Συνοπτική παρουσίαση της γνωμοδότησης του Ευρωπαίου Επόπτη Προστασίας Δεδομένων σχετικά με την πρόταση πράξης για τις ψηφιακές αγορές

(Το πλήρες κείμενο της παρούσας γνωμοδότησης είναι διαθέσιμο στην αγγλική, γαλλική και γερμανική γλώσσα στον δικτυακό τόπο του ΕΕΠΔ www.edps.europa.eu)

(2021/C 147/04)

Στις 15 Δεκεμβρίου 2020, η Επιτροπή εξέδωσε πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με διεκδικήσιμες και δίκαιες αγορές στον ψηφιακό τομέα (πράξη για τις ψηφιακές αγορές). Η πρόταση αποτέλεσε τη συνέχεια της ανακοίνωσης με τίτλο «Διαμόρφωση του ψηφιακού μέλλοντος της Ευρώπης», η οποία επισήμανε ότι ενδέχεται να χρειαστούν πρόσθετοι κανόνες για να διασφαλιστούν η δυνατότητα διεκδίκησης αγορών, η δικαιοσύνη και η καινοτομία, αλλά και η δυνατότητα εισόδου στην αγορά, καθώς και δημόσια συμφέροντα που δεν περιορίζονται στον ανταγωνισμό ή στις οικονομικές παραμέτρους. Η πρόταση θεσπίζει εκ των προτέρων κανόνες για να εξασφαλιστεί ότι οι αγορές οι οποίες έχουν ως χαρακτηριστικό τις μεγάλες πλατφόρμες με σημαντικές επιπτώσεις δικτύου (οι οποίες ενεργούν ως «ρυθμιστές της πρόσβασης»), θα παραμείνουν δίκαιες και προσπελάσιμες.

Στο πλαίσιο αυτό, η πρόταση θεσπίζει διατάξεις σχετικά με τον ορισμό των ρυθμιστών της πρόσβασης ο οποίος λαμβάνει υπόψη τα εξής: α) τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από τα δεδομένα και σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με την πρόσβαση του παρόχου σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και τη συλλογή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, β) τις υποχρεώσεις και τις απαγορεύσεις στις οποίες υπόκεινται οι ρυθμιστές της πρόσβασης, γ) τους κανόνες που διέπουν τη διεξαγωγή ερευνών αγοράς, δ) τις διατάξεις που αφορούν την εφαρμογή και την επιβολή της πρότασης.

Με την παρούσα γνωμοδότηση ο ΕΕΠΔ εκφράζει την ικανοποίησή του για την πρόταση, καθώς αυτή επιδιώκει να προαγάγει τις δίκαιες και ανοικτές αγορές και τη θεμιτή επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. Ήδη το 2014, ο ΕΕΠΔ τόνισε ότι το δίκαιο του ανταγωνισμού, το δίκαιο προστασίας των καταναλωτών και το δίκαιο προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα αποτελούν τρεις άρρηκτα συνδεδεμένους μεταξύ τους τομείς πολιτικής στο πλαίσιο της οικονομίας των επιγραμμικών πλατφορμών. Ο ΕΕΠΔ θεωρεί ότι η σχέση μεταξύ των τριών αυτών τομέων πρέπει να είναι συμπληρωματική και όχι σχέση υποκατάστασης ή ανταγωνιστική σχέση.

Ο ΕΕΠΔ επισημαίνει στην παρούσα γνωμοδότηση τις διατάξεις της πρότασης οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα την αμοιβαία ενίσχυση της δυνατότητας διεκδίκησης της αγοράς και, εντέλει, τον έλεγχο του εκάστοτε ενδιαφερόμενου προσώπου επί των προσωπικών του δεδομένων. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις α) του άρθρου 5 στοιχείο στ), το οποίο απαγορεύει την υποχρεωτική συνδρομή των τελικών χρηστών σε άλλες βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας που παρέχονται από τον ρυθμιστή της πρόσβασης, β) του άρθρου 6 παράγραφος 1 στοιχείο β), το οποίο επιτρέπει στους τελικούς χρήστες να απεγκαθιστούν τυχόν προεγκατεστημένες εφαρμογές λογισμικού στη βασική υπηρεσία πλατφόρμας του, γ) του άρθρου 6 παράγραφος 1 στοιχείο ε), το οποίο απαγορεύει στον ρυθμιστή της πρόσβασης να περιορίζει τη δυνατότητα των τελικών χρηστών να αλλάζουν εφαρμογές λογισμικού και υπηρεσίες, και δ) του άρθρου 13, το οποίο θεσπίζει την υποχρέωση του ρυθμιστή της πρόσβασης να υποβάλλει στην Επιτροπή την περιγραφή οποιωνδήποτε τεχνικών κατάρτισης προφίλ των καταναλωτών που εφαρμόζει στις βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας του, η οποία έχει υποβληθεί σε ανεξάρτητο έλεγχο.

Ταυτόχρονα, ο ΕΕΠΔ παρέχει συγκεκριμένες συστάσεις που θα βοηθήσουν να διασφαλιστεί ότι η πρόταση συμπληρώνει αποτελεσματικά τον ΓΚΠΔ, ενισχύοντας την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των ελευθεριών των ενδιαφερομένων προσώπων και αποφεύγοντας προβλήματα εφαρμογής των ισχυόντων κανόνων περί προστασίας δεδομένων. Στο πλαίσιο αυτό, ο ΕΕΠΔ συνιστά ειδικότερα τα εξής: α) να ορίζεται στο άρθρο 5 στοιχείο α) της πρότασης ότι ο ρυθμιστής της πρόσβασης παρέχει στους τελικούς χρήστες λύση εύκολης και άμεσης πρόσβασης για τη διαχείριση της συγκατάθεσης, β) να διευκρινισθεί το πεδίο εφαρμογής της φορητότητας των δεδομένων που προβλέπεται στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο η) της πρότασης, γ) να αναδιατυπωθεί το άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο θ) της πρότασης προκειμένου να διασφαλισθεί η πλήρης συμμόρφωση προς τον ΓΚΠΔ, και δ) να αποδοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ανάγκη για αποτελεσματική ανωνυμοποίηση και για δοκιμές επαναταυτοποίησης κατά την ανταλλαγή ερωτημάτων, αναζήτησης και προβολής δεδομένων σε σχέση με δωρεάν και επί πληρωμή αναζητήσεις που πραγματοποιούν οι τελικοί χρήστες σε επιγραμμικές μηχανές αναζήτησης του ρυθμιστή της πρόσβασης

Επιπλέον, ο ΕΕΠΔ καλεί τους συννομοθέτες να εξετάσουν τη θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων διαλειτουργικότητας για τους ρυθμιστές της πρόσβασης και να προωθήσουν την ανάπτυξη τεχνικών προτύπων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με την ισχύουσα ενωσιακή νομοθεσία για την ευρωπαϊκή τυποποίηση.

Τέλος, αξιοποιώντας, μεταξύ άλλων, την πείρα από το ψηφιακό κέντρο ανταλλαγής πληροφοριών, ο ΕΕΠΔ συνιστά να οριστεί στο άρθρο 32 παράγραφος 1 ότι η συμβουλευτική επιτροπή για τις ψηφιακές αγορές θα περιλαμβάνει εκπροσώπους του ΕΣΠΔ και απευθύνει έκκληση, εν γένει, για μια θεσμοθετημένη και δομημένη συνεργασία μεταξύ των συναφών αρμόδιων εποπτικών αρχών, συμπεριλαμβανομένων των αρχών προστασίας δεδομένων. Ειδικότερα, η εν λόγω συνεργασία πρέπει να διασφαλίζει ότι όλες οι αρμόδιες αρχές δύνανται να ανταλλάσσουν όλες τις συναφείς πληροφορίες ώστε να είναι σε θέση να εκπληρώνουν τον συμπληρωματικό τους ρόλο ενώ θα ασκούν τις αρμοδιότητές τους σύμφωνα με τις οικείες θεσμικές εντολές.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΛΑΙΣΙΟ

Στις 15 Δεκεμβρίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με διεκδικήσιμες και δίκαιες αγορές στον ψηφιακό τομέα (πράξη για τις ψηφιακές αγορές) (εφεξής «η πρόταση») (1).

Η πρόταση αποτέλεσε τη συνέχεια της ανακοίνωσης με τίτλο «Διαμόρφωση του ψηφιακού μέλλοντος της Ευρώπης», η οποία επισήμανε ότι ενδέχεται να χρειαστούν πρόσθετοι κανόνες για να διασφαλιστούν η δυνατότητα διεκδίκησης αγορών, η δικαιοσύνη και η καινοτομία, αλλά και η δυνατότητα εισόδου στην αγορά, καθώς και δημόσια συμφέροντα που δεν περιορίζονται στον ανταγωνισμό ή στις οικονομικές παραμέτρους. Η ανακοίνωση γνωστοποιεί επίσης ότι η Επιτροπή θα διερευνήσει περαιτέρω τη θέσπιση εκ των προτέρων κανόνων για να εξασφαλιστεί ότι οι αγορές οι οποίες έχουν ως χαρακτηριστικό τις μεγάλες πλατφόρμες με σημαντικές επιπτώσεις δικτύου που ενεργούν ως «ρυθμιστές της πρόσβασης», θα παραμείνουν δίκαιες και προσπελάσιμες για τους φορείς καινοτομίας, τις επιχειρήσεις και τους νεοεισερχόμενους στην αγορά. (2)

Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση της πρότασης, ορισμένες μεγάλες πλατφόρμες στον ψηφιακό τομέα ενεργούν ολοένα και περισσότερο ως πύλες ή «ρυθμιστές της πρόσβασης» μεταξύ επιχειρηματικών χρηστών και τελικών χρηστών. Οι εν λόγω ρυθμιστές της πρόσβασης υποστηρίζεται ότι κατέχουν παγιωμένη θέση στις ψηφιακές αγορές, με αποτέλεσμα πολλοί επιχειρηματικοί χρήστες να εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από αυτούς, γεγονός που επιδρά αρνητικά στη δυνατότητα διεκδίκησης των σχετικών βασικών υπηρεσιών πλατφόρμας. Οι εν λόγω σχέσεις εξάρτησης οδηγούν ενίοτε σε αθέμιτη συμπεριφορά έναντι αυτών των επιχειρηματικών χρηστών (3).

Ο στόχος της πρότασης είναι η αντιμετώπιση, σε επίπεδο ΕΕ, των πλέον χαρακτηριστικών περιπτώσεων αθέμιτων πρακτικών και ανεπαρκούς δυνατότητας διεκδίκησης σε σχέση με τις γνωστές ως «βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας». (4) Για τον σκοπό αυτόν, η πρόταση:

—	καθορίζει τους όρους υπό τους οποίους οι πάροχοι βασικών υπηρεσιών πλατφόρμας θα πρέπει να ορίζονται «ρυθμιστές της πρόσβασης» (Κεφάλαιο ΙΙ)·

—	ορίζει τις πρακτικές των ρυθμιστών της πρόσβασης που περιορίζουν τη δυνατότητα διεκδίκησης και είναι αθέμιτες, θεσπίζοντας υποχρεώσεις προς τις οποίες οι ρυθμιστές της πρόσβασης που έχουν οριστεί θα πρέπει να συμμορφώνονται, ενώ ορισμένες εξ αυτών επιδέχονται περαιτέρω προσδιορισμό (Κεφάλαιο ΙΙΙ)·

—	προβλέπει κανόνες για τη διεξαγωγή ερευνών αγοράς (Κεφάλαιο IV), και

—	περιέχει διατάξεις σχετικά με την εφαρμογή και την επιβολή του προτεινόμενου κανονισμού (Κεφάλαιο V).

Στις 8 Δεκεμβρίου 2020 πραγματοποιήθηκε άτυπη διαβούλευση με τον ΕΕΠΔ σχετικά με το σχέδιο πρότασης πράξης για τις ψηφιακές αγορές. Ο ΕΕΠΔ εκφράζει την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι ζητήθηκε η γνώμη του σε αυτό το πρώιμο στάδιο της διαδικασίας.

Εκτός από την πρόταση, η Επιτροπή εξέδωσε πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ενιαία αγορά ψηφιακών υπηρεσιών (πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες) και την τροποποίηση της οδηγίας 2000/31/ΕΚ. Σύμφωνα με το άρθρο 42 παράγραφος 1 του κανονισμού 2018/1725, ζητήθηκε επίσης η γνώμη του ΕΕΠΔ σχετικά με την πρόταση πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες, η οποία αποτελεί αντικείμενο ξεχωριστής γνωμοδότησης.

2. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Δεδομένων των ανωτέρω, ο ΕΕΠΔ διατυπώνει τις ακόλουθες συστάσεις:

—	να οριστεί ότι η πρόταση συμπληρώνει τον κανονισμό 2016/679 και την οδηγία 2002/58/ΕΚ, καθώς και ότι δεν εξειδικεύει ούτε αντικαθιστά οποιαδήποτε από τις υποχρεώσεις των βασικών υπηρεσιών πλατφόρμας βάσει του κανονισμού 2016/679 και της οδηγίας 2002/58/ΕΚ·

—

να οριστεί στο άρθρο 5 στοιχείο α) της πρότασης ότι ο ρυθμιστής της πρόσβασης θα παρέχει στους τελικούς χρήστες φιλική προς τον χρήστη λύση (εύκολης και άμεσης πρόσβασης) για τη διαχείριση της συγκατάβασης, σύμφωνα με τον κανονισμό 2016/679 και, ειδικότερα, την απαίτηση για προστασία της ιδιωτικής ζωής από τον σχεδιασμό και εξ ορισμού που θεσπίζεται στο άρθρο 25 του κανονισμού 2016/679·

—	να προστεθεί στο άρθρο 5 στοιχείο στ) της πρότασης αναφορά στους τελικούς χρήστες·

—	να διευκρινισθεί το πεδίο εφαρμογής της φορητότητας των δεδομένων που προβλέπεται στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο η) της πρότασης·

—	να αναδιατυπωθεί το άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο θ) της πρότασης για να διασφαλισθεί η συμμόρφωση προς τον ΓΚΠΔ, λαμβάνοντας υπόψη ειδικότερα τον ορισμό των «δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» βάσει του άρθρου 4 παράγραφος 1 του ΓΚΠΔ·

—

να ενισχυθεί η διατύπωση του άρθρου 6 παράγραφος 1 στοιχείο ι) της πρότασης με μια αιτιολογική σκέψη που θα ορίζει ότι ο ρυθμιστής της πρόσβασης θα δύναται να αποδείξει ότι τα ανωνυμοποιημένα ερωτήματα, η αναζήτηση και η προβολή δεδομένων έχουν υποβληθεί σε κατάλληλες δοκιμές έναντι πιθανών κινδύνων για την επαναταυτοποίηση·

—	να προστεθεί στο άρθρο 10 παράγραφος 2 στοιχείο α) της πρότασης αναφορά στους τελικούς χρήστες·

—	να αναδιατυπωθεί το άρθρο 11 παράγραφος 2 της πρότασης αντικαθιστώντας το «είτε» με το «και»·

—	να οριστεί ότι η περιγραφή που έχει υποβληθεί σε ανεξάρτητο έλεγχο διαβιβάζεται από την Επιτροπή στο ΕΣΠΔ ή, τουλάχιστον, στις αρμόδιες εποπτικές αρχές βάσει του ΓΚΠΔ κατόπιν αιτήματός τους·

—

να οριστεί στο άρθρο 32 παράγραφος 1 ότι η συμβουλευτική επιτροπή για τις ψηφιακές αγορές θα περιλαμβάνει εκπροσώπους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Προστασίας Δεδομένων, καθώς και εκπροσώπους των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών για την προστασία του ανταγωνισμού, τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, τις οπτικοακουστικές υπηρεσίες, την εποπτεία των εκλογών και την προστασία των καταναλωτών·

—	να εξεταστεί η θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων διαλειτουργικότητας για τους ρυθμιστές της πρόσβασης και να προαχθεί η ανάπτυξη τεχνικών προτύπων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με την ισχύουσα ενωσιακή νομοθεσία για την ευρωπαϊκή τυποποίηση·

—

να καθιερωθεί μια θεσμοθετημένη και δομημένη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων εποπτικών αρχών, συμπεριλαμβανομένων των αρχών προστασίας δεδομένων. Ειδικότερα, η εν λόγω συνεργασία πρέπει να διασφαλίζει ότι όλες οι αρμόδιες αρχές δύνανται να ανταλλάσσουν όλες τις συναφείς πληροφορίες ώστε να είναι σε θέση να εκπληρώνουν τον συμπληρωματικό τους ρόλο ενώ θα ασκούν τις αρμοδιότητές τους σύμφωνα με την οικεία θεσμική εντολή τους.

Βρυξέλλες, 10 Φεβρουαρίου 2021.

Wojciech WIEWIÓROWSKI

(1) COM(2020) 842 final.

(2) COM(2020) 67 final.

(3) COM(2020) 842 final, σ. 1.

(4) COM(2020) 842 final, σ. 2.