Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Ένας νέος ΕΧΕ για την έρευνα και την καινοτομία»

[COM(2020) 628 final]

(2021/C 220/11)

Εισηγητής:

ο κ. Paul RÜBIG

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 11.11.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	2.3.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	24.3.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	559
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	254/0/4

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί το νέο όραμα για το θεματολόγιο του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ΕΧΕ), καθώς και την ανανέωσή του. Ο νέος ΕΧΕ δεν είναι απλώς «μια από τα ίδια», αλλά μια αληθινή «Νέα Συμφωνία» για την έρευνα, την τεχνολογία και την καινοτομία (ΕΤΚ) της ΕΕ.

1.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί θερμά την έμφαση που δίνεται στην ταχεία αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και της καινοτομίας (Ε&Κ) σε βιώσιμες επιχειρήσεις, όπως περιγράφεται στο έγγραφο. Η εξασφάλιση μιας διαδικασίας δίκαιης μετάβασης είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία για να διασφαλιστεί ότι η Ε&Κ στηρίζει την οικονομία και την απασχόληση στην ΕΕ.

1.3.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται σθεναρά υπέρ της ανάγκης για νέα διακυβέρνηση στον τομέα της έρευνας, ώστε να αρθούν τα διοικητικά και ρυθμιστικά εμπόδια για την καινοτομία.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι το έγγραφο για τον νέο ΕΧΕ είναι γενικά σύμφωνο και στηρίζει τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών. Προωθώντας παράλληλα τη μετάβαση προς μια πιο ανθεκτική ευρωπαϊκή οικονομία, η ανάκαμψη χωρίς αποκλεισμούς και χωρίς να παραγκωνίζεται κανένας Ευρωπαίος είναι σημαντική στη διαδικασία μετάβασης προς μια βιώσιμη ευρωπαϊκή οικονομία (1).

1.5.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επισημάνει ότι είναι σημαντικός ο έξυπνος συνδυασμός των μέσων έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α) σε όλα τα επίπεδα (περιφερειακό, εθνικό, ενωσιακό, παγκόσμιο επίπεδο). Η Ε&Α και η καινοτομία θα πρέπει να προωθηθούν με τη χρήση των μεγάλων διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ, καθώς και με άμεσα και έμμεσα μέτρα (π.χ. φορολογικά κίνητρα) για την Ε&Α.

1.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι οι ακόλουθοι βασικοί τομείς και τεχνολογίες είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία της ΕΕ:

—	Ψηφιακά επιχειρηματικά μοντέλα·

—	Τεχνολογίες για την παραγωγή αγαθών και τροφίμων·

—	Κλινική έρευνα, φαρμακευτικός και βιοτεχνολογικός τομέας·

—	Διαστημικές τεχνολογίες·

—	Καθαρό νερό και αποχέτευση.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η έρευνα στο πεδίο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών είναι ιδιαίτερα σημαντική για την περίπλοκη ανανέωση του θεματολογίου του ΕΧΕ.

1.8.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να τονίσει το γεγονός ότι η έρευνα της ΕΕ υστερεί σε επιδόσεις όσον αφορά τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Η Ασία αύξησε το ποσοστό της στις αιτήσεις χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας παγκοσμίως. Το 2019, στην Ασία υποβλήθηκε το 65 % των αιτήσεων χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας παγκοσμίως. Το ποσοστό της Ευρώπης στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας έχει μειωθεί και σήμερα ανέρχεται μόλις στο 11,3 % των αιτήσεων χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας παγκοσμίως.

1.9.

Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι η ΕΕ υπολείπεται των ΗΠΑ και της Ασίας ως προς το επιχειρηματικό πνεύμα. Το επιχειρηματικό πνεύμα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της ανώτατης εκπαίδευσης. Συνεπώς, το επιχειρηματικό πνεύμα πρέπει να κατέχει εξέχουσα θέση καθόλη τη διάρκεια της διαδικασίας, από την καινοτομία στη βασική έρευνα και την εφαρμοσμένη έρευνα έως την εμπορία μιας νέας τεχνολογίας.

1.10.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (ΕΣΚ) και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ), με τις κοινότητες γνώσης και καινοτομίας (ΚΓΚ) του, θεωρούνται πολύτιμοι εταίροι και εργαλεία σε αυτήν την «επιτάχυνση της αξιοποίησης της Ε&Κ» και στον αναπροσανατολισμό της εστίασης της Ε&Κ της ΕΕ προς τη δημιουργία ρηξικέλευθων καινοτομιών που ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες ανάγκες των πολιτών και των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα σε σχέση με τις μείζονες κοινωνικές προκλήσεις. Το μέσο Αccelerator του ΕΣΚ προσφέρει σημαντικά ενωσιακά κονδύλια για καινοτόμες ευρωπαϊκές νεοφυείς επιχειρήσεις με υψηλό δυναμικό ανάπτυξης, ενώ το ΕΙΤ εξ ορισμού επιδιώκει την αριστεία στην έρευνα για καινοτομίες τεχνολογικής ώθησης στα ΚΓΚ του· επομένως, τόσο το ΕΣΚ όσο και το ΕΙΤ είναι σημαντικοί εταίροι για την επιτάχυνση της αξιοποίησης της Ε&Κ.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη να ενσωματωθεί η αρχή της επιστημονικής και ηθικής ακεραιότητας, ούτως ώστε να αποτραπούν απώλειες που αφορούν την ανθρώπινη υγεία, τα χρήματα και την επιστημονική αποτυχία.

1.12.

Η Ευρώπη υπολείπεται ιδιαίτερα των ΗΠΑ και της Ασίας σε ό,τι αφορά την ταχύτητα μετατροπής των αποτελεσμάτων Ε&Α σε καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή, στην πολιτική της για την ΕΤΚ, να επιδιώξει τόσο την επίτευξη «αριστείας» όσο και «ταχύτητας».

1.13.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να στοχεύσει, στη νέα στρατηγική της για την Ε&Κ, σε ισορροπημένα χαρτοφυλάκια:

—	Ε&Α/Ε&Κ στον τομέα της βιομηχανικής παραγωγής και του κλάδου υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας·

—	καινοτομιών βασισμένων στην έλξη από την αγορά (καινοτομία βασισμένη στη ζήτηση), καθώς και καινοτομιών τεχνολογικής ώθησης.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι ένα νέο όραμα για το θεματολόγιο του ΕΧΕ, καθώς και η ανανέωσή του, αποτελούν βασικά στοιχεία του εγγράφου. Συνεπώς, το έγγραφο αποδεικνύει ότι ο νέος ΕΧΕ δεν είναι απλώς «μια από τα ίδια», αλλά μια αληθινή «Νέα Συμφωνία» για την ΕΤΚ της ΕΕ. Βασική πτυχή της «Νέας Συμφωνίας» είναι ο στόχος μαζικής αύξησης του αντικτύπου της καινοτομίας στην οικονομία και την κοινωνία. Με αυτήν τη «Νέα Συμφωνία», η ΕΕ-27 δεσμεύεται σαφώς να σταματήσει τη συνεχή απώλεια εδάφους έναντι της Κίνας και της Νότιας Κορέας στη βασική έρευνα, καθώς και στην εφαρμοσμένη έρευνα, στις αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας, στα προϊόντα και τις υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας. Η «Νέα Συμφωνία» έχει ως στόχο να εκπαιδεύσει και να καταρτίσει ακόμα καλύτερα τους Ευρωπαίους πολίτες σε όλα τα είδη Ε&Α, καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, και συνεπώς να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό καινοτομίας της ευρωπαϊκής κοινωνίας.

2.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που έχει ως σκοπό να αυξηθεί ο αντίκτυπος της καινοτομίας στην οικονομία και την κοινωνία. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών είναι καταλύτης για την κοινωνική καινοτομία. Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών είναι αναγκαία σήμερα περισσότερο από ποτέ — και η αληθινή κοινωνική καινοτομία λαμβάνει χώρα μόνον όταν συμμετέχει η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών (2).

2.3.

Η Ασία, ειδικότερα η Κίνα και η Κορέα, βελτίωσε σε τεράστιο βαθμό τις επιδόσεις της στον τομέα της ΕΤΚ τα τελευταία 20 χρόνια. Η Κίνα όχι μόνο αύξησε το ποσοστό των δαπανών της για την Ε&Α από 0,55 % (1995) σε 2,2 % (2018), αλλά και ξεπέρασε την ΕΕ στον συνολικό προϋπολογισμό που δαπανάται για την Ε&Α, δαπανώντας 496 δισ. USD το 2017, ενώ η ΕΕ δαπάνησε 430 δισ. USD. Σύμφωνα με τον πίνακα αποτελεσμάτων για τις βιομηχανικές επενδύσεις στην Ε&Α της ΕΕ του 2020, από το 2018 έως το 2019, οι εταιρείες της ΕΕ αύξησαν την Ε&Α κατά 5,6 %, οι εταιρείες των ΗΠΑ κατά 10,8 % και οι κινεζικές εταιρείες κατά 21,0 %.

2.4.

Οι εκθέσεις του πίνακα αποτελεσμάτων του ΟΟΣΑ για την επιστήμη, την τεχνολογία και τη βιομηχανία δείχνουν, μεταξύ άλλων, ότι η ΕΕ υπολείπεται ιδιαίτερα ως προς τις επιχειρήσεις παροχής ψηφιακών υπηρεσιών και τις γνωστές ως ρηξικέλευθες καινοτομίες τεχνολογικής ώθησης. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας ευρωπαϊκής πορείας ψηφιοποίησης, με αξιοποίηση των ευκαιριών για την οικονομία και παράλληλη διασφάλιση των κοινωνικών αξιών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Μια ανθρωποκεντρική εστίαση σε όλες τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη, με σκοπό την ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής προσέγγισης για την πρόοδο (3).

2.5.

Η προώθηση της ανάπτυξης ρηξικέλευθων καινοτομιών (4), με διασφάλιση, παράλληλα, μιας διαδικασίας δίκαιης μετάβασης, αποτελεί μια από τις βασικές προκλήσεις στο εγγύς μέλλον.

2.6.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει πλήρως τη σαφή εστίαση στη διττή μετάβαση, δηλαδή στην ψηφιακή μετάβαση και στην Πράσινη Συμφωνία.

2.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες που καταβάλλονται για την ταχεία αξιοποίηση των αποτελεσμάτων Ε&Κ σε βιώσιμες επιχειρήσεις. Η εξασφάλιση μιας διαδικασίας δίκαιης μετάβασης προς μια περισσότερο πράσινη/φιλική προς το κλίμα Ευρώπη, και ενός δίκαιου ψηφιακού μέλλοντος, με σεβασμό των δικαιωμάτων και των θέσεων των εργαζομένων, όπως περιγράφεται στο έγγραφο, είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η Ε&Κ στηρίζει την οικονομία και την απασχόληση στην ΕΕ.

2.8.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι το έγγραφο για τον νέο ΕΧΕ είναι γενικά σύμφωνο και στηρίζει τους ΣΒΑ. Προωθώντας παράλληλα τη μετάβαση προς μια πιο ανθεκτική ευρωπαϊκή οικονομία, η ανάκαμψη χωρίς αποκλεισμούς και χωρίς να παραγκωνίζεται κανένας Ευρωπαίος είναι σημαντική στη διαδικασία μετάβασης προς μια βιώσιμη ευρωπαϊκή οικονομία (5).

2.9.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επισημάνει ότι είναι σημαντικός ο έξυπνος συνδυασμός των μέσων Ε&Α σε όλα τα επίπεδα (περιφερειακό, εθνικό, ενωσιακό επίπεδο). Η Ε&Α και η καινοτομία θα πρέπει να προωθηθούν με τη χρήση των μεγάλων διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ, καθώς και με άμεσα και έμμεσα μέτρα (π.χ. φορολογικά κίνητρα) για την Ε&Α.

3. Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας σε νέο πλαίσιο

3.1.

Όπως επισημαίνεται στις γενικές παρατηρήσεις μας, η ΕΟΚΕ θεωρεί σαφώς ότι, εάν η στρατηγική της ΕΕ για τον τομέα της ΕΤΚ παραμείνει «μία από τα ίδια», θα συνεχίσει να χάνει έδαφος στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού στον τομέα της ΕΤΚ, ιδίως έναντι της Κίνας, της Κορέας και των ΗΠΑ.

3.2.

3.3.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σχεδιάσει ένα θεματολόγιο για τον τομέα της ΕΤΚ για την ΕΕ, το οποίο θα αποτελεί μια «Νέα συμφωνία».

3.4.

Οι πλέον προηγμένες υποδομές Ε&Κ που τυγχάνουν αποδοτικής διαχείρισης αποτελούν σημαντικό, βασικό ζήτημα για την επιτάχυνση της αξιοποίησης της Ε&Κ.

3.5.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η καθημερινή διαχείριση αυτών των υποδομών Ε&Κ θα μπορούσε να καταστεί πιο επαγγελματική. Η χρήση ορισμένων από αυτές τις ακριβές υποδομές Ε&Κ είναι σχετικά χαμηλή: ορισμένες από αυτές έχουν χρήση κάτω του 25 % των ετήσιων ωρών εργασίας.

3.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις πρωτοβουλίες ανοικτής επιστήμης (EOSC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

3.7.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι οι τεχνολογίες που αναφέρονται στο έγγραφο είναι πολύ σημαντικές βασικές τεχνολογίες στρατηγικής σημασίας για την ΕΕ, και προτείνει να προστεθούν οι ακόλουθες βασικές τεχνολογίες και τομείς:

—	Ψηφιακά επιχειρηματικά μοντέλα·

—	Τεχνολογίες για την παραγωγή αγαθών και τροφίμων·

—	Κλινική έρευνα, φαρμακευτικός και βιοτεχνολογικός τομέας·

—	Διαστημικές τεχνολογίες·

—	Καθαρό νερό και αποχέτευση.

3.8.

Τα ψηφιακά επιχειρηματικά μοντέλα είναι σήμερα οι ταχύτερα αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις στον κόσμο και θα συνεχίσουν να είναι τα επόμενα χρόνια. Αρκεί να εξετάσουμε το ηλεκτρονικό εμπόριο (π.χ. Amazon), τη Βιομηχανία 4.0, την ηλεκτρονική τραπεζική, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα (π.χ. Facebook), την ηλεκτρονική ασφάλεια κ.λπ.

3.9.

3.10.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η έρευνα στην ΕΕ υστερεί σε επιδόσεις όσον αφορά τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Η Ασία αύξησε το ποσοστό της στις αιτήσεις χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας παγκοσμίως. Το 2019, στην Ασία υποβλήθηκε το 65 % των αιτήσεων χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας παγκοσμίως. Το ποσοστό της Ευρώπης στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας έχει μειωθεί και σήμερα ανέρχεται στο 11,3 % των αιτήσεων χορήγησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας παγκοσμίως.

3.11.

Άλλα σημαντικά θέματα Ε&Κ περιλαμβάνουν (χωρίς να περιορίζονται σε αυτά) την παραγωγή αγαθών (που αποτελούσε ανέκαθεν και εξακολουθεί να αποτελεί το προπύργιο της ΕΕ), την τεχνολογία των πληροφοριών (ΤΠ), το λογισμικό και την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) και τη μεσαία τεχνολογία.

3.12.

Οι περισσότερες θέσεις εργασίας στην ΕΕ εξακολουθούν να υπάρχουν στον τομέα της μεσαίας τεχνολογίας (η οποία, ομοίως, αποτελούσε ανέκαθεν το προπύργιο της ΕΕ). Η υψηλή τεχνολογία είναι φυσικά σημαντική, αλλά υπάρχουν πολλές δυνατότητες ανάπτυξης και απασχόλησης και στον τομέα της μέσης τεχνολογίας.

3.13.

Η κρίση του κορονοϊού συνιστά σοβαρή πρόκληση για την ανθρωπότητα, και θα πρέπει να ληφθούν όλα τα δυνατά μέτρα για να αναπτυχθούν εμβόλια και θεραπείες για την COVID-19. Η παρούσα κρίση έχει αποκαλύψει διάφορα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν προκειμένου να αποτραπούν παρόμοιες πανδημίες στο μέλλον, ιδίως όσον αφορά τη σχέση μας με τον φυσικό κόσμο και τα ζώα. Η ευρωπαϊκή Ε&Κ πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό, τη διερεύνηση και την επίλυση αυτών των ζητημάτων. Από την άλλη πλευρά, η κρίση δεν θα πρέπει να αποτελεί τη μόνη κατευθυντήρια γραμμή για τη μακροπρόθεσμη στρατηγική Ε&Κ της ΕΕ.

3.14.

Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι η ΕΕ υπολείπεται των ΗΠΑ και της Ασίας ως προς το επιχειρηματικό πνεύμα. Το επιχειρηματικό πνεύμα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της ανώτατης εκπαίδευσης. Συνεπώς, το επιχειρηματικό πνεύμα πρέπει να κατέχει εξέχουσα θέση καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, από την καινοτομία στη βασική έρευνα και την εφαρμοσμένη έρευνα έως την εμπορία μιας νέας τεχνολογίας. Το επιχειρηματικό πνεύμα πρέπει να αποτελεί βασική ικανότητα στο σύνολο του τομέα της ΕΤΚ της ΕΕ και, συνεπώς, φυσικά, και στον νέο ΕΧΕ.

4. Προοπτική: ένας ισχυρότερος Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας για το Μέλλον

4.1.

Η ανακοίνωση αφιερώνει ορισμένες παραγράφους σε νέους κοινούς χάρτες πορείας για την τεχνολογία, μια νέα βιομηχανική στρατηγική και βασικές μελλοντικές τεχνολογίες για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί και πάλι να επισημάνει ότι όλα αυτά τα θέματα πρέπει να εξεταστούν σε στενή σχέση με τους ΣΒΑ. Με άλλα λόγια, η Ε&Α πρέπει να προωθηθεί ιδίως στο πλαίσιο του νέου ΕΧΕ και των κοινών χαρτών πορείας για την τεχνολογία, όπου μπορεί να υποστηριχθεί οποιοσδήποτε από τους 17 τομείς των ΣΒΑ. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι ο εποικοδομητικός κοινωνικός διάλογος και ο διάλογος με τους πολίτες σε όλα τα επίπεδα θα συμβάλει στην επιτυχημένη υλοποίηση της στρατηγικής.

4.2.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά την ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα της ΕΤΚ στο εσωτερικό της ΕΕ. Οποιοδήποτε κράτος μέλος της ΕΕ είναι απλώς υπερβολικά μικρό για να ανταγωνιστεί τις μεγάλες χώρες που διεξάγουν έρευνα, όπως οι ΗΠΑ ή η Κίνα. Τα επιμέρους κράτη μέλη δεν διαθέτουν «οικονομίες κλίμακας», οι οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές ειδικά για τις μεγάλες ρηξικέλευθες καινοτομίες. Τα επιτεύγματα της Ευρώπης στην επιστήμη και την τεχνολογία είναι σημαντικά, και οι προσπάθειες που καταβάλλονται στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η Ευρώπη φιλοξενεί ορισμένους από τους πλέον εξέχοντες ερευνητές σε διάφορους επιστημονικούς κλάδους, και ιδίως σε φυσική, μαθηματικά, χημεία και μηχανική. Η επιστημονική έρευνα στην Ευρώπη υποστηρίζεται από τη βιομηχανία, από τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και από διάφορα επιστημονικά ιδρύματα. Τα αποτελέσματα της ευρωπαϊκής επιστημονικής έρευνας συγκαταλέγονται σταθερά μεταξύ των καλύτερων στον κόσμο. Ενώ η συνεργασία αποτελεί βασικό στοιχείο για την αποδοτική καινοτομία με σκοπό τη δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών, ο ανταγωνισμός αποτελεί τη μεγαλύτερη κινητήρια δύναμη για την καινοτομία στην παγκόσμια οικονομία. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά να δημιουργηθεί ένα ισορροπημένο χαρτοφυλάκιο συνεργασίας, καθώς και ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών στη «Νέα Συμφωνία» της ΕΕ για την ΕΤΚ.

4.3.

5. Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της Ε&Κ στην οικονομία

5.1.

Η ανακοίνωση αναφέρει ότι «Η ΕΕ υπολείπεται των κύριων ανταγωνιστών της σε παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά την ένταση Ε&Α των επιχειρήσεων, ιδίως στους τομείς υψηλής τεχνολογίας, και όσον αφορά την επέκταση των καινοτόμων ΜΜΕ, με αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα. (…) Η απελευθέρωση των επενδύσεων στην καινοτομία στον τομέα των επιχειρήσεων, των υπηρεσιών και στον δημόσιο τομέα είναι καίριας σημασίας για την αντιστροφή της εν λόγω τάσης, καθώς και για την ενίσχυση της βιομηχανικής και τεχνολογικής κυριαρχίας της Ευρώπης. Η ΕΕ πρέπει να αξιοποιήσει πλήρως τα άριστα αποτελέσματα που επιτυγχάνει στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας για να υποστηρίξει την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση της ενωσιακής οικονομίας». Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται αυτήν τη θέση, αλλά επιθυμεί να τονίσει ότι η ψηφιακή μετάβαση ειδικότερα χρειάζεται μια υπεύθυνη προσέγγιση ως προς την ΕΤΚ. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την πλήρη στήριξή της προς την ενωσιακή στρατηγική της αναζήτησης αξιόπιστης και ανθρωποκεντρικής τεχνητής νοημοσύνης, και επαναλαμβάνει την έκκλησή της για υιοθέτηση μιας προσέγγισης ελέγχου της τεχνητής νοημοσύνης από τον άνθρωπο, όπως ζήτησε ήδη στην πρώτη γνωμοδότησή της για την τεχνητή νοημοσύνη το 2017 (6).

5.2.

Η Ευρώπη υπολείπεται σημαντικά των ΗΠΑ και της Ασίας σε ό,τι αφορά την ταχύτητα μετατροπής των αποτελεσμάτων Ε&Α σε καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή, στην πολιτική της για την ΕΤΚ, να επιδιώξει τόσο την επίτευξη «αριστείας» όσο και «ταχύτητας».

5.3.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ασφαλώς ότι η ανακοίνωση αναγνωρίζει την ανάγκη να δοθεί προσοχή στην αξιοποίηση της Ε&Κ σε βιώσιμα προϊόντα και στην αλυσίδα καινοτομίας. Ωστόσο, η πλειονότητα των δράσεων και των μέτρων που προτείνονται στο έγγραφο εξακολουθούν να επικεντρώνονται στην πλευρά των εισροών της αλυσίδας καινοτομίας (ανώτατη εκπαίδευση, ερευνητικές σταδιοδρομίες για ταλαντούχα άτομα, περισσότερη χρηματοδότηση για δημόσια και βασική έρευνα κ.λπ.).

5.4.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιδιώξει μια σταθερή ισορροπία μεταξύ της εστίασης στην πλευρά των εισροών της αλυσίδας καινοτομίας και της εστίασης στην πλευρά των εκροών.

5.5.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει περαιτέρω τις καινοτομίες έλξης της αγοράς, για παράδειγμα:

—	προωθώντας τις έννοιες του κύριου χρήστη·

—	επενδύοντας σε συστηματικές μελέτες κοινωνικής καινοτομίας για την πρόβλεψη της έγκαιρης εκτίμησης και αποδοχής των νέων προϊόντων και υπηρεσιών από την κοινωνία.

6. Κλάδοι υπηρεσιών

6.1.

Οι διαδικασίες βιομηχανικής παραγωγής μπορούν να αυτοματοποιηθούν σε μεγάλο βαθμό, ώστε να μπορούν να παράγουν πολύ μεγάλα μεγέθη παρτίδας με χαμηλό κόστος εργατικού δυναμικού και παγκοσμίως ανταγωνιστικό κόστος παραγωγής, ακόμα και με τα υψηλά ωρομίσθια της Ευρώπης. Όσον αφορά τους κλάδους υπηρεσιών, αυτή η κατάσταση είναι ακόμα πιο περίπλοκη. Τα επιχειρηματικά μοντέλα ψηφιακών υπηρεσιών μπορούν, και αυτά, να αυτοματοποιηθούν σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, οι υπηρεσίες προσωπικής φροντίδας, όπως κούρεμα, μασάζ κ.λπ., δεν μπορούν να αυτοματοποιηθούν. Για όλους αυτούς τους λόγους, η ΕΕ θα ήταν σκόπιμο να επιδιώξει, στη νέα της στρατηγική για την Ε&Κ, ένα ισορροπημένο χαρτοφυλάκιο βιομηχανικής παραγωγής και κλάδων υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας.

7. Εμβάθυνση του πλαισίου για τις ερευνητικές σταδιοδρομίες

7.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα μέτρα που προτείνονται στην ανακοίνωση για την ενίσχυση της τεχνολογικής και επιστημονικής αριστείας και της κινητικότητας των ερευνητών νεαρής ηλικίας, αλλά ενθαρρύνει επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εντείνει τα μέτρα για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας των ερευνητών νεαρής ηλικίας και των φορέων καινοτομίας. Αυτό θα συνεπαγόταν καλύτερες προοπτικές σταδιοδρομίας για τους ερευνητές καθώς και υψηλότερους μισθούς, ιδίως για τους ερευνητές που βρίσκονται στην αρχή της σταδιοδρομίας τους. Επιπλέον, η σύνδεση των πανεπιστημίων με οικονομικούς παράγοντες για τη διασφάλιση του μετασχηματισμού της καινοτομίας σε εμπορεύσιμα προϊόντα φαίνεται ότι είναι εποικοδομητική. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη δημιουργία ενός ενιαίου μητρώου ερευνητών και φορέων καινοτομίας της ΕΕ με βασικά δεδομένα επαγγελματικής έρευνας για τη στενότερη σύνδεση των ερευνητών και των φορέων καινοτομίας της ΕΕ.

7.2.

Βασικές ικανότητες και βασικές νοοτροπίες καινοτομίας, νέες τεχνολογίες μάθησης και διδασκαλίας, εξατομικευμένη κατάρτιση.

7.2.1.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί και πάλι να επισημάνει ότι δεν είναι μόνο οι βασικές τεχνολογίες στρατηγικής σημασίας που είναι ιδιαίτερα σημαντικές, αλλά ότι οι βασικές ικανότητες των εργαζομένων και οι νοοτροπίες καινοτομίας σε όλες τις επιχειρήσεις της ΕΕ είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικές για την ευημερία της ΕΕ.

7.2.2.

Το ακόλουθο στοιχείο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το νέο θεματολόγιο του ΕΧΕ, το νέο θεματολόγιο της Ε&Κ και το νέο «Σύμφωνο για την Έρευνα και την Καινοτομία στην Ευρώπη»: προώθηση μιας νοοτροπίας καινοτομίας και μιας νοοτροπίας επιχειρηματικότητας στις επιχειρήσεις της ΕΕ, τόσο για τη διοίκηση όσο και για όλους τους εργαζομένους, για παράδειγμα με την προσφορά κατάλληλων προγραμμάτων κατάρτισης κ.λπ. στους εργαζομένους.

8. Συμμετοχή των πολιτών

8.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη δήλωση που περιλαμβάνεται στην ανακοίνωση ότι «η συμμετοχή των πολιτών, των τοπικών κοινοτήτων και της κοινωνίας των πολιτών θα αποτελέσει κεντρικό στοιχείο του νέου ΕΧΕ με σκοπό την ενίσχυση της επίδρασης στην κοινωνία και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην επιστήμη». Η ΕΟΚΕ εξηγεί τη στήριξή της στην προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία βασίζεται στην ιδέα ότι «οι ερευνητικοί οργανισμοί και η βιομηχανία θα πρέπει να επιτύχουν τη συμμετοχή των πολιτών στις τεχνολογικές επιλογές».

8.2.

Οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, όπως οι οργανώσεις καταναλωτών, οι ΜΚΟ κ.λπ., θα πρέπει να συμμετέχουν ως ενεργοί εταίροι στις ευρωπαϊκές διαδικασίες και τα έργα Ε&Κ, ιδίως όταν η έρευνα επηρεάζει τα άτομα ή τον σκοπό που εκπροσωπούν. Η συμμετοχή αυτών των εταίρων σε αρχικό στάδιο θα προωθήσει τη δέσμευση, την κατανόηση, την οικειοποίηση και την αποδοχή της καινοτομίας, και θα υποστηρίξει τις διαδικασίες δίκαιης μετάβασης που είναι αναγκαίες, ειδικά για τις ρηξικέλευθες καινοτομίες. Αυτό θα βοηθήσει επίσης τους ερευνητές να κατανοήσουν τον αντίκτυπο των καινοτομιών τους στην ευρύτερη κοινωνία και θα τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις σε αρχικό στάδιο της διαδικασίας. Για τον λόγο αυτόν, η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης μια πολυεπιστημονική προσέγγιση σε ορισμένους τομείς έρευνας, όπου υπάρχει αντίκτυπος σε πολλαπλούς τομείς έρευνας. Ένας από αυτούς τους τομείς είναι και πάλι η τεχνητή νοημοσύνη, όπου η ΕΟΚΕ ζητεί να συνεισφέρουν οι τομείς των ανθρωπιστικών, νομικών και οικονομικών επιστημών, της ηθικής, της ψυχολογίας κ.λπ. στην Ε&Κ της τεχνητής νοημοσύνης, πέραν του καθαρά τεχνικού στοιχείου (7).

8.3.

Η οικονομία της ΕΕ βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εξαγωγές των αγαθών και των υπηρεσιών της.

8.4.

Συνεπώς, οι τεχνολογικές επιλογές θα πρέπει να βασίζονται στις προτιμήσεις των πολιτών της ΕΕ για αγαθά και υπηρεσίες, αλλά και σε εκείνες των υπολοίπων από τα 7,8 δισεκατομμύρια ανθρώπων στον κόσμο. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προωθήσει ιδιαίτερα την Ε&Κ σε σχέση με την επίτευξη των ΣΒΑ των Ηνωμένων Εθνών.

8.5.

Όπως επισημαίνεται στις γενικές παρατηρήσεις μας, η σημασία της ΕΤΚ πρέπει να γίνει περισσότερο γνωστή στους πολιτικούς, τα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία.

8.6.

Συνεπώς, είναι επίσης σημαντικό να αναπτυχθούν έξυπνα μέσα και στρατηγικές για τη γνωστοποίηση της σημασίας του τομέα της ΕΤΚ, αλλά και των αποτελεσμάτων του, στο πλαίσιο της ανακοίνωσης και της νέας στρατηγικής της ΕΕ για την ΕΤΚ.

9. Διακυβέρνηση του νέου ΕΧΕ

9.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι ένα διαφανές σύστημα παρακολούθησης (πίνακας αποτελεσμάτων ΕΧΕ) θα είναι ουσιαστικής σημασίας για την παρακολούθηση των επιδόσεων της ΕΕ στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού στον τομέα της ΕΤΚ. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της ανάγκης για νέα διακυβέρνηση στον τομέα της έρευνας, ώστε να αρθούν τα διοικητικά και ρυθμιστικά εμπόδια για την καινοτομία.

Βρυξέλλες, 24 Μαρτίου 2021.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Προτάσεις της ΕΟΚΕ για την ανασυγκρότηση και την ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19: «Η ΕΕ οφείλει να πορευθεί με πυξίδα την αρχή σύμφωνα με την οποία η εικόνα που προβάλλει αντικατοπτρίζει μια κοινότητα με κοινό πεπρωμένο» (ΕΕ.C 311 της 18.9.2020, σ. 1), σημείο 5.3.1.

(2) Προτάσεις της ΕΟΚΕ για την ανασυγκρότηση και την ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19: «Η ΕΕ οφείλει να πορευθεί με πυξίδα την αρχή σύμφωνα με την οποία η εικόνα που προβάλλει αντικατοπτρίζει μια κοινότητα με κοινό πεπρωμένο», ΕΕ.C 311 της 18.9.2020, σ. 1 σημείο 6.8.

(3) ΕΕ C 364 της 28.10.2020, σ. 101.

(4) Clayton M. Christensen, The Innovator's Dilemma — When New Technologies Cause Great Firms to Fail, 2016.

(5) Προτάσεις της ΕΟΚΕ για την ανασυγκρότηση και την ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19: «Η ΕΕ οφείλει να πορευθεί με πυξίδα την αρχή σύμφωνα με την οποία η εικόνα που προβάλλει αντικατοπτρίζει μια κοινότητα με κοινό πεπρωμένο» (ΕΕ.C 311 της 18.9.2020, σ. 1), σημείο 5.3.1.

(6) ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 1.

(7) ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 1.