Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Οι δημόσιες συμβάσεις ως εργαλείο για τη δημιουργία αξίας και την εξασφάλιση αξιοπρέπειας κατά την εργασία στον τομέα των υπηρεσιών καθαρισμού και συντήρησης»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2020/C 429/05)

Εισηγητής:	ο κ. Diego DUTTO
Συνεισηγητής:	ο κ. Νικόλαος ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 32, παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI)
Υιοθετήθηκε από τη CCMI	2.9.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	18.9.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	554
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	192/7/18

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη οφείλουν να αναπτύξουν τα απαραίτητα μέσα στήριξης προκειμένου να προωθήσουν την αξιοποίηση των στρατηγικών δημοσίων συμβάσεων για την προαγωγή της συστηματικής χρήσης βιώσιμων, διαφανών, φιλόδοξων και εφαρμόσιμων στρατηγικών κριτηρίων με στόχο τη διασφάλιση υψηλότερων κοινωνικών και ποιοτικών προτύπων στις δημόσιες συμβάσεις.

1.2.

Προκειμένου να εξασφαλιστεί η εστίαση των υπηρεσιών καθαρισμού στην ποιότητα και όχι στην τιμή, πρέπει να τηρείται η αρχή της διαφάνειας τόσο για τον πελάτη όσο και για τον ανάδοχο. Οι συμβατικές προδιαγραφές, όπως συχνότητα, χρόνος, υγεία και ασφάλεια κατά την εργασία και οικονομικό κόστος του καθαρισμού, πρέπει να καθορίζονται και να παρατίθενται αναλυτικά (1). Ο έλεγχος της εκπλήρωσης αυτών των κριτηρίων, καθ’ όλη τη διάρκεια της σύμβασης, είναι καθοριστικής σημασίας για την αξιολόγηση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών καθαρισμού.

1.3.

Οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να συμμετέχουν στην κατάρτιση και την επαγγελματοποίηση των αγοραστών του δημόσιου τομέα, όπως ορίζεται στη σύσταση της Επιτροπής της 3ης Οκτωβρίου 2017 (2).

1.4.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναλάβουν την πρωτοβουλία να καταπολεμήσουν την αδήλωτη εργασία και να βελτιώσουν περαιτέρω τις συνθήκες απασχόλησης στον τομέα του καθαρισμού. Η ενισχυμένη νομοθεσία και οι ισχυρότεροι μηχανισμοί επιβολής, όπως τα μισθολογικά κριτήρια και οι κλαδικές συλλογικές διαπραγματεύσεις, μπορούν να συμβάλουν στην εξασφάλιση θεμιτού ανταγωνισμού, υψηλότερων κοινωνικών προτύπων και ποιοτικής απασχόλησης.

1.5.

Η EOKE καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα κράτη μέλη και τις περιφερειακές και τοπικές αρχές να χρησιμοποιούν, στο μέτρο του δυνατού, υπηρεσίες καθαρισμού κατά τη διάρκεια της ημέρας, σε όλες τις δημόσιες συμβάσεις.

1.6.

Η εξασφάλιση θεμιτού ανταγωνισμού μπορεί να επιτευχθεί με την εστίαση στις ποιοτικές πτυχές και τον σεβασμό στη δικαιοδοσία του ΔΕΕ και των εθνικών κανόνων αναφορικά με τη δυνατότητα να καταστεί ο σεβασμός των συλλογικών συμβάσεων προϋπόθεση για την ανάθεση δημοσίων συμβάσεων. Τα κράτη μέλη οφείλουν να προωθήσουν, σε συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους και σύμφωνα με τις εθνικές πρακτικές, την κάλυψη των συλλογικών συμβάσεων σε κλαδικό επίπεδο όσον αφορά τον εθνικό τομέα του καθαρισμού και να εξασφαλίσουν την επιβολή τους.

1.7.

Το εργατικό δυναμικό του κλάδου αποτελείται πρωτίστως από γυναίκες και υπηκόους τρίτων χωρών. Συνεπώς ενδέχεται να επηρεάζεται πιο άμεσα από τις πολιτικές αγορών των δημόσιων διοικήσεων. Για αυτό το λόγο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, πέραν των συλλογικών συμβάσεων, θα πρέπει να αναπτυχθούν επιπλέον δικλείδες ασφαλείας με στόχο την τήρηση των αρχών της απαγόρευσης των διακρίσεων και της ίσης μεταχείρισης των εργαζομένων. Η ΕΟΚΕ συνιστά την απονομή επιπλέον πόντων στο πλαίσιο των κριτηρίων ανάθεσης που να επιβραβεύουν μορφές ένταξης, όπως ειδικά μαθήματα κατάρτισης, υπηρεσίες στήριξης της οικογένειας, όπως η παροχή βοήθειας μετά το σχολείο για τους ανηλίκους, και άλλες μορφές εταιρικής κοινωνικής πρόνοιας με κοινωνικό περιεχόμενο.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά, κατά την αναθεώρηση των οδηγιών της ΕΕ του 2014 σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις, το κόστος της υποχρεωτικής ασφάλειας και κατάρτισης να εμφανίζεται εκτός του τομέα της ανταγωνιστικής τιμολόγησης, ως μη συμπιέσιμο και επαληθεύσιμο στοιχείο της ανάλυσης κόστους της προσφοράς.

1.9.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να τηρούνται οι όροι βιωσιμότητας, τα εργασιακά δικαιώματα και οι γενικά ισχύουσες συλλογικές συμβάσεις εργασίας (καθιστώντας υπεύθυνους την αναθέτουσα αρχή, τον κύριο ανάδοχο και τους υπεργολάβους, καθέναν για τον άμεσα αντισυμβαλλόμενό του) σε ολόκληρη την αλυσίδα της υπεργολαβίας και καθ’ όλη τη διάρκεια εκτέλεσης των συμβάσεων.

1.10.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να δώσουν, εάν δεν το κάνουν ήδη, ιδιαίτερη προσοχή και να ελέγχουν αποτελεσματικά την τήρηση όλων των καταστατικών και συμβατικών υποχρεώσεων και των πτυχών υγείας και ασφάλειας κατά την εργασία που αφορούν κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα και ζητήματα βιωσιμότητας, κατά το στάδιο της εκτέλεσης των δημόσιων συμβάσεων στον τομέα του καθαρισμού.

1.11.

Όσον αφορά τις υποχρεώσεις των κρατών μελών, των αναθετουσών αρχών και της Επιτροπής δυνάμει των άρθρων 83 έως 85 της οδηγίας 2014/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (3), η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα εν λόγω δημόσια όργανα να καταστήσουν χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση διαθέσιμα όλα τα σχετικά δεδομένα, εξασφαλίζοντας ιδίως ότι παρέχονται τα κριτήρια ανάθεσης και η σχετική βαρύτητά τους όσον αφορά τις συμβάσεις καθαρισμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να υποστηρίξει οικονομικά τα έργα παρακολούθησης και την έρευνα των τομεακών κοινωνικών εταίρων σχετικά με το ζήτημα των δημόσιων συμβάσεων στον τομέα των υπηρεσιών καθαρισμού και συντήρησης.

1.12.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να ενισχύσει το νομοθετικό πλαίσιο και τη διαπραγματευτική ικανότητα των κοινωνικών εταίρων σε εθνικό επίπεδο, μεταξύ άλλων μέσω της χρηματοδότησης για δράσεις ανάπτυξης ικανοτήτων, ιδίως στις χώρες της Νοτιοανατολικής, Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (4).

1.13.

Η ΕΟΚΕ συνιστά, κατά την αναθεώρηση των ευρωπαϊκών οδηγιών του 2014 για τις δημόσιες συμβάσεις, για τις υπηρεσίες υψηλής έντασης εργασίας, όπως οι υπηρεσίες καθαρισμού, οι οδηγίες της ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις να ζητούν ή να απαιτούν από τα κράτη μέλη να αποκλείουν τη χρήση της χαμηλότερης τιμής ως κριτηρίου για την ανάθεση συμβάσεων, να καθορίσουν ανώτατο όριο 30 % της βαθμολογίας που θα δίδεται για την τιμή, σε σύγκριση με τη βαθμολογία που θα δίδεται για την ποιότητα και να εξασφαλίζουν μέσω ειδικών κοινωνικών ρητρών, την εργασιακή σταθερότητα του προσωπικού που απασχολείται στο πλαίσιο της σύμβασης, σύμφωνα, ωστόσο, με την οδηγία 2001/23/ΕΚ (5) όπως ερμηνεύεται από την ενωσιακή νομολογία, με τις εργασιακές ρυθμίσεις της εταιρείας και με τις συλλογικές συμβάσεις.

1.14.

Η ΕΟΚΕ καλεί τις αναθέτουσες αρχές να χρησιμοποιούν τις δικές τους εκτιμήσεις κόστους για τις υπηρεσίες καθαρισμού, συμβουλευόμενες εξειδικευμένα κλαδικά εργαλεία όπως ο Οδηγός Βέλτιστης Αξίας και εθνικά παραδείγματα προκειμένου να αξιολογούν ορθά την αγορά του κλάδου, καθώς και κρατώντας μέρος αυτών των υπηρεσιών για συμβάσεις ανατιθέμενες κατ’ αποκλειστικότητα, όπως ορίζεται στο άρθρο 20 της οδηγίας 2014/24/ΕΕ, όπως μεταφέρθηκε από τα κράτη μέλη στους δικούς τους κώδικες δημόσιων συμβάσεων.

1.15.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ξεκινήσουν μια διαδικασία πιστοποίησης ή ένα σύστημα προεπιλογής για τους εργολήπτες που επιθυμούν να συνάψουν δημόσιες συμβάσεις υπηρεσιών καθαρισμού. Αυτή η διαδικασία θα πρέπει να εποπτεύεται από μια επιτροπή αξιολόγησης που θα αποτελείται από διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς, συμπεριλαμβανομένων των συνδικαλιστικών οργανώσεων και ενός εκπροσώπου των εργοληπτών του τομέα.

1.16.

Καθώς ο κίνδυνος της νόσου COVID-19 συνεχίζει να υπάρχει, ο κίνδυνος μετάδοσης της νόσου COVID-19 ή άλλης ασθένειας, απαιτεί την προστασία των εργαζομένων και του κοινού. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στα κράτη μέλη να καταρτίσουν δεσμευτικά πρωτόκολλα για την υγεία και ασφάλεια κατά την εργασία, με τη βοήθεια των κοινωνικών εταίρων.

1.17.

Η ΕΟΚΕ καλεί επιπλέον τα κράτη μέλη να αναλάβουν δράση και να συνεργαστούν με τους κοινωνικούς εταίρους με σκοπό τη συζήτηση πρακτικών προσωρινών λύσεων για μια ταχεία επιστροφή σε δίκαιες πρακτικές συμβάσεων προσανατολισμένες στην ποιότητα.

1.18.

Υπό το πρίσμα της κρίσης της νόσου COVID-19, η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να προωθήσουν την κατάρτιση και την επαγγελματοποίηση του προσωπικού καθαρισμού. Οι χρηματοδοτικοί πόροι θα πρέπει να είναι διαθέσιμοι, έτσι ώστε οι δημόσιες αρχές και οι ανάδοχες εταιρείες να μπορούν να επενδύσουν στην κατάρτιση και στις δεξιότητες. Οι εργαζόμενοι που απασχολούνται σε υπηρεσίες καθαρισμού και υγιεινής θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αποκτήσουν επαγγελματικά προσόντα, θέτοντας τις βάσεις για βελτιωμένες ευκαιρίες απασχόλησης για τα ευάλωτα άτομα.

1.19.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι τα ενωσιακά θεσμικά όργανα, τα κράτη μέλη και οι τοπικές και περιφερειακές αρχές θα πρέπει να υιοθετήσουν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση σχετικά με την αγορά υπηρεσιών καθαρισμού. Η προσέγγιση αυτή δεν προβλέπει τον συμβιβασμό των περιβαλλοντικών και εργασιακών συνθηκών, αλλά προάγει την κοινωνική συνοχή, τα εργασιακά πρότυπα, την ισότητα των φύλων και τους περιβαλλοντικούς στόχους που προτείνει η Πράσινη Συμφωνία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Κύριος στόχος της παρούσας γνωμοδότησης είναι να προτείνει συστάσεις για τη χρήση των δημόσιων συμβάσεων με σκοπό την ενίσχυση της ποιοτικής απασχόλησης και της αξιοπρέπειας κατά την εργασία στις υπηρεσίες καθαρισμού και συντήρησης.

2.2.

Πολλές από αυτές τις συστάσεις έχουν γενικό χαρακτήρα και μπορούν να εφαρμοστούν σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση των κλάδων υπηρεσιών υψηλής έντασης εργασίας, όπως τα ιδιωτικά σώματα ασφάλειας και η εστίαση.

3.   Ιστορικό και ευρύτερο πλαίσιο

3.1.

«Κάθε χρόνο, περισσότερες από 250 000 δημόσιες αρχές στην ΕΕ δαπανούν περίπου το 14 % του ΑΕΠ (περίπου 2 τρισ. EUR ετησίως) για την αγορά υπηρεσιών, έργων και προμηθειών». (6) Υπηρεσίες όπως αυτές του καθαρισμού αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των δημόσιων συμβάσεων. Το 2017, η αξία των αναθέσεων για παροχή υπηρεσιών έφτασε τα 250 δισ. EUR (7).

3.2.

Οι δημόσιες συμβάσεις μπορούν να στηρίξουν τις επενδύσεις στην πραγματική οικονομία, να διασφαλίσουν και να δημιουργήσουν ποιοτικές θέσεις εργασίας και να προωθήσουν τόσο την ένταξη όσο και καλύτερες συνθήκες για τα άτομα με αναπηρία και τα μειονεκτούντα άτομα, καθώς και για τους εργαζόμενους μετανάστες (8). Μπορούν, ακόμη, να ενθαρρύνουν τη ζήτηση για καινοτόμα προϊόντα, να επιδιώξουν στόχους βιομηχανικής πολιτικής, να προωθήσουν τη μετάβαση σε μια αποδοτική ως προς τους πόρους και την ενέργεια κυκλική οικονομία (9).

3.3.

Στην οδηγία 2014/24/ΕΕ σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις αναφέρεται ότι, στα κριτήρια που συνιστούν την «πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά», θα πρέπει να περιλαμβάνονται όλα τα κριτήρια που προαναφέρθηκαν στο σημείο 3.2. Δεδομένου ότι οι κανόνες παραμένουν ασαφείς, οι περισσότερες δημόσιες συμβάσεις συνεχίζουν να ανατίθενται στον υποψήφιο με τη χαμηλότερη προσφορά, ενίοτε ακόμα και σε ασυνήθιστα χαμηλή προσφορά (10).

3.4.

Οι οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις δεν αξιοποιούνται πλήρως και η εφαρμογή τους παρουσιάζει αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών. Συνεπώς, κάθε δημόσια αρχή πρέπει να ορίζει τις προτεραιότητές της (11).

3.5.

Πρόκειται για πρωτίστως πολιτικό και εν συνεχεία τεχνικό ζήτημα. Η απόφαση σχετικά με το ποιες υπηρεσίες θα αγοραστούν και ποια κριτήρια ανάθεσης θα χρησιμοποιηθούν και ποια θα είναι σχετική στάθμισή τους αποτελεί μέρος της διαδικασίας λήψης πολιτικών αποφάσεων. Αυτές οι αποφάσεις θέτουν το πλαίσιο και τις θεμελιώδεις παραμέτρους της διαδικασίας ανάθεσης σύμβασης. Ο μη συνυπολογισμός των εργατικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών δικαιωμάτων θα δημιουργούσε άνισους όρους ανταγωνισμού.

4.   Η κρίση της νόσου COVID-19, ο τομέας των υπηρεσιών καθαρισμού και οι δημόσιες συμβάσεις

4.1.

Η πανδημία COVID-19 έχει αναδείξει τη θεμελιώδη αξία της εργασίας των καθαριστών ως κοινού δημόσιου αγαθού. Οι ανάδοχες εταιρείες πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις προσόντων, αποτελεσματικότητας και εξειδίκευσης. Σε κοινή τους δήλωση στις 22 Απριλίου 2020 οι κοινωνικοί εταίροι της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Επιχειρήσεων Καθαρισμού (EFCI) και η UNI Europa, υπογραμμίζουν τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζει ο τομέας του καθαρισμού, καθώς και οι εργαζόμενοι σε αυτόν, στην πρόληψη της εξάπλωσης του ιού (12).

4.2.

Το 2018, στην ΕΕ απασχολούνταν 4,11 εκατομμύρια καθαριστές σε 283 506 εταιρείες. Από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 σημειώνεται σταθερή αύξηση του κύκλου εργασιών. Παράλληλα, ο κύκλος εργασιών ανά εταιρεία ανήλθε σε 393 000 ευρώ το 2017. Σύμφωνα με το EFCI, «ο μέσος κύκλος εργασιών ανά εργαζόμενο ανήλθε περίπου σε 30 000 ευρώ». Συγκεκριμένα, ο κύκλος εργασιών ανά εργαζόμενο ανέρχεται σε 27 400 ευρώ, ενώ οι εργαζόμενοι λαμβάνουν ετησίως κατά μέσο όρο 12 200 ευρώ. Μεγάλο μέρος των εργαζόμενων στον ευρωπαϊκό τομέα καθαρισμού εργάζονται με καθεστώς μερικής απασχόλησης. Επιπλέον, σε αυτόν τον τομέα υψηλής έντασης εργασίας τα περιθώρια κερδοφορίας των επιχειρήσεων δεν υπερβαίνουν το 3 %. Λόγω της πανδημίας COVID-19 ανέκυψαν επιπλέον έξοδα για τις επιχειρήσεις, προκειμένου να προστατέψουν τόσο τους πελάτες τους όσο και τους εργαζομένους τους. Το ποσοστό μερικώς απασχολούμενων, γυναικών και μεταναστών εργαζομένων είναι ιδιαίτερα υψηλό. Το ποσοστό των απασχολούμενων γυναικών είναι πάντα υψηλότερο από 50 % (εκτός από τη Δανία), ενώ ξεπερνάει το 80 % στη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, την Πορτογαλία και το Ηνωμένο Βασίλειο (13). Σε ολόκληρη την ΕΕ, το 30 % των καθαριστών είναι μετανάστες (60 % στο Βέλγιο).

4.3.

Οι φραγμοί εισόδου στην αγορά των υπηρεσιών καθαρισμού και συντήρησης είναι χαμηλοί έως ανύπαρκτοι. Οι υπηρεσίες καθαρισμού είναι υψηλής έντασης εργασίας και σχεδόν 80 % των εσόδων των εταιρειών αντιστοιχούν στο κόστος εργασίας και στα πολύ στενά περιθώρια κέρδους για τους εργολάβους καθαρισμού. Ως εκ τούτου, η απόφαση αγοράς των πελατών, δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα, οδηγεί σε πίεση των τιμών προς τα κάτω, με αποτέλεσμα να υπονομεύονται τα κοινωνικά πρότυπα και η αξιοπρέπεια κατά την εργασία των καθαριστών.

4.4.

Κατά τη διάρκεια αλλά και μετά από την κρίση της νόσου COVID-19, οι υπηρεσίες καθαρισμού και συντήρησης μπορούν να εξασφαλίσουν την αξία και τα υψηλά πρότυπα ποιοτικής απασχόλησης μόνο εάν οι καθαριστές διαθέτουν επαρκή προσόντα και τον κατάλληλο τεχνικό εξοπλισμό και υπάρχει σαφής ορισμός των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των εργοδοτών και των εργαζομένων. Αυτό θα απαιτούσε από τις δημόσιες αρχές να καταβάλουν υψηλότερη τιμή για τις υπηρεσίες καθαρισμού. Μάλιστα, λόγω της διακοπής δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια της κρίσης της νόσου COVID-19, επωμίσθηκαν επιπρόσθετες δαπάνες για την υλοποίηση των μέτρων υγείας και ασφάλειας που απαιτούνταν για την προστασία των εργαζομένων και των πελατών τους. Αυτά τα χρηματοοικονομικά προβλήματα επιτείνονται από κακές πρακτικές σύναψης συμβάσεων, τόσο από ιδιωτικούς όσο και από δημόσιους αγοραστές. Για τη στήριξη των επιχειρήσεων με μέλημα τη συνεχή εξασφάλιση της υγείας και της ασφάλειας των καθαριστών τους, καθώς και για τη διατήρηση και τη βελτίωση της ποιότητας των συνθηκών απασχόλησής τους, η ΕΟΚΕ καλεί τους δημόσιους και ιδιωτικούς αγοραστές υπηρεσιών καθαρισμού να επιστρέψουν γρήγορα σε αποτελεσματικές πρακτικές δημοσίων συμβάσεων, σε δίκαιες πρακτικές ανάθεσης συμβάσεων και σε καλύτερη συνεκτίμηση των ποιοτικών κριτηρίων (14). Οι καθαριστές εργάζονται συχνά υπό επικίνδυνες και βλαβερές συνθήκες, οι οποίες μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία τους (15). Παρότι ορισμένοι εργαζόμενοι προτιμούν τη μερική απασχόληση, άλλοι επιθυμούν να εργαστούν περισσότερες ώρες ή με συμβάσεις πλήρους απασχόλησης, Ωστόσο ενίοτε είναι δύσκολο για τους εργοδότες να προσφέρουν συμβάσεις πλήρους απασχόλησης. Επιπλέον, παρά την προσήλωση των κοινωνικών εταίρων στον καθαρισμό κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι υπηρεσίες καθαρισμού παρέχονται συχνά από καθαριστές που εργάζονται μόνοι τους κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτό συχνά οφείλεται στις απαιτήσεις των πελατών. Αυτές οι πρακτικές απασχόλησης συντελούν στο να παραμένει η εργασία των καθαριστών αφανής (16), υποτιμημένη και μη αναγνωρισμένη (17). Δυστυχώς, συμβάσεις μηδενικών ωρών εργασίας εξακολουθούν να υφίστανται σε ορισμένα κράτη μέλη. Οι δημόσιες αρχές φέρουν ευθύνη στον βαθμό που συνεχίζουν να διαχειρίζονται τη σύμβαση, να την παρακολουθούν και να αξιολογούν την ποιότητα. Στόχος πρέπει να είναι η ενίσχυση των ευκαιριών εργασίας των εργαζομένων κατά τη διάρκεια της ημέρας, σε μία μόνo βάρδια και με συμβάσεις πλήρους απασχόλησης για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.

4.5.

Η χρήση της χαμηλότερης τιμής ως το μοναδικό κριτήριο για την ανάθεση δημόσιων συμβάσεων υπονομεύει την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών και συμβάλλει στην επιδείνωση των συνθηκών εργασίας, στην επισκίαση της ποιότητας (χαμηλότερη ποιότητα) και στην αποφυγή ευθυνών (χαμηλότερη προσπάθεια) (18). Καθώς ο καθαρισμός είναι ετερογενής εργασία και δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί ποσοτικά, είναι δύσκολο να αξιολογηθεί η ποιότητα, τόσο κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, όσο και στη συνέχεια. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό η ποιότητα να βασίζεται στο αποτέλεσμα και στη συνολική διάρκεια του κύκλου ζωής και όχι στη διαδικασία.

4.6.

Η έκφραση «χαμηλότερη τιμή» έχει εξαφανιστεί από το κείμενο της οδηγίας 2014/24/ΕΕ, ωστόσο η τιμή ως μοναδικό κριτήριο ανάθεσης επιτρέπεται εφόσον τα κράτη μέλη δεν την απαγορεύουν (Άρθρο 67 παράγραφος 2, τελευταία παράγραφος). Αυτό σημαίνει ότι ορισμένες αναθέτουσες αρχές συνεχίζουν να αναθέτουν συμβάσεις στη χαμηλότερη προσφορά και μερικές φορές ακόμη και σε «ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές». Οι χώρες που χρησιμοποιούν το κριτήριο της πλέον συμφέρουσας από οικονομική άποψη προσφοράς για υπηρεσίες υψηλής έντασης εργασίας θα χρειαστεί να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα, καθοδηγώντας τις διοικήσεις προς την αποτελεσματική χρήση του εν λόγω κριτηρίου μέσω του καθορισμού ανώτατου ορίου ως προς το βάρος της τιμής στην επιλογή και μέσω της χρήσης τύπων που δεν θα υπερτονίζουν τις διαφορές τιμής μεταξύ των προσφορών. Προς τούτο απαιτείται ειδική κατάρτιση για την επαγγελματοποίηση του αρμοδίου για τις δημόσιες συμβάσεις προσωπικού. Επιπλέον, στην επόμενη αναθεώρηση των οδηγιών θα πρέπει να θεσπιστούν υποχρεωτικοί κανόνες για (α) τον προσδιορισμό πιθανώς ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών με τον ορισμό διαφοράς 20 % σε σχέση με τη δεύτερη χαμηλότερη προσφορά για την ενεργοποίηση της υποχρέωσης ελέγχου, (β) τον ενδελεχή έλεγχο του κατά πόσον ο προσφέρων έχει αντικειμενικούς και πειστικούς λόγους για τη χαμηλή προσφορά και (γ) τον αποκλεισμό τέτοιου είδους προσφορών αν ο προσφέρων δεν μπορεί να τις αιτιολογήσει αντικειμενικά και πειστικά.

4.7.

Ως εκ τούτου, η κρίση είναι μια ευκαιρία για τις εταιρείες καθαρισμού και τους εργαζομένους τους προκειμένου να ενισχύσουν την αξία και τη θεμελιώδη σημασία των υπηρεσιών καθαρισμού και την αναγνώρισή τους από τους πολίτες και τους άμεσους πελάτες τους. Ο «Οδηγός βέλτιστης αξίας» (Best Value Guide) (19), ο οποίος καταρτίστηκε από τους κοινωνικούς εταίρους του ενωσιακού τομέα καθαρισμού το 2017, είναι ένα εργαλείο που μπορεί να κατευθύνει τους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς που αναθέτουν συμβάσεις υπηρεσιών καθαρισμού προς τη σύναψη συμβάσεων που προσφέρουν τη βέλτιστη αξία. Αντίστοιχα εργαλεία έχουν αναπτυχθεί και από ορισμένους εθνικούς κοινωνικούς εταίρους.

4.8.

Η ψηφιοποίηση δημιουργεί ευκαιρίες και προκλήσεις για τους εργαζομένους με χαμηλές δεξιότητες σε αυτό τον τομέα, ενώ οι κοινωνικοί εταίροι της ΕΕ πιστεύουν ότι οι τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ενισχυθεί η αναγνώριση της αξίας της εργασίας των καθαριστών και η σημασία του καθαρισμού εν γένει και να δημιουργηθεί πρόσθετη αξία για τους αγοραστές υπηρεσιών καθαρισμού (20). Το πρόγραμμα SK-Clean της EFCI θα χαρτογραφήσει τις μεταβαλλόμενες ανάγκες του τομέα σε δεξιότητες και θα καταστεί εργαλείο προς την κατεύθυνση της περαιτέρω επαγγελματοποίησης των καθαριστών (21).

4.9.

Το νέο πλαίσιο που έχει διαμορφωθεί από την κατάσταση έκτακτης ανάγκης COVID-19 απαιτεί οι αρμόδιες αρχές να εξασφαλίσουν τη διάδοση πληροφοριών σχετικά με τον τρόπο χρήσης των μέσων ατομικής προστασίας, καθώς και την παροχή των κατάλληλων μέσων ατομικής προστασίας για την προστασία των εργαζομένων και των πολιτών. Οι επιχειρήσεις χρειάζονται οικονομική στήριξη για να καλύψουν το αυξανόμενο πρόσθετο κόστος των οργανωτικών μέτρων, της διενέργειας εκτιμήσεων και ανάλυσης κινδύνου, καθώς και της διανομής μέσων ατομικής προστασίας στο εργατικό δυναμικό (22). Εν τω μεταξύ, η πραγματοποίηση επενδύσεων από τις αναδόχους εταιρείες είναι θεμελιώδους σημασίας, προκειμένου να είναι σε θέση να προσφέρουν στους πελάτες τους λύσεις καθαρισμού που να είναι καινοτόμες και πιο αποτελεσματικές, επειδή θα βασίζονται σε χημική και βιολογική έρευνα.

5.   Δημόσιες συμβάσεις και Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία

5.1.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία προτείνει να χρησιμοποιούνται οι δημόσιες συμβάσεις για να μειωθούν οι εκπομπές άνθρακα. Ωστόσο, χρειάζεται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση.

5.2.

Ο τομέας του καθαρισμού μπορεί να συμβάλει σε μια πράσινη μετάβαση και σε μια κυκλική οικονομία με οικολογικά σήματα για οικολογικά προϊόντα καθαρισμού, σαπούνια χεριών, χαρτί τουαλέτας, χαρτοπετσέτες και ορθή διαλογή απορριμμάτων. Αυτός είναι και ο στόχος των οικολογικών σημάτων για τις υπηρεσίες καθαρισμού (23) και τα προϊόντα καθαρισμού (24), ακόμη και αν η αποτελεσματικότητά τους δεν είναι εμφανής στην πράξη. Αν η χρήση οικολογικών προϊόντων και διαδικασιών δεν γίνει δεκτή από τον πελάτη, ενδέχεται να οδηγήσει σε αύξηση του κόστους, η οποία θα δημιουργήσει μεγαλύτερες πιέσεις σε όλα τα στοιχεία του κόστους. Αυτό θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε επιδείνωση των κοινωνικών και εργασιακών συνθηκών και των συνθηκών υγείας και ασφάλειας κατά την εργασία. Επιπλέον, όλα αυτά ενδέχεται να οδηγήσουν επίσης σε πιο περιορισμένη πρόσβαση των μικρών και μεσαίων εταιρειών στις ευκαιρίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων (25). Για αυτόν τον λόγο, απαιτείται μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση στο ζήτημα των δημόσιων συμβάσεων.

5.3.

Σύμφωνα με έρευνες, τα περιβαλλοντικά κριτήρια δεν είναι αρκετά ισχυρά για να παρακινήσουν τους προμηθευτές να προβούν σε αλλαγές (26). Οι ιδιώτες πάροχοι υπηρεσιών που έχουν δεσμευτεί να προστατεύουν το περιβάλλον δεν μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους, εάν οι αναθέτουσες αρχές δεν είναι πρόθυμες να καταβάλουν το πρόσθετο κόστος. Ως εκ τούτου, απαιτείται μεγαλύτερη επαγγελματοποίηση των αγοραστών.

6.   Κοινωνικές και ποιοτικές παράμετροι στις δημόσιες συμβάσεις

6.1.

Σύμφωνα με το άρθρο 18 παράγραφος 2 της οδηγίας 2014/24/ΕΕ, «τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε να εξασφαλίσουν ότι, κατά την εκτέλεση των δημόσιων συμβάσεων, οι οικονομικοί φορείς τηρούν τις ισχύουσες υποχρεώσεις στους τομείς του περιβαλλοντικού, κοινωνικού και εργατικού δικαίου, που έχουν θεσπισθεί με το ενωσιακό δίκαιο, το εθνικό δίκαιο, συλλογικές συμβάσεις ή διεθνείς διατάξεις περιβαλλοντικού, κοινωνικού και εργατικού δικαίου, οι οποίες απαριθμούνται στο παράρτημα X».

6.2.

Ο οδηγός της Ευρωπαϊκή Επιτροπής, του Οκτωβρίου 2010, για κοινωνικές αγορές καθορίζει διάφορες κοινωνικές παραμέτρους για τις αναθέτουσες αρχές, όπως η απαγόρευση της παιδικής και της αναγκαστικής εργασίας, οι απαιτήσεις για την υγεία και την ασφάλεια κατά την εργασία, οι υποχρεώσεις ελάχιστου ημερομισθίου, οι απαιτήσεις κοινωνικής ασφάλισης και, γενικότερα, τα πρότυπα αξιοπρεπούς εργασίας (27). Όλα τα παραπάνω συνιστούν νομικές υποχρεώσεις και πρέπει να τηρούνται, είτε περιλαμβάνονται σε ρήτρες εκτέλεσης της σύμβασης είτε όχι.

6.3.

Σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη 98 της οδηγίας 2014/24/ΕΕ, οι όροι εκτέλεσης μιας σύμβασης μπορούν επίσης να αποσκοπούν στην ενθάρρυνση της εφαρμογής μέτρων για την προαγωγή της ισότητας γυναικών και ανδρών κατά την εργασία και το συνδυασμό εργασίας και ιδιωτικής ζωής.

6.4.

Για να αποφευχθεί η χρήση του κόστους εργασίας ως κύριου στοιχείου ανταγωνισμού μεταξύ των υποψηφίων, όλοι οι υποψήφιοι (συμπεριλαμβανομένων των υπεργολάβων) πρέπει να τηρούν τα ελάχιστα πρότυπα που έχουν θεσπιστεί σε τοπικό επίπεδο από τη νομοθεσία ή μέσω δεσμευτικών και γενικά εφαρμοστέων συλλογικών συμβάσεων σχετικά με το κόστος εργασίας και τις τυποποιημένες ρήτρες στις δημόσιες συμβάσεις. Οι δεσμευτικές κλαδικές και γενικά ισχύουσες κλαδικές συλλογικές συμβάσεις μπορούν να δημιουργήσουν ισότιμους όρους ανταγωνισμού.

6.5.

Παρότι εργαλεία όπως ο «Οδηγός βέλτιστης αξίας» μπορούν να περιορίσουν τη φτώχεια των εργαζομένων και να συμβάλουν στην κοινωνική συνοχή στα κράτη μέλη της ΕΕ, δεν ενισχύουν τους κοινωνικούς εταίρους σε κλαδικό επίπεδο, ούτε συμβάλλουν στην ικανότητά τους να θεσπίζουν δεσμευτικά συστήματα κλαδικών συλλογικών διαπραγματεύσεων. Τα κράτη μέλη, στα οποία εμπίπτει η σχετική αρμοδιότητα, θα πρέπει να καταστήσουν πιο αυστηρούς τους κανόνες για την εφαρμογή των συλλογικών διαπραγματεύσεων στις δημόσιες συμβάσεις.

6.6.

Τα δημόσια ιδρύματα, όπως παιδικοί σταθμοί, σχολεία, ιδρύματα φροντίδας και νοσοκομεία, έχουν εμπορικές επωνυμίες και ανταγωνίζονται με άλλα ιδρύματα για τους πελάτες. Στα πλαίσια του ανταγωνισμού αυτού, η «καθαριότητα» και η ποιότητα του καθαρισμού θεωρούνται, συνεπώς, παράγοντες διαφοροποίησης, που συμβάλλουν άμεσα στην ικανοποίηση των χρηστών και στην ανταγωνιστικότητα.

6.7.

Η έλλειψη χρήσης ποιοτικών και κοινωνικών παραμέτρων στις δημόσιες συμβάσεις έχει αρνητικές επιπτώσεις στην εναλλαγή του προσωπικού, γεγονός που συνεπάγεται τριπλή απώλεια για τους εργοδότες, τους πελάτες και τους εργαζομένους (28).

6.8.

Η προώθηση της εκπαίδευσης και κατάρτισης στο χώρο εργασίας εξασφαλίζει την ανώτερη ποιότητα και τα δικαιώματα των εργαζομένων στις δημόσιες συμβάσεις. Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, η πιστοποίηση και η επίσημη αναγνώριση τίτλων συμβάλλουν στην αναγνώριση του κλάδου. Η αναγνώριση της σημασίας τους στη διαδικασία δημοπράτησης θα ενισχύσει την αξία τους και θα επιτρέψει την καλύτερη κατανόηση του κόστους που συνεπάγονται για τις επιχειρήσεις, το οποίο πρέπει να αναγνωριστεί δεόντως τόσο στην τιμή όσο και στους μισθούς. Η ευθύνη της κατάρτισης των εργαζομένων βαρύνει την εταιρεία καθαρισμού· η αποδοχή της χαμηλότερης προσφοράς ενέχει τον κίνδυνο οι εταιρείες να μην είναι σε θέση να επενδύσουν στην κατάρτιση και την ασφάλεια (ή σε εξοπλισμό, καινοτομία και σχετική κατάρτιση) πέραν του ελαχίστου που απαιτείται από τον νόμο.

---

(1)  http://www.europeancleaningjournal.com/magazine/articles/latest-news/managing-quality-in-german-contract-cleaning

(2)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32017H1805&from=EL Σύσταση (ΕΕ) 2017/1805 της Επιτροπής (ΕΕ L 259 της 7.10.2017, σ. 28).

(3)  ΕΕ L 94 της 28.3.2014, σ. 65.

(4)  https://www.eurofound.europa.eu/el/publications/report/2019/representativeness-of-the-european-social-partner-organisations-industrial-cleaning-sector#tab-01.

(5)  Οδηγία 2001/23/ΕΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 82 της 22.3.2001, σ. 16).

(6)  https://ec.europa.eu/growth/single-market/public-procurement_el

(7)  https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2018/631048/IPOL_STU(2018)631048_EN.pdf, σ. 14.

(8)  https://ec.europa.eu/info/policies/public-procurement/support-tools-public-buyers_el

(9)  Η Επιτροπή, εκτός από το εργαλείο για τις κοινωνικές δημόσιες συμβάσεις, παρέχει διάφορα εργαλεία στήριξης για τους αγοραστές του δημόσιου τομέα και όλες αυτές οι πτυχές θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη: https://ec.europa.eu/info/policies/public-procurement/support-tools-public-buyers_el

(10)  Αυτό το θέμα θίγεται στο άρθρο 69 της οδηγίας της ΕΕ του 2014 σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις.

(11)  Jeremy Prassl, The Future of EU Labour Law.

(12)  Κοινή δήλωση σχετικά με τις επιπτώσεις του COVID-19 στον τομέα των υπηρεσιών βιομηχανικού καθαρισμού και συντήρησης και τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία του, https://www.uni-europa.org/2020/04/22/joint-statement-on-the-covid-19-impact-to-the-industrial-cleaning-and-facility-services-sector-and-the-necessary-measures-to-protect-it/

(13)  Eurofund (2019) Representativeness Study for the Industrial Cleaning Sector, σ. 19: https://www.eurofound.europa.eu/sites/default/files/ef_publication/field_ef_document/ef19012en.pdf

(14)  Βλ. http://servicealliance.eu/wp-content/uploads/2020/05/EBSA-Statement_Contracting-recommendations-during-COVID_13-5-2020.pdf

(15)  Bergfeld, Mark (2020) The Insanity of Making Sick People work, περιοδικό Jacobin: https://jacobinmag.com/2020/03/coronavirus-workers-rights-health-care-cleaners-gig-economy

(16)  Bergfeld, Mark & Ylitalo, Jaana — Putting Europe’s invisible precariat in the spotlight, Social Europe, 18 Απριλίου 2019, https://www.socialeurope.eu/europes-invisible-precariat

(17)  When Creativity Meets Value Creation. A Case Study on Daytime Cleaning: τόμος VIII: Ergonomics and Human Factors in Manufacturing, Agriculture, Building and Construction, Sustaina.

(18)  Evidence from Public Administration Review, τόμος 79, τεύχος. 2, σ. 193-202.

(19)  http://www.cleaningbestvalue.eu/

(20)  Βλ. EFCI: https://www.efci.eu/wp-content/uploads/2019/02/Digital-transition-in-cleaning-industry-in-FR.pdf https://www.efci.eu/wp-content/uploads/2019/10/2019-10-29_Joint-statement-on-digitalisation-EFCI-UNI-Europa-29.10.2019.pdf & https://www.efci.eu/wp-content/uploads/2019/10/2019-10-29_Joint-statement-on-digitalisation-EFCI-UNI-Europa-29.10.2019.pdf

(21)  Πρόγραμμα SK-Clean.

(22)  Δήλωση UNI-CoeSS: https://www.uni-europa.org/2020/05/08/private-secruity-joint-declaration-ensuring-business-continuity-and-protection-of-workers-in-the-covid-19-pandemic/

(23)  https://ec.europa.eu/environment/ecolabel/documents/Cleaning_Services_Factsheet_Final.pdf και http://www.ecolabelindex.com/ecolabel/cleaning-industry-management-standard-cims

(24)  http://www.ecolabelindex.com/ecolabels/?st=category,cleaning

(25)  Sofia Lundberg & Per-Olov Marklund (2016) Influence of Green Public Procurement on Bids and Prices, https://www.nhh.no/globalassets/departments/business-and-management-science/seminars/2016-spring/120516.pdf

(26)  Sofia Lundberg & Per-Olov Marklund (2016) Influence of Green Public Procurement on Bids and Prices, https://www.nhh.no/globalassets/departments/business-and-management-science/seminars/2016-spring/120516.pdf

(27)  Κοινωνικές αγορές (υποσημ. 43), σ. 47.

(28)  Market Exposure and the Labour Process: The Contradictory Dynamics in Managing Subcontracted Services Work (Έκθεση στην αγορά και εργασιακή διαδικασία: η αντιφατική δυναμική της διαχείρισης της εργασίας σε υπηρεσίες υπεργολαβίας). ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ.