Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — “Ένα νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία — Για μια πιο καθαρή και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη”»

[COM(2020) 98 final]

(2020/C 364/13)

Εισηγητής:	ο κ. Antonello PEZZINI
Συνεισηγητής:	ο κ. Cillian LOHAN

Αίτηση γνωμοδότησης	Επιτροπή, 22.4.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	25.6.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	16.7.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	553
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	215/2/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) είναι πεπεισμένη ότι η βιωσιμότητα αποτελεί έναν από τους πυλώνες ανάπτυξης της Ευρώπης του μέλλοντος, μέσω προσεκτικής και χωρίς αποκλεισμούς μετάβασης η οποία στηρίζεται στο πνεύμα της κυκλικής οικονομίας.

1.2.

Η μετάβαση της ευρωπαϊκής οικονομίας στην κυκλικότητα είναι εξαρτημένη από το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο στο οποίο αναγκάζεται να αναπτυχθεί επί του παρόντος, ωστόσο οι προκλήσεις της υγειονομικής κρίσης πρέπει να μετατραπούν σε ευκαιρία για αναγέννηση, πάνω σε νέες βάσεις, με προϋποθέσεις για την επίσπευση του σχεδιασμού των νέων κυκλικών διαδικασιών.

1.3.

Το νέο πνεύμα που διέπει την κυκλική οικονομία θα πρέπει να είναι η ευκαιρία να επιταχυνθεί, με νέα κριτήρια, η έννοια του πλούτου των εδαφικών οντοτήτων, ώστε να υπερβαίνει το ΑΕγχΠ (1).

1.4.

Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη διάδοση ενός «πνεύματος κυκλικότητας» μέσω της εκπαίδευσης, της ανάπτυξης ικανοτήτων και μέσω αυξημένης ευθύνης, ώστε να ενθαρρυνθούν οι πολίτες να προσαρμοστούν και να αλλάξουν τις συνήθειες και τις καθημερινές συμπεριφορές τους.

1.5.

Η Ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών για την κυκλική οικονομία (ECESP) αξίζει να ενισχυθεί και θα μπορούσε να υποστηρίξει διάφορες πολιτικές πρωτοβουλίες που θα βοηθήσουν στη διευκόλυνση της μετάβασης στην κυκλικότητα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προτάσεις του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία (CEAP) και θεωρεί ότι τα μεταβατικά μέτρα πρέπει να ληφθούν δεόντως υπόψη κατά την κατάρτιση σχεδίων για την οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση, μετά την ολέθρια κατάσταση που προκάλεσε η νόσος COVID-19.

1.7.

Είναι αναγκαίο να αναγνωριστεί η συμπληρωματικότητα που υπάρχει μεταξύ των κλιματικών αλλαγών, των πολιτικών της κυκλικής οικονομίας και της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων και να καταφανεί η κυκλικότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ειδικά στους τομείς των κατασκευών και των μεταφορών, χωρίς να παραβλέπεται η στήριξη των γεωργικών διαδικασιών και του συστήματος τροφίμων, τα οποία είναι απαραίτητα για τη μείωση των αποβλήτων.

1.8.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι το προτεινόμενο σύμφωνο δεξιοτήτων και απασχόλησης, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+, αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία για την εφαρμογή των προβλεπόμενων προγραμμάτων.

1.9.

Η πρακτική του οικολογικού σχεδιασμού πρέπει να συνεχίσει να επεκτείνεται, βελτιώνοντας τη διάρκεια ζωής των προϊόντων και την προγραμματισμένη ανάκτηση των συστατικών στοιχείων, και να λειτουργήσει ως κίνητρο για μια δυναμική αγορά δευτερογενών πρώτων υλών η οποία θα βασίζεται σε νομικά δεσμευτικές παρεμβάσεις, με υποχρεωτικές διατάξεις για την ανακύκλωση και την ψηφιακή ιχνηλάτηση.

1.10.

Η Επιτροπή, όπως έχει συμβεί ήδη με τα «προϊόντα που καταναλώνουν ενέργεια», θα πρέπει, σε συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους κλάδους, να προχωρήσει στην έκδοση κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων που θα καθορίζουν τα χαρακτηριστικά νέων προϊόντων τα οποία μπορούν να γίνουν θρεπτικές ουσίες για άλλα προϊόντα.

1.11.

Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στη διαδικασία τυποποίησης των τυπικών χαρακτηριστικών των βιώσιμων προϊόντων, με αφετηρία τους τομείς υψηλής έντασης πόρων, στο πλαίσιο του συστήματος «ποιότητα και συμμόρφωση», που περιλαμβάνει την αξιολόγηση της συμμόρφωσης, και πρέπει επίσης να γίνεται ευρύτερη χρήση πράσινων δημόσιων συμβάσεων και να λαμβάνεται υπόψη η πιστοποίηση των δευτερογενών πρώτων υλών.

1.11.1

Οι εθνικοί φορείς τυποποίησης, σε συνεργασία με ευρωπαϊκούς φορείς (2), θα πρέπει, το συντομότερο δυνατό, να αναπτύξουν πρακτικές αναφοράς (PdR) (3) και εναρμονισμένα πρότυπα, για να διευκολύνουν τη μετάβαση στη νέα οικονομία λειτουργικότητας.

1.12.

Η πρακτική εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας θα απαιτήσει ισχυρή συνεργασία των ενδιαφερόμενων μερών, και η ΕΟΚΕ ζητεί σαφείς πολιτικές και χρηματοδοτική στήριξη, ιδίως στον τομέα της διαφήμισης, προκειμένου αυτός να απολέσει τον εντόνως καταναλωτικό χαρακτήρα του και να προωθήσει, στο πλαίσιο των κανόνων της ελεύθερης αγοράς, τις πτυχές της ανθεκτικότητας των προϊόντων και της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης.

1.13.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί καθοριστικής σημασίας την παροχή καλύτερων πληροφοριών και δεδομένων στους καταναλωτές σχετικά με τη διαχείριση των προϊόντων, την ιχνηλασιμότητα και τη διαφάνεια, με αξιοποίηση, μεταξύ άλλων, των ιδιαιτεροτήτων των προϊόντων και των ψηφιακών τεχνολογιών, ώστε να διευκολύνεται η ροή πληροφοριών σχετικά με τη σύνθεση και τις δυνατότητες επισκευής.

1.14.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο να προωθηθούν, μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων, συγκεκριμένες δοκιμές διαδικασιών της κυκλικής οικονομίας σε διάφορους τομείς, σε σημαντικό αριθμό ευρωπαϊκών πόλεων, κέντρων γεωργικών τροφίμων και αγροτικών περιοχών, προκειμένου να αξιοποιηθούν σημαντικές εμπειρίες στις αλυσίδες παραγωγής και κατανάλωσης οι οποίες θα χρησιμοποιηθούν ως ορθές πρακτικές.

1.15.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να δοθεί σημαντικό περιθώριο στους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, σε επίπεδο εδαφικής εγγύτητας, ώστε να διαδραματίσουν καίριο ρόλο ανταποκρινόμενοι στις νέες ευκαιρίες, μέσω της ανάπτυξης συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, της δημιουργίας παραδειγμάτων «εδαφικής κοινωνικής ευθύνης» (4) και κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων με βάση τις αρχές της κυκλικότητας.

1.16.

Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητεί όλες οι προτεινόμενες δράσεις να υπόκεινται σε κατάλληλες εκτιμήσεις επιπτώσεων που θα λαμβάνουν υπόψη τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.

2.   Κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο για μια ευρωπαϊκή κυκλική οικονομία

2.1.

Οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές σε ολόκληρο τον κόσμο συνειδητοποιούν ολοένα και περισσότερο τη ζημιά που προκαλούν στη βιώσιμη ανάπτυξη τα γραμμικά οικονομικά μοντέλα που έχουν υιοθετηθεί μέχρι τώρα, τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα κατανάλωσης υλικών και πόρων, χρήση τεχνικών προγραμματισμένης σταδιακής αχρήστευσης των προϊόντων και κίνητρα αγοράς κάθε νέας έκδοσης των προϊόντων.

2.2.

Το 2019, εξορύχτηκαν και υποβλήθηκαν σε επεξεργασία πάνω από 92 δισεκατομμύρια τόνοι υλικών, συμβάλλοντας περίπου στο ήμισυ των παγκόσμιων εκπομπών CO2 (5) και δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη υγεία.

2.2.1

Περισσότερο από το 90 % της απώλειας βιοποικιλότητας παγκοσμίως οφείλεται στην εξόρυξη και την επεξεργασία των πόρων (6).

2.2.2

Περίπου 20 % των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου οφείλονται στην εξόρυξη και την επεξεργασία μετάλλων και μεταλλικών ορυκτών (7).

2.2.3

Επιπλέον, η ΕΕ είναι υποχρεωμένη να εισάγει, με σημαντικό κόστος, το μεγαλύτερο μέρος των πρώτων υλών που χρειάζεται.

2.3.

Η κυκλική οικονομία, η οποία προωθεί: — την κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη των επιχειρήσεων· — νέα ποιοτική απασχόληση σε τοπικό επίπεδο· — τη διάθεση των αποβλήτων· — τη συνεχή και ασφαλή χρήση των φυσικών πόρων· — ένα κυκλικό σύστημα σχεδιασμού-παραγωγής-διανομής-κατανάλωσης· — τον επαναχαρακτηρισμό και την επαναχρησιμοποίηση των καταλοίπων στο τέλος του κύκλου ζωής· είναι ικανή να αναπτύξει μια λειτουργική οικονομία, η οποία μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη στην κοινωνία.

2.4.

Προς το παρόν, μόνο το 8,6 % των δραστηριοτήτων παγκοσμίως διεξάγονται με κυκλικό τρόπο. Ωστόσο, η μετάβαση προς τη συγκεκριμένη διάσταση απαιτεί στενή συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.

2.5.

Η μετάβαση σε κυκλικές διαδικασίες της ευρωπαϊκής οικονομίας είναι εξαρτημένη από το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο στο οποίο αναγκάζεται να αναπτυχθεί επί του παρόντος, σε μια περίοδο που η πανδημία του κορονοϊού έχει προκαλέσει τη χειρότερη οικονομική ύφεση μετά τη Μεγάλη Ύφεση του 1929.

2.5.1

Λόγω της νόσου COVID-19, οι εταιρείες βρίσκονται αντιμέτωπες με απώλεια εσόδων και διακόπτουν τις αλυσίδες εφοδιασμού, ενώ εξαπλώνεται παντού το φαινόμενο του κλεισίματος εργοστασίων και της ανεργίας.

2.6.

Το υφιστάμενο τρίπτυχο κινδύνων —ανεξέλεγκτες πανδημίες, ανεπαρκή οπλοστάσια της οικονομικής πολιτικής και «μαύροι κύκνοι» της γεωπολιτικής (δηλαδή, τα εντελώς απρόβλεπτα γεγονότα)— θα μπορούσαν να ωθήσουν την παγκόσμια οικονομία σε συνεχή ύφεση, ενώ όλοι οι τομείς της ευρωπαϊκής κοινωνίας αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι για μια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη απαιτούνται μέθοδοι που να λαμβάνουν ταυτόχρονα υπόψη την τεχνολογική διάσταση, την αύξηση της παραγωγικότητας και την αποτελεσματικότερη χρήση των πόρων.

2.7.

Από την άλλη πλευρά, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μπορούν να μετατραπούν σε σπουδαία ευκαιρία για επανεκκίνηση, μέσω ώθησης στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης, σε νέες βάσεις, θέτοντας τις προϋποθέσεις για να επισπευσθεί ο σχεδιασμός των νέων κυκλικών διαδικασιών.

2.8.

Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένως διατυπώσει τη γνώμη της σχετικά με την ανάγκη για μια βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Από κοινού με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχει δρομολογήσει την ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών για την κυκλική οικονομία (ECESP) (8), υπογραμμίζοντας ότι «υπάρχουν προφανή εμπόδια που παρακωλύουν την επίτευξη μιας κυκλικής οικονομίας, παρά τα μέχρι στιγμής επιτεύγματα.»

2.9.

Όπως τόνισε η ομάδα συντονισμού της πλατφόρμας ECESP, η μετάβαση προς μια χωρίς αποκλεισμούς, κλιματική ουδέτερη και κυκλική οικονομία πρέπει να ξεκινήσει άμεσα. (9)

2.10.

Στις 6 Απριλίου 2020 η ΕΟΚΕ εξέδωσε κοινή δήλωση στην οποία υπογραμμίζεται ότι σε αυτή την περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας, μόνο ένα συνολικό ευρωπαϊκό σχέδιο οικονομικής ανάκαμψης θα δώσει τη δυνατότητα να αντιμετωπιστεί η πανδημία COVID-19 και να οικοδομηθεί εκ νέου μια πιο βιώσιμη ευρωπαϊκή οικονομία.

3.   Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

3.1.

Στο νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία (CEAP) παρουσιάζεται μια σειρά νέων πρωτοβουλιών που αφορούν τον πλήρη κύκλο σχεδιασμού και ζωής των προϊόντων που θα επιτρέπουν στους πολίτες και τις επιχειρήσεις να συμμετέχουν πλήρως στην κυκλική οικονομία.

3.2.

Στο πλαίσιο της βιομηχανικής στρατηγικής της ΕΕ, προτείνονται μέτρα σχετικά με τα ακόλουθα: — διασφάλιση ότι τα βιώσιμα προϊόντα θα είναι ο κανόνας στην Ένωση, μέσω νομοθετικής πράξης σχετικά με τη στρατηγική για τα βιώσιμα προϊόντα, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα προϊόντα που διατίθενται στην ενωσιακή αγορά έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να διαρκούν περισσότερο· — ενδυνάμωση των καταναλωτών, με πρόσβαση σε αξιόπιστες πληροφορίες, με πραγματικό «δικαίωμα επισκευής»· — έμφαση στους τομείς που χρησιμοποιούν περισσότερους πόρους και έχουν αυξημένο δυναμικό κυκλικότητας, όπως: — ηλεκτρονικά προϊόντα και ΤΠΕ: «Πρωτοβουλία για την κυκλικότητα των ηλεκτρονικών προϊόντων»· — ηλεκτρικές στήλες και οχήματα: νέο κανονιστικό πλαίσιο για τις ηλεκτρικές στήλες· — συσκευασίες: νέες υποχρεωτικές απαιτήσεις που θα καθορίζουν τι επιτρέπεται στην ενωσιακή αγορά· — πλαστικές ύλες: νέες υποχρεωτικές απαιτήσεις σχετικά με το ανακυκλωμένο περιεχόμενο· — κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα: νέα στρατηγική της ΕΕ για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας του τομέα· — κατασκευές και κτίρια: γενική στρατηγική για ένα βιώσιμο δομικό περιβάλλον· — τρόφιμα: νέα νομοθετική πρωτοβουλία για την επαναχρησιμοποίηση, ώστε να αντικατασταθούν οι συσκευασίες και τα επιτραπέζια σκεύη/είδη στις υπηρεσίες εστίασης· — μείωση των αποβλήτων: αποφυγή της παραγωγής αποβλήτων και μετατροπή τους σε ποιοτικούς δευτερογενείς πόρους· — λειτουργική κυκλικότητα για τους πολίτες, τις περιφέρειες και τις πόλεις· — ενίσχυση του ρόλου της τυποποίησης· — οριζόντιες δράσεις: η κυκλικότητα ως προϋπόθεση για την κλιματική ουδετερότητα· — δράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο· — παρακολούθηση της προόδου. Πρόκειται για περίπου 35 δράσεις την τριετή περίοδο μέσα του 2020/μέσα του 2023, με πρωτοβουλίες στον τομέα των ηλεκτρονικών, των αποβλήτων και των υπηρεσιών για τους ανθρώπους και το περιβάλλον.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) είναι πεπεισμένη ότι η βιωσιμότητα αποτελεί έναν από τους πυλώνες ανάπτυξης της Ευρώπης του μέλλοντος και ότι, μέσω προσεκτικής και συμμετοχικής μετάβασης προς μια κυκλική οικονομία, οι πολίτες, οι καταναλωτές, οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι, θα είναι σε θέση, με ισχυρές επενδύσεις, να συμβάλουν όχι μόνο στον σεβασμό του περιβάλλοντος αλλά και στην ανάπτυξη μιας έννοιας ανοικτής και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνίας η οποία διασφαλίζει πόρους για τις μελλοντικές γενιές.

4.1.1

Ειδικότερα, σε σχέση με τις γεωργικές διαδικασίες και το σύστημα τροφίμων μπορούν να προκύψουν σημαντικά οφέλη από την κυκλική οικονομία προκειμένου να μειωθούν τα απόβλητα και να βελτιωθεί η ευημερία των πολιτών.

4.1.2

Θα απαιτηθούν μεγάλες επενδύσεις για την ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών, νέων οργανικών λιπασμάτων και βιομεθανίου.

4.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σειρά των νομοθετικών και πολιτικών μέτρων που προτείνονται στο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία και θεωρεί ότι πρέπει να ληφθούν δεόντως υπόψη τα μέτρα μετάβασης στην κυκλική οικονομία, ειδικά μετά την ολέθρια κατάσταση που προκάλεσε η νόσος COVID-19.

5.   Συνοχή σε ευρωπαϊκό επίπεδο

5.1.

Θεωρούμε ότι είναι αναγκαίο να αναγνωριστεί η συμπληρωματικότητα που υπάρχει μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και των πολιτικών της κυκλικής οικονομίας. Επίσης οι εισροές ενέργειας πρέπει να προέρχονται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και να μην είναι γραμμικές όπως τα ορυκτά καύσιμα.

5.1.1

Η κυκλικότητα στη χρήση της ενέργειας υλοποιείται επίσης μέσω της έμφασης στην εξοικονόμηση και την ενεργειακή απόδοση, οι οποίες καθίστανται ακόμα πιο επιτακτικές στον τομέα των μεταφορών.

5.2.

Θα πρέπει να ενθαρρύνεται σε όλα τα επίπεδα η ανάπτυξη των ικανοτήτων που απαιτούνται για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας. Το προτεινόμενο σύμφωνο δεξιοτήτων και απασχόλησης, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+ αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία για την εφαρμογή των προβλεπόμενων προγραμμάτων.

5.3.

Δεν πρέπει να υποτιμάται ο ρόλος των δημοσίων συμβάσεων στην επίτευξη της εν λόγω μετάβασης. Τα ελάχιστα περιβαλλοντικά κριτήρια (CAM), που ήδη περιλαμβάνονται στις οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις (10), θα πρέπει να καταστούν υποχρεωτικά, με τις κατάλληλες τεχνικές προδιαγραφές (11). Θα πρέπει να παρέχεται στους εργολάβους ειδική κατάρτιση προκειμένου να διασφαλίζεται η παροχή όλων των κυκλικών ευκαιριών και οι ενδεχόμενοι φραγμοί να μην εμποδίζουν τις κυκλικές δημόσιες συμβάσεις.

5.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο οι διάφορες πρωτοβουλίες που θα πρέπει να υλοποιηθούν κατά τους προσεχείς μήνες να εξετάσουν, με σαφήνεια, τρόπους βελτίωσης της κυκλικότητας και της βιωσιμότητας των επενδύσεων, κυρίως στις πιο ευάλωτες χώρες από διαρθρωτική και οικονομική άποψη.

5.4.1

Οι εν λόγω πρωτοβουλίες πρέπει να προωθηθούν σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές και τις κοινωνικές δυνάμεις, με ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία νέων και καλύτερων θέσεων εργασίας.

5.5.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τη σκοπιμότητα της θέσπισης νομικά δεσμευτικών απαιτήσεων για την τόνωση της αγοράς δευτερογενών πρώτων υλών, ιδίως για τις συσκευασίες, τα οχήματα, τα δομικά υλικά και τις μπαταρίες.

5.6.

Ο οικολογικός σχεδιασμός των προϊόντων αποτελεί καθοριστικό στοιχείο για την εφαρμογή κυκλικών διαδικασιών. Το πεδίο εφαρμογής του οικολογικού σχεδιασμού πρέπει να συνεχίσει να διευρύνεται ώστε να αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος όλων των σταδίων παραγωγής, κάτι που θα διευκολύνει την ανάκτηση των συστατικών στοιχείων ως κινητήρια δύναμη για μια δυναμική αγορά δευτερογενών πρώτων υλών.

5.6.1

Με βάση τα ανωτέρω, η Επιτροπή, όπως έχει συμβεί ήδη με τα «προϊόντα που καταναλώνουν ενέργεια» (12), θα πρέπει να προχωρήσει στην έκδοση κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων που να καθορίζουν τα χαρακτηριστικά διαφόρων προϊόντων κοινής χρήσης τα οποία μετά τη χρήση μπορούν να γίνουν θρεπτικές ουσίες για άλλα προϊόντα.

5.7.

Η τυποποίηση των τεχνικών χαρακτηριστικών στον τομέα της κυκλικής οικονομίας είναι ιδιαίτερα σημαντική. Δεδομένου του έντονου οριζόντιου χαρακτήρα και της μεγάλης πολυπλοκότητας του θέματος, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί σημαντικά ο συντονισμός μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών, των αρχών τυποποίησης και των νομοθετικών ενεργειών.

5.8.

Η διαδικασία της τυποποίησης τεχνικών χαρακτηριστικών των βιώσιμων προϊόντων, ιδίως στους τομείς υψηλής έντασης πόρων, είναι ιδιαίτερα σημαντική, ιδίως για τις διαδικασίες ανάθεσης οικολογικών δημόσιων συμβάσεων και για την ταξινόμηση των πρώτων υλών και των δευτερογενών υλικών.

5.9.

Η ΕΟΚΕ ζητεί όλες οι προτεινόμενες δράσεις να υπόκεινται σε κατάλληλες εκτιμήσεις επιπτώσεων που θα λαμβάνουν υπόψη τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.

5.10.

Η συνεχιζόμενη συζήτηση για την αξία και την ανάγκη έμπρακτης εφαρμογής των αρχών της κυκλικής οικονομίας μπορεί να είναι μια ευκαιρία για αποφασιστική αντιμετώπιση του θέματος, που έχει συζητηθεί επανειλημμένα, της υπέρβασης του παραδοσιακού ΑΕγχΠ, δηλαδή της συμπερίληψης νέων στοιχείων όσον αφορά την οικονομική τάση που χρησιμοποιείται σήμερα στα τρία συστήματα υπολογισμού του ΑΕγχΠ (13), όπως: δημιουργία συστημάτων αλληλεγγύης για μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς· διαβίωση εντός των ορίων του πλανήτη μας· δίκαιη κατανομή αγαθών.

6.   Εκπαίδευση και πνεύμα κυκλικότητας

6.1.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, είναι απολύτως αναγκαίο να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη διάδοση ενός «πνεύματος κυκλικότητας» μέσω της εκπαίδευσης, της ανάπτυξης ικανοτήτων και μέσω αυξημένης ευθύνης, καθώς και μέσω της ενίσχυσης του διαλόγου με την κοινωνία πολιτών, ώστε να ενθαρρυνθούν οι πολίτες να προσαρμοστούν και να αλλάξουν τις συνήθειες και τις καθημερινές συμπεριφορές τους. Είναι επίσης θεμελιώδους σημασίας μια ισχυρή διατομεακή συνεργασία.

6.1.1

Η κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων, ως συγκεκριμένο στοιχείο της λειτουργικής οικονομίας, συνδυάζεται απόλυτα με το πνεύμα της κυκλικής οικονομίας, δεδομένου ότι επιτρέπει μια εξαιρετική συνέργεια μεταξύ των συμφερόντων των επιχειρηματιών και των συμφερόντων των εργαζομένων, σε συνδυασμό με τη βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία αποσκοπεί στη μείωση των αποβλήτων και των περιττών αποβλήτων.

6.2.

Θα πρέπει να υποβληθούν προτάσεις για την ενσωμάτωση των αρχών της κυκλικής οικονομίας στα σχολικά προγράμματα σπουδών και στα προγράμματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και για τη χρηματοδότηση της τεχνικής εκπαίδευσης υψηλής εξειδίκευσης και τη στήριξη των δημιουργικών ικανοτήτων.

6.3.

Το πρόγραμμα Erasmus+ θα καταστεί ιδιαίτερα χρήσιμο για την προώθηση της ανταλλαγής γνώσεων σχετικά με την κυκλική οικονομία μεταξύ των διαφόρων χωρών της Ευρώπης.

6.4.

Η μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό της ΕΟΚΕ (14) και η σχετική γνωμοδότηση πρωτοβουλίας NAT/764 σχετικά με την «ανάπτυξη συνεργειών μεταξύ διαφορετικών χαρτών πορείας για την κυκλική οικονομία», σε συνδυασμό με το δίκτυο που δραστηριοποιείται στην ευρωπαϊκή πλατφόρμα των ενδιαφερόμενων μερών για την κυκλική οικονομία, παρέχουν μια σταθερή βάση για την ανταλλαγή πληροφοριών και την παραγωγή γνώσης μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών.

6.5.

Οι οικονομικοί φορείς και η κοινωνία πολιτών, μεταξύ άλλων μέσω της αξιοποίησης κατάλληλων κονδυλίων όπως το κονδύλι «Αποστολές» του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», θα μπορούσαν να δρομολογήσουν συγκεκριμένες δοκιμές όσον αφορά τις διαδικασίες της κυκλικής οικονομίας σε διάφορους τομείς, σε σημαντικό αριθμό κατάλληλων ευρωπαϊκών δήμων.

6.6.

Ωστόσο, καθοριστικό στοιχείο για την εφαρμογή κυκλικών διαδικασιών αποτελεί ο οικολογικός σχεδιασμός των προϊόντων.

7.   Οι καταναλωτές ως πρωταγωνιστές της εφαρμογής

7.1.

Η πρακτική εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας απαιτεί ένα ισχυρό δίκτυο ενδιαφερόμενων μερών που να είναι ενημερωμένα, εμπλεκόμενα και συνδεδεμένα. Οι βασικές πολιτικές και η διαρθρωτική στήριξη για τις διάφορες ομάδες ενδιαφερομένων θα πρέπει να προσδιοριστούν, να επανεξετάζονται τακτικά και να κοινοποιούνται με αποτελεσματικό τρόπο.

7.2.

Πρέπει επίσης να εξεταστεί ο ρόλος της διαφήμισης προκειμένου να απολέσει τον εντόνως καταναλωτικό χαρακτήρα της και, στο πλαίσιο των κανόνων της ελεύθερης αγοράς, να προωθεί τις πτυχές της ανθεκτικότητας των προϊόντων και της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης χωρίς να γίνεται παραπλανητική και αποπροσανατολιστική.

7.2.1

Είναι σημαντικό η διαφήμιση να επικεντρώνεται στις αρχές του ρεαλισμού, της μόδας και της τυπικότητας, όπου συγκεκριμένα παραδείγματα, η έμφαση στη βιώσιμη ανάπτυξη, τα θετικά χαρακτηριστικά της ανθεκτικότητας του προϊόντος φαίνεται να έχουν αξία για τον καταναλωτή και την κοινωνία.

7.3.

Το δικαίωμα επισκευής προϊόντων σε εύλογες και ανάλογες τιμές πρέπει να αναγνωριστεί και να συμπεριληφθεί στις εγγυήσεις του προϊόντος, μεταξύ άλλων μέσω φορολογικών μέτρων και δικτύων υπηρεσιών επισκευής εγγύτητας και με τη διευκόλυνση της πρόσβασης (15). Από αυτήν την άποψη, η καταπολέμηση της προγραμματισμένης απαξίωσης πρέπει να γίνει αναπόσπαστο μέρος των νέων τεχνικών και τυποποιημένων χαρακτηριστικών του οικολογικά βιώσιμου, εύκολα επισκευάσιμου και ανακτήσιμου προϊόντος.

7.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την επιτυχή σύμπραξη με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ανάπτυξη μιας καινοτόμου διοργανικής πλατφόρμας (ECESP) και αναμένει ότι η εντολή της θα επεκταθεί στο μέλλον.

7.4.1

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ενδείκνυται η εξέταση μιας διαφορετικής κατανομής της φορολογίας, που θα ελαφρύνει τη φορολογία επί της εργασίας, προκειμένου να αυξηθεί η φορολογία επί των πόρων και, ιδίως, σε λιγότερο βιώσιμα προϊόντα και σε εκείνα με προφανή απαξίωση.

7.4.2

Η αρχή της αυστηρότερης φορολογίας πρέπει να εφαρμόζεται στα προϊόντα που εισάγονται στην ΕΕ και τα οποία φαίνεται να μην είναι ευαίσθητα στα κριτήρια της κυκλικής οικονομίας.

7.5.

Θα πρέπει να υπάρξει ρητή αναγνώριση και στήριξη του ρόλου των κοινωνικών επιχειρήσεων στην κυκλική οικονομία προκειμένου οι δραστηριότητες με εμπειρία στην επαναχρησιμοποίηση, την επισκευή και την αναγέννηση/ανάπλαση να μπορούν να επωφελούνται από μεγαλύτερη κοινωνική αξία, καθώς συμμετέχουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων των πιο ευάλωτων ατόμων της κοινωνίας.

7.6.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη παροχής καλύτερων πληροφοριών στους Ευρωπαίους καταναλωτές σχετικά με τη διαχείριση των προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των πλεονεκτημάτων του κυκλικού σχεδιασμού και της κυκλικής κατασκευής, καθώς και σχετικά με την ιχνηλασιμότητα και τη διαφάνεια, με αξιοποίηση, μεταξύ άλλων, των διαβατηρίων προϊόντων και ψηφιακών τεχνολογιών όπως η αλυσίδα συστοιχιών, ώστε να διευκολύνεται η ροή πληροφοριών σχετικά με τη σύνθεση, τις δυνατότητες επισκευής και το τέλος του κύκλου ζωής.

7.7.

Οι αξιόπιστες, συγκρίσιμες και επαληθεύσιμες πληροφορίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο ώστε να μπορούν οι αγοραστές να λαμβάνουν πιο τεκμηριωμένες αποφάσεις, ενώ μειώνουν τον κίνδυνο προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας («green washing»).

7.8.

Οι τοπικές αρχές αποτελούν βασικούς παράγοντες στη διαχείριση των υδάτων, των αποβλήτων και των δευτερογενών κόμβων πρώτων υλών. Μπορούν, στο πλαίσιο συμπράξεων, να δρομολογήσουν δοκιμές για την ανάπτυξη της κυκλικής καινοτομίας.

7.9.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την ανάπτυξη των αρχών της «εδαφικής κοινωνικής ευθύνης», η οποία επισημάνθηκε ήδη σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις, αρχές οι οποίες διασφαλίζουν τη δημόσια και ιδιωτική ευθύνη της κυκλικής αειφορίας σε εδαφικό επίπεδο.

---

(1)  ΕΕ C 100 της 30.4 2009, σ. 53.

(2)  CEN, CENELEC και ETSI.

(3)  Βλ. UNI Italia και διαδικασίες προτυποποίησης του κανονισμού 1025/2012.

(4)  ΕΕ C 175 της 28.7.2009, σ. 63.

(5)  Βλ. Circular Economy and Material Value Chains, World Economic Forum 2020.

(6)  Βλ. United Nations Environment Programme (UNEP), Natural Resources for the Future We Want, 2019.

(7)  Βλ. Energy Transitions Commission, Mission Possible: Reaching Net-Zero Carbon Emissions by Mid-Century, 2018.

(8)  ΕΟΚΕ-2017-02666-05-00-decbur — Εντολή της ομάδας συντονισμού.

(9)  Joint statement on the new Circular Economy Action Plan (CEAP) by members of the Coordination Group (CG) of the European Circular Economy Stakeholder Platform — March 2020.

(10)  Οδηγίες 2014/23/ΕΕ (ΕΕ L 94 της 28.3.2014, σ. 1), 2014/24/ΕΕ (ΕΕ L 94 της 28.3.2014, σ. 65), 2014/25/ΕΕ (ΕΕ L 94 της 28.3.2014, σ. 243).

(11)  Βλ. UNI/PdR: Κατευθυντήριες γραμμές 2019 για τον τρόπο επαλήθευσης του ανακυκλωμένου και/ή ανακτημένου περιεχομένου και/ή των υποπροϊόντων στα προϊόντα που υπόκεινται στα Ελάχιστα Περιβαλλοντικά Κριτήρια.

(12)  Βλ. οδηγία 2005/32/ΕΚ (ΕΕ L 191 της 22.7.2005, σ. 29) όπως αναδιατυπώθηκε στην οδηγία 2009/125/ΕΚ (ΕΕ L 285 της 31.10.2009, σ. 10).

(13)  Πρβ. SEC 2010 ΕΕ.

(14)  https://www.eesc.europa.eu/en/our-work/publications-other-work/publications/circular-economy-strategies-and-roadmaps-europe-executive-summary.

(15)  Βλ. οδηγία 1999/85/ΕΚ του Συμβουλίου, της 22 Οκτωβρίου 1999, όσον αφορά τη δυνατότητα δοκιμαστικής εφαρμογής μειωμένου συντελεστή ΦΠΑ στις υπηρεσίες υψηλής έντασης εργατικού δυναμικού (ΕΕ L 277 της 28.10.1999, σ. 34): μικροεπισκευές ποδηλάτων, υποδημάτων και δερμάτινων προϊόντων, ενδυμάτων και υφασμάτινων ειδών οικιακής χρήσης, επισκευή και ανακαίνιση ιδιωτικών κατοικιών, οικιακή βοήθεια.