για τη στήριξη της ανάπτυξης κοινού πλαισίου με σκοπό την αξιολόγηση των επιδόσεων στον τομέα των επιστροφών. 4.Ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας του χώρου Σένγκεν για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της διακίνησης ναρκωτικών ·Πλήρης εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την επιχειρησιακή αστυνομική συνεργασία· ·αναβάθμιση όλων των εθνικών ενιαίων σημείων επαφής· ·πλήρης αξιοποίηση της στήριξης που παρέχεται σε επίπεδο ΕΕ για την καταπολέμηση των διακρατικών απειλών· ·αποτελεσματική εφαρμογή των εργαλείων του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν· ·πλήρης μεταφορά της οδηγίας για τα πυροβόλα όπλα στο εθνικό δίκαιο και αποτελεσματική εφαρμογή της. 5.Ολοκλήρωση του χώρου Σένγκεν με απόφαση του Συμβουλίου που πρέπει να ληφθεί πριν από το τέλος του 2023 σχετικά με την πλήρη εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. 6.Εφαρμογή εναλλακτικών μέτρων, με σταδιακή κατάργηση των μακροχρόνιων ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. 7.Καλύτερη χρήση των υφιστάμενων εργαλείων στο πλαίσιο της πολιτικής θεωρήσεων της ΕΕ: ·Η Επιτροπή θα συντάξει ολοκληρωμένη έκθεση σχετικά με τα καθεστώτα απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης της ΕΕ και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει για τον χώρο Σένγκεν με σκοπό τη βελτίωση του μηχανισμού αναστολής της απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης δυνάμει του κανονισμού για τις θεωρήσεις· ·τοποθέτηση επαρκούς αριθμού κατάλληλου προσωπικού στα προξενεία και κινητοποίηση όλων των αναγκαίων πόρων, μεταξύ άλλων από ταμεία της ΕΕ, για την κάλυψη της λειτουργικής στήριξης προς την κοινή πολιτική θεωρήσεων· ·αυξημένη συνεργασία Σένγκεν σε τοπικό επίπεδο.

(1)

     Η έκθεση του 2023 για την κατάσταση του Σένγκεν εξετάζει επίσης τη νομική υποχρέωση της Επιτροπής να υποβάλλει εκθέσεις σύμφωνα με το άρθρο 25 του κανονισμού (ΕΕ) 2022/922 του Συμβουλίου και το άρθρο 33 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν.

(2)

     Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών «Έκθεση για την κατάσταση του Σένγκεν 2022» [COM(2022) 301 final της 24ης Μαΐου 2022].

(3)

     Ποσοστά εφαρμογής ανά τομέα πολιτικής: εξωτερικά σύνορα 78 %, επιστροφή 75 %, αστυνομική συνεργασία 79 %, Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν 79 %· και κοινή πολιτική θεωρήσεων 82 %. Τα ποσοστά εφαρμογής λαμβάνουν υπόψη τη φύση των ελλείψεων (μη συμμόρφωση ή ανάγκη βελτίωσης) και το επίπεδο εφαρμογής των διορθωτικών μέτρων για την εφαρμογή των συστάσεων της αξιολόγησης Σένγκεν.

(4)

     Κανονισμός (ΕΕ) 2022/922 του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση και τη λειτουργία μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης για την επαλήθευση της εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1053/2013 (ΕΕ L 160 της 15.6.2022, σ. 1).

(5)

     Ενώ η πρώτη γενιά αξιολογήσεων Σένγκεν συντονίστηκε από το Συμβούλιο μεταξύ του 1998 και του 2014, ο συντονισμός της δεύτερης γενιάς (2015-2023) μετατέθηκε στην Επιτροπή δυνάμει του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1053/2013 του Συμβουλίου, της 7ης Οκτωβρίου 2013 (ΕΕ L 295 της 6.11.2013, σ. 27). Το νέο πλαίσιο θα εφαρμοστεί πλήρως για τις αξιολογήσεις της Φινλανδίας, της Λιθουανίας, της Λετονίας και της Εσθονίας το 2023.

(6)

     Ο νέος μηχανισμός αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν περιλαμβάνει τη δυνατότητα πιο στρατηγικής χρήσης των διαθέσιμων και των νέων εργαλείων παρακολούθησης, όπως οι επαναληπτικές επισκέψεις (για σοβαρές ελλείψεις), οι επιτόπιες επαληθεύσεις και οι θεματικές αξιολογήσεις. Με τον τρόπο αυτόν θα εξασφαλιστεί αυξημένη και στοχευμένη συνέχεια στις αξιολογήσεις των κρατών μελών, η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική σε περιπτώσεις σοβαρών ελλείψεων. Η Επιτροπή πραγματοποίησε μια πρώτη επιτόπια επαλήθευση τον Φεβρουάριο του 2023, προκειμένου να παρακολουθήσει την πρόοδο που σημείωσε το Βέλγιο για την αντιμετώπιση των ελλείψεων στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων.

(7)

     Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ): Tourism set to return to pre-pandemic levels in some regions in 2023 (Επιστροφή του τουρισμού στα προ της πανδημίας επίπεδα σε ορισμένες περιοχές το 2023), άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 17 Ιανουαρίου 2023 και είναι διαθέσιμο εδώ . Statista: Number of international tourist arrivals worldwide from 2005 to 2022, by region (Αριθμός διεθνών τουριστικών αφίξεων παγκοσμίως από το 2005 έως το 2022, ανά περιοχή), τελευταία επίσκεψη στις 12 Μαΐου, διαθέσιμο εδώ .

(8)

     Ενώ τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν εκτενώς κονδύλια της ΕΕ για την αναβάθμιση των εγκαταστάσεων, την ανάπτυξη λογισμικού και υλισμικού, καθώς και για την παροχή κατάρτισης, ελάχιστα είναι εκείνα που χρησιμοποιούν τη χρηματοδότηση αυτή για την τοποθέτηση/πρόσληψη κατάλληλου προσωπικού για τη διεκπεραίωση των θεωρήσεων Σένγκεν.

(9)

     Νομοθετικό ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 10ης Νοεμβρίου 2022 σχετικά με το σχέδιο απόφασης του Συμβουλίου σχετικά με την πλήρη εφαρμογή των διατάξεων του κεκτημένου του Σένγκεν στη Δημοκρατία της Κροατίας [10624/2022 — C9-0222/2022 — 2022/0806(NLE)].

(10)

     Απόφαση (ΕΕ) 2022/2451 του Συμβουλίου, της 8ης Δεκεμβρίου 2022, σχετικά με την πλήρη εφαρμογή των διατάξεων του κεκτημένου του Σένγκεν στη Δημοκρατία της Κροατίας.

(11)

     Για την προσχώρηση στον χώρο χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα εξακολουθεί να απαιτείται συμφωνία μεταξύ του προσχωρούντος κράτους και όλων των συμβαλλόμενων μερών, όπως ορίζεται στο άρθρο 140 παράγραφοι 1 και 2 της σύμβασης εφαρμογής της συμφωνίας του Σένγκεν. Τον Δεκέμβριο του 2022 οι Κάτω Χώρες και η Αυστρία δεν υποστήριξαν την απόφαση για την πλήρη εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία.

(12)

     Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο «Ενίσχυση του χώρου Σένγκεν με την πλήρη συμμετοχή της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Κροατίας στον χώρο χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα» [COM(2022) 636 final της 16ης Νοεμβρίου 2022].

(13)

     KPMG Romania, The Unnecessary Burden, Μάρτιος 2023, διαθέσιμο  εδώ .

(14)

     Απόφαση (ΕΕ) 2023/870 του Συμβουλίου, της 25ης Απριλίου 2023, σχετικά με την εφαρμογή των διατάξεων του κεκτημένου του Σένγκεν όσον αφορά το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν στην Κυπριακή Δημοκρατία.

(15)

     Το άρθρο 26 της σύμβασης Σένγκεν καθορίζει τις υποχρεώσεις των μεταφορέων που μεταφέρουν υπηκόους τρίτων χωρών στους οποίους δεν επιτρέπεται η είσοδος.

(16)

     Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με την έκθεση για τη μετανάστευση και το άσυλο [C(2023) 219 final της 12ης Ιανουαρίου 2023].

(17)

     Ο Frontex ανέφερε 1 047 210 παράνομες διελεύσεις των συνόρων το 2015.

(18)

     Η Σερβία επανέφερε την υποχρέωση θεώρησης για το Μπουρούντι (21 Οκτωβρίου), την Τυνησία (21 Οκτωβρίου — εφαρμόζεται από τις 22 Νοεμβρίου), την Ινδία (9 Δεκεμβρίου, εφαρμόζεται από την 1η Ιανουαρίου 2023), τη Γουινέα Μπισάου (1 Δεκεμβρίου — εφαρμόζεται από τις 6 Δεκεμβρίου), την Κούβα και τη Βολιβία (27 Δεκεμβρίου — εφαρμόζεται από τις 13 Απριλίου και τις 10 Φεβρουαρίου 2023, αντίστοιχα). Η Βόρεια Μακεδονία έχει επαναφέρει την υποχρέωση θεώρησης για τη Μποτσουάνα και την Κούβα (29 Νοεμβρίου, εφαρμόζεται από την 1η Ιανουαρίου 2023) και για το Αζερμπαϊτζάν (29 Νοεμβρίου, εφαρμόζεται από τις 16 Μαρτίου 2023). Στις 12 Ιανουαρίου 2023 το Μαυροβούνιο εξέδωσε απόφαση για την επαναφορά της υποχρέωσης θεώρησης για τους υπηκόους της Κούβας και τους κατοίκους των ΗΑΕ (εφαρμόζεται από τις 13 Ιανουαρίου 2023). Η Αλβανία δεν ανανέωσε την εποχική απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης για τους πολίτες της Ινδίας, της Ρωσίας και της Αιγύπτου (ωστόσο, ανανεώθηκε έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023 για τους πολίτες της Σαουδικής Αραβίας, του Μπαχρέιν, του Ομάν, του Κατάρ και της Ταϊλάνδης).

(19)

     Τον Φεβρουάριο του 2023 αναφέρθηκαν 3 654 παράτυπες διελεύσεις των συνόρων, αριθμός που αντιστοιχεί σε μείωση κατά 36 % σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2023 (5 751) και συνεχίζει την πτωτική τάση που ξεκίνησε τον Νοέμβριο (14 105). Τον Μάρτιο, παρότι καταγράφηκε μηνιαία αύξηση 69 % (6 181), το 2023 εξακολουθεί να παρατηρείται μείωση των παράτυπων διελεύσεων των συνόρων κατά μήκος αυτής της οδού κατά 22 % (14 858), σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους (19 029).

(20)

     Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για τη θέσπιση πολυετούς στρατηγικής πολιτικής για την ευρωπαϊκή ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων [COM(2023) 146 final].

(21)

     Το 2022 πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 4 εκατομμύρια αναζητήσεις στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν με το σύστημα αυτοματοποιημένης αναγνώρισης δακτυλικών αποτυπωμάτων, ενώ το 2021 πραγματοποιήθηκαν μόνο 1,3 εκατομμύρια αναζητήσεις.

(22)

     Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο «Η στρατηγική της ΕΕ για την οικειοθελή επιστροφή και την επανένταξη» [COM(2021) 120 final της 27ης Απριλίου 2021].

(23)

     Προκαταρκτικά δεδομένα που συγκέντρωσε ο Frontex, όπως υποβλήθηκαν από τα κράτη μέλη.

(24)

     Ο αριθμός των συμμετεχόντων κρατών μελών και τρίτων χωρών που καλύπτονται συνέχισε να αυξάνεται, από 5 κράτη μέλη αντίστοιχα στο πιλοτικό πρόγραμμα σε 17 κράτη μέλη από τον Ιανουάριο του 2023, με αυξημένο γεωγραφικό πεδίο κάλυψης (από 24 ενεργές τρίτες χώρες το 2022 σε 37 το 2023).

(25)

     Στοιχεία της Eurostat για το 2022. Στατιστικά στοιχεία | Eurostat (europa.eu) .

(26)

     Στοιχεία της Eurostat για το 2022. Στατιστικά στοιχεία | Eurostat (europa.eu) .

(27)

     Σε περισσότερα από 10 κράτη μέλη, υπάρχουν τουλάχιστον δύο φορείς (που πολλές φορές υπάγονται σε διαφορετικές αρχές) οι οποίοι είναι αρμόδιοι για την έκδοση αποφάσεων επιστροφής, ενώ στα περισσότερα κράτη μέλη, η αρχή που είναι αρμόδια για την εκτέλεση των επιστροφών είναι επίσης διαφορετική.

(28)

     Η Επιτροπή συνεισέφερε στην επιχειρησιακή στρατηγική με το έγγραφο πολιτικής «Προς μια επιχειρησιακή στρατηγική για αποτελεσματικότερες επιστροφές» της 24ης Ιανουαρίου 2023 [COM(2023) 45 final].

(29)

     Σύσταση της Επιτροπής, της 16ης Μαρτίου 2023, σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής και την επίσπευση των επιστροφών κατά την εφαρμογή της οδηγίας 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου [C(2023) 1763 final].

(30)

     Οι προσλήψεις αυτές υπερβαίνουν τον αριθμό των παρατηρητών (40) που προβλέπεται στον κανονισμό για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή.

(31)

     Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-368/20 και C-369/20, NW κατά Landespolizeidirektion Steiermark, ECLI:EU:C:2022:298, σκέψη 64.

(32)

     Σύσταση (ΕΕ) 2017/820 της Επιτροπής, της 12ης Μαΐου 2017, σχετικά με τους αναλογικούς αστυνομικούς ελέγχους και την αστυνομική συνεργασία στον χώρο Σένγκεν (C/2017/3349) (ΕΕ L 122 της 13.5.2017, σ. 79).

(33)

     Βλ. απόφαση του Δικαστηρίου στις συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-368/20 και C-369/20.

(34)

     Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Προστασία των Ευρωπαίων από την τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα, τελευταία πρόσβαση στις 12 Μαΐου, διαθέσιμο εδώ .

(35)

     Βλ. Ευρωπόλ, Criminal networks in EU ports: Risks and challenges for law enforcement (Εγκληματικά δίκτυα σε λιμένες της ΕΕ: Κίνδυνοι και προκλήσεις για την επιβολή του νόμου). https://www.europol.europa.eu/cms/sites/default/files/documents/Europol_Joint-report_Criminal%20networks%20in%20EU%20ports_Public_version.pdf.

(36)

     EU Drugs Market Report 2019 (Έκθεση για την αγορά ναρκωτικών της ΕΕ 2019), ΕΚΠΝΤ 2019.

(37)

     Εκτελεστική απόφαση C(2023) 56 της Επιτροπής, της 13ης Ιανουαρίου 2023, για τη θέσπιση του ετήσιου προγράμματος αξιολόγησης για το 2023 σύμφωνα με το άρθρο 13 παράγραφος 1 του κανονισμού (ΕΕ) 2022/922 του Συμβουλίου, της 9ης Ιουνίου 2022, σχετικά με τη θέσπιση και τη λειτουργία μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης για την επαλήθευση της εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν.

(38)

     Η Επιτροπή έχει περατώσει 38 διαδικασίες επί παραβάσει λόγω μη κοινοποίησης κατά κρατών μελών. Παρέπεμψε ένα κράτος μέλος στο Δικαστήριο λόγω μη μεταφοράς της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο και ένα κράτος μέλος λόγω μη μεταφοράς της εκτελεστικής πράξης σχετικά με τη σήμανση στο εθνικό δίκαιο. Η Επιτροπή αξιολογεί επί του παρόντος τη συμμόρφωση της εθνικής νομοθεσίας με τα εν λόγω νομικά κείμενα.

(39)

     Κανονισμός (ΕΕ) 2022/991 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 8ης Ιουνίου 2022, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2016/794, όσον αφορά τη συνεργασία της Ευρωπόλ με ιδιωτικούς φορείς, την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από την Ευρωπόλ προς υποστήριξη ποινικών ερευνών και τον ρόλο της Ευρωπόλ στην έρευνα και την καινοτομία (ΕΕ L 169 της 27.6.2022, σ. 1).

(40)

     Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου των κρατών μελών και την κατάργηση της απόφασης-πλαισίου 2006/960/ΔΕΥ του Συμβουλίου [COM(2021) 782 final].

(41)

     Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την αυτοματοποιημένη ανταλλαγή δεδομένων για την αστυνομική συνεργασία («Prüm II»), την τροποποίηση των αποφάσεων 2008/615/ΔΕΥ και 2008/616/ΔΕΥ του Συμβουλίου και των κανονισμών (ΕΕ) 2018/1726, 2019/817 και 2019/818 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου [COM(2021) 784 final].

(42)

     Εκτός από τα μέτρα που σχετίζονται με το κεκτημένο του Σένγκεν —ένα ισχυρό νομικό πλαίσιο μέτρων για τη στήριξη της επιχειρησιακής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ αστυνομικών και δικαστικών αρχών σε ποινικές υποθέσεις, καθώς και μέτρων στους τομείς της πολιτικής θεωρήσεων και επιστροφής— τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να συνεργάζονται στους τομείς της ασφάλειας, της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας, καθώς και της μετανάστευσης και του ασύλου. 

(43)

     Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη συλλογή και τη διαβίβαση εκ των προτέρων πληροφοριών για τους επιβάτες (API) για την ενίσχυση και τη διευκόλυνση των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα, την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2019/817 και του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1726 και την κατάργηση της οδηγίας 2004/82/ΕΚ του Συμβουλίου [COM(2022) 729 final] και πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη συλλογή και τη διαβίβαση εκ των προτέρων πληροφοριών για τους επιβάτες με σκοπό την πρόληψη, ανίχνευση, διερεύνηση και δίωξη τρομοκρατικών και σοβαρών εγκλημάτων, και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2019/818 [COM(2022) 731 final].

(44)

     Σύσταση (ΕΕ) 2022/915 του Συμβουλίου, της 9ης Ιουνίου 2022, σχετικά με την επιχειρησιακή συνεργασία στον τομέα της επιβολής του νόμου (ΕΕ L 158 της 13.6.2022, σ. 53).

(45)

     Το άρθρο 8 παράγραφος 4 του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1806 απαιτεί από την Επιτροπή να διασφαλίζει την κατάλληλη παρακολούθηση της συνεχούς εκπλήρωσης των απαιτήσεων απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης από τις χώρες των οποίων οι υπήκοοι απέκτησαν πρόσβαση χωρίς θεώρηση στην ΕΕ μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του διαλόγου για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων. Για τον σκοπό αυτόν, από το 2017 η Επιτροπή έχει εκδώσει πέντε εκθέσεις στο πλαίσιο του μηχανισμού αναστολής της απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, οι οποίες καλύπτουν τις χώρες που απαλλάσσονται από την υποχρέωση θεώρησης στα Δυτικά Βαλκάνια (Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία και Σερβία) και στην Ανατολική Εταιρική Σχέση (Γεωργία, Μολδαβία και Ουκρανία).

(46)

     Άρθρο 8 του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1806.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 16.5.2023

COM(2023) 274 final

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

της

ανακοίνωσης της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών

Έκθεση για την κατάσταση του Σένγκεν 2023

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1

Μηχανισμός αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν: κύριες εξελίξεις και επόμενα βήματα

Ο μηχανισμός αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν αποτελεί τη βασική εγγύηση για τη διασφάλιση της καλής λειτουργίας του χώρου Σένγκεν, καθώς επιτρέπει τον έγκαιρο εντοπισμό και την αντιμετώπιση στρατηγικών τρωτών σημείων. Ομάδες εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών και της Επιτροπής, υποστηριζόμενες από όργανα και οργανισμούς της ΕΕ, αξιολογούν κάθε κράτος μέλος και συνδεδεμένη χώρα Σένγκεν που εφαρμόζει πλήρως το κεκτημένο του Σένγκεν τουλάχιστον μία φορά ανά επταετία. Αποτελεί επίσης το πλαίσιο για την επαλήθευση του αν πληρούνται οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν στα κράτη μέλη για τα οποία δεν υπάρχει ακόμη απόφαση του Συμβουλίου για πλήρη ή μερική εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν, εκτός από τα κράτη μέλη των οποίων η αξιολόγηση είχε ήδη ολοκληρωθεί όταν άρχισε να ισχύει ο νέος κανονισμός για τον μηχανισμό αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν (στο εξής: κανονισμός) 1 .

Σύμφωνα με το άρθρο 25 του κανονισμού, η Επιτροπή υποβάλλει έκθεση σχετικά με τις αξιολογήσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά το προηγούμενο έτος, και τα συμπεράσματα που συνάγονται από αυτές τις αξιολογήσεις, σχετικά με τη λειτουργία του σώματος εμπειρογνωμόνων, συμπεριλαμβανομένης της διαθεσιμότητας εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών, και σχετικά με την επικρατούσα κατάσταση ως προς τα διορθωτικά μέτρα που ελήφθησαν από τα κράτη μέλη.

Δραστηριότητες αξιολόγησης που πραγματοποιήθηκαν το 2022

Το 2022 η Επιτροπή ολοκλήρωσε τον δεύτερο κύκλο προγραμματισμού των αξιολογήσεων Σένγκεν, με επισκέψεις στη Δανία, την Ισλανδία, την Ισπανία, τη Νορβηγία, την Πορτογαλία και τη Σουηδία. Επιπλέον, το Βέλγιο, η Ελλάδα, η Γαλλία, η Ιταλία, η Κύπρος, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα, οι Κάτω Χώρες και η Αυστρία αξιολογήθηκαν όσον αφορά την εφαρμογή της κοινής πολιτικής θεωρήσεων 2 . Το Λουξεμβούργο υποβλήθηκε επίσης σε αξιολόγηση ως προς την εφαρμογή των απαιτήσεων προστασίας των δεδομένων.

Καθένα από τα εν λόγω κράτη μέλη υποδέχθηκε ομάδες αξιολόγησης οι οποίες αξιολόγησαν αν η διαχείριση των εξωτερικών συνόρων πραγματοποιείται σύμφωνα με τα απαιτούμενα πρότυπα, καθώς και τα μέτρα αξιολόγησης που λαμβάνονται εντός του χώρου Σένγκεν, συμπεριλαμβανομένης της αποτελεσματικής εφαρμογής της πολιτικής επιστροφής, της αστυνομικής συνεργασίας και του συστήματος πληροφοριών Σένγκεν. Τα μέτρα που λαμβάνονται σε τρίτες χώρες στο πλαίσιο της πολιτικής θεωρήσεων αποτέλεσαν επίσης μέρος των δραστηριοτήτων αξιολόγησης. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην επαλήθευση του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων κατά την εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής των ισχυουσών απαιτήσεων προστασίας των δεδομένων.

Κατά τη διάρκεια όλων των αξιολογήσεων που πραγματοποιήθηκαν το 2022, εξετάστηκαν στρατηγικά στοιχεία σε εθνικό επίπεδο με σκοπό οι ομάδες αξιολόγησης να μπορέσουν να κατανοήσουν ικανοποιητικά την κεντρική οργάνωση και τη στρατηγική των αρχών, συμπεριλαμβανομένων στοιχείων όπως η κατάρτιση και οι ανθρώπινοι πόροι, η ανάλυση κινδύνων και ο σχεδιασμός αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, για την εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν. Τα σημεία αυτά αξιολογήθηκαν με επισκέψεις σε κεντρικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών επιχειρησιακών κέντρων συντονισμού, αρχηγείων της αστυνομίας, υπουργείων και τμημάτων SIRENE. Οι επισκέψεις σε στρατηγικό επίπεδο πραγματοποιήθηκαν παράλληλα με επισκέψεις σε επιχειρησιακό επίπεδο, όπως σε βασικά σημεία διέλευσης των συνόρων και διεθνή αεροδρόμια, αστυνομικά τμήματα και κέντρα κράτησης.

Κατά την προετοιμασία και τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων αξιολόγησης ελήφθησαν δεόντως υπόψη τα αποτελέσματα και άλλων μηχανισμών παρακολούθησης, ιδίως της αξιολόγησης τρωτότητας του Frontex, ώστε να διασφαλιστεί επικαιροποιημένη επίγνωση της κατάστασης.

Οι αξιολογήσεις Σένγκεν που πραγματοποιήθηκαν το 2022 παρέχουν συνολική εικόνα της εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν στον χώρο Σένγκεν, σε όλα τα κράτη μέλη. Παρότι συνολικά, το επίπεδο εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν είναι υψηλό, κατά τις αξιολογήσεις του 2022 διαπιστώθηκαν σοβαρές ελλείψεις σε τρεις περιπτώσεις. Η ολοκλήρωση των σχεδίων δράσης που αφορούν σοβαρές ελλείψεις 3 αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα για τον χώρο Σένγκεν. Οι περισσότερες από τις σοβαρές ελλείψεις που εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους είτε έχουν επιλυθεί είτε βρίσκονται σε στάδιο αντιμετώπισης. Ειδικότερα, στον τομέα της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων, η αξιολόγηση της Ισπανίας αποκάλυψε ότι οι συνοριακοί έλεγχοι ήταν χαμηλής ποιότητας και ελλιπείς στα περισσότερα από τα σημεία διέλευσης των συνόρων όπου πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις. Έχουν ληφθεί άμεσα διορθωτικά μέτρα για την επίλυση των προβλημάτων συνδεσιμότητας και άλλων τεχνικών προβλημάτων στα συστήματα συνοριακών ελέγχων, ενώ η Επιτροπή θα πραγματοποιήσει το τρέχον έτος εκ νέου επίσκεψη για την αξιολόγηση αυτών των εξελίξεων. Επιπλέον, στην περίπτωση της Ισλανδίας, εντοπίστηκαν σοβαρές ελλείψεις στον τομέα της αστυνομικής συνεργασίας, λόγω της αναποτελεσματικότητας των ικανοτήτων έρευνας της ισλανδικής αστυνομίας. Κατά συνέπεια, οι αστυνομικοί δεν ήταν σε θέση να εντοπίζουν συστηματικά τις ενεργές καταχωρίσεις στο σύστημα πληροφοριών Σένγκεν. Αμέσως μόλις ενημερώθηκαν, οι ισλανδικές αρχές έλαβαν μέτρα για την αντιμετώπιση του εν λόγω ζητήματος. Έχει επίσης προγραμματιστεί επίσκεψη επαλήθευσης για το τρέχον έτος. Τέλος, οι σοβαρές καθυστερήσεις στον προγραμματισμό ραντεβού από εξωτερικούς παρόχους υπηρεσιών για την υποβολή αιτήσεων θεώρησης στις Κάτω Χώρες θεωρήθηκαν σοβαρή έλλειψη. Οι αρχές των Κάτω Χωρών δεσμεύτηκαν να αντιμετωπίσουν αυτό το ζήτημα κατά προτεραιότητα, ενώ η Επιτροπή παρακολουθεί περαιτέρω την εφαρμογή των διορθωτικών μέτρων.

Επιπλέον, με βάση τα αποτελέσματα των αξιολογήσεων, είναι δυνατόν να εντοπιστούν ορισμένα κοινά ζητήματα σε διάφορα κράτη μέλη, τα οποία απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή:

·Οι αξιολογήσεις του 2022 σχετικά με τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων κατέδειξαν την ανεπαρκή διακυβέρνηση της ευρωπαϊκής ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων σε ορισμένα κράτη μέλη, καθώς και χαμηλό επίπεδο διυπηρεσιακής συνεργασίας. Η συνολικά χαμηλή ποιότητα των συνοριακών ελέγχων, ιδίως στα θαλάσσια σύνορα, η ανεπαρκής επιτήρηση των θαλάσσιων συνόρων σε συνδυασμό με την έλλειψη συνοχής στις διαδικασίες ανάλυσης κινδύνου και την κατακερματισμένη επίγνωση της κατάστασης στα περισσότερα από τα κράτη μέλη που αξιολογήθηκαν το 2022, εξακολουθούν να αποτελούν τα σημαντικά ζητήματα που προκαλούν ανησυχία.

·Οι αξιολογήσεις κατέδειξαν ότι υπάρχει αυξημένη δέσμευση για τη θέσπιση αποτελεσματικότερης πολιτικής επιστροφής, σε σύγκριση με τις αξιολογήσεις που πραγματοποιήθηκαν τα προηγούμενα έτη. Ωστόσο, δεν έχει δοθεί ακόμη αρκετή έμφαση στη βελτίωση των εσωτερικών πτυχών της επιστροφής, ενώ και τα διαθέσιμα εργαλεία δεν αξιοποιούνται πλήρως. Οι περιορισμοί στη συνεργασία, καθώς και η απουσία αποτελεσματικών συστημάτων διαχείρισης υποθέσεων επιστροφής παρεμποδίζουν σημαντικά τη δυνατότητα εκτέλεσης των επιστροφών.

·Ενώ τα περισσότερα κράτη μέλη επέδειξαν ικανοποιητική συμμόρφωση με το σχετικό κεκτημένο του Σένγκεν στον τομέα της αστυνομικής συνεργασίας, ένα επαναλαμβανόμενο ζήτημα που παρατηρήθηκε ήταν η περιορισμένη ή ελλιπής πρόσβαση των αστυνομικών μονάδων στο Σύστημα Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις με σκοπό την πρόληψη, την εξακρίβωση και τη διερεύνηση τρομοκρατικών πράξεων και άλλων σοβαρών αξιόποινων πράξεων. Πολλά κράτη μέλη δεν διέθεταν σύστημα που να εγγυάται την εν λόγω πρόσβαση.

·Ένα μόνιμο πρόβλημα σε όλες τις αξιολογήσεις θεωρήσεων το 2022 ήταν οι σημαντικές καθυστερήσεις στον προγραμματισμό ραντεβού για την υποβολή αιτήσεων από τους αιτούντες θεώρηση και/ή τη διεκπεραίωσή τους. Η συνεργασία των προξενείων των κρατών μελών με εξωτερικούς παρόχους υπηρεσιών και η παρακολούθηση συχνά κρίθηκαν ανεπαρκείς.

·Από τις αξιολογήσεις για την επαλήθευση της χρήσης του συστήματος πληροφοριών Σένγκεν προέκυψε ότι πολλά κράτη μέλη δεν χρησιμοποιούν ακόμη επαρκώς τη λειτουργία αναζήτησης δακτυλικών αποτυπωμάτων. Η απεικόνιση όλων των διαθέσιμων δεδομένων, όπως φωτογραφίες και δακτυλικά αποτυπώματα, στις εθνικές εφαρμογές SIS επιδέχεται περαιτέρω βελτίωση.

·Από τις αξιολογήσεις για την επαλήθευση της τήρησης των απαιτήσεων προστασίας των δεδομένων κατά την εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν προέκυψε ότι ορισμένα κράτη μέλη δεν έχουν διαθέσει ακόμη στις αρχές προστασίας δεδομένων επαρκείς ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους, ώστε αυτές να είναι σε θέση να εκτελούν τα καθήκοντά τους που σχετίζονται με τον χώρο Σένγκεν, ιδίως δεδομένου ότι οι αρχές προστασίας δεδομένων δεν μπορούν πάντα να διενεργούν τους υποχρεωτικούς ελέγχους προστασίας των δεδομένων.

Σύμφωνα με τον ενισχυμένο μηχανισμό αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν, ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή τον Οκτώβριο του 2022, η Επιτροπή διοργάνωσε επίσης τον Φεβρουάριο του 2023 την πρώτη επίσκεψη επαλήθευσης στο Βέλγιο για την παρακολούθηση της προόδου που σημειώθηκε στην εφαρμογή του σχεδίου δράσης σχετικά με την αξιολόγηση του 2020 στον τομέα της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων. Σημειώθηκε πρόοδος όσον αφορά τον στρατηγικό συντονισμό, ενώ συνεχίζονται και οι δράσεις για την εδραίωση του εθνικού συντονισμού και της διυπηρεσιακής συνεργασίας.

Το 2022 δεν πραγματοποιήθηκαν αιφνιδιαστικές επισκέψεις.

Λειτουργία του σώματος εμπειρογνωμόνων

Μετά την έκδοση του νέου κανονισμού για τον μηχανισμό αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν, το 2023 η Επιτροπή συγκρότησε σώμα εμπειρογνωμόνων για να διασφαλίσει τη συμμετοχή επαρκούς αριθμού πεπειραμένων εμπειρογνωμόνων με ταχύτερο και λιγότερο επαχθή τρόπο.

Όλα τα κράτη μέλη όρισαν τουλάχιστον έναν εμπειρογνώμονα ανά τομέα πολιτικής στον οποίο αξιολογούνται, εκτός εάν ο ορισμός θα επηρέαζε ουσιωδώς την εκτέλεση εθνικών καθηκόντων 4 . Συνολικά, ορίστηκαν 570 εθνικοί εμπειρογνώμονες, εκ των οποίων οι 514 επιλέχθηκαν για το σώμα του 2023, λαμβανομένων υπόψη των γενικών και ειδικών κριτηρίων που ορίζονται στον κανονισμό και στην πρόσκληση διορισμού προς τα κράτη μέλη 5 .

Το σώμα που θα συγκροτηθεί είναι η κύρια πηγή εμπειρογνωμόνων για τις δραστηριότητες αξιολόγησης και παρακολούθησης που θα πραγματοποιηθούν το 2023. Προκηρύχθηκε πρόσθετη πρόσκληση για εμπειρογνώμονες με σκοπό την εξεύρεση ειδικών εμπειρογνωμόνων για τη θεματική αξιολόγηση σχετικά με τη διακίνηση ναρκωτικών.

Επισκόπηση των διορθωτικών μέτρων που λαμβάνουν τα κράτη μέλη

Μετά τη δραστηριότητα αξιολόγησης, τα κράτη μέλη πρέπει να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις που εντοπίστηκαν και να υποβάλουν σχέδιο δράσης προς το Συμβούλιο και την Επιτροπή με τα διορθωτικά μέτρα που πρόκειται να εφαρμοστούν. Με τη δημοσίευση της παρούσας δεύτερης έκθεσης για την κατάσταση του Σένγκεν, η παρακολούθηση των διορθωτικών μέτρων που λαμβάνουν τα κράτη μέλη μετά τις αξιολογήσεις Σένγκεν μεταφέρεται στο διαδικτυακό εργαλείο KOEL-SCHEVAL. Αυτή η μετάβαση από έντυπα σε ηλεκτρονικά μέσα θα επιτρέψει την καλύτερη επισκόπηση της πορείας εφαρμογής των συστάσεων και την καλύτερη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων στο πλαίσιο του νέου κανονισμού.

Από την έναρξη των πρώτων αξιολογήσεων Σένγκεν υπό τον συντονισμό της Επιτροπής το 2015, οι ομάδες αξιολόγησης μπόρεσαν να περατώσουν περισσότερα από 50 σχέδια δράσης. Μετά τις τελευταίες αξιολογήσεις των εκθέσεων παρακολούθησης που υπέβαλαν τα κράτη μέλη, η Επιτροπή περατώνει τα σχέδια δράσης της Πορτογαλίας, της Λιθουανίας, της Μάλτας, της Νορβηγίας, της Τσεχίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας στον τομέα της κοινής πολιτικής θεωρήσεων, τα εσθονικά σχέδια δράσης στον τομέα των συνόρων και της επιστροφής, καθώς και το ουγγρικό σχέδιο δράσης στον τομέα της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων, μετά την πλήρη εφαρμογή όλων των συστάσεων.

Επιπλέον, η Επιτροπή περατώνει επίσης όλα τα σχέδια δράσης που αφορούν τις συστάσεις των αξιολογήσεων που διενεργήθηκαν το 2015 και το 2016 6 . Αυτή η περάτωση είναι, ωστόσο, θεωρητική, δεδομένου ότι αφορά σχέδια δράσης που εξακολουθούν να έχουν δράσεις που εκκρεμούν από προηγούμενες αξιολογήσεις, ενώ έχει ήδη πραγματοποιηθεί νέα αξιολόγηση για το εν λόγω κράτος μέλος στον εν λόγω τομέα πολιτικής και έχουν διατυπωθεί νέες συστάσεις. Οι δράσεις αυτές μεταφέρονται στο σχέδιο δράσης της νέας αξιολόγησης, ώστε να αποφευχθεί η αλληλεπικάλυψη των υποχρεώσεων υποβολής εκθέσεων. Στο ίδιο πνεύμα, μόλις τα κράτη μέλη υποβάλουν τα σχέδια δράσης τους που αφορούν τις πρόσφατες αξιολογήσεις, όλα τα προηγούμενα σχέδια δράσης θεωρητικά θα περατωθούν κατά την επανεξέταση της επάρκειας του νέου σχεδίου δράσης 7 .

	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Κλειστές 8	26	30	17	9	5	0	0	0
Ανοικτές	2	6	19	21	25	22	37	36
Σύνολο	28	36	36	30	30	22	37	36

Όπως φαίνεται στον ανωτέρω πίνακα, εξακολουθεί να υπάρχει σημαντικός αριθμός ανοικτών σχεδίων δράσης (168 από τα 255). Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, κατά γενικό κανόνα, η Επιτροπή μπορεί να περατώσει τα σχέδια δράσης μόνο όταν εφαρμοστούν πλήρως όλες οι συστάσεις 9 . Η τρέχουσα κατάσταση των επιμέρους σχεδίων δράσης δείχνει ότι έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος, ενώ το συνολικό ποσοστό υλοποίησης υπερβαίνει σε μεγάλο βαθμό το 75 %. Στους τομείς προτεραιότητας για ενισχυμένη εφαρμογή περιλαμβάνονται οι συνοριακοί έλεγχοι, η επιτήρηση των συνόρων, το EUROSUR και η αποτελεσματικότητα του συστήματος επιστροφής.

Επισκόπηση του ποσοστού εφαρμογής των συστάσεων στο πλαίσιο των αξιολογήσεων Σένγκεν ανά τομέα πολιτικής

Διαχείριση των εξωτερικών συνόρων:

Επιστροφή:

Αστυνομική συνεργασία:

Συστήματα πληροφοριών μεγάλης κλίμακας:

Κοινή πολιτική θεωρήσεων:

(1)

     Κανονισμός (ΕΕ) 2022/922 του Συμβουλίου, της 9ης Ιουνίου 2022, σχετικά με τη θέσπιση και τη λειτουργία μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης για την επαλήθευση της εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1053/2013.

(2)

     Δεν ήταν δυνατή η αξιολόγηση των προαναφερθέντων κρατών μελών όσον αφορά την εφαρμογή της κοινής πολιτικής θεωρήσεων το 2020 ή το 2021, όπως και για τους άλλους τομείς πολιτικής, λόγω των ταξιδιωτικών περιορισμών που επιβλήθηκαν στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19.

(3)

     Όταν εντοπίζονται σοβαρές ελλείψεις, το αξιολογούμενο κράτος μέλος υπόκειται σε αυστηρότερο έλεγχο από την ομάδα αξιολόγησης και το Συμβούλιο. Πρέπει να υποβάλλει συχνότερες εκθέσεις και θα πραγματοποιούνται περισσότερες επισκέψεις για να παρακολουθείται η πρόοδος που σημειώνεται όσον αφορά την αντιμετώπιση των ελλείψεων.

(4)

     Σύμφωνα με το άρθρο 17 παράγραφος 2 του κανονισμού, «[τ]α κράτη μέλη δεν υποχρεούνται να ορίζουν εμπειρογνώμονες στους τομείς στους οποίους, για αντικειμενικούς λόγους, δεν αξιολογούνται ή, σε έκτακτες καταστάσεις, εάν ο διορισμός θα επηρέαζε ουσιωδώς την εκτέλεση εθνικών καθηκόντων. Εάν ένα κράτος μέλος επικαλεστεί την τελευταία περίπτωση, παρέχει εγγράφως στην Επιτροπή την αιτιολόγηση και πληροφορίες σχετικά με την έκτακτη κατάσταση».

(5)

     Το άρθρο 15 παράγραφος 1 του κανονισμού ορίζει ότι οι εμπειρογνώμονες «διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα, μεταξύ άλλων, άριστες θεωρητικές γνώσεις και πείρα στους τομείς που καλύπτονται από τον μηχανισμό αξιολόγησης και παρακολούθησης, καθώς και άρτιες γνώσεις ως προς τις αρχές, τις διαδικασίες και τις τεχνικές αξιολόγησης, και είναι σε θέση να επικοινωνούν αποτελεσματικά σε κοινή γλώσσα». Σύμφωνα με το άρθρο 17 παράγραφος 5, τα κράτη μέλη ορίζουν εμπειρογνώμονες που πληρούν αυτές τις προϋποθέσεις.

(6)

     Τα ακόλουθα σχέδια δράσης θεωρητικά έχουν περατωθεί: Αυστρία — σύστημα πληροφοριών Σένγκεν και προστασία δεδομένων (2015)· Βέλγιο — σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (2015)· Γερμανία — επιστροφή (2015)· Λιχτενστάιν — επιστροφή και προστασία δεδομένων (2015)· Κάτω Χώρες — προστασία δεδομένων (2015)· Ελλάδα — επιστροφή, αστυνομική συνεργασία, σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (όλα το 2016)· Γαλλία — διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, επιστροφή, σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (όλα το 2016)· Ιταλία — διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, επιστροφή, σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (όλα το 2016)· Λουξεμβούργο — σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (2016)· και Μάλτα — διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, επιστροφή, αστυνομική συνεργασία και σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (όλα το 2016). Το σχέδιο δράσης της αξιολόγησης της Ελλάδας για το 2016 στον τομέα της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων δεν ήταν δυνατό να περατωθεί λόγω του σημαντικού αριθμού δράσεων που δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί. Τα σχέδια δράσης για την προστασία των δεδομένων στο Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο και τη Μάλτα (σχετικά με τις αξιολογήσεις του 2015 και του 2016) δεν ήταν δυνατό να περατωθούν λόγω καθυστερήσεων στην έγκριση των εκθέσεων αξιολόγησης ή των συστάσεων που ακολούθησαν τις αξιολογήσεις το 2020 και το 2021.

(7)

     Αυτή η θεωρητική περάτωση πλέον μπορεί ήδη να ανακοινωθεί για τα σχέδια δράσης που σχετίζονται με τις αξιολογήσεις της Ισλανδίας, της Νορβηγίας και της Σουηδίας για το 2017 όσον αφορά το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν και της Ισπανίας στον τομέα της κοινής πολιτικής θεωρήσεων μετά τις νέες αξιολογήσεις του 2022.

(8)

     Στον πίνακα αποτυπώνεται ο αριθμός των σχεδίων δράσης που προκύπτουν από τις περιοδικές αξιολογήσεις που περατώθηκαν από την Επιτροπή, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που περατώθηκαν στην έκθεση του 2023 για την κατάσταση του Σένγκεν.

(9)

     Εκτός από την περίπτωση της θεωρητικής περάτωσης, όπως περιγράφεται ανωτέρω, ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, τα κράτη μέλη υποχρεούνται να αναφέρουν τις εκκρεμείς συστάσεις στη νέα έκθεση.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 16.5.2023

COM(2023) 274 final

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

της

ανακοίνωσης της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών

Έκθεση για την κατάσταση του Σένγκεν 2023

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2

Συλλογή βέλτιστων πρακτικών που έχουν εντοπιστεί στο πλαίσιο του μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν

Δεδομένου ότι ο χώρος Σένγκεν χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα (στο εξής: χώρος Σένγκεν) εξακολουθεί να αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων Σένγκεν είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της ομαλής κυκλοφορίας των προσώπων εκτός των συνόρων, την ενίσχυση της ασφάλειας, με παράλληλο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων, και την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών. Ο προσδιορισμός των βέλτιστων πρακτικών και καινοτόμων λύσεων που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη και που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και από άλλα κράτη μέλη βρίσκεται στο επίκεντρο του νέου μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης Σένγκεν. Στόχος του είναι η βελτίωση της εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν.

Η παρούσα συλλογή συγκεντρώνει ένα ευρύ φάσμα βέλτιστων πρακτικών και καινοτόμων λύσεων που καλύπτουν διάφορες πτυχές του κεκτημένου του Σένγκεν, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των συνόρων, της επιστροφής, της πολιτικής θεωρήσεων, της επιβολής του νόμου, της προστασίας των δεδομένων και της χρήσης συστημάτων ΤΠ, οι οποίες προσδιορίστηκαν στο πλαίσιο των αξιολογήσεων Σένγκεν που πραγματοποιήθηκαν κατά την εφαρμογή του πρώτου (2015-2019) και του δεύτερου (2020-2022) πολυετούς προγράμματος αξιολόγησης.

Σκοπός της συλλογής βέλτιστων πρακτικών είναι να διαμορφώσει μια εικόνα σχετικά με τις καινοτόμες στρατηγικές, τα εργαλεία και τα μέτρα που μπορούν να στηρίξουν τις αρχές των κρατών μελών κατά την εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν και να τις βοηθήσει να αξιοποιήσουν περαιτέρω δοκιμασμένες προσεγγίσεις και τεχνικές κατά την υποβολή νέων προτάσεων και πρωτοβουλιών. Αποσκοπεί επίσης στην ενίσχυση του πλαισίου που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της σχετικής ομάδας εργασίας του Συμβουλίου, ώστε να διευκολύνει περαιτέρω και να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, να ανταλλάξουν γνώσεις και να αντλήσουν διδάγματα το ένα από το άλλο. Αυτό θα διευκολύνει, ειδικότερα, την άντληση διδαγμάτων από ομοτίμους και θα προωθήσει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της εφαρμογής της αρχιτεκτονικής Σένγκεν. Η συλλογή δεν προτίθεται να αντικαταστήσει ή να επαναλάβει τις υφιστάμενες βέλτιστες πρακτικές που περιλαμβάνονται στις διάφορες ισχύουσες συστάσεις της Επιτροπής ή του Συμβουλίου ή στο εγχειρίδιο, αλλά τις συμπληρώνει με νέα στοιχεία.

Η Επιτροπή προτίθεται να επικαιροποιεί ετησίως τη συλλογή ώστε να λαμβάνονται νέα και καινοτόμα μέτρα που προσδιορίζονται από τις ομάδες αξιολόγησης κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αξιολόγησης Σένγκεν του προηγούμενου έτους.

Αυτές οι βέλτιστες πρακτικές θα πρέπει επίσης να στηρίζουν την αποτελεσματική εφαρμογή της πολυετούς στρατηγικής πολιτικής για την ευρωπαϊκή ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων (ΕΙΒΜ). Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη καλούνται να αποτυπώσουν τις σχετικές βέλτιστες πρακτικές στις εθνικές στρατηγικές τους σχετικά με την ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων για την ΕΙΒΜ.

Η παρούσα συλλογή είναι επεξηγηματική και δεν έχει νομικά δεσμευτικό χαρακτήρα. Προορίζεται να αποτελέσει πολύτιμο πόρο για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους υπαλλήλους επιβολής του νόμου και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη που συμμετέχουν στη διασφάλιση της ομαλής και αποτελεσματικής λειτουργίας του χώρου Σένγκεν, αλλά και να στηρίξει πιθανές λύσεις για διορθωτικά μέτρα με σκοπό την εφαρμογή των μελλοντικών συστάσεων που θα προτείνουν οι ομάδες αξιολόγησης. Αποτελεί τμήμα της ετήσιας έκθεσης που προβλέπεται στο άρθρο 25 του κανονισμού (ΕΕ) 2022/922 του Συμβουλίου.

1.Διαχείριση των εξωτερικών συνόρων

Εφαρμογή της ευρωπαϊκής ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων (EIBM)

Διακυβέρνηση της εθνικής ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων —Συστήνεται σε εθνικό επίπεδο ένα κέντρο στο οποίο συμμετέχουν επτά αρχές, μεταξύ των οποίων η αστυνομία, η υπηρεσία μετανάστευσης και η τελωνειακή αρχή. Κύριος στόχος της είναι η ανάπτυξη αντισταθμιστικών στρατηγικών, η παροχή έγκαιρων προειδοποιήσεων και η διατύπωση συστάσεων. Πρόκειται για μια μόνιμη δομή, η οποία οργανώνεται γύρω από τις εργασίες των προσωρινών μονάδων, και διαθέτει ευρύ φάσμα προϊόντων ανάλυσης που εξυπηρετούν τόσο τη λήψη τακτικών αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο όσο και τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων σε υπουργικό επίπεδο. Οι αναλύσεις της διανέμονται σε όλες τις μονάδες της συνοριακής αστυνομίας μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας της αστυνομίας. [Γερμανία, 2015] —Η δημιουργία ενός εύρυθμου και μόνιμου συστήματος διακυβέρνησης για την EIBM, που θα συντονίζεται από μια ειδική διοικητική δομή και θα περιλαμβάνει όλες τις εμπλεκόμενες εθνικές αρχές, είναι ουσιαστικής σημασίας για την αποτελεσματική θέσπιση, παρακολούθηση και εφαρμογή της EIBM στα κράτη μέλη. Η συμμετοχή του αξιωματικού-συνδέσμου του Frontex (ως παρατηρητή) στο εθνικό όργανο διακυβέρνησης της EIBM θεωρείται επωφελής για την ανταλλαγή πληροφοριών και την αποτελεσματική συνεργασία, καθώς και για τη διασφάλιση σύνδεσης μεταξύ εθνικού και ευρωπαϊκού επιπέδου. [Θεματική αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών ολοκληρωμένης διαχείρισης συνόρων, 2020]

Διυπηρεσιακή συνεργασία —Ο στενός και αποτελεσματικός θεσμοθετημένος διυπηρεσιακός συντονισμός και η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων εθνικών αρχών σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο θεωρούνται ουσιαστικής σημασίας για την αποτελεσματική λειτουργία των συστημάτων ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων. Οι μονάδες συνοριοφυλάκων αναπτύσσονται στα χωρικά ύδατα και στην ξηρά των οικείων τρίτων χωρών, εξασφαλίζοντας συνεχείς κοινές περιπολίες διά θαλάσσης και αέρος σε πλοία και αεροπλάνα του κράτους μέλους, με την υποστήριξη ηλεκτρονικών μέσων, όπως το ολοκληρωμένο σύστημα εξωτερικής επιτήρησης (SIVE). [Θεματική αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών ολοκληρωμένης διαχείρισης συνόρων, 2020]

Έρευνα και διάσωση —Η εθνική στρατηγική θα πρέπει να επιδιώκει στόχους για την ενσωμάτωση της λειτουργίας έρευνας και διάσωσης (SAR) στην εθνική έννοια της επιτήρησης των θαλάσσιων συνόρων και για τη σύνδεση με τη στήριξη της ΕΕ στον συγκεκριμένο τομέα που παρέχεται από τις κοινές θαλάσσιες επιχειρήσεις που συντονίζει ο Frontex. Η λειτουργία SAR θα πρέπει να συμπεριληφθεί ως αναπόσπαστο μέρος του εθνικού συστήματος επιτήρησης των θαλάσσιων συνόρων όσον αφορά τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη ικανοτήτων επιτήρησης. Το Εθνικό Κέντρο SAR θα μπορούσε να ανταλλάσσει τις πληροφορίες που συλλέγει το παγκόσμιο σύστημα SAR για τη βελτίωση του σχεδιασμού της επιτήρησης. [Θεματική αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών ολοκληρωμένης διαχείρισης συνόρων, 2020]

Μηχανισμός ελέγχου ποιότητας: —Το Υπουργείο Εσωτερικών έχει θεσπίσει εθνικό μηχανισμό αξιολόγησης για τα εξωτερικά σύνορα, ο οποίος βασίζεται στους ευρωπαϊκούς και εθνικούς μηχανισμούς ελέγχου ποιότητας. Συγκεντρώνει τις συστάσεις που προέρχονται από τον μηχανισμό αξιολόγησης Σένγκεν, την αξιολόγηση τρωτότητας του Frontex και τις εθνικές επισκέψεις αξιολόγησης. Οι τελευταίες περιλαμβάνουν αξιολόγηση του συστήματος πληροφοριών Σένγκεν/SIRENE και ζητήματα αστυνομικής συνεργασίας. [Αυστρία, 2020] —Η διαχείριση των συνόρων σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο θα πρέπει να υπόκειται συστηματικά στην εφαρμογή του ευρωπαϊκού μηχανισμού ελέγχου ποιότητας που καλύπτει ολόκληρο το πεδίο εφαρμογής της EIBM. Ο μόνιμος εθνικός μηχανισμός ελέγχου ποιότητας περιλαμβάνει ένα εθνικό σώμα αξιολογητών, οι οποίοι παρακολουθούν τα προγράμματα κατάρτισης του Frontex για τους αξιολογητές Σένγκεν. [Θεματική αξιολόγηση των εθνικών στρατηγικών ολοκληρωμένης διαχείρισης συνόρων, 2020]

Επίγνωση της κατάστασης σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης

Συνεργασία (επίγνωση της κατάστασης) —Η χωροφυλακή δύο γειτονικών κρατών μελών ανέπτυξε πολύ καλή διμερή συνεργασία στο πλαίσιο ενός μνημονίου συνεργασίας. Βάσει του εν λόγω μνημονίου είναι δυνατή η διεξαγωγή κοινών περιπολιών στη θάλασσα και στην ξηρά, καθώς και η ανταλλαγή επιχειρησιακού προσωπικού, μεταξύ άλλων. Οι αρχές των εν λόγω κρατών μελών συμφώνησαν επίσης να ενσωματώσουν τα οικεία συστήματα θαλάσσιας επιτήρησης και να ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με την εικόνα της κατάστασης στη θάλασσα. [Πορτογαλία/Ισπανία, 2017] —Ο συντονισμός μεταξύ των εθνικών κέντρων συντονισμού δύο γειτονικών κρατών μελών επιτρέπει τη διαμόρφωση κοινής εικόνας της κατάστασης, την αποτελεσματική ανταλλαγή πληροφοριών, τη βελτίωση της επίγνωσης της κατάστασης στα κοινά σύνορα και την αύξηση της ικανότητας αντίδρασης, καθώς το στίγμα των πόρων διαβιβάζεται επίσης και στις δύο χώρες. [Πορτογαλία/Ισπανία, 2017]

Συνοριακοί έλεγχοι

Χερσαία σύνορα  —Ο επικεφαλής της βάρδιας παρέχει επιχειρησιακές ενημερώσεις στους υπαλλήλους που αναλαμβάνουν συνοριακούς ελέγχους πρώτης γραμμής πριν από τη διενέργεια συνοριακών ελέγχων σε εισερχόμενο επιβατικό τρένο υψηλής ταχύτητας από χώρα εκτός Σένγκεν. Οι εν λόγω ενημερώσεις βασίζονται στη συμμετοχή των τελωνειακών αντιπροσώπων για τη διασφάλιση της συνεκτικής ανταλλαγής πληροφοριών σχετικά με τα επικαιροποιημένα προφίλ κινδύνου, καθώς και άλλα σχετικά επιχειρησιακά δεδομένα. Ένα μέλος της ομάδας της περιπολίας συνοριοφυλάκων εκπαιδεύτηκε ειδικά για τη διαχείριση των πληροφοριών. Διενεργούνται αποτελεσματικοί συνοριακοί έλεγχοι με βάση τη στρατηγική κατανομή του προσωπικού και την κατάλληλη χρήση γλωσσών που αντικατοπτρίζουν τη σύνθεση των επιβατών. Απαιτούνται εκ των προτέρων πληροφορίες σχετικά με τους επιβάτες για όλες τις αμαξοστοιχίες, καθώς και για τους επιβάτες και τα μέλη του πληρώματος σε αυτές τις αμαξοστοιχίες. Οι διορισμένοι συνοριοφύλακες επεξεργάζονται εκ των προτέρων πληροφορίες σχετικά με τους επιβάτες οι οποίες περιλαμβάνονται στον κατάλογο επιβατών και προελέγχονται με βάση προεπιλεγμένα μητρώα, και αξιολογούν τους κινδύνους που επισημαίνονται. Τα ταξιδιωτικά έγγραφα εξετάζονται και επαληθεύονται οπτικά και με χρήση κατάλληλων τεχνικών συσκευών. [Φινλανδία, 2018]

Εναέρια σύνορα  —Ειδική μονάδα έξι συνοριοφυλάκων παρακολουθεί τις ιδιωτικές μεταφορές και την αεροπορία αναψυχής, συμπεριλαμβανομένων των ελαφρών αεροσκαφών και των ελικοπτέρων, καθώς έχει πρόσβαση σε δεδομένα παρακολούθησης διαδρομών σε πραγματικό χρόνο και σε δεδομένα πτήσεων από το στρατιωτικό ραντάρ. Η μονάδα λαμβάνει όλα τα σχέδια πτήσης τα οποία στη συνέχεια αναλύονται. Όταν το αεροδρόμιο αναχώρησης ή άφιξης δεν είναι σημείο διέλευσης συνόρων, ειδοποιείται αστυνομική μονάδα για να παρέμβει. Σε περίπτωση μη εγκεκριμένων προσγειώσεων σε αεροδρόμια που δεν προορίζονται για διέλευση των συνόρων, οι αρχές επιβάλλουν πρόστιμα. Διενεργείται τακτικά αξιολόγηση της επικινδυνότητας των διαδρομών πτήσης που παρεκκλίνουν. [Βέλγιο, 2020]

Επιτήρηση των συνόρων

—Οι συνοριοφύλακες υποστηρίζονται από επιχειρησιακό σύστημα που επιτρέπει την απευθείας αναζήτηση σε σχετικές βάσεις δεδομένων μέσω κινητού και τον επιχειρησιακό συντονισμό στον τομέα της επιτήρησης των συνόρων. Το σύστημα χρησιμοποιείται επίσης για τον συντονισμό περιπολιών, την επίγνωση της κατάστασης, τον εντοπισμό του στίγματος των περιπολιών και την αποτελεσματική ικανότητα αντίδρασης. Επιπλέον, επιτρέπει στο περιφερειακό συντονιστικό κέντρο να έχει μια γενική επιχειρησιακή εικόνα, καθώς παρέχει τη δυνατότητα επιλογής των κατάλληλων μέσων παρέμβασης και του διαύλου επικοινωνίας σε εύθετο χρόνο. Η διαδραστική διεπαφή επιτρέπει στους συνοριοφύλακες και στις αστυνομικές περιπολίες, στους επικεφαλής της βάρδιας και στο περιφερειακό κέντρο συντονισμού να επιλέγουν και να αποστέλλουν τη γεωγραφική θέση ενός τόπου ενδιαφέροντος απευθείας στους παρατηρητές που είναι εγκατεστημένοι σε κάθε περιπολικό όχημα και σκάφος. Παρέχει συνεχή και ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης στους συνοριοφύλακες που είναι υπεύθυνοι για την επιτήρηση των συνόρων, διευκολύνει την επικοινωνία και βελτιώνει τις ικανότητες αντίδρασης. [Εσθονία, 2018] —Ο συνοριοφύλακας χρησιμοποιεί μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα (UAV) για καθήκοντα επιτήρησης και επέμβασης. Καθεμία από τις περιφερειακές μονάδες που είναι αρμόδιες για τα εξωτερικά χερσαία σύνορα είναι συνδεδεμένη με το σύστημα. Αποτελείται από τρεις πλατφόρμες (μη επανδρωμένα μίνι ανεμόπτερα), έναν επίγειο σταθμό (με τηλεχειρισμό, οθόνες και κεραία) και άλλον υποστηρικτικό εξοπλισμό. Οι πλατφόρμες είναι εξοπλισμένες με κάμερες ημέρας και νυχτερινής όρασης, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί μία πλατφόρμα ανά πάσα στιγμή. Από τις κάμερες διαβιβάζονται εικόνες υψηλής ποιότητας σε πραγματικό χρόνο είτε στον επίγειο σταθμό είτε σε άλλους συνδεδεμένους αποδέκτες. Αυτό το σύστημα UAV μπορεί να ενισχύσει την ικανότητα επιτήρησης των συνόρων, να βελτιώσει την επίγνωση της κατάστασης και να διευκολύνει τις ικανότητες αντίδρασης. Μόλις εντοπιστεί ένα ιπτάμενο αντικείμενο, το περιφερειακό συντονιστικό κέντρο ενημερώνεται άμεσα για τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων επέμβασης. [Πολωνία, 2019]

Διεθνής συνεργασία —Η καθιέρωση πολυμερούς συνεργασίας και διμερών συμφωνιών με διάφορες τρίτες χώρες επιτρέπει την ανταλλαγή δεδομένων σε πραγματικό χρόνο σχετικά με τη θαλάσσια επιτήρηση και στα σημεία διέλευσης των συνόρων για τους ελέγχους των πορθμείων, καθώς και άλλων πληροφοριών σχετικά με τα σύνορα. Οι αρχές υποστηρίζουν ενεργά την ανάπτυξη εθνικών ικανοτήτων για τον έλεγχο των συνόρων σε τρίτες χώρες παρέχοντας πόρους. [Ιταλία, 2021] —Οι εθνικές αρχές διαχειρίζονται τις μεταναστευτικές ροές και αντιμετωπίζουν το διασυνοριακό έγκλημα εκτός του χώρου Σένγκεν μέσω της εφαρμογής μιας περιφερειακής έννοιας της επιτήρησης των συνόρων. Περιλαμβάνει την τοποθέτηση αξιωματικών συνδέσμων από τρίτες χώρες στα περιφερειακά συντονιστικά κέντρα του κράτους μέλους και αντιστρόφως, η οποία αποσκοπεί στη διευκόλυνση της άμεσης συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών. Μονάδες συνοριοφυλάκων τοποθετούνται στα χωρικά ύδατα και στην ξηρά των τρίτων χωρών, εξασφαλίζοντας συνεχείς κοινές περιπολίες διά θαλάσσης και αέρος. Ο μηχανισμός έρευνας και διάσωσης συμπληρώνει το περιφερειακό σύστημα επιτήρησης των συνόρων με σκάφη που συντονίζονται από την εθνική υπηρεσία έρευνας και διάσωσης. [Ισπανία, 2022]

2.Πολιτική θεωρήσεων

Εξωτερικός πάροχος υπηρεσιών

—Η επιβολή οικονομικών κυρώσεων σε εξωτερικούς παρόχους υπηρεσιών σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τη σύμβαση, σε συνδυασμό με ενισχυμένη παρακολούθηση του έργου τους, αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο για τη συμμόρφωση του εξωτερικού παρόχου υπηρεσιών με τις διατάξεις της σύμβασης και τη βελτίωση της απόδοσής του. [Αυστρία, 2022]

Εθνικό σύστημα ΤΠ

—Στο εθνικό πληροφοριακό σύστημα θεωρήσεων, οι επείγουσες αιτήσεις (π.χ. σε περίπτωση που ο αιτών πρέπει να ταξιδέψει πολύ σύντομα μετά την υποβολή της αίτησης, όπως για τη νοσηλεία στενού συγγενούς) φέρουν μόνιμη επισήμανση. Ως εκ τούτου, οι επείγουσες αιτήσεις είναι εύκολο να εντοπιστούν και να εξεταστούν κατά προτεραιότητα. [Μάλτα, 2022]

3.Επιστροφή

Αποτελεσματικότητα του συστήματος επιστροφών

Διαδικασίες επιστροφής —Η πρακτική της λήψης αποφάσεων επιστροφής, απομάκρυνσης και απαγόρευσης εισόδου σε ένα μόνο στάδιο μειώνει τον διοικητικό φόρτο, ενώ υπάρχει πλήρης σεβασμός των δικονομικών δικαιωμάτων των επιστρεφόντων. [Αυστρία, 2015] —Η διαδικασία κοινοποίησης της «πρόθεσης έκδοσης απαγόρευσης εισόδου» όταν εντοπίζεται παράτυπη διαμονή κατά τη διάρκεια ελέγχων στα σημεία εξόδου, με την οποία παρέχεται στον υπήκοο τρίτης χώρας η δυνατότητα να προβάλει ένσταση, επιτρέπει στις αρχές να εκδίδουν απαγόρευση εισόδου χωρίς να διακόπτεται η αναχώρηση του υπηκόου τρίτης χώρας, και με παράλληλο σεβασμό των δικαιωμάτων του. [Κάτω Χώρες, 2021] —Η διαδικασία που θεσπίζεται για τον συστηματικό έλεγχο της συμμόρφωσης υπηκόου τρίτης χώρας με την υποχρέωση επιστροφής εντός της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης περιλαμβάνει τα εξής: ·επαλήθευση της αναχώρησης του υπηκόου τρίτης χώρας μέσω των σημείων διέλευσης των συνόρων στο πληροφοριακό σύστημα της Κρατικής Υπηρεσίας Συνοριοφυλακής· ·διαβούλευση με τις αρμόδιες αρχές γειτονικών κρατών μελών σχετικά με το αν ο υπήκοος τρίτης χώρας αναχώρησε από το δικό τους τμήμα των εξωτερικών συνόρων· ·εάν οι ανωτέρω έλεγχοι δεν αποφέρουν αποτελέσματα, η Κρατική Υπηρεσία Συνοριοφυλακής πραγματοποιεί επίσκεψη στην τελευταία γνωστή διεύθυνση του υπηκόου τρίτης χώρας στο κράτος μέλος· ·το Τμήμα Μετανάστευσης ενημερώνεται για τα αποτελέσματα και λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα. [Λιθουανία, 2018]

Οικειοθελής επιστροφή —Η προώθηση προγραμμάτων υποστηριζόμενης οικειοθελούς επιστροφής σε κάθε στάδιο των διαδικασιών ασύλου και επιστροφής διασφαλίζει ότι οι υπήκοοι τρίτων χωρών ενημερώνονται πλήρως σχετικά με τη δυνατότητα οικειοθελούς επιστροφής από τα πρώτα κιόλας στάδια επαφής με τις εθνικές αρχές. Η πρακτική αυτή συμβάλλει στο υψηλό ποσοστό οικειοθελούς επιστροφής, η οποία προωθεί έναν πιο αξιοπρεπή, ασφαλέστερο και οικονομικό τρόπο επιστροφής των παράτυπα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών. [Λουξεμβούργο, 2016] —Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας επιστροφής, η οικειοθελής επιστροφή αποτελεί προτεραιότητα για τις εθνικές αρχές. Ακολουθείται προορατική προσέγγιση με την οποία παρέχονται κίνητρα στους υπηκόους τρίτων χωρών για οικειοθελή αναχώρηση σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, ιδίως στα κέντρα κράτησης. Τα κέντρα κράτησης θεωρείται ότι συμβάλλουν στην προώθηση της οικειοθελούς επιστροφής, καθώς οι υπεύθυνοι διαχείρισης υποθέσεων και οι αρχές ενθαρρύνουν ενεργά τους υπηκόους τρίτων χωρών να εγκαταλείψουν τη χώρα οικειοθελώς, παρέχοντας παράλληλα επαρκή στέγαση και στήριξη. [Κάτω Χώρες, 2021] —Η έγκαιρη συνεργασία με τους επιστρέφοντες κατά την προώθηση της οικειοθελούς επιστροφής/αναχώρησης και η δυνατότητα του επιστρέφοντος να συμμετέχει σε πρόγραμμα οικειοθελούς επιστροφής σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας επιστροφής, προωθεί και αυξάνει τη χρήση της οικειοθελούς επιστροφής και της επανένταξης ως αναπόσπαστου μέρους ενός κοινού συστήματος της ΕΕ για την επιστροφή σύμφωνα με τη στρατηγική της για την οικειοθελή επιστροφή και την επανένταξη. [Δανία, 2022]

Σύστημα ΤΠ —Η χρήση σύγχρονου, ειδικά σχεδιασμένου τεχνικού εξοπλισμού, όπως ταμπλέτες, έξυπνα τηλέφωνα και άλλες φορητές συσκευές, με ειδικό λογισμικό που έχει προγραμματιστεί έτσι ώστε να διευκολύνει το έργο της αστυνομίας όσον αφορά την ταυτοποίηση υπηκόων τρίτων χωρών, συμβάλλει στην ταχεία επαλήθευση του αν οι υπήκοοι τρίτων χωρών που υπόκεινται σε αστυνομικούς ελέγχους δικαιούνται να διαμένουν στο κράτος μέλος. [Ελβετία, 2018] —Η χρήση προηγμένης τεχνολογίας, κινητών συσκευών και ολοκληρωμένων βάσεων δεδομένων για εύκολη πρόσβαση και ανταλλαγή πληροφοριών ευνοεί την αποτελεσματική επιστροφή των υπηκόων τρίτων χωρών χωρίς δικαίωμα διαμονής. [Κάτω Χώρες, 2021] —Το εθνικό πληροφοριακό σύστημα διαχείρισης υποθέσεων επιστροφής, το οποίο σχεδιάστηκε σύμφωνα με το μοντέλο του Frontex (RECAMAS), παρέχει στις αρχές που είναι αρμόδιες για την επιστροφή ένα αποτελεσματικό και ολοκληρωμένο εργαλείο, το οποίο συμβάλλει στην αποτελεσματική διαχείριση των υποθέσεων επιστροφής. [Ιταλία, 2021] —Η σύνδεση του εθνικού συστήματος διαχείρισης υποθέσεων μετανάστευσης με τη μονάδα ναυλωμένων πτήσεων της εφαρμογής του Frontex για την επιστροφή (FAR) επιτρέπει στις εθνικές αρχές να έχουν άμεση πρόσβαση σε όλες τις ναυλωμένες πτήσεις που οργανώνονται με την υποστήριξη του Frontex, και τις βοηθά να οργανώνουν και να συμμετέχουν αποτελεσματικότερα σε επιχειρήσεις επιστροφής. [Αυστρία, 2020]

Διασφαλίσεις

Διαδικασία αναγκαστικής επιστροφής -Εφαρμόζονται διαδικασίες που επιτρέπουν στις αρχές να λαμβάνουν γρήγορα αποφάσεις σχετικά με μεταγενέστερη αίτηση ασύλου που υποβάλλεται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας απομάκρυνσης, ώστε να αποφεύγεται η αναβολή ή η καθυστέρηση της απομάκρυνσης υπηκόου τρίτης χώρας, και παράλληλα να τηρείται η αρχή της μη επαναπροώθησης. [Κάτω Χώρες, 2015]

Έλεγχος της αναγκαστικής επιστροφής —Η επαρκής παρακολούθηση διασφαλίζεται με την πλήρη ανεξαρτησία του εθνικού εγγυητή, το πεδίο δράσης του, την κατάρτιση που παρέχεται στους συνοδούς επιστροφής σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα και την αρχή της μη επαναπροώθησης, καθώς και με το περιφερειακό δίκτυο εκπαιδευμένων παρατηρητών αναγκαστικής επιστροφής που δραστηριοποιούνται σε ολόκληρη την επικράτεια. [Ιταλία, 2021] —Η τακτική δημοσίευση των εκθέσεων του Συνηγόρου του Πολίτη στο διαδίκτυο σχετικά με τον έλεγχο της αναγκαστικής επιστροφής, μεταξύ άλλων στα αγγλικά στο πλαίσιο της ετήσιας γενικής έκθεσης του Διαμεσολαβητή, διασφαλίζει ένα πρόσθετο επίπεδο ελέγχου της διαδικασίας απομάκρυνσης, ενισχύοντας τη διαφάνειά της, και υποστηρίζει περαιτέρω την αποτελεσματικότητα του μηχανισμού ελέγχου της αναγκαστικής επιστροφής. [Τσεχία, 2019]

Κατάρτιση —Ένα εκτεταμένο πρόγραμμα κατάρτισης που διεξάγεται από εκπαιδευτές υψηλής ειδίκευσης, σε συνδυασμό με ένα καθιερωμένο πλαίσιο για τη συνοδεία, υποστηριζόμενο από ένα καλά ανεπτυγμένο δίκτυο εκπαιδευτών, εγγυάται υψηλά πρότυπα επιδόσεων των συνοδών σύμφωνα με τα πρότυπα του Frontex. Η κατάρτιση αποτελείται τόσο από θεωρητικό όσο και από πρακτικό μέρος. Το θεωρητικό μέρος επικεντρώνεται στη διαδικασία επιχειρήσεων επιστροφής, τα θεμελιώδη δικαιώματα, το νομικό πλαίσιο, την επικοινωνία και την πολιτισμική ευαισθητοποίηση, καθώς και σε ιατρικές πτυχές. Κατά τη διάρκεια του πρακτικού μέρους, οι αξιωματικοί εξοικειώνονται με τις τεχνικές παρέμβασης και λαμβάνουν κατάρτιση για καταστάσεις σωματικού περιορισμού (πρώτη επαφή, ενημέρωση, επιβίβαση, τοποθέτηση σε καθίσματα, μετακίνηση επί του σκάφους, μη επιτρεπόμενη μετακίνηση, γεύματα, συνοδεία στην τουαλέτα και παράδοση). Οι πρακτικές ασκήσεις πραγματοποιούνται σε μακέτα αεροπλάνου, η οποία επιτρέπει την εκπαίδευση σε ρεαλιστικές καταστάσεις. [Πορτογαλία, 2022]

Κράτηση με σκοπό την απομάκρυνση

Κέντρα κράτησης —Ένα παιδικό δωμάτιο σε εγκαταστάσεις καταχώρισης για αλλοδαπούς παρέχει κατάλληλο και ευνοϊκό περιβάλλον για τα παιδιά. Το διευρυμένο ωράριο λειτουργίας και η δυνατότητα πρόσβασης χωρίς περιορισμούς, η παρουσία κοινωνικού λειτουργού και ο μεγάλος αριθμός διαθέσιμων παιχνιδιών και δραστηριοτήτων καθιστούν ελκυστική τη χρήση του για τα παιδιά. [Λιθουανία, 2018] —Τα οικογενειακά κέντρα και οι στοχευμένες ψυχιατρικές μονάδες μπορούν να καλύψουν τις ιδιαίτερες ανάγκες των ευάλωτων ατόμων που βρίσκονται υπό κράτηση. Χάρη στη διαρρύθμιση του οικογενειακού κέντρου, τις δραστηριότητες και την αφοσίωση του προσωπικού η οικογενειακή ζωή θυμίζει όσο το δυνατόν περισσότερο την κανονικότητα και εξασφαλίζεται κατάλληλο και ευνοϊκό περιβάλλον για τις οικογένειες και τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Η ψυχιατρική μονάδα προβλέπει στενή συνεργασία μεταξύ των σχετικών εταίρων για την αντιμετώπιση των αναγκών των ευάλωτων ατόμων με ψυχολογικά προβλήματα στη διαδικασία επιστροφής, ενώ παράλληλα αυξάνει την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών επιστροφής. [Κάτω Χώρες, 2021] —Τα πρωτόκολλα που αναπτύχθηκαν και η κατάρτιση του προσωπικού, σε συνδυασμό με τον σχεδιασμό και το καθεστώς που επικρατεί, συμβάλλουν στον μετριασμό του άγχους και των ψυχικών τραυμάτων των ανηλίκων κατά τη διαδικασία επιστροφής και συνάδουν με την αρχή του μείζονος συμφέροντος του παιδιού. [Νορβηγία, 2022]

4.Αστυνομική Συνεργασία

Εθνικές στρατηγικές για την επιβολή του νόμου

—Ανά τετραετία, ο υπουργός Δικαιοσύνης και Ασφάλειας καθορίζει το εθνικό θεματολόγιο ασφάλειας με στόχους εθνικής πολιτικής για τα αστυνομικά καθήκοντα. Σε περιφερειακό επίπεδο, η τοπική αυτοδιοίκηση μετουσιώνει τις εθνικές προτεραιότητες σε στόχους περιφερειακής πολιτικής για την αστυνομία στο πλαίσιο του περιφερειακού θεματολογίου ασφάλειας. Οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου ανταλλάσσουν στοιχεία και πληροφορίες για τη συλλογή κατάλληλων πληροφοριών και στοιχείων ώστε να συμβάλουν στο εθνικό θεματολόγιο ασφάλειας, στα περιφερειακά θεματολόγια ασφάλειας και στην αξιολόγηση απειλών όσον αφορά το σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα (SOCTA) της Ευρωπόλ. Οι διευθύνουσες επιτροπές του Τμήματος Έρευνας είναι επιφορτισμένες με τον συντονισμό και την παρακολούθηση της όλης διαδικασίας. Η καθημερινή επιχειρησιακή ενημέρωση επιτρέπει στις διάφορες αστυνομικές ομάδες να ενημερώνονται σχετικά με τα συγκεκριμένα σημεία που χρήζουν προσοχής στον τομέα εργασίας τους. Η ενημέρωση βασίζεται σε ένα εθνικό υπόδειγμα και παρέχει όλες τις σχετικές πληροφορίες και τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Εκπονούνται επίσης διάφορες αξιολογήσεις απειλών. Χρησιμοποιούνται, για παράδειγμα, ως αφετηρία για τη χάραξη πολιτικής για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και την εκτίμηση των επιπέδων απειλής που υποδεικνύουν την πιθανότητα τρομοκρατικής επίθεσης. Επιπλέον, οι υπηρεσίες έρευνας και ανάλυσης όλων των περιφερειακών υπηρεσιών πληροφοριών διενεργούν τις δικές τους αξιολογήσεις απειλών και ασφάλειας. [Κάτω Χώρες, 2021]

Οργάνωση του ενιαίου σημείου επαφής (SPOC) για διεθνή ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την επιβολή του νόμου

Οργάνωση, ανταλλαγή πληροφοριών —Τα εθνικά συστήματα είναι διαθέσιμα σε όλες τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου, και επιτρέπουν την αμοιβαία αναζήτηση πληροφοριών, γεγονός που μειώνει τις καθυστερήσεις και αυξάνει την αποτελεσματικότητα. Επιπλέον, επειδή όλες οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου χρησιμοποιούν το ίδιο εθνικό σύστημα για την καταχώριση υποθέσεων, οι διάφορες υπηρεσίες επιβολής του νόμου δεν εργάζονται στις ίδιες υποθέσεις ούτε χάνουν την ευκαιρία να εργαστούν με πιο συνεκτικό τρόπο. [Φινλανδία, 2018] —Για τον καλύτερο συντονισμό της διεθνούς αστυνομικής συνεργασίας, η αστυνομία δημιούργησε ένα δίκτυο υπευθύνων επικοινωνίας για τη διεθνή αστυνομική συνεργασία. Αυτοί βρίσκονται σε όλα τα κεντρικά γραφεία της περιφερειακής αστυνομίας και στο αρχηγείο της μητροπολιτικής αστυνομίας της πρωτεύουσας. Οι υπεύθυνοι επικοινωνίας λειτουργούν ως σύνδεσμος μεταξύ των υπαλλήλων της τοπικής αστυνομίας και του SPOC στο αρχηγείο της εθνικής αστυνομίας κατά την εκτέλεση των ακόλουθων καθηκόντων: παροχή συμβουλών σχετικά με την επιλογή του διαύλου αστυνομικής συνεργασίας, συνδρομή στη σύνταξη των αιτημάτων ανταλλαγής πληροφοριών, μετάφραση και διαβίβαση των απαντήσεων στην τοπική αστυνομία, ευαισθητοποίηση των υπαλλήλων της τοπικής αστυνομίας σχετικά με τις διάφορες δυνατότητες διεθνούς ανταλλαγής πληροφοριών. Οι υπεύθυνοι επικοινωνίας συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας και στη διευκόλυνση του συντονισμού των αιτημάτων ανταλλαγής πληροφοριών. [Πολωνία, 2019] —Υπάρχει σταθερή καθημερινή ροή αναφοράς εγκληματικών ενεργειών από το τοπικό προς το περιφερειακό και το κρατικό επίπεδο. Στην πράξη, υπάρχει ηλεκτρονική έκθεση σχετικά με τα συμβάντα των τελευταίων 24 ωρών η οποία είναι διαθέσιμη σε τακτική βάση στην ομάδα διαχείρισης του τοπικού σταθμού, στο περιφερειακό επίπεδο και στην κεντρική κρατική αστυνομία δίωξης του εγκλήματος. Επιτρέπει σε όλα τα επίπεδα να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. [Γερμανία, 2020] —Το σύστημα συντονισμού των αντιτρομοκρατικών επιχειρήσεων συγκεντρώνει όλες τις πληροφορίες από τις διάφορες αστυνομικές αρχές και τους φορείς που είναι αρμόδιοι για την πρόληψη και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της βίαιης ριζοσπαστικοποίησης, και του οργανωμένου και σοβαρού εγκλήματος. Το σύστημα παρουσιάζει μια κατάλληλη εναλλακτική λύση, η οποία συνδυάζει τη διαχείριση των πληροφοριών με τον επιχειρησιακό συντονισμό σε περιπτώσεις όπου οι αρμόδιες εθνικές αρχές δεν έχουν μεταξύ τους πρόσβαση στις βάσεις δεδομένων τους. [Ισπανία, 2022]

Οργάνωση —Το μόνιμο Κέντρο Αστυνομίας, Τελωνείων και Συνοριοφυλακής για Ανάλυση και Πληροφορίες σχετικά με Εγκλήματα (PCB) αποτελεί μια μορφή αποτελεσματικής συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου που παράγουν, μεταξύ άλλων, κοινά προϊόντα ανάλυσης και αξιολόγησης απειλών. Ως εκ τούτου, το PCB μπορεί να θεωρηθεί βασικός άξονας τόσο για τη στήριξη του επιπέδου πολιτικής όσον αφορά τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων με βάση μια κοινή εικόνα της κατάστασης, όσο και για τις περιφερειακές και τοπικές υπηρεσίες στις προσπάθειές τους για έρευνα και συλλογή πληροφοριών. [Φινλανδία, 2018] —Ολοκληρωμένη και εντατική συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών επιβολής του νόμου και της εθνικής φορολογικής και τελωνειακής διοίκησης τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Οι κοινές έρευνες και επιχειρήσεις, καθώς και οι ανταλλαγές πληροφοριών και δεδομένων αποτελούν κοινή πρακτική. [Ουγγαρία, 2019] —Τα Κέντρα Αστυνομικής Συνεργασίας (PCC) διαθέτουν τη δική τους νέα υπερσύγχρονη μονάδα συστήματος διαχείρισης υποθέσεων (CMS), η οποία είναι ενσωματωμένη στο εθνικό σύστημα CMS της αστυνομίας και διαθέτει ενσωματωμένη λειτουργία για την παραγωγή ολοκληρωμένων αυτοματοποιημένων στατιστικών σχετικά με τις διασυνοριακές δραστηριότητες. [Ουγγαρία, 2019] —Η δημιουργία κεντρικών υπηρεσιών, οι οποίες συγκεντρώνουν πόρους από διάφορες διοικήσεις και εστιάζουν σε έναν μόνο τύπο εγκλήματος, οδηγεί σε πολύ αποτελεσματικά επιχειρησιακά αποτελέσματα. [Γαλλία, 2021] —Αποτελεσματική δομή για την εκπόνηση όχι μόνο της εθνικής αξιολόγησης απειλών αλλά και ειδικών εκτιμήσεων για απειλές και κινδύνους. Συνδυάζει κεντρικά οργανωμένο έλεγχο ποιότητας με την ανάλυση των απαιτήσεων σε περιφερειακό επίπεδο. Η διεπιστημονική μονάδα στρατηγικής ανάλυσης είναι αρμόδια για τη στρατηγική ανάλυση του εγκλήματος. Η μονάδα αποτελείται από μια ομάδα που εργάζεται σε εθνικό επίπεδο και από επιτόπιες ομάδες σε διάφορες περιοχές. Ο έλεγχος ποιότητας διατηρείται σε κεντρικό επίπεδο, γεγονός που διασφαλίζει επίσης τη συνοχή μεταξύ των διαφόρων προϊόντων της στατιστικής ανάλυσης. Η μονάδα καταρτίζει την ετήσια εθνική αξιολόγηση απειλών, η οποία επικεντρώνεται στις ομάδες οργανωμένου εγκλήματος. [Γαλλία, 2021] —Το Τμήμα Διεθνούς Συνεργασίας συνδυάζει την ανταλλαγή επιχειρησιακών πληροφοριών με τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων σε διεθνές επίπεδο. Το τμήμα αυτό φιλοξενεί το εθνικό ενιαίο σημείο επαφής για τις διεθνείς ανταλλαγές πληροφοριών στον τομέα της επιβολής του νόμου. Σε αυτό εκπροσωπούνται εθνικές αστυνομικές αρχές, περιφερειακές αστυνομικές αρχές, καθώς και τελωνειακές αρχές. Και οι δύο αρμόδιες αρχές διαθέτουν δίκτυο εμπειρογνωμόνων για τη διεθνή αστυνομική συνεργασία, οι οποίοι επικουρούν και συμβουλεύουν τις μονάδες εγκληματολογικών δεδομένων σε περιφερειακό επίπεδο σχετικά με τη χρήση των εργαλείων της διεθνούς αστυνομικής συνεργασίας. Οι κύριες αρχές επιβολής του νόμου εκπαιδεύουν τακτικά εμπειρογνώμονες στον τομέα της διεθνούς αστυνομικής συνεργασίας. Οι εμπειρογνώμονες αυτοί αποτελούν μέρος της μονάδας τους σε περιφερειακό επίπεδο και εκτελούν αυτό το καθήκον επιπλέον της καθημερινής τους εργασίας. Οι γνώσεις διαβιβάζονται στο δίκτυο στο πλαίσιο ετήσιας συνεδρίασης, όπου, για παράδειγμα, οι εθνικοί αξιωματικοί σύνδεσμοι της Ευρωπόλ προσκαλούνται ως ομιλητές. Μεταξύ των συνεδριάσεων αυτών, οι γνώσεις σχετικά με τις νέες διαδικασίες διαβιβάζονται στο δίκτυο είτε μέσω ενημερωτικών δελτίων είτε μέσω ad hoc συνεδριάσεων. Επιπλέον, οι εμπειρογνώμονες του δικτύου της αρχής λαμβάνουν εκπαίδευση ικανοτήτων διάρκειας μίας εβδομάδας πριν από την ένταξή τους στο δίκτυο. Αυτά τα δίκτυα εμπειρογνωμόνων αποτελούν έναν απλό τρόπο διάδοσης γνώσεων σχετικά με τη διεθνή αστυνομική συνεργασία σε περιφερειακό επίπεδο. [Ισπανία, 2022]

Διαχείριση πληροφοριών — εφαρμογές για φορητές συσκευές

—Έχουν χρησιμοποιηθεί φορητές συσκευές για να παρέχουν στους υπαλλήλους περιπολίας πρόσβαση στις σχετικές βάσεις δεδομένων μέσω εφαρμογής για φορητές συσκευές. Αυτές οι φορητές συσκευές, που είναι ταυτόχρονα εύχρηστες και ισχυρές, μπορούν να διαβάζουν πινακίδες κυκλοφορίας οχημάτων, καθώς και την μηχανικώς αναγνώσιμη ζώνη (MRZ) των εγγράφων ταυτότητας. Διαθέτουν επίσης ικανότητες αναγνώρισης προσώπου (δηλ. αποστολή φωτογραφιών για σκοπούς αναγνώρισης προσώπου σε κεντρική βάση δεδομένων). [Ουγγαρία, 2019] —Όλοι οι αστυνομικοί με το σχετικό προφίλ έχουν εξοπλιστεί με έξυπνα τηλέφωνα που έχουν άμεση πρόσβαση σε εθνικές (και διεθνείς) βάσεις δεδομένων και εφαρμογή ασφαλούς επικοινωνίας. Οι εθνικές αστυνομικές δυνάμεις χρησιμοποιούν κινητή συσκευή για να εργαστούν εκτός γραφείου. Μέσω κινητών συσκευών (ταμπλέτες, έξυπνα τηλέφωνα και φορητοί υπολογιστές), κάθε επιχειρησιακός αστυνομικός μπορεί να πραγματοποιεί αναζητήσεις σε εθνικές (ή διεθνείς) βάσεις δεδομένων (όπως έγγραφα ταυτότητας, πινακίδες κυκλοφορίας και βιομετρικά στοιχεία). Αντικείμενα, όπως πινακίδες κυκλοφορίας, τα οποία σαρώνονται με το έξυπνο τηλέφωνο, ελέγχονται αμέσως με αντιπαραβολή με την κεντρική βάση δεδομένων. [Κάτω Χώρες, 2021]

Χρήση των εργαλείων της Ευρωπόλ για διασυνοριακή συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών

—Τα δεδομένα από το εθνικό σύστημα αστυνομικών ερευνών αναφορτώνονται αυτόματα στο σύστημα πληροφοριών της Ευρωπόλ. Η βάση δεδομένων των υπό εξέλιξη ερευνών συνδέεται με αυτόματο φορτωτή στοιχείων στο σύστημα πληροφοριών της Ευρωπόλ. Εισάγονται νέες πληροφορίες, βελτιώνονται αυτές που ήδη υπάρχουν και αφαιρούνται παλαιές πληροφορίες σε καθημερινή βάση. Η διαδικασία αυτή είναι πλήρως αυτοματοποιημένη. Η εθνική μονάδα Ευρωπόλ χειρίζεται τα θετικά αποτελέσματα που προκύπτουν μεταξύ εθνικών ερευνών και αλλοδαπών ερευνών, οι οποίες είναι ήδη διαθέσιμες στο σύστημα πληροφοριών της Ευρωπόλ. [Κάτω Χώρες, 2021]

Διασυνοριακή συνεργασία σε εσωτερικές παραμεθόριες περιοχές

Επιχειρησιακή συνεργασία με γειτονικά κράτη μέλη —Κοινές τριμερείς περιπολίες σε αμαξοστοιχίες με τους γείτονές της. [Αυστρία, 2015] —Τα κράτη μέλη συντάσσουν ανά δεκαπενθήμερο εξαμηνιαία κοινή έκθεση ανάλυσης εγκληματολογικών δεδομένων και έκθεση επιχειρησιακής ανάλυσης εγκληματολογικών δεδομένων. Επιπλέον, καταρτίζεται και κοινοποιείται στα κράτη μέλη-εταίρους καθημερινή ενημέρωση με πληροφορίες σχετικά με εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε ένα κράτος μέλος. [Λιχτενστάιν, 2015] —Στις παραμεθόριες αστυνομικές περιφέρειες υπάρχει κοινή ομάδα ανάλυσης. Αυτή αποτελείται από διάφορες υπηρεσίες που περιλαμβάνουν αστυνομικές, τελωνειακές και συνοριακές υπηρεσίες, καθώς και υπηρεσίες ποινικών υποθέσεων. Οι αναλύσεις χρησιμοποιούνται για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων σχετικά με τους συνοριακούς ελέγχους, την αστυνόμευση και τελωνειακά ζητήματα. Σημειώθηκε ότι οι εκθέσεις ανάλυσης χρησιμοποιήθηκαν για την ενημέρωση των υπαλλήλων πριν από τις κοινές περιπολίες, συμπεριλαμβανομένου του καθορισμού των ημερών, των ωρών και των τόπων όπου θα πραγματοποιηθούν οι εν λόγω περιπολίες. Όσον αφορά τους λιμένες που έχουν εγκριθεί για αφίξεις εκτός Σένγκεν, καταρτίζονται μηνιαίες εκθέσεις ανάλυσης κινδύνου. Αυτές χρησιμοποιούνται για να συμβάλουν τόσο στις επιχειρησιακές όσο και στις διοικητικές πτυχές των συνοριακών ελέγχων. [Δανία, 2017] —Η διοικητική συμφωνία για τη συνεργασία μεταξύ των αστυνομικών αρχών στις σκανδιναβικές χώρες προβλέπει την αύξηση της επιχειρησιακής αστυνομικής συνεργασίας μεταξύ των σκανδιναβικών αστυνομικών αρχών. Η συμφωνία καθορίζει κατευθυντήριες γραμμές για την ανταλλαγή πληροφοριών (για την πρόληψη, τον εντοπισμό ή τη διερεύνηση ποινικού αδικήματος), τις αστυνομικές ανακρίσεις στη δικαιοδοσία ενός από τα άλλα μέρη, τα αιτήματα απομαγνητοφώνησης ποινικού μητρώου και επίδοσης κλήτευσης, την αναζήτηση προσώπου σε άλλη σκανδιναβική χώρα, τις κοινές ομάδες έρευνας, τον δανεισμό εξοπλισμού και τη διέλευση σε σχέση με την έκδοση αλλοδαπών πολιτών. Οι αστυνομικοί των κρατών μελών έχουν πλήρη επίγνωση των διατάξεων τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν δυνάμει της εν λόγω συμφωνίας. [Δανία, 2017· Φινλανδία, 2018] —Για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική διασυνοριακή συνεργασία και η αμοιβαία χρήση των πόρων, τα γειτονικά κράτη μέλη υπέγραψαν συμφωνία σχετικά με την κοινή χρήση των μυστικών ανθρώπινων πηγών συλλογής πληροφοριών για τη διεξαγωγή μυστικών επιχειρήσεων συλλογής πληροφοριών μέσω κοινού σώματος αστυνομικών. [Λιθουανία, 2018] —Οι διμερείς συμφωνίες αστυνομικής συνεργασίας που έχουν συναφθεί με δύο γειτονικά κράτη μέλη επιτρέπουν την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με διοικητικές παραβάσεις, προβλέπουν τη μεταφορά και τη διέλευση προσώπων από το έδαφος του άλλου κράτους από όργανα του άλλου συμβαλλόμενου μέρους, περιέχουν διατάξεις που επεκτείνουν το παραδοσιακό πεδίο κάλυψης των διασυνοριακών καταδιώξεων και παρακολουθήσεων και παρέχουν τις ίδιες αστυνομικές εξουσίες που διαθέτουν και οι εθνικοί αστυνομικοί όταν οι αστυνομικοί των άλλων κρατών μελών ασκούν τις δραστηριότητές τους στο αντίστοιχο έδαφός τους. Οι συμφωνίες αυτές οργανώνουν επίσης πληθώρα κοινών διασυνοριακών πρωτοβουλιών αστυνομικής συνεργασίας. [Τσεχία, 2019] —Όταν ξεκινά μια επιχείρηση, οι οθόνες στο εθνικό σύστημα δεδομένων εμφανίζουν στιγμιαίες αναλαμπές, ώστε να ειδοποιούνται αμέσως οι χειριστές για την αναγκαία παρακολούθηση της πορείας της. Το σύστημα παρέχει επίσης ζωντανή αναμετάδοση. Στο σύστημα είναι επίσης ορατή η γεωγραφική θέση των περιπολικών οχημάτων. Τόσο τα κέντρα αστυνομικής συνεργασίας και τα τελωνειακά κέντρα όσο και τα SPOC έχουν άμεση πρόσβαση σε αυτό. [Τσεχία, 2019] —Οι ισχύουσες διμερείς συμφωνίες με γειτονικές χώρες Σένγκεν επιτρέπουν τη διεξαγωγή διασυνοριακών καταδιώξεων στα αντίστοιχα εδάφη χωρίς χρονικούς και εδαφικούς περιορισμούς, ενώ επίσης επιτρέπουν καταδιώξεις πέραν των αδικημάτων που αναφέρονται στο άρθρο 2 της απόφασης-πλαισίου του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 2002, για το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και τις διαδικασίες παράδοσης μεταξύ των κρατών μελών, για παράδειγμα, εάν κάποιος αποφεύγει αστυνομικούς ή συνοριακούς ελέγχους. Οι διμερείς συμφωνίες υπερβαίνουν επίσης τις διατάξεις της σύμβασης Σένγκεν, επιτρέποντας διασυνοριακές καταδιώξεις και στη θάλασσα, καθώς και τη σύλληψη του καταδιωκόμενου προσώπου από τον αλλοδαπό αστυνομικό που διενεργεί την καταδίωξη. Σύμφωνα με τη συμφωνία, οι καταδιώξεις μπορούν να διεξάγονται διαμέσου περισσότερων του ενός εσωτερικών συνόρων Σένγκεν. [Σλοβακία, 2019· Ουγγαρία, 2019] —Τα κράτη μέλη συνεργάζονται επιτυχώς στη διασυνοριακή παρακολούθηση με τις γειτονικές χώρες σε περιπτώσεις εντοπισμού συσκευών GPS κατόπιν διεθνών αιτημάτων. Όλες οι γειτονικές χώρες διαθέτουν τεχνικά συμβατές συσκευές, οι οποίες διασφαλίζουν τον επιτυχή εντοπισμό των οχημάτων χωρίς φυσική παρακολούθηση. Η κεντρική υπηρεσία συντονίζει την εκτέλεση των υποθέσεων αυτών και τηρεί πλήρη στατιστικά στοιχεία. [Ουγγαρία, 2019] —Οι κοινές ταξιαρχίες με τη συμμετοχή δύο χωρών για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και των διακινητών αποτελούν ολοκληρωμένους και μόνιμους μηχανισμούς διεθνούς συνεργασίας που επιτρέπουν σε δύο γειτονικές χώρες να οργανώνουν ελέγχους βάσει κοινής ανάλυσης των μεταναστευτικών κινδύνων. Οι εν λόγω «ταξιαρχίες» (ή «κοινές μονάδες») που έχουν συσταθεί στα γαλλογερμανικά και γαλλοϊταλικά σύνορα αποτελούνται από ίσο αριθμό υπαλλήλων και από τις δύο χώρες οι οποίοι έχουν επιλεχθεί για τις τεχνικές και γλωσσικές τους δεξιότητες, και διέπονται είτε από τις συμφωνίες Prüm είτε από διμερή συμφωνία. Εκτός από την οργάνωση κοινών περιπολιών, οι κοινές ταξιαρχίες (ή κοινές μονάδες) παρέχουν κοινή κατάρτιση. Αυτό το σύστημα κοινών διευκολύνει την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ δύο γειτονικών χωρών και τον συντονισμό των επιχειρήσεων ελέγχου και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί και να επεκταθεί και σε άλλα σύνορα, ιδίως στα γαλλοϊσπανικά. [Γαλλία, 2021]

Ανθρώπινοι πόροι

Αξιωματικοί σύνδεσμοι —Στο πλαίσιο της τριμερούς αστυνομικής συμφωνίας, το κράτος μέλος συμφώνησε να μοιράζεται όλους τους αξιωματικούς συνδέσμους του που εδρεύουν σε τρίτες χώρες και να στοχεύσει σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές-στόχους. [Βέλγιο, 2015] —Στο πλαίσιο της σκανδιναβικής συμφωνίας αστυνομικής συνεργασίας, οι εθνικές αρχές επιβολής του νόμου (αστυνομία, τελωνεία και συνοριοφύλακες) μπορούν να χρησιμοποιούν ολόκληρο το δίκτυο των Σκανδιναβών αξιωματικών συνδέσμων σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα κράτη μέλη έχουν επίσης τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν αξιωματικούς συνδέσμους και άλλων κρατών μελών. Επιπλέον, η συνεργασία μεταξύ της αστυνομίας των κρατών μελών ενισχύεται με την τοποθέτηση στο αστυνομικό τμήμα ενός κράτους μέλους. [Φινλανδία, 2018]

Κατάρτιση —Το κράτος μέλος έχει υιοθετήσει την έννοια της κοινής κατάρτισης με τις αστυνομικές υπηρεσίες των γειτονικών του χωρών ως μέσο βελτίωσης της συνεργασίας στις παραμεθόριες περιοχές. Τα κοινά προγράμματα κατάρτισης και άλλες υπηρεσίες επιβολής του νόμου με ξένους ομολόγους απορρέουν, για παράδειγμα, από τις εργασίες της διμερούς επιτροπής συνεργασίας. Το κέντρο αστυνομικής και τελωνειακής συνεργασίας διοργανώνει επίσης κοινά προγράμματα κατάρτισης. [Γερμανία, 2020· Ισπανία, 2022]

Υποστήριξη αλλοδαπών αστυνομικών κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων —Σε περίπτωση ειδικών εκδηλώσεων (π.χ. μουσικά φεστιβάλ, χριστουγεννιάτικες αγορές, αθλητικά γεγονότα και ποδοσφαιρικοί αγώνες), οι αστυνομικές αρχές, βάσει της απόφασης 2008/615/ΔΕΥ του Συμβουλίου, χρησιμοποιούν την υποστήριξη αλλοδαπών αστυνομικών. Κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου φεστιβάλ, η κρατική αστυνομία λαμβάνει τη στήριξη ένστολων αστυνομικών από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ και ειδικών ερευνητών υποθέσεων κλοπής πορτοφολιών από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. [Γερμανία, 2020]

5.Συστήματα πληροφοριών μεγάλης κλίμακας

Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS)

Εθνικές εφαρμογές

Καταχωρίσεις και αναζητήσεις —Εάν το τμήμα SIRENE δημιουργήσει, επικαιροποιήσει ή διαγράψει καταχώριση χρησιμοποιώντας την εθνική εφαρμογή, ειδοποιείται αυτόματα η εκδίδουσα/αιτούσα αρχή μέσω αυτόματης ειδοποίησης με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Με αυτόν τον τρόπο, απλουστεύεται η διαδικασία, μειώνεται ο φόρτος εργασίας και βελτιώνεται η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων εμπλεκόμενων αρχών. [Ουγγαρία, 2019] —Εκτεταμένη εφαρμογή της λειτουργίας που επιτρέπει αναζητήσεις με βάση δακτυλικά αποτυπώματα στο σύστημα αυτοματοποιημένης αναγνώρισης δακτυλικών αποτυπωμάτων (AFIS) σε εθνικό επίπεδο και μέσω SIS. Η λειτουργία αυτή και οι συσκευές ανάγνωσης δακτυλικών αποτυπωμάτων είναι διαθέσιμες στα περισσότερα αστυνομικά τμήματα. [Γερμανία, 2020] —Το κράτος μέλος λαμβάνει δεδομένα επιβατών από όλες τις πτήσεις που προέρχονται από τρίτες χώρες, το κέντρο στόχευσης συνόρων τα συνθέτει και τα δεδομένα υποβάλλονται σε αυτόματη επεξεργασία μέσω του εθνικού συστήματος εκ των προτέρων πληροφοριών για τους επιβάτες (API). Το σύστημα API αποτελείται από εθνικές βάσεις δεδομένων, «καταλόγους επιτήρησης», προφίλ βάσει ανάλυσης κινδύνου, το SIS και τη βάση δεδομένων για κλαπέντα και απολεσθέντα ταξιδιωτικά έγγραφα (SLTD). Σε περίπτωση αντιστοιχίας, οι χειριστές έχουν πρόσβαση σε διάφορες βάσεις δεδομένων και χρησιμοποιούν την εθνική εφαρμογή για να επαληθεύσουν την αντιστοιχία και να λάβουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την καταχώριση (φωτογραφίες, δακτυλικά αποτυπώματα, περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την «ενδεδειγμένη δράση» κ.λπ.). Το θετικό αποτέλεσμα εμφανίζει αναγνωριστικά, τον «λόγο του αιτήματος» και την «ενδεδειγμένη δράση». Τα δεδομένα του υπόπτου και τα στοιχεία της πτήσης του αποστέλλονται στο σχετικό αεροδρόμιο ή στον θαλάσσιο λιμένα που είναι υπεύθυνος για τη σύλληψη του υπόπτου. [Κάτω Χώρες, 2021] —Όλες οι εφαρμογές αναζήτησης στο SIS παρέχουν εύκολη δυνατότητα (ένα μικρό κόκκινο κουμπί ακριβώς κάτω από το όνομα του τελικού χρήστη) προβολής των πληροφοριών σχετικά με προειδοποιήσεις για την ποιότητα των δεδομένων όσον αφορά τις καταχωρίσεις SIS που δημιουργούνται ανά γραφείο (ανά κωδικό γραφείου), γεγονός που διευκολύνει τη διόρθωση σφαλμάτων στις εθνικές καταχωρίσεις SIS. [Ιταλία, 2021]

Αναφορά θετικού αποτελέσματος —Υπάρχουν διάφορες πρακτικές που εφαρμόζονται για τη διασφάλιση της αυτόματης κοινοποίησης θετικού αποτελέσματος αναζήτησης στο τμήμα SIRENE. Συγκεκριμένα: ·Εμφάνιση πληροφοριών στις οθόνες του αξιωματικού δεύτερης γραμμής σχετικά με θετικό αποτέλεσμα μόλις αυτό καταχωριστεί στην πρώτη γραμμή. Οι συνοριοφύλακες στο τμήμα SIRENE λαμβάνουν επίσης πληροφορίες σχετικά με θετικά αποτελέσματα μέσω της εφαρμογής για συνοριοφύλακες. [Πολωνία, 2015] ·Όταν ο εθνικός οργανισμός οδικών οχημάτων καταγράφει θετικό αποτέλεσμα αναζήτησης, το τμήμα SIRENE λαμβάνει αυτόματη ειδοποίηση μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Με αυτόν τον τρόπο, ο χειριστής SIRENE μπορεί να επαληθεύσει το θετικό αποτέλεσμα αναζήτησης και να επικοινωνήσει με τον Οργανισμό σε περίπτωση που ο τελευταίος δεν έχει αναλάβει την πρωτοβουλία. [Λουξεμβούργο, 2016] ·Η συνοριακή εφαρμογή έχει λειτουργία άμεσης «συνομιλίας» με τον διαχειριστή υποθέσεων στο τμήμα SIRENE, η οποία επιτρέπει την άμεση απευθείας επαφή με το τμήμα SIRENE σε περίπτωση που αποσταλεί εσωτερικό έντυπο αναφοράς θετικού αποτελέσματος αναζήτησης. [Κροατία, 2018] ·Οι τελικοί χρήστες μπορούν να αποστέλλουν ειδοποίηση θετικού αποτελέσματος στο SIRENE απευθείας από το παράθυρο επανεξέτασης καταχωρίσεων SIS (αυτόματη δημιουργία μηνύματος ηλεκτρονικού ταχυδρομείου). [Λιθουανία, 2018] ·Η εθνική εφαρμογή επιτρέπει στον τελικό χρήστη να αποστέλλει στιγμιαία μηνύματα (δηλαδή από την πρώτη στη δεύτερη γραμμή) για την παροχή περαιτέρω λεπτομερειών σχετικά με το θετικό αποτέλεσμα. [Φινλανδία, 2018] —Οι υπάλληλοι που διενεργούν συνοριακούς ελέγχους πρώτης γραμμής έχουν στη διάθεσή τους δομημένο έντυπο αναφοράς στην εφαρμογή συνοριακού ελέγχου, το οποίο χρησιμοποιείται για την περιγραφή των περιστάσεων που περιβάλλουν το θετικό αποτέλεσμα και για την αποστολή των πληροφοριών αυτών στον έλεγχο δεύτερης γραμμής. [Πολωνία, 2019] —Υπάρχει διαθέσιμο τυποποιημένο έντυπο αναφοράς θετικών αποτελεσμάτων για όλους τους τελικούς χρήστες. Οι τελικοί χρήστες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτό το έντυπο απευθείας μέσω των εφαρμογών που χρησιμοποιούνται για την πραγματοποίηση αναζήτησης στο SIS σε κρατικό επίπεδο ή μέσω του συστήματος διαχείρισης αρχείων της ομοσπονδιακής αστυνομίας. Το έντυπο αναφοράς θετικού αποτελέσματος είναι διαδραστικό και μπορεί να συμπληρωθεί εύκολα με χρήση των τιμών που παρέχονται στο πτυσσόμενο μενού. Εντοπίζει επίσης εσφαλμένες πληροφορίες που έχουν εισαχθεί στα πεδία ελεύθερου κειμένου. [Γερμανία, 2020] —Στο αεροδρόμιο, οι συνοριοφύλακες έχουν θεσπίσει αποτελεσματική διαδικασία παρακολούθησης της πορείας των θετικών αποτελεσμάτων σε καταχωρίσεις για διακριτική παρακολούθηση σε συνεργασία με τους τελωνειακούς υπαλλήλους. Όταν οι συνοριοφύλακες παρατηρήσουν ότι ένας επιβάτης υπόκειται σε αίτημα του SIS για διακριτική παρακολούθηση, το επισημαίνουν διακριτικά στους τελωνειακούς υπαλλήλους. [Γαλλία, 2021]

Κινητές συσκευές —Η σημαντική διάδοση της χρήσης κινητών συσκευών έχει αυξήσει τον συνολικό αριθμό αναζητήσεων και θετικών αποτελεσμάτων στο SIS. [Τσεχία, 2019] —Χρήση κινητής συσκευής που ελέγχει την αναγνώσιμη ζώνη των ταξιδιωτικών εγγράφων, εμφανίζει και αποθηκεύει τα δεδομένα από έγγραφα και πραγματοποιεί αναζητήσεις στις εθνικές βάσεις δεδομένων και στο SIS. Σε περίπτωση βλάβης των συστημάτων αναζήτησης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν κινητές συσκευές με εφαρμογές ανάγνωσης εγγράφων για πραγματοποίηση αναζήτησης στο SIS για τον έλεγχο της κυκλοφορίας επιβατών. [Ουγγαρία, 2019] —Η διανομή κινητών συσκευών με δυνατότητα αναζήτησης στο σύστημα πληροφοριών Σένγκεν διασφαλίζει ότι όλοι οι αστυνομικοί μπορούν εύκολα και γρήγορα να πραγματοποιούν αναζητήσεις στο σύστημα ανεξάρτητα από την τοποθεσία τους. [Βέλγιο, 2021]

Δημιουργία καταχώρισης

—Στη ροή εργασιών του SIRENE, δημιουργήθηκε προειδοποιητικό μήνυμα το οποίο υπενθυμίζει στις αρχές την ανάγκη εισαγωγής βιομετρικών στοιχείων, εφόσον είναι διαθέσιμα, κατά τη δημιουργία καταχώρισης στο SIS. [Κάτω Χώρες, 2021] —Κατά τη δημιουργία καταχωρίσεων SIS μέσω της εθνικής εφαρμογής, προστίθενται αυτόματα δεδομένα από προηγούμενα αρχεία. Επισυνάπτονται φωτογραφίες, ενώ τα στοιχεία ταυτότητας μπορούν να εισαχθούν αυτόματα στη νέα καταχώριση. [Γαλλία, 2021]

Εθνικά συστήματα SIS και ΤΠ

—Υπάρχει σύστημα καταχωρίσεων για την άμεση επισήμανση ανωμαλιών. Το εργαλείο παρακολούθησης αποστέλλει ηλεκτρονικά μηνύματα στους διαχειριστές του συστήματος σε περίπτωση ανωμαλίας. [Ιταλία, 2016] —Το κέντρο επιχειρήσεων ασφάλειας παρακολουθεί την ασφάλεια σε επίπεδο χρήστη ολόκληρου του αστυνομικού δικτύου, και εντοπίζει ανωμαλίες που ενδέχεται να υποδηλώνουν την ύπαρξη πιθανής επίθεσης. Όταν το κέντρο επιχειρήσεων ασφάλειας εντοπίζει ύποπτη χρήση, πρέπει να επεμβαίνει για να εξακριβώσει την πιθανή ανωμαλία. Η ενεργός παρακολούθηση της «ασυνήθιστης συμπεριφοράς» από τους τελικούς χρήστες που πραγματοποιούν αναζητήσεις τους επιτρέπει να εντοπίζουν ενδείξεις ακατάλληλης χρήσης του συστήματος πληροφοριών Σένγκεν και να αποτρέπουν πιθανούς κινδύνους για την ασφάλεια των δεδομένων. [Κάτω Χώρες, 2021]

Τμήμα SIRENE

Διαδικασίες SIRENE —Η εισαγγελία διαθέτει γραφείο εργασίας που είναι διαθέσιμο 24 ώρες το 24ωρο για παραπομπές από το τμήμα SIRENE. [Δανία, 2017] —Συμμετοχή του προσωπικού του SIRENE σε επιτόπιες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια αστυνομικών επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας. [Ελβετία, 2018] —Στα θύματα πλαστοπροσωπίας χορηγείται πιστοποιητικό σύμφωνα με τις εθνικές διαδικασίες. [Δανία, 2022] —Υπάρχει μηχανισμός για την υποβολή δακτυλικών αποτυπωμάτων από το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν στο εθνικό σύστημα αυτοματοποιημένης αναγνώρισης δακτυλικών αποτυπωμάτων μέσω του συστήματος ροής εργασιών SIRENE με αυτόματη λήψη απάντησης για θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα. Η διαδικασία αυτή κινείται μόνο όταν δημιουργείται φάκελος υπόθεσης στο σύστημα ροής εργασιών SIRENE. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, η διαδικασία δεν συνεπάγεται την αποθήκευση των δακτυλικών αποτυπωμάτων από το SIS στο εθνικό AFIS. [Ιρλανδία, 2021]

Σύστημα ροής εργασιών SIRENE —Στις εφαρμογές διαχείρισης υποθέσεων, όταν υπάρχει θετικό αποτέλεσμα σε καταχώριση που περιέχει ψευδώνυμα, πλαστοπροσωπία και/ή συνδέσμους, εμφανίζεται ένα παράθυρο που επισημαίνει την παρουσία αυτών των σχετικών πληροφοριών. Η ειδοποίηση αυτή αντιμετωπίζει αποτελεσματικά ένα από τα συνηθέστερα προβλήματα μεταξύ των εφαρμογών αναζήτησης στα διάφορα κράτη μέλη: τη δυσκολία να προβληθούν οι πληροφορίες αυτές στον τελικό χρήστη. [Ουγγαρία, 2019] —Το σύστημα ροής εργασιών SIRENE ελέγχει αυτόματα όλα τα εισερχόμενα μηνύματα από όλους τους διεθνείς διαύλους (συμπεριλαμβανομένων των εντύπων SIRENE), με βάση προκαθορισμένες λέξεις-κλειδιά. Τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που περιλαμβάνονται στα έντυπα ελέγχονται αυτόματα με βάση τις συνδεδεμένες βάσεις δεδομένων. Τα θετικά αποτελέσματα από τον εν λόγω έλεγχο επισημαίνονται με την ένδειξη «hot hits», ώστε να υποδεικνύεται ότι τα εν λόγω έντυπα θα πρέπει να εξετάζονται κατά προτεραιότητα. Χάρη στη λύση αυτή, το τμήμα SIRENE μπορεί να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τα εισερχόμενα αιτήματα χωρίς καθυστέρηση. [Λιχτενστάιν, 2021] —Το σύστημα ροής εργασιών περιέχει πολλές χρήσιμες λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας απευθείας αποστολής μηνυμάτων στους τελικούς χρήστες και αντιστρόφως, καθώς και κουμπιά συντόμευσης για τις λειτουργίες που χρησιμοποιούνται περισσότερο. [Ιρλανδία, 2021] —Τα εισερχόμενα έντυπα Α και Μ (που χρησιμοποιούνται για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τα ευρωπαϊκά εντάλματα σύλληψης και τις αιτήσεις έκδοσης, καθώς και σχετικά με διάφορες συμπληρωματικές πληροφορίες όταν δεν προβλέπεται διαδικασία, αντίστοιχα) σχετικά με πρόσωπα υποβάλλονται αυτομάτως σε επεξεργασία στο σύστημα διαχείρισης υποθέσεων SIRENE, το οποίο διαβιβάζει αυτομάτως τα εισερχόμενα έντυπα για καταχωρίσεις που σχετίζονται με την τρομοκρατία στη Υπηρεσία Ασφάλειας και Πληροφοριών της Δανίας. [Δανία, 2022] —Τα έντυπα SIRENE που δημιουργούνται από τους υπαλλήλους είναι προσυμπληρωμένα με δεδομένα καταχώρισης και διαθέτουν προκαθορισμένα κείμενα που μπορούν να προστεθούν μόνο με ένα κλικ. Τα προκαθορισμένα κείμενα είναι προσαρμοσμένα για κάθε μορφή και τύπο καταχώρισης. [Σλοβακία, 2019]

Κατάρτιση —Η εθνική αστυνομική υπηρεσία έχει υποστηρίξει σθεναρά την ανάπτυξη καλά σχεδιασμένων ενοτήτων ηλεκτρονικής μάθησης που αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποδοτικές στο πλαίσιο της πανδημίας, ώστε να προσεγγίσουν σχεδόν όλους τους ενδιαφερόμενους τελικούς χρήστες. Αναπτύχθηκαν επίσης εργαλεία για την παρακολούθηση της προόδου του εκπαιδευτικού κοινού και εισάχθηκαν προγράμματα επιμόρφωσης. Αυτό οδήγησε στην απόκτηση κατά μέσο όρο καλής γνώσης του συστήματος πληροφοριών Σένγκεν μεταξύ των τελικών χρηστών όσον αφορά το δυναμικό, τις λειτουργικές δυνατότητες και τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται. [Ιρλανδία, 2021] —Οι χειριστές SIRENE έχουν στη διάθεσή τους ένα ολοκληρωμένο εγχειρίδιο που καλύπτει τις εσωτερικές διαδικασίες για τη διεκπεραίωση των καταχωρίσεων SIS και, κυρίως, είναι προσβάσιμο απευθείας από την εφαρμογή διαχείρισης υποθέσεων SIRENE. [Νορβηγία, 2017]

6.Προστασία δεδομένων

—Τα μέλη του προσωπικού της αρχής προστασίας δεδομένων (ΑΠΔ) που ασχολούνται με ζητήματα που σχετίζονται με το Σύστημα Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις (VIS) και το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS) λαμβάνουν την κατάλληλη κατάρτιση, η οποία σχεδιάζεται ειδικά για κάθε άτομο χωριστά. [Κάτω Χώρες, 2021] —Ευρεία έννοια κατάρτισης του υπεύθυνου επεξεργασίας δεδομένων στο N.SIS και ειδικότερα παροχή ενοτήτων ηλεκτρονικής μάθησης και ολοκληρωμένη στρατηγική κατάρτισης για τους νέους υπαλλήλους [Κάτω Χώρες, 2021] —Αποκεντρωμένη δομή παρακολούθησης της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, στο πλαίσιο της οποίας οι αρμόδιοι επικοινωνίας για τα ζητήματα που αφορούν την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα είναι διαθέσιμοι σε κάθε αστυνομική μονάδα, ενώ δύο υπεύθυνοι προστασίας δεδομένων (ΥΠΔ) είναι υπεύθυνοι για τη γενική εποπτεία. [Κάτω Χώρες, 2021] —Ο υπεύθυνος προστασίας δεδομένων του υπευθύνου επεξεργασίας δεδομένων στο N.SIS έχει θεσπίσει ολοκληρωμένη πολιτική κοινοποίησης των παραβιάσεων δεδομένων, η οποία περιλαμβάνει διαδικασίες, εργαλεία και οδηγίες προς το προσωπικό. [Γερμανία, 2020] —Οι απαντήσεις στα υποκείμενα των δεδομένων από την αρχή που διαχειρίζεται το N.SIS είναι διαθέσιμες σε διάφορες γλώσσες. [Δανία, 2017] —Οι αρχές που διαχειρίζονται το N.SIS και το N.VIS δέχονται αιτήσεις που υποβάλλονται σε γλώσσες διαφορετικές από τη γλώσσα των κρατών μελών. [Λιθουανία, 2018] —Η πολύπλευρη (τακτική και ολοκληρωμένη) προσέγγιση του Υπουργείου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων όσον αφορά τον έλεγχο της διαδικασίας θεωρήσεων στο πλαίσιο του Συστήματος Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις. [Αυστρία, 2020] —Υπάρχει επαρκώς ανεπτυγμένο πρόγραμμα κατάρτισης σε θέματα προστασίας δεδομένων για το εκπατρισμένο προσωπικό στις προξενικές υπηρεσίες, καθώς και πρόγραμμα κατάρτισης σε θέματα προστασίας των δεδομένων το οποίο οργανώνεται σε συνεργασία με τον υπεύθυνο προστασίας δεδομένων του Υπουργείου Εξωτερικών και την Αρχή Προστασίας Δεδομένων. [Τσεχική Δημοκρατία, 2019] —Η Ομοσπονδιακή Αρχή Προστασίας Δεδομένων έχει δημιουργήσει εργαλεία για την εφαρμογή της τακτικής εποπτείας των αρχών του Ομοσπονδιακού Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν και του Συστήματος Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις και έχει ασκήσει διάφορες εποπτικές δραστηριότητες. [Γερμανία, 2020] —Εκτεταμένες δραστηριότητες του υπευθύνου επεξεργασίας δεδομένων του N.VIS σε σχέση με την εποπτεία των προξενείων και του εξωτερικού παρόχου υπηρεσιών, μεταξύ άλλων σε θέματα ασφάλειας και προστασίας των δεδομένων. Ειδικότερα, τα τελευταία χρόνια διενεργήθηκε σειρά αυτοελέγχων από τον υπεύθυνο επεξεργασίας δεδομένων του N.VIS. [Ισπανία, 2017]