ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 17.6.2022

COM(2022) 407 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠHΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Γνώμη της Επιτροπής σχετικά με την αίτηση προσχώρησης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Α.    ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η φιλοδοξία ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια σημαντική προτεραιότητα της Ουκρανίας, των κυβερνήσεών της και των πολιτών της. Αποτέλεσε το βασικό κίνητρο για τις δημοκρατικές αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν την τελευταία δεκαετία και κινητήρια δύναμη ορισμένων καίριας σημασίας μεταρρυθμίσεων που βασίστηκαν στις ευρωπαϊκές αξίες. Η απόφαση που έλαβε, στα τέλη του 2013, ο τότε πρόεδρος να μην υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας, η οποία συμβόλιζε για πολλούς Ουκρανούς την πορεία προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, οδήγησε σε μεγάλης κλίμακας διαμαρτυρίες κατά των αρχών. Στη συνέχεια, η Ρωσική Ομοσπονδία κινήθηκε κατά της Ουκρανίας, μη αποδεχόμενη την ανεξάρτητη επιλογή του ουκρανικού λαού. Παρότι η Ουκρανία έχασε τον έλεγχο τμήματος του εδάφους της και υπέστη ανθρώπινες και οικονομικές απώλειες λόγω της σύγκρουσης στο ανατολικό τμήμα της χώρας, συνέχισε, όλα αυτά τα χρόνια, επιδεικνύοντας την ανθεκτικότητά της ως δημοκρατία, να πλησιάζει την Ευρωπαϊκή Ένωση και να εναρμονίζεται σταδιακά με το κεκτημένο.

α) Αίτηση προσχώρησης

Στις 28 Φεβρουαρίου 2022, πέντε ημέρες αφότου η Ρωσία εξαπέλυσε την ευρείας κλίμακας, απρόκλητη και αδικαιολόγητη επίθεσή της, η Ουκρανία υπέβαλε αίτηση προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στις 7 Μαρτίου 2022 το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει τη γνώμη της σχετικά με την εν λόγω αίτηση. Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ ενέκριναν την απόφαση αυτή κατά την άτυπη σύνοδο των ηγετών στις Βερσαλλίες 1 .

Το άρθρο 49 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση προβλέπει ότι «Κάθε ευρωπαϊκό κράτος το οποίο σέβεται τις αξίες που αναφέρονται στο άρθρο 2 και δεσμεύεται να τις προάγει, μπορεί να ζητήσει να γίνει μέλος της Ένωσης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα εθνικά κοινοβούλια ενημερώνονται για την αίτηση αυτή. Το αιτούν κράτος απευθύνει την αίτησή του στο Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει ομόφωνα, αφού ζητήσει τη γνώμη της Επιτροπής και μετά από έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο αποφασίζει με την πλειοψηφία των μελών από τα οποία απαρτίζεται. Λαμβάνονται υπόψη τα κριτήρια επιλεξιμότητας που συμφωνεί το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.»

Το άρθρο 2 προβλέπει ότι «[η] Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών.»

Αυτό είναι το νομικό πλαίσιο εντός του οποίου η Επιτροπή υποβάλλει την παρούσα γνώμη.

Τον Ιούνιο του 1993 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι:

«Η προσχώρηση θα πραγματοποιηθεί από τη στιγμή που μια συνδεδεμένη χώρα θα είναι ικανή να αναλάβει τις υποχρεώσεις του μέλους δηλαδή εφόσον πληροί τις απαιτούμενες οικονομικές και πολιτικές προϋποθέσεις.

Για τη συμμετοχή απαιτούνται τα εξής:

-η υποψήφια χώρα να έχει επιτύχει τη σταθερότητα των θεσμών που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων,

- η ύπαρξη λειτουργούσας οικονομίας της αγοράς, καθώς και η ικανότητα αντιμετώπισης της ανταγωνιστικής πίεσης και των δυνάμεων της αγοράς στα πλαίσια της Ένωσης,

-η ικανότητα των υποψηφίων να αναλάβουν τις υποχρεώσεις του μέλους μεταξύ των οποίων και την υιοθέτηση των στόχων της πολιτικής, οικονομικής και νομισματικής ένωσης».

Τον Δεκέμβριο του 1995, στη Μαδρίτη, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναφέρθηκε στην ανάγκη «να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις προοδευτικής και αρμονικής ένταξης αυτών των κρατών [που υποβάλλουν αίτηση προσχώρησης], ιδίως χάρη στην ανάπτυξη της οικονομίας της αγοράς, στην προσαρμογή των διοικητικών τους δομών και στη δημιουργία ενός σταθερού οικονομικού και νομισματικού περιβάλλοντος».

Τον Δεκέμβριο του 2006 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε ότι «η στρατηγική διεύρυνσης, που στηρίζεται στην εμπέδωση, την εκπλήρωση προϋποθέσεων, και την επικοινωνία, εν συνδυασμώ προς την ικανότητα της ΕΕ να ενσωματώνει νέα μέλη, συνιστά τη βάση για μια νέα ομοφωνία όσον αφορά τη διεύρυνση».

Στην παρούσα γνώμη, η Επιτροπή αξιολογεί την αίτηση της Ουκρανίας με βάση την ικανότητά της να πληροί τα κριτήρια που καθορίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην Κοπεγχάγη το 1993, καθώς και στη Μαδρίτη το 1995, κυρίως όσον αφορά τη διοικητική ικανότητα της χώρας. Στη γνώμη λαμβάνονται επίσης υπόψη οι προσπάθειες της Ουκρανίας να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της στο πλαίσιο της συμφωνίας σύνδεσης (ΣΣ) και της εκτενούς και ολοκληρωμένης ζώνης ελεύθερων συναλλαγών (ΕΟΖΕΣ), οι οποίες άρχισαν να ισχύουν την 1η Σεπτεμβρίου 2017. Η Επιτροπή θα αξιολογήσει τον αντίκτυπο της προσχώρησης της Ουκρανίας στους τομείς πολιτικής της ΕΕ σε μεταγενέστερο στάδιο.

Η παρούσα γνώμη εκπονήθηκε με μέθοδο παρόμοια με εκείνη που εφαρμόστηκε σε προηγούμενες γνώμες της Επιτροπής. Η Ουκρανία έλαβε ερωτηματολόγια στις 8 Απριλίου 2022 σχετικά με τα πολιτικά και οικονομικά κριτήρια και στις 13 Απριλίου σχετικά με τα κεφάλαια του κεκτημένου της ΕΕ και απάντησε στις 17 Απριλίου και στις 9 Μαΐου αντίστοιχα. Η παρούσα γνώμη αποτελεί διαρθρωτική αξιολόγηση βάσει καθορισμένων κριτηρίων και στηρίζεται στις γνώσεις και την πείρα που αποκτήθηκαν μέσω της πολυετούς στενής συνεργασίας της ΕΕ με την Ουκρανία.

β) Σχέσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ουκρανίας

Οκτώ χρόνια μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας και την αποσταθεροποίηση της ανατολικής Ουκρανίας το 2014, στις 24 Φεβρουαρίου 2022 η Ρωσία εξαπέλυσε ευρείας κλίμακας στρατιωτική εισβολή κατά ολόκληρης της χώρας. Περισσότερα από επτά εκατομμύρια ανθρώπων έχουν καταφύγει σε άλλες χώρες, ιδίως στα κράτη μέλη της ΕΕ και στη Δημοκρατία της Μολδαβίας, ενώ στο εσωτερικό της Ουκρανίας υπάρχουν σχεδόν οκτώ εκατομμύρια εκτοπισθέντες. Η ΕΕ έχει εγκρίνει διάφορες δέσμες πρωτοφανών κυρώσεων κατά της Ρωσίας 2 . Έχει επίσης ενισχύσει σημαντικά την πολιτική, οικονομική, ανθρωπιστική και στρατιωτική της στήριξη. Οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν επιδείξει πρωτοφανή αλληλεγγύη μέσω αναρίθμητων ιδιωτικών πρωτοβουλιών. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η ουκρανική κυβέρνηση επέδειξε αξιοσημείωτο επίπεδο θεσμικής ισχύος, αποφασιστικότητας και ικανότητας λειτουργίας. Κινητοποιήθηκε για να απαντήσει γρήγορα στο ερωτηματολόγιο της ΕΕ σχετικά με την αίτηση προσχώρησής της.

Η έναρξη των σχέσεων ΕΕ-Ουκρανίας χρονολογείται από την περίοδο που ακολούθησε την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας το 1991. Τον Ιούνιο του 1994 η ΕΕ υπέγραψε συμφωνία εταιρικής σχέσης και συνεργασίας με την Ουκρανία, η οποία άρχισε να ισχύει τον Μάρτιο του 1998. Η πολιτική και οικονομική συνεργασία ενισχύθηκε το 2004, όταν η Ουκρανία κατέστη εταίρος προτεραιότητας της ΕΕ στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας και ισχυροποιήθηκε περαιτέρω με τη δρομολόγηση της πρωτοβουλίας για την Ανατολική Εταιρική Σχέση το 2009.

Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί σημαντική διάσταση της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής της Ουκρανίας εδώ και πολλά χρόνια. Η Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004 κατά της εκλογικής νοθείας και της διαφθοράς αφορούσε επίσης τον προσανατολισμό προς τη Δύση και την ένταξη στην ΕΕ. Μετά τις βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου 2006, η ΕΕ αποφάσισε να αρχίσει διαβουλεύσεις με σκοπό τη διαπραγμάτευση νέας ενισχυμένης συμφωνίας με την Ουκρανία. Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2007. Το σχέδιο συμφωνίας σύνδεσης μονογραφήθηκε τον Μάρτιο του 2012. Η Επανάσταση της Αξιοπρέπειας, του 2014, πυροδοτήθηκε από την άρνηση του τότε προέδρου της Ουκρανίας να υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης / εκτενή και ολοκληρωμένη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών (ΣΣ/ΕΟΖΕΣ).

Στον απόηχο της Επανάστασης της Αξιοπρέπειας, η Ρωσία προσάρτησε παράνομα την Κριμαία και υποστήριξε τη δράση παράνομων ένοπλων ομάδων στην ανατολική Ουκρανία. Η ΕΕ και η διεθνής κοινότητα καταδίκασαν αυτές τις σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου και, στη συνέχεια, η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Η νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας, η οποία ανέλαβε καθήκοντα μετά την Επανάσταση της Αξιοπρέπειας, υπέγραψε το πολιτικό σκέλος της ΣΣ τον Μάρτιο του 2014. Το οικονομικό σκέλος της ΣΣ/ΕΟΖΕΣ υπογράφηκε μετά τις προεδρικές εκλογές του Μαΐου 2014. Σημαντικά μέρη της συμφωνίας εφαρμόζονται προσωρινά από το 2014. Τον Σεπτέμβριο του 2017 άρχισε να ισχύει πλήρως η ΣΣ/ΕΟΖΕΣ.

Η ΣΣ/ΕΟΖΕΣ παρέχει τα θεμέλια για την πολιτική σύνδεση και την οικονομική ολοκλήρωση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ουκρανίας. Στο προοίμιό της, η ΕΕ αναγνώρισε τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της Ουκρανίας και χαιρέτισε την ευρωπαϊκή επιλογή της, καθώς και τη δέσμευσή της να οικοδομήσει βαθιά και σταθερή δημοκρατία και οικονομία της αγοράς. Επί του παρόντος, η συμφωνία αποτελεί το βασικό διμερές νομικό μέσο που χρησιμεύει ως βάση για την εμβάθυνση των πολιτικών δεσμών, την ισχυροποίηση των οικονομικών δεσμών, την προώθηση κοινών αξιών και την ενίσχυση της συνεργασίας σε τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος. Με βάση τη ΣΣ/ΕΟΖΕΣ, η Ουκρανία υλοποίησε σειρά απαιτητικών μεταρρυθμίσεων και εναρμόνισε επιτυχώς τη νομοθεσία της με τη νομοθεσία της ΕΕ σε πολλούς τομείς.

Η πλατφόρμα της κοινωνίας των πολιτών ΕΕ–Ουκρανίας είναι ένας από τους φορείς που συστάθηκαν στο πλαίσιο της συμφωνίας σύνδεσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ουκρανίας. Παρέχει στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και στις δύο πλευρές τη δυνατότητα να παρακολουθούν τη διαδικασία εφαρμογής και να καταρτίζουν συστάσεις προς τις αρμόδιες αρχές.

Το 2019, συνταγματική τροποποίηση την οποία υποστήριξαν 335 από τους 450 βουλευτές του κοινοβουλίου της Ουκρανίας όρισε ως στρατηγική πορεία του κράτους την «πλήρη ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου».

Η Ουκρανία είναι συμβαλλόμενο μέρος της συνθήκης για την ίδρυση της Ενεργειακής Κοινότητας και της συμφωνίας για τη δημιουργία Κοινού Ευρωπαϊκού Εναέριου Χώρου, οι οποίες συμβάλλουν στην προσέγγιση της ουκρανικής νομοθεσίας με το κεκτημένο της ΕΕ. Η Ουκρανία αποτελεί μέρος του εκτεταμένου δικτύου ΔΕΔ-Μ.

Οι πολίτες της Ουκρανίας μπορούν να ταξιδεύουν χωρίς θεώρηση στον χώρο Σένγκεν από τις 11 Ιουνίου 2017. Από το 2007 ισχύει συμφωνία επανεισδοχής μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ουκρανίας.

Από το 1997 πραγματοποιούνται συνεδριάσεις υψηλού επιπέδου μεταξύ της ΕΕ και της Ουκρανίας. Συνολικά, έχουν πραγματοποιηθεί είκοσι τρεις σύνοδοι κορυφής ΕΕ-Ουκρανίας σε προεδρικό επίπεδο. Οι σχέσεις έχουν αναπτυχθεί και έκτοτε έχει αυξηθεί η δέσμευση και έχει ενισχυθεί η δυναμική. Οι νέοι διάλογοι ΕΕ-Ουκρανίας για την Πράσινη Συμφωνία και την κυβερνοασφάλεια που ξεκίνησαν το 2021 αποτελούν καλά παραδείγματα επέκτασης της συνεργασίας σε τομείς κοινού στρατηγικού ενδιαφέροντος. Η ΕΕ, μαζί με πολλούς άλλους διεθνείς εταίρους, προσχώρησε στη Διεθνή Πλατφόρμα της Κριμαίας την οποία σύστησε η Ουκρανία το 2021 ως συμβουλευτικό συντονιστικό φορέα με στόχο τον ειρηνικό τερματισμό της παράνομης προσάρτησης της χερσονήσου από τη Ρωσία.

Η Ουκρανία είναι πλήρες μέλος των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης και συμμετέχον κράτος του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ).

Η ΕΕ έχει παράσχει σημαντική χρηματοδοτική συνδρομή στην Ουκρανία, η οποία, κατά τα έτη από το 2014 έως το 2021, ανήλθε σε 1,7 δισ. EUR σε επιχορηγήσεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Γειτονίας, σε 5,6 δισ. EUR στο πλαίσιο πέντε προγραμμάτων μακροοικονομικής χρηματοδοτικής συνδρομής με τη μορφή δανείων, σε 194 εκατ. EUR σε ανθρωπιστική βοήθεια και σε 355 εκατ. EUR από μέσα εξωτερικής πολιτικής. Η ΕΕ παρέχει την υποστήριξή της στην Ουκρανία για την ανάπτυξη πολιτικών και για ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις, με ισχυρή συμμετοχή των κρατών μελών της ΕΕ σύμφωνα με το πνεύμα της προσέγγισης «Ομάδα Ευρώπη». Για τον τρέχοντα πολυετή προγραμματισμό, η Επιτροπή έχει επικεντρωθεί περισσότερο σε εμβληματικές επενδύσεις και προτεραιότητες στο πλαίσιο οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου (EIP) 3 , το οποίο επιδιώκει την αποδέσμευση έως και 6,5 δισ. EUR σε δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις για τη χώρα και θα αποτελέσει τη βάση μελλοντικής ανασυγκρότησης. Η προσέγγιση που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου θα χρησιμεύσει ως καλή βάση για κάθε μελλοντικό σχέδιο ανασυγκρότησης.

Μετά τη ρωσική εισβολή, η ΕΕ ενέτεινε τη στήριξή της, κινητοποιώντας περίπου 4,1 δισ. EUR υπέρ της συνολικής οικονομικής, κοινωνικής και χρηματοπιστωτικής ανθεκτικότητας της Ουκρανίας με τη μορφή μακροοικονομικής χρηματοδοτικής συνδρομής έκτακτης ανάγκης, δημοσιονομικής στήριξης, βοήθειας έκτακτης ανάγκης, μέτρων αντιμετώπισης κρίσεων και ανθρωπιστικής βοήθειας. Περιλαμβάνονται επίσης μέτρα στρατιωτικής βοήθειας για τη στήριξη της Ουκρανίας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού μηχανισμού για την ειρήνη, ύψους 2 δισ. EUR, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν για την αποζημίωση των κρατών μελών της ΕΕ που παρέχουν στην Ουκρανία στρατιωτική στήριξη σε είδος.

Πριν και κατά τη διάρκεια του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας, η ΕΕ συνεργάστηκε στενά με χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για τη στήριξη της Ουκρανίας. Από το 2014 η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης έχουν κινητοποιήσει 9,5 δισ. EUR σε δάνεια προς την Ουκρανία. Από αυτά, η ΕΤΕπ εκταμίευσε τις τελευταίες εβδομάδες 668 εκατ. EUR στον προϋπολογισμό της Ουκρανίας. Η ΕΕ συνεργάζεται επίσης στενά με την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που αποτελούν σημαντικούς εταίρους στις προσπάθειες της Ουκρανίας από το 2014.

Από το 2014, με τη σύσταση της ομάδας στήριξης για την Ουκρανία, η ΕΕ τροποποίησε τα προγράμματα συνδρομής της. Στράφηκε από τα μεμονωμένα έργα σε ευρύτερες συνεκτικές δέσμες στήριξης για βασικές μεταρρυθμίσεις και για την οικοδόμηση κρατικών θεσμών. Αυτή η σημαντική στροφή θα είναι πολύ σημαντική για την ανασυγκρότηση και τη μεταρρύθμιση της Ουκρανίας μετά τον πόλεμο.

Από το 2016 η Ουκρανία έχει επεκτείνει σταδιακά τη συμμετοχή της σε προγράμματα της ΕΕ, η οποία συγχρηματοδοτείται εν μέρει από την ΕΕ. Ειδικότερα, η Ουκρανία συμμετέχει στα προγράμματα «Ορίζων 2020» και «Ορίζων Ευρώπη», στο πρόγραμμα έρευνας και κατάρτισης της Ευρατόμ, στο πρόγραμμα για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και τις ΜΜΕ (COSME), στο πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» και στο πρόγραμμα EU4Youth. Οργανισμοί και φυσικά πρόσωπα από την Ουκρανία μπορούν επίσης να επωφεληθούν από ορισμένες δράσεις του προγράμματος Erasmus+ και του προγράμματος του Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης. Μπορούν επίσης να επωφεληθούν και από ορισμένα άλλα προγράμματα, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας. Η Ουκρανία συμμετέχει σε διάφορα προγράμματα Interreg και είναι μέλος της μακροπεριφερειακής στρατηγικής της ΕΕ για την περιοχή του Δούναβη.

Η Ουκρανία έχει συνάψει ρυθμίσεις συνεργασίας, συμφωνίες συνεργασίας ή μνημόνια συνεννόησης με διάφορους οργανισμούς της ΕΕ, όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex), ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κατάρτιση στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (CEPOL), το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ), ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Ποινικής Δικαιοσύνης (EUROJUST), ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (Ευρωπόλ), η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF), ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ασφάλεια της Αεροπορίας (EASA), ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (EMSA), ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ERA), το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ETF), ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA), ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA), το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) και άλλοι. Η Ουκρανία συμμετέχει, χωρίς δικαίωμα ψήφου, στον Φορέα Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών για τις Ηλεκτρονικές Επικοινωνίες (BEREC). Οι διαδικαστικές ρυθμίσεις για τη συμμετοχή της Ουκρανίας στο πρόγραμμα LIFE έχουν ολοκληρωθεί.

Η Ουκρανία συμμετέχει στην Ανατολική Εταιρική Σχέση. Η Ανατολική Εταιρική Σχέση βασίζεται στην αρχή της συμπεριληπτικότητας και της διαφοροποίησης. Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έδειξε ότι η πολυμερής συνεργασία και η συνοχή είναι τώρα πιο σημαντικές από ποτέ, όπως και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της περιοχής. Θα είναι επίσης σημαντικό για το μέλλον να δοθεί έμφαση στις διμερείς σχέσεις, ώστε να μπορέσει η Ουκρανία να υλοποιήσει βασικές μεταρρυθμίσεις, μεταξύ άλλων στον τομέα της διακυβέρνησης, της δικαιοσύνης και του κράτους δικαίου.

Β.    ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗΣ

1. ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ

Η παρούσα αξιολόγηση βασίζεται στα κριτήρια της Κοπεγχάγης σχετικά με τη σταθερότητα των θεσμών που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων.

1.1 Δημοκρατία

Όπως ορίζει το σύνταγμα της χώρας, η Ουκρανία είναι κοινοβουλευτική-προεδρική δημοκρατία στην οποία οι νομοθετικές εξουσίες ασκούνται από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση (Verkhovna Rada) και οι εκτελεστικές εξουσίες από την κυβέρνηση, ενώ ο πρόεδρος διατηρεί σημαντικές εκτελεστικές εξουσίες.

Το σύνταγμα προβλέπει τις θεμελιώδεις αρχές ενός δημοκρατικού κράτους, συμπεριλαμβανομένων του κράτους δικαίου, των ελεύθερων εκλογών και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η υπεροχή του διεθνούς δικαίου κατοχυρώνεται ρητά στο σύνταγμα, το οποίο καθιστά τις ισχύουσες διεθνείς συνθήκες δεσμευτικές και αναπόσπαστο μέρος της εθνικής νομοθεσίας της Ουκρανίας.

Το μόνο όργανο που μπορεί να ερμηνεύσει το σύνταγμα και να κρίνει αν η νομοθεσία συνάδει με αυτό είναι το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουκρανίας, το οποίο εξακολουθεί να χρήζει επειγόντως μεταρρύθμισης σύμφωνα με τις συστάσεις της Επιτροπής της Βενετίας. Κεντρικό στοιχείο της μεταρρύθμισης αυτής είναι η καθιέρωση αξιόπιστης και διαφανούς διαδικασίας επιλογής για τους διορισμούς των δικαστών στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένου ελέγχου ακεραιότητας. Η ψήφιση της σχετικής νομοθεσίας εκκρεμεί στο Κοινοβούλιο.

Σύμφωνα με το σύνταγμα της χώρας, ο πρόεδρος της Ουκρανίας είναι ο αρχηγός του κράτους, ο οποίος εκλέγεται άμεσα από τους πολίτες για πενταετή θητεία. Η εξωτερική πολιτική αποτελεί τυπικά ευθύνη του προέδρου, ο οποίος είναι επίσης ο Ανώτατος Διοικητής του Στρατού. Ο πρόεδρος έχει το δικαίωμα να επιλέγει τους υπουργούς Άμυνας και Εξωτερικών και να διορίζει τους τοπικούς κυβερνήτες. Την εκτελεστική εξουσία ασκεί η κυβέρνηση, η οποία αποτελείται από έναν πρωθυπουργό, έναν πρώτο αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, τρεις αντιπροέδρους της κυβέρνησης και 18 υπουργούς. Η κυβέρνηση διαθέτει συνολικά επαρκείς ικανότητες για τον σχεδιασμό πολιτικής. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η ουκρανική κυβέρνηση επέδειξε θεσμική ανθεκτικότητα και ικανότητα λειτουργίας και παρέμεινε αξιόπιστος διεθνής εταίρος.

Το κοινοβούλιο, το οποίο ονομάζεται Verkhovna Rada, είναι το νομοθετικό όργανο της Ουκρανίας, το οποίο ασκεί αποτελεσματικό δημοκρατικό έλεγχο επί της εκτελεστικής εξουσίας. Το κοινοβούλιο διαδραματίζει καίριο ρόλο στον διορισμό και την απόλυση της κυβέρνησης, καθώς και των επικεφαλής και των μελών ορισμένων άλλων δημόσιων οργανισμών. Απαρτίζεται από 450 βουλευτές που εκλέγονται για πενταετή θητεία. Εξακολουθούν να υπάρχουν 26 κενές έδρες στο Verkhovna Rada, καθώς δεν διεξήχθησαν εκλογές για τις έδρες αυτές στην Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας και στην πόλη της Σεβαστούπολης (Κριμαία) που προσαρτήθηκαν παράνομα από τη Ρωσική Ομοσπονδία και στα τμήματα των περιφερειών Donetsk και Luhansk που δεν τελούν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης. Το κοινοβούλιο ενέκρινε την απόφαση του προέδρου να επιβάλει στρατιωτικό νόμο λόγω της ευρείας κλίμακας ρωσικής στρατιωτικής επίθεσης του Φεβρουαρίου του 2022, αλλά οι νομοθετικές εργασίες συνεχίζονται κατά την περίοδο αυτή.

Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ουκρανία και οι συστάσεις των αρμόδιων διεθνών οργανισμών έχουν οδηγήσει σε επανειλημμένες αλλαγές του εκλογικού συστήματος που χρησιμοποιείται για τις βουλευτικές εκλογές. Το 2019 εγκρίθηκε νέος εκλογικός κώδικας, ο οποίος ρυθμίζει όλα τα είδη εκλογών, προκειμένου να εναρμονιστεί ο νόμος συνολικά με τα σχετικά διεθνή πρότυπα. Με τον κώδικα θεσπίστηκε, μεταξύ άλλων, σύστημα αναλογικής εκπροσώπησης με ανοικτή λίστα, δόθηκε δικαίωμα ψήφου στους εκτοπισθέντες στο εσωτερικό της χώρας και ενισχύθηκαν οι ποσοστώσεις των φύλων. Ο κώδικας δοκιμάστηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια των τοπικών εκλογών του 2020, οπότε αναδείχθηκε η ανάγκη για ορισμένες περαιτέρω τροποποιήσεις που αφορούν τη διαφάνεια της χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών, την ισόρροπη και αμερόληπτη κάλυψη από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ορισμένες πτυχές των διαδικασιών χειρισμού των εκλογικών καταγγελιών και των προσφυγών. Ο νόμος για τα εθνικά δημοψηφίσματα θεσπίστηκε τον Ιανουάριο του 2021 και οι εργασίες όσον αφορά τον νόμο για τα τοπικά δημοψηφίσματα βρίσκονται σε εξέλιξη. Το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR) του ΟΑΣΕ εκτίμησε ότι οι πλέον πρόσφατες προεδρικές εκλογές δύο γύρων και οι πρόωρες βουλευτικές εκλογές του 2019 ήταν ανταγωνιστικές και ότι συνολικά τηρούσαν τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες. Εκδόθηκαν ορισμένες συστάσεις οι οποίες αποτελούν αντικείμενο παρακολούθησης.

Η χρήση επειγουσών διαδικασιών για τη θέσπιση νομοθεσίας, μεταξύ άλλων σε τομείς που σχετίζονται με το κεκτημένο της ΕΕ, είναι σχετικά περιορισμένη. Πρέπει να ενταθεί η διενέργεια ολοκληρωμένων εκτιμήσεων των επιπτώσεων της προτεινόμενης νομοθεσίας και να ενισχυθεί η νομοθετική εποπτεία της εκτελεστικής εξουσίας, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης της εφαρμογής της νομοθεσίας.

Η δημόσια χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων θεσπίστηκε το 2016 ως μέσο για την ενίσχυση των οικονομικών και θεσμικών ικανοτήτων τους. Η πλήρης αποκατάσταση των υποχρεώσεων χρηματοοικονομικής πληροφόρησης των πολιτικών κομμάτων, η οποία αναστάλθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, εκκρεμεί εν αναμονή έγκρισης από το κοινοβούλιο. Μετά την έναρξη της ευρείας κλίμακας ρωσικής στρατιωτικής επίθεσης τον Φεβρουάριο του 2022, οι ουκρανικές αρχές αποφάσισαν να απαγορεύσουν 11 πολιτικά κόμματα που θεωρούσαν ότι προωθούν ρωσικά συμφέροντα.

Η Ουκρανία διαθέτει δραστήρια κοινωνία των πολιτών που διαδραματίζει ενεργό ρόλο στην προώθηση και την εποπτεία των μεταρρυθμίσεων. Χάρη στην εμπειρογνωσία των ουκρανικών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών σε βασικές τομεακές μεταρρυθμίσεις, οι οργανώσεις αυτές αποτελούν πολύτιμο εταίρο για την κυβέρνηση και σημαντικό παράγοντα για την παροχή υπηρεσιών σε τοπικό επίπεδο. Το νομικό πλαίσιο διασφαλίζει την προστασία της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι, της έκφρασης και του συνέρχεσθαι ειρηνικώς. Έχουν ληφθεί μέτρα υπέρ της εγγραφής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και για την απλούστευση των κανόνων σχετικά με την υποβολή στοιχείων και τη φορολογία. Παρότι ο χώρος της κοινωνίας των πολιτών είναι πολύ ανοικτός, έχουν ασκηθεί πιέσεις και έχουν διατυπωθεί απειλές κατά των ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών από τοπικά κατεστημένα συμφέροντα, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν οδηγήσει σε βία. Οι αρχές καταδικάζουν αυτές τις επιθέσεις και οι έρευνες έχουν ενταθεί, ωστόσο, απαιτούνται πρόσθετες προσπάθειες για να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξει ατιμωρησία για τα εγκλήματα αυτά.

1.2. Μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης

Η Ουκρανία έχει σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τη βελτίωση της δημόσιας διοίκησής της από το 2014 και μετά. Έχει ως επί το πλείστον θεσπιστεί το νομικό πλαίσιο για σύγχρονη δημόσια διοίκηση. Ωστόσο, δεν έχει ακόμη τεθεί πλήρως σε εφαρμογή.

Η Ουκρανία διαθέτει επαρκώς ανεπτυγμένο στρατηγικό πλαίσιο για τη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης και έχει καταρτίσει και εφαρμόσει σχετικές στρατηγικές, σύμφωνα με τα πρότυπα των ευρωπαϊκών αρχών της δημόσιας διοίκησης, από το 2016. Για την επίτευξη περαιτέρω προόδου θα απαιτηθεί εντατικότερη δέσμευση στο υψηλότερο πολιτικό επίπεδο. Η Ουκρανία πρέπει να καταβάλει περαιτέρω προσπάθειες για να εξασφαλίσει ότι διαθέτει κατάλληλη διοικητική ικανότητα για την εφαρμογή και την επιβολή της νομοθεσίας, ιδίως όσον αφορά τις επιθεωρήσεις.

Η αποτελεσματική και αποδοτική παροχή δημόσιων υπηρεσιών αποτελεί σαφή πολιτική επιταγή από το 2014. Από το 2019 η κυβέρνηση έχει θεσπίσει μέτρα, με σκοπό μεταξύ άλλων: την απλούστευση και παρακολούθηση της παροχής υπηρεσιών· την εξάλειψη της αλληλεπικάλυψης των γραφείων εξυπηρέτησης· και τη βελτίωση της ανατροφοδότησης. Επιπλέον, έχει καταρτίσει νόμο για τον εξορθολογισμό των διοικητικών τελών, έχει θεσπίσει τις προϋποθέσεις για τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες (δικτυακές πύλες, διάθεση διοικητικών υπηρεσιών στο διαδίκτυο και διαλειτουργικότητα)· και έχει καθορίσει διά νόμου τις ιδιαιτερότητες της παροχής δημόσιων (ηλεκτρονικών) υπηρεσιών. Η Ουκρανία διαθέτει προηγμένη ηλεκτρονική διακυβέρνηση, στο πλαίσιο της οποίας οι πολίτες της έχουν εύκολη πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες μέσω επιγραμμικής πλατφόρμας και εφαρμογής στο κινητό τηλέφωνο, η οποία έχει αυξηθεί σε 14 εκατομμύρια χρήστες σε λιγότερο από δύο χρόνια. Η ψηφιακή διακυβέρνηση έχει αυξήσει την αποτελεσματικότητα και τη διαφάνεια της κυβέρνησης και έχει διευκολύνει τον διάλογο μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών.

Η Ουκρανία έχει βελτιώσει σημαντικά τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών από την πρώτη σχετική στρατηγική της το 2013. Η στρατηγική και το σχέδιο δράσης για τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών για την περίοδο 2022-2025 εγκρίθηκαν τον Δεκέμβριο του 2021. Αυτή η νέα στρατηγική είναι σύμφωνη με τη μεθοδολογία για τις δημόσιες δαπάνες και την οικονομική λογοδοσία, καθώς και με τα ενωσιακά και διεθνή πρότυπα. Η κυβέρνηση θέσπισε μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό προγραμματισμό το 2018. Η τριετής δήλωση προϋπολογισμού για την περίοδο 2022-2024 εγκρίθηκε για πρώτη φορά το 2021 και εφαρμόστηκε στον προϋπολογισμό του 2022. Ο προϋπολογισμός του 2020 εκτελέστηκε σύμφωνα με τους δείκτες που προτείνονται στον νόμο για τον προϋπολογισμό. Η Ουκρανία συνεχίζει να ενισχύει τη δημοσιονομική διαφάνεια από το 2017. Το νομοθετικό σώμα και το ανώτατο ελεγκτικό όργανο ασκούν από κοινού απόλυτα επαρκή εποπτεία κατά τη διαδικασία του προϋπολογισμού. Τα έγγραφα του προϋπολογισμού παρέχουν μια καλή επισκόπηση των εσόδων και των δαπανών του προϋπολογισμού. Έχει επιτευχθεί πρόοδος όσον αφορά την ενίσχυση της κινητοποίησης εγχώριων εσόδων τόσο στον φορολογικό όσο και στον τελωνειακό τομέα σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της συμφωνίας σύνδεσης. Η εποπτεία των εκτός προϋπολογισμού λογαριασμών και η χρήση των διεθνών προτύπων στη Λογιστική Υπηρεσία της Ουκρανίας χρήζουν περαιτέρω βελτίωσης.

Όσον αφορά την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, η αποκέντρωση της Ουκρανίας έχει προχωρήσει από το 2014 και μετά. Πρόκειται για μία από τις πιο αποτελεσματικές και επιτυχείς μεταρρυθμίσεις που έχουν υλοποιηθεί στη χώρα. Έχει αναχθεί σε καθοριστικό παράγοντα διευκόλυνσης της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Βασική πτυχή της μεταρρύθμισης ήταν η συγχώνευση περισσότερων από 10 000 μικρών και διασκορπισμένων τοπικών οντοτήτων σε 1 470 μεγαλύτερους δήμους («hromadas») με αυξημένη διοικητική και οικονομική ικανότητα για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των αρμοδιοτήτων τους. Εθνικό δίκτυο τοπικών κέντρων διοικητικών υπηρεσιών «μίας στάσης» παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες στους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Η μεταρρύθμιση υποστηρίχθηκε από φορολογική αποκέντρωση (στο πλαίσιο της οποίας, μεταξύ άλλων, διατίθεται επί του παρόντος στους δήμους 64 % του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων) με στόχο την εξασφάλιση σταθερών πόρων που είναι απαραίτητοι για την άσκηση των νέων καθηκόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι δήμοι επωφελήθηκαν επίσης από τη μεταβίβαση περιουσίας και απέκτησαν ευκαιρίες να ρυθμίσουν το εμπόριο γης στο έδαφός τους. Η τομεακή αποκέντρωση έχει προχωρήσει στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης.

Όσον αφορά τη διαχείριση των δημόσιων υπηρεσιών και των ανθρώπινων πόρων, το 2016 άρχισε να ισχύει νέος νόμος για τη δημόσια διοίκηση. Ο νόμος θέτει τα θεμέλια για μια σύγχρονη δημόσια διοίκηση. Ωστόσο, για τη δημιουργία επαγγελματικής και αξιοκρατικής δημόσιας διοίκησης θα απαιτηθεί η βελτίωση τόσο του νομικού πλαισίου όσο και της επιχειρησιακής πρακτικής. Πρέπει να ολοκληρωθεί η μεταρρύθμιση του συστήματος αποδοχών των δημόσιων υπαλλήλων, ώστε να καταστεί δυνατή η διατήρηση των ειδικευμένων επαγγελματιών και η προσέλκυση νέων ταλέντων. Αμέσως πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, η Ουκρανία ετοιμαζόταν να θεσπίσει βασικό νόμο για τις διοικητικές διαδικασίες. Η θεσμική αρχιτεκτονική της κρατικής διοίκησης ρυθμίζεται πλήρως, αλλά ο οργανωτικός της σχεδιασμός και οι μηχανισμοί καθοδήγησης θα πρέπει να βελτιωθούν ώστε να διασφαλιστεί αποτελεσματική, προσανατολισμένη στα αποτελέσματα και αποδοτική διακυβέρνηση.

Η ανάπτυξη και ο συντονισμός των πολιτικών έχουν φτάσει σε καλό επίπεδο σε ορισμένα υπουργεία, ενώ σε άλλα πρέπει να βελτιωθούν. Το κανονιστικό πλαίσιο για την ανάπτυξη πολιτικής πρέπει να επικαιροποιηθεί, προκειμένου να βελτιωθεί η αναλυτική ικανότητα και να καταστούν τα έγγραφα προγραμματισμού πιο ρεαλιστικά, ιδίως με την καλύτερη εναρμόνισή τους με τους διαθέσιμους προϋπολογισμούς. Ο μηχανισμός δημόσιων και διυπουργικών διαβουλεύσεων πρέπει να βελτιωθεί περαιτέρω.

Η διαχείριση της λογοδοσίας βελτιώθηκε σε όλους τους τομείς, για παράδειγμα με την κατάρτιση δεικτών επιδόσεων σε όλα τα υπουργεία. Το νομικό πλαίσιο δεν θεσπίζει πάντοτε συνεκτικά όρια λογοδοσίας και ρυθμίσεις διακυβέρνησης μεταξύ εποπτικών και υπαγόμενων σʼ αυτούς φορέων. Η αυτονομία που παρέχεται στους μη υπουργικούς φορείς δεν επικεντρώνεται στη λογοδοσία των οργανισμών για τα αποτελέσματα.

1.3. Κράτος δικαίου

Μετά την Επανάσταση της Αξιοπρέπειας το 2014, η Ουκρανία προέβη σε δύο γύρους μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης και στον τομέα της καταπολέμησης της διαφθοράς (την περίοδο 2014-2016 και την περίοδο 2020-21) για την εναρμόνιση του δικαστικού συστήματος με τις αρχές του κράτους δικαίου, την ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της λογοδοσίας της δικαιοσύνης και τη σύσταση ανεξάρτητων φορέων για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές είχαν επίσης ως στόχο να ενισχυθούν η αποτελεσματικότητα και η διαφάνεια του συστήματος. Αυτή η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις προέκυψε λόγω της ανεπαρκούς ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας από την εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία, της ελλιπούς λογοδοσίας, των υψηλών επιπέδων διαφθοράς και της ισχυρής επιρροής των ολιγαρχικών συμφερόντων.

α) Δικαστική εξουσία

Η Ουκρανία έχει ξεκινήσει τη μεταρρύθμιση του τομέα της δικαιοσύνης και έχει τεθεί σε εφαρμογή η σχετική στρατηγική προσέγγιση.

Το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο είναι το κύριο όργανο που είναι αρμόδιο για την αυτοδιοίκηση του δικαστικού σώματος. Το συνταγματικό και νομοθετικό πλαίσιο εγγυάται την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας και την αμεροληψία της. Έχουν θεσπιστεί κώδικες δεοντολογίας για δικαστές και εισαγγελείς, καθώς και ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης υποθέσεων με αυτοματοποιημένη κατανομή των υποθέσεων. Ο διορισμός δικαστών και εισαγγελέων βασίζεται καταρχήν σε αξιοκρατικά και αντικειμενικά κριτήρια και πραγματοποιείται με δημόσιους διαγωνισμούς. Ωστόσο, οι απόπειρες αδικαιολόγητης εσωτερικής και εξωτερικής παρέμβασης στο δικαστικό σώμα εξακολουθούν να προκαλούν ανησυχία.

Ο πρώτος γύρος μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης που κορυφώθηκε με τις συνταγματικές τροποποιήσεις του 2016 κατάφερε να εξορθολογίσει το δικαστικό σύστημα μειώνοντας τις βαθμίδες του από τέσσερις σε τρεις. Επέβαλε επίσης νέες εξετάσεις και ελέγχους ακεραιότητας για όλους τους εν ενεργεία δικαστές, εξέλιξη που οδήγησε στην παραίτηση άνω του ενός τετάρτου του δικαστικού σώματος, περίπου 2 000 δικαστών. Το δικαστικό σώμα είναι επί του παρόντος σοβαρά υποστελεχωμένο, δεδομένου ότι το αρμόδιο για τις διαδικασίες επιλογής όργανο διαλύθηκε στα τέλη του 2019. Διορίστηκαν νέα μέλη του Ανώτατου Δικαστηρίου με διαφανή τρόπο, ωστόσο διορίστηκαν και ορισμένοι δικαστές αμφιλεγόμενης ακεραιότητας. Ο διορισμός σε θέσεις δικαστών κατέστη πλέον δυνατός για ολόκληρο τον νομικό κλάδο και θεσπίστηκε διαφανέστερο σύστημα επιλογής δικαστών. Μια σημαντική προσθήκη στο δικαστικό σύστημα ήταν η σύσταση, το 2019, του Ανώτατου Δικαστηρίου για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς, η οποία διευκολύνθηκε από την ισχυρή συμμετοχή της ουκρανικής κοινωνίας των πολιτών και της διεθνούς κοινότητας.

Επί του παρόντος, το δικαστικό σώμα εξακολουθεί να θεωρείται ένας από τους λιγότερο έγκυρους και αξιόπιστους θεσμούς. Την εποχή που ξέσπασε ο πόλεμος, η Ουκρανία ετοιμαζόταν να ολοκληρώσει την εφαρμογή μιας θεμελιώδους μεταρρύθμισης του δικαστικού συστήματος (2020-2022) που θα οδηγούσε σε συστημικές αλλαγές, εάν εφαρμοζόταν πλήρως. Οι βασικές πτυχές των νέων μεταρρυθμίσεων ενσωματώνονται σε νέα ολοκληρωμένη στρατηγική για την ανάπτυξη του δικαστικού συστήματος και του συνταγματικού δικαστικού συστήματος για την περίοδο 2021-2023.

Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα του συστήματος της δικαιοσύνης, η εικόνα παρουσιάζει διαφοροποιήσεις, δεδομένου ότι η τάση είναι θετική στις αστικές και εμπορικές διαδικασίες και αρνητική στις διοικητικές διαδικασίες. Το μεγαλύτερο ζήτημα είναι οι συσσωρευμένες εκκρεμείς υποθέσεις (συνολικά 578 750 υποθέσεις το 2018), κάτι που αποτελεί ιδιαίτερα πρόβλημα όσον αφορά το Ανώτατο Δικαστήριο (επί του παρόντος 24 000 εκκρεμείς υποθέσεις). Ο χρόνος εκδίκασης αστικών και εμπορικών υποθέσεων αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας μειώθηκε σε 122 ημέρες το 2020, σε σύγκριση με 129 ημέρες το 2018, αριθμός που αντιστοιχεί σε σταθερό επίπεδο αποτελεσματικότητας. Το ποσοστό διεκπεραίωσης αυξήθηκε στο 98 % (97 % το 2018).

Ο συνολικός προϋπολογισμός του 2018 ανήλθε σε 632,1 εκατομμύρια (0,56 % του ΑΕΠ). Παρότι το 78 % του προϋπολογισμού των δικαστηρίων δαπανάται για μισθούς και αποζημιώσεις, πολύ περιορισμένα κονδύλια διατέθηκαν για την κάλυψη επενδυτικών αναγκών (0,2 %) και για κατάρτιση (0,004 %). Η Ουκρανία έχει 13 δικαστές και 21 εισαγγελείς ανά 100 000 κατοίκους, σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που αντιστοιχεί σε 21 δικαστές και 12 εισαγγελείς ανά 100 000 κατοίκους 4 .

Τον Ιούλιο του 2021 θεσπίστηκε νέα νομοθεσία με σκοπό την καθιέρωση ελέγχων ακεραιότητας και επαγγελματικής δεοντολογίας για τα βασικά όργανα δικαστικής διακυβέρνησης (το Ανώτατο Συμβούλιο Δικαιοσύνης, οι κύριες αρμοδιότητες του οποίου περιλαμβάνουν τους διορισμούς και τις απολύσεις δικαστών, και την Ανώτερη Επιτροπή Αξιολόγησης Δικαστικών, η οποία διεξάγει τις διαδικασίες επιλογής νέων δικαστών), σε πλήρη συμμόρφωση με τις συστάσεις της Επιτροπής της Βενετίας. Συστάθηκαν οι φορείς που επιφορτίστηκαν με τη διενέργεια των ελέγχων ακεραιότητας και άρχισαν τις εργασίες τους. Μετά την αναστολή των εργασιών στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και ενώ ο πόλεμος βρισκόταν σε εξέλιξη, ολοκληρώθηκε, στις 7 Μαΐου 2022, ο έλεγχος ακεραιότητας των σημερινών μελών του Ανώτατου Συμβουλίου Δικαιοσύνης· από τα 21 μέλη του Ανώτατου Συμβουλίου Δικαιοσύνης, εξακολουθούν να ασκούν τα καθήκοντά τους μόνο τρία. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές έχουν τη δυνατότητα όχι μόνο να οικοδομήσουν ένα ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα με υποχρέωση λογοδοσίας, αλλά και να μειώσουν την επιρροή των κατεστημένων συμφερόντων που χρησιμοποίησαν το ισχύον σύστημα δικαστικής διακυβέρνησης για να υπονομεύσουν το κράτος δικαίου στην Ουκρανία. 

Η κυβέρνηση, για να αντιμετωπίσει το συστημικό πρόβλημα της μη εκτέλεσης των εθνικών δικαστικών αποφάσεων, θέσπισε, το 2020, στρατηγική για την επίλυση της μη εκτέλεσης των δικαστικών αποφάσεων όταν ο οφειλέτης είναι κρατική οντότητα ή κρατική επιχείρηση. Το 2021 το Κοινοβούλιο ενέκρινε το σχέδιο νόμου για τη μεταρρύθμιση της εκτέλεσης των δικαστικών αποφάσεων σε πρώτη ανάγνωση.

Στα τέλη του 2019 δρομολογήθηκε φιλόδοξη μεταρρύθμιση της εισαγγελικής αρχής. Το βασικό της στοιχείο ήταν ο έλεγχος και των 11 700 εισαγγελέων σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο με βάση κριτήρια επαγγελματισμού και ακεραιότητας. Το 30 % των εισαγγελέων δεν κατάφερε να περάσει τη διαδικασία πιστοποίησης και έπρεπε να αποχωρήσει από την υπηρεσία. Κινήθηκαν οι διαδικασίες για περίπου 2 000 δικαστικές υποθέσεις που αμφισβητούσαν το αποτέλεσμα της ατομικής πιστοποίησης και εκκρεμούν δικαστικές διαδικασίες στις περισσότερες από τις υποθέσεις αυτές. Το 2021 ο γενικός εισαγγελέας έθεσε επιτυχώς σε πιλοτική εφαρμογή νέα διαδικασία για τη διαφανή και αξιοκρατική επιλογή εισαγγελέων διοικητικού επιπέδου. Το 2022 άρχισαν οι εργασίες για τη μετατροπή αυτής της προσωρινής διαδικασίας σε μόνιμη και για τη βελτίωση του πειθαρχικού συστήματος για τους εισαγγελείς.

β) Καταπολέμηση της διαφθοράς

Από την Επανάσταση της Αξιοπρέπειας και μετά, η πρόληψη και η καταπολέμηση της διαφθοράς κατέχουν ιδιαίτερα υψηλή θέση στο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Ουκρανίας. Η αύξηση της διαφάνειας και τα προληπτικά μέτρα έχουν αποφέρει απτά αποτελέσματα όσον αφορά τη μείωση των περιθωρίων διαφθοράς σε διάφορους τομείς. Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται πολλές προκλήσεις. Η διαφθορά συνεχίζει να αποτελεί σοβαρή πρόκληση που απαιτεί συνεχή προσοχή, καθώς συνεπάγεται σημαντικές δαπάνες για τον κρατικό προϋπολογισμό, τις επιχειρήσεις και τον πληθυσμό, αποθαρρύνει τις εγχώριες και ξένες επενδύσεις και υπονομεύει το κράτος δικαίου.

Η χώρα είναι συμβαλλόμενο μέρος σε όλες τις βασικές διεθνείς συμβάσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς (UNCAC). Ορισμένες συστάσεις από σχετικούς διεθνείς μηχανισμούς παρακολούθησης της διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένης της ομάδας χωρών κατά της διαφθοράς (GRECO), δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί. Έχουν ποινικοποιηθεί όλες οι μορφές διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένου του παράνομου πλουτισμού, και οι νόμοι ρυθμίζουν τη σύγκρουση συμφερόντων, προστατεύοντας τους πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος και διασφαλίζοντας τη διαφανή δημόσια χρηματοδότηση των κομμάτων. Ύστερα από μια διαδικασία κατάρτισης με τη συμμετοχή όλων, διαμορφώθηκε νέα εθνική στρατηγική για την καταπολέμηση της διαφθοράς με έμφαση στους σχετικούς τομείς, παρότι η τελική έγκρισή της από το Verkhovna Rada εξακολουθεί να εκκρεμεί. Σχέδια ακεραιότητας και κώδικας δεοντολογίας εφαρμόζονται σε βασικά τμήματα της δημόσιας διοίκησης και του δικαστικού σώματος, ενώ η επιβολή τους διασφαλίζεται σταδιακά μέσω των μονάδων εσωτερικού ελέγχου και των αντίστοιχων πειθαρχικών οργάνων.

Η Ουκρανία έχει επιδιώξει με επιτυχία σημαντικές μεταρρυθμίσεις για την πρόληψη της διαφθοράς και την προστασία του κρατικού προϋπολογισμού, ιδίως όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις, την παροχή δημόσιων υπηρεσιών, την ενέργεια, τον τραπεζικό τομέα και τον τομέα της υγείας. Έχουν εκπονηθεί μελέτες που εκτίμησαν ότι η πραγματική εξοικονόμηση αυτών των μέτρων είναι της τάξης του 6 % του ΑΕΠ ετησίως. Το 2016 τέθηκαν σε λειτουργία διαφανή και ολοκληρωμένα ηλεκτρονικά συστήματα για τις δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης των δημόσιων υπαλλήλων. Τα συστήματα αυτά καθιστούν δυνατή την αυτόματη επαλήθευση και την πρόσβαση του κοινού στις δηλώσεις που υποβάλλονται. Ομοίως, θεσπίστηκε νέο διεθνές βραβευμένο ηλεκτρονικό σύστημα για τις δημόσιες συμβάσεις το Pro-Zorro (και ο τεχνοβλαστός του Pro-Zorro Sale), με σκοπό την ενίσχυση της διαφάνειας προηγουμένως αδιαφανών διαδικασιών σύναψης συμβάσεων. Κάθε χρόνο, σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, τα συστήματα αυτά αποφέρουν πραγματική εξοικονόμηση 1 % του ΑΕΠ και θα συνεχίσουν την ίδια πορεία.

Μετά το 2014 η ουκρανική κοινωνία των πολιτών και η διεθνής κοινότητα διαδραμάτισαν βασικό καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία εξειδικευμένων οργάνων για την καταπολέμηση της διαφθοράς, και συγκεκριμένα της Εθνικής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Διαφθοράς (NABU), της Ειδικής Εισαγγελίας για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς (SAPO), της Εθνικής Υπηρεσίας για την Πρόληψη της Διαφθοράς (NAPC), του Οργανισμού Ανάκτησης και Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων (ARMA) και του Ανώτατου Δικαστηρίου για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς (HACC). Τε εν λόγω όργανα έχουν περιεκτικές εντολές σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και λειτουργούν με όλο και μεγαλύτερη ανεξαρτησία, ενώ διαθέτουν ως επί το πλείστον τους απαιτούμενους πόρους, ωστόσο ο διοργανικός συντονισμός θα μπορούσε να βελτιωθεί. Ορισμένοι από αυτούς τους οργανισμούς άρχισαν να λειτουργούν επιτυχώς νωρίτερα (π.χ. NABU, HAAC) από άλλους (π.χ. SAPO, NAPC). Η ανεξαρτησία όλων των οργάνων καταπολέμησης της διαφθοράς εξακολουθεί να έχει ζωτική σημασία. Οι επικεφαλής τους θα πρέπει να επιλέγονται στο πλαίσιο διαφανών διαγωνισμών βάσει ικανοτήτων, κατά τους οποίους θα ελέγχεται επίσης η ακεραιότητα των δυνητικών υποψηφίων. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ολοκληρωθεί επειγόντως ο διορισμός του νέου επικεφαλής της SAPO μέσω πιστοποίησης του νικητή του διαγωνισμού και να πραγματοποιηθούν η επιλογή και ο διορισμός του διευθυντή της NABU.

Στον τομέα της πρόληψης, η εντολή της NAPC συνίσταται σε θέματα συγκρούσεων συμφερόντων, στην επαλήθευση των δηλωθέντων περιουσιακών στοιχείων, στον έλεγχο των δαπανών των πολιτικών κομμάτων και στην προστασία των πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος. Όσον αφορά την επιβολή του νόμου, η NABU συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον αξιόπιστων οργάνων και αναπτύσσει όλο και περισσότερο τις θεσμικές της ικανότητες και υιοθετεί προορατική στάση για την αντιμετώπιση των καταγγελιών διαφθοράς στις οποίες εμπλέκονται υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι. Η NABU, η SAPO και το HACC έχουν αναπτύξει ένα σύγχρονο σύστημα ηλεκτρονικής διαχείρισης υποθέσεων για τη διευκόλυνση των ερευνών και την εκδίκαση υποθέσεων διαφθοράς υψηλού επιπέδου. Η σύσταση του HACC το 2019 μέσω διαφανούς και αξιοκρατικής πρόσληψης δικαστών και προσωπικού έχει διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό το έργο των οργάνων καταπολέμησης της διαφθοράς και έχει οδηγήσει σε συνολικά αποτελεσματικότερη εκδίκαση των υποθέσεων διαφθοράς.

Παρότι η Ουκρανία έχει επιτύχει αξιοσημείωτα αποτελέσματα όσον αφορά την προληπτική αντιμετώπιση της διαφθοράς, η κατασταλτική πλευρά πρέπει να ενισχυθεί σημαντικά. Ο αριθμός των υψηλόβαθμων υπαλλήλων που προσάγονται στη δικαιοσύνη για διαφθορά εξακολουθεί να είναι περιορισμένος. Οι έρευνες για διαφθορά ενίοτε στερούνται αμεροληψίας και οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου αντιμετωπίζουν πολιτικές παρεμβάσεις.

Όσον αφορά το ιστορικό επιδόσεων σε υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου, το HACC έχει εκδώσει συνολικά 72 ετυμηγορίες από το 2019, εκ των οποίων οι 39 είναι τελεσίδικες καταδικαστικές αποφάσεις, μεταξύ άλλων κατά βουλευτών, δικαστών, εισαγγελέων, μελών τοπικών συμβουλίων και επικεφαλής κρατικών επιχειρήσεων.

Τον Νοέμβριο του 2021 υπογράφηκε και απέκτησε νομική ισχύ ο λεγόμενος «αντιολιγαρχικός νόμος», με στρατηγικό στόχο τον περιορισμό της υπερβολικής επιρροής των ολιγαρχών, μέσω του περιορισμού του ρόλου τους στην οικονομική, πολιτική και δημόσια ζωή της Ουκρανίας. Η εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας έχει καίρια σημασία.

γ) Οργανωμένο έγκλημα

Το 2019 πραγματοποιήθηκε σημαντική μεταρρύθμιση της αστυνομίας. Στόχος της ήταν να αυξηθεί η εμπιστοσύνη του κοινού στην αστυνομία και να ενισχυθεί η ικανότητά της να αντιμετωπίζει το οργανωμένο έγκλημα. Συγκροτήθηκαν εξειδικευμένες αστυνομικές μονάδες για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, του κυβερνοεγκλήματος και των ναρκωτικών. Το Υπουργείο Εσωτερικών ενεργεί ως εθνικός συντονιστής για θέματα οργανωμένου εγκλήματος. Ωστόσο, η αστυνομία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει χαμηλό επίπεδο εξοπλισμού και εμπειρογνωσίας για τη διεξαγωγή πολύπλοκων χρηματοοικονομικών ερευνών. Η μεταρρύθμιση της αστυνομίας πρέπει να συνεχιστεί και να περιλαμβάνει την καθιέρωση πραγματικά επαγγελματικού συστήματος διαχείρισης.

Η Ουκρανία έχει επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά του διεθνικού οργανωμένου εγκλήματος, καθώς και τα πρωτόκολλά της για τη διακίνηση προσώπων και τη λαθραία διακίνηση μεταναστών. Η νομοθεσία της χώρας για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες αντικατοπτρίζει εν μέρει τα πρότυπα της ομάδας χρηματοοικονομικής δράσης (FATF) και τη σχετική διεθνή νομοθεσία, αλλά εξακολουθούν να μην έχουν υλοποιηθεί συστάσεις της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για την αξιολόγηση των μέτρων κατά της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (MONEYVAL), και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ουκρανία υποβάλλει εκθέσεις στη MONEYVAL στο πλαίσιο ενισχυμένης διαδικασίας παρακολούθησης. Απαιτούνται περαιτέρω μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση της συμμόρφωσης της Ουκρανίας με τα πρότυπα της FATF, ιδίως εκείνα που αφορούν τα κρυπτοστοιχεία, τον τελικό πραγματικό δικαιούχο και την εποπτεία των μη τραπεζικών επιχειρήσεων και επαγγελμάτων. Θα πρέπει να σημειωθεί πρόοδος όσον αφορά τη διερεύνηση και τη δίωξη σημαντικών συστημάτων νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Η θέσπιση ολοκληρωμένου πλαισίου για την καταπολέμηση του οικονομικού εγκλήματος και της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και η διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του έχουν ζωτική σημασία για την αντιμετώπιση των σημαντικών κινδύνων που εγκυμονούν οι δραστηριότητες αυτές. Έχει συσταθεί Οργανισμός Ανάκτησης και Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων (ARMA), ωστόσο, ο Οργανισμός δεν διαθέτει μόνιμο επικεφαλής από το τέλος του 2019. Θα πρέπει να βελτιωθεί η νομοθεσία σχετικά με τη διαχείριση των κατασχεθέντων περιουσιακών στοιχείων και να θεσπιστεί σχετική εθνική στρατηγική για την ανάκτηση περιουσιακών στοιχείων.

Σε εθνικό επίπεδο, η Ουκρανία ενέκρινε, το 2020, στρατηγική για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος· το σχέδιο δράσης για τη στρατηγική βρίσκεται σε στάδιο κατάρτισης και περαιτέρω έγκρισης. Το 2022 εκδόθηκε κυβερνητικός κανονισμός για τις αξιολογήσεις απειλών όσον αφορά το σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα (SOCTA) και δρομολογήθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα περιφερειακές ομάδες αξιολόγησης απειλών όσον αφορά το σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα (ROCTAF).

Η Ουκρανία έχει συνάψει ρύθμιση συνεργασίας με τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κατάρτιση στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου, επιχειρησιακή και στρατηγική συμφωνία με τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (Ευρωπόλ) και μνημόνιο συνεννόησης με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ). Η Ουκρανία συμμετέχει ενεργά στην Ευρωπαϊκή Πολυκλαδική Πλατφόρμα κατά των Εγκληματικών Απειλών (EMPACT) και είναι μέλος της Ιντερπόλ. Συμμετέχει σε κοινές ομάδες ερευνών που διευκολύνονται από την EUROJUST.

Η χώρα βρίσκεται σε σημαντικό σταυροδρόμι λαθρεμπορίου παράνομων εμπορευμάτων προς την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων όπλων και ναρκωτικών. Η παράνομη υλοτομία είναι ευρέως διαδεδομένη και, παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν τα τελευταία χρόνια, το παράνομο εμπόριο ξυλείας εξακολουθεί να υφίσταται. Η Ουκρανία είναι επίσης χώρα προέλευσης, διέλευσης και προορισμού για την εμπορία ανθρώπων. Ο αριθμός των ποινικών ερευνών που ολοκληρώθηκαν σε σχέση με εγκλήματα που διαπράχθηκαν από οργανωμένες ομάδες και εγκληματικές οργανώσεις έχει αυξηθεί με αργούς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια, αλλά παραμένει σχετικά χαμηλός (2021 — 499 υποθέσεις· 2020 — 377 υποθέσεις· 2019 — 293 υποθέσεις), ιδίως σε σχέση με καταγγελίες για εμπορία ανθρώπων (2021 — 45·υποθέσεις· 2020 — 57 υποθέσεις· 2019 — 10 υποθέσεις).

Συνολικά, η μεταρρύθμιση του περιβάλλοντος επιβολής του νόμου πρέπει να συνεχιστεί με βάση γενικό στρατηγικό σχέδιο.

1.4. Θεμελιώδη δικαιώματα

α) Διεθνές πλαίσιο

Η Ουκρανία έχει κυρώσει τις κύριες διεθνείς πράξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, και το εθνικό νομικό και θεσμικό της πλαίσιο που διέπει τα θεμελιώδη δικαιώματα ακολουθεί κατά γενικό κανόνα τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα. Η χώρα δεν έχει κυρώσει τη Σύμβαση για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης).

β) Νομική και θεσμική διάρθρωση

Το νομικό και θεσμικό πλαίσιο που διέπει τα θεμελιώδη δικαιώματα έχει θεσπιστεί και η νομοθεσία γενικά ακολουθεί τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα. Ωστόσο, η εφαρμογή θα πρέπει να βελτιωθεί και η ικανότητα των οργανισμών που είναι αρμόδιοι για την προστασία και την επιβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και για την εφαρμογή των υφιστάμενων στρατηγικών και σχεδίων δράσης, εξακολουθεί να είναι περιορισμένη. Ως αποτέλεσμα, ορισμένες φορές παρεμποδίζεται η αποτελεσματική επιβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το 2021 η Ουκρανία θέσπισε νέα εθνική στρατηγική για τα ανθρώπινα δικαιώματα 2021-2023 και σχέδιο δράσης για την ενίσχυση των προσπαθειών εναρμόνισης των δομών και των διαδικασιών της δημόσιας διοίκησής της με το διεθνές πλαίσιο.

Ο θεσμός του Διαμεσολαβητή —του Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του κοινοβουλίου της Ουκρανίας— ορίζεται ως ο εθνικός οργανισμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έχει λάβει διαπίστευση «A΄ τάξης» από την παγκόσμια συμμαχία των εθνικών φορέων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς συμμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό με τις αρχές του Παρισιού.

γ) Βασικά ζητήματα θεμελιωδών δικαιωμάτων

Εκκρεμεί ακόμη η εκτέλεση, εκ μέρους της χώρας, 501 αποφάσεων που έχουν εκδοθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο πλαίσιο της διαδικασίας ενισχυμένης εποπτείας. Οι περισσότερες υποθέσεις έχουν επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα και σχετίζονται με παραβιάσεις του δικαιώματος πραγματικής προσφυγής, τη διάρκεια των ποινικών διαδικασιών, την κακομεταχείριση, συμπεριλαμβανομένων των κακών συνθηκών κράτησης, τη διάρκεια της προφυλάκισης και το δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια.

Οι Ουκρανοί πολίτες επωφελούνται από την ελευθερία της έκφρασης και υπάρχει δυναμικός δημόσιος χώρος της κοινωνίας των πολιτών. Η ελευθερία των μέσων μαζικής επικοινωνίας έχει επίσης βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, ιδίως χάρη στα διαδικτυακά μέσα μαζικής επικοινωνίας. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας που ελέγχονται από ολιγάρχες ασκούν δυσανάλογη επιρροή, ιδίως στο τμήμα της τηλεόρασης. Η Ουκρανία έχει επιτύχει συνολικά καλή ισορροπία μεταξύ της διατήρησης της ελευθερίας των μέσων μαζικής επικοινωνίας και των μέτρων κατά των διάχυτων ρωσικών υβριδικών και μαζικών επιθέσεων παραπληροφόρησης, οι οποίες πολλαπλασιάζονται από ορισμένα τοπικά μέσα μαζικής επικοινωνίας.

Το ουκρανικό σύνταγμα εγγυάται την προστασία από τις διακρίσεις και ο Ποινικός Κώδικας και αρκετοί ποινικοί νόμοι περιλαμβάνουν αυτοτελείς διατάξεις για τα εγκλήματα μίσους. Ωστόσο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου δεν αναγνωρίζονται στη νομοθεσία κατά των διακρίσεων ως λόγοι για τους οποίους παρέχεται προστασία. Στην εθνική στρατηγική για τα ανθρώπινα δικαιώματα 2021-2023 έχει προσδιοριστεί η νομοθεσία που απαιτείται για την εναρμόνιση με το κεκτημένο της ΕΕ, αλλά δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί.

Η Ουκρανία σημειώνει σταδιακή πρόοδο όσον αφορά το πρόγραμμά της για την ισότητα των φύλων, με αυξημένη πολιτική εκπροσώπηση των γυναικών (20,5 % των βουλευτών που εξελέγησαν το 2019 είναι γυναίκες), παρότι το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων εξακολουθεί να υφίσταται, με τις γυναίκες να αμείβονται συνολικά κατά 23 % λιγότερο από τους άνδρες κατά μέσο όρο το 2019. Η Ουκρανία δεν έχει κυρώσει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, ενώ η έμφυλη βία εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα. Η ανοχή και η αποδοχή των λεσβιών, των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων, των τρανς, των ίντερσεξ ή των κουίρ ατόμων (ΛΟΑΤΚΙ) αυξάνονται όλο και περισσότερο στην ουκρανική κοινωνία και οι αρχές επιβολής του νόμου υποστηρίζουν την προστασία των εκδηλώσεων ΛΟΑΤΚΙ.

Η Ουκρανία έχει αναλάβει διάφορες νομικές πρωτοβουλίες για τη βελτίωση των δικαιωμάτων του παιδιού και έχει κυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού, καθώς και τα τρία προαιρετικά πρωτόκολλα της Σύμβασης. Έχει επίσης εγκρίνει τις δεσμεύσεις των Παρισίων για την προστασία των παιδιών από παράνομη στρατολόγηση ή χρησιμοποίηση εκ μέρους ένοπλων ομάδων. Παράλληλα, η Ουκρανία έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ιδρυματοποίησης παιδιών στον κόσμο (περίπου 1,5 % του συνόλου των παιδιών), γεγονός που αποτελεί πηγή σοβαρής ανησυχίας και πρέπει να αντιμετωπιστεί επειγόντως. Ομοίως, συνεχίζουν να μη διατίθενται επαρκείς πόροι για τη στήριξη των ατόμων με αναπηρία (περίπου 6 % του πληθυσμού) και πρέπει να εφαρμοστεί διαδικασία αποϊδρυματοποίησης για τη μετάβαση στη φροντίδα των ατόμων με αναπηρία σε επίπεδο τοπικής κοινότητας.

Τα δικαιώματα των ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες κατοχυρώνονται συνταγματικά στην Ουκρανία. Ο σεβασμός των δικαιωμάτων των ατόμων που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες στον τομέα της εκπαίδευσης και της γλώσσας και η εκπροσώπησή τους σε εκλεγμένα όργανα σε όλα τα επίπεδα του δημόσιου βίου πρέπει να διασφαλιστούν με την πλήρη εφαρμογή των συστάσεων της Επιτροπής της Βενετίας του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με τον εκπαιδευτικό νόμο, την εφαρμογή των συστάσεων σχετικά με τον νόμο περί εθνικής γλώσσας και τη συνεκτίμηση του τελευταίου κύκλου παρακολούθησης της σύμβασης-πλαισίου για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων. Παρότι η Ουκρανία έχει λάβει μέτρα για την εφαρμογή των συστάσεων της Επιτροπής της Βενετίας, πρέπει να ολοκληρώσει τη μεταρρύθμιση του νομικού πλαισίου για τις εθνικές μειονότητες και να θεσπίσει αποτελεσματικούς μηχανισμούς εφαρμογής.

Οι προηγούμενες ελλείψεις όσον αφορά τη διερεύνηση και τη δίωξη των βασανιστηρίων και της κακοποίησης από τα όργανα επιβολής του νόμου αντιμετωπίζονται με τη δημιουργία, τον Οκτώβριο του 2019, του Τμήματος Διαδικαστικής Εποπτείας των Ποινικών Υποθέσεων Βασανιστηρίων και Λοιπών Σοβαρών Παραβάσεων από τα Όργανα Επιβολής του Νόμου στη Γενική Εισαγγελία. Το δικαστικό σώμα στην Ουκρανία είναι υποστελεχωμένο, γεγονός που εμποδίζει την ολοκλήρωση των δικών εντός εύλογου χρονικού διαστήματος και οδηγεί σε έλλειψη αποτελεσματικής προσφυγής για τα θύματα σοβαρών εγκλημάτων. Επίσης, το σωφρονιστικό σύστημα δεν διαθέτει επαρκείς πόρους και οι συνθήκες στους χώρους στέρησης της ελευθερίας είναι κακές.

2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ

Η παρούσα αξιολόγηση βασίζεται στα κριτήρια της Κοπεγχάγης που αφορούν την ύπαρξη λειτουργούσας οικονομίας της αγοράς και την ικανότητα αντιμετώπισης της ανταγωνιστικής πίεσης και των δυνάμεων της αγοράς εντός της Ένωσης 5 .

2.1. Λειτουργούσα οικονομία της αγοράς

Το 2020 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ουκρανία αντιπροσώπευε το 29,8 % του μέσου όρου της ΕΕ. Οι επιδόσεις της κυβέρνησης είναι ικανοποιητικές όσον αφορά την εφαρμογή γενικά υγιών μακροοικονομικών πολιτικών, στο πλαίσιο της επιτυχούς μεσοπρόθεσμης συνεργασίας με διεθνείς εταίρους και της ισχυρής ανθεκτικότητας που έχει επιδείξει μετά τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας (και είναι αξιοσημείωτο το πώς η κυβέρνηση συνέχισε να διασφαλίζει τη μακροοικονομική σταθερότητα και κατά τη διάρκεια του πολέμου). Ωστόσο, οι εξελίξεις από πλευράς οικονομίας και πολιτικής επιβραδύνθηκαν από την κάπως ανομοιογενή εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, η οποία συχνά αντανακλά την έλλειψη πολιτικής συναίνεσης και την τακτική παρέμβαση των κατεστημένων συμφερόντων, παράγοντες που καθυστέρησαν μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν π.χ. στη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και στην ενίσχυση της λογοδοσίας των δημόσιων οικονομικών ή της νομοθεσίας για το περιβάλλον και τη δράση για το κλίμα.

Πράγματι, οι αρχές της Ουκρανίας έχουν επιδείξει ισχυρή δέσμευση να εφαρμόσουν μακροοικονομικές πολιτικές προσανατολισμένες στη σταθερότητα μετά την επανάσταση του Μαϊντάν. Η κυβέρνηση ακολούθησε φιλόδοξη δημοσιονομική εξυγίανση που μείωσε κατά το ήμισυ το δημόσιο έλλειμμα σε περίπου 2 % του ΑΕΠ κατά μέσο όρο από το 2015 και κατόρθωσε να περιορίσει τις δυσμενείς επιπτώσεις της ύφεσης που προκάλεσε η νόσος COVID-19 στα δημόσια οικονομικά. Η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, υποστηριζόμενη από την ισχυρή αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ, βελτιώθηκε σημαντικά, καθώς ο δείκτης χρέους μειώθηκε κατά περισσότερο από 30 εκατοστιαίες μονάδες σε επίπεδο κάτω του 50 % του ΑΕΠ το 2021. Η Εθνική Τράπεζα της Ουκρανίας καθιέρωσε το 2016 και, στη συνέχεια, διαχειρίστηκε με επιτυχία το πλαίσιο στόχων για τον πληθωρισμό, διατηρώντας έτσι τη σταθερότητα του καθεστώτος ευέλικτων συναλλαγματικών ισοτιμιών και βελτιώνοντας την εμπιστοσύνη στο εθνικό νόμισμα. Ωστόσο, το πλαίσιο του πολέμου εγείρει νέες προκλήσεις σε σχέση με τον πληθωρισμό, ο οποίος είχε μειωθεί σημαντικά τα τελευταία πέντε έτη σε 2,7 % το 2020 και, στη συνέχεια, ανήλθε σε 9,4 % το 2021. Τα χρόνια χαμηλά επίπεδα εγχώριων και ξένων επενδύσεων ευθύνονται για τη μάλλον υποτονική πραγματική οικονομική ανάπτυξη της τάξης του 3 % περίπου ετησίως κατά τα τέσσερα έτη πριν από την πανδημία και για το συνεχιζόμενο σχετικό χάσμα σε σχέση με το βιοτικό επίπεδο στην ΕΕ.

Οι επίμονες σημαντικές αδυναμίες στο επιχειρηματικό περιβάλλον αποτελούν την κύρια αιτία για την έλλειψη επενδύσεων. Το 2019 η Ουκρανία κατείχε την 85η θέση στον παγκόσμιο δείκτη ανταγωνιστικότητας του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, κυρίως λόγω των αδύναμων θεσμών, της εξαιρετικά εκτεταμένης δεσπόζουσας θέσης στην αγορά και της αναποτελεσματικής αντιμονοπωλιακής πολιτικής. Ωστόσο, η ακύρωση σχεδόν του ενός πέμπτου των υπό επανεξέταση κανονιστικών πράξεων κατά την περίοδο 2016-2020 οδήγησε σε κάποια πρόοδο όσον αφορά τη μείωση του ρυθμιστικού παρεμβατισμού. Παρά τον μέτριο κανονιστικό φόρτο και την απουσία σημαντικών νομικών φραγμών για την είσοδο στην αγορά, η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη και, σε συνδυασμό με ένα δικαστικό σύστημα που δεν έχει ακόμη μεταρρυθμιστεί πλήρως, οδηγεί σε χαμηλό βαθμό εκτέλεσης των συμβάσεων, γεγονός που αποθαρρύνει την επιχειρηματικότητα και τις διασυνοριακές επιχειρηματικές σχέσεις. Παρά τη μεγάλη αβεβαιότητα όσον αφορά τις εκτιμήσεις και τις βελτιώσεις κατά τα τελευταία έτη, το μερίδιο της άτυπης οικονομίας παραμένει σημαντικό και θα μπορούσε να ανέλθει έως και στο ένα τρίτο της οικονομικής δραστηριότητας στην Ουκρανία.

Με περισσότερες από 3 500 κρατικές επιχειρήσεις σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το ένα δέκατο της παραγωγής και περίπου το 18 % της απασχόλησης, το κρατικό αποτύπωμα στην Ουκρανία είναι σημαντικό, ενώ οι κρατικές επιχειρήσεις είναι επίσης αποδέκτες κρατικών ενισχύσεων. Η μεταρρύθμιση της εταιρικής διακυβέρνησης των κρατικών επιχειρήσεων σημείωσε ικανοποιητική πρόοδο όσον αφορά την εναρμόνισή της με τα διεθνή πρότυπα για τη διασφάλιση ανεξάρτητης, επαγγελματικής και διαφανούς διαχείρισης με γνώμονα το κέρδος. Στο πλαίσιο αυτό, η Privatbank εθνικοποιήθηκε το 2016 ως αποτέλεσμα μαζικής απάτης. Ωστόσο, η μέση απόδοση ιδίων κεφαλαίων στις κρατικές επιχειρήσεις παρέμεινε στο 0,3 % το 2019 6 , σε σύγκριση με 8 % στον ιδιωτικό τομέα. Η μάλλον επιτυχής ιδιωτικοποίηση μικρών ακίνητων περιουσιακών στοιχείων και παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων, κυρίως μέσω ηλεκτρονικών δημοπρασιών, δεν έχει ακόμη αποτελέσει καταλύτη για ιδιωτικοποιήσεις μεγάλης κλίμακας.

Μετά την τραπεζική κρίση της περιόδου 2014-2016, η σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα ενισχύθηκε από τη ρυθμιστική και εποπτική μεταρρύθμιση, η οποία υποστηρίχθηκε από τη σημαντική μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, από 58 % το 2017 σε 30 % το 2021, και από την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών σε ικανοποιητικά επίπεδα. Με μερίδιο αγοράς περίπου 50 % κατά την τελευταία πενταετία, οι τέσσερις τράπεζες κρατικής ιδιοκτησίας κυριαρχούν στον τραπεζικό τομέα. Ωστόσο, η χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση εξακολουθεί να είναι χαμηλή, με τα τραπεζικά δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα να ανέρχονται μόλις στο 19 % του ΑΕΠ το 2021. Οι κεφαλαιαγορές και η μη τραπεζική χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση βρίσκονται σε πολύ πρώιμο στάδιο ανάπτυξης και δεν προσφέρουν βιώσιμες επιλογές χρηματοδότησης στις επιχειρήσεις. Μετά τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας, η Εθνική Τράπεζα της Ουκρανίας έλαβε κατάλληλα μέτρα για να διασφαλίσει τη ρευστότητα των τραπεζών και την εμπιστοσύνη στο σύστημα.

Μια κληροδοτημένη μη μεταρρυθμισμένη νομοθεσία που στερείται ευελιξίας παρεμποδίζει τη λειτουργία της αγοράς εργασίας. Περίπου 3 εκατομμύρια άτομα, ή σχεδόν το 20 % του συνόλου των απασχολουμένων, εργάζονταν σε άτυπη απασχόληση το 2021. Το ποσοστό ανεργίας εξακολούθησε να είναι σχετικά χαμηλό, γύρω στο 9 % τα τελευταία χρόνια, και ο οικονομικός κύκλος δεν είχε σημαντικό αντίκτυπο σʼ αυτό. Το ποσοστό οικονομικής δραστηριότητας ήταν πολύ υψηλότερο σε σχέση με ορισμένες αντίστοιχες περιφέρειες και παρέμεινε σχετικά αμετάβλητο στο 62 % περίπου (56 % για τις γυναίκες) από το 2014, στο πλαίσιο της σημαντικής εξερχόμενης μετανάστευσης εργατικού δυναμικού. Πράγματι, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019, περίπου 2,5 εκατομμύρια Ουκρανοί, ή σχεδόν το 15 % της συνολικής απασχόλησης, ζούσαν και εργάζονταν στο εξωτερικό. Αυτή η μετανάστευση εργατικού δυναμικού προκάλεσε τις σημαντικές ροές εμβασμάτων, οι οποίες ήταν σταθερά σχεδόν τετραπλάσιες από τις ροές των άμεσων ξένων επενδύσεων.

2.2. Ικανότητα αντιμετώπισης της ανταγωνιστικής πίεσης και των δυνάμεων της αγοράς εντός της ΕΕ

Χάρη στο καλά ανεπτυγμένο εκπαιδευτικό σύστημα, το ποσοστό αλφαβητισμού προσέγγιζε το 100 % και ο μέσος όρος αξιολόγησης της Ουκρανίας στο πλαίσιο του προγράμματος διεθνούς αξιολόγησης μαθητών (PISA) το 2018 ήταν μάλλον ικανοποιητικός, με τη χώρα να καταλαμβάνει την 40ή θέση μεταξύ 78 χωρών. Παρά τις σημαντικές κρατικές δαπάνες στον τομέα (5,7 % του ΑΕΠ το 2021) και ακαθάριστο ποσοστό νεοεγγραφομένων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση άνω του 80 %, τα προγράμματα σπουδών και η συνολική ποιότητα θα μπορούσαν να εναρμονιστούν καλύτερα με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Οι δαπάνες για την έρευνα και την ανάπτυξη, οι οποίες επικεντρώνονται κυρίως στον δημόσιο τομέα και μειώθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία σε επίπεδο κάτω του 0,5 % το 2020, εξακολούθησαν να είναι ανεπαρκείς για τη βιώσιμη αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου.

Ήδη πριν από τις σημαντικές ζημίες που προκάλεσε ο ρωσικός επιθετικός πόλεμος, η κατάσταση των υλικών υποδομών στην Ουκρανία αντικατόπτριζε το σταθερά χαμηλό επίπεδο γενικής συσσώρευσης κεφαλαίου, με τον δείκτη επενδύσεων να ανέρχεται κατά μέσο όρο περίπου στο 17 % του ΑΕΠ μετά την επανάσταση του Μαϊντάν. Η καταστροφή που προκάλεσε ο πόλεμος είναι τεράστια και ανέρχεται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Μετά τον πόλεμο, θα έχει ζωτική σημασία όχι μόνο να αποκατασταθεί ό,τι υπήρχε, αλλά και να «ανοικοδομηθεί καλύτερα», σε σαφή σύνδεση με το ευρύ πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων για την ευρωπαϊκή πορεία της Ουκρανίας, προκειμένου να καταστεί δυνατή η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση της Ουκρανίας. Το 2020 το μήκος του οδικού δικτύου και η κατά κεφαλήν παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αντιπροσώπευαν, αντίστοιχα, το 48 % και το 57 % του μέσου όρου της ΕΕ. Ο βαθμός φθοράς των δικτύων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας εκτιμήθηκε σε περίπου 50 %. Παρά την αξιοσημείωτη ανάπτυξη του τομέα των ΤΠΕ τα τελευταία χρόνια, οι περισσότερες εταιρείες χρησιμοποιούν μόνο βασικά ψηφιακά εργαλεία και τεχνολογίες.

Η δομή της ουκρανικής οικονομίας, η οποία χαρακτηρίζεται από μέτριο επίπεδο διαφοροποίησης, είχε αλλάξει ελάχιστα από το 2014 και παρέμεινε συγκεντρωμένη σε τομείς χαμηλής προστιθέμενης αξίας. Το μερίδιο της μεταποίησης στο ΑΕΠ μειώθηκε από 12,2 % το 2014 σε 10,3 % το 2021. Το εμπόριο (13,8 % του ΑΕΠ), η γεωργία (10,8 % του ΑΕΠ) και η εξόρυξη (6,7 % του ΑΕΠ) ήταν οι άλλοι τρεις σημαντικότεροι τομείς το 2021. Ταυτόχρονα, οι τομείς του εμπορίου, της γεωργίας και της βιομηχανίας αντιπροσώπευαν σχεδόν το 60 % της απασχόλησης, γεγονός που υποδηλώνει χαμηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας σε σχέση με τα άλλα τμήματα της οικονομίας.

Το συνολικό άνοιγμα της οικονομίας συρρικνώνεται τα τελευταία χρόνια, με το εξωτερικό εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών ως ποσοστό του ΑΕΠ να έχει μειωθεί κατά σχεδόν ένα τέταρτο από το 2015 σε 82,6 % του ΑΕΠ το 2021. Ωστόσο, η οικονομική ολοκλήρωση με την ΕΕ σημείωσε περαιτέρω πρόοδο χάρη στην εφαρμογή της ΣΣ/ΕΟΖΕΣ. Το μέγεθος των ουκρανικών εξαγωγών προς την ΕΕ διευρύνθηκε από το 2015, μεταξύ άλλων όσον αφορά τον αριθμό των εξαγωγικών εταιρειών (14 238 εξαγωγικές εταιρείες το 2021, δηλαδή 22 % περισσότερες απʼ ό,τι το 2015). Το μερίδιο των εξαγωγών προς την ΕΕ, οι οποίες συνίσταντο κυρίως σε γεωργικά προϊόντα, μέταλλα και ορυκτά, αυξήθηκε από 28 % το 2015 σε 36 % το 2021. Το μερίδιο των εισαγωγών από την ΕΕ, οι οποίες περιλάμβαναν κυρίως μηχανήματα, χημικά προϊόντα και ορυκτά, ενισχύθηκε επίσης, από 36 % το 2015 σε 41 % το 2021. Ως μέλος του ΠΟΕ από το 2008, η Ουκρανία διαθέτει σχετικά ανοικτή εμπορική πολιτική.

3. ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΕΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΕΕ

Η ικανότητα της Ουκρανίας να αναλάβει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους αξιολογήθηκε με βάση τους ακόλουθους δείκτες:

-τις δεσμεύσεις της συμφωνίας σύνδεσης και της εκτενούς και ολοκληρωμένης ζώνης ελεύθερων συναλλαγών και την εφαρμογή τους·

-το επίπεδο θέσπισης, εφαρμογής και επιβολής του κεκτημένου εκτός της ΣΣ/ΕΟΖΕΣ.

Η συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας, η οποία περιλαμβάνει εκτενή και ολοκληρωμένη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών (ΣΣ/ΕΟΖΕΣ), ανήκει σε μια νέα γενιά συμφωνιών σύνδεσης που έχει συνάψει η ΕΕ με τις χώρες-εταίρους της. 21 από τα παραρτήματα/προσαρτήματά της περιέχουν καταλόγους συγκεκριμένων πράξεων του κεκτημένου με λεπτομερές χρονοδιάγραμμα εφαρμογής που κυμαίνεται από 2 έως 10 έτη. Ως εκ τούτου, η συμφωνία καλύπτει σημαντικό μέρος του κεκτημένου της ΕΕ. Η ισχυρή δέσμευση της Ουκρανίας να εφαρμόσει τη ΣΣ/ΕΟΖΕΣ οδήγησε σε ενισχυμένη διμερή συνεργασία και σε σταδιακή οικονομική ολοκλήρωση με την Ευρωπαϊκή Ένωση σε ευρύ φάσμα τομέων. Ο δυναμικός χαρακτήρας της συμφωνίας αξιοποιήθηκε μέσω της επικαιροποίησης των παραρτημάτων, για να καλύψει επίσης το κεκτημένο της ΕΕ που είναι πιο πρόσφατο από αυτό που περιλαμβανόταν αρχικά στη συμφωνία. Πρόσφατα επικαιροποιήθηκαν τα ακόλουθα παραρτήματα: το παράρτημα XXVII σχετικά με την ενέργεια, το παράρτημα XXI σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις, το παράρτημα V σχετικά με τα υγειονομικά και φυτοϋγειονομικά μέτρα και το παράρτημα XVII σχετικά με τις υπηρεσίες σε 3 τομείς: υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών, ταχυδρομικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ταχυμεταφορών, καθώς και υπηρεσίες διεθνών θαλάσσιων μεταφορών. Έχει επιτευχθεί προκαταρκτική συμφωνία για το παράρτημα XXXI σχετικά με τη δράση για το κλίμα, το παράρτημα XV σχετικά με την προσέγγιση της τελωνειακής νομοθεσίας και το παράρτημα XLIV σχετικά με την οικονομική συνεργασία, με διατάξεις για την καταπολέμηση της απάτης.

Το 2020 η ΕΕ και η Ουκρανία ξεκίνησαν την εκτενή ανασκόπηση όσον αφορά την επίτευξη των στόχων της συμφωνίας δυνάμει του άρθρου 481 της ΣΣ, προκειμένου να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητες της ΣΣ/ΕΟΖΕΣ.

Η συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας προβλέπει ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο για τον διμερή διάλογο και την παρακολούθηση της διαδικασίας σταδιακής προσέγγισης της νομοθεσίας της Ουκρανίας με το κεκτημένο της ΕΕ και εφαρμογής της. Στο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνονται ετήσιες σύνοδοι κορυφής στο υψηλότερο πολιτικό επίπεδο, Συμβούλιο Σύνδεσης, Επιτροπή Σύνδεσης και Επιτροπή Σύνδεσης στη σύνθεσή της για τα εμπορικά θέματα, ειδικές υποεπιτροπές σε πέντε τομείς, καθώς και έξι ειδικές υποεπιτροπές σε επίπεδο ομάδας κεφαλαίων που καλύπτουν σχεδόν όλα τα κεφάλαια του κεκτημένου της ΕΕ. Τα μέτρα που έχει λάβει η ουκρανική κυβέρνηση για την εφαρμογή της συμφωνίας επιβεβαιώνουν επίσης την ικανότητά της να εφαρμόσει το σχετικό κεκτημένο της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της θέσπισης κατάλληλου διοργανικού πλαισίου συντονισμού. Το 2016 δημιουργήθηκε θέση αντιπροέδρου της κυβέρνησης για την ένταξη στην ΕΕ και την ευρωατλαντική ολοκλήρωση, σε συνδυασμό με τη μεταρρύθμιση του κυβερνητικού γραφείου για τον συντονισμό της ευρωπαϊκής και της ευρωατλαντικής ολοκλήρωσης στο πλαίσιο του υπουργικού συμβουλίου. Σε όλα τα υπουργεία έχουν διοριστεί από διαδοχικές κυβερνήσεις υφυπουργοί αρμόδιοι για θέματα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Η εφαρμογή του κεκτημένου της ΕΕ από την Ουκρανία τεκμηριώνεται στις ετήσιες «εκθέσεις για την εφαρμογή της συμφωνίας σύνδεσης» 7 που εκδίδει η ΕΕ από το 2016 σε ετήσια βάση. Η Ουκρανία εκδίδει επίσης τη δική της έκθεση.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ συμμετέχουν ενεργά στην εφαρμογή της ΣΣ/ΕΟΖΕΣ μέσω του Συμβουλίου Σύνδεσης και της Επιτροπής Σύνδεσης. Εκδίδονται κοινές θέσεις για το Συμβούλιο Σύνδεσης και συμφωνείται λεπτομερής σχολιασμένη ημερήσια διάταξη για την Επιτροπή Σύνδεσης. Επίσης, στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής επιτροπής σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το κοινοβούλιο της Ουκρανίας συμμετέχουν στην εφαρμογή της συμφωνίας. Η κοινωνία των πολιτών παρακολουθεί επίσης την εφαρμογή μέσω της πλατφόρμας της κοινωνίας των πολιτών ΕΕ-Ουκρανίας.

Μετά την έγκριση της αναθεωρημένης μεθοδολογίας διεύρυνσης 8 για τους σκοπούς της πολιτικής διεύρυνσης της ΕΕ, το κεκτημένο της ΕΕ διαρθρώνεται γύρω από έξι θεματικές ομάδες κεφαλαίων. Το κεκτημένο σʼ αυτές τις ομάδες κεφαλαίων καλύπτεται ουσιαστικά από τη ΣΣ/ΕΟΖΕΣ. Η Ουκρανία έχει σταδιακά προσεγγίσει τη νομοθεσία της με το κεκτημένο της ΕΕ που περιλαμβάνεται στη ΣΣ/ΕΟΖΕΣ και έχει συνολικά ικανοποιητικές επιδόσεις όσον αφορά την εφαρμογή, παρόλο που η πρόοδος είναι ανομοιογενής και οι καθυστερήσεις στην τήρηση των φιλόδοξων χρονοδιαγραμμάτων της ΣΣ/ΕΟΖΕΣ υπήρξαν συχνές. Εν αναμονή ολοκληρωμένης ανάλυσης όλων των κεφαλαίων που θα πραγματοποιηθεί σε μεταγενέστερο στάδιο της διαδικασίας, η ανάλυση παρέχει παραδείγματα κεφαλαίων στις ομάδες στις οποίες η Ουκρανία έχει επιτύχει ιδιαίτερα καλά αποτελέσματα και εφιστά την προσοχή στους τομείς στους οποίους υπήρξε περιορισμένη προσέγγιση με το κεκτημένο.

Η ομάδα κεφαλαίων «Θεμελιώδεις αρχές» περιλαμβάνει τα κεφάλαια του κεκτημένου της ΕΕ «Δικαστικό σύστημα και θεμελιώδη δικαιώματα», «Δικαιοσύνη, ελευθερία και ασφάλεια», «Δημόσιες συμβάσεις», «Στατιστικά στοιχεία» και «Δημοσιονομικός έλεγχος». Η συγκεκριμένη ομάδα κεφαλαίων αξιολογήθηκε κυρίως στο πλαίσιο των τμημάτων «Πολιτικά και οικονομικά κριτήρια».

Η ομάδα κεφαλαίων «Εσωτερική αγορά» περιλαμβάνει τα κεφάλαια του κεκτημένου της ΕΕ «Ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων», «Ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων», «Δικαίωμα εγκατάστασης και ελεύθερη παροχή υπηρεσιών», «Ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων», «Εταιρικό δίκαιο», «Δίκαιο περί διανοητικής ιδιοκτησίας», «Πολιτική ανταγωνισμού», «Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες», «Προστασία των καταναλωτών και της υγείας». Στη συγκεκριμένη ομάδα κεφαλαίων επιτεύχθηκαν ιδιαίτερα καλά αποτελέσματα, για παράδειγμα, στον τομέα της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Η Ουκρανία σημείωσε ικανοποιητική πρόοδο όσον αφορά την εναρμόνιση με το κεκτημένο της ΕΕ σχετικά με τα τεχνικά εμπόδια στο εμπόριο με στόχο τη συμμόρφωσή της με τα πρότυπα της ΕΕ για την ασφάλεια των προϊόντων. Με τον τρόπο αυτόν κατέστη δυνατή η έναρξη των προετοιμασιών για τη σύναψη μελλοντικής συμφωνίας σχετικά με τη διαπίστωση της συμμόρφωσης και την αποδοχή βιομηχανικών προϊόντων (ΣΔΣΑ) σε τρεις τομείς στους οποίους βρίσκεται σε εξέλιξη προκαταρκτική αξιολόγηση.

Καλά αποτελέσματα επιτεύχθηκαν επίσης στον τομέα του ανταγωνισμού. Η Ουκρανία έχει θεσπίσει νόμο για τον ανταγωνισμό, ο οποίος περιλαμβάνει τυποποιημένο σύνολο κανόνων συγκρίσιμο με το μεγαλύτερο μέρος της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας στην ΕΕ. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, η ουκρανική αρχή ελέγχου του ανταγωνισμού βελτίωσε σημαντικά τις πρακτικές της όσον αφορά τον χειρισμό υποθέσεων με στόχο την εναρμόνισή τους με τη νομοθεσία και τις πρακτικές της ΕΕ στον τομέα του ανταγωνισμού. Ο ισχύων νόμος για τις κρατικές ενισχύσεις παρέχει τη βάση για τον έλεγχο των κρατικών ενισχύσεων, αλλά πρέπει να εναρμονιστεί περαιτέρω.

Η ομάδα κεφαλαίων περιλαμβάνει και άλλους τομείς στους οποίους η προσέγγιση με το κεκτημένο της ΕΕ εξακολουθεί να είναι περιορισμένη· αυτό ισχύει, για παράδειγμα, στον τομέα των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ). Το 2019 και το 2020 ψηφίστηκαν ορισμένοι νέοι νόμοι: σχετικά με τα εμπορικά σήματα και τα σχέδια, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τους γεωγραφικούς δείκτες και τα συνοριακά μέτρα στον τομέα των ΔΔΙ. Χρειάζεται να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες, ιδίως όσον αφορά την εφαρμογή και την επιβολή.

Η ομάδα κεφαλαίων «Ανταγωνιστικότητα και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» περιλαμβάνει τα κεφάλαια του κεκτημένου της ΕΕ «Κοινωνία της πληροφορίας και μέσα ενημέρωσης», «Φορολογία», «Οικονομική και νομισματική πολιτική», «Κοινωνική πολιτική και απασχόληση», «Επιχειρήσεις και βιομηχανική πολιτική», «Επιστήμη και έρευνα», «Εκπαίδευση και πολιτισμός» και «Τελωνειακή ένωση». Στη συγκεκριμένη ομάδα κεφαλαίων επιτεύχθηκαν ιδιαίτερα καλά αποτελέσματα, για παράδειγμα, στον τομέα της κοινωνίας της πληροφορίας και των μέσων ενημέρωσης, όπου η Ουκρανία προέβη σε εις βάθος τομεακή μεταρρύθμιση και προσέγγιση με το κεκτημένο της ΕΕ για την ψηφιακή ενιαία αγορά. Η Ουκρανία έχει θεσπίσει τους νόμους για τη ρυθμιστική αρχή ηλεκτρονικών επικοινωνιών και τηλεπικοινωνιών και εφαρμόζει τους νόμους αυτούς από τις αρχές του 2022. Η εναρμόνιση με τη νομοθεσία της ΕΕ για τα οπτικοακουστικά μέσα δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, ιδίως όσον αφορά τον ρόλο της ρυθμιστικής αρχής μέσων μαζικής επικοινωνίας, τη διαφάνεια του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των μέσων μαζικής επικοινωνίας και τους ισότιμους όρους της αγοράς.

Καλά αποτελέσματα επιτεύχθηκαν επίσης στον τομέα των τελωνείων. Η Ουκρανία έχει θεσπίσει την αναγκαία νομοθεσία για να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις και να προσχωρήσει στη σύμβαση περί κοινού καθεστώτος διαμετακόμισης και στη σύμβαση για την απλούστευση των διατυπώσεων κατά τις εμπορευματικές συναλλαγές, καθώς και για να εφαρμόσει το πρόγραμμα εγκεκριμένων οικονομικών φορέων, αξιοποιώντας πλεονεκτήματα στις διαδικασίες εκτελωνισμού και στη διευκόλυνση των εμπορευματικών συναλλαγών. Οι διαπραγματεύσεις για την επικαιροποίηση του παραρτήματος XV σχετικά με την εφαρμογή της νομοθεσίας του νέου ενωσιακού τελωνειακού κώδικα ολοκληρώθηκαν επιτυχώς. Η σύνδεση της Ουκρανίας με το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» και το πρόγραμμα έρευνας και κατάρτισης της Ευρατόμ αποτελεί επιτυχημένο μέσο ολοκλήρωσης με τις πρακτικές της ΕΕ στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας.

Υπάρχουν και άλλοι τομείς στην ομάδα κεφαλαίων στους οποίους η προσέγγιση με το κεκτημένο εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, για παράδειγμα στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής και της απασχόλησης.

Η ομάδα κεφαλαίων «Πράσινο θεματολόγιο και βιώσιμη συνδεσιμότητα» περιλαμβάνει τα κεφάλαια του κεκτημένου «Πολιτική μεταφορών», «Ενέργεια», «Διευρωπαϊκά δίκτυα» και «Περιβάλλον και κλιματική αλλαγή». Στη συγκεκριμένη ομάδα κεφαλαίων επιτεύχθηκαν ιδιαίτερα καλά αποτελέσματα στον τομέα της ενέργειας όσον αφορά τη δημιουργία των αγορών της ηλεκτρικής ενέργειας και αερίου, συμπεριλαμβανομένων του διαχωρισμού και της πιστοποίησης των διαχειριστών δικτύων μεταφοράς αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Η Ουκρανία προέβη επίσης σε διαρθρωτικό μετασχηματισμό του σχεδιασμού της αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας και αερίου, με βάση τους κανόνες της ΕΕ. Η ένταξη της Ουκρανίας στην Ενεργειακή Κοινότητα έδωσε ώθηση στη διαδικασία προσέγγισης της νομοθεσίας. Η νομοθεσία-πλαίσιο για την ενεργειακή απόδοση καλύπτει σημαντικά τμήματα του κεκτημένου της ΕΕ. Οι θετικές προσπάθειες στον τομέα αυτόν έδωσαν τη δυνατότητα στην Ουκρανία να συνδεθεί με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ τον Μάρτιο του 2022 και να συμφωνήσει για τη σταδιακή αύξηση των εξαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας υπό σαφείς τεχνικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται. Η Ουκρανία διαθέτει τεράστιες δυνατότητες παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας και ανάπτυξης οικονομίας καθαρού υδρογόνου. Όλα αυτά θα συμβάλουν στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα σύμφωνα με το σχέδιο REPowerEU και στον μετριασμό των προβλημάτων ρευστότητας στον ενεργειακό τομέα. Η ομάδα εργασίας υψηλού επιπέδου για την αγορά ενέργειας θα επιταχύνει περαιτέρω τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις, διασφαλίζοντας παράλληλα την περιφερειακή ασφάλεια του εφοδιασμού και ανοίγοντας τον δρόμο για το μελλοντικό εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας και ανανεώσιμου υδρογόνου, καθώς και ανακατασκευάζοντας το ενεργειακό σύστημα στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας REPower Ukraine. Για τη συγκεκριμένη ομάδα κεφαλαίων, ο στρατηγικός διάλογος υψηλού επιπέδου με την Ουκρανία σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία 9 και την πράσινη μετάβαση της Ουκρανίας, ο οποίος ξεκίνησε το 2021, κατέδειξε το υψηλό επίπεδο ενδιαφέροντος και προσήλωσης της ουκρανικής κυβέρνησης στην πράσινη ατζέντα. Αυτό είναι απαραίτητο για να καταστεί δυνατή η πράσινη μετάβαση της χώρας και να επιτευχθούν οι νέοι στόχοι της για το κλίμα σύμφωνα με τους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού. Ο διάλογος έχει δείξει επίσης ότι απαιτούνται σημαντικές προσπάθειες προκειμένου να εξασφαλιστεί η νομοθετική εναρμόνιση, για παράδειγμα με το κεκτημένο της ΕΕ για το κλίμα και το περιβάλλον, καθώς και για να εξασφαλιστούν οι κατάλληλες διοικητικές, οικονομικές και οργανωτικές ικανότητες για την εφαρμογή και την επιβολή του.

Υπάρχουν και άλλοι τομείς στην ομάδα κεφαλαίων στους οποίους η προσέγγιση με το κεκτημένο εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, για παράδειγμα, στον τομέα των μεταφορών, όπου έχει εφαρμοστεί μόνο το ένα τρίτο περίπου του σχετικού κεκτημένου της ΕΕ. Σημαντικά αποτελέσματα επιτεύχθηκαν μόνο σε ορισμένους τομείς ουσιώδους σημασίας για τη μεταρρύθμιση του τομέα των μεταφορών, όπως μέσω της θέσπισης νομοθεσίας για τις εσωτερικές πλωτές οδούς και τις πολυτροπικές μεταφορές. Από το 2018 ο διάλογος για τις μεταφορές συμβάλλει στην εμβάθυνση της συνδεσιμότητας και στη στήριξη της προσέγγισης. Η εφαρμογή της συμφωνίας για τη δημιουργία Κοινού Εναέριου Χώρου ΕΕ-Ουκρανίας που υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 2021 θα οδηγήσει στη σταδιακή εναρμόνιση της ουκρανικής νομοθεσίας με τους κανόνες και τα πρότυπα της ΕΕ στον τομέα των αερομεταφορών.

Η ομάδα κεφαλαίων «Πόροι, γεωργία και συνοχή» περιλαμβάνει τα κεφάλαια του κεκτημένου της ΕΕ «Γεωργία και αγροτική ανάπτυξη», «Ασφάλεια τροφίμων, κτηνιατρική και φυτοϋγειονομική πολιτική», «Αλιεία», «Περιφερειακή πολιτική και συντονισμός των διαρθρωτικών μέσων» και «Διατάξεις οικονομικού και δημοσιονομικού χαρακτήρα». Στη συγκεκριμένη ομάδα κεφαλαίων επιτεύχθηκαν ιδιαίτερα καλά αποτελέσματα, για παράδειγμα, στον τομέα της ασφάλειας τροφίμων και της κτηνιατρικής και φυτοϋγειονομικής πολιτικής. Ο υγειονομικός και φυτοϋγειονομικός τομέας αποτελεί τον πιο περιεκτικό και πολύπλοκο τομέα της ΣΣ/ΕΟΖΕΣ. Η Ουκρανία έχει ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό εναρμόνισης της νομοθεσίας στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων και της υγείας των ζώων και των φυτών. Οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την επικαιροποιημένη νομοθεσία κατανέμονται σαφώς μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα ώστε να διασφαλίζεται η διάθεση στην αγορά επαρκώς ασφαλών προϊόντων, τόσο στο εσωτερικό της χώρας —με αποτέλεσμα τη βελτίωση της εμπιστοσύνης των Ουκρανών καταναλωτών στα ουκρανικά προϊόντα— όσο και προς εξαγωγή, μεταξύ άλλων προς την ΕΕ. Η Ουκρανία συνεργάζεται στενά με τις περιφερειακές οργανώσεις διαχείρισης της αλιείας για να εναρμονίσει τη σχετική νομοθεσία της με το κεκτημένο της ΕΕ και τα διεθνή πρότυπα. Η χώρα έχει αρχίσει να εφαρμόζει ορισμένους βασικούς μηχανισμούς για την περιφερειακή πολιτική. 

Η προσέγγιση με το κεκτημένο της ΕΕ στον τομέα «Γεωργία και αγροτική ανάπτυξη» είναι περιορισμένη.

Η ομάδα κεφαλαίων «Εξωτερικές σχέσεις» περιλαμβάνει τους τομείς«Εξωτερικές σχέσεις» και «Εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας και άμυνας». Η Ουκρανία έχει γενικά καλό ιστορικό εναρμόνισης με τις θέσεις της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ. Το ποσοστό εναρμόνισης με τις σχετικές δηλώσεις του Ύπατου Εκπροσώπου εξ ονόματος της ΕΕ και τις αποφάσεις του Συμβουλίου ήταν 79 % το 2021 (2020: 81 %· 2019: 63 %· 2018: 46 %, 2017: 80 %). Η Ουκρανία συνέβαλε ενεργά στην επιχείρηση EUNAVFOR ATALANTA μεταξύ Νοεμβρίου 2010 και Νοεμβρίου 2011 (παροχή αξιωματικού του ναυτικού) και κατά την περίοδο από τον Ιανουάριο έως τον Φεβρουάριο του 2014 (παροχή φρεγάτας). Η Ουκρανία συνέβαλε επίσης στις ομάδες μάχης της ΕΕ επανειλημμένα μεταξύ 2011 και 2020 και ετοιμαζόταν να συμμετάσχει στην αποστολή EUFOR Althea, κάτι το οποίο δεν κατέστη τελικά δυνατό λόγω του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Υπάρχουν περιθώρια για περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) και για επίτευξη μεγαλύτερης σύγκλισης με την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ), μεταξύ άλλων όσον αφορά τις θέσεις της ΕΕ. Η Ουκρανία δεν έχει ακόμη εκπληρώσει τη δέσμευση που υπέχει δυνάμει του άρθρου 8 της συμφωνίας σύνδεσης να κυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

Η Ουκρανία είναι σημαντική κοινοβουλευτική-προεδρική δημοκρατία με ανταγωνιστικές εκλογές σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, με βάση ένα ολοκληρωμένο συνταγματικό, νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο το οποίο συνολικά ανταποκρίνεται στα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα. Το νομικό πλαίσιο για σύγχρονη δημόσια διοίκηση έχει θεσπιστεί, αλλά δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί πλήρως. Η Ουκρανία έχει προβεί σε επιτυχή μεταρρύθμιση υπέρ της αποκέντρωσης, συμπεριλαμβανομένης της φορολογικής αποκέντρωσης. Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης έχει ενισχυθεί και έχουν συσταθεί ανεξάρτητοι φορείς για την καταπολέμηση της διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένου εύρυθμα λειτουργούντος Ανώτατου Δικαστηρίου για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς. Η ανεξαρτησία όλων των οργάνων καταπολέμησης της διαφθοράς εξακολουθεί να έχει ζωτική σημασία. Η λογοδοσία και η αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος πρέπει να ενισχυθούν και να αντιμετωπιστούν οι ελλείψεις στη λειτουργία των οργάνων επιβολής του νόμου, ιδίως όσον αφορά την καταπολέμηση της διαφθοράς, η οποία εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρή πρόκληση σε ολόκληρη τη χώρα. Το νομικό και θεσμικό πλαίσιο που διασφαλίζει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων έχει θεσπιστεί και τηρείται συνολικά, αλλά η εφαρμογή του θα πρέπει να βελτιωθεί περαιτέρω. Η ενεργός και ενδυναμωμένη κοινωνία των πολιτών αποτελεί καθοριστικό χαρακτηριστικό της ουκρανικής δημοκρατίας. Η ανθεκτικότητα των ουκρανικών θεσμών είναι πλήρως εμφανής μετά τη ρωσική εισβολή, ενώ η κυβέρνηση εξακολουθεί να λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα. Συνολικά, όσον αφορά τα πολιτικά κριτήρια, η Ουκρανία έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο ως προς την επίτευξη της σταθερότητας των θεσμών που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων.

Όσον αφορά τα οικονομικά κριτήρια, η Ουκρανία συνέχισε να καταγράφει ισχυρές μακροοικονομικές επιδόσεις, επιδεικνύοντας αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα με τη διασφάλιση μακροοικονομικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και μετά την εισβολή της Ρωσίας τον Φεβρουάριο του 2022. Αυτό αντανακλά όχι μόνο την πολύ ισχυρή πολιτική βούληση, αλλά και τους σχετικά εύρυθμους λειτουργούντες θεσμούς. Ταυτόχρονα, πρέπει να συνεχιστούν στην Ουκρανία οι φιλόδοξες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την εξάλειψη της διαφθοράς, τη μείωση του κρατικού αποτυπώματος και της συνεχιζόμενης επιρροής των ολιγαρχών, την ενίσχυση των δικαιωμάτων ιδιωτικής ιδιοκτησίας και την ενίσχυση της ευελιξίας της αγοράς εργασίας, ώστε να βελτιωθεί η λειτουργία της οικονομίας της αγοράς της χώρας. Η ικανότητα της χώρας να αντιμετωπίσει την ανταγωνιστική πίεση στην ΕΕ θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο που θα σχεδιαστούν και από τη σειρά που θα πραγματοποιηθούν οι μεταπολεμικές επενδύσεις στην Ουκρανία, προκειμένου να αναβαθμιστεί το φυσικό της κεφάλαιο, να βελτιωθούν τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και να δοθεί ώθηση στην καινοτομία.

Όσον αφορά την ικανότητα εκπλήρωσης των υποχρεώσεων που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους, η Ουκρανία εργάζεται από το 2016 για την εφαρμογή της συμφωνίας σύνδεσης ΕΕ–Ουκρανίας, η οποία περιλαμβάνει εκτενή και ολοκληρωμένη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών (ΣΣ/ΕΟΖΕΣ). Οι συμφωνίες αυτές καλύπτουν ήδη πρωτοφανές μέρος του κεκτημένου της ΕΕ. Η Ουκρανία έχει σταδιακά προσεγγίσει τη νομοθεσία της με σημαντικά στοιχεία του κεκτημένου της ΕΕ σε πολλά κεφάλαια. Έχει συνολικά ικανοποιητικές επιδόσεις όσον αφορά την εφαρμογή, ενώ σε ορισμένους τομείς η χώρα έχει σημειώσει μεγαλύτερη πρόοδο σε σχέση με άλλους.

Η Ουκρανία είναι ευρωπαϊκό κράτος το οποίο έχει αποδείξει σε μεγάλο βαθμό την προσήλωσή του στις αξίες στις οποίες βασίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή συνιστά στο Συμβούλιο να δοθεί στην Ουκρανία η προοπτική να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Ουκρανία έχει αποδείξει την ανθεκτικότητα των θεσμών της που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και τον σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή συνιστά να χορηγηθεί στην Ουκρανία καθεστώς χώρας υποψήφιας για ένταξη, με την προϋπόθεση ότι θα πραγματοποιηθούν τα ακόλουθα βήματα:

-θέσπιση και εφαρμογή νομοθεσίας σχετικά με τη διαδικασία επιλογής των δικαστών του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένης διαδικασίας προεπιλογής με βάση την αξιολόγηση της ακεραιότητας και των επαγγελματικών δεξιοτήτων τους, σύμφωνα με τις συστάσεις της Επιτροπής της Βενετίας·

-ολοκλήρωση του ελέγχου ακεραιότητας των υποψήφιων μελών του Ανώτατου Συμβουλίου Δικαιοσύνης από το Συμβούλιο Δεοντολογίας και της επιλογής των υποψηφίων για τη σύσταση της Ανώτερης Επιτροπής Αξιολόγησης Δικαστικών της Ουκρανίας·

-περαιτέρω ενίσχυση της καταπολέμησης της διαφθοράς, ιδίως σε υψηλό επίπεδο, μέσω προορατικών και αποτελεσματικών ερευνών και αξιόπιστου ιστορικού επιδόσεων όσον αφορά τις διώξεις και τις καταδίκες· ολοκλήρωση του διορισμού νέου επικεφαλής της Ειδικής Εισαγγελίας για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς μέσω πιστοποίησης του νικητή του διαγωνισμού, και δρομολόγηση και ολοκλήρωση της διαδικασίας επιλογής και του διορισμού νέου διευθυντή της Εθνικής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Διαφθοράς της Ουκρανίας·

-διασφάλιση ότι η νομοθεσία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες συμμορφώνεται με τα πρότυπα της ομάδας χρηματοοικονομικής δράσης (FATF)· έγκριση γενικού στρατηγικού σχεδίου για τη μεταρρύθμιση ολόκληρου του τομέα επιβολής του νόμου στο πλαίσιο του περιβάλλοντος ασφάλειας της Ουκρανίας·

-εφαρμογή του αντιολιγαρχικού νόμου για τον περιορισμό της υπερβολικής επιρροής των ολιγαρχών στην οικονομική, πολιτική και δημόσια ζωή· αυτό θα πρέπει να γίνει με νομικά ορθό τρόπο, λαμβανομένης υπόψη της επικείμενης γνώμης της Επιτροπής της Βενετίας για τη σχετική νομοθεσία·

-αντιμετώπιση της επιρροής των κατεστημένων συμφερόντων με τη θέσπιση νόμου για τα μέσα μαζικής επικοινωνίας που θα εναρμονίζει τη νομοθεσία της Ουκρανίας με την οδηγία της ΕΕ για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων και θα ενδυναμώνει την ανεξάρτητη ρυθμιστική αρχή μέσων μαζικής επικοινωνίας·

-ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης του νομικού πλαισίου για τις εθνικές μειονότητες που βρίσκεται επί του παρόντος στο στάδιο της προετοιμασίας, σύμφωνα με τις συστάσεις της Επιτροπής της Βενετίας, και θέσπιση άμεσων και αποτελεσματικών μηχανισμών εφαρμογής.

Η Επιτροπή θα παρακολουθεί την πρόοδο της Ουκρανίας όσον αφορά την υλοποίηση αυτών των βημάτων και θα υποβάλει σχετική έκθεση, μαζί με λεπτομερή αξιολόγηση της χώρας, έως το τέλος του 2022.

Η διαδικασία προσχώρησης εξακολουθεί να βασίζεται σε καθορισμένα κριτήρια και προϋποθέσεις. Αυτό δίνει τη δυνατότητα σε κάθε χώρα που συμμετέχει στη διαδικασία να σημειώνει πρόοδο με βάση τις επιδόσεις της, αλλά σημαίνει επίσης ότι τα βήματα προς την ένταξη στην ΕΕ μπορούν να αντιστραφούν εάν δεν πληρούνται πλέον οι υποκείμενες προϋποθέσεις.

(1)

  20220311-versailles-declaration-el.pdf (europa.eu)

(2)

Χάρτης κυρώσεων της ΕΕ — https://www.sanctionsmap.eu/#/main

(3)

SWD(2021) 186 final.

(4)

Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης του Συμβουλίου της Ευρώπης.

(5)

Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ο υψηλός βαθμός αβεβαιότητας που σχετίζεται με τον συνεχιζόμενο πόλεμο και τις εξελισσόμενες επιπτώσεις του επηρεάζει την προβλεπτική ισχύ της παρούσας αξιολόγησης, η οποία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα διαθέσιμα (προπολεμικά) δεδομένα.

(6)

Με την εξαίρεση της ιδιαίτερα κερδοφόρας Naftogaz (της μεγαλύτερης κρατικής επιχείρησης στην Ουκρανία, η οποία διατηρεί το εθνικό μονοπώλιο στον τομέα του πετρελαίου και του αερίου).

(7)

SWD(2020) 329 final.

(8)

COM(2020) 57 final.

(9)

COM(2019) 640 final.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 17.6.2022

COM(2022) 407 final

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

στην

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Γνώμη της Επιτροπής σχετικά με την αίτηση προσχώρησης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (αντλήθηκαν στις 11.5.2022)
Ουκρανία
Βασικά δεδομένα	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020	2021
Πληθυσμός (σε χιλιάδες)	1)	45 782,6	42 590,9b	42 414,9	42 216,8	41 983,6	41 732,8	41 418,7
Συνολική έκταση της χώρας (km²)	2)	603 548,0	603 549,0	603 549,0	603 549,0	603 549,0	603 549,0
Εθνικοί λογαριασμοί	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) (σε εκατ. εθνικού νομίσματος)		1 120 585,0	2 385 367,0	2 981 227,0	3 560 302,0p	3 977 198,0p	4 191 864,0p
Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) (σε εκατ. EUR)		106 388,7	84 312,6	99 360,5	110 764,8p	137 372,9p	136 153.2p
ΑΕΠ (EUR κατά κεφαλήν)		2 319,3	1 975,8	2 338,7	2 620.4p	3 268.6p	3 261.5p
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ [σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (ΜΑΔ)]		:	:	:	:	:	:
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε ΜΑΔ), σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ (ΕΕ-28 = 100)		:	:	:	:	:	:
Ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ: μεταβολή του όγκου του ΑΕΠ σε σχέση με το προηγούμενο έτος (%)		4,1	2,4	2,4	3,5p	3,2p	– 4,0p
Αύξηση της απασχόλησης (στοιχεία εθνικών λογαριασμών), σε σχέση με το προηγούμενο έτος (%)	3)	0,4	– 1,0	– 0,7	1,3	1,9	– 4,0
Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία κατά κύριους τομείς
Γεωργία, δασοκομία και αλιεία (%)		8,4	13,8	12,1	12,0	10,4	10,8
Βιομηχανία (%)		25,3	25,0	25,0	24,8	23,2	21
Κατασκευές (%)		3,7	2,3	2,6	2,7	3,1	3,3
Υπηρεσίες (%)		62,6	58,9	60,3	60,5	63,3	64,9
Τελική καταναλωτική δαπάνη, ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)		84,4	85,2	87,8	90,2	93,2	93,7
Ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου, ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)		18,1	15,5	15,8	17,7	17,6	13,0
Μεταβολές αποθεμάτων, ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)		0,3	6,2	4,2	0,9	– 2,7	– 5,6
Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)		46,5	49,3	48,1	45,2	41,2	39,1
Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)		49,3	56,2	55,9	54	49,3	40,2
Ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου του τομέα της γενικής κυβέρνησης, ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)		:	:	:	:	:	:
Επιχειρήσεις	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Δείκτης όγκου βιομηχανικής παραγωγής (2015 = 100)	4)	130,6	105,7	111,4	114,6	115,5	108,1
Ποσοστό πληθωρισμού και τιμές κατοικιών	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Δείκτης τιμών καταναλωτή (ΔΤΚ), μεταβολή σε σχέση με το προηγούμενο έτος (%)		:	13,9	14,5	10,9	7,9	2,8
Ισοζύγιο πληρωμών	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Ισοζύγιο πληρωμών: σύνολο τρεχουσών συναλλαγών (σε εκατ. EUR)	5)	– 2 272,3	– 1 685,2	– 3 078,6	– 5 443,0	– 3 681,5	4 611,7
Τρέχουσες συναλλαγές του ισοζυγίου πληρωμών: εμπορικό ισοζύγιο (σε εκατ. EUR)		– 3 000,1	– 5 827,9	– 7 751,0	– 9 628,5	– 11 168,7	– 2 082,1
Τρέχουσες συναλλαγές του ισοζυγίου πληρωμών: καθαρές υπηρεσίες (σε εκατ. EUR)		4 230,4	441,6	814,6	1 130,6	1 562,2	3 852,6
Άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) στο εξωτερικό (σε εκατ. EUR)		554,5	14,5	7,1	– 4,2	578,5	71,8
εκ των οποίων ΑΞΕ της οικονομίας αναφοράς στις χώρες της ΕΕ-27 (σε εκατ. EUR)		527,1	14,5	1,8	0,8	575,8	71,8
Άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) στην οικονομία αναφοράς (σε εκατ. EUR)	6)	4 893,4	3 440,9	3 272,7	3 770,0	5 231,3	– 30,6
εκ των οποίων ΑΞΕ των χωρών της ΕΕ-27 στην οικονομία αναφοράς (σε εκατ. EUR)	6)	3 948,2	1 080,2	1 755,1	2 537,8	4 045,1	– 714,1
Δημόσια οικονομικά	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Έλλειμμα/πλεόνασμα γενικής κυβέρνησης, ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)	6)	– 6,3	– 1,9	– 1,2	– 1,9	– 1,9	– 5,4
Ακαθάριστο χρέος γενικής κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)	6)	38,4	80,5	64,4	61,7	55,1	54,0
Χρηματοοικονομικοί δείκτες	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Ακαθάριστο εξωτερικό χρέος του συνόλου της οικονομίας, ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)		83,1	127,7	97,4	90,4	79,4	75,1
Ακαθάριστο εξωτερικό χρέος του συνόλου της οικονομίας, σε σχέση με τις συνολικές εξαγωγές (%)		178,7	259,1	202,3	200	192,4	192,4
Επιτόκια: επιτόκιο ημερήσιου δανεισμού, ετησίως (%)		1,7	15,4	11,6	16,3	15,0	7,1
Συναλλαγματικές ισοτιμίες του ευρώ: μέσος όρος περιόδου (1 EUR =... εθνικό νόμισμα)		10,6	28,3	30,1	32,1	28,9	30,9
Εξωτερικό εμπόριο αγαθών	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Αξία εισαγωγών: όλα τα αγαθά, όλοι οι εταίροι (σε εκατ. EUR)		45 524.6s	35 459.2s	43 911.8s	48 423.0s	54 310.1s	47 490.1s
Αξία των εξαγωγών: όλα τα αγαθά, όλοι οι εταίροι (σε εκατ. EUR)		38 277.4s	32 850.0s	38 297.5s	40 080.4s	44 711.6s	43 052.6s
Εμπορικό ισοζύγιο: όλα τα αγαθά, όλοι οι εταίροι (σε εκατ. EUR)		– 7 247.2s	– 2 609.2s	– 5 614.3s	– 8 342.6s	– 9 598.5s	– 4 437.5s
Όροι εμπορίου (δείκτης τιμών εξαγωγής / δείκτης τιμών εισαγωγής * 100) (αριθμός)		:	:	:	:	:	:
Μερίδιο εξαγωγών στις χώρες της ΕΕ-27 επί της αξίας των συνολικών εξαγωγών (%)		:	:	:	:	:	:
Μερίδιο εισαγωγών από τις χώρες της ΕΕ-28 επί της αξίας των συνολικών εισαγωγών (%)		:	:	:	:	:	:
Δημογραφία	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Ακαθάριστο ποσοστό φυσικής πληθυσμιακής μεταβολής (φυσικός ρυθμός ανάπτυξης): αριθμός γεννήσεων μείον θανάτους (ανά χιλιάδες κατοίκους)		-4,4	-4,4	-5,0	-6,0	-6,5	– 7,8e
Προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση: άνδρες (έτη)		65,2	68	68,3	68,1	68,4	:
Προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση: γυναίκες (έτη)		75,3	77,6	78,0	78,0	78,3	:
Αγορά εργασίας	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Ποσοστό οικονομικής δραστηριότητας ατόμων ηλικίας 20–64 ετών: αναλογία του οικονομικά ενεργού πληθυσμού ηλικίας 20–64 ετών (%)	7)	72,2	70,7	70,9	71,8	72,9	72,0
Ποσοστό απασχόλησης ατόμων ηλικίας 20–64 ετών: αναλογία του εργαζόμενου πληθυσμού ηλικίας 20–64 ετών (%)		66,4	64,2	64,2	65,6	66,9	65,2
Ποσοστό απασχόλησης ανδρών ηλικίας 20–64 ετών (%)		71,1	69,5	69,4	70,5	72,7	70,8
Ποσοστό απασχόλησης γυναικών ηλικίας 20–64 ετών (%)		62,1	59,3	59,4	61,0	61,6	60,0
Ποσοστό απασχόλησης ατόμων ηλικίας 55–64 ετών: αναλογία του εργαζόμενου πληθυσμού ηλικίας 55–64 ετών (%)		40,4	37,0	38,2	39,5	41,9	42,1
Απασχόληση ανά κύριους τομείς
Γεωργία, δασοκομία και αλιεία (%)	8)	20,2	15,6	15,4	14,9	13,9	14,1
Βιομηχανία (%)	8)	19,1	17,7	17,7	17,8	17,8	17,8
Κατασκευές (%)	8)	6,4	6,6	6,6	6,5	7,1	7
Υπηρεσίες (%)	8)	54,3	60,1	60,3	60,8	61,2	61,1
Εργαζόμενοι στον δημόσιο τομέα ως ποσοστό επί της συνολικής απασχόλησης ατόμων ηλικίας 20–64 ετών (%)		:	:	:	:	:	:
Εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα ως ποσοστό επί της συνολικής απασχόλησης ατόμων ηλικίας 20–64 ετών (%)		:	:	:	:	:	:
Ποσοστό ανεργίας: αναλογία άνεργου εργατικού δυναμικού (%)	8)	8,1	9,3	9,5	8,8	8,2	9,5
Ποσοστό ανεργίας ανδρών (%)	8)	9,3	10,8	11,1	10	8,5	9,8
Ποσοστό ανεργίας γυναικών (%)	8)	6,8	7,7	7,7	7,4	7,9	9,1
Ποσοστό ανεργίας νέων: αναλογία του άνεργου εργατικού δυναμικού ηλικίας 15–24 ετών (%)		17,4	23,0	18,9	17,9	15,4	19,3
Ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας: αναλογία του εργατικού δυναμικού που ήταν άνεργο επί τουλάχιστον 12 μήνες (%)	8)	1,8	2,3	2,5	1,9	1,0	2,0
Κοινωνική συνοχή	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Μέσοι ονομαστικοί μηνιαίοι μισθοί και ημερομίσθια (σε εθνικό νόμισμα)	9)	2 239,2	5 182,6	7 103,8	8 864,6	10 496,8	:
Δείκτης πραγματικών μισθών και ημερομισθίων (δείκτης ονομαστικών μισθών και ημερομισθίων διαιρούμενος διά του δείκτη πληθωρισμού) (2016 = 100)		:	100,0	119,1	134,0	147,1	157,9
Αναλογία ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο σχετικής φτώχειας (μετά τις μεταβιβάσεις) (%)		24,1	23,5	24,4	24,1	24,4	22,3
Υποδομές	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Μήκος αυτοκινητοδρόμων (σε χιλιόμετρα)		15,0	15,0	15,0	15,0	15,0	15,0
Καινοτομία και έρευνα	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)		6,6	5	5,4	5,3	5,4	:
Ακαθάριστες εγχώριες δαπάνες για Ε&Α ως ποσοστό του ΑΕΠ (%)		0,8	0,5	0,4	0,5	0,4	0,4
Περιβάλλον	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Δείκτης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ισοδύναμο CO2 (1990 = 100)		43,2e	35,8e	34,3e	36,0e	35,2e	:
Ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές σε σχέση με την ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας (%)		7,0	7,0	8,1	:	:	:
Ενέργεια	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Πρωτογενής παραγωγή όλων των ενεργειακών προϊόντων [σε χιλιάδες τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (ΤΙΠ)]		78 712,0	66 323,0	58 863,0	60 883,0	60 095,0	:
Καθαρές εισαγωγές όλων των ενεργειακών προϊόντων (σε χιλιάδες ΤΙΠ)		51 260,0	29 152,0	35 145,0	33 795,0	34 768,0	:
Ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας (σε χιλιάδες ΤΙΠ)		132 308,0	94 383,0	89 462,0	93 526,0	89 072,0	:
Γεωργία	Σημείωση	2010	2016	2017	2018	2019	2020
Χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση (σε χιλιάδες εκτάρια)	2)	41 275,6	41 274,2	41 274,3	41 259,9	41 138,4	41 144,2
Τα στοιχεία για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας — Ανατολικές χώρες παρέχονται από τις εθνικές στατιστικές αρχές κάθε χώρας και υπό την αποκλειστική ευθύνη τους σε εθελοντική βάση. Από το 2014 τα στοιχεία για την Ουκρανία δεν περιλαμβάνουν γενικά την παρανόμως προσαρτηθείσα Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας και την πόλη της Σεβαστούπολης, καθώς και τα εδάφη που δεν τελούν υπό τον έλεγχο της ουκρανικής κυβέρνησης.
: = μη διαθέσιμα στοιχεία
b = διακοπή σειράς
e = εκτίμηση
p = προσωρινά στοιχεία
s = εκτίμηση της Eurostat
1) Από το 2014 τα στοιχεία για τον πληθυσμό δεν περιλαμβάνουν την παρανόμως προσαρτηθείσα Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας και την πόλη της Σεβαστούπολης. Τα πιο πρόσφατα στατιστικά στοιχεία καλύπτουν τα εδάφη που τελούσαν υπό τον έλεγχο της ουκρανικής κυβέρνησης πριν από την έναρξη της στρατιωτικής επίθεσης από τη Ρωσία στις 24 Φεβρουαρίου 2022.
2) Στοιχεία της Κρατικής Υπηρεσίας Γεωδαισίας, Χαρτογράφησης και Κτηματολογίου της Ουκρανίας. 2017-2021: τα στοιχεία παρέχονται σύμφωνα με τη νέα ταξινόμηση των τύπων γης. Περιλαμβάνονται η παρανόμως προσαρτηθείσα Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας και η πόλη της Σεβαστούπολης, καθώς και τα εδάφη που δεν τελούν υπό τον έλεγχο της ουκρανικής κυβέρνησης.
3) 2016-2018: άτομα ηλικίας 15–70 ετών. 2019-2020: άτομα ηλικίας 15 ετών και άνω.
4) Δείκτης που παρασχέθηκε αρχικά σε βάση 2010 = 100. Αναπροσαρμόστηκε σε βάση 2015 = 100.
5) Από το 2020 η Εθνική Τράπεζα της Ουκρανίας έχει βελτιώσει τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις άμεσες ξένες επενδύσεις, στο πλαίσιο της οποίας τα επανεπενδυθέντα κέρδη των μη χρηματοδοτικών εταιρειών έχουν ενσωματωθεί στα στοιχεία για τις ροές άμεσων ξένων επενδύσεων και τα αποθέματα. Ως εκ τούτου, τα στοιχεία για το ισοζύγιο πληρωμών, τη διεθνή επενδυτική θέση και τις ΑΞΕ για τα έτη 2015-2019 αναθεωρήθηκαν.
6) Δημόσιο χρέος και δανεισμός με κρατική εγγύηση.
7) Καθορισμός από τα στοιχεία για τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό – εργατικό δυναμικό του 2019.
8) Άτομα ηλικίας 15–70 ετών. 9) Τα στοιχεία αφορούν επιχειρήσεις και τα ανεξάρτητα τμήματά τους με 10 ή περισσότερους εργαζομένους.