Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών για μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τα πανεπιστήμια»

[COM(2022) 16 final]

και «Πρόταση σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με τη δημιουργία γεφυρών για αποτελεσματική ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης»

[COM(2022) 17 final]

(2022/C 290/17)

Εισηγήτρια:

η κ. Tatjana BABRAUSKIENĖ

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1.3.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	23.3.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	568
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	190/0/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υπογραμμίζει τη σημασία της δήλωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την πρωτοβουλία: «Τα πανεπιστήμια πρέπει να είναι χώροι ελευθερίας: του λόγου, της σκέψης, της μάθησης, της έρευνας και ακαδημαϊκής ελευθερίας γενικότερα. Η ακαδημαϊκή ελευθερία δεν μπορεί να διαχωριστεί από την αυτονομία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ούτε από τη συμμετοχή των φοιτητών και του προσωπικού στη διακυβέρνηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης» (1). Καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (εφεξής ΑΕΙ) να θεωρήσουν την εν λόγω πρωτοβουλία ως κατευθυντήρια αρχή για την υλοποίηση.

1.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η πρωτοβουλία ενθαρρύνει τα κράτη μέλη και τα ΑΕΙ να ενισχύσουν τη διακρατική συνεργασία, προκειμένου να βελτιώσουν τις δεξιότητες και τις ικανότητες των μαθητών για τη διττή μετάβαση στην αγορά εργασίας και στην οικονομία, να υποστηρίξουν τις αξίες, την ταυτότητα και τη δημοκρατία της ΕΕ και να καταστήσουν πιο ανθεκτική την ευρωπαϊκή κοινωνία και οικονομία.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει (2) τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν τα ΑΕΙ στη βελτίωση της απόκτησης πράσινων δεξιοτήτων, στην περιβαλλοντική ευθύνη και στη βιώσιμη ανάπτυξη, στοιχεία που πρέπει να ενσωματωθούν οριζόντια εντός των αποτελεσμάτων της μάθησης. Επιδοκιμάζει τις προβλεπόμενες ενέργειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να βοηθήσει τα κράτη μέλη και τα ΑΕΙ στην ανάπτυξη εθνικών προσεγγίσεων και προσεγγίσεων που εφαρμόζονται σε ολόκληρα τα ιδρύματα όσον αφορά τη βιωσιμότητα και την απόκτηση γνώσεων για το κλίμα και το περιβάλλον. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι αυτό είναι σημαντικό για τους σπουδαστές πλήρους φοίτησης και για τους εκπαιδευόμενους που παρακολουθούν προγράμματα διά βίου μάθησης των ΑΕΙ, όχι μόνο για τα μικροδιαπιστευτήρια (3).

1.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη και τα ΑΕΙ να βελτιώσουν την ποιότητα, τη δικαιοσύνη, την ισότητα και την κοινωνική συμπεριληπτικότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της έρευνας κατά τη χάραξη στρατηγικών ψηφιοποίησης, να ενισχύσουν την ισότιμη πρόσβαση σε ψηφιακό υλικό για όλους τους φοιτητές και να υποστηρίξουν την ασφαλή χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών, και παράλληλα να δίνεται προτεραιότητα στην κοινωνική αλληλεπίδραση της διαπροσωπικής διδασκαλίας και στον σεβασμό των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας των ακαδημαϊκών. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεργαστεί με φοιτητές και ακαδημαϊκούς κατά την ανάπτυξη προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης σχετικά με τις ψηφιακές δεξιότητες στο πλαίσιο του προγράμματος «Ψηφιακή Ευρώπη».

1.5.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία των ισόρροπων εταιρικών σχέσεων μεταξύ των ΑΕΙ και των εταιρειών, με στόχο την κάλυψη των αναγκών απόκτησης δεξιοτήτων των φοιτητών, της κοινωνίας και της αγοράς εργασίας, καθώς και για τη διασφάλιση και διεύρυνση της πρόσβασης των φοιτητών σε υψηλής ποιότητας και αμειβόμενες θέσεις μαθητείας και πρακτικής άσκησης σε εταιρείες και ιδρύματα. Καλεί τα κράτη μέλη και τα ΑΕΙ να διασφαλίσουν την ακαδημαϊκή ελευθερία και την αυτονομία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ιδίως σε σχέση με τη συνεργασία με μη ακαδημαϊκούς φορείς για την ανάπτυξη προγραμμάτων σπουδών, τις δεξιότητες και τις απαιτήσεις που εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων του ακαδημαϊκού προσωπικού.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και κάθε κράτος μέλος πρέπει να προασπίζονται την ακαδημαϊκή ελευθερία και την αυτονομία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ως θεμελιώδεις αξίες που κατοχυρώνονται στο ανακοινωθέν της Ρώμης. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρωτοβουλία συνεργασιών ευρωπαϊκών πανεπιστημίων (UA) ως έργα Erasmus+ που περιλαμβάνουν εθελοντικές και «από τη βάση προς την κορυφή» δράσεις από τα ΑΕΙ και θεωρούνται σημαντικά για τη στενότερη συνεργασία υπό δημοκρατική ηγεσία. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία ότι διακυβεύονται θεμελιώδεις αξίες όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο δίνουν θεσμική διάσταση στα έργα της πρωτοβουλίας ζητώντας από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν νομικές διατάξεις για τα κοινά ευρωπαϊκά πτυχία των συνεργασιών, καθώς και εξωτερική διασφάλιση ποιότητας και διαπίστευση για τις κοινές διακρατικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες και προγράμματα των συνεργασιών.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ουσιαστική αξία της ποικιλομορφίας των ΑΕΙ που μπορεί να υποστηρίξει διάφορα είδη πολιτιστικών, εκπαιδευτικών, κοινωνικών και οικονομικών αναγκών. Η ΕΟΚΕ ζητά να αναγνωριστεί η ισότιμη αξία των ΑΕΙ τόσο εκτός όσο και εντός της πρωτοβουλίας UA και να υποστηριχθεί η αρχή της ελευθερίας της γνώσης. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη θέσπιση κατευθυντήριων αρχών για την προστασία των θεμελιωδών ακαδημαϊκών αξιών, με βάση το ανακοινωθέν της Ρώμης, με τη συμμετοχή των αρμόδιων κοινωνικών εταίρων και ενδιαφερόμενων φορέων.

1.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι τα ΑΕΙ χρηματοδοτούνται ανεπαρκώς (4) παρά τις αυξημένες ανάγκες τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας και καλεί τα κράτη μέλη να αυξήσουν τη δημόσια χρηματοδότηση. Εκφράζει την ανησυχία της για την αύξηση των ιδιωτικοποιήσεων των ΑΕΙ και των ιδιωτικών επενδύσεων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και στην έρευνα που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την ακαδημαϊκή ελευθερία και την αυτονομία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Επισημαίνει επίσης ότι η διατήρηση της οικονομικής στήριξης για την πρωτοβουλία UA θα εξασφαλίσει βιώσιμη εθνική δημόσια χρηματοδότηση για όλα τα ΑΕΙ. Η ΕΟΚΕ ζητά από τα κράτη μέλη να χρησιμοποιήσουν το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και τα κονδύλια της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ), του προγράμματος Erasmus+ και του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», για να βοηθήσουν τα ΑΕΙ να επιτύχουν τους στόχους τους.

1.9.

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρακολουθεί τις επενδύσεις σε ενωσιακό, εθνικό και θεσμικό επίπεδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, χρησιμοποιώντας τα κύρια πολιτικά εργαλεία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Καλεί επίσης την Επιτροπή να περιορίσει σε υποστηρικτικό ρόλο τη χρήση του πίνακα αποτελεσμάτων του ευρωπαϊκού τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και των αποτελεσμάτων της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τις ποιοτικές επενδύσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση.

1.10.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για τους στόχους και τη διακυβέρνηση του πίνακα αποτελεσμάτων του ευρωπαϊκού τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ο οποίος διενεργεί σε ετήσια βάση αξιολογήσεις της προόδου που επιτελείται σε ολόκληρη την ΕΕ όσον αφορά τις βασικές προτεραιότητες της παρούσας στρατηγικής: συμπερίληψη, αξίες, ποιότητα και συνάφεια, κινητικότητα, πράσινες και ψηφιακές δεξιότητες, απασχολησιμότητα, διακρατική συνεργασία, μεταφορά τεχνολογίας και αξιοποίηση της γνώσης. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διευκρινίσει τον ρόλο του εν λόγω εργαλείου στην παρακολούθηση της προόδου των κρατών μελών και τη διακυβέρνηση του εν λόγω εργαλείου παρακολούθησης σε σχέση με τη διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και να διευκρινίσει εάν το εν λόγω εργαλείο θα χρησιμοποιηθεί και για την παρακολούθηση των εθνικών επενδύσεων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η ΕΟΚΕ ζητά να διατηρηθεί ο ρόλος των κρατών μελών, των κοινωνικών εταίρων του τομέα της εκπαίδευσης και των σχετικών ενδιαφερόμενων φορέων στη διαδικασία.

1.11.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας ενός Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου του Τομέα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης για να συγκεντρώσει τα καλύτερα υφιστάμενα εργαλεία και ικανότητες της ΕΕ στον τομέα των δεδομένων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποστηρίξει τον ρόλο των κρατών μελών, των κοινωνικών εταίρων του τομέα της εκπαίδευσης και των αρμόδιων φορέων στην εν λόγω διαδικασία. Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη μετάβαση από την εκπαίδευση στην εργασία, στην εκπροσώπηση των συμφερόντων των φοιτητών στην αγορά εργασίας και στη μείωση του αριθμού των νέων που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης (ΕΑΕΚ). Θα πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών για την παρακολούθηση των φοιτητών κατά τη μετάβασή τους από την εκπαίδευση στην εργασία.

1.12.

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να μεριμνήσουν για την αποτελεσματική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων του τομέα της εκπαίδευσης και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην περαιτέρω ανάπτυξη των πρωτοβουλιών και των δράσεων της Επιτροπής στο πλαίσιο της παρούσας στρατηγικής και κατά την εφαρμογή σε επίπεδο κρατών μελών. Αυτό είναι σημαντικό προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι φοιτητές αποκτούν τις δεξιότητες που απαιτούνται για να είναι πολίτες σε μια δημοκρατία και να έχουν πρόσβαση σε ποιοτικές θέσεις εργασίας στο πλαίσιο της διττής μετάβασης. Η δημοκρατική διακυβέρνηση και ο αποτελεσματικός κοινωνικός διάλογος είναι καθοριστικής σημασίας για τη βελτίωση της ευημερίας των φοιτητών, της ακαδημαϊκής ελευθερίας, του καθεστώτος μονιμότητας και των συνθηκών εργασίας του προσωπικού και της αυτονομίας των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Η ΕΟΚΕ ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μεριμνήσει για τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων του τομέα της εκπαίδευσης και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην ανάπτυξη ευρωπαϊκών κριτηρίων για την απονομή σήματος ευρωπαϊκού πτυχίου.

1.13.

Η ΕΟΚΕ ζητά από τα κράτη μέλη και τα ΑΕΙ να μεριμνήσουν με πιο αποτελεσματικό τρόπο για τη συμμετοχή των φοιτητών, των ακαδημαϊκών και των ερευνητών στη διακυβέρνηση της πολιτικής για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και των θεσμικών, διακρατικών δομών συνεργασίας, με αποτελεσματική συνεργατική ηγεσία, συλλογική διακυβέρνηση και κοινωνικό διάλογο. Αυτό θα πρέπει να αποσκοπεί στη διασφάλιση ποιοτικής και συμπεριληπτικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και έρευνας, στην αποτελεσματική κινητικότητα των φοιτητών, του προσωπικού και των ερευνητών και στην πλήρη πολυμορφία (συμπεριλαμβανομένης της ισότητας των φύλων) φοιτητών, ακαδημαϊκών, ερευνητών και επαγγελματικού προσωπικού.

1.14.

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διασφαλίσει ότι υφίσταται κοινωνικός διάλογος με τις ακαδημαϊκές συνδικαλιστικές ενώσεις κατά την ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού πλαισίου για ελκυστικές και βιώσιμες σταδιοδρομίες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, της ευημερίας και του καθεστώτος των ακαδημαϊκών και για την υποστήριξη των ακαδημαϊκών σταδιοδρομιών εντός και εκτός ακαδημαϊκού χώρου. Η αύξηση της συμμετοχής των φοιτητών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και η βελτίωση της επιχειρησιακής ικανότητας των φοιτητικών οργανώσεων θα πρέπει να αποτελεί μόνιμο μέλημα. Για τον σκοπό αυτόν, θα μπορούσαν να διατεθούν κεφάλαια του ΕΚΤ+.

1.15.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την προώθηση προσωπικού και φοιτητών από διαφορετικά υπόβαθρα, που συνεπάγεται τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πλαισίου πολυμορφίας και συμπερίληψης (συμπεριλαμβανομένων των ανισοτήτων μεταξύ των φύλων), την παροχή υποστήριξης σε ερευνητές που βρίσκονται σε κίνδυνο με κατευθυντήριες αρχές για τα πανεπιστήμια για τη διευκόλυνση της ένταξής τους και τη δημιουργία εθνικών και θεσμικών στρατηγικών ένταξης με επίκεντρο τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο. Η ΕΟΚΕ ζητά τη διαφανή και δίκαιη αναγνώριση των τίτλων σπουδών από τρίτες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των τίτλων σπουδών προσφύγων, μέσω του δικτύου κέντρων ακαδημαϊκής αναγνώρισης. Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τα ΑΕΙ να αναπτύξουν τέτοιες στρατηγικές από κοινού με τους φοιτητές και το προσωπικό, ιδίως όσους που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη δική τους εμπειρία στην ανάπτυξη στρατηγικής.

1.16.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την περαιτέρω ανάπτυξη της πρωτοβουλίας για την ευρωπαϊκή φοιτητική ταυτότητα, προκειμένου να μειωθεί ο διοικητικός φόρτος που συνεπάγεται η διαχείριση της κινητικότητας και των ανταλλαγών φοιτητών και προσωπικού, ενώ ταυτόχρονα επισημαίνει τη σημασία της διασφάλισης της ασφάλειας και της προστασίας των δεδομένων. Η μείωση της γραφειοκρατίας και η διευκόλυνση των μεταφορών πιστώσεων μεταξύ των κρατών μελών είναι υποχρεωτική για τη διασφάλιση της κατάλληλης κινητικότητας σε επίπεδο ΕΕ.

1.17.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την κίνηση για την επέκταση της κινητικότητας των φοιτητών και του προσωπικού σε τρίτες χώρες και επισημαίνει τη σημασία της προσωπικής κινητικότητας και της διασφάλισης της υγείας και της ασφάλειας. Εκφράζει την ικανοποίησή της για τον νέο Χάρτη Erasmus για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και τον νέο Χάρτη Φοιτητών Erasmus. Οι εν λόγω νέοι χάρτες ενσωματώνουν την ακαδημαϊκή ελευθερία και ακεραιότητα και προωθούν τις ακαδημαϊκές συζητήσεις και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών σχετικά με τις αξίες και τη δημοκρατία στο πλαίσιο των δικτύων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Jean Monnet του προγράμματος Erasmus+, μεταξύ άλλων σε τρίτες χώρες.

2.   Πλαίσιο της γνωμοδότησης

2.1.

Μετά την έγκριση από το Συμβούλιο Παιδείας της ΕΕ των συμπερασμάτων με τίτλο Πρωτοβουλία για τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια — Σύνδεση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, της έρευνας, της καινοτομίας και της κοινωνίας: ανοίγοντας τον δρόμο για μια νέα διάσταση στην ευρωπαϊκή τριτοβάθμια εκπαίδευση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε δύο έγγραφα. Η ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τα πανεπιστήμια περιλαμβάνει τις ενέργειες που θα αναλάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μεταξύ 2022 και 2024 για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την έρευνα, ενώ η πρόταση σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με τη δημιουργία γεφυρών για αποτελεσματική ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που αναμένεται να εγκριθεί από το Συμβούλιο υπουργών Παιδείας στη συνεδρίασή του στις 4-5 Απριλίου 2022, περιλαμβάνει συγκεκριμένες συστάσεις για τα κράτη μέλη. Οι εν λόγω πρωτοβουλίες σχεδιάζουν να επιτύχουν τον νέο στόχο της ΕΕ σύμφωνα με τον οποίο έως το 2030, τουλάχιστον 45 % των ατόμων ηλικίας 25-34 ετών θα έχουν ολοκληρώσει κύκλο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (5).

2.2.

Μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, η Επιτροπή σχεδιάζει να επεκτείνει τις υφιστάμενες 41 Ευρωπαϊκές Πανεπιστημιακές Συμμαχίες σε 60, με περισσότερα από 500 πανεπιστήμια να είναι μέλη έως τα μέσα του 2024. Θα υπάρξει ενδεικτικός προϋπολογισμός για το πρόγραμμα Erasmus+ ύψους 1,1 δισεκατ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027 και αρκετές υποστηρικτικές πρωτοβουλίες.

2.3.

Με τις συστάσεις τα κράτη μέλη καλούνται να ενθαρρύνουν και να διευκολύνουν τα ΑΕΙ να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν καινοτόμες κοινές διακρατικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες (εντός και εκτός ΕΕ), να θεσπίσουν νομικό καταστατικό για τις Ευρωπαϊκές Πανεπιστημιακές Συμμαχίες έως το 2024, ώστε να διευκολυνθεί η απονομή σε εθνικό επίπεδο ενός κοινού ευρωπαϊκού πτυχίου έως το 2024, συμπεριλαμβανομένης της σύνδεσης με τα εθνικά πλαίσια επαγγελματικών προσόντων, να υποστηρίξουν τη μεγαλύτερη κινητικότητα φοιτητών και προσωπικού (μεταξύ άλλων και μέσω διαδικτύου), να παράσχουν βιώσιμη οικονομική υποστήριξη για τις Ευρωπαϊκές Συμμαχίες Πανεπιστημίων και να προωθήσουν και να προστατέψουν την ακαδημαϊκή ελευθερία και την αυτονομία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι (6)«είναι σημαντικό να επιδιωχθούν περισσότερες διασυνδέσεις μεταξύ του Ευρωπαϊκού Χώρου Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΕΧΤΕ) και του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας, έτσι ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα και η συμμετοχικότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της έρευνας για όλους τους σπουδαστές, ανεξάρτητα από την ηλικία ή το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο. Η ενίσχυση της ποιότητας και η αναγνώριση των σπουδών μεταξύ των πανεπιστημίων πρέπει να αποτελέσει σημαντικό σημείο εστίασης της πρωτοβουλίας για τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Αν και η τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί εθνική αρμοδιότητα, οι προτάσεις της Επιτροπής για το ευρωπαϊκό πτυχίο, ένα καταστατικό του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου και ένα ευρωπαϊκό σύστημα αναγνώρισης και διασφάλισης της ποιότητας φαίνεται ως κίνηση προς τον συγχρονισμό των σπουδών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί οι ιδέες που στηρίζουν τις πρωτοβουλίες αυτές και οι περαιτέρω δράσεις πολιτικής να συζητηθούν περαιτέρω με τις κυβερνήσεις, τους αρμόδιους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών». Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με την εν λόγω πρωτοβουλία μέσω δημόσιων διαβουλεύσεων.

3.2.

Η ακαδημαϊκή ελευθερία και η θεσμική αυτονομία απειλούνται ολοένα και περισσότερο σε ορισμένες χώρες που έχουν υπογράψει τη διαδικασία της Μπολόνια (7). Το ανακοινωθέν της Ρώμης, που εγκρίθηκε από 49 υπουργεία του Ευρωπαϊκού Χώρου Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην υπουργική διάσκεψη του 2020 στο πλαίσιο της διαδικασίας της Μπολόνια, επιβεβαιώνει τη δέσμευση των υπουργών να «προάγουν και να προστατεύουν τις κοινές θεμελιώδεις αξίες μας σε ολόκληρο τον ΕΧΤΕ μέσω εντατικού πολιτικού διαλόγου και συνεργασίας ως απαραίτητη βάση για ποιοτική μάθηση, διδασκαλία και έρευνα καθώς και για δημοκρατικές κοινωνίες». Δεσμεύτηκαν επίσης «να προασπίσουν τη θεσμική αυτονομία, την ακαδημαϊκή ελευθερία και ακεραιότητα, τη συμμετοχή των φοιτητών και του προσωπικού στη διακυβέρνηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και τη δημόσια ευθύνη για την τριτοβάθμια εκπαίδευση». Το παράρτημα I στο ανακοινωθέν της Ρώμης ορίζει την ακαδημαϊκή ελευθερία ως «μια απαραίτητη πτυχή ποιοτικής μάθησης, διδασκαλίας και έρευνας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση καθώς και στη δημοκρατία» με βάση την αυτονομία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και υπογραμμίζει ότι «οι κοινωνίες δεν μπορούν να είναι πραγματικά δημοκρατικές χωρίς να τιμούν την ακαδημαϊκή ελευθερία και την αυτονομία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων».

3.3.

Η πανδημία COVID-19 είχε άνευ προηγουμένου επιπτώσεις στις μεθόδους διδασκαλίας και έρευνας, τη λειτουργία των πανεπιστημίων (όσον αφορά το κλείσιμο των πανεπιστημιουπόλεων και τη μετάβαση προς τη διαδικτυακή μάθηση) και τη διακυβέρνηση των πανεπιστημίων. Η πανδημία κατέδειξε επίσης τη σημασία της συμμετοχής της πανεπιστημιακής κοινότητας. Περίπου οι μισοί φοιτητές θεώρησαν ότι οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις επιδεινώθηκαν με τη διαδικτυακή εκπαίδευση και είχαν μεγαλύτερο φόρτο εργασίας μετά τη μετάβαση στη διαδικτυακή διδασκαλία. Η πρόσβαση σε ψηφιακές δεξιότητες, διαδικτυακά εργαλεία επικοινωνίας και το διαδίκτυο παρέμεινε πρόκληση για πολλούς κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούντες φοιτητές. Υπήρχαν επίσης επιπτώσεις στην ψυχολογική και συναισθηματική ευεξία των φοιτητών (8).

3.4.

Για το ακαδημαϊκό προσωπικό, η κρίση της νόσου COVID-19 οδήγησε σε επιδείνωση των συνθηκών εργασίας, συμπεριλαμβανομένου του μαζικά αυξημένου φόρτου εργασίας λόγω της διαδικτυακής και μεικτής μάθησης και της απώλειας θέσεων εργασίας για το προσωπικό ορισμένου χρόνου και το έκτακτο προσωπικό. Οι εν λόγω εξελίξεις είχαν δυσανάλογες επιπτώσεις σε συγκεκριμένες ομάδες προσωπικού, όπως στις γυναίκες και στις εθνικές μειονότητες. Η πανδημία είχε επίσης αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και στην ευημερία του προσωπικού.

3.5.

Το ακαδημαϊκό προσωπικό διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης και έρευνας στα πανεπιστήμια. Ακόμη και πριν από την πανδημία, οι ακαδημαϊκοί σε ολόκληρη την Ευρώπη αντιμετώπισαν μείωση της ασφάλειας των θέσεων εργασίας, λόγω περιορισμών στον προϋπολογισμό, μειωμένων ευκαιριών απασχόλησης, αυξανόμενου ποσοστού προσωπικού σε θέσεις προσωρινής, μερικής ή ορισμένου χρόνου απασχόλησης και αυξανόμενου ποσοστού προσωπικού σε θέσεις με εξωτερική χρηματοδότηση. Οι αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και οι μισθοί είναι ζωτικής σημασίας ώστε να είναι σε θέση να προετοιμάσουν αποτελεσματικά τους μαθητές τους για τη διττή μετάβαση στην κοινωνία και στην οικονομία. Οι ακαδημαϊκοί με συμβάσεις ορισμένου χρόνου βρίσκονται σε καταστάσεις επισφαλούς απασχόλησης, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολο για αυτούς να αναλάβουν διδακτικές και ερευνητικές δραστηριότητες υψηλής ποιότητας (9). Η πανδημία COVID-19 έχει επιδεινώσει τις προοπτικές σταδιοδρομίας των μεταδιδακτορικών ερευνητών και έχει επιζήμια επίδραση στην ευημερία τους. Στο πλαίσιο αυτό, οι νεότεροι ερευνητές και οι γυναίκες ερευνήτριες είναι πιο πιθανό να επηρεαστούν από επισφαλείς συνθήκες και από τις αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας (10). Η αύξηση των επιδομάτων για τους διδακτορικούς ερευνητές και η διασφάλιση της ελεύθερης πρόσβασης στη βιβλιογραφία και της συμμετοχής σε διεθνή συνέδρια πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα.

3.6.

Προκειμένου να μειωθούν οι ελλείψεις δεξιοτήτων και να διασφαλιστεί ότι οι φοιτητές από τα ΑΕΙ μπορούν να έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας, οι αποτελεσματικές συνεργασίες μεταξύ των ΑΕΙ και των εταιρειών και η πρόσβαση των φοιτητών σε υψηλής ποιότητας και αμειβόμενες θέσεις μαθητείας και πρακτικής άσκησης σε εταιρείες είναι καθοριστικής σημασίας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι «οι εταιρικές σχέσεις επιχειρήσεων και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι επωφελείς και για τα δύο μέρη, χωρίς εξωτερική πίεση και ισορροπημένες, έτσι ώστε να εξασφαλίζουν ότι οι εταιρική έρευνα και καινοτομία λειτουργούν αυτοτελώς, όπως και η δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση και οι ερευνητικοί στόχοι της (11)».

3.7.

Η διευκόλυνση της πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι τα πανεπιστημιακά δίδακτρα είναι υπό πίεση λόγω των τιμών της ενέργειας και του πρόσθετου κόστους που σχετίζεται με την εκπαιδευτική διαδικασία (διαμονή, πρόσβαση στη βιβλιογραφία κ.λπ.). Πρόσθετες δαπάνες θα μπορούσαν να επιδοτηθούν από κονδύλια της ΕΕ, μειώνοντας την έκθεση σε δάνεια και άλλες χρηματοδοτικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση πανεπιστημιακών σπουδών. Πρέπει να εξασφαλιστούν συνέργειες μεταξύ της δυναμικής της τεχνολογικής προόδου και του εξοπλισμού, των προτύπων και των διαδικασιών που χρησιμοποιούνται στην εκπαιδευτική διαδικασία, προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική μετάβαση από την εκπαίδευση στην ενεργό ζωή.

---

(1)  Ανακοίνωση της Επιτροπής για μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τα πανεπιστήμια, 2022.

(2)  ΕΕ C 56 της 16.2.2021, σ. 1.

(3)  ΕΕ C 56 της 16.2.2021, σ. 1.

(4)  EUA Public Funding Observatory Report 2019/20 (Έκθεση του Παρατηρητηρίου Δημόσιας Χρηματοδότησης της EUA 2019/20).

(5)  Ψήφισμα του Συμβουλίου περί στρατηγικού πλαισίου για την ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης με στόχο τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης και πέραν αυτού (2021-2030).

(6)  ΕΕ C 10 της 11.1.2021, σ. 40.

(7)  https://www.scholarsatrisk.org/academic-freedom-monitoring-project-index/?_gp=1

(8)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή: The impact of COVID-19 on higher education: a review of emerging evidence (Οι επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 στην τριτοβάθμια εκπαίδευση: μια ανασκόπηση των νεοεμφανιζόμενων στοιχείων), 2021.

(9)  ETUCE Report to Rome Ministerial Meeting [Έκθεση της Ευρωπαϊκής Συνδικαλιστικής Επιτροπής Εκπαιδευτικών (ETUCE) στην υπουργική Σύνοδο της Ρώμης] (2020).

(10)  ΟΟΣΑ: Reducing the precarity of academic research careers (Μείωση της επισφάλειας της ακαδημαϊκής ερευνητικής σταδιοδρομίας), 2021.

(11)  EE C 10 της 11.1.2021, σ. 40.