Δελτίο συνοπτικής παρουσίασης

Εκτίμηση επιπτώσεων σχετικά με την αναθεώρηση του συστήματος γεωγραφικών ενδείξεων (ΓΕ) της ΕΕ σε γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα, οίνους και αλκοολούχα ποτά

Α. Ανάγκη ανάληψης δράσης

Ποιο είναι το πρόβλημα και γιατί αποτελεί πρόβλημα σε επίπεδο ΕΕ;

Στην επιστολή ανάθεσης καθηκόντων, η Πρόεδρος της Επιτροπής κ. Von der Leyen ανέθεσε στον Επίτροπο κ. Wojciechowski «να αναζητήσει τρόπους για την ενίσχυση του συστήματος των γεωγραφικών ενδείξεων. Το σύστημα αυτό συμβάλλει σημαντικά στη διατήρηση υψηλής ποιότητας και προδιαγραφών για τα τρόφιμα και στη διασφάλιση της διαφύλαξης και της πιστοποίησης ως αυθεντικής της πολιτιστικής, γαστρονομικής και τοπικής κληρονομιάς μας σε ολόκληρο τον κόσμο». Η πρωτοβουλία αποσκοπεί στην ενίσχυση του ισχύοντος συστήματος γεωγραφικών ενδείξεων (ΓΕ) ως δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας σύμφωνα με το σχέδιο δράσης για τη διανοητική ιδιοκτησία  και στην αποτελεσματική προστασία των ονομασιών των παραδοσιακών τροφίμων. Συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων που επιδιώκονται με την Κοινή Γεωργική Πολιτική, ιδίως ως προς τη βελτίωση της ανταπόκρισης της γεωργίας της ΕΕ στις απαιτήσεις της κοινωνίας όσον αφορά τα τρόφιμα και την υγεία και, ως εκ τούτου, εντάσσεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και στη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» . Το 2020 εκπονήθηκε υποστηρικτική μελέτη αξιολόγησης σχετικά με τις γεωγραφικές ενδείξεις και τα εγγυημένα παραδοσιακά ιδιότυπα προϊόντα. Τον Δεκέμβριο του 2021 δημοσιεύθηκε έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής σχετικά με την αξιολόγηση. Εντοπίστηκαν τα ακόλουθα έξι προβλήματα:

Για τους παραγωγούς:

(1) Προκλήσεις και κενά στην επιβολή της νομοθεσίας για τις ΓΕ: ανεπάρκειες όσον αφορά τους ελέγχους (ιδίως στα κατάντη στάδια της αξιακής αλυσίδας) και δυσκολίες στην επιβολή των δικαιωμάτων των παραγωγών εκτός του κράτους μέλους παραγωγής και στο διαδίκτυο·

(2) Ανισορροπίες στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων: ομάδες παραγωγών ΓΕ που δεν κατέχουν ισχυρή θέση στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων ώστε να εξακολουθήσουν να εξασφαλίζουν δίκαιη απόδοση για τα προϊόντα τους·

Για τους καταναλωτές:

(3) Η συμβολή στην αειφορία αντικατοπτρίζεται ανεπαρκώς στα συστήματα ΓΕ·

(4) Χαμηλός βαθμός γνώσης και κατανόησης των λογότυπων ΓΕ από τους καταναλωτές, με αποτέλεσμα περιορισμένη αποτελεσματικότητα των συστημάτων όσον αφορά την παροχή σαφών πληροφοριών στους καταναλωτές·

Για το ρυθμιστικό πλαίσιο:

(5) Πολύπλοκοι κανόνες και διαδικασίες για τις ΓΕ: οι κανόνες σχετικά με τα συστήματα ΓΕ «είναι διασκορπισμένοι» σε περισσότερες από 4 βασικές πράξεις με ελαφρώς αποκλίνουσα νομική ορολογία, γεγονός που αυξάνει την πολυπλοκότητα του συστήματος·

(6) Το σύστημα για τα εγγυημένα παραδοσιακά ιδιότυπα προϊόντα (ΕΠΙΠ) δεν στέφθηκε με επιτυχία, καθώς ο αριθμός των ονομασιών που έχουν καταχωριστεί κατά τα 28 έτη ύπαρξής του είναι μικρός.

Η επιβολή της νομοθεσίας, η διαχείριση των αιτήσεων για την καταχώριση ονομασίας, η λειτουργία των ομάδων παραγωγών ΓΕ και η πληροφόρηση σχετικά με τα συστήματα ΓΕ και ΕΠΙΠ δυσχεραίνονται λόγω των κανόνων και των διαδικασιών που προβλέπονται σε τέσσερις τομεακούς κανονισμούς της ΕΕ, οι οποίοι διαφέρουν για ιστορικούς λόγους ή ιδιαιτερότητες των προϊόντων. Το αίτημα για πιο βιώσιμα συστήματα τροφίμων (βλ. στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο») καθοδηγεί την ενσωμάτωση των κριτηρίων βιωσιμότητας στα συστήματα ΓΕ. Η έλλειψη σαφούς ορισμού των ομάδων παραγωγών ΓΕ, σε συνδυασμό με την πρόκληση να συγκεντρωθούν οι παραγωγοί σε μια ενεργό οργάνωση, παρεμποδίζει την αποτελεσματική διαχείριση του περιουσιακού τους στοιχείου που αποτελεί η ΓΕ. Η έλλειψη πληροφόρησης και δημοσιότητας έχει προσδιοριστεί ως η κύρια αιτία για το χαμηλό επίπεδο αναγνώρισης και κατανόησης των συστημάτων.

Η διαδικασία καταχώρισης ΕΠΙΠ θεωρείται πολύπλοκη και απαιτητική.

Για να αντιμετωπιστούν επαρκώς τα ανωτέρω ζητήματα, απαιτούνται νομικές τροποποιήσεις. Χωρίς καμία παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ, τα ζητήματα που προσδιορίζονται ανωτέρω θα εξακολουθήσουν να υφίστανται και ορισμένα μάλιστα θα επιδεινωθούν. Τα συστήματα ΓΕ υλοποιούν τις υποχρεώσεις της Ένωσης στο πλαίσιο της συμφωνίας TRIPS του ΠΟΕ (Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας στον Τομέα του Εμπορίου) όσον αφορά την παροχή των μέσων έννομης προστασίας των ΓΕ όλων των μελών του ΠΟΕ στην ΕΕ. Η Ένωση έχει επίσης την ευθύνη να διασφαλίζει την προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας βάσει του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Οι ΓΕ προσθέτουν αξία στα προϊόντα, αυξάνοντας έτσι το εισόδημα στον αγροδιατροφικό τομέα. Τα ενδιαφερόμενα μέρη που επηρεάζονται περισσότερο είναι οι παραγωγοί ΓΕ και οι ομάδες παραγωγών, οι καταναλωτές, καθώς και οι εθνικές και ενωσιακές αρχές.

Τι θα πρέπει να επιτευχθεί;

Η πρωτοβουλία αποσκοπεί στη διασφάλιση της αποτελεσματικής προστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας για τις γεωγραφικές ενδείξεις στην ΕΕ και στην αύξηση της υιοθέτησης ΓΕ και ΕΠΙΠ σε ολόκληρη την ΕΕ. Ο στόχος αυτός έχει διατυπωθεί σε έξι ειδικούς στόχους:

-Βελτίωση της επιβολής των κανόνων για τις γεωγραφικές ενδείξεις με σκοπό την καλύτερη προστασία των ΔΔΙ και την καλύτερη προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων στο διαδίκτυο

-Συμβολή στο να καταστεί το σύστημα τροφίμων της Ένωσης πιο βιώσιμο μέσω της αντιμετώπισης ζητημάτων βιωσιμότητας·

-Ενδυνάμωση των παραγωγών και των ομάδων παραγωγών ώστε να διαχειρίζονται καλύτερα το περιουσιακό τους στοιχείο που αποτελεί η ΓΕ

-Ενίσχυση της ορθής αντίληψης της αγοράς και αύξηση της γνώσης των πολιτών σχετικά με τα συστήματα ΓΕ

-Εξορθολογισμός και αποσαφήνιση του νομικού πλαισίου με σκοπό την απλούστευση και εναρμόνιση των διαδικασιών

-Καλύτερη αξιοποίηση και διατήρηση των παραδοσιακών προϊόντων και μεθόδων παραγωγής

Ποια είναι η προστιθέμενη αξία της δράσης σε επίπεδο ΕΕ (επικουρικότητα); 

Τα συστήματα ΓΕ προβλέπουν την προστασία ή δέσμευση, στο σύνολο του εδάφους της Ένωσης, ονομασιών και ενδείξεων που προσδίδουν προστιθέμενη αξία. Εάν προστατεύονταν από τα κράτη μέλη μεμονωμένα, οι όροι και οι ονομασίες θα απολάμβαναν διαφορετικού επιπέδου προστασία σε κάθε κράτος μέλος ή ενδεχομένως δεν θα απολάμβαναν καθόλου προστασία, γεγονός που θα μπορούσε να παραπλανήσει τους καταναλωτές, να παρεμποδίσει το εμπόριο εντός της Ένωσης και να οδηγήσει σε άνισο ανταγωνισμό όσον αφορά την εμπορία προϊόντων που χαρακτηρίζονται από ονομασίες και ενδείξεις που προσδίδουν προστιθέμενη αξία. Η προστασία των ΔΔΙ σε ολόκληρη την Ένωση μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματικά και αποδοτικά μόνο σε επίπεδο Ένωσης.

Β. Λύσεις

Ποιες είναι οι διάφορες επιλογές για την επίτευξη των στόχων; Υπάρχει προτιμώμενη επιλογή ή όχι; Αν όχι, γιατί;

Η επιλογή 1 — Βελτίωση και στήριξη — αποσκοπεί στη βελτίωση των νομικών πράξεων που υπάρχουν ήδη και στην παροχή περαιτέρω στήριξης στους παραγωγούς, τις αρχές των κρατών μελών και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη με έμφαση στην καθοδήγηση.

Η επιλογή 2 — Καλύτερος ορισμός και ενίσχυση θα ενισχύσει την προστασία των ΓΕ και θα βελτιώσει τις συνθήκες ισότιμου ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων μέσω εναρμονισμένων διαδικασιών ελέγχου· καλύτερου καθορισμού των ρόλων των ομάδων παραγωγών προϊόντων ΓΕ· αποσαφήνισης της νομικής ορολογίας· ευέλικτης χρήσης του λογότυπου της Ένωσης, διατηρώντας παράλληλα το status-quo για τα γεωργικά προϊόντα· εισαγωγής κριτηρίων βιωσιμότητας στις προδιαγραφές προϊόντος σε προαιρετική βάση· πρόβλεψης ενός συνόλου διαδικαστικών κανόνων σε όλους τους τομείς και ανάθεσης μέρους του ελέγχου των αιτήσεων σε έναν οργανισμό. Στο πλαίσιο αυτής της επιλογής, το σύστημα ΕΠΙΠ διατηρείται με σαφέστερους κανόνες σχετικά με το πεδίο εφαρμογής και την προστασία.

Η επιλογή 3 — Εναρμόνιση και αναβάθμιση θα εξασφαλίσει πλήρη εναρμόνιση μέσω της δημιουργίας ενιαίου κανονισμού με ενοποιημένους κανόνες επιβολής και ελέγχου, καθώς και εξορθολογισμένες διατάξεις σχετικά με την προστασία και τους διαδικαστικούς κανόνες. Ο προβλεπόμενος λογότυπος της Ένωσης καθίσταται υποχρεωτικός σε όλους τους τομείς. Οι παραγωγοί περιλαμβάνουν στις προδιαγραφές προϊόντος κριτήρια βιωσιμότητας, ενώ παρέχονται ειδικές κατευθυντήριες γραμμές για την περαιτέρω ενδυνάμωση των ομάδων παραγωγών προϊόντων ΓΕ. Η καταχώριση των ΓΕ ανατίθεται σε έναν οργανισμό χωρίς ανάμειξη της Επιτροπής. Τα ΕΠΙΠ μπορούν να προστατεύονται μέσω των υφιστάμενων νομικών πράξεων της ΕΕ (π.χ. για τα εμπορικά σήματα).

Επιπλέον, θα υλοποιηθούν εγκάρσιες δράσεις ανεξάρτητα από την επιλογή που θα προκριθεί. Θα καλύπτουν δράσεις επικοινωνίας και ενημέρωσης, κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις αιτήσεις ΓΕ και την πλήρη ψηφιοποίηση της διαδικασίας υποβολής αιτήσεων.

Η επιλογή 2 φαίνεται να έχει περισσότερα πλεονεκτήματα από τις άλλες, καθώς επιτυγχάνει την υψηλότερη βαθμολογία όσον αφορά τη σύγκριση κόστους-οφέλους, όταν συνδυάζεται με ορισμένες δράσεις των επιλογών 1 και 3.

Ποιες απόψεις διατύπωσαν τα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη; Ποιος υποστηρίζει την κάθε επιλογή;

Η επιλογή 2 αντικατοπτρίζει τους προτιμώμενους τύπους δράσεων που προσδιορίστηκαν μέσω διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της διάσκεψης για την ενίσχυση των γεωγραφικών ενδείξεων, της ανοικτής δημόσιας διαβούλευσης, των διαβουλεύσεων στο πλαίσιο των ομάδων διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών και της ομάδας εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών για τη βιωσιμότητα και την ποιότητα της γεωργίας και της αγροτικής ανάπτυξης (συμπεριλαμβανομένων στοχευμένων ερωτηματολογίων), καθώς και στοχευμένων συναντήσεων με οργανώσεις ΓΕ.

Γ. Επιπτώσεις της προτιμώμενης επιλογής

Ποια είναι τα οφέλη της προτιμώμενης επιλογής (ειδάλλως, των κυριότερων επιλογών);

Η αύξηση της αποδοτικότητας στη διεκπεραίωση των αιτήσεων καταχώρισης μιας ονομασίας θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του χρόνου καταχώρισης, με εξοικονόμηση χρόνου έως και 36 μήνες. Τα ενιαία πρότυπα επιβολής της νομοθεσίας θα οδηγήσουν σε βελτιωμένη προστασία των ΓΕ και σε ίσους όρους ανταγωνισμού για όλους τους οικονομικούς φορείς στην εσωτερική αγορά. Οι προτεινόμενες δράσεις θα διευκολύνουν τη συλλογική οργάνωση των ομάδων παραγωγών προϊόντων ΓΕ και θα ενισχύσουν τη θέση τους όσον αφορά τη διαχείριση και την εμπορία του περιουσιακού τους στοιχείου που αποτελεί η ΓΕ, εξασφαλίζοντας έτσι δίκαιη απόδοση για την παραγωγή τους. Επιπλέον, αναμένονται δευτερογενείς επιπτώσεις στον τουρισμό και την κατάντη μεταποίηση. Η εφαρμογή της νομοθεσίας για τις ΓΕ θα είναι ευκολότερη χάρη σε νομικές διευκρινίσεις. Η ευέλικτη χρήση του λογότυπου της ΕΕ για τους οίνους και τα αλκοολούχα ποτά θα αυξήσει την προβολή του μηνύματος της ΕΕ σχετικά με τις ΓΕ και θα βοηθήσει τους καταναλωτές να λαμβάνουν καλύτερα τεκμηριωμένες αποφάσεις αγορών. Περισσότερες ΓΕ θα παράγονται με βιώσιμο τρόπο και με θετικό αντίκτυπο όσον αφορά την προστασία της βιοποικιλότητας, την καλή μεταχείριση των ζώων, τη διαχείριση των φυσικών πόρων και τοπίων και τη συμβολή τους στην υγιεινή και βιώσιμη διατροφή, υπό την προϋπόθεση ότι οι περισσότερες ομάδες παραγωγών θα αναλάβουν ολοκληρωμένες και απτές δεσμεύσεις βιωσιμότητας.

Ποιο είναι το κόστος της προτιμώμενης επιλογής (ειδάλλως, των κυριότερων επιλογών); 

Επειδή οι παραγωγοί θα ωφεληθούν από ταχύτερη και καλύτερη προστασία, το κόστος, ιδίως σε ό,τι αφορά τη διάρκεια της διαδικασίας καταχώρισης και τους απαιτούμενους πόρους, θα μειωθεί. Η προαιρετική συμπερίληψη από την ομάδα παραγωγών προϊόντων ΓΕ κριτηρίων βιωσιμότητας θα επισύρει πρόσθετο κόστος συμμόρφωσης και πιστοποίησης, το οποίο μπορεί να αντισταθμιστεί εν μέρει από μέτρα στήριξης στο πλαίσιο της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης. Λαμβανομένων υπόψη της ποικιλίας των προϊόντων που έχουν καταχωριστεί ως ΓΕ και της διαφορετικής οργανωτικής δομής των ομάδων παραγωγών και των ελέγχων προϊόντων ΓΕ, που εξαρτώνται επίσης από τα συστήματα που εφαρμόζονται σε εθνικό επίπεδο, δεν μπορεί να παρασχεθεί γενικός ποσοτικός προσδιορισμός του κόστους για όλα τα προϊόντα· παρέχεται μια εκτίμηση στο αντίστοιχο παράρτημα της έκθεσης εκτίμησης επιπτώσεων.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις στις ΜΜΕ και στην ανταγωνιστικότητα;

Δεδομένου ότι περίπου το 90 % των ΓΕ επιτυγχάνει πωλήσεις αξίας κάτω των 50 εκατ. EUR, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι παραγωγοί ΓΕ πληρούν τις προϋποθέσεις για να χαρακτηριστούν ΜΜΕ. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι επιπτώσεις που προσδιορίζονται στην έκθεση εκτίμησης επιπτώσεων ισχύουν για αυτούς. Οι προτεινόμενες δράσεις θα αυξήσουν τη διαπραγματευτική δύναμη των παραγωγών στην τροφική αλυσίδα και θα διασφαλίσουν ότι μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στη ζήτηση, ενισχύοντας έτσι την ανταπόκρισή τους στις ανάγκες των καταναλωτών. Η αναγνώριση της σημασίας της συλλογικής οργάνωσης των ομάδων παραγωγών προϊόντων ΓΕ σε όλους τους τομείς θα ενισχύσει τη θέση τους όσον αφορά τη διαχείριση και την εμπορία του περιουσιακού τους στοιχείου που αποτελεί η ΓΕ. Συγκεκριμένες δράσεις που παρέχουν στους παραγωγούς τη δυνατότητα να θέτουν κανόνες για τη συσκευασία και τη χρήση των γεωγραφικών ενδείξεών τους ως συστατικών θα συμβάλουν έμμεσα στην εξασφάλιση υψηλότερων εισοδημάτων λόγω της μείωσης του κινδύνου απάτης.

Θα υπάρξουν σημαντικές επιπτώσεις στους εθνικούς προϋπολογισμούς και στις εθνικές διοικήσεις; 

Οι κατευθυντήριες γραμμές και οι εναρμονισμένοι διαδικαστικοί κανόνες για την καταχώριση των ΓΕ θα επιτρέψουν στις δημόσιες διοικήσεις να διεκπεραιώνουν ταχύτερα τις αιτήσεις, προς όφελος των δημόσιων οικονομικών. Δεδομένου ότι οι κανόνες και οι διαδικασίες θα παρέχουν μεγαλύτερη σαφήνεια, ενώ το ηλεκτρονικό μητρώο και η βάση δεδομένων GIview μεγαλύτερη διαφάνεια, η εφαρμογή τους από τις αρχές επιβολής του νόμου και τα δικαστήρια θα καταστεί ευκολότερη.

Θα υπάρξουν άλλες σημαντικές επιπτώσεις; 

Η προτιμώμενη επιλογή θα έχει επιπτώσεις στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και στον ανταγωνισμό, στην προστασία των ΓΕ ως δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας (σύμφωνα με τη συμφωνία TRIPS του ΠΟΕ και τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων), στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην οικονομική και κοινωνική συνοχή. Οι επιχειρήσεις τρίτων χωρών θα επηρεαστούν με παρόμοιο τρόπο με εκείνες της ΕΕ.

Αναλογικότητα; 

Οι προτεινόμενες δράσεις είναι αναλογικές όσον αφορά την αντιμετώπιση των προβλημάτων που εντοπίστηκαν. Η επιλογή 2 έλαβε την υψηλότερη βαθμολογία όσον αφορά τη σύγκριση κόστους και οφέλους για τους παραγωγούς προϊόντων ΓΕ. Ενώ οι παραγωγοί θα ωφεληθούν από ταχύτερη και καλύτερη προστασία, το κόστος, ιδίως σε ό,τι αφορά τη διάρκεια της διαδικασίας καταχώρισης και τους απαιτούμενους πόρους, θα μειωθεί, γεγονός που θα μπορούσε να αντισταθμίσει το κόστος που σχετίζεται με τις επενδύσεις σε βιωσιμότητα.

Δ. Παρακολούθηση

Πότε θα επανεξεταστεί η πολιτική;

Σύμφωνα με τη διοργανική συμφωνία του 2016 για τη βελτίωση του νομοθετικού έργου, βάσει της οποίας τα τρία θεσμικά όργανα συμφωνούν να εξετάζουν συστηματικά τη χρήση ρητρών επανεξέτασης στη νομοθεσία και να λαμβάνουν υπόψη τον χρόνο που απαιτείται για την εφαρμογή και τη συγκέντρωση αποδεικτικών στοιχείων σχετικά με τα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις, η Επιτροπή θα διενεργήσει αξιολόγηση του παρόντος κανονισμού το νωρίτερο πέντε έτη μετά την ημερομηνία εφαρμογής του παρόντος κανονισμού.