Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Εθελοντές — Οι πολίτες που οικοδομούν το μέλλον της Ευρώπης»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 152/04)

Εισηγητής:

ο κ. Krzysztof PATER

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	24.11.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	8.12.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	565
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	214/3/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επισημαίνει ότι, στη συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να γνωρίζουν ότι το μέλλον της Ευρώπης θα διαμορφωθεί όχι μόνο από τους πολιτικούς και τα θεσμικά όργανα, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και από τα εκατομμύρια πολίτες-εθελοντές που αφιερώνουν καθημερινά χρόνο και ενέργεια επιδεικνύοντας αλληλεγγύη για το κοινό καλό εντός και εκτός των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

1.2.

Ο εθελοντισμός περιλαμβάνει εκατομμύρια πολίτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση που ενεργούν, από αλληλεγγύη προς τους άλλους, είτε μεμονωμένα είτε στο πλαίσιο οργανωμένων δομών (ανεπίσημων και επίσημων). Το κίνημα αυτό χρήζει συστηματικής και προσεκτικής υποστήριξης, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών, διότι ο αντίκτυπός του στην κοινωνική ανάπτυξη είναι πολλές φορές μεγαλύτερος από το πιθανό κόστος. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να υπάρξουν θετικές ποιοτικές αλλαγές στην υποστήριξη αυτή κατά τα προσεχή έτη, οι οποίες θα αντικατοπτρίζουν καλύτερα την αξία των εθελοντών για το μέλλον της Ευρώπης.

1.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει δράση για την ανακήρυξη του 2025 ως ευρωπαϊκού έτους Εθελοντισμού, λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτό θα αποτελέσει: — έναν τρόπο να αποτίσουμε φόρο τιμής στα εκατομμύρια των εθελοντών που έχουν επιδείξει τον σημαντικό κοινωνικό ρόλο τους, ιδίως τους τελευταίους μήνες μέσω του έργου τους για την καταπολέμηση των επιπτώσεων της πανδημίας· — έναν τρόπο να προωθήσουμε περαιτέρω την ιδέα του εθελοντισμού στις κοινωνίες των κρατών μελών, ενθαρρύνοντας περισσότερους ανθρώπους να γίνουν εθελοντές και δείχνοντας ότι πρόκειται για μια καθολική και χωρίς αποκλεισμούς δραστηριότητα στην οποία συμμετέχουν άτομα κάθε ομάδας και υποβάθρου, ανεξαρτήτως της ηλικίας και της θέσης τους στην κοινωνία· — μια ευκαιρία ανταλλαγής εμπειριών και τεχνογνωσίας μεταξύ των αρχών των κρατών μελών σχετικά με τα νομικά και πολιτικά μέσα για την υποστήριξη των δραστηριοτήτων των εθελοντών· — πηγή έμπνευσης για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επεκτείνει και να δημιουργήσει νέα προγράμματα που απευθύνονται σε εθελοντές κάθε ηλικίας· — έναν τρόπο για την προώθηση της κατανόησης κρίσιμων έργων για το μέλλον της Ευρώπης και των πολιτών της, την παροχή αντικειμενικών δεδομένων και στοιχείων και την καταπολέμηση των ψευδών και μεροληπτικών πληροφοριών.

1.4.

Η δραστηριότητα των εθελοντών έχει πραγματική οικονομική αξία (που σε πολλές χώρες ανέρχεται σε ποσοστό άνω του 2 % του ΑΕγχΠ)· σε πολλούς κοινωνικούς τομείς οι εθελοντές είναι απαραίτητοι για τη διασφάλιση των βασικών αναγκών των πολιτών, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειάς τους· οι εθελοντές διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην υλοποίηση όλων των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών· και οι εθελοντές είναι παρόντες σε κάθε κοινωνική και ηλικιακή ομάδα. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ θεωρεί παράλογο να περιορίζονται τα προγράμματα στήριξης των εθελοντών που διεξάγονται και χρηματοδοτούνται από την ΕΕ μόνο στους νέους.

1.5.

Έπειτα από γνωμοδότηση που εκδόθηκε το 2013 (1), η ΕΟΚΕ καλεί εκ νέου την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει αποφασιστική δράση για τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων που θα επιτρέπουν τη συλλογή συγκρίσιμων δεδομένων σχετικά με τις εθελοντικές δραστηριότητες από όλα τα κράτη μέλη, τονίζοντας ότι χωρίς αξιόπιστα στοιχεία είναι αδύνατο να ακολουθηθεί μια αποτελεσματική πολιτική σε οποιονδήποτε τομέα.

2.   Η έννοια του εθελοντισμού

2.1.

Δεν υπάρχει επίσημος ορισμός της ΕΕ για τον όρο «εθελοντισμός», αλλά εν γένει νοείται ότι περιλαμβάνει όλες τις μορφές εθελοντικής δραστηριότητας, τόσο επίσημης όσο και ανεπίσημης, που αναλαμβάνει ένα άτομο με την ελεύθερη βούλησή του, χωρίς προσδοκία οικονομικού κέρδους και που συμβάλλει στο κοινό καλό.

2.2.

Ο ορισμός της εθελοντικής εργασίας που δημοσιεύθηκε το 2011 από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας στο εγχειρίδιο σχετικά με τη μέτρηση της εθελοντικής εργασίας συνάδει με την κοινή αντίληψη του εθελοντισμού. Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, εθελοντική εργασία σημαίνει μη υποχρεωτική εργασία χωρίς αμοιβή —δηλαδή, χρόνος που αφιερώνει ένα άτομο χωρίς πληρωμή σε δραστηριότητες που εκτελούνται είτε μέσω μιας οργάνωσης είτε απευθείας προς όφελος άλλων ατόμων που δεν ανήκουν στο νοικοκυριό του (2). Ο ορισμός αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη διεθνή συγκριτική έρευνα για τη μέτρηση του επίσημου εθελοντισμού (που συχνά περιγράφεται ως έμμεση εθελοντική εργασία) και του ανεπίσημου εθελοντισμού (που ονομάζεται «άμεση εθελοντική εργασία» από τη ΔΟΕ (3)) σε διάφορα πολιτιστικά και νομικά συστήματα. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το ψήφισμα σχετικά με τις στατιστικές για την εργασία, την απασχόληση και την υποχρησιμοποίηση του εργατικού δυναμικού που εγκρίθηκε από τη 19η Διεθνή διάσκεψη Στατιστικολόγων Εργασίας της ΔΟΕ τον Οκτώβριο του 2013 (4) (το οποίο περιλαμβάνει έναν νέο ορισμό της εργασίας που κάνει διάκριση μεταξύ αμειβόμενης και μη αμειβόμενης εργασίας, καθώς και αλλαγές στη συλλογή δεδομένων σχετικά με την εργασία) θα πρέπει να βελτιώσει την ικανότητα μέτρησης του εθελοντισμού σε σχέση με άλλες μορφές μη αμειβόμενης εργασίας, όπως η φροντίδα ατόμων στο νοικοκυριό.

2.3.

Οι αναλύσεις του εθελοντισμού πολύ συχνά βασίζονται στη διάκριση μεταξύ επίσημου και ανεπίσημου εθελοντισμού. Στον επίσημο εθελοντισμό, ο οποίος περιλαμβάνει δραστηριότητες στο πλαίσιο οργανώσεων, συμμετέχουν άτομα μέσω οργανωμένων (δομημένων) φορέων όπως ΜΚΟ, σωματεία ή δημόσια ιδρύματα. Ο ανεπίσημος εθελοντισμός αναφέρεται στη μη αμειβόμενη βοήθεια που παρέχεται από άτομα σε άλλα άτομα που δεν ανήκουν στο νοικοκυριό ή τη στενή οικογένειά τους, αλλά όχι στο πλαίσιο επίσημης οργάνωσης. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι ο ανεπίσημος εθελοντισμός συχνά δεν αναγνωρίζεται ως εθελοντισμός από τα άτομα που προσφέρουν τη βοήθειά τους, από τους ωφελούμενους των ενεργειών τους ή από τα νομικά πλαίσια για τον εθελοντισμό σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους επί του παρόντος υποτιμάται ο ρόλος των εθελοντών.

2.4.

Ο εθελοντισμός μπορεί να ασκηθεί περιστασιακά, με τη μορφή βοήθειας για την αντιμετώπιση ενός συμβάντος ή μιας καταστροφής, π.χ. έπειτα από πυρκαγιά ή πλημμύρα. Ο εθελοντισμός μπορεί επίσης να συνιστά μια πιο διαρκή δέσμευση. Μπορεί να αφορά τομείς «που σχετίζονται με τους ανθρώπους», π.χ. στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών, της υγείας, της εκπαίδευσης, του αθλητισμού κ.λπ. ή μπορεί να αφορά περιβαλλοντικά έργα και έργα υποδομής, όπως η προστασία και η αποκατάσταση των φυσικών πόρων ή η διατήρηση δημόσιων κήπων. Ο εθελοντισμός μπορεί να ασκείται και σε αυτά τα πλαίσια, αλλά οι τομείς αυτοί υποστηρίζονται από πιο τακτικούς εθελοντές.

2.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα νομικά πλαίσια για τον εθελοντισμό στην Ευρώπη θα πρέπει να στηρίζουν και να ευνοούν τον ποιοτικό εθελοντισμό και να μην δημιουργούν περιττά εμπόδια στον εθελοντισμό. Θα πρέπει να εφαρμόζονται προσεκτικά απαιτήσεις όπως η ασφάλιση των εθελοντών, οι συμφωνίες εθελοντισμού και οι έλεγχοι ποινικού μητρώου, με γνώμονα την ποιότητα και την πρόσβαση.

2.6.

Στη γνωμοδότησή της του 2013, η ΕΟΚΕ επεσήμανε τα εξής: «Με βάση τα δεδομένα που είναι σήμερα διαθέσιμα για τον εθελοντισμό, δεν είναι δυνατό να γίνουν οι αναλύσεις που ζητούνται στα έγγραφα της Επιτροπής, του Κοινοβουλίου, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της ΕΟΚΕ. Είναι αδύνατη επί του παρόντος η αξιόπιστη παρακολούθηση της οικονομικής σημασίας του εθελοντισμού και της συμβολής του στις πολιτικές της ΕΕ. Είναι αδύνατο να προσδιοριστεί ο συνολικός χρόνος που αφιερώνεται στην εθελοντική εργασία ή η χρηματική της αξία και να υπολογιστεί έτσι η συμβολή του εθελοντισμού σε γενικούς οικονομικούς δείκτες όπως η εθνική απασχόληση (αριθμός εργαζομένων στην εθνική οικονομία) ή το ΑΕγχΠ». Η ΕΟΚΕ έχει επίσης ζητήσει να διεξαχθούν προπαρασκευαστικές εργασίες, οι οποίες, βάσει της πρότασης πλαισίου της ΔΟΕ, θα πρέπει να οδηγήσουν στη διαμόρφωση λεπτομερών κανόνων για τη διεξαγωγή έρευνας στην ΕΕ. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι έκτοτε δεν έχει σημειωθεί πρόοδος όσον αφορά τη θέσπιση ενός κοινού συστήματος για τη μέτρηση της αξίας του εθελοντισμού στην Ευρώπη. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί εκ νέου την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενεργήσει αποφασιστικά για την εφαρμογή των συστάσεων της ΕΟΚΕ, τονίζοντας ότι χωρίς αξιόπιστα στοιχεία είναι αδύνατο να ακολουθηθεί μια αποτελεσματική πολιτική σε οποιονδήποτε τομέα.

2.6.1.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η βελτίωση της συλλογής δεδομένων εξετάζοντας επίσης, πέραν του ΑΕγχΠ και της οικονομικής αξίας, τον χρόνο που αφιερώνουν οι εθελοντές, την ηλικία τους, το φύλο τους, τους τομείς δραστηριότητας και την προστιθέμενη αξία για την κοινωνία γενικότερα, όπως οι δείκτες υγείας και ευημερίας, ποιότητας ζωής και κοινωνικής συνοχής, θα αποβεί συνολικά επωφελής.

2.6.2.

Λίγες μόνο εθνικές στατιστικές υπηρεσίες ξεκίνησαν και διεξήγαγαν έρευνα σχετικά με την εθελοντική εργασία βάσει της μεθοδολογίας της ΔΟΕ, και η Πολωνία είναι η μόνη χώρα της οποίας η εθνική στατιστική υπηρεσία έχει ήδη διεξαγάγει τέτοια έρευνα δύο φορές, το 2011 και το 2016, ενώ έχει προγραμματιστεί περαιτέρω μελέτη για τις αρχές του 2022. Η μελέτη του 2011 υπολόγισε την αξία της εθελοντικής εργασίας σε περίπου 2,8 % του ΑΕγχΠ (5), ενώ η μελέτη του 2016 σε περίπου 1,2 % του ΑΕγχΠ (6). Αυτή η ευρεία απόκλιση οφείλεται σε ορισμένες αλλαγές στη μεθοδολογία. Μία από αυτές ήταν το γεγονός ότι, ενώ το 2011 οι ερωτήσεις περιελάμβαναν εθελοντικές δραστηριότητες που είχε εκτελέσει ο ερωτώμενος προς όφελος μελών της οικογένειας του, τα οποία ζούσαν όμως σε άλλο νοικοκυριό, το 2016 η δραστηριότητα αυτή δεν ελήφθη υπόψη. Ένα άλλο θέμα ήταν ότι οι ερωτήσεις του 2011 αφορούσαν τις δραστηριότητες καθ’ όλη τη διάρκεια του 2010, ενώ το 2016 λήφθηκαν υπόψη μόνο οι εθελοντικές δραστηριότητες που είχαν εκτελεστεί κατά τη διάρκεια της περιόδου των 4 εβδομάδων του πρώτου τριμήνου πριν από τη διενέργεια της έρευνας. Το παράδειγμα αυτό δείχνει σαφώς ότι δεν είναι δυνατή η συγκέντρωση συγκρίσιμων δεδομένων χωρίς την ανάπτυξη κοινής μεθοδολογίας σε επίπεδο ΕΕ με πρωτοβουλία της Eurostat.

2.7.

Ο εθελοντισμός έχει αξία για τα άτομα, τις κοινότητες, το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία γενικότερα ως μία από τις πιο ορατές μορφές έκφρασης της αλληλεγγύης. Προωθεί και διευκολύνει την κοινωνική ένταξη, δημιουργεί κοινωνικό κεφάλαιο και έχει μετασχηματιστική επίδραση στην κοινωνία. Η ανάπτυξη μιας ακμαίας κοινωνίας των πολιτών με ενεργούς εθελοντές μπορεί να προσφέρει δημιουργικές και καινοτόμες λύσεις σε κοινές προκλήσεις. Ο εθελοντισμός συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη και, ως εκ τούτου, αξίζει ειδικής και στοχευμένης μέτρησης τόσο από την άποψη του οικονομικού όσο και του κοινωνικού κεφαλαίου. Διαδραματίζει επίσης συνεχώς αυξανόμενο ρόλο στην προστασία του περιβάλλοντος και αποτελεί σημαντική πηγή μάθησης για πολλούς εθελοντές. Στο πλαίσιο αυτό, οι δημόσιες πολιτικές, ενώ στοχεύουν άμεσα στην υποστήριξη των εθελοντών, θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν επίσης την ανάγκη να υπάρχουν υποστηρικτικές υποδομές για τον εθελοντισμό με επαρκή και κατάλληλη χρηματοδότηση μέτρων στήριξης, όπως το κόστος κατάρτισης και ασφάλισης.

3.   Δραστηριότητες εθελοντισμού σε επίπεδο ΕΕ

3.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι, μετά το τέλος του ευρωπαϊκού έτους Εθελοντισμού 2011 (ΕΕΕ2011), ο εθελοντισμός άρχισε να εξαφανίζεται σταδιακά από το ευρωπαϊκό θεματολόγιο. Στα επίσημα έγγραφα περιλαμβανόταν μόνο σποραδικά — κατά τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Σώματος Εθελοντών Ανθρωπιστικής Βοήθειας και του Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης, και ως θέμα προτεραιότητας στο πρόγραμμα «Ευρώπη για τους πολίτες».

3.2.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι στα κράτη μέλη έχει διεξαχθεί περιορισμένος μόνο αριθμός ερευνών για τον εθελοντισμό. Οι εν λόγω έρευνες αφορούσαν διάφορες πτυχές του εθελοντισμού (π.χ. το επίπεδο συμμετοχής στον εθελοντισμό, το δημογραφικό προφίλ των εμπλεκόμενων ατόμων και τα κίνητρά τους). Είναι αδύνατο να χρησιμοποιηθεί αυτή η έρευνα για την ανάλυση που διεξάγεται σε επίπεδο ΕΕ λόγω της έλλειψης συνέπειας στις μεθοδολογικές προσεγγίσεις, ακόμη και στο πεδίο εφαρμογής του ορισμού του εθελοντισμού, και των διαφορών στις ημερομηνίες διεξαγωγής των ερευνών. Η έκθεση που εκπονήθηκε το 2010 κατόπιν αιτήματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από την εταιρεία συμβούλων GHK (7) εξακολουθεί να αποτελεί την τελευταία διαθέσιμη ολοκληρωμένη και πολύτιμη πηγή δεδομένων, παρά τους περιορισμούς της όσον αφορά τη συγκρισιμότητα των δεδομένων.

3.2.1.

Σύμφωνα με την έκθεση της GHK, το 22-23 % των πολιτών της ΕΕ ηλικίας άνω των 15 ετών συμμετείχαν σε εθελοντικές δραστηριότητες, οι οποίες ορίζονται ως οι δραστηριότητες που συντελούνται με την ελεύθερη βούληση ενός ατόμου, κυρίως στο πλαίσιο μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης για μη κερδοσκοπικό σκοπό.

3.2.2.

Ταυτόχρονα, στην έκθεση αναφέρεται ότι, λόγω μεθοδολογικών διαφορών, η απόκλιση των αποτελεσμάτων μπορεί συχνά να ανέρχεται ακόμη και σε 30 έως 40 ποσοστιαίες μονάδες.

3.3.

Η ειδική ενότητα με τίτλο Κοινωνική/πολιτιστική συμμετοχή και υλική στέρηση (8) που προστέθηκε το 2015 στην ετήσια έρευνα της Eurostat με τίτλο Εισόδημα και συνθήκες διαβίωσης περιείχε ορισμένες ερωτήσεις σχετικά με τις εθελοντικές δραστηριότητες. Με βάση τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από την εν λόγω έρευνα, εκτιμάται ότι περίπου το 18,9 % των πολιτών της ΕΕ συμμετείχαν σε επίσημες εθελοντικές δραστηριότητες και περίπου το 22,5 % σε ανεπίσημες εθελοντικές δραστηριότητες, ποσοστό παρόμοιο με εκείνο που αναφέρεται στην έκθεση της GHK.

3.4.

Η έρευνα του Έκτακτου Ευρωβαρόμετρου με τίτλο «Ευρωπαϊκή νεολαία» που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2015 (9) περιέχει τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα δεδομένα σχετικά με τη δραστηριότητα των νέων πολιτών της ΕΕ ηλικίας 15-30 ετών. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι ομοιότητες μεταξύ των δεδομένων για τους νέους στην εν λόγω μελέτη και των δεδομένων για όλους τους ενήλικες πολίτες της ΕΕ από άλλες μελέτες δείχνουν σαφώς ότι όλες οι ηλικιακές ομάδες συμμετέχουν εξίσου στον εθελοντισμό.

3.4.1.

Σύμφωνα με την έρευνα με τίτλο «Ευρωπαϊκή νεολαία», το 25 % των νέων στην ΕΕ συμμετείχαν σε οργανωμένες εθελοντικές δραστηριότητες τους τελευταίους 12 μήνες, αλλά το ποσοστό αυτό ποικίλλει σημαντικά (από 10 % έως 42 %) μεταξύ των επιμέρους χωρών.

3.4.2.

Η ίδια έρευνα καταλήγει επίσης στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν δύο βασικοί τομείς ενδιαφέροντος για τις εθελοντικές δραστηριότητες που συντελούνται από τους νέους: φιλανθρωπική, ανθρωπιστική και αναπτυξιακή βοήθεια (44 %) και εκπαίδευση, κατάρτιση και αθλητισμός (40 %). Αυτές είναι επίσης οι συνηθέστερες εθελοντικές δραστηριότητες των νέων σε κάθε κράτος μέλος.

3.4.3.

Το 93 % των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι δεν έχουν συμμετάσχει ποτέ σε εθελοντικές δραστηριότητες στο εξωτερικό.

3.4.4.

Το νέο Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης, το οποίο περιλαμβάνει πλέον τον εθελοντισμό σε καταστάσεις ανθρωπιστικής βοήθειας (που καλυπτόταν προηγουμένως από το Ευρωπαϊκό Σώμα Εθελοντών Ανθρωπιστικής Βοήθειας) θα πρέπει να έχει επαρκή ισχύ και εμβέλεια, ώστε να ενισχύσει την εθελοντική δραστηριότητα των νέων, ιδίως σε άλλες χώρες, τόσο εντός όσο και εκτός του προγράμματος. Θα πρέπει να παρασχεθούν οι αναγκαίοι πόροι για την επίτευξη του στόχου αυτού. Θα πρέπει επίσης να διερευνηθεί η δυνατότητα επέκτασης του προγράμματος για τη στήριξη της συμμετοχής ατόμων ηλικίας άνω των 30 ετών σε εθελοντικές δραστηριότητες ή, εναλλακτικά, θα πρέπει να παρασχεθούν πρόσθετοι πόροι της ΕΕ για να αναπτυχθεί ένα παράλληλο πρόγραμμα χωρίς ηλικιακό περιορισμό.

3.5.

Τον Ιανουάριο του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την Πράσινη Βίβλο σχετικά με τη γήρανση, στην οποία επισημαίνεται ότι μεγάλος αριθμός ηλικιωμένων εξακολουθούν να έχουν ενεργή και πολύτιμη συμβολή στην κοινωνία και την οικονομία, με το 20 % των ατόμων ηλικίας 65 έως 74 ετών να συμμετέχουν σε επίσημες εθελοντικές δραστηριότητες, ενώ τα άτομα ηλικίας άνω των 75 ετών εξακολουθούν επίσης να συμμετέχουν στον βαθμό που το επιτρέπει η υγεία τους.

3.6.

Τον Σεπτέμβριο του 2020, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δημοσίευσε τελικά συμπεράσματα με θέμα «Ανθρώπινα δικαιώματα, συμμετοχή και ευημερία των ηλικιωμένων στην εποχή της ψηφιοποίησης» (10), στα οποία, μεταξύ άλλων, κάλεσε την Επιτροπή να εξετάσει τη δημιουργία μιας ψηφιακής πλατφόρμας για τη «Συμμετοχή και τον εθελοντισμό μετά τον εργασιακό βίο».

3.6.1.

Η πλατφόρμα αυτή θα μπορούσε να παρέχει πληροφορίες στους ηλικιωμένους σχετικά με τη συμμετοχή τους σε εθελοντικές δράσεις σε χώρες εκτός της δικής τους. Θα μπορούσε επίσης να ενημερώνει τις τοπικές αρχές και άλλους φορείς σχετικά με τον τρόπο συμμετοχής των ηλικιωμένων στον εθελοντισμό και να παρέχει καθοδήγηση και πληροφορίες σε άτομα που ενδιαφέρονται να βρουν ευκαιρίες εθελοντισμού κατάλληλες για ηλικιωμένους σε ολόκληρη την Ευρώπη.

3.6.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τη δημιουργία μιας τέτοιας πλατφόρμας που θα ενσωματώνει τις υφιστάμενες πλατφόρμες και θα αποφεύγει την αλληλεπικάλυψη των προσπαθειών, υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι η εθελοντική δραστηριότητα των ηλικιωμένων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο τόσο για όσους υποστηρίζονται από τις δραστηριότητές τους όσο και για τους ίδιους τους εθελοντές, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να παραμείνουν ενεργοί πέραν του πεδίου της απασχόλησης, καθώς έχει σημαντικό θετικό αντίκτυπο στην ψυχική και σωματική ευημερία τους.

3.6.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης για τους νέους και η προτεινόμενη πλατφόρμα για την υποστήριξη των ηλικιωμένων εθελοντών θα πρέπει να αποτελέσουν τη βάση για μια πιο ολοκληρωμένη και οριζόντια ευρωπαϊκή πολιτική για τον εθελοντισμό που θα προωθήσει την αλληλεγγύη και την ευθύνη για τα άτομα όλων των ηλικιών και μεταξύ τους, τα οποία συμβάλλουν ελεύθερα στο μέλλον της Ευρώπης με βάση την αλληλεγγύη και τις ευρωπαϊκές αξίες.

3.6.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά η πλατφόρμα αυτή να συμπεριλάβει σταδιακά ευρύτερες ηλικιακές ομάδες εθελοντών και να συνοδευτεί από μεγαλύτερες προσπάθειες για τη μείωση των φραγμών στον διασυνοριακό εθελοντισμό, όπως η απώλεια δικαιωμάτων σε δημόσιες παροχές και συστήματα στήριξης, δικαιωμάτων διαμονής και συναφών παροχών, όπως η πρόσβαση σε συμβάσεις κινητής τηλεφωνίας και συνδεσιμότητας στο διαδίκτυο.

3.7.

Πολλοί εθελοντές σε ολόκληρη την Ευρώπη συμμετέχουν σε δραστηριότητες που συνάδουν με τα μακροχρόνια έργα της ΕΕ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (κρίσιμης σημασίας για το μέλλον της Ευρώπης, για παράδειγμα όσον αφορά τον εμβολιασμό, την ψηφιοποίηση, τα ζητήματα που αφορούν το κλίμα, τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, τον διάλογο για τα πυρηνικά, τις εργασιακές μεταρρυθμίσεις κ.λπ.). Δεδομένου ότι οι πολίτες πρέπει να κατανοήσουν αντικειμενικά και αμερόληπτα τις βασικές προτάσεις των θεσμικών οργάνων της ΕΕ προτού μπορέσουν να τις υποστηρίξουν, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποστηρίξει ενεργά εκείνες τις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται από εθελοντές και οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν να κερδίσουν την υποστήριξη των πολιτών για βασικά έργα της ΕΕ, μεταξύ άλλων με τη μείωση του κινδύνου ψευδών και μεροληπτικών πληροφοριών.

3.8.

Η αύξηση της κατ’ αποκοπή και εφάπαξ χρηματοδότησης των έργων θα πρέπει να επιτρέπει την αναγνώριση της συμβολής των εθελοντών ως συγχρηματοδότησης για τις επιχορηγήσεις της ΕΕ. Αυτό δεν λειτουργεί ωστόσο ικανοποιητικά στην πράξη λόγω του γεγονότος ότι η συμβολή του εθελοντικού χρόνου δεν μπορεί να συμπεριληφθεί γενικά στις λογιστικές καταστάσεις των οργανώσεων. Επιπλέον, πολλοί οργανισμοί που διαχειρίζονται επιχορηγήσεις της ΕΕ απαιτούν να παρέχονται αποδείξεις πληρωμών για το σύνολο των κατ’ αποκοπή και εφάπαξ πληρωμών — γεγονός το οποίο αντιβαίνει στους σκοπούς και το πνεύμα της προσέγγισης της χρηματοδότησης ως μεθόδου υπολογισμού. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τα σχετικά αιτήματά της, τα οποία διατυπώθηκαν σε γνωμοδοτήσεις που εγκρίθηκαν το 2006 (11) και το 2013 (12), και εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί πλήρως. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα προγράμματα χρηματοδότησης του Συμβουλίου της Ευρώπης διαθέτουν πράγματι μηχανισμό που περιλαμβάνει τον εθελοντικό χρόνο ως συγχρηματοδότηση για τις επιχορηγήσεις του.

3.9.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα τον διαγωνισμό για την ευρωπαϊκή πρωτεύουσα εθελοντισμού (13), που προκήρυξε το Ευρωπαϊκό Κέντρο Εθελοντισμού το 2013 ως μέρος της παρακαταθήκης του ευρωπαϊκού έτους Εθελοντισμού 2011, ο οποίος συνδέει τις τοπικές πολιτικές και πρακτικές εθελοντισμού με το ευρωπαϊκό πλαίσιο και τις ευρωπαϊκές αξίες και τα πλαίσια πολιτικής. Η ΕΟΚΕ ζητεί να ενθαρρυνθεί και να υποστηριχτεί η πρωτοβουλία από όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, με ιδιαίτερη όμως έμφαση και στο υποεθνικό επίπεδο ως μέσο για την προσέγγιση των πολιτών με τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ και για την προβολή της στήριξης που παρέχεται σε επίπεδο ΕΕ σε δραστηριότητες που βασίζονται στην αλληλεγγύη και στους ενεργούς πολίτες που συμβάλλουν στο μέλλον της Ευρώπης. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποστηρίξει ενεργά τη διάδοση ορθών πρακτικών στις δημόσιες πολιτικές που στηρίζουν τις εθελοντικές δραστηριότητες σε τοπικό επίπεδο, με ιδιαίτερη χρήση παραδειγμάτων από τους δήμους που ήταν υποψήφιοι και νικητές στον διαγωνισμό για την Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Εθελοντισμού.

4.   Τάσεις στην εθελοντική δραστηριότητα

4.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι συνεχιζόμενες δημογραφικές αλλαγές θα έχουν αντίκτυπο στη δραστηριότητα των εθελοντών κατά τα προσεχή έτη.

4.1.1.

Η Ευρώπη εμφανίζει γήρανση του πληθυσμού και υπογεννητικότητα. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν περισσότεροι διαθέσιμοι ειδικευμένοι εθελοντές για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, αλλά και περισσότεροι ηλικιωμένοι που χρειάζονται την υποστήριξη εθελοντών, δεδομένου ότι ζουν περισσότερο. Λόγω της υπογεννητικότητας, ενδέχεται να μην υπάρχουν νεότεροι για να προσφέρουν εθελοντική εργασία και θα χρειαστούν περισσότερα έργα μεταξύ ομοτίμων για τους ενήλικες και τους ηλικιωμένους εθελοντές.

4.1.2.

Η Ευρώπη έχει όλο και πιο διαφοροποιημένους και μετατοπιζόμενους πληθυσμούς και θα πρέπει να αναληφθεί περισσότερη δράση για να εξασφαλιστεί η κοινωνική ένταξη. Τα κράτη μέλη δεν μπορούν να πληρώσουν για όλες αυτές τις δράσεις από τα δημόσια οικονομικά και, ακόμη και αν είχαν τους πόρους, το ζήτημα δεν είναι μόνο τα χρήματα. Για να υπάρξει πραγματική ένταξη, απαιτείται μια πιο ανθρώπινη και αλληλέγγυα προσέγγιση. Για τον σκοπό αυτό, χρειάζονται εθελοντές που να ενεργούν αλληλέγγυα μεταξύ τους. Απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια για την καταπολέμηση της μοναξιάς και την παροχή κοινωνικής υποστήριξης όταν οι οικογένειες είναι πιο διασκορπισμένες σε διάφορες χώρες και ανά την ήπειρο. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι δημόσιες αρχές σε επίπεδο ΕΕ, κρατών μελών και σε τοπικό επίπεδο θα πρέπει να προετοιμαστούν και ότι η διαδικασία πρέπει να περιλαμβάνει τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την επέκταση των εθελοντικών δραστηριοτήτων.

4.1.3.

Στα κράτη μέλη εισπράττονται λιγότεροι φόροι και οι δημόσιοι προϋπολογισμοί μειώνονται, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει μεγαλύτερη ζήτηση για υπηρεσίες. Η αύξηση της ανισότητας και της φτώχειας οδηγεί σε μεγαλύτερες ανάγκες του πληθυσμού, αλλά το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη μείωση της χρηματοδότησης των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, η οποία θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά, με τη στήριξη των εθελοντών, στη βελτίωση της κατάστασης μεμονωμένων πολιτών και οικογενειών. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι πρέπει να επιτευχθεί καλύτερη ισορροπία.

4.2.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι συνεχιζόμενες αλλαγές στον τρόπο ζωής και στα είδη δραστηριοτήτων που παράγουν κοινωνική αναγνώριση ή η ανάγκη ανάπτυξης νέων δεξιοτήτων που μπορεί να είναι χρήσιμες επαγγελματικά για τις νεότερες γενιές, μπορεί να οδηγήσουν σε αναντιστοιχία μεταξύ του ενδιαφέροντος των πολιτών για τον εθελοντισμό και των πραγματικών ευκαιριών εθελοντισμού και ότι, ως εκ τούτου, το επίπεδο του εθελοντισμού μπορεί να μειωθεί, παρά την υψηλή «προσφορά και ζήτηση». Το φαινόμενο αυτό πρέπει να παρακολουθείται συνεχώς, ώστε να γίνουν σε εύθετο χρόνο προσαρμογές στις δημόσιες πολιτικές.

4.3.

Παρατηρείται ευρέως μια μετατόπιση από τον παραδοσιακό, τακτικό, μακροπρόθεσμο εθελοντισμό που βασίζεται σε προγραμματισμένες και μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις στον περιστασιακό εθελοντισμό. Πολλοί εθελοντές είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν περιστασιακές δραστηριότητες, ακόμη και για μεμονωμένα συμβάντα, αλλά δεν επιθυμούν να αναλάβουν μια μακροχρόνια προσωπική δέσμευση. Η τάση αυτή αντικατοπτρίζεται στην αύξηση του «εθελοτουρισμού», όπου οι άνθρωποι ταξιδεύουν έχοντας ως συγκεκριμένο σκοπό τον εθελοντισμό ή αξιοποιούν ευκαιρίες εθελοντισμού κατά τη διάρκεια των διακοπών. Πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτού του είδους ο εθελοντισμός θα έχει στον πυρήνα του πραγματικές κοινωνικές ανάγκες. Όταν ο εθελοντισμός θα μπορούσε περισσότερο να βλάψει παρά να ωφελήσει, π.χ. σε ιδρύματα με παιδιά ή άλλα ευάλωτα άτομα (όπως τα ορφανοτροφεία), θα πρέπει να απαγορεύεται.

4.4.

Μια άλλη τάση που παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια είναι η εμφάνιση μεσαζόντων, όπως ιδρυμάτων πρόνοιας ή εκπαίδευσης, θρησκευτικών οργανώσεων, διοργανωτών εθελοντικών δραστηριοτήτων για οικογένειες, τοπικών κέντρων εθελοντισμού ή εθελοντικών δραστηριοτήτων εργαζομένων (εταιρειών). Οι φορείς αυτοί βοηθούν τους εθελοντές να βρουν έναν τόπο δραστηριοποίησης, αναζητώντας οργανώσεις που θα τοποθετήσουν άμεσα τους εθελοντές. Αυτό παρέχει στήριξη στα άτομα που αναζητούν την ευκαιρία να ξεκινήσουν μια εθελοντική δραστηριότητα. Υπάρχει ωστόσο κίνδυνος οι δραστηριότητες των εν λόγω μεσαζόντων να επηρεάσουν αρνητικά την αντίληψη της κοινωνίας για τον εθελοντισμό, ιδίως εάν, για παράδειγμα, οι δραστηριότητές τους εμπορευματοποιηθούν.

4.5.

Η πρόοδος της διαδικτυακής ικανότητας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπει στους πολίτες να αυτοοργανώνονται πιο εύκολα για να εκτελούν ad hoc εθελοντικές δραστηριότητες. Καθιστά επίσης πιο άμεσα προσβάσιμα στους πολίτες όλα τα είδη ευκαιριών εθελοντισμού, καθώς οι διαδικτυακές πλατφόρμες αντιστοιχίζουν την προσφορά με τη ζήτηση. Η ταχεία άνοδος των νέων τεχνολογιών επέτρεψε την επέκταση νέων μορφών εθελοντισμού, όπως ο διαδικτυακός εθελοντισμός, ο οποίος δεν εξαρτάται από συγκεκριμένους χρόνους και συγκεκριμένες τοποθεσίες και μπορεί να πραγματοποιηθεί οπουδήποτε, εφόσον ο εθελοντής διαθέτει πρόσβαση στο διαδίκτυο και μια συσκευή για να συνδεθεί σε αυτό.

4.5.1.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε να μην αποκλειστούν από τον εθελοντισμό τα άτομα που δεν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο.

4.5.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα νομικά πλαίσια για τον εθελοντισμό στα κράτη μέλη πρέπει να συμβαδίζουν με αυτή την αλλαγή και να διασφαλίζουν, όσον αφορά την προστασία των δεδομένων, για παράδειγμα, ότι τα ευάλωτα άτομα θα συνεχίσουν να προστατεύονται και ότι οι εθελοντές θα είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι, ακόμη και όταν ο εθελοντισμός είναι ανεπίσημος και ad hoc. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν θα πρέπει να θεωρούν ότι δεν υπάρχει ανάγκη χρηματοδότησης της στήριξης του εθελοντισμού και των οργανώσεων υποδομών, όταν οι άνθρωποι μπορούν να αυτοοργανωθούν στο διαδίκτυο.

4.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να αυξηθεί η διατομεακή συνεργασία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων στο πλαίσιο του εθελοντισμού των εργαζομένων. Για να έχουν τον μεγαλύτερο δυνατό αντίκτυπο, οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι θα πρέπει να συνεργάζονται με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που ειδικεύονται στον τομέα και/ή επειδή επιθυμούν να υποστηρίξουν, αντί να προσπαθήσουν να εφαρμόσουν απευθείας οι ίδιοι προγράμματα εθελοντισμού.

4.7.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι ο «εθελοτουρισμός» είναι ένας αναπτυσσόμενος κλάδος στην Ευρώπη και θα πρέπει να ρυθμίζεται ώστε να προστατευτεί η ακεραιότητα του εθελοντισμού, των δυνητικών εθελοντών και των τοπικών κοινοτήτων.

4.8.

Το 54 % των νέων που απάντησαν σε έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (14) δήλωσαν ότι δεν είχαν επιβαρυνθεί με καμία δαπάνη στο πλαίσιο των εθελοντικών δραστηριοτήτων τους, ενώ το 28 % ανέφεραν ότι είχαν επιβαρυνθεί με δαπάνες, αλλά δεν έχουν λάβει καμία συνεισφορά, ενώ το 16 % είχαν επιβαρυνθεί με δαπάνες και είχαν λάβει συνεισφορές για τις εν λόγω δαπάνες. Τα δεδομένα αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τους δικαιούχους ή τους συντονιστές του έργου των εθελοντών, ώστε οι δαπάνες να μην αποτελούν εμπόδιο στη συμμετοχή των νέων. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία να επιστρέφονται ακόμη και οι μικρές δαπάνες στους εθελοντές και αναμένει από τις εθνικές και τοπικές αρχές των κρατών μελών να προωθήσουν και να υποστηρίξουν την προσέγγιση αυτή χωρίς δυσμενείς φορολογικές επιπτώσεις για τους εν λόγω εθελοντές ή οργανώσεις.

4.9.

Υπάρχουν ανακολουθίες στα νομικά πλαίσια και στις νομικές απαιτήσεις και απαιτήσεις ασφάλειας για τους εθελοντές και τους ωφελούμενους από αυτούς σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τον εξορθολογισμό του συστήματος για την ασφάλεια και προς όφελος όλων. Στην ασφαλιστική αγορά όλων των χωρών θα πρέπει να διατίθεται ασφάλιση αστικής ευθύνης των εθελοντών και θα πρέπει να θεσπιστεί στήριξη από το κράτος και/ή από ιδρύματα για την κάλυψη του κόστους. Τα πιστοποιητικά ποινικού μητρώου για τους εθελοντές που ασχολούνται με παιδιά ή ευάλωτα άτομα θα πρέπει να είναι υποχρεωτικά σε κάθε κράτος μέλος και να είναι προσβάσιμα εύκολα και με χαμηλό κόστος για τους υποψήφιους εθελοντές. Η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν τις λύσεις αυτές και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει τις βέλτιστες πρακτικές στον τομέα αυτό. Οι δραστηριότητες αυτές θα προωθήσουν επίσης τον διασυνοριακό εθελοντισμό.

4.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι όσο πιο νέοι μυούνται οι άνθρωποι στον εθελοντισμό τόσο πιθανότερο είναι να εξελιχθούν σε κοινωνικά ενταγμένους και ενεργούς ενηλίκους, κάνοντας το δικό τους χρέος για το μέλλον της Ευρώπης. Θα πρέπει να ενθαρρύνονται πρωτοβουλίες, όπως τα προγράμματα εκμάθησης παροχής υπηρεσιών στα σχολεία και ο οικογενειακός εθελοντισμός. Εάν είναι αναγκαίο, τα νομικά πλαίσια θα πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να μπορούν οι νεότεροι και τα παιδιά να γίνουν επίσης εθελοντές. Οι οργανώσεις των νέων διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αυτή και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να λαμβάνουν κατάλληλη και επαρκή στήριξη από τις δημόσιες αρχές.

5.   Ο ρόλος των εθελοντών στην κοινότητα

5.1.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι εθελοντές δημιουργούν σημαντική οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική αξία. Στις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, οι εθελοντές είναι συχνά απαραίτητοι για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εκπλήρωσης των καθηκόντων τους, καθώς αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους πόρους των οργανώσεων αυτών. Συχνά θεωρούνται από τον έξω κόσμο σύμβολο των δραστηριοτήτων των οντοτήτων αυτών. Για πολλούς, ειδικά για τους νέους, ο εθελοντισμός είναι κάτι ιδιαίτερο. Είναι συχνά η πρώτη δραστηριότητα που τους προσφέρει τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες και είναι σε θέση να αντιληφθούν γρήγορα τις επιπτώσεις των πράξεών τους ως ενεργοί πολίτες, μειώνοντας σημαντικά τον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού.

5.2.

Σε πολλές περιπτώσεις καθίσταται νομικά πιο δύσκολο για τους πολίτες να οργανωθούν για θέματα κοινού ενδιαφέροντος και να βρουν, επομένως, εθελοντές που θα συμβάλλουν στην κοινωνία χωρίς να επιδιώκουν το προσωπικό τους όφελος. Θα πρέπει να διασφαλιστούν τα δικαιώματα του συνεταιρίζεσθαι, η δημόσια χρηματοδότηση και η στήριξη των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η δημόσια χρηματοδότηση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο στη λειτουργία και τον ρόλο τους στην κοινωνία, αλλά και στη διατήρηση της ανεξαρτησίας και της ικανότητάς τους να διασφαλίζουν τις εσωτερικές δημοκρατικές διαδικασίες που επιτρέπουν την αναγνώριση και την εκπροσώπηση των μελών τους χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις.

5.2.1.

Η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών αποτελεί ένδειξη της υγιούς δημοκρατίας και συμβάλλει σημαντικά στην ποιότητα ζωής και στην ειρήνη και τη σταθερότητα. Η συμμετοχική δημοκρατία συμπληρώνει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, δεν την απειλεί.

5.2.2.

Στην περίπτωση των οργανώσεων που συντονίζουν τις δραστηριότητες των εθελοντών, η δημόσια χρηματοδότηση παρέχει τη δυνατότητα να εξασφαλιστούν πολύ περισσότερα οφέλη για την κοινωνία, οφέλη που έχουν πραγματική οικονομική αξία, μέσω ενός ειδικού μηχανισμού μόχλευσης.

5.3.

Οι πολίτες στην Ευρώπη είναι πλέον όλο και πιο πιθανό να ασχοληθούν με βραχυπρόθεσμες εθελοντικές δραστηριότητες, με συχνά σαφές προσωπικό όφελος, όπως ο εθελοντισμός σε φεστιβάλ ή συναυλίες, αντί να αναλάβουν μακροπρόθεσμη δέσμευση για την αντιμετώπιση μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ανάγκης. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες για να προωθήσουν την προστιθέμενη αξία του εθελοντισμού ως κοινωνικού κεφαλαίου και όχι απλώς ως προσωπικής ευκαιρίας ή μηχανισμού εξοικονόμησης του κόστους των ανθρώπινων πόρων. Οι δημόσιες αρχές πρέπει να βοηθήσουν τους εθελοντές και τις οργανώσεις που υποστηρίζουν τις δραστηριότητές τους να αποδείξουν καλύτερα την αξία και τον αντίκτυπό τους, προκειμένου να συνεχίσουν να προσελκύουν εθελοντές, καθώς οι πολίτες έρχονται αντιμέτωποι με ολοένα και περισσότερες επιλογές όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους.

5.4.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, πολλοί φορείς χάραξης πολιτικής και απλοί πολίτες είχαν την ευκαιρία να δουν τις ιδιαίτερες δυνατότητες και τον πραγματικό αντίκτυπο του εθελοντισμού, αφενός τόσο μέσω δομημένων δραστηριοτήτων, υπό τον συντονισμό ενός δημόσιου ιδρύματος ή οργανισμού όσο και μέσω μεμονωμένων ad hoc δραστηριοτήτων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν αυθόρμητα με βάση την επιθυμία παροχής βοήθειας. Η ΕΟΚΕ αποτίει φόρο τιμής σε εκατοντάδες χιλιάδες εθελοντές σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι οποίοι βοήθησαν άτομα που είχαν ανάγκη το 2020 λόγω της πανδημίας απονέμοντας το βραβείο αλληλεγγύης πολιτών της (15) σε οργανώσεις και άτομα που συμμετείχαν σε εθελοντικές δραστηριότητες σχετικές με τον αντίκτυπο της νόσου COVID-19.

5.5.

Οι εργαζόμενοι με λιγότερο τακτικές ώρες εργασίας και λιγότερο σταθερό εργασιακό βίο δυσκολεύονται περισσότερο να δεσμευτούν σε μακροπρόθεσμες εθελοντικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι σε καταστήματα οι οποίοι ενημερώνονται μόλις 24 ώρες νωρίτερα για το εάν χρειάζεται να εργαστούν δυσκολεύονται υπερβολικά να δεσμευτούν σε εθελοντικές δραστηριότητες. Το ίδιο ισχύει, για παράδειγμα, και για πολλούς εργαζομένους σε εφημερίες. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι εθελοντικές οργανώσεις θα πρέπει να υποστηρίζονται με τεχνογνωσία, καθώς και ορθές πρακτικές, όσον αφορά την ανάπτυξη επιπλέον ικανοτήτων για την αντιμετώπιση αυτής της μεταβαλλόμενης διαθεσιμότητας υποψήφιων εθελοντών και την ανάπτυξη νέων τρόπων διαχείρισης των εθελοντών.

5.6.

Οι κοινωνικές θεραπευτικές παρεμβάσεις (16) είναι ένα μέσο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας χωρίς τη συνταγογράφηση φαρμάκων ή παράλληλα με αυτή. Ο εθελοντισμός έχει καταστεί ένα αποτελεσματικό και ολοένα και πιο δημοφιλές τμήμα των συστημάτων κοινωνικών θεραπευτικών παρεμβάσεων. Σύμφωνα με έρευνες, ο εθελοντισμός έχει θετικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία και η συμμετοχή σε εθελοντικές δραστηριότητες στο πλαίσιο κοινωνικών θεραπευτικών παρεμβάσεων είναι επωφελής. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο εθελοντισμός, ως πρακτική κοινωνικών θεραπευτικών παρεμβάσεων, θα πρέπει να εφαρμοστεί ευρύτερα στην Ευρώπη στο πλαίσιο της ανάκαμψης από τη νόσο COVID-19 και να παρακολουθείται προσεκτικά ο αντίκτυπός του. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι οργανισμοί που προσφέρουν τοποθετήσεις εθελοντισμού στο πλαίσιο συστημάτων κοινωνικών θεραπευτικών παρεμβάσεων τηρούν τις δεοντολογικές αρχές και τις κατευθυντήριες γραμμές ποιότητας για δράσεις υψηλού αντικτύπου εθελοντικές δράσεις που αναλαμβάνονται ανάλογα με τις ανάγκες και με γνώμονα την προστιθέμενη αξία.

5.7.

Λαμβάνοντας υπόψη τις θετικές επιπτώσεις του ευρωπαϊκού έτους Εθελοντισμού 2011, τη μεγάλη ανάγκη δημιουργίας νομικού και κοινωνικού πλαισίου για την ανάπτυξη του εθελοντισμού, καθώς και τις σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά των εθελοντών και των υποψήφιων εθελοντών, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει δράση για την ανακήρυξη του 2025 ως ευρωπαϊκού έτους Εθελοντών.

5.7.1.

Το ευρωπαϊκό έτος Εθελοντών θα αποτελέσει τον κατάλληλο φόρο τιμής στις προσπάθειες και τον αντίκτυπο όλων των εθελοντών κατά τη διάρκεια της κρίσης COVID-19 και θα αναδείξει τον αντίκτυπο και τη σημασία τους για την ανάκαμψη και το μέλλον της Ευρώπης με βάση την αλληλεγγύη, τον σεβασμό, την ισότητα και τις κοινές αξίες.

5.7.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η δέσμη μέτρων που συντονίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δώσει ώθηση στα κράτη μέλη να υποστηρίξουν πλήρως τις εθελοντικές δραστηριότητες, λαμβάνοντας υπόψη τις προτάσεις της ΕΟΚΕ, και ότι το ζήτημα των δραστηριοτήτων των εθελοντών θα αποτελέσει μόνιμο και όχι περιστασιακό στοιχείο της ευρωπαϊκής πολιτικής.

---

(1)  ECO/343 — Στατιστικά εργαλεία για τη μέτρηση του εθελοντισμού (ΕΕ C 170 της 5.6.2014, σ. 11).

(2)  Εγχειρίδιο της ΔΟΕ σχετικά με τη μέτρηση της εθελοντικής εργασίας.

(3)  Περιγραφή δείκτη: εθελοντική εργασία. ΔΟΕ.

(4)  Ψήφισμα της Διεθνούς Διάσκεψης Στατιστικολόγων Εργασίας της ΔΟΕ.

(5)  Στατιστικά στοιχεία για την Πολωνία — Εθελοντισμός 2011.

(6)  Στατιστικά στοιχεία για την Πολωνία — Εθελοντισμός 2016.

(7)  Έκθεση της GHK με τίτλο Volunteering in the European Union, (Εθελοντισμός στην ΕΕ) GHK 2010.

(8)  Ενότητα των στατιστικών της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EU-SILC) 2015 για την κοινωνική/πολιτιστική συμμετοχή και υλική στέρηση.

(9)  Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 408 — Ευρωπαϊκή νεολαία.

(10)  Σχέδιο συμπερασμάτων 9 Οκτωβρίου 2020.

(11)  SOC/243 — «Εθελοντισμός: ο ρόλος του στην ευρωπαϊκή κοινωνία και ο αντίκτυπός του (ΕΕ C 325 της 30.12.2006, σ. 46).

(12)  ECO/343 — Στατιστικά εργαλεία για τη μέτρηση του εθελοντισμού (ΕΕ C 170 της 5.6.2014, σ. 11).

(13)  European Volunteering Capital — CEV.

(14)  Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 408 — Ευρωπαϊκή νεολαία.

(15)  Βραβείο αλληλεγγύης πολιτών της ΕΟΚΕ.

(16)  The Healing Power of Social Prescribing (Η θεραπευτική δύναμη των κοινωνικών θεραπευτικών παρεμβάσεων) και Policy Statement on Volunteering & Social Prescribing — CEV 2019 (Δήλωση πολιτικής για τον εθελοντισμό και τις κοινωνικές θεραπευτικές παρεμβάσεις).