Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα «Ετοιμότητα για την αντιμετώπιση κρίσεων: ενίσχυση της ανθεκτικότητας της Ένωσης, των περιφερειών και των δήμων της»

(2023/C 257/02)

Εισηγητής:

Christophe CLERGEAU (PES/FR), μέλος του περιφερειακού συμβουλίου Pays de la Loire

ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ (ΕτΠ)

Η προνοητικότητα, μια νέα προσέγγιση για προετοιμασία ενόψει των κινδύνων και των κρίσεων

φρονεί ότι, ενώ δεν γνωρίζουμε ποιες κρίσεις θα επηρεάσουν την Ευρώπη, τους δήμους, τους νομούς και τις περιφέρειές της στο μέλλον, μπορούμε να γνωρίζουμε ποια θα είναι τα θύματά τους. Οι κρίσεις δεν γνωρίζουν διοικητικά σύνορα και, ως εκ τούτου, απαιτούν μια πολυεπίπεδη προσέγγιση με τη συμμετοχή όλων των δημοτικών φορέων, των ενδιάμεσων τοπικών αρχών (επαρχιών, νομών κ.λπ.) και του περιφερειακού επιπέδου. Για να μην θρηνήσουμε θύματα, πρέπει να υιοθετήσουμε μια νοοτροπία επίγνωσης των κινδύνων και των κρίσεων, μια νέα προσέγγιση προνοητικότητας προς όφελος της ασφάλειας, της υγείας και της ευημερίας των λαών. Αυτή είναι η αποστολή της παρούσας γνωμοδότησης·

διαπιστώνει ότι το κύριο χαρακτηριστικό των κρίσεων των τελευταίων ετών είναι ο δριμύς και απρόβλεπτος χαρακτήρας τους. Όσον αφορά τις καταστροφές και τα ακραία φαινόμενα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή μπορούσαμε και έπρεπε να φανταστούμε και να προβλέψουμε την εμφάνισή τους, ωστόσο η σφοδρότητα και η συχνότητά τους υπερβαίνει κάθε πρόβλεψη. Η κρίση COVID-19 ή ο πόλεμος στην Ουκρανία και το συνακόλουθο δράμα για τους λαούς διαμορφώνουν μια νέα κατάσταση απρόβλεπτων κρίσεων μεγάλης κλίμακας. Για να αντιμετωπίσουμε αυτά τα φαινόμενα, δεν επαρκούν πλέον συνολικές προσεγγίσεις πρόληψης —ανάληψη δράσης για την αποτροπή γνωστών και πιθανών κινδύνων— ή η αρχή της προφύλαξης —ανάληψη δράσης σε μια προσπάθεια αποτροπής της εμφάνισης σοβαρών και μη αναστρέψιμων νέων κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον·

θεωρεί ότι η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει σε μια νέα κατεύθυνση, την κατεύθυνση της προνοητικότητας, η οποία ορίζεται ως η συλλογική ικανότητα προετοιμασίας των κοινωνιών ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν με συνοχή και αλληλεγγύη τις μελλοντικές προκλήσεις, και ιδίως τις κρίσεις και τις καταστροφές. Η προνοητικότητα δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη διάσταση της συμμετοχής των πολιτών και στην κοινωνική και ανθρώπινη διάσταση, στην πρόσβαση σε υπηρεσίες και στην ποιότητα υποστήριξης των ατόμων. Πράγματι, οι κρίσεις και οι καταστροφές πλήττουν πρώτα τους πλέον ευάλωτους. Αυτό είναι ένα από τα διδάγματα της κρίσης COVID-19·

θεωρεί ότι η συνολική προσέγγιση της ανθεκτικότητας πρέπει να συνδυάζει τα εξής δύο στοιχεία: ανάπτυξη της ικανότητας των κοινωνιών να προβαίνουν στους αναγκαίους μετασχηματισμούς ώστε να αντεπεξέρχονται στις οικονομικές, κοινωνικές και εδαφικές ανισότητες, στην κλιματική αλλαγή και στην οικολογική μετάβαση, αλλά και ανάπτυξη της ικανότητας αντιμετώπισης των τρωτών σημείων των κοινωνιών έναντι των κινδύνων, των κρίσεων και των καταστροφών, μεταξύ άλλων με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων προνοητικότητας·

προτείνει να γίνεται διάκριση μεταξύ των τρωτών σημείων που συνδέονται με γνωστούς κινδύνους, κυρίως περιβαλλοντικούς, δημογραφικούς και βιομηχανικούς, και των τρωτών σημείων που συνδέονται με άγνωστους κινδύνους, είτε αποτελούν συνακόλουθο της κλιματικής αλλαγής, είτε πρόκειται για υγειονομικούς κινδύνους ή για κινδύνους που προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Τα εν λόγω τρωτά σημεία δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με σχέδια διαχείρισης, όσο τελειοποιημένα και αν είναι· η αντιμετώπισή τους προϋποθέτει, ιδίως όσον αφορά τη δεύτερη κατηγορία τρωτών σημείων, την ανάπτυξη μιας νοοτροπίας επίγνωσης των κινδύνων και των κρίσεων και μιας συλλογικής ικανότητας αντιμετώπισης της αβεβαιότητας και των καταστροφών·

ζητεί να καταστεί η ανάλυση των κοινωνικών και εδαφικών τρωτών σημείων πολιτική προτεραιότητα για την ΕΕ, διότι χωρίς αυτές τις πληροφορίες θα είναι δύσκολο να προετοιμάσουμε τις κοινωνίες. Μόνο με την ανάδειξη και την κατανόηση αυτών των τρωτών σημείων θα είναι δυνατή η παροχή αποτελεσματικών απαντήσεων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, αλλά κυρίως σε κάθε δήμο, νομό και περιφέρειά μας. Θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι σε μια υπερβολικά σφαιρική προσέγγιση των τρωτών σημείων σε υπερβολικά ευρεία γεωγραφική κλίμακα, και να προκρίνουμε μια τοπική προσέγγιση που θα επιτρέπει να αντιμετωπίζεται με ακρίβεια η συγκεκριμένη πραγματικότητα που βιώνει ο πληθυσμός·

αναγνωρίζει ότι οι πολιτικές σε σχέση με την πολιτική προστασία αποτελούν πρωτίστως ευθύνη των κρατών μελών, αλλά διαπιστώνει ότι οι δράσεις πρόληψης, προνοητικότητας και αρωγής σε πολλές περιπτώσεις πραγματοποιούνται από τους τοπικούς φορείς, τους δήμους και τους νομούς (επαρχίες κ.λπ.) που συνήθως ασκούν την αρμοδιότητα αυτή, με την υποστήριξη των περιφερειών. Ως εκ τούτου, οι εν λόγω αρχές πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την παρακολούθηση αυτών των δράσεων, καθώς και να τις συνοδεύουν με τα κατάλληλα —οικονομικά και νομικά— μέσα σύμφωνα με την αρχή της ενεργού επικουρικότητας και σύμφωνα με μια αντίληψη πολυεπίπεδης διακυβέρνησης που θα περιλαμβάνει όλα τα επίπεδα αυτοδιοίκησης και θα επιδιώκει τη συμμετοχή τους·

τονίζει την ανάγκη να ενισχυθεί η ικανότητα των δήμων και των περιφερειών να παρέχουν τις υπηρεσίες που χρειάζονται οι πολίτες ακόμη και σε περιόδους κρίσης. Ένας από τους κύριους τρόπους για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι να ενισχυθεί η από κοινού εξασφάλιση της ασφάλειας του εφοδιασμού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτό απαιτεί τον προσδιορισμό κρίσιμων εξαρτήσεων, την παραγωγή στην Ευρώπη του μεγαλύτερου μέρους των βασικών προϊόντων και υπηρεσιών και την προστασία των μηχανισμών της ενιαίας αγοράς που αποσκοπούν στην ενίσχυση της ασφάλειας εφοδιασμού με πρώτες ύλες, αγαθά και τρόφιμα. Οι υποδομές ζωτικής σημασίας θα πρέπει επίσης να ενισχυθούν, προκειμένου να είναι εγγυημένη η διαφύλαξη των συνθηκών διαβίωσης σε περιόδους κρίσης·

Η ανάλυση των τρωτών σημείων στο επίκεντρο της μελλοντικής πολιτικής συνοχής

Δείκτης και πίνακας αποτελεσμάτων για την καλύτερη κατανόηση και συνεκτίμηση των κινδύνων που σχετίζονται με τα τρωτά σημεία των εδαφών και των πληθυσμών

εκφράζει την ικανοποίησή της για την κινητοποίηση του Κοινού Κέντρου Ερευνών (JRC) και της ειδικής μονάδας του διαχείρισης κινδύνων για την ανάπτυξη ενός «δείκτη τρωτότητας» (1) που θα συνδυάζει τις περιβαλλοντικές, εδαφικές, οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις. Ευελπιστεί ότι το JRC θα λάβει τη μέγιστη δυνατή πολιτική και οικονομική στήριξη ώστε να μπορέσει να προχωρήσει σε αυτό το εγχείρημα·

10.

τονίζει τη σημασία της κοινωνικής διάστασης της τρωτότητας, η οποία πολύ συχνά λησμονείται ή παραμελείται, μολονότι αποτελεί βασικό στοιχείο της ανθεκτικότητας. Σε κάθε ανάλυση τρωτότητας θα πρέπει να ενσωματώνονται πλήρως οι έννοιες της εξασφάλισης της πρόσβασης των ατόμων, της κοινωνικής στήριξης και της πρόσβασης των ευάλωτων ατόμων στο σύστημα υγείας και στις κοινωνικές υπηρεσίες, καθώς και η μείωση του ψηφιακού χάσματος και η βελτίωση της ψηφιακής προσβασιμότητας. Η ΕτΠ τονίζει την ευάλωτη κατάσταση των μειονοτήτων, των γυναικών, των φτωχών, των ηλικιωμένων, των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων με χρόνιες παθήσεις, καθώς και τη σημασία των κοινωνικών τρωτών σημείων στις εξόχως απόκεντρες περιφέρειες, καθώς και στις νησιωτικές και απομονωμένες περιοχές, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή όσον αφορά την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής·

11.

υποστηρίζει τις προσπάθειες που καταβάλλει το JRC για τη βελτίωση της ποιότητας των δεδομένων και του «δείκτη τρωτότητας», στηρίζει την έκκληση για μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ του JRC, των άλλων Γενικών Διευθύνσεων (ΓΔ) της Επιτροπής και των κρατών μελών για τον σκοπό αυτό, επιβεβαιώνει τη χρησιμότητα της εφαρμογής του εν λόγω δείκτη σε όλα τα εδαφικά επίπεδα —NUTS 2, NUTS 3 και κυρίως σε τοπικό επίπεδο— και επαναλαμβάνει το αίτημά της να δημοσιευθεί ένας πίνακας αποτελεσμάτων για τα τρωτά σημεία που θα καθιστά δυνατή την απεικόνιση της συγκεκριμένης κατάστασης σε κάθε περιοχή· προς τον σκοπό αυτόν, συνιστά στα κράτη μέλη και στις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές να επενδύσουν στην αξιολόγηση κινδύνων, ιδίως δε στο ζήτημα των τρωτών σημείων, και να δημοσιοποιήσουν τα αποτελέσματα των σχετικών εργασιών, ώστε να ενισχυθεί το πνεύμα της αντιμετώπισης κινδύνων στην Ευρωπαϊκή Ένωση·

12.

εφιστά την προσοχή στην ανάγκη δεδομένων βάσει των οποίων να αποτυπωθούν πραγματικά οι πλέον ευάλωτοι πληθυσμοί, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχουν μη συγκεντρωτικά δεδομένα και να μπορούν τα δεδομένα να διασταυρώνονται ώστε να επισημαίνονται ειδικές καταστάσεις (π.χ. φτωχές γυναίκες), καθώς και στην ανάγκη δεδομένων που να επιβεβαιώνουν τα προβλήματα πρόσβασης σε υπηρεσίες·

13.

θεωρεί ότι, αντί να επιδιώκεται η ανάπτυξη του τέλειου δείκτη, προτεραιότητα έχει η δοκιμή του εν λόγω δείκτη ως εργαλείου βοηθητικού για τη λήψη αποφάσεων· εκφράζει ικανοποίηση για το γεγονός ότι πολλοί κοινοτικοί οργανισμοί κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση και ευελπιστεί να δημιουργηθεί ένα πιλοτικό πρόγραμμα στο οποίο θα συμμετέχουν οι δήμοι, οι νομοί και οι περιφέρειες που επιθυμούν να πειραματιστούν με τη χρήση του δείκτη τρωτότητας ώστε να τον εφαρμόσουν στην τοπική αντίληψη της πραγματικότητας και να καθοδηγήσουν τις πολιτικές και τις επενδύσεις τους·

14.

προτείνει να δρομολογήσει το JRC τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας ανταλλαγής απόψεων σχετικά με μια συνολική προσέγγιση όσον αφορά τα τρωτά σημεία, την πρόβλεψη, την ετοιμότητα και τη διαχείριση κινδύνων και κρίσεων, με τη συμμετοχή των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, των κρατών μελών, των τοπικών και περιφερειακών αρχών και των ενδιαφερόμενων μερών· η δημιουργία της πλατφόρμας αυτής θα μπορούσε να αξιοποιήσει την εμπειρία που έχει αντληθεί από τις πλατφόρμες έξυπνης εξειδίκευσης και να χρηματοδοτηθεί από το πρόγραμμα Interreg Europe. Θα μπορούσε να στηριχτεί κυρίως στο Δίκτυο Γνώσεων για την Πολιτική Προστασία της ΕΕ (2), το οποίο εξάλλου θα πρέπει να υποστηριχθεί και να αναπτυχθεί.

15.

προτείνει να κινητοποιηθούν οι δήμοι, οι νομοί και οι περιφέρειες ώστε να συμμετάσχουν σε όλες αυτές τις πρωτοβουλίες·

16.

ενθαρρύνει τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικτύου κινημάτων πολιτών και μη κυβερνητικών ενώσεων που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη και τη διαχείριση κινδύνων και κρίσεων και στην προετοιμασία των κοινωνιών για την αντιμετώπισή τους, καλεί δε την Επιτροπή να εκφράσει το ίδιο ενδιαφέρον και να διευκολύνει την ανάδυση του δικτύου αυτού. Συνεπώς, είναι πρόθυμη να συμβάλει στην ανάδυση του δικτύου, σε συνεργασία με το Δίκτυο Γνώσεων για την Πολιτική Προστασία της ΕΕ, διοργανώνοντας κάθε χρόνο, σε συνεργασία με το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τη μείωση του κινδύνου καταστροφών (UNDRR) και με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μια εκδήλωση στην οποία θα συμμετέχουν όλοι αυτοί οι παράγοντες·

Αντιμετώπιση των τρωτών σημείων, μια νέα προτεραιότητα για την πολιτική συνοχής

17.

επιθυμεί να τονίσει ότι οι πρόσφατες κρίσεις κατέδειξαν με σαφήνεια ότι τα τρωτά σημεία των περιοχών και των πληθυσμών μπορούν να επιφέρουν νέες, σοβαρές ανισότητες στον τομέα της υγείας και της ευημερίας· υποστηρίζει, ως εκ τούτου, ότι η αντιμετώπιση των κοινωνικών και εδαφικών τρωτών σημείων θα πρέπει να καταστεί πολιτική προτεραιότητα για την πολιτική συνοχής· τούτο συνεπάγεται ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης της πολιτικής συνοχής πέραν της απασχόλησης και της κατάρτισης, μέσω εστίασης στα ζητήματα της συμμετοχικότητας και της πρόσβασης σε υγειονομικές και κοινωνικές υπηρεσίες. Αυτό θα μπορούσε επίσης να φέρει την πολιτική συνοχής πιο κοντά στους πολίτες·

18.

θεωρεί ότι η ανάπτυξη ενός «δείκτη» και ενός πίνακα αποτελεσμάτων για τα τρωτά σημεία της εκάστοτε περιοχής είναι απαραίτητη για την έναρξη του πολιτικού διαλόγου σχετικά με τις απαντήσεις που πρέπει να δοθούν για τα εν λόγω τρωτά σημεία στο πλαίσιο της μελλοντικής πολιτικής συνοχής, η οποία θα πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη, σε όλες τις συνιστώσες της, τα δεδομένα σε επίπεδο NUTS 3, ώστε να εξασφαλιστεί μια πιο στοχευμένη, ευανάγνωστη και αποδοτική προσέγγιση·

19.

παραμένει επιφυλακτική όσον αφορά τη χρήση ενός «δείκτη» τρωτότητας ως εργαλείου υποστήριξης για τη λήψη αποφάσεων όσον αφορά την κατανομή των πιστώσεων της πολιτικής για τη συνοχή, αλλά τονίζει την ανάγκη εντατικότερης παρέμβασης της πολιτικής για τη συνοχή στις πλέον ευάλωτες περιφέρειες·

20.

προτείνει να καταστεί η ανθεκτικότητα στις κρίσεις και η αντιμετώπιση των κοινωνικών και εδαφικών τρωτών σημείων άξονας προγραμματισμού της πολιτικής συνοχής, και να εξασφαλιστεί συμπληρωματική χρηματοδότηση (top up) για τις ιδιαίτερα ευάλωτες περιφέρειες και νομούς που επιλέγουν να προσανατολίσουν την πολιτική συνοχής κυρίως με γνώμονα τον εν λόγω άξονα·

21.

θεωρεί, ωστόσο, ότι αν η πολιτική συνοχής μπορεί και πρέπει να είναι εργαλείο στην υπηρεσία μιας προσέγγισης προνοητικότητας, δεν μπορεί να αναλάβει την επανόρθωση των ζημιών που οφείλονται σε μείζονες καταστροφές· θεωρεί, επιπλέον, ότι το νέο «αποθεματικό αλληλεγγύης και επείγουσας βοήθειας» εξακολουθεί να εστιάζει περισσότερο στην άμεση ανταπόκριση στις καταστροφές και στις πανδημίες παρά στην καταπολέμηση των επιπτώσεών τους· ζητεί, συνεπώς, να εξεταστεί το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός μόνιμου μηχανισμού παρέμβασης για την επανόρθωση των σημαντικών ζημιών που προκαλούνται από τις καταστροφές σε μια δεδομένη περιοχή·

22.

προτείνει να προωθηθεί, μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων χρηματοδότησης (όπως τα Interreg, Ορίζων Ευρώπη και Erasmus+), η ανάπτυξη έργων διαπεριφερειακής συνεργασίας, τα οποία πρέπει να καταρτίζονται σε συνάρτηση με τη γεωγραφική πραγματικότητα που χαρακτηρίζει τις διάφορες περιοχές, και συνεπώς πρέπει να μπορεί να συμπεριλαμβάνεται η συνεργασία με τρίτες χώρες. Τα έργα αυτά θα αφορούν την ανθεκτικότητα στις κρίσεις και την αντιμετώπιση των τρωτών σημείων, ιδίως όσον αφορά τη διασυνοριακή προσέγγιση των κινδύνων και των κρίσεων, η οποία αποτελεί ισχυρό μοχλό για τη σύγκλιση των διαφόρων πρακτικών στα κράτη μέλη σε συγκεκριμένα θέματα. Εν προκειμένω, πιθανώς να χρειαστεί να προστεθεί ένα ειδικό σκέλος στο πρόγραμμα Interreg και στον ευρωπαϊκό όμιλο εδαφικής συνεργασίας (ΕΟΕΣ)·

23.

αναγνωρίζει ότι, ενώ τα εργαλεία σε επίπεδο ΕΕ έχουν αποδειχθεί πολύ χρήσιμα, υπάρχουν περιθώρια να γίνουν περισσότερα όσον αφορά τις νομικές και διοικητικές προκλήσεις της διασυνοριακής συνεργασίας, κάτι που θα διασφάλιζε επίσης μεγαλύτερη ευρωπαϊκή αλληλεγγύη εάν αίρονταν τα εμπόδια στη διασυνοριακή συνεργασία· εν προκειμένω, καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανενεργοποιήσει τη διαδικασία έγκρισης του ευρωπαϊκού διασυνοριακού μηχανισμού (ECBM)·

Από τη διαχείριση των κινδύνων προς μια κοινή νοοτροπία επίγνωσης των κινδύνων: προετοιμασία της Ευρώπης και των εδαφών της έναντι κρίσεων και καταστροφών

24.

διαπιστώνει ότι, από τότε που ξέσπασε η κρίση COVID-19, οι εξελίξεις στις ευρωπαϊκές πολιτικές για την πολιτική προστασία και τη δημόσια υγεία είναι ταχύτατες. Έχουν αναληφθεί πολλές πρωτοβουλίες, μεταξύ των οποίων το rescEU και η Αρχή της ΕΕ για την Ετοιμότητα και την Αντιμετώπιση Καταστάσεων Έκτακτης Υγειονομικής Ανάγκης (HERA). Η ευρωπαϊκή απάντηση στον πόλεμο στην Ουκρανία συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας σφαιρικής απάντησης στη στήριξη των πληθυσμών, η οποία ανέδειξε την ανθρώπινη και κοινωνική διάσταση της διαχείρισης κρίσεων. Παράλληλα με την αναπόφευκτη διαχείριση των κρίσεων, η οποία εξακολουθεί να είναι ζωτικής σημασίας, η ΕτΠ ευελπιστεί ότι η προτεραιότητα θα δοθεί τώρα στην προνοητικότητα, δηλαδή στην πρόληψη των κινδύνων, την ετοιμότητα έναντι κρίσεων και τη διάδοση μιας κοινής νοοτροπίας επίγνωσης των κινδύνων και των κρίσεων στην Ευρώπη·

25.

τονίζει τον σημαντικό ρόλο του Κέντρου Συντονισμού Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών ως κεντρικού σημείου για τον συντονισμό των ευρωπαϊκών αντιδράσεων στις κρίσεις, ειδικότερα δε όσον αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία ή τον σεισμό στην Τουρκία. Η διαχείριση αυτών των κρίσεων ανέδειξε την ανθρώπινη και την κοινωνική διάσταση της διαχείρισης κρίσεων. Ως εκ τούτου, παράλληλα με την αναπόφευκτη διαχείριση των κρίσεων, η οποία εξακολουθεί να είναι ζωτικής σημασίας, η ΕτΠ επιθυμεί να δίνεται πλέον προτεραιότητα και στην προνοητικότητα, δηλαδή στην πρόληψη των κινδύνων, την ετοιμότητα έναντι κρίσεων και τη διάδοση μιας κοινής νοοτροπίας σχετικά με τους κινδύνους και τις κρίσεις στην Ευρώπη·

Στόχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την ανθεκτικότητα στις καταστροφές

26.

επικροτεί τη δημοσίευση της σύστασης και της ανακοίνωσης της Επιτροπής σχετικά με τους στόχους της ΕΕ όσον αφορά την ανθεκτικότητα στις καταστροφές, συμμερίζεται τις γενικές αρχές τους, οι οποίες υιοθετούν πολλές από τις προτάσεις που διατυπώθηκαν σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις, εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι οι τοπικές και περιφερειακές συνθήκες λαμβάνονται καλύτερα υπόψη και τονίζει την αξία των εμβληματικών πρωτοβουλιών της· είναι πεπεισμένη ότι το πλαίσιο αυτό, παρότι μη δεσμευτικό, θα συμβάλει στην ενίσχυση της σύγκλισης των πρακτικών που εφαρμόζονται στα διάφορα κράτη μέλη και συνεπώς της ποιότητας της ετοιμότητας για την αντιμετώπιση κρίσεων, επιθυμεί δε να κληθεί να συμμετάσχει ενεργά στο Φόρουμ Πολιτικής Προστασίας του 2024 που θα αποτελέσει ευκαιρία για έναν πρώτο απολογισμό και προσαρμογή των στόχων αυτών·

27.

προτρέπει τις περιφέρειες να αξιοποιήσουν τις νέες ευκαιρίες που διανοίγονται για τη συμμετοχή σε πρωτοβουλίες και τη χρηματοδότηση έργων, ιδίως στο πλαίσιο του δεύτερου στόχου ανθεκτικότητας με τίτλο «Προετοιμασία» και της εμβληματικής πρωτοβουλίας «PreparEU»· προτίθεται να συμβάλει στην καλύτερη συμμετοχή των τοπικών και περιφερειακών αρχών στο δίκτυο γνώσεων για την πολιτική προστασία της ΕΕ·

28.

εκφράζει, ωστόσο, τη λύπη της για το γεγονός ότι τα έγγραφα αυτά εξακολουθούν να αποτελούν μέρος αποκλειστικά του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ένωσης και δεν υιοθετούν μια πιο σφαιρική θεώρηση της τρωτότητας και της ανθεκτικότητας της Ευρώπης και των δήμων και των περιφερειών της απέναντι σε κρίσεις·

29.

εκφράζει την ικανοποίησή της για την καθιέρωση ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress tests) σχετικά με την ανθεκτικότητα των επιχειρησιακών κέντρων έκτακτης ανάγκης, ζητεί όμως το εγχείρημα αυτό να επεκταθεί ώστε να περιλαμβάνει τα εθνικά, περιφερειακά και τοπικά συστήματα προειδοποίησης και διαχείρισης κρίσεων, και προτείνει να λαμβάνονται καλύτερα υπόψη σε αυτές τις προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων όλοι οι παράγοντες τρωτότητας, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών και εδαφικών παραγόντων·

30.

προτρέπει τις περιφέρειες/τοπικές αρχές να συμμετάσχουν σε ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων σχετικά με υποθετικά σενάρια που αντιστοιχούν στους κινδύνους που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν. Θα μπορούσαν επίσης να ενθαρρυνθούν η κατάρτιση χαρτών κινδύνου σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, δράσεις ευαισθητοποίησης και ετοιμότητας του κοινού σχετικά με τους κινδύνους, καθώς και δραστηριότητες σε συνδυασμό με τον επικείμενο μήνα ετοιμότητας της ΕΕ για την αντιμετώπιση κρίσεων που προτείνεται στην ανακοίνωση σχετικά με τους στόχους της ΕΕ όσον αφορά την ανθεκτικότητα στις καταστροφές·

Ανάπτυξη κοινής νοοτροπίας επίγνωσης των κινδύνων και των κρίσεων μεταξύ των τοπικών, εθνικών και ευρωπαϊκών φορέων λήψης αποφάσεων

31.

διαπιστώνει ότι οι περισσότεροι φορείς με τους οποίους πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις ζητούν τη χάραξη ενός ευρωπαϊκού στρατηγικού πλαισίου για τους κινδύνους και τις κρίσεις, ώστε να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη μιας συστημικής και συντονισμένης προσέγγισης, η οποία θεωρείται σήμερα ανύπαρκτη, και ότι πολλοί από αυτούς ανέφεραν την προοπτική να δημιουργηθεί μια ΓΔ «Κινδύνων και κρίσεων», η οποία θα καλύπτει τόσο την ετοιμότητα των κοινωνιών όσο και την πρόληψη και τη διαχείριση των κινδύνων και των κρίσεων που οφείλονται στα τρωτά σημεία μας·

32.

επιβεβαιώνει ότι η κύρια πρόκληση όσον αφορά τους κινδύνους και τις κρίσεις είναι η αλλαγή νοοτροπίας των φορέων λήψης αποφάσεων και η αλλαγή των διαδικασιών λήψης πολιτικών αποφάσεων. Η συντριπτική πλειονότητα των υπευθύνων λήψης αποφάσεων δεν έχουν εκπαιδευτεί στην πρόβλεψη και τη διαχείριση κρίσεων, ούτε στα ζητήματα ανθεκτικότητας. Οι μηχανισμοί που επικεντρώνονται στη διαχείριση ενός σαφώς προσδιοριζόμενου κινδύνου έχουν πολλαπλασιαστεί, με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό των δημόσιων πολιτικών εις βάρος μιας ολιστικής θεώρησης που επικεντρώνεται στην ανθεκτικότητα, την ανάλυση των κοινωνικών και εδαφικών τρωτών σημείων και την ετοιμότητα για την αντιμετώπιση άγνωστων κινδύνων. Αυτό που χρειάζεται είναι να διαδοθεί μια νέα συλλογική νοοτροπία επίγνωσης των κινδύνων και των κρίσεων με βάση την αρχή της προνοητικότητας·

33.

προτείνει, ως εκ τούτου, τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής σχολής κινδύνων και κρίσεων, η οποία θα παρέχει δυνατότητες κατάρτισης για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους υπευθύνους για επιχειρήσεις, θα αναπτύσσει επαγγελματικά πλαίσια και ένα σύστημα διαπίστευσης για τη δημιουργία συνεκτικών επαγγελματικών κοινοτήτων και τη διευκόλυνση της κινητικότητας και της αμοιβαίας αναγνώρισης, θα υποστηρίζει τη συνεχή κατάρτιση, θα αναπτύσσει δίκτυα και δραστηριότητες για την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών, θα διοργανώνει εργαστήρια γύρω από την αποκτώμενη εμπειρία και τον σχεδιασμό καινοτόμων επιχειρησιακών στρατηγικών και απαντήσεων·

34.

τονίζει ότι οι παγκόσμιες κρίσεις ενδέχεται μεν να ξεκινούν εκτός Ευρώπης, μπορούν όμως να επηρεάσουν οποιοδήποτε κράτος μέλος της ΕΕ, παραδείγματος χάριν υπό τη μορφή προσφυγικής κρίσης ή προβλημάτων πρόσβασης σε κρίσιμα προϊόντα. Πρέπει να ενισχυθεί η ικανότητα πρόβλεψης και αποτροπής των παγκόσμιων κρίσεων, μέσω κοινής δράσης, μεταξύ άλλων και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης·

35.

πιστεύει ότι είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης να αναλαμβάνει δράση εκεί όπου εμφανίζονται οι νέοι κίνδυνοι, ώστε να περιορίζεται η έκθεση της Ένωσης στους κινδύνους. Οι κατάλληλοι φορείς εντός της Ένωσης πρέπει να διαθέτουν τα μέσα ώστε να εργάζονται σε δίκτυο με πολλούς οργανισμούς με τους οποίους η ΕτΠ συνεργάζεται ήδη [σε διεθνές επίπεδο, ιδίως με το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τη μείωση του κινδύνου καταστροφών —UNDRR—, με την πλατφόρμα του για την Κεντρική Ασία και με την πρωτοβουλία Making Cities Resilient 2030 (Πώς μπορούν οι πόλεις να γίνουν πιο ανθεκτικές 2030) των Ηνωμένων Εθνών] και να συμμετέχουν σε παρεμβάσεις εκτός των συνόρων της ΕΕ, σε συνεργασία με τις ενδιαφερόμενες χώρες, μόλις εντοπίζονται οι κίνδυνοι, κινητοποιώντας σημαντικούς πόρους. Η συνεργασία αυτή πρέπει να αφορά επίσης και τη φάση ετοιμότητας, ειδικότερα δε πρέπει να εφαρμόζεται στις δράσεις πρόληψης, περιορισμού των τρωτών σημείων και προετοιμασίας των κοινωνιών για τις κρίσεις. Για τον σκοπό αυτό, οι υφιστάμενοι μηχανισμοί και τα φόρουμ ενδιαφερόμενων μερών, όπως το Δίκτυο Γνώσεων για την Πολιτική Προστασία της ΕΕ, θα πρέπει να ενισχύσουν τις συμπράξεις με τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών και τις τοπικές ΜΚΟ·

Ανθεκτικές και προνοητικές κοινωνίες για την καλύτερη αντιμετώπιση των κινδύνων και των κρίσεων

36.

πιστεύει ότι ένα από τα θεμέλια της ανθεκτικότητας αυτά καθαυτά είναι η ικανότητα κινητοποίησης των πολιτών κατά τις πρώτες ώρες μιας κρίσης εν αναμονή της παροχής βοήθειας. Αυτό προϋποθέτει τόσο την εκ των προτέρων εκπαίδευση κάθε πολίτη όσο και την προετοιμασία κάθε νοικοκυριού και την ανάπτυξη πρακτικών αλληλεγγύης σε τοπικό επίπεδο. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να υιοθετήσει μια «στρατηγική 72 ωρών για την αντιμετώπιση κρίσεων», με τοπικές προσαρμογές σε κάθε χώρα και περιοχή, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές τους, και βασιζόμενη ιδίως στα διδάγματα που αντλήθηκαν σε χώρες όπως η Ιαπωνία ή οι Ηνωμένες Πολιτείες·

37.

επιδιώκει να επαναλάβει δύο ισχυρές πεποιθήσεις: ο καλύτερος τρόπος να αλλάξουμε νοοτροπία είναι να διδάξουμε τα παιδιά και τους νέους· η συμμετοχή των πολιτών, ο συλλογικός βίος και η εθελοντική εργασία είναι οι καλύτεροι παράγοντες ανθεκτικότητας μιας κοινωνίας. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕτΠ προτείνει να συμπληρωθούν οι ευρωπαϊκοί στόχοι ανθεκτικότητας στις καταστροφές με τρεις νέες εμβληματικές πρωτοβουλίες:

—

την προσαρμοσμένη στις τοπικές και περιφερειακές συνθήκες και ανάγκες γενίκευση των «εργοστασίων κινδύνου» (risk factories) (3), που έχουν ήδη δοκιμαστεί σε διάφορες χώρες με σκοπό την κατάρτιση όλων των μικρών παιδιών ηλικίας 6-10 ετών ώστε να μπορούν να θέτουν τα σωστά ερωτήματα και να προβαίνουν στις σωστές κινήσεις για την προετοιμασία έναντι των κινδύνων και την αντιμετώπισή τους·

—

τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πλαισίου κατάρτισης για τις πρώτες αντιδράσεις και τις πρώτες βοήθειες, βάσει του οποίου θα προβλέπονται σε κάθε χώρα προγράμματα κατάρτισης βάσει του συστήματος μεταφοράς και συσσώρευσης ακαδημαϊκών μονάδων, στα οποία θα ενθαρρύνονται να συμμετέχουν όλοι οι νέοι κάτω των 20 ετών·

—	τη διοργάνωση ευρωπαϊκής εκστρατείας για την προώθηση της εθελοντικής συμμετοχής των πολιτών τόσο σε σώματα εθελοντών όσο και σε μη κυβερνητικές ενώσεις·

38.

ζητεί επίσης να εγκαταλείψουμε τις πιθανολογικές προσεγγίσεις των κινδύνων που υποτιμούν συστηματικά τους πολύ σημαντικούς κινδύνους, όπως συνέβη με τις επιδημίες, να μην περιοριζόμαστε σε σχέδια δράσης για τη διαχείριση γνωστών και πιθανολογούμενων περιβαλλοντικών και βιομηχανικών κινδύνων, αλλά αντιθέτως να θέσουμε σε εφαρμογή σε κάθε πόλη, νομό και περιφέρεια ανεξαιρέτως μια στρατηγική ανθεκτικότητας και μια πλατφόρμα τοπικής κινητοποίησης για την οργάνωση τοπικών ομάδων ανθεκτικότητας και την προετοιμασία των κοινωνιών σε περίπτωση κρίσης, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στη στήριξη των πλέον ευάλωτων πληθυσμών. Αυτές οι τοπικές πλατφόρμες ανθεκτικότητας θα πρέπει να στηρίζονται στην κινητοποίηση των πολιτών, να ενθαρρύνουν τη διεπιστημονική προσέγγιση, να διευκολύνουν την ανταλλαγή των δεδομένων και τη διαλειτουργικότητά τους, να ευνοούν τις συνεργασίες, ιδίως σε διασυνοριακό επίπεδο, να αυξάνουν την ευελιξία της αλυσίδας αντιμετώπισης κρίσεων και να ενισχύουν την ικανότητα ανθεκτικότητας στις κρίσεις·

39.

ζητεί πολύ ισχυρή κινητοποίηση για την εξάλειψη της ψηφιακής επισφάλειας, η οποία αποτελεί πρόσθετο κίνδυνο σε συνθήκες κρίσης, καθώς αφήνει σημαντικό μέρος του πληθυσμού χωρίς πρόσβαση σε βασικές πληροφορίες και υπηρεσίες. Τονίζει την ανάγκη να δημιουργηθούν στους δήμους και τις περιφέρειες δίκτυα σημείων φυσικής πρόσβασης στην ενημέρωση, τη βοήθεια και την ανθρώπινη στήριξη, που θα βρίσκονται όσο το δυνατόν εγγύτερα στον πληθυσμό και θα είναι έτοιμα να τεθούν σε λειτουργία σε περίπτωση κρίσης·

RescEU και συστήματα συντονισμού για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης

40.

υποστηρίζει κάθε ευρωπαϊκή οικονομική επένδυση για την ενίσχυση του rescEU, προκειμένου όχι μόνο να αυξηθεί η ικανότητα της ΕΕ να ανταποκρίνεται γρήγορα, ολοκληρωμένα και αυτόνομα, αλλά και να ενισχυθεί ο ρόλος της στη διαχείριση κινδύνων και καταστροφών·

41.

χαιρετίζει την πρωτοβουλία ΚΣΑΕΑ 2.0, η οποία αποσκοπεί στην ενίσχυση της ικανότητας πρόληψης, πρόβλεψης και προετοιμασίας διακλαδικών εκδηλώσεων σε επίπεδο ΕΕ και στην περαιτέρω βελτίωση και επένδυση σε συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, ώστε να διασφαλιστεί ότι η έγκαιρη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση θα μετουσιώνονται σε δράση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών αναγνωρίζει το έργο που έχει επιτελέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πεδίο αυτό, σύμφωνα με την εντολή της στον τομέα των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης στο πλαίσιο της νομοθεσίας για τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της Ένωσης, που αποσκοπεί στην ανάπτυξη διασυνοριακών συστημάτων ανίχνευσης, ενημέρωσης και συναγερμού, όπως το EFAS (Ευρωπαϊκό σύστημα προειδοποίησης για τις πλημμύρες), το EFFIS (ευρωπαϊκό σύστημα πληροφόρησης για τις δασικές πυρκαγιές) και το EDO (ευρωπαϊκό παρατηρητήριο για την ξηρασία)·

Η HERA και η Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας

42.

στηρίζει την HERA και τη δράση που αναπτύσσει κατά τον τελευταίο χρόνο, μεταξύ άλλων για τον εντοπισμό των υγειονομικών κινδύνων, τον καθορισμό σεναρίων διαχείρισης και ιατρικών αντιμέτρων, την ενίσχυση των αλυσίδων αξίας και της ικανότητας παραγωγής και παροχή στην Ευρώπη των αγαθών και των υπηρεσιών που έχουμε ανάγκη· υπενθυμίζει ότι η HERA χρήζει επιβεβαιωμένης και συνεχούς πολιτικής και χρηματοδοτικής στήριξης για αρκετά χρόνια προκειμένου να εκπληρώσει αποτελεσματικά την αποστολή της·

43.

αναγνωρίζει ότι είναι δύσκολο να αξιολογηθεί η δράση της HERA μετά από ένα μόνο έτος λειτουργίας, αλλά επαναλαμβάνει την έκκλησή της για καλύτερη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αλλά και των δήμων και των περιφερειών, καθώς και των φορέων της κοινωνίας στα όργανα της HERA, ιδίως δε στο συμβουλευτικό της φόρουμ·

44.

χαιρετίζει την ανάπτυξη των νέων προσεγγίσεων, όπως η προσέγγιση «Μία υγεία», χάρη στις οποίες αίρονται τα στεγανά ανάμεσα στην ανθρώπινη υγεία, την υγεία των ζώων και την περιβαλλοντική υγεία, και εντάσσονται οι πολιτικές για την υγεία σε μια συνεπή προσέγγιση βιώσιμης ανάπτυξης·

45.

επαναλαμβάνει με έμφαση την προειδοποίησή της προς την Επιτροπή και το Συμβούλιο σχετικά με τις ανεπαρκείς προσπάθειες που καταβάλλονται για την ενίσχυση της παραγωγής στην Ευρώπη προϊόντων και φαρμάκων που χρειαζόμαστε για την αντιμετώπιση κρίσεων στον τομέα της υγείας και σχετικά με τις πρακτικές των αγοραστών του δημόσιου τομέα, οι οποίοι σε πολλές χώρες προκρίνουν τις χαμηλές τιμές έναντι της παραγωγής στην Ευρώπη, αγνοώντας έτσι τα διδάγματα από την κρίση της νόσου COVID-19·

46.

προτείνει η ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας, συμπεριλαμβανομένης της κοινοτικής ιατρικής και των νοσοκομείων, να αποτελέσει αντικείμενο ανοικτών εργασιών στο πλαίσιο της «Ευρώπης της υγείας», με τη συμμετοχή των κρατών μελών και των αρμόδιων τοπικών και περιφερειακών αρχών. Θα πρέπει ειδικότερα να διασφαλιστεί ότι η συνέχεια της περίθαλψης μπορεί να εξασφαλιστεί σε περιόδους κρίσης μέσω επαρκών προϋπαρχουσών ή προσωρινών ικανοτήτων υποδοχής. Ως εκ τούτου, η ΕτΠ ζητεί να διεξαχθούν μελέτες προκειμένου να αξιολογηθούν οι συνέπειες των αναβολών ή των διακοπών στον τομέα της περίθαλψης που σχετίζονται με την κρίση COVID, ιδίως όσον αφορά τον καρκίνο, τις χρόνιες παθήσεις και την ψυχική υγεία·

47.

ζητεί την εμβάθυνση του διαλόγου σχετικά με τη χρήση των δεδομένων υγείας, προκειμένου να εντοπιστούν οι πλέον ευάλωτοι σε κρίσεις πληθυσμοί, διευκολύνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την κοινωνική τους στήριξη και τη συνέχεια της ιατρικής τους φροντίδας. Παράλληλα με τη συνεκτίμηση των δεοντολογικών και επιχειρησιακών ζητημάτων, η ΕτΠ ενθαρρύνει τη δημιουργία ενός «ευρωπαϊκού χώρου δεδομένων για την υγεία» που θα καθιστά δυνατή τη συγκέντρωση των δεδομένων, τη βελτίωση της ποιότητάς τους, και τη διάθεσή τους στις τοπικές δημόσιες υπηρεσίες· προειδοποιεί για τον κίνδυνο να μην περιληφθούν στα δεδομένα υγείας ολόκληρα τμήματα του πληθυσμού εξαιτίας του αποκλεισμού τους ή του ψηφιακού χάσματος·

Για μια οριζόντια προσέγγιση όσον αφορά την τρωτότητα, την ετοιμότητα σε περίπτωση κρίσεων και τη διαχείριση των κρίσεων

48.

προτείνει να ληφθούν υπόψη ο δείκτης και ο πίνακας αποτελεσμάτων για τα τρωτά σημεία, ώστε να καθοδηγήσουν τις εξελίξεις στις διάφορες πολιτικές της ΕΕ πέραν της πολιτικής συνοχής (για παράδειγμα, στην κοινή γεωργική πολιτική, την πολιτική έρευνας και καινοτομίας, την Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας). Για να επιτευχθεί αυτό, η σύσταση μιας ειδικής διυπηρεσιακής ομάδας εντός της Επιτροπής μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα χρήσιμη·

49.

υποστηρίζει μια προσέγγιση «ανθεκτικότητας εκ σχεδιασμού» (resilience by design) για την ενσωμάτωση των επιπτώσεων της ανθεκτικότητας και της τρωτότητας από τα πρώτα στάδια της χάραξης δημόσιων πολιτικών, της κατάρτισης κανονισμών και σχεδίων δράσης, της προετοιμασίας μεγάλων επενδυτικών προγραμμάτων, του σχεδιασμού μεγάλων υποδομών κ.λπ.·

50.

θεωρεί ότι οι δημόσιες συμβάσεις προμηθειών μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανάδυση καινοτομιών, στον πειραματισμό με νέες προσεγγίσεις τοπικής αλληλεγγύης και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των τοπικών υποδομών και εγκαταστάσεων·

51.

προωθεί τη δημιουργία μιας «αποστολής» στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» σχετικά με την ανθεκτικότητα έναντι των κινδύνων και των κρίσεων (διαχείριση, ετοιμότητα, κοινή νοοτροπία, τρωτά σημεία), που θα δρα συμπληρωματικά προς την ομάδα «Πολιτική προστασία για την κοινωνία» —η οποία εξακολουθεί να επικεντρώνεται στην ανάπτυξη μεθόδων και τεχνολογιών—, και θα καταστεί ένα «ζωντανό εργαστήριο» καινοτομίας και κινητοποίησης με βάση την πραγματική κατάσταση των πόλεων και των περιφερειών.

Βρυξέλλες, 24 Μαΐου 2023.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών

Vasco ALVES CORDEIRO

(1) https://drmkc.jrc.ec.europa.eu/risk-data-hub/#/vulnerability-in-europe

Ο δείκτης τρωτότητας μας επιτρέπει να δώσουμε συνέχεια στις εργασίες που διεξήγαγε το JRC στο πλαίσιο του «πίνακα ανθεκτικότητας», ο οποίος παρουσιάζει μια ευρύτερη προσέγγιση όσον αφορά τις ικανότητες προσαρμογής και πρόληψης των κοινωνιών (https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/strategic-planning/strategic-foresight/2020-strategic-foresight-report/resilience-dashboards_el).

(2) https://civil-protection-knowledge-network.europa.eu/about-knowledge-network

(3) Π.χ. στη Σκωτία: http://www.safercommunitiesscotland.org/wp-content/uploads/the-risk-factory.pdf· στις Κάτω Χώρες: https://www.riskfactorymwb.nl/over-ons/