Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Μέτρα πέρα από το ΑΕγχΠ για μια επιτυχή ανάκαμψη και μια βιώσιμη και ανθεκτική οικονομία της ΕΕ»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 152/02)

Εισηγητής:

ο κ. Petru Sorin DANDEA

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο όργανο	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Εγκρίθηκε από το τμήμα	23.11.2021
Εγκρίθηκε από την ολομέλεια	8.12.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	565
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	209/2/7

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι αναπόφευκτη η μετάβαση από το οικονομικό σύστημα στο οποίο η ανάπτυξη ήταν ο κύριος μοχλός στο οικονομικό σύστημα όπου κυριαρχεί η βιωσιμότητα. Οι προτάσεις για νέους δείκτες που διατυπώνονται στην παρούσα γνωμοδότηση αποτελούν απλώς ένα παράδειγμα προσέγγισης των μέσων μέτρησης στον κοινωνικό, οικονομικό ή περιβαλλοντικό τομέα, δεδομένης της εκτεταμένης πολυπλοκότητας και των τεράστιων προκλήσεων που συνεπάγεται ο μετασχηματισμός αυτός.

1.2.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να καταρτιστούν ορισμένοι δείκτες για την καλύτερη ενημέρωση των φορέων χάραξης πολιτικής, οι οποίοι μπορούν, κατ’ αυτόν τον τρόπο, να προωθήσουν πολιτικές ανάπτυξης της κυκλικής οικονομίας. Για παράδειγμα, τα δεδομένα σχετικά με την περιεκτικότητα σε υλικά που προέρχονται από φυσικούς πόρους και χρησιμοποιούνται σε ορισμένα διαρκή καταναλωτικά αγαθά, σε συνδυασμό με τα δεδομένα σχετικά με τη μέση διάρκεια της χρήσης τους και το δυνητικό ποσοστό ανάκτησης των εν λόγω υλικών, μπορούν να παράσχουν στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής επαρκή στοιχεία σχετικά με την ανάγκη για επενδύσεις στον τομέα της ανακύκλωσης.

1.3.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι θα πρέπει να καταρτιστεί ένας πίνακας αποτελεσμάτων «Πέρα από το ΑΕγχΠ» σε συνοπτική μορφή, ο οποίος θα μπορούσε στη συνέχεια να ενσωματωθεί στον πίνακα αποτελεσμάτων για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η μελέτη με τίτλο «EU Doughnut by 2030» (μοντέλο τύπου ντόνατ της ΕΕ έως το 2030) που αναπτύχθηκε από το γερμανικό ίδρυμα ZOE θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη του εν λόγω πίνακα αποτελεσμάτων. Ο πίνακας αποτελεσμάτων μπορεί να ενσωματωθεί στη διαδικασία ευρωπαϊκής διακυβέρνησης με την αξιολόγηση της προόδου και τον καθορισμό των δράσεων που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ευρωπαϊκή διαδικασία διακυβέρνησης θα πρέπει να υιοθετήσει μια νέα προοπτική προσανατολισμένη στην ευημερία των πολιτών.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στη χρήση ορισμένων από τους δείκτες που προτείνει ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, ανάλογα με τις εκάστοτε εθνικές ιδιαιτερότητες, και ενθαρρύνει την αξιοποίηση των προτάσεων που διατυπώνονται στις εκθέσεις του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης σχετικά με τη βελτίωση της μέτρησης της ευημερίας και της ευμάρειας.

1.5.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη που εξέφρασαν οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι στη σύνοδο κορυφής του Πόρτο, σύμφωνα με την οποία οι προτεινόμενοι 14 δείκτες μπορούν να αποτελέσουν έναν πίνακα αποτελεσμάτων ο οποίος θα συμπληρώνει το ΑΕγχΠ και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον σχεδιασμό πολιτικών που στηρίζουν ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης.

1.6.

Οι επενδύσεις σε μια συνεκτική κοινωνία, στη βιώσιμη ανάπτυξη, στο ανθρώπινο και το κοινωνικό κεφάλαιο και στην ποιότητα ζωής θα είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία ευκαιριών για τις σύγχρονες επιχειρήσεις, την τόνωση της απασχόλησης, του πλούτου και της βιώσιμης ανάπτυξης στο μέλλον. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι δείκτες πέρα από το ΑΕγχΠ θα πρέπει να καταστούν εργαλεία που όχι μόνο θα παρακολουθούν και θα μετρούν, αλλά και θα παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την ανάπτυξη πολιτικών, θα βελτιώνουν την επικοινωνία και θα ενθαρρύνουν τον καθορισμό στόχων.

1.7.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε πρόσφατα ανακοίνωση (1), η οποία αποσκοπεί στη διοχέτευση της χρηματοδότησης σε βιώσιμες δραστηριότητες. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρωτοβουλία της Επιτροπής και θεωρεί αναγκαία την ανάπτυξη ενός συνόλου δεικτών, αφενός για την παρακολούθηση του «πρασινίσματος» της χρηματοδότησης και αφετέρου, για τον προσδιορισμό του βαθμού οικολογικού προσανατολισμού των οικονομικών τομέων. Οι δείκτες αυτοί θα παρέχουν στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής καλύτερη καθοδήγηση κατά τον σχεδιασμό των δημόσιων κινήτρων για βιώσιμες δραστηριότητες. Μπορούν επίσης να αποτελέσουν σημαντικό εργαλείο παρακολούθησης για τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Η παρακολούθηση είναι απαραίτητη διότι πρέπει να ελέγχεται η ταχύτητα με την οποία κατευθύνονται οι επενδύσεις προς τους βιώσιμους τομείς. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, εάν πραγματοποιήσουμε επενδύσεις με πολύ αργό ρυθμό, κινδυνεύουμε να εξαντλήσουμε τους διαθέσιμους πόρους προτού βρεθούν εναλλακτικές λύσεις. Μια τέτοια κατάσταση θα οδηγούσε σε έκρηξη των τιμών, με δραματικές επιπτώσεις στο οικονομικό σύστημα. Ωστόσο, εάν επενδύσουμε με πολύ ταχείς ρυθμούς, κινδυνεύουμε να αφήσουμε πολλούς τομείς χωρίς επενδύσεις, επιβραδύνοντας έτσι την οικονομική δραστηριότητα που δημιουργεί τους απαιτούμενους πόρους για επενδύσεις.

1.8.

Στον τομέα της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης αναγκαία την αναθεώρηση των υφιστάμενων δεικτών, ώστε να καταστεί δυνατή η καλύτερη παρακολούθηση της προόδου. Υπάρχουν δείκτες που δεν αποτυπώνουν πλήρως τις αρνητικές επιπτώσεις ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον. Ομοίως, ορισμένοι δείκτες θα πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να αντικατοπτρίζουν καλύτερα τους στόχους της ΕΕ.

1.9.

Η ψηφιοποίηση και ο οικολογικός προσανατολισμός του οικονομικού συστήματος απαιτούν σημαντικές αναδιαρθρώσεις σε διάφορους τομείς. Προκειμένου οι αλλαγές αυτές να υλοποιηθούν με το χαμηλότερο δυνατό κοινωνικό κόστος, απαιτούνται πολιτικές για την προστασία του εργατικού δυναμικού, προκειμένου να διασφαλιστεί —μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα— η δίκαιη κατανομή των αναγκαίων θέσεων εργασίας μεταξύ του ενεργού πληθυσμού. Επίσης, όπως προτείνουν οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την ανάπτυξη ενός συνόλου δεικτών για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις προστατεύουν τους εργαζομένους εν γένει, αλλά μπορούν επίσης να διασφαλίσουν την προώθηση πολιτικών που απαιτούνται για τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, τα οποία εγγυώνται την αναγκαία κινητικότητα στο πλαίσιο των προκλήσεων που θέτει ο μετασχηματισμός της οικονομίας. Ομοίως, η δίκαιη κατανομή των διαθέσιμων θέσεων εργασίας σε ολόκληρη την οικονομία μπορεί να εξασφαλιστεί μέσω έξυπνων προγραμμάτων οργάνωσης του χρόνου εργασίας, τα οποία μπορούν να διαπραγματευθούν οι κοινωνικοί εταίροι.

1.10.

Ο ουσιαστικός μετασχηματισμός του οικονομικού συστήματος δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς την αποδοχή του εκ μέρους της κοινωνίας στο σύνολό της. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να διεξαχθούν νέες έρευνες (τύπου Ευρωβαρόμετρο), προκειμένου να μελετηθεί η κοινωνική αντίληψη όσον αφορά την αλλαγή του οικονομικού μοντέλου.

1.11.

Η ανάπτυξη πρωτοβουλιών για την καλύτερη μέτρηση της ευημερίας και την ανάλυση του αντικτύπου των οικονομικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον (όπως η πρωτοβουλία του γερμανικού ερευνητικού ιδρύματος ZOE, το οποίο ανέπτυξε το σύστημα δεικτών γνωστό ως «οικονομικά υπό μορφή ντόνατ» [«Doughnut Economics»]) θα πρέπει επίσης να υποστηριχθεί από τα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕγχΠ) εξακολουθεί να είναι ο κύριος μακροοικονομικός δείκτης που χρησιμοποιείται παγκοσμίως για τον ποσοτικό προσδιορισμό της οικονομικής δραστηριότητας. Ωστόσο, είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι το ΑΕγχΠ δεν αντικατοπτρίζει το πραγματικό επίπεδο της ευημερίας και της ανάπτυξης μιας κοινωνίας, ούτε τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων.

2.2.

Μολονότι ακόμη και οι δημιουργοί της έννοιας του ΑΕγχΠ γνώριζαν τους περιορισμούς της, οι συζητήσεις με θέμα «Πέρα από το ΑΕγχΠ» κέρδισαν έδαφος τη δεκαετία του 1990. Ως εκ τούτου, έχει προκύψει η ανάγκη ύπαρξης δεικτών κατάλληλων για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων του 21ου αιώνα, όπως η κλιματική αλλαγή, η φτώχεια, η εξάντληση των πόρων, η υγεία και η ποιότητα ζωής. Ένα σημαντικό βήμα προς την εξεύρεση των πλέον ενδεδειγμένων δεικτών για τη μέτρηση της προόδου αυτής —οι οποίοι μπορούν να ενσωματωθούν καλύτερα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να λαμβάνονται υπόψη στον δημόσιο διάλογο— ήταν η διάσκεψη υψηλού επιπέδου με θέμα «Πέρα από το ΑΕγχΠ» (2), την οποία συνδιοργάνωσαν το 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Λέσχη της Ρώμης, o ΟΟΣΑ και το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF). Στη συνέχεια, η Επιτροπή Μέτρησης των Οικονομικών Επιδόσεων και της Κοινωνικής Προόδου (3), υπό την προεδρία των Joseph E. Stiglitz, Amartya Sen και Jean-Paul Fitoussi, υπογράμμισε στην τελική έκθεσή της τους περαιτέρω περιορισμούς του ΑΕγχΠ (εκφράζοντας, δηλαδή, αμφιβολίες ως προς τον τρόπο μέτρησης της παραγωγικότητας και τη μη συνεκτίμηση του ανθρώπινου κεφαλαίου).

2.3.

Τα τελευταία χρόνια, οι αρμόδιοι χάραξης πολιτικής στην Ευρώπη ανέδειξαν πολλές νέες προτεραιότητες, όπως ο ψηφιακός και ο περιβαλλοντικός μετασχηματισμός και η αυξημένη εστίαση σε κοινωνικές παραμέτρους σε ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής. Επιπλέον, ενώ η πανδημία COVID-19 θα έχει αναμφισβήτητα βαθύ και αρνητικό αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή οικονομία, είναι σημαντικό να μην λησμονούμε ότι δεν έχουν εξαλειφθεί άλλες προκλήσεις (κλιματική αλλαγή, αυξανόμενες ανισότητες και βραδεία αύξηση της παραγωγικότητας). Οι επενδύσεις σε μια συνεκτική κοινωνία, στη βιώσιμη ανάπτυξη, στο ανθρώπινο και το κοινωνικό κεφάλαιο και στην ποιότητα ζωής θα είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία ευκαιριών για τις σύγχρονες επιχειρήσεις, την τόνωση της απασχόλησης, του πλούτου και της βιώσιμης ανάπτυξης στο μέλλον. Ως εκ τούτου, οι δείκτες πέραν του ΑΕγχΠ θα πρέπει να καταστούν εργαλεία που όχι μόνο θα παρακολουθούν και θα μετρούν αλλά και θα παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την ανάπτυξη των πολιτικών, θα βελτιώνουν την επικοινωνία και θα ενθαρρύνουν τον καθορισμό στόχων.

2.4.

Με την παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας, η ΕΟΚΕ μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στον καθορισμό των δεικτών για την ευημερία και την ανάπτυξη, δείκτες οι οποίοι θα πρέπει να θεωρούνται συμπληρωματικοί των κλασικών οικονομικών δεικτών. Στη γνωμοδότηση αναδεικνύονται επίσης οι ακάλυπτες ανάγκες για δεδομένα και περιγράφονται τρόποι για την καλύτερη ενσωμάτωση των δεικτών αυτών στη χάραξη των πολιτικών σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο, προκειμένου να μπορέσει η ΕΕ να εξέλθει ισχυρότερη από την τρέχουσα κρίση και πιο ανθεκτική σε μελλοντικούς κλυδωνισμούς.

2.5.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι, σήμερα περισσότερο από ποτέ, έχει καταστεί επιτακτική η ανάγκη κατάρτισης δεικτών για την ανάπτυξη και την εφαρμογή πολιτικών που αποσκοπούν στην ανάπτυξη ενός παγκόσμιου μοντέλου βιώσιμης οικονομίας ικανού να εξασφαλίζει την ευημερία όλων των κατοίκων της Γης. Το τρέχον οικονομικό μοντέλο που βασίζεται στη συνεχή ανάπτυξη, ως βασική κινητήρια δύναμη της σταθερότητας του συστήματος, δεν μπορεί πλέον να υποστηρίζεται από έναν πλανήτη με περιορισμένους πόρους.

2.6.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τον Ιούνιο ένα έγγραφο προβληματισμού (4), στο οποίο επαναλαμβάνει την ανάγκη να αναπτυχθούν συμπληρωματικοί δείκτες προς το ΑΕγχΠ, ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η καλύτερη παρακολούθηση του μετασχηματισμού της κοινωνίας και της οικονομίας μέσω της εφαρμογής πολιτικών για την προώθηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Το έγγραφο προβληματισμού παρουσιάζει επίσης τις προσπάθειες που κατέβαλαν τα τελευταία χρόνια ορισμένες χώρες επιδιώκοντας την ανάπτυξη συμπληρωματικών εργαλείων για την παρακολούθηση της ευημερίας και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των οικονομικών δραστηριοτήτων.

2.7.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν ορισμένες πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην ανάπτυξη δεικτών οι οποίοι, αφενός, επιτρέπουν στους πολιτικούς να αναπτύσσουν και να εφαρμόζουν πολιτικές για την προαγωγή της βιωσιμότητας και, αφετέρου, καθιστούν δυνατή την καλύτερη ενημέρωση σχετικά με τη διαδικασία μετασχηματισμού του οικονομικού μοντέλου. Μια τόσο αξιοσημείωτη πρωτοβουλία είναι η μελέτη με τίτλο «EU Doughnut by 2030» (μοντέλο τύπου ντόνατ της ΕΕ έως το 2030) (5), η οποία ανέπτυξε μια νέα έννοια για την παρουσίαση πολιτικής σύνοψης των υφιστάμενων πινάκων εργαλείων και επέλεξε 30 δείκτες με στόχο τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στον σχεδιασμό των πολιτικών, αλλά και την καλύτερη κατανόηση από το ευρύ κοινό των αναγκών μετασχηματισμού του οικονομικού συστήματος.

3.   Γενικές και ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Η συζήτηση με θέμα «Πέρα από το ΑΕγχΠ» προκάλεσε σημαντικές αντιδράσεις από ιδρύματα, ερευνητές και πολιτικούς. Έτσι, σε επίπεδο ΟΟΣΑ, ΟΗΕ, Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή Eurostat, υποβλήθηκαν προτάσεις σχετικά με δείκτες για την καλύτερη μέτρηση της ευημερίας και της ευμάρειας σε ατομικό, κοινοτικό ή εθνικό επίπεδο. Το 2015, ο ΟΗΕ ενέκρινε τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, για τους οποίους καθόρισε 169 στόχους και 200 δείκτες. Το 2018, η ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου του ΟΟΣΑ εκπόνησε δύο εκθέσεις (6) στις οποίες συνιστάται η καλύτερη μέτρηση της ευημερίας, βελτιώνοντας τους υφιστάμενους δείκτες ή εισάγοντας νέους. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στη χρήση ορισμένων από τους δείκτες που προτείνει ο ΟΗΕ, ανάλογα με τις εκάστοτε εθνικές ιδιαιτερότητες, και ενθαρρύνει την αξιοποίηση των προτάσεων που διατυπώνονται στις εκθέσεις του ΟΟΣΑ σχετικά με τη βελτίωση της μέτρησης της ευημερίας και της ευμάρειας.

3.2.

Πρόσφατα, οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι, συγκεκριμένα η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Επιχειρήσεων (Bussiness Europe), η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικαλιστικών Οργανώσεων (ΕΣΣΟ), το Ευρωπαϊκό Κέντρο Εργοδοτών και Επιχειρήσεων που παρέχουν δημόσιες υπηρεσίες και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (SGI Europe) και η Ευρωπαϊκή Ένωση Βιοτεχνικών και Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (UEAPME) υπέγραψαν κοινό έγγραφο (7), με το οποίο συνιστάται ένα σύνολο συμπληρωματικών δεικτών για το ΑΕγχΠ στον κοινωνικό, τον οικονομικό και τον περιβαλλοντικό τομέα. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τους Ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους ότι οι προτεινόμενοι 14 δείκτες μπορούν να αποτελέσουν έναν πίνακα αποτελεσμάτων συμπληρωματικό προς το ΑΕγχΠ και να χρησιμοποιηθούν για τον σχεδιασμό πολιτικών που στηρίζουν ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης.

3.3.

Στη συζήτηση με θέμα «Πέρα από το ΑΕγχΠ» σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ΕΟΚΕ συμμετέχει από το 2011. Σε αυτό πλαίσιο εκπόνησε μια σειρά γνωμοδοτήσεων (8), στις οποίες προτάθηκαν νέοι δείκτες για τη μέτρηση της ευημερίας και της ευμάρειας, και διεξήγαγε έρευνες για τον καλύτερο προσδιορισμό του τι κάνει τους Ευρωπαίους πολίτες να αισθάνονται ότι διάγουν μια καλή και ουσιαστική ζωή. Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να αναπτυχθούν νέοι δείκτες για τη μέτρηση της οικονομικής ανθεκτικότητας όσον αφορά την προσαρμοστικότητα και την ικανότητα μετασχηματισμού, αλλά και να ληφθεί υπόψη η αρχή «κανείς στο περιθώριο».

3.4.

Για να είμαστε σίγουροι ότι θα αφήσουμε στις μελλοντικές γενιές έναν πλανήτη τουλάχιστον εξίσου καλό με αυτόν που διαθέτουμε σήμερα, πρέπει να επανεξετάσουμε το οικονομικό μοντέλο που βασίζεται στην ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Είναι γεγονός ότι η κυκλική οικονομία ακολουθεί μια αυξανόμενη τάση και διασφαλίζει μια ορθολογικότερη χρήση των φυσικών πόρων. Για τον λόγο αυτόν, η ΕΟΚΕ προτείνει να καταρτιστούν ορισμένοι δείκτες για την καλύτερη ενημέρωση των φορέων χάραξης πολιτικής, οι οποίοι μπορούν, κατ’ αυτόν τον τρόπο, να προωθήσουν πολιτικές ανάπτυξης αυτού του τομέα. Για παράδειγμα, πληροφορίες σχετικά με την περιεκτικότητα σε υλικά που προέρχονται από φυσικούς πόρους και χρησιμοποιούνται σε ορισμένα διαρκή καταναλωτικά αγαθά, σε συνδυασμό με τη μέση διάρκεια της χρήσης τους και το δυνητικό ποσοστό ανάκτησης των εν λόγω υλικών, μπορούν να παράσχουν στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής επαρκή στοιχεία σχετικά με την ανάγκη για επενδύσεις στον τομέα της ανακύκλωσης.

3.5.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι θα πρέπει να καταρτιστεί ένας πίνακας αποτελεσμάτων «Πέρα από το ΑΕγχΠ» σε συνοπτική μορφή. Στη συνέχεια, αυτός θα μπορούσε να ενσωματωθεί στον πίνακα αποτελεσμάτων για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η μελέτη με τίτλο «EU Doughnut by 2030» (μοντέλο τύπου ντόνατ της ΕΕ έως το 2030) που εκπονήθηκε από το γερμανικό ίδρυμα ZOE θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη του εν λόγω πίνακα αποτελεσμάτων. Ο πίνακας αποτελεσμάτων μπορεί να ενσωματωθεί στη διαδικασία ευρωπαϊκής διακυβέρνησης με την αξιολόγηση της προόδου και τον καθορισμό των δράσεων που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ευρωπαϊκή διαδικασία διακυβέρνησης θα πρέπει να υιοθετήσει μια νέα προοπτική προσανατολισμένη στην ευημερία των πολιτών.

3.6.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη να καθορίσουν στόχους για κάθε δείκτη. Αυτό θα επιτρέψει τη χρήση της έννοιας της «απόστασης από τον στόχο» για την καλύτερη κατανόηση της διαδικασίας και την παρακολούθηση της προόδου.

3.7.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει έναν φιλόδοξο στόχο για την κλιματική αλλαγή, επιδιώκοντας να καταστεί ουδέτερη από πλευράς ανθρακούχων εκπομπών που εκλύονται στην ατμόσφαιρα έως το 2050. Αυτό σημαίνει επίσης ότι οι επενδύσεις πρέπει να αναπροσανατολιστούν προς οικονομικές δραστηριότητες χωρίς περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε πρόσφατα ανακοίνωση (9), η οποία αποσκοπεί στη διοχέτευση της χρηματοδότησης σε βιώσιμες δραστηριότητες. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρωτοβουλία της Επιτροπής και θεωρεί αναγκαία την ανάπτυξη ενός συνόλου δεικτών για την παρακολούθηση του «πρασινίσματος» της χρηματοδότησης, αφενός, και τον προσδιορισμό του βαθμού οικολογικού προσανατολισμού των οικονομικών τομέων, αφετέρου. Οι δείκτες αυτοί θα παρέχουν στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής καλύτερη καθοδήγηση κατά τον σχεδιασμό των δημόσιων κινήτρων για βιώσιμες δραστηριότητες. Μπορούν επίσης να αποτελέσουν σημαντικό εργαλείο παρακολούθησης για τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Η παρακολούθηση είναι απαραίτητη διότι πρέπει να ελέγχεται η ταχύτητα με την οποία κατευθύνονται οι επενδύσεις προς τους βιώσιμους τομείς. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, εάν πραγματοποιήσουμε επενδύσεις με πολύ αργό ρυθμό, κινδυνεύουμε να εξαντλήσουμε τους διαθέσιμους πόρους προτού βρεθούν εναλλακτικές λύσεις. Μια τέτοια κατάσταση θα οδηγούσε σε έκρηξη των τιμών, με δραματικές επιπτώσεις στο οικονομικό σύστημα. Ωστόσο, εάν επενδύσουμε με πολύ ταχείς ρυθμούς, κινδυνεύουμε να αφήσουμε πολλούς τομείς χωρίς επενδύσεις, επιβραδύνοντας έτσι την οικονομική δραστηριότητα που δημιουργεί τους απαιτούμενους πόρους για επενδύσεις.

3.8.

Στον τομέα της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης αναγκαία την αναθεώρηση των υφιστάμενων δεικτών, ώστε να καταστεί δυνατή η καλύτερη παρακολούθηση της προόδου. Παράδειγμα αποτελεί ο δείκτης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ο δείκτης που εκπόνησε η Eurostat δεν περιλαμβάνει εκπομπές από τομείς όπως οι αεροπορικές μεταφορές. Ομοίως, ορισμένοι δείκτες θα πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να αντικατοπτρίζουν καλύτερα τους στόχους της ΕΕ.

3.9.

Η ψηφιοποίηση και ο οικολογικός προσανατολισμός του οικονομικού συστήματος απαιτούν σημαντικές αναδιαρθρώσεις σε διάφορους τομείς, όσον αφορά τόσο τη συμβολή τους στο ΑΕγχΠ όσο και την απασχόληση. Προκειμένου οι αλλαγές αυτές να υλοποιηθούν με το χαμηλότερο δυνατό κοινωνικό κόστος, απαιτούνται πολιτικές για την προστασία του εργατικού δυναμικού, προκειμένου να διασφαλιστεί —μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα— η δίκαιη κατανομή των αναγκαίων θέσεων εργασίας μεταξύ του ενεργού πληθυσμού. Επίσης, όπως προτείνουν οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την ανάπτυξη ενός συνόλου δεικτών για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις προστατεύουν τους εργαζομένους εν γένει, αλλά μπορούν επίσης να διασφαλίσουν την προώθηση πολιτικών που απαιτούνται για τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, τα οποία εγγυώνται την αναγκαία κινητικότητα στο πλαίσιο των προκλήσεων που θέτει ο μετασχηματισμός της οικονομίας. Ομοίως, η δίκαιη κατανομή των διαθέσιμων θέσεων εργασίας σε ολόκληρη την οικονομία μπορεί να εξασφαλιστεί μέσω έξυπνων προγραμμάτων οργάνωσης του χρόνου εργασίας, τα οποία μπορούν να διαπραγματευθούν οι κοινωνικοί εταίροι.

3.10.

Ο ουσιαστικός μετασχηματισμός του οικονομικού συστήματος δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς την αποδοχή του εκ μέρους της κοινωνίας στο σύνολό της. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της δύσκολης διαδικασίας, πέραν των στατιστικών δεικτών, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής χρειάζονται επίσης στατιστικές έρευνες και έρευνες για την παρακολούθηση του επιπέδου κατανόησης και αποδοχής των κοινωνικών αλλαγών. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να διεξαχθούν νέες έρευνες (τύπου Ευρωβαρόμετρο), προκειμένου να μελετηθεί η κοινωνική αντίληψη όσον αφορά την αλλαγή του οικονομικού μοντέλου. Η ανάπτυξη πρωτοβουλιών για την καλύτερη μέτρηση της ευημερίας και την ανάλυση του αντικτύπου των οικονομικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον (όπως η πρωτοβουλία του γερμανικού ερευνητικού ιδρύματος ZOE, το οποίο εκπόνησε το σύστημα δεικτών που παρουσιάζεται στη μελέτη με τίτλο «EU Doughnut by 2030» [μοντέλο τύπου ντόνατ της ΕΕ έως το 2030]) (10) θα πρέπει επίσης να υποστηριχθεί από τα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

3.11.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι αναπόφευκτη η μετάβαση από το οικονομικό σύστημα στο οποίο η ανάπτυξη ήταν ο κύριος μοχλός στο οικονομικό σύστημα όπου κυριαρχεί η βιωσιμότητα. Ασφαλώς, οι προτάσεις για νέους δείκτες που διατυπώνονται στην παρούσα γνωμοδότηση αποτελούν απλώς ένα παράδειγμα προσέγγισης των μέσων μέτρησης στον κοινωνικό, οικονομικό ή περιβαλλοντικό τομέα, δεδομένης της εκτεταμένης πολυπλοκότητας και των τεράστιων προκλήσεων που συνεπάγεται ο μετασχηματισμός αυτός.

---

(1)  COM(2021) 188 final, Ταξινομία της ΕΕ, υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας, προτιμήσεις βιωσιμότητας και καθήκοντα θεματοφυλάκων: Προσανατολισμός της χρηματοδότησης προς την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 72).

(2)  Συνοπτικά σημειώματα της διάσκεψης με τίτλο «Πέρα από το ΑΕγχΠ» — https://ec.europa.eu/environment/beyond_gdp/proceedings/bgdp_proceedings_summary_notes.pdf

(3)  Έκθεση της Επιτροπής Μέτρησης των Οικονομικών Επιδόσεων και της Κοινωνικής Προόδου — https://ec.europa.eu/eurostat/documents/8131721/8131772/Stiglitz-Sen-Fitoussi-Commission-report.pdf

(4)  https://ec.europa.eu/info/publications/economic-policy-making-beyond-gdp-introduction_el

(5)  https://zoe-institut.de/en/publication/a-compass-towards-2030

(6)  ΟΟΣΑ (2018), Beyond GDP: Measuring what counts for economic and social performance (Πέρα από το ΑΕγχΠ: μέτρηση των πραγματικά σημαντικών παραγόντων για την οικονομική και κοινωνική απόδοση), εκδόσεις ΟΟΣΑ, Παρίσι — https://doi.org/10.1787/9789264307292-en

ΟΟΣΑ (2018), For Good Measure: Advancing Research on Well-Being Metrics Beyond GDP (Για μια ορθή μέτρηση: προαγωγή της έρευνας σχετικά με τους δείκτες ευημερίας πέραν του ΑΕγχΠ), εκδόσεις ΟΟΣΑ, Παρίσι — https://doi.org/10.1787/9789264307278-en

(7)  https://est.etuc.org/wp-content/uploads/2021/05/FINAL-BEYOND-GDP-SOCIAL-PARTNERS-EU.pdf

(8)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πέραν του ΑΕγχΠ — Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην επιλογή συμπληρωματικών δεικτών» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (ΕΕ C 181 της 21.6.2012, σ. 14).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Ενίσχυση του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών για τη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την απασχόληση — Εργαλεία για καλύτερη οικονομική διακυβέρνηση στην ΕΕ», COM (2010) 367 final (ΕΕ C 107 της 6.4.2011, σ. 7).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πέραν του ΑΕγχΠ — μέτρα υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης» (ΕΕ C 100 της 30.4.2009, σ. 53).

(9)  COM(2021) 188 final, Ταξινομία της ΕΕ, υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας, προτιμήσεις βιωσιμότητας και καθήκοντα θεματοφυλάκων: Προσανατολισμός της χρηματοδότησης προς την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 72).

(10)  Έκθεση του ινστιτούτου ZOE: A Compass towards 2030 (https://zoe-institut.de/en/publication/a-compass-towards-2030/) [Μια πυξίδα προς το 2030]