Εισηγητής:

ο κ. Javier GARAT PÉREZ

Αίτηση γνωμοδότησης	Επιστολή της ισπανικής Προεδρίας του Συμβουλίου, 30.1.2023
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	28.6.2023
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	38/6/1
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	12.7.2023
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	580
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	155/0/0

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη στρατηγική σχετικά με την ενεργειακή μετάβαση του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ (1). Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ανάγκη μείωσης των εκπομπών CO2, και υποστηρίζει πλήρως την αναζήτηση (εμπορικά ή άλλως) βιώσιμων και ανανεώσιμων ενεργειακών εναλλακτικών λύσεων, καθώς και τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης από τρίτες χώρες. Η ΕΟΚΕ καλεί την κοινωνία, τις επιχειρήσεις και ιδίως τον τομέα της αλιείας να συμβάλουν στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.

1.2.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι ο τομέας της αλιείας αποτελεί μέρος της λύσης για τον μετριασμό των επιπτώσεων που έχει η κλιματική αλλαγή: οι αλιείς παρέχουν μία από τις υγιεινότερες ζωικές πρωτεΐνες με ένα από τα χαμηλότερα αποτυπώματα άνθρακα. Μάλιστα, σύμφωνα με τα στοιχεία της διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη, οι εκπομπές από τον τομέα ανέρχονται σε ποσοστό μεταξύ 0,1 % και 0,5 % του παγκόσμιου συνόλου το 2023. Ειδικότερα, ο ευρωπαϊκός στόλος έχει μειώσει τις εκπομπές του κατά 50 % από το 1990 (2). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αποτελεί βασικό στρατηγικό τομέα για την κοινωνία μας και είναι απαραίτητος για την κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού και την προώθηση της υγιεινής διατροφής. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ζητεί να συνεχίσουν να καταβάλλονται προσπάθειες για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη μείωση των εκπομπών.

1.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί ένα κατάλληλο και ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, στο οποίο θα συμβαδίζουν οι τεχνολογικές, υλικοτεχνικές και νομοθετικές εξελίξεις. Το αντίθετο θα έχει ως αποτέλεσμα δυσανάλογη αύξηση του κόστους (το οποίο δεν μπορεί να μετακυλιστεί στις τιμές πώλησης των ιχθύων, καθώς θα τους καθιστούσε προϊόν πολυτελείας), επιχειρηματικές ζημίες, επισφάλεια και ανεργία. Το κόστος της μετάβασης δεν θα πρέπει να είναι επαχθές για τους εργοδότες και τους εργαζομένους στους διάφορους θαλάσσιους τομείς ούτε να αφήνει κανέναν στο περιθώριο.

1.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η ανάπτυξη και η παγκόσμια διαθεσιμότητα εναλλακτικών και καινοτόμων πράσινων τεχνολογιών, νέων καυσίμων και πηγών ενέργειας με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση την οποία αντιμετωπίζει ο τομέας της αλιείας. Η ανάπτυξη των εν λόγω καυσίμων και των αναγκαίων υποδομών είναι καίριας σημασίας για την επίτευξη της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η ΕΟΚΕ θεωρεί τον υβριδισμό ως ενδιάμεση λύση, ακόμη και αν δεν συνεπάγεται την άμεση εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι μια δέσμη ενεργειακών λύσεων μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τις ευρωπαϊκές και τις εθνικές διοικήσεις για την αντιμετώπιση των κλιματικών προκλήσεων. Σήμερα το 100 % των αλιευτικών σκαφών κινείται χάρη στο ντίζελ. Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα ανανεώσιμα καύσιμα μη φυτικής προέλευσης και χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών είναι η πλέον βιώσιμη εναλλακτική λύση βραχυπρόθεσμα για την απομάκρυνση του αλιευτικού τομέα από τα ορυκτά καύσιμα, μολονότι σήμερα οι τιμές τους είναι ουσιαστικά διπλάσιες από του ντίζελ και η διαθεσιμότητά τους εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλή. Ενώ οι αερομεταφορές ακολουθούν χωριστή πορεία με την ανάπτυξη βιώσιμων καυσίμων αεροσκαφών και δεδομένου ότι άλλες τεχνολογίες, όπως το υδρογόνο και η ηλεκτρική ενέργεια, είναι καταλληλότερες για τομείς όπως η ναυτιλία και οι οδικές μεταφορές αντίστοιχα από ό,τι για τα αλιευτικά σκάφη, η ΕΟΚΕ ζητεί ένα σαφές πολιτικό μήνυμα που θα εξασφαλίζει την προτεραιότητα των αλιευτικών σκαφών σε αυτά τα υποκατάστατα καυσίμου έναντι της ναυτιλίας και των οδικών μεταφορών. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, όσο δεν αναπτύσσονται αυτά τα εναλλακτικά καύσιμα, δεν μπορούν να επιτευχθούν οι φιλόδοξοι στόχοι που ορίζονται τόσο στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία όσο και στη δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % (3).

1.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το τεράστιο κόστος της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές ενός τομέα που είναι δύσκολο να εξηλεκτριστεί, όπως η αλιεία, υπερβαίνει κατά πολύ το πεδίο εφαρμογής της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης. Το διακύβευμα είναι πώς να διατηρηθεί ζωντανός ο αλιευτικός τομέας και η συμβολή του στην επισιτιστική ασφάλεια. Είναι σημαντικό να υπάρχει θεσμική στήριξη και ειδικά μέτρα χρηματοδότησης και δανειοδότησης για όλα τα κράτη μέλη και τους στόλους τους. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για τους υφιστάμενους περιορισμούς του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας (ΕΤΘΑΥ), το οποίο, όπως αναγνωρίζεται από την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεν εξυπηρετεί την υλοποίηση αυτής της μετάβασης. Επιπλέον, προκειμένου να καλυφθεί το εν λόγω κόστος, η ΕΟΚΕ ζητεί να διερευνηθεί το ενδεχόμενο χρήσης και άλλων πηγών χρηματοδότησης, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η χρήση των δασμολογικών εισπράξεων για τη συνοριακή προσαρμογή άνθρακα και η κινητοποίηση πόρων που σχετίζονται με τη φορολογία της ενέργειας, με την ανακατανομή τους στον τομέα της αλιείας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ο ευρωπαϊκός στόλος είναι κατά μέσο όρο 31,5 ετών (4) και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει τη δημιουργία ταμείου έκτακτης ανάγκης για την επιτάχυνση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης μεγαλύτερη συμπληρωματικότητα μεταξύ των υφιστάμενων πολιτικών και των ταμείων συνοχής και περιφερειακής ανάπτυξης, προκειμένου να διευκολυνθεί η διοχέτευση των πόρων και να αποφευχθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ των περιφερειών.

1.7.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι οποιαδήποτε αλλαγή στην πηγή ενέργειας θα απαιτήσει νέα σκάφη με εξολοκλήρου νέο σχεδιασμό και μεγαλύτερη χωρητικότητα επί του σκάφους («ολική χωρητικότητα») για την εγκατάσταση των νέων μηχανημάτων. Ωστόσο, ο ορισμός και τα όρια της αλιευτικής ικανότητας που καθορίζονται στην κοινή αλιευτική πολιτική παρεμποδίζουν την πρόοδο αυτή. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάσει τον ορισμό της αλιευτικής ικανότητας προκειμένου να είναι δυνατή η εφαρμογή νέων τεχνολογιών που σχετίζονται με την ενεργειακή μετάβαση.

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί, μέχρι να καταστούν διαθέσιμες στο εμπόριο οι νέες τεχνολογίες πρόωσης και το νομοθετικό πλαίσιο να επιτρέψει τον εκσυγχρονισμό, την εγκατάσταση και τη χρήση των τεχνολογιών αυτών, να μην επιβάλει η ΕΕ φόρους στα καύσιμα (ντίζελ) που χρησιμοποιούνται για αλιευτικές δραστηριότητες.

1.9.

Η ΕΟΚΕ συγχαίρει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την πρόταση θέσπισης της νέας πολυμερούς σύμπραξης για την ενεργειακή μετάβαση. Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη τη διαβούλευση όχι μόνο με τον τομέα της αλιείας, αλλά και με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων, τους τεχνικούς εμπειρογνώμονες, τα ναυπηγεία, τους μηχανικούς και τους λιμένες για την εξεύρεση συγκεκριμένων, πρακτικών και βιώσιμων λύσεων. Η ΕΟΚΕ ζητεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ικανότητας κατασκευής αλιευτικών σκαφών φιλικών προς το περιβάλλον. Ένα τέτοιο σχέδιο θα πρέπει να προβλέπει ιδιαίτερα ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση για τα ναυπηγεία.

1.10.

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ ζητεί την προώθηση πιλοτικών έργων για νέες πηγές ενέργειας, τη δημιουργία καινοτόμων αξιακών αλυσίδων του θαλάσσιου κλάδου, τη μέριμνα για την εξοικείωση των χρηστών με νέες, άγνωστες για αυτούς τεχνολογίες, τη δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας χάρη στην ανάπτυξη μιας νέας βιομηχανικής δραστηριότητας και την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας. Η ΕΟΚΕ ζητεί επιπλέον να διατεθούν πόροι ώστε τα πληρώματα να μπορούν να χειρίζονται τις νέες τεχνολογίες επί του σκάφους με ασφαλή και αποτελεσματικό τρόπο. Ο μόνος τρόπος για τη δίκαιη αντιμετώπιση των επιπτώσεων της μετάβασης είναι να αποφευχθεί η δυσανάλογη επιβάρυνση των εργαζομένων ή των επιχειρήσεων.

1.11.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να αξιοποιήσει την ευκαιρία της παρούσας διερευνητικής γνωμοδότησης για να εντάξει το πρόβλημα της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές σε ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο. Στο τελευταίο κεφάλαιο περιγράφεται ένα όραμα για το μέλλον ενός βιώσιμου αλιευτικού τομέα στην ΕΕ, το οποίο θα πρέπει να καθοδηγεί τις μελλοντικές εργασίες της ΕΟΚΕ.

2.   Ιστορικό

2.1.

Στις 21 Φεβρουαρίου 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τη στρατηγική για την ενεργειακή μετάβαση του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ. Στη στρατηγική τονίζεται η ανάγκη μείωσης της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και μετάβασης σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών το συντομότερο δυνατόν, σύμφωνα με τις φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας για επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας στην ΕΕ έως το 2050.

2.2.

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι η ενέργεια αποτελεί μία από τις κύριες συνιστώσες των λειτουργικών δαπανών του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ. Η αύξηση των τιμών της ενέργειας είχε ως αποτέλεσμα οι τιμές του πετρελαίου εσωτερικής καύσης πλοίων να υπερδιπλασιαστούν το 2022 σε σύγκριση με τις μέσες τιμές του 2021, θέτοντας την οικονομική βιωσιμότητα του στόλου της ΕΕ και των ενωσιακών δραστηριοτήτων υδατοκαλλιέργειας υπό τεράστια πίεση. Στο πλαίσιο αυτό, περί το 40 % του στόλου παράκτιας αλιείας, το 66 % του στόλου υπερπόντιας αλιείας και το 87 % του στόλου μεγάλων αποστάσεων δεν ήταν κερδοφόρα για τις τιμές ενέργειας του 2022. Ως εκ τούτου, για να συνεχίσει να λειτουργεί, μεγάλο μέρος του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας χρειάστηκε χρηματοδοτική στήριξη από τα κράτη μέλη και από τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ.

2.3.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπογραμμίζει, στο πλαίσιο αυτό, τη δομική τρωτότητα του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ. Για να αλλάξει αυτή η κατάσταση, η ανακοίνωση προτείνει διάφορες γραμμές δράσης: — καινοτόμες τεχνολογίες και πρακτικές για την ενεργειακή μετάβαση, — κανονιστικό και δημοσιονομικό πλαίσιο για την αλιεία κατάλληλο για την ενεργειακή μετάβαση, — προσδιορισμό και αντιμετώπιση των προκλήσεων και των εμποδίων της ενεργειακής μετάβασης, — διευκόλυνση της ενεργειακής μετάβασης στον τομέα της αλιείας: δημιουργία πλατφορμών και κατάρτιση μελετών.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

Εκπομπές

3.1.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τη δέσμευση για ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα έως το 2050 και τονίζει την ανάγκη να επιταχυνθεί η ενεργειακή μετάβαση και η απαλλαγή του αλιευτικού τομέα από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η μετάβαση αυτή πρέπει να είναι ισορροπημένη, ώστε το βάρος της προσαρμογής να κατανεμηθεί σε όλες τις επιχειρήσεις κατά τρόπο που να μην στρεβλώνει τη λειτουργικότητα. Επιπλέον, πρέπει να μπορεί να εφαρμοστεί και να λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του στόλου (ιδίως το μέγεθος και τη λειτουργία του σκάφους), ώστε η παραγωγική δομή να έχει την ικανότητα υιοθέτησης νέων τεχνολογιών για την ένταξη νέων μεθόδων κίνησης.

3.2.

Ενώ οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών αυξήθηκαν παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια, οι εκπομπές από τον αλιευτικό στόλο της ΕΕ έχουν μειωθεί έως και κατά 50 % (5) χάρη στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης (βλέπε παραδείγματα στα σημεία 4.11 και 4.12) και στη μείωση του μεγέθους του στόλου. Όσον αφορά το τελευταίο σημείο, παρά τις διευρύνσεις της ΕΕ, ο αριθμός των σκαφών της ΕΕ το 2020 ήταν 73 716 (6) έναντι 103 834 το 1996, δηλαδή 30 000 λιγότερα αλιευτικά σκάφη μέσα σε μια εικοσιπενταετία, με μόλις 56 111 ενεργά σκάφη (75 % κάτω των 12 μέτρων). Οι αριθμοί για την Ευρώπη συρρικνώνονται ακόμη περισσότερο έναντι των παγκόσμιων, καθώς ο παγκόσμιος στόλος εκτιμάτο σε 4,1 εκατομμύρια αλιευτικά σκάφη το 2020 (7). Εκτιμάται ότι, με 564 000 σκάφη, η Κίνα διαθέτει τον μεγαλύτερο αλιευτικό στόλο στον κόσμο. Όσον αφορά την αλιευτική παραγωγή, η Κίνα αντιπροσώπευε σχεδόν το 15 % των παγκόσμιων αλιευμάτων το 2020, ενώ η ΕΕ αντιπροσωπεύει το 4 % των παγκόσμιων αλιευμάτων. Με βάση τα ανωτέρω, είναι ζωτικής σημασίας να διατηρηθεί ένας σύγχρονος και ανταγωνιστικός ευρωπαϊκός αλιευτικός στόλος.

3.3.

Για την αξιολόγηση της προόδου όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών CO2 από τον στόλο, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να καθοριστεί ένα έτος αναφοράς που δεν θα θέτει σε μειονεκτική μοίρα τον τομέα, θα αναγνωρίζει τις προσπάθειές του και θα συνεχίζει να προωθεί την ουδετερότητα. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την πρόοδο του στόλου της ΕΕ στην πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα από το 1990. Ως εκ τούτου, θεωρεί ότι ο ορισμός του 2005 ή του 2008 ως έτους αναφοράς για τη μείωση των εκπομπών στον τομέα της αλιείας, απλώς δεν θα αναγνώριζε την πρόοδο που έχει σημειωθεί και θα έβλαπτε τον κλάδο, δεδομένων των ιδιαιτεροτήτων και των περιορισμών που συνδέονται με τον αλιευτικό κλάδο.

Μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας χαμηλών ή μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών

3.4.

Ο τομέας της αλιείας εξαρτάται πλήρως από τα ορυκτά καύσιμα, γεγονός που σημαίνει ότι οποιαδήποτε λύση πρέπει να εξετάζεται μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, δεδομένης της ανάγκης να καταπολεμηθεί η κλιματική αλλαγή και να αξιοποιηθεί η τεχνολογική πρόοδος σε άλλους τομείς, πρέπει να δρομολογηθεί επειγόντως η αναζήτηση λύσεων για τον τομέα της αλιείας, με τη στήριξη ενός ταμείου έκτακτης ανάγκης για την επιτάχυνση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές.

3.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει, ως πιο ρεαλιστικά μέτρα βραχυπρόθεσμα, τις μεικτές λύσεις, όπως την εισαγωγή υβριδικών κινητήρων, τις υφιστάμενες τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ηλιακή, αιολική, ηλεκτρική) με συμπληρωματικό ή βοηθητικό τρόπο, καθώς και τη χρήση προηγμένων εναλλακτικών καυσίμων (που δεν παράγονται από καλλιέργειες τροφίμων και ζωοτροφών).

3.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ιδίως τα ανανεώσιμα καύσιμα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών λόγω της συμβατότητάς τους με τους συμβατικούς κινητήρες εσωτερικής καύσης και με τα υφιστάμενα συστήματα εφοδιασμού και την παραγωγή τους. Επιπλέον, η διανομή τους μπορεί να πραγματοποιείται με τη χρήση υφιστάμενων βιομηχανικών εγκαταστάσεων, όπως τα διυλιστήρια. Επίσης, αυξάνουν την ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης, καθώς για την παραγωγή τους χρησιμοποιούνται εγχώριες πρώτες ύλες, σε αντίθεση με το πετρέλαιο ή τα ορυκτά που απαιτούνται για την παραγωγή συσσωρευτών. Αυτά τα καύσιμα δημιουργούν επίσης μεγάλες ευκαιρίες για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και βιομηχανικού πλούτου, ενώ ο ρόλος τους μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για την ώθηση της οικονομίας της Ευρώπης. Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα ανανεώσιμα καύσιμα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών είναι σήμερα ακριβότερα από το πετρέλαιο ντίζελ και η διαθεσιμότητά τους εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλή.

3.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ορισμένες από τις νέες εναλλακτικές πηγές πρόωσης, όπως η ηλεκτρική ενέργεια, είχαν ακριβύνει ήδη πριν από την απρόκλητη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Συνεπώς, η ΕΕ πρέπει να λάβει υπόψη ότι η μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα σε άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν οδηγεί πάντα σε χαμηλότερο κόστος.

Ανάγκη ανανέωσης του στόλου και ενδεδειγμένοι μηχανισμοί χρηματοδότησης

3.8.

Εκτός από την ανάγκη κάλυψης των κενών σε τεχνολογικές γνώσεις και καινοτομία, υπάρχει ένας περιοριστικός παράγοντας που είναι εγγενής στον σημερινό ευρωπαϊκό αλιευτικό στόλο, το γεγονός ότι οι μέσοι όροι ηλικίας των σκαφών υπερβαίνουν τα 30 έτη. Αυτό εμποδίζει τις ναυτιλιακές εταιρείες να σχεδιάσουν το μεγαλύτερο μέρος των ενδεχόμενων επενδύσεων εκσυγχρονισμού. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η απλή αλλαγή κινητήρα δεν είναι ούτε επαρκής ούτε εφικτή σε τόσο παλαιά σκάφη. Αυτό καθιστά απαραίτητη την κατάστρωση ενός σχεδίου ανανέωσης του στόλου της ΕΕ, που θα δώσει τη δυνατότητα να ολοκληρωθεί η δημιουργία μιας βιώσιμης αλιείας με σύγχρονα σκάφη, του 21ου αιώνα. Η στρατηγική αυτή θα συμβάλει επίσης στη βελτίωση των κοινωνικοοικονομικών προοπτικών του στόλου.

3.9.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κατάρτιση ενός ειδικού οδηγού και μιας ειδικής βάσης δεδομένων σχετικά με τις χρηματοδοτήσεις και τα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ για την ενεργειακή μετάβαση. Ωστόσο, το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» της ΕΕ δεν προβλέπει επί του παρόντος καμία ανακοίνωση υποβολής προτάσεων ειδικά για την αλιεία. Επιπλέον, υπάρχουν ισχυροί χρηματοδοτικοί περιορισμοί στο πλαίσιο του νέου ΕΤΘΑΥ, καθώς παρέχει μόνο χαμηλά ποσοστά στήριξης για επενδύσεις σε στόλους και οι επιδοτήσεις εξαρτώνται από το μέγεθος των σκαφών (π.χ. τα μέτρα χρηματοδότησης για την αντικατάσταση κινητήρων περιορίζονται σε σκάφη μικρότερα των 24 m). Επιπλέον, η χρηματοδότηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από παράγοντες όπως η ισορροπία του στόλου, η απουσία σοβαρών παραβάσεων και η αλιευτική ικανότητα, η οποία δυστυχώς εξακολουθεί να μη μετράται σωστά. Με βάση τα ανωτέρω, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη τη δημιουργία ειδικού ταμείου και πιστώσεων για τον εκσυγχρονισμό και την ανανέωση του στόλου.

Εμπόδια στην ενεργειακή μετάβαση

3.10.

Κατά γενικό κανόνα, οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας απαιτούν περισσότερο χώρο και συνιστούν πρόσθετο κίνδυνο για την ασφάλεια επί του σκάφους. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον ναυτιλιακό κλάδο, ο τομέας της αλιείας έχει να αντιμετωπίσει περιορισμούς χωρητικότητας στην ΕΕ όσον αφορά την ολική χωρητικότητα (χώρο), γεγονός που καθιστά ακόμη δυσκολότερη την εγκατάσταση στα σκάφη νέων τεχνολογιών και την πραγματοποίηση επενδύσεων. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εφαρμογή ορισμένων τεχνολογιών για απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές στα αλιευτικά σκάφη μικρής κλίμακας είναι ακόμη πιο δύσκολη.

3.11.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο ανεπαρκής ορισμός της αλιευτικής ικανότητας στην κοινή αλιευτική πολιτική (ΚΑλΠ) δυσχεραίνει όχι μόνο τον εκσυγχρονισμό του στόλου για την εγκατάσταση νέων τεχνολογιών εν γένει, αλλά και τις κοινωνικές βελτιώσεις και τις βελτιώσεις ασφαλείας. Ο χώρος επί του σκάφους που προορίζεται για την κουζίνα, τις καμπίνες, τις τουαλέτες ή τους χώρους αναψυχής, ο οποίος δεν έχει καμία σχέση με την ικανότητα αλίευσης ή αποθήκευσης ιχθύων, προσμετράται επί του παρόντος στην αλιευτική ικανότητα. Η ΚΑλΠ έρχεται σε σαφή αντίθεση με τις απαιτήσεις που ορίζονται στην κοινωνική νομοθεσία (8), όπως είναι η σύμβαση C188 της ΔΟΕ για την εργασία στον τομέα της αλιείας.

3.12.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η στρατηγική για την ενεργειακή μετάβαση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τους παράγοντες αυτούς και συνεπώς να προτείνει αναθεώρηση των μέτρων για τη χωρητικότητα, ώστε να καταστεί δυνατή η εγκατάσταση νέων τεχνολογιών και ο εκσυγχρονισμός του στόλου. Τα νέα μέτρα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν είναι η «καθαρή χωρητικότητα» ή οι μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται στη Νορβηγία και την Ισλανδία, που αποκλείουν από τον υπολογισμό τούς χώρους που προορίζονται για αναψυχή και ανάπαυση των εργαζομένων σε συνάρτηση με παράγοντες όπως η χορηγούμενη ποσόστωση ή το μέγεθος του σκάφους. Η αναθεώρηση αυτή θα καταστήσει επιπλέον ευκολότερο το να συμπεριληφθούν οι βελτιώσεις των συνθηκών διαβίωσης που απαιτούνται για να καταστεί ο τομέας ελκυστικότερος για το νεανικό εργατικό δυναμικό, να αντιμετωπιστεί το χάσμα μεταξύ των γενεών και να διευκολυνθεί η ένταξη των γυναικών στον τομέα της αλιείας.

Φορολόγηση των παραδοσιακών καυσίμων

3.13.

Δεδομένου ότι μια νέα κατασκευή θα συνιστούσε οικονομικό κίνδυνο για τους πλοιοκτήτες της ΕΕ, η ΕΟΚΕ ζητεί την υιοθέτηση πολιτικών που θα παρέχουν ασφάλεια δικαίου στις πλοιοκτήτριες εταιρείες. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να παγώσει η θέσπιση νέων φόρων στο παραδοσιακό αλιευτικό καύσιμο (ντίζελ), μέχρι να είναι διαθέσιμες στο εμπόριο οι νέες τεχνολογίες πρόωσης και καυσίμων και να θεσπιστούν πλήρως τα νομοθετικά πλαίσια για την αντιμετώπιση των αναγκαίων ανακαινίσεων· το αντίθετο μόνο θα έβλαπτε τον τομέα.

Σύμπραξη για μια ενεργειακή μετάβαση στους τομείς της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ

3.14.

Ο κλάδος δεν διαθέτει κατευθυντήριες γραμμές, ούτε από τους παρόχους τεχνολογίας ούτε από τους φορείς χάραξης πολιτικής, όσον αφορά την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συγκροτήσει ομάδα εμπειρογνωμόνων για την παροχή συμβουλών σχετικά με τις διάφορες διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις, τις μελλοντικές εξελίξεις, την αγορά κ.λπ. Θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να προσδιοριστούν οι τεχνολογίες που λειτουργούν καλύτερα για κάθε τμήμα του στόλου και κάθε περιφέρεια, καθώς ενδέχεται να είναι αναγκαίος ο συνδυασμός διαφορετικών πηγών ενέργειας. Επιπλέον, θα είναι χρήσιμο να πραγματοποιηθούν εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την αλυσίδα του θαλάσσιου κλάδου με σκοπό την παροχή κινήτρων για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές.

Γαλάζια οικονομία

3.15.

Η γαλάζια οικονομία καλύπτει όλες τις οικονομικές δραστηριότητες που εξαρτώνται από τη θάλασσα. Οι διάφοροι τομείς που απαρτίζουν τη γαλάζια οικονομία είναι αλληλεξαρτώμενοι (αλιεία, βιοτεχνολογία, ναυτιλία, θαλάσσιες μεταφορές, υδατοκαλλιέργεια, ναυπηγεία, αλυσίδα εφοδιασμού, εφοδιαστική και μεταφορές), εφόσον βασίζονται σε κοινές αρμοδιότητες και κοινές υποδομές (λιμένες, δίκτυα εφοδιαστικής και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας) και στη βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων πόρων. Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να εφαρμοστεί μια ολιστική στρατηγική απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και να εξευρεθούν συνέργειες μεταξύ των διαφόρων κρίκων της αλυσίδας. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί επαρκείς ανθρώπινους πόρους και δεξιότητες για τον σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία σύγχρονων σκαφών. Η προσέλκυση ειδικευμένου εργατικού δυναμικού είναι απαραίτητη.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

Προηγμένα καύσιμα

4.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει το δυναμικό των προηγμένων καυσίμων που δεν παράγονται από καλλιέργειες τροφίμων και ζωοτροφών στο πεδίο της κυκλικής οικονομίας, της καταπολέμησης της μείωσης του πληθυσμού στις αγροτικές παράκτιες περιοχές και, φυσικά, της ενίσχυσης της ενεργειακής ανεξαρτησίας της ΕΕ. Πράγματι, σύμφωνα με τους στόχους της ΕΕ για ουδετερότητα ως προς τις εκπομπές CO2, οι καθαρές εκπομπές CO2 των εν λόγω εναλλακτικών καυσίμων κατά την καύση εντός των κινητήρων μπορούν να γίνουν μηδενικές σε περίπτωση παραγωγής τους με ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές.

4.2.

Για διάφορους λόγους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή περιορίζει τη χρήση βιοκαυσίμων φυτικής προέλευσης, κάτι που η ΕΟΚΕ έχει επικροτήσει σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της. Ωστόσο, δεν υπάρχει σαφής στρατηγική για την ανάπτυξη και την καθιέρωση εναλλακτικών καυσίμων, τα οποία θα ήταν σημαντικά όχι μόνο για τον τομέα της αλιείας αλλά και για άλλους κλάδους. Υπάρχει επίσης έλλειψη ιεράρχησης ως προς το ποιοι από τους τομείς που είναι δύσκολο να απαλλαγούν από τις ανθρακούχες εκπομπές (στους οποίους συγκαταλέγεται η αλιεία) θα πρέπει να έχουν κατά προτεραιότητα πρόσβαση στα εν λόγω καύσιμα. Αυτό περιπλέκει τις προσπάθειες του αλιευτικού τομέα για την όσο το δυνατόν ταχύτερη προώθηση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα ανανεώσιμα καύσιμα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών αποτελούν μια επιλογή κοινής λογικής στην πορεία προς την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές τομέων που είναι δύσκολο να εξηλεκτριστούν, όπως η αλιεία. Τα προηγμένα εναλλακτικά καύσιμα που δεν παράγονται από καλλιέργειες τροφίμων και ζωοτροφών θα είναι πιο ακριβά, λόγω ελλείψεων και απαιτητικότερης τεχνολογίας. Προς τούτο, όπως έχει ήδη τονίσει η ΕΟΚΕ (9), η διαφορά τιμής μεταξύ των ορυκτών και των εναλλακτικών καυσίμων πρέπει να γεφυρωθεί και τα καθαρότερα καύσιμα να καταστούν οικονομικά προσιτότερα και ευρέως διαθέσιμα.

4.3.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι το βιοντίζελ που χρησιμοποιείται σήμερα προέρχεται από καλλιέργειες (φοινικελαίου, κράμβης, σόγιας και ηλίανθου) που δεν θα επαρκούσαν για πλήρη απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές· επιπλέον, δεν υπάρχει αρκετή πρώτη ύλη. Η (μη διαθέσιμη ακόμη) λύση θα ήταν η ανάμειξη του σημερινού πετρελαίου ντίζελ με αυξανόμενες ποσότητες ηλεκτροντίζελ, ενός συνθετικού καυσίμου το οποίο κατασκευάζεται από πράσινο βασισμένο στην ηλεκτρική ενέργεια υδρογόνο και δεσμευμένο CO2. Τα εν λόγω συνθετικά καύσιμα παράγονται από διοξείδιο του άνθρακα το οποίο έχει προηγουμένως δεσμευτεί από την ατμόσφαιρα ή από βιομηχανικές διεργασίες που παράγουν CO2, προτού αυτό απελευθερωθεί.

4.4.

Αρχικά, τα βιώσιμα προηγμένα καύσιμα δεν θα παράγονται σε επαρκείς ποσότητες ώστε να ανταποκρίνονται στη ζήτηση του αλιευτικού κλάδου. Εκτιμάται ότι θα παράγονται 50 μεγατόνοι παγκοσμίως το 2050 (οι θαλάσσιες μεταφορές καταναλώνουν σήμερα 300 μεγατόνους περίπου και οι βαριές οδικές μεταφορές 900 μεγατόνους περίπου). Ωστόσο, μέχρι τότε, αναμένεται ότι τα φορτηγά θα είναι ηλεκτροκίνητα, οπότε θα είναι αναμενόμενο το σύνολο να προορίζεται για τα πλοία. Το 2020, ο τομέας της αλιείας στην Ευρώπη κατανάλωσε περί τα 1 900 εκατομμύρια λίτρα πετρελαίου εσωτερικής καύσης πλοίων. Πρέπει να ληφθούν πολιτικές αποφάσεις για να διασφαλιστεί ότι θα πραγματοποιηθεί η εν λόγω ιεράρχηση προτεραιοτήτων.

4.5.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί την επιτάχυνση της ανάπτυξης και της παραγωγής προηγμένων καυσίμων που δεν βασίζονται σε καλλιέργειες τροφίμων και ζωοτροφών (10), καθώς και τη λήψη σαφούς πολιτικής απόφασης που θα δίνει στα αλιευτικά σκάφη την κατά προτεραιότητα πρόσβαση σε αυτά τα προηγμένα καύσιμα σε προσιτή τιμή.

Εναλλακτικές της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές: εναλλακτικά προωστικά συστήματα

4.6.

Διάφορες πρωτοβουλίες στον τομέα της ενέργειας έχουν αναπτυχθεί παγκοσμίως· ωστόσο, οι περισσότερες είναι πιλοτικά έργα που έχουν ως επακόλουθο ορισμένες προκλήσεις όσον αφορά την εγκατάσταση και τη χρήση τους στον τομέα της αλιείας. Μια άλλη πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η ανάγκη ανάπτυξης υποδομών στην Ευρώπη και στους αλιευτικούς λιμένες τρίτων χωρών για την επαναφόρτιση αλιευτικών σκαφών, παρομοίως με ό,τι συμβαίνει με τα χερσαία οχήματα. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επικροτεί τα πιλοτικά έργα που δρομολογήθηκαν για τη φόρτιση στα ανοιχτά μέσω της χρήσης πλωτήρων ή αιολικών πάρκων (11). Με τον τρόπο αυτό, ένα ηλεκτρικό ή υβριδικό σκάφος θα είναι σε θέση να επαναφορτίζει τις μπαταρίες του χωρίς να χρειάζεται να προσεγγίσει τον λιμένα.

4.7.

Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) ως καύσιμο πλοίων αποτελεί ήδη πραγματικότητα καθώς παράγεται και διαθέτει υποδομές, ιδίως στην Ευρώπη. Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη (12) δείχνει ότι, παρόλο που οι κινητήρες ΥΦΑ εκπέμπουν 25 % λιγότερο CO2 από το πετρέλαιο ντίζελ ανά μονάδα ισχύος κινητήρα, το αέριο αυτό αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από μεθάνιο, οι επιπτώσεις του οποίου στο φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι πολύ υψηλότερες από αυτές του CO2. Στη μελέτη εκτιμάται ότι, σε μια περίοδο 100 ετών, τα οφέλη από τη χρήση του ΥΦΑ όσον αφορά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα είναι μόλις 15 %. Για τον λόγο αυτό, το ΥΦΑ αποτελεί σημαντικό βήμα προόδου, αλλά δεν μπορεί να θεωρηθεί οριστική λύση μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, θα πρέπει να αναμειγνύεται με βιομεθάνιο και e-μεθάνιο, ανεπαρκή και ακριβά καύσιμα. Οι δεξαμενές είναι τρεις φορές μεγαλύτερες από τις κανονικές και τοποθετούνται στο κατάστρωμα, προκαλώντας προβλήματα χωρητικότητας και ασφάλειας.

4.8.

Αν και η αμμωνία δεν αποτελεί βιώσιμη εναλλακτική λύση ως μέσο πρόωσης, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία της στη διαδικασία απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η ψύξη με αμμωνία χρησιμοποιείται ευρέως σε μεγάλα αλιευτικά σκάφη, ιδίως σε εκείνα που καταψύχουν ή κατεργάζονται τα αλιεύματά τους επί του σκάφους. Αυτή η πηγή ενέργειας είναι φιλική προς το περιβάλλον, διότι δεν έχει γνωστή επίδραση στη στιβάδα του όζοντος. Ωστόσο, πρόκειται για αέριο και, ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να ενισχυθεί η ασφάλεια των αλιευτικών σκαφών και η πρόληψη των διαρροών.

4.9.

Ούτε η χρήση υδρογόνου (H2) φαίνεται βιώσιμη στον τομέα της αλιείας, και μάλιστα είναι δύσκολη για τα εμπορικά σκάφη. Η κύρια αιτία είναι ότι θα απαιτούνταν δεξαμενές αποθήκευσης τέσσερις φορές μεγαλύτερες απ’ ό,τι για τα ορυκτά καύσιμα. Ωστόσο, αξίζουν ιδιαίτερη μνεία οι κινητήρες με κυψέλες καυσίμου που τροφοδοτούνται με υδρογόνο. Πρόκειται για μια ηλεκτροχημική διάταξη που μετατρέπει άμεσα τη χημική ενέργεια σε ηλεκτρική. Η ηλεκτροχημική διεργασία είναι εξαιρετικά αποδοτική και έχει ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ιδίως εάν η ηλεκτρόλυση (που απαιτεί ενέργεια) παράγεται από ηλιακές ή αιολικές πηγές. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι έχει ενδιαφέρον να μελετηθούν οι δυνατότητες ανάπτυξης αυτής της τεχνολογίας για τα αλιευτικά σκάφη, ακόμα και για τη χρήση της ως βοηθητικής ενέργειας στο σκάφος.

4.10.

Όσον αφορά τα νεότευκτα σκάφη, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη διερεύνηση και την εφαρμογή τεχνολογικών λύσεων κατάλληλων για τα εμπορικά πλοία. Για παράδειγμα, φαίνεται ότι η μεθανόλη θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε κινητήρες διπλού καυσίμου με την προσδοκία να χρησιμοποιείται ντίζελ και να προστίθεται βαθμιαία μείγμα μεθανόλης, εφόσον αρχίζει να υπάρχει πράσινη μεθανόλη. Άλλες τεχνολογίες και τομείς βελτίωσης που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν είναι τα υποβοηθούμενα από ιστία αλιευτικά σκάφη, η βελτιωμένη υδροδυναμική, τα βελτιωμένα ενεργειακά συστήματα, όπως η μετάβαση σε ηλεκτρικούς μηχανισμούς από μηχανικούς/υδραυλικούς μηχανισμούς, και η ελαφριά κατασκευή και τα υλικά (π.χ. μη μεταλλικές θύρες τράτας).

4.11.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ο αλιευτικός κλάδος συνεργάζεται επί δεκαετίες με την επιστημονική κοινότητα για τη βελτίωση του σχεδιασμού και της αποδοτικότητας των αλιευτικών εργαλείων. Έχει ήδη επιτευχθεί μεγάλη τεχνική πρόοδος με πολλές καινοτόμες αλιευτικές τεχνικές ως αποτέλεσμα της αύξησης της επιλεκτικότητας, της μείωσης της επαφής με τον θαλάσσιο πυθμένα και/ή της αντίστασης στην πλοήγηση, καθώς και της μείωσης της χρήσης καυσίμων (13). Ένα παράδειγμα καινοτόμου εργαλείου είναι οι θύρες ημιπελαγικής τράτας που μπορούν να αποτρέπουν την επαφή με τον θαλάσσιο πυθμένα λειτουργώντας σε απόσταση 2-5 μέτρων από τον βυθό. Η τεχνική αυτή έχει σημαντικά μικρότερο αντίκτυπο στα βενθικά οικοσυστήματα και οδηγεί σε λιγότερα παρεμπίπτοντα αλιεύματα. Η νέα αυτή τεχνολογία μειώνει επίσης την κατανάλωση καυσίμων και, ως εκ τούτου, τη ρύπανση και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

4.12.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η μείωση του οικολογικού αποτυπώματος της αλιείας δεν θα εξαρτηθεί μόνο από δράσεις που σχετίζονται με την πρόωση. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΕ θα πρέπει να επενδύσει σε νέες εμπορικές χρήσεις των θαλάσσιων προϊόντων (φαρμακευτικά προϊόντα, καλλυντικά κ.λπ.) για τη μέγιστη δυνατή χρήση των αλιευμάτων. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης παράλληλα να παράσχει κίνητρα στις επιχειρήσεις για την αγορά ανακυκλώσιμων υλικών, να προωθήσει πρωτοβουλίες κυκλικής οικονομίας επί των σκαφών για την επαναχρησιμοποίηση των αποβλήτων και να χρηματοδοτήσει προγράμματα συλλογής θαλάσσιων απορριμμάτων όπως το «Fishing for litter» (14). Η βελτίωση της κατάστασης των ιχθυαποθεμάτων οδήγησε επίσης σε μείωση της αλιευτικής προσπάθειας και, συνεπώς, του χρόνου αλιείας, καθώς και της κατανάλωσης καυσίμων. Ομοίως, μπορούν να επιτευχθούν μειώσεις των εκπομπών μέσω της βελτιστοποίησης της διαχείρισης και της εφοδιαστικής του στόλου (5-50 % μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου) και της βελτιστοποίησης των αλιευτικών εξορμήσεων (1-10 % μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου) (15).

4.13.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ορισμένες νέες τεχνολογίες προσφέρουν περιορισμένη αυτονομία στα αλιευτικά σκάφη. Για παράδειγμα, τα υφιστάμενα πιλοτικά μοντέλα ηλεκτρικής ενέργειας προσφέρουν αυτονομία 5-6 ωρών που δεν επαρκεί για μια ολόκληρη ημέρα αλιείας (η οποία μπορεί να διαρκέσει έως 12-14 ώρες), χωρίς να αναφερθούμε στα αλιευτικά ταξίδια αρκετών εβδομάδων. Εξίσου σημαντική είναι η βελτίωση του σχεδιασμού και της αποδοτικότητας του σκάφους.

5.    «Μια φιλική προσέγγιση προς τα αλιεύματα και τους αλιείς»: ένα όραμα για το μέλλον ενός βιώσιμου αλιευτικού τομέα στην ΕΕ

5.1.

Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει αναπτύξει στρατηγικά οράματα σε διάφορους τομείς: στην ολοκληρωμένη πολιτική για τα τρόφιμα (16), στη βιώσιμη αγροτική και αστική ανάπτυξη (17), καθώς και στην οικονομία της ευημερίας (18). Είναι καιρός η ΕΟΚΕ να αναπτύξει επίσης ένα μακροπρόθεσμο ολοκληρωμένο όραμα για έναν βιώσιμο αλιευτικό τομέα της ΕΕ, ένα όραμα το οποίο, σε συνδυασμό με όλες τις προσπάθειες στους τομείς της βιοποικιλότητας, της βιώσιμης πολιτικής για τα τρόφιμα, της υγείας και της ευημερίας, των καλών εργασιακών συνθηκών, της βιώσιμης αγροτικής και αστικής ανάπτυξης και της στρατηγικής αυτονομίας, θα πρέπει να δεσμεύσει την ΕΕ για την απαλλαγή του τομέα από τις ανθρακούχες εκπομπές, προκειμένου να διασφαλιστεί η οικονομική βιωσιμότητα που απαιτείται για την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και την εφαρμογή της Ατζέντας του 2030. Σύμφωνα με τη στρατηγική του FAO για τη γαλάζια μετάβαση και στο πλαίσιο της ευρύτερης έκκλησης της ΕΟΚΕ για μια Γαλάζια Συμφωνία της ΕΕ, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να διασφαλιστεί και να αυξηθεί με βιώσιμο τρόπο η συμβολή των συστημάτων θαλάσσιων διατροφικών προϊόντων στην ασφαλή, θρεπτική και οικονομικά προσιτή υγιεινή διατροφή για όλους, με απώτερο στόχο τη μείωση της εξάρτησης της αγοράς της ΕΕ από τις εισαγωγές ψαριών.

5.2.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να αξιοποιήσει την ευκαιρία της παρούσας διερευνητικής γνωμοδότησης για να εντάξει το πρόβλημα της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές σε ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για έναν βιώσιμο αλιευτικό τομέα θα πρέπει να εφαρμοστεί με βάση τους ακόλουθους έξι άξονες:

5.2.1.   Βιοποικιλότητα

Σύμφωνα με τον ΣΒΑ 14 για τη «ζωή στο νερό» και σε συνδυασμό με την ιστορική συμφωνία COP15 για τη βιοποικιλότητα (19), η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει την αταλάντευτη δέσμευσή της για τη διατήρηση υγιών και παραγωγικών ιχθυαποθεμάτων, καθώς και για την προώθηση άλλων πτυχών που σχετίζονται με τη βιοποικιλότητα στον τομέα της αλιείας. Όλα τα είδη που αποτελούν αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης θα πρέπει να επιτύχουν κατ’ ελάχιστον επίπεδα μέγιστης βιώσιμης απόδοσης (ΜΒΑ) εντός των συντομότερων δυνατών χρονικών ορίων που είναι συμβατά με τη διατήρηση της μακροπρόθεσμης οικονομικής βιωσιμότητας των διαφόρων αλιευτικών στόλων. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιστήμονες που διενεργούν τις αξιολογήσεις του Διεθνούς Συμβουλίου για την Εξερεύνηση της Θάλασσας (ICES) και της Επιστημονικής, Τεχνικής και Οικονομικής Επιτροπής Αλιείας (ΕΤΟΕΑ) θα πρέπει να διαθέτουν τους αναγκαίους πόρους ώστε να είναι σε θέση να συγκεντρώσουν τα δεδομένα που λείπουν. Ελλείψει επαρκών επιστημονικών δεδομένων, η αρχή της προφύλαξης εφαρμόζεται συστηματικά στη διαχείριση των ιχθυαποθεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης των αλιευμάτων όταν συνιστάται από επιστήμονες. Όπου απαιτείται, τα προγράμματα παύσης αλιευτικών δραστηριοτήτων με επαρκείς δημοσιονομικούς πόρους για την προσαρμογή του μεγέθους του στόλου στις διαθέσιμες αλιευτικές δυνατότητες θα περιλαμβάνουν επιλογές επανειδίκευσης για τα μέλη των πληρωμάτων.

5.2.2.   Απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές

Ο αλιευτικός τομέας της ΕΕ θα πρέπει να δεσμευτεί για την επίτευξη ουδέτερης ως προς το CO2 ισορροπίας το 2050, μέσω της επίτευξης των στόχων ενεργειακής μετάβασης που έχουν τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και υποστηρίζονται από την καινοτομία και την τεχνολογία. Μια ολοκληρωμένη μελέτη σχετικά με τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις διαθέσιμες τεχνολογίες αποτελεί το πρώτο βήμα για την εξεύρεση εξατομικευμένης λύσης (αντί της εφαρμογής ενιαίων μέτρων) για κάθε τμήμα του στόλου.

5.2.3.   Δίκαιη αμοιβή, ασφάλεια και εργασιακές συνθήκες

Οι αλιείς θα λάβουν τα απαραίτητα εργαλεία και την καθοδήγηση ώστε να επικεντρωθούν στην επικείμενη μετάβαση που θα πρέπει να πραγματοποιηθεί, θα πρέπει όμως να υποστηριχθούν τόσο κατά τη διάρκεια των διαδικασιών απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές όσο και κατά τις ευρύτερες διαδικασίες διαρθρωτικού μετασχηματισμού. Είναι θέμα προτεραιότητας η ανανέωση των αλιευτικών σκαφών προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες παραμονής και διαβίωσης, καθώς και η ασφάλεια επί του σκάφους, ώστε να καταστεί ελκυστικότερος ο τομέας και, ως εκ τούτου, να υπάρχει δυνατότητα ηλικιακής ανανέωσης. Άλλες αναγκαίες βελτιώσεις που σχετίζονται με την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές περιλαμβάνουν τη μετάβαση από τα συστήματα πρόωσης και τα βοηθητικά συστήματα σε πιο προηγμένα και αποδοτικά συστήματα, και τη χρήση σύγχρονων, ενεργειακά αποδοτικών και επιλεκτικών αλιευτικών εργαλείων που δεν έχουν αρνητικό ή έχουν αμελητέο αντίκτυπο στην υγεία και τη βιοποικιλότητα του ευρύτερου οικοσυστήματος. Αυτό απαιτεί ολοκληρωμένη μελέτη σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με τις διαθέσιμες τεχνολογίες για την ενεργειακή μετάβαση στον τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, καθώς και σχετικά με το κόστος και τα οφέλη τους για κάθε τμήμα του στόλου και εθνική ιδιαιτερότητα. Η επανειδίκευση και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού είναι εξίσου σημαντικές για την κατάρτιση και την προετοιμασία των εργαζομένων στον ναυτιλιακό κλάδο για την ενεργειακή μετάβαση (σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Θεματολόγιο δεξιοτήτων για βιώσιμη ανταγωνιστικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ανθεκτικότητα). Δεδομένης της επισφαλούς οικονομικής κατάστασης του αλιευτικού κλάδου σε πολλά μέρη της Ευρώπης και της συνεχούς μείωσης του στόλου, θα πρέπει να αναπτυχθούν στρατηγικά σχέδια και μέσα για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τομέα, τα οποία θα στηρίζουν την ανάπτυξη και την καινοτομία του ώστε να συμβάλουν σε ένα δίκαιο βιοτικό επίπεδο για όσους εξαρτώνται από τις αλιευτικές δραστηριότητες.

5.2.4.   Αγροτικές και απομακρυσμένες παράκτιες περιοχές

Μολονότι η διαφοροποίηση και η μερική μετάβαση σε άλλους τομείς δραστηριότητας, όπως στην ερασιτεχνική αλιεία ή σε άλλους τομείς βιώσιμου τουρισμού, μπορεί να δρομολογούνται όταν το επιτρέπει ο χωροταξικός σχεδιασμός, είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο τομέας της αλιείας παραμένει η κύρια πηγή απασχόλησης και εισοδήματος σε πολλές παράκτιες περιοχές και περιφέρειες, όχι μόνο για το πλήρωμα επί των σκαφών αλλά και για τους εργαζομένους σε όλους τους συναφείς κλάδους και τις υπηρεσίες. Η εγκατάλειψη της αλιείας θα σήμαινε όχι μόνο τη φθίνουσα πορεία και τη σταδιακή αραίωση του πληθυσμού των περιοχών αυτών, αλλά και μια ανεπανόρθωτη απώλεια της πολιτιστικής κληρονομιάς που (καθ)ορίζει την ίδια την ουσία των ευρωπαϊκών κοινωνιών μας. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς πρέπει να εργαστούν κατά τρόπο που να οδηγεί σε μια πιο θετική έκβαση για τον τομέα της αλιείας. Επιπλέον, η υδατοκαλλιέργεια εσωτερικών υδάτων μπορεί να προσφέρει νέες οικονομικές ευκαιρίες στις αγροτικές περιοχές.

5.2.5.   Υγιεινή και βιώσιμη διατροφή

Η βιώσιμη αλιεία παρέχει ζωικές πρωτεΐνες όχι μόνο με χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα, αλλά και με εξαιρετικές διατροφικές ιδιότητες. Ενώ τα σημερινά πρότυπα κατανάλωσης κρέατος των Ευρωπαίων θα πρέπει να δίνουν προτεραιότητα στην ποιότητα έναντι της ποσότητας, αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της κατανάλωσης ψαριών, η οποία στις περισσότερες περιπτώσεις είναι χαμηλότερη από τις διατροφικές συστάσεις. Οι δημόσιες αρχές θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην προώθηση της κατανάλωσης ιχθύων σε προσιτές τιμές για τον πληθυσμό στο σύνολό του, προωθώντας για παράδειγμα την αναγνώριση της γευστικότητας λιγότερο γνωστών ειδών. Ως ακρογωνιαίος λίθος μιας υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής (20), τα ψάρια θα πρέπει να υπόκεινται σε μειωμένο ΦΠΑ.

5.2.6.   Στρατηγική αυτονομία και ρόλος της υδατοκαλλιέργειας

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εισάγει τα τρία τέταρτα των ψαριών που καταναλώνει. Πέρα από την εμπορική ανισορροπία, το πρόβλημα που προκύπτει είναι οι άνισες εγγυήσεις υγειονομικής ασφάλειας των εν λόγω εισαγωγών, οι οποίες δεν υπόκεινται σε ιχνηλασιμότητα «από τα δίχτυα έως το πιάτο». Για την αντιμετώπιση αυτής της ανεπάρκειας, η ΕΕ θα πρέπει να χρησιμοποιήσει διμερή και πολυμερή εμπορικά μέσα για την εισαγωγή αποκλειστικά βιώσιμων θαλάσσιων προϊόντων που παράγονται σε τρίτες χώρες τα πρότυπα των οποίων είναι αντίστοιχα με εκείνα της ΕΕ, εξασφαλίζοντας θεμιτό ανταγωνισμό επί ίσοις όροις. Ομοίως, ο τομέας της υδατοκαλλιέργειας έχει αδιαμφισβήτητες δυνατότητες να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της αγοράς αλιείας της ΕΕ. Η βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί με την παροχή χώρου για νέες επιχειρήσεις μέσω κατάλληλου χωρικού σχεδιασμού και με τον εξορθολογισμό της διαδικασίας αδειοδότησης, η οποία συχνά εξαρτάται από διάφορες υπηρεσίες ή ακόμη και διαφορετικά επίπεδα (εθνικό, περιφερειακό, τοπικό) των δημόσιων διοικήσεων. Για να διασφαλίσει η ΕΕ την επισιτιστική της κυριαρχία, πρέπει να αξιοποιηθεί κάθε ευκαιρία για βιώσιμη αύξηση της παραγωγής ψαριών και θαλασσινών.

---

(1)  COM(2023) 100 final.

(2)  Βλέπε ετήσια δεδομένα σχετικά με τις εκπομπές που διαβιβάζονται ετησίως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (πρωτόκολλο του Κιότο) σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της IPCC, τα οποία καταγράφουν την εξέλιξη των εκπομπών μεταξύ 1990 και 2020 σε τόνους CO2, CH4 και N2O για τον αλιευτικό τομέα της ΕΕ (πρβλ. πίνακες 1.A(a)s4, 3s1 και 3s2, 1.A(a)s3, 1.D).

(3)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη χρήση ανανεώσιμων καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στις θαλάσσιες μεταφορές και για την τροποποίηση της οδηγίας 2009/16/ΕΚ» [COM(2021) 562 final — 2021/0210 (COD)] (ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 145).

(4)  https://oceans-and-fisheries.ec.europa.eu/facts-and-figures/facts-and-figures-common-fisheries-policy/fishing-fleet_el

(5)  https://ebcd.org/wp-content/uploads/2021/11/Je%CC%81ro%CC%82me-UAPF.pptx

(6)  https://op.europa.eu/el/publication-detail/-/publication/bba413d1-484c-11ed-92ed-01aa75ed71a1

(7)  https://www.fao.org/3/cc0461en/online/sofia/2022/capture-fisheries-production.html

(8)  Μελέτη κοινωνικού αντίκτυπου των περιορισμών στην ολική χωρητικότητα και την προωστήρια ισχύ, και πιθανές εναλλακτικές λύσεις που υλοποιούνται στο πλαίσιο ενός σχεδίου κοινωνικού διαλόγου.

(9)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη χρήση ανανεώσιμων καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών στις θαλάσσιες μεταφορές και για την τροποποίηση της οδηγίας 2009/16/ΕΚ» [COM(2021) 562 final — 2021/0210 (COD)] (ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 145).

(10)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Προς έναν ισχυρό και βιώσιμο τομέα των φυκών της ΕΕ» [COM(2022) 592 final] (ΕΕ C 228 της 29.6.2023, σ. 126).

(11)  https://www.maersksupplyservice.com/2022/01/25/maersk-supply-service-launches-venture-company-stillstrom/

(12)  https://theicct.org/sites/default/files/publications/LNG%20as%20marine%20fuel%2C%20working%20paper-02_FINAL_20200416.pdf

(13)  https://www.ices.dk/news-and-events/news-archive/news/Pages/InnovativeFishingGear.aspx

(14)  https://fishingforlitter.org/

(15)  Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Βόρειας Θάλασσας (NSAC), γνωμοδότηση αριθ. 17-2122. NSAC Advice on Decarbonisation of the Fishing Fleet (Γνωμοδότηση του NSAC σχετικά με την απαλλαγή του αλιευτικού στόλου από τις ανθρακούχες εκπομπές).

(16)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η συμβολή της κοινωνίας πολιτών στην ανάπτυξη μιας σφαιρικής πολιτικής για τα τρόφιμα στην ΕΕ» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 18).

(17)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προς μια συνολική στρατηγική βιώσιμης αγροτικής και αστικής ανάπτυξης» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 49).

(18)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «H βιώσιμη οικονομία που χρειαζόμαστε» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (ΕΕ C 106 της 31.3.2020, σ. 1).

(19)  Απόφαση 15/4 — παγκόσμιο πλαίσιο για τη βιοποικιλότητα Κουνμίνγκ-Μόντρεαλ.

(20)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προώθηση μιας υγιεινής και βιώσιμης διατροφής στην ΕΕ» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 9).