Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα»

[COM(2020) 66 final]

(2020/C 429/38)

Εισηγητής:

ο κ. Antonio GARCÍA DEL RIEGO

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 22.4.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του Προεδρείου	18.2.2020
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	23.7.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	18.9.2020
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	554
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	216/0/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Επιτροπής σχετικά με μια στρατηγική για τα δεδομένα, με την οποία ορίζεται η διατομεακή ανταλλαγή δεδομένων ως προτεραιότητα και επιδιώκεται να βελτιωθεί η χρήση, η ανταλλαγή, η πρόσβαση και η διακυβέρνηση των δεδομένων με νομοθετικά και τομεακά μέτρα. Μια φιλόδοξη στρατηγική για τα δεδομένα μπορεί να ανταποκριθεί στην κρίσιμη ανάγκη ενίσχυσης των ικανοτήτων της ΕΕ στον τομέα των δεδομένων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση της Επιτροπής σχετικά με τον συνολικό σχεδιασμό της αρχιτεκτονικής της ΕΕ για τα δεδομένα· με την πρόταση επιδιώκεται, πρώτον, να παγιωθούν περαιτέρω τα δικαιώματα των ατόμων όσον αφορά τη χρήση των δεδομένων τους, την προστασία τους, τον έλεγχο επί των δεδομένων αυτών και την ευαισθητοποίηση των ίδιων των ενδιαφερομένων· επίσης, επιδιώκεται η ενδυνάμωση των ενδιαφερομένων μέσω «χώρων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» με σαφέστερες εγγυήσεις και ενίσχυση του δικαιώματος των ατόμων όσον αφορά τη φορητότητα των δεδομένων τους, βάσει του άρθρου 20 του γενικού κανονισμού για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ) (1).

1.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναπτύξει σαφέστερη στρατηγική για την προώθηση του πλαισίου της για τα δεδομένα. Η στρατηγική θα πρέπει να διαμορφωθεί κατά τρόπο ώστε να συνδυάζει υψηλά πρότυπα προστασίας δεδομένων, διατομεακή και υπεύθυνη κοινοχρησία δεδομένων, σαφή κριτήρια για τομεακή διακυβέρνηση και ποιότητα δεδομένων, και μεγαλύτερο έλεγχο των δεδομένων από τα άτομα. Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης να διασαφηνιστεί περισσότερο η χρηματοδοτική προσέγγιση της στρατηγικής, και συστήνει τρόπους για την κάλυψη του κενού δεξιοτήτων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ανάπτυξη, στην Ευρώπη, πλατφορμών που βασίζονται στα δεδομένα θα πρέπει να αντικατοπτρίζει τις ευρωπαϊκές αξίες, συμπεριλαμβανομένης της επικέντρωσης στα άτομα. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η τρέχουσα προσέγγιση με επίκεντρο τον καταναλωτή θα πρέπει να επεκταθεί ώστε να περιλαμβάνει την «άσκηση ελέγχου από τον άνθρωπο», η οποία ενσωματώνει μια δεοντολογική διάσταση όσον αφορά τη χρήση των δεδομένων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι, δύο χρόνια μετά την έναρξη ισχύος του, ο ΓΚΠΔ δεν εφαρμόζεται ορθά και οι διαφορές παραμένουν. Η Επιτροπή θα πρέπει να επιλύσει τα ζητήματα αυτά, μεταξύ άλλων με την παροχή κινήτρων στα κράτη μέλη, ώστε να εξασφαλιστεί ότι όλα τα άτομα σε ολόκληρη την ΕΕ μπορούν να επωφεληθούν πλήρως από τα δικαιώματά τους.

1.6.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς αποτελεί βασική προτεραιότητα για τη λειτουργία των κοινών χώρων δεδομένων.

1.7.

Λόγω του ευαίσθητου χαρακτήρα της κοινοχρησίας δεδομένων, η ΕΟΚΕ εμμένει στην ανάγκη, αφενός, να υπάρχουν εγγυήσεις όσον αφορά το απόρρητο των δεδομένων των ιδιωτών μέσω μηχανισμών συναίνεσης, ελέγχου, κυρώσεων και εποπτείας και, αφετέρου, να διασφαλίζεται η ανωνυμοποίηση των δεδομένων (και ότι τούτα δεν θα μπορούν να απο-ανωνυμοποιηθούν).

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να καθορίσει στη στρατηγική της την επιλογή που συστήνει για την έννοια της κυριότητας των δεδομένων. Οι εν εξελίξει νομικές συζητήσεις δημιουργούν επί του παρόντος αβεβαιότητα για τα άτομα, όσον αφορά τον εντοπισμό των απαιτήσεων που μπορούν να εγείρουν.

1.9.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ ενός εντονότερου διαλόγου με την κοινωνία πολιτών, και υπενθυμίζει την ανάγκη σαφούς καθοδήγησης στις ΜΜΕ σχετικά με τους μηχανισμούς κοινοχρησίας δεδομένων, διότι και οι δύο πτυχές θα είναι καθοριστικής σημασίας για την ευρεία συμμετοχή στους χώρους δεδομένων.

1.10.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι μια ενιαία αγορά για τα δεδομένα θα πρέπει να διασφαλίζει ότι τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα δεν υπόκεινται στους ίδιους κανόνες που διέπουν τα αγαθά και τις υπηρεσίες, δηλαδή σταδιακά να μην φτάσουν να θεωρούνται δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα (2).

1.11.

Η Επιτροπή θα πρέπει να διασφαλίσει ότι το νομικό πλαίσιο, αφενός, επιτρέπει την ισότιμη πρόσβαση σε δεδομένα μεταξύ όλων των εταιρειών, μεγάλων και μικρών και, αφετέρου, αντιμετωπίζει την ισχύ των δεσποζουσών πλατφορμών στην αγορά. Συνολικά, η Επιτροπή θα πρέπει να υποβάλει μια πολύ σαφέστερη και συγκεκριμένη πρόταση σχετικά με τους ελέγχους και τη διακυβέρνηση των χώρων δεδομένων, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο τα ενδιαφερόμενα μέρη θα ανταλλάσσουν δεδομένα.

1.12.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι είναι σημαντικό να αντιμετωπιστεί ο αντίκτυπος στα άτομα των εξατομικευμένων προϊόντων (π.χ. διακρίσεις) και η ανταλλαγή δεδομένων σχετικά με επιχειρήσεις. Το πλαίσιο θα πρέπει να ορίζει υψηλές προδιαγραφές όσον αφορά τόσο την ασφάλεια όσο και τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας. Τα «συναγόμενα δεδομένα» θα πρέπει να προστατεύονται και να μην υπόκεινται σε υποχρεωτική πρόσβαση και διαβίβαση.

1.13.

Η ΕΟΚΕ επιμένει στην επείγουσα ανάγκη να βελτιωθούν οι ψηφιακές δεξιότητες και ο ψηφιακός γραμματισμός μέσω εκπαίδευσης και κατάρτισης, μεταξύ άλλων, με την αξιοποίηση του πλαισίου ψηφιακών ικανοτήτων και με την ενθάρρυνση των κρατών μελών να βελτιώσουν τη δια βίου εκπαίδευση για τις δεξιότητες που θα έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης (3). Με τον τρόπο αυτό, θα διασφαλιστεί ότι τα άτομα θα αναδειχθούν σε παράγοντες εξοικειωμένους με τα δεδομένα, θα αποκτήσουν μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και έλεγχο των δεδομένων τους, των εφαρμογών μαζικών δεδομένων και της διακυβέρνησης δεδομένων, και θα κατανοήσουν το ψηφιακό περιβάλλον τους και τους κινδύνους που ενέχει (π.χ. εξατομίκευση) (4).

1.14.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αποσαφηνίσει και να ενισχύσει τον ρόλο που διαδραματίζουν οι αρμόδιες αρχές, οι οργανώσεις καταναλωτών και οι ανεξάρτητοι φορείς όσον αφορά τη διακυβέρνηση τομεακών πρωτοβουλιών, τη συμμόρφωση των επιχειρήσεων καθώς και την καθοδήγηση, την παροχή συμβουλών και την κατάρτιση.

2.   Γενικές παρατηρήσεις: Η κατάλληλη στρατηγική για τα δεδομένα

2.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την έμφαση που δίνει η Επιτροπή στα δεδομένα, τα οποία έχουν καίρια σημασία τόσο για τις ζωές των ανθρώπων όσο και για την επιχειρηματική δραστηριότητα. Η ψηφιοποίηση και οι τεχνολογικές βελτιώσεις έχουν αυξήσει το εύρος και τη συχνότητα των παραγόμενων δεδομένων και έχουν διευκολύνει την αποθήκευση, την επεξεργασία, την ανάλυση και τη μεταφορά δεδομένων. Οι υπηρεσίες που βασίζονται στα δεδομένα ενισχύουν την ευκολία του πελάτη, ανταποκρίνονται στις προσδοκίες του και βελτιώνουν τις υφιστάμενες βιομηχανικές διαδικασίες.

2.2.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η καινοτομία που βασίζεται σε δεδομένα αποτελεί μοχλό καθοριστικής σημασίας για την ευρωπαϊκή οικονομική ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα και ότι ο ρόλος της περιορίζεται από την έλλειψη διαθεσιμότητας βιομηχανικών δεδομένων και δεδομένων σε επίπεδο χρήστη για την ΕΕ. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρόταση της Επιτροπής για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος και για τη βελτίωση της διατομεακής χρήσης δεδομένων, της κοινοχρησίας και της πρόσβασης μέσω κοινών χώρων δεδομένων, με αυστηρή συμμόρφωση με τα πρότυπα του ΓΚΠΔ και με βάση ένα κοινό σύνολο τεχνικών και νομικών κανόνων και προδιαγραφών καθώς και με συμπληρωματικά μέτρα.

2.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η στρατηγική για τα δεδομένα θα είναι καθοριστικής σημασίας για τη στήριξη της τεχνολογικής αυτοδυναμίας της ΕΕ, η οποία να εγγυάται την ασφαλή κοινοχρησία και πρόσβαση σε δεδομένα, να ενισχύει τον έλεγχο των Ευρωπαίων επί των δεδομένων τους και να ελευθερώνει τα οφέλη για τα άτομα και τις επιχειρήσεις.

2.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι μια προσέγγιση κατά τομέα όσον αφορά την πρόσβαση σε δεδομένα είναι η πλέον κατάλληλη για την επίτευξη συγκεκριμένων λύσεων προσαρμοσμένων στις ιδιαιτερότητες κάθε τομέα και στις αδυναμίες της αγοράς ενώ, παράλληλα, θα παρέχονται οι ισχυρότερες διασφαλίσεις ως προς την προστασία των καταναλωτών (5).

2.5.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τις ανησυχίες της Επιτροπής ότι η ικανότητα της ΕΕ να μοχλεύει και να ανταλλάσσει δεδομένα περιορίζεται από τα σημαντικά ζητήματα διαλειτουργικότητας των συστημάτων πληροφοριών. Η κρίση της νόσου COVID-19 κατέδειξε την ανάγκη και τη χρησιμότητα ενός πλήρους οικοσυστήματος δεδομένων –καθώς τα δεδομένα δεν περιορίζονται στα όρια συγκεκριμένων τομέων–, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης λύσεων για την ασφάλεια των ατόμων (π.χ. δεδομένα γεωγραφικού εντοπισμού θέσης και δεδομένα υγείας) και για την αποφυγή της δημιουργίας στεγανών. Στην υγειονομική περίθαλψη, οι ερευνητές θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν δεδομένα που έχουν σημασία για τη δημόσια υγεία και τα οποία συλλέγονται από διάφορους τομείς για να επιταχύνουν την ανάπτυξη φαρμάκων και να κατανοήσουν καλύτερα τις ασθένειες.

2.6.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η καινοτομία που βασίζεται στα δεδομένα περιορίζεται από το χάσμα δεξιοτήτων, τις ελλείψεις στην ΕΕ εργατικού δυναμικού με γραμματισμό στα δεδομένα και τον χαμηλό ψηφιακό γραμματισμό. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον στόχο της στρατηγικής όσον αφορά τη δημιουργία «κοινού ευρωπαϊκού χώρου δεδομένων δεξιοτήτων» και την επικείμενη επικαιροποίηση του σχεδίου δράσης της Επιτροπής για την ψηφιακή εκπαίδευση.

3.   Προώθηση του πλαισίου της ΕΕ για τα δεδομένα: Γενικές παρατηρήσεις

Όσον αφορά την περαιτέρω ανάπτυξη του πλαισίου της ΕΕ για τα δεδομένα, η ΕΟΚΕ επισημαίνει το βασικό ζήτημα της δεοντολογίας. Η μελέτη για τη Δεοντολογία των μαζικών δεδομένων (6), η οποία εκπονήθηκε για λογαριασμό της ΕΟΚΕ το 2016, εξετάζει το ζήτημα αυτό, και λαμβάνει υπόψη την ανάγκη του ατόμου για ιδιωτική ζωή και αυτοδιάθεση, από διάφορες οπτικές γωνίες: ευαισθητοποίηση, έλεγχος, εμπιστοσύνη, κυριότητα, επιτήρηση και ασφάλεια, ψηφιακή ταυτότητα, εξατομικευμένη πραγματικότητα, απο-ανωνυμοποίηση, ψηφιακό χάσμα και ιδιωτικότητα. Η ΕΟΚΕ συνιστά να εξεταστούν οι πτυχές αυτές ως κατευθυντήριες αρχές για όλες τις πολιτικές.

3.1.   Πρότυπα προστασίας δεδομένων

3.1.1.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να τονίσει ότι τα δεδομένα θα πρέπει να παραμένουν υπό τον έλεγχο των ατόμων, καθώς η συλλογή και η κοινοχρησία δεδομένων έχουν επιπτώσεις στην ιδιωτικότητα και την ισότητα. Η διατομεακή χρήση επιτρέπει στις επιχειρήσεις να τροφοδοτούν και να βελτιώνουν τις υφιστάμενες διαδικασίες τους, να παρέχουν γνώσεις με αποτελεσματικότερο τρόπο και να προσφέρουν νέα και εξατομικευμένα προϊόντα, υπηρεσίες και εμπειρίες. Συγκεκριμένα, τα δεδομένα σε επίπεδο χρήστη παρέχουν πληροφορίες για εγγενή χαρακτηριστικά, ανάγκες και συμπεριφορές που δεν είναι δυνατόν να ληφθούν από ανωνυμοποιημένα δεδομένα, ενώ έχουν θετικά δευτερογενή αποτελέσματα σε τομείς πέραν αυτού στον οποίο δημιουργήθηκαν αρχικά. Στον χρηματοοικονομικό τομέα, για παράδειγμα, η διατομεακή κοινοχρησία δεδομένων θα μπορούσε να βελτιώσει την ανάλυση κινδύνου και την πρόβλεψη ταμειακών ροών, να συμβάλει στον εντοπισμό περιπτώσεων απάτης, καθώς και να ενισχύσει την ικανότητα των ατόμων να διαχειρίζονται την υπερχρέωση, να προωθήσει τη χρηματοοικονομική ένταξη και τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση. Ωστόσο, η εξατομίκευση μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους για τους ευάλωτους καταναλωτές, όπως διακρίσεις, κατάχρηση και χειραγώγηση.

3.1.2.

Η Επιτροπή θα πρέπει να αντιμετωπίσει την ανεπαρκή και κατακερματισμένη εφαρμογή του ΓΚΠΔ, την αποκλίνουσα νομική ερμηνεία, και την έλλειψη πόρων για τις αρχές προστασίας δεδομένων (ΑΠΔ). Ο γενικός κανονισμός για την προστασία των δεδομένων (ΓΚΠΔ), ο οποίος καταρτίσθηκε το 2012, ψηφίστηκε το 2016 και τέθηκε σε ισχύ το 2018, δεν ανταποκρίνεται στο προτεινόμενο πλαίσιο. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να επικαιροποιήσει κατάλληλα τον ΓΚΠΔ και να διενεργήσει εκτιμήσεις επιπτώσεων, καθώς πρέπει να λειτουργεί σε στενή σύνδεση με τη νέα προσέγγιση των κοινών χώρων δεδομένων. Η ΕΟΚΕ καλεί, επίσης, την Επιτροπή να εξετάσει τους περιορισμούς των δικαιωμάτων φορητότητας δεδομένων στον ΓΚΠΔ. Οι περιορισμοί αυτοί διαμορφώθηκαν όταν η αλλαγή υπηρεσιών συνέβαινε μόνο μία φορά, ενώ σήμερα τα δεδομένα επαναχρησιμοποιούνται πολλές φορές και είναι χρήσιμα σε πραγματικό χρόνο.

3.1.3.

Παρόλο που η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα εργαλεία που προτείνονται θα μπορούσαν να βοηθήσουν τα άτομα να αποφασίζουν «τον τρόπο χρήσης των δεδομένων τους» (7), προκειμένου να μειωθεί η νομική αβεβαιότητα, η Επιτροπή θα πρέπει να καθορίσει στη στρατηγική ποια επιλογή συστήνει όσον αφορά την έννοια της κυριότητας των δεδομένων, να διευκρινίσει γενικά ποιος είναι ο ιδιοκτήτης των δεδομένων και, για παράδειγμα, τι είναι και τι συμβαίνει σε αυτά τα δεδομένα σε περιπτώσεις που τούτα δημιουργούνται από οικιακές συσκευές του Διαδικτύου των Πραγμάτων.

3.1.3.1

Υπάρχει διαφορά, και πρέπει να καταστεί σαφής, μεταξύ των δικαιωμάτων των ατόμων και της ιδιοκτησίας των δεδομένων.

3.1.4.

Δεδομένου ότι η παροχή δεδομένων με αντάλλαγμα δωρεάν υπηρεσίες ισοδυναμεί με μορφή πληρωμής, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναφέρει σε ποιο κείμενο ή σε ποια κριτήρια αναφέρεται όταν επικαλείται το «δημόσιο συμφέρον», και να αναφέρει ποιος είναι ο σκοπός της στον τομέα αυτό. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης στην Επιτροπή να παράσχει έναν ορισμό της δωρεάς δεδομένων χωρίς άμεση ανταμοιβή (ή «αλτρουϊσμός δεδομένων»), και να λάβει τα κατάλληλα μέτρα ώστε τα κέντρα συλλογής δεδομένων να τηρούν τις υποχρεώσεις τους.

3.2.   Υπεύθυνο πλαίσιο κοινοχρησίας δεδομένων

3.2.1.

Η Επιτροπή θα πρέπει να διευκρινίσει τον τρόπο με τον οποίο προτίθεται να παράσχει καθοδήγηση στα άτομα, ώστε να κατανοήσουν πώς λειτουργούν οι «χώροι δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα». Χωρίς αυτή την ευαισθητοποίηση, το δικαίωμα των ατόμων να έχουν πρόσβαση σε αυτούς τους χώρους δεν θα έχει νόημα, και η εφαρμογή της πρότασης θα στερείται αποτελεσματικότητας και θα υπονομεύει τους στόχους της στρατηγικής.

3.2.2.

Η ΕΕ αναγνώρισε την ανάγκη για ένα δικαίωμα κοινοχρησίας και καθιέρωσε πρακτικούς μηχανισμούς στο πλαίσιο ειδικών τομεακών πρωτοβουλιών, όπως για τους παρόχους υπηρεσιών επεξεργασίας δεδομένων (FFDR (8)) και για τα δεδομένα που τηρούνται σε λογαριασμούς πληρωμών (PSD2 (9)). Ωστόσο, εκτός από λίγες συγκεκριμένες περιπτώσεις, τα άτομα (χρήστες δεδομένων, καταναλωτές και πολίτες) δεν διαθέτουν τις δεξιότητες, τον γραμματισμό και τα εργαλεία για να διεκδικούν πρόσβαση ή να ανταλλάσσουν εύκολα και αποτελεσματικά τα οικεία δεδομένα προσωπικού και μη προσωπικού χαρακτήρα.

3.2.3.

Με σκοπό να ενισχυθεί η φορητότητα με «αυστηρότερες απαιτήσεις για τις διεπαφές όσον αφορά την πρόσβαση σε πραγματικό χρόνο», να παρέχονται εγγυήσεις για τους χώρους προσωπικών δεδομένων και να διασφαλίζεται ότι οι πάροχοι ενεργούν ως «ουδέτεροι μεσάζοντες» (10), η ΕΟΚΕ παραπέμπει την Επιτροπή στη χρήση περιπτώσεων που αφορούν ασφαλείς μηχανισμούς κοινοχρησίας, όπως συστήματα ψηφιακής προσωπικής ταυτοποίησης που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν από ιδιωτικούς και δημόσιους οργανισμούς και να επεκταθούν με σκοπό την ταχεία διατομεακή κοινοχρησία δεδομένων. Οι εφαρμογές ηλεκτρονικής ταυτοποίησης στον χρηματοοικονομικό τομέα, όπως η εφαρμογή Itsme (μια ταυτότητα κινητού δικτύου για ψηφιακές συναλλαγές), συνιστούν περιπτώσεις επιτυχούς, αμοιβαία επωφελούς χρήσης, π.χ. μεταξύ τραπεζών και φορέων εκμετάλλευσης κινητής τηλεφωνίας. Δημιουργούν σημαντική αξία για τις επιχειρήσεις (εξοικονόμηση κόστους, αυξημένες πωλήσεις, μείωση των περιπτώσεων απάτης και κλοπής ταυτότητας), προσφέρουν περισσότερες επιλογές, διαφυλάσσουν το απόρρητο των χρηστών, βελτιώνουν την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, παρέχουν στους ιδιώτες ισχυρά μέτρα ελέγχου ταυτότητας και εργαλεία για τη διαχείριση των δικαιωμάτων τους και την άσκηση ελέγχου και διευκολύνουν τις ασφαλείς, εύχρηστες, αποδοτικές από άποψη χρόνου ψηφιακές διαδικασίες όπως η ένταξη στο πελατολόγιο.

3.2.4.

Η ΕΟΚΕ παραπέμπει την Επιτροπή στην πείρα που έχει αποκομιστεί από την δεύτερη οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών (PSD2) (η οποία παρέχει τη δυνατότητα σε τρίτους παρόχους να χρησιμοποιούν τα δεδομένα πελατών των τραπεζών, με τη συγκατάθεση των πελατών, για σκοπούς καινοτομίας) και από άλλες περιπτώσεις χρήσης (όπως η χρήση δεδομένων γεωγραφικού εντοπισμού θέσης και δεδομένων συναλλαγών) που μπορούν να αποτελέσουν έμπνευση για το ευρύτερο πλαίσιο κοινοχρησίας δεδομένων. Οι αρχές αυτές θα πρέπει να ισχύσουν ισότιμα σε όλους τους τομείς και σε παρόμοιο χρονικό πλαίσιο προκειμένου να διασφαλιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων συμμετεχόντων στην αγορά.

3.2.5.

Η ΕΕ θα πρέπει να βασιστεί στον ΓΚΠΔ για να διευκολύνει τη διατομεακή κοινοχρησία δεδομένων χρήστη και να επαναλάβει τέτοιου είδους υφιστάμενες πρωτοβουλίες σε διαφορετικούς τομείς προκειμένου να διευκολύνει την ασφαλή κοινοχρησία δεδομένων, να παράσχει οφέλη στους ιδιώτες και αξία στις επιχειρήσεις. Με τον τρόπο αυτό, θα εξασφαλίζεται στους τελικούς χρήστες το δικαίωμα να ζητούν την απευθείας μεταφορά των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία παρέχουν (με εισαγωγή στοιχείων π.χ. όνομα, διεύθυνση) ή τα οποία προκύπτουν από παρατήρηση (π.χ. γεωγραφικός εντοπισμός θέσης), από έναν κάτοχο δεδομένων σε έναν άλλο, με τυποποιημένο τρόπο χρησιμοποιώντας API πραγματικού χρόνου (11). Για παράδειγμα, ένα άτομο θα μπορούσε να ζητήσει από το Spotify να παράσχει στον Deezer πρόσβαση στους μουσικούς καταλόγους που έχει χρησιμοποιήσει. Με τον τρόπο αυτό, θα παρέχεται ασφάλεια για τη διαφύλαξη των αρχών ιδιωτικότητας του ΓΚΠΔ, θα επιτρέπεται στους χρήστες να διατηρούν τον πλήρη έλεγχο της διαδικασίας και να αξιοποιούν την αξία των δεδομένων τους και θα καθίσταται το δικαίωμα φορητότητας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα πραγματικά αποτελεσματικό, δυναμικό, έγκαιρο και διαφανές, επεκτείνοντας ταυτόχρονα την εφαρμογή των ίδιων αρχών σε ορισμένα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα.

3.2.6.

Τόσο οι επιχειρήσεις όσο και οι χρήστες θα πρέπει να μπορούν να ανταλλάσσουν με ασφάλεια τα δεδομένα τους ανεξάρτητα από το ποιος τα έχει συλλέξει, να επιλέγουν και να διαχειρίζονται με ποιον ανταλλάσσουν τα δεδομένα και με ποιον τρόπο χρησιμοποιούνται τα δεδομένα αυτά.

3.2.7.

Το επίπεδο ποιότητας του συστήματος και της λειτουργίας των κοινών χώρων δεδομένων θα πρέπει να είναι εφάμιλλο με αυτό ενός δημόσιου μητρώου. Οι πάροχοι δεδομένων θα πρέπει να διασφαλίζουν την αδιάλειπτη ποιότητα των ίδιων των δεδομένων, καθώς και τη συνεχή λειτουργία αυτής της υποδομής. Αυτοί οι «επιμελητές δεδομένων» δεν θα πρέπει να δημιουργούν προβλήματα στην κοινοχρησία δεδομένων, αλλά να την ενισχύουν. Το στοιχείο αυτό έχει καίρια σημασία για την ισχυρή και απρόσκοπτη διαχείριση δεδομένων και τη διαθεσιμότητα δεδομένων υψηλής ποιότητας. Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι στη στρατηγική δεν δίνεται επαρκής έμφαση στο θέμα της ποιότητας των δεδομένων το οποίο χρήζει αποσαφήνισης. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ συνιστά τη θέσπιση ελάχιστων ορίων υποχρεώσεων για τη διασφάλιση της ποιότητας των δεδομένων και των ατομικών δικαιωμάτων για όλες τις επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από το μέγεθός τους. Εφόσον η ποιότητα των δεδομένων μπορεί να έχει υψηλό κόστος και όλοι οι ενδιαφερόμενοι δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στις απαιτούμενες τεχνολογίες, τα εν λόγω κατώτατα όρια θα πρέπει να είναι ρεαλιστικά για όλες τις επιχειρήσεις, ιδίως τις ΜΜΕ διότι τούτες ενδέχεται να αντιμετωπίζουν δυσκολίες όσον αφορά τη συμμόρφωση με τα κριτήρια αυτά λόγω περιορισμένων πόρων και θα πρέπει να υποστηρίζονται, ώστε να μην υπόκεινται σε υπερβολικό κόστος (12).

3.2.8.

Οι πλατφόρμες που βασίζονται σε δεδομένα αποτελούν τις επιχειρήσεις με τη μεγαλύτερη αξία, λόγω της στρατηγικής τους σημασίας στο εσωτερικό των ψηφιακών αγορών και του ολιγοπωλιακού ελέγχου που ασκούν σε συγκεκριμένα σύνολα δεδομένων. Ωστόσο, η περιορισμένη διαθεσιμότητα δεδομένων στις επιχειρήσεις της ΕΕ περιορίζει τον βαθμό στον οποίο αυτές μπορούν να αξιοποιούν τα δεδομένα για την ενίσχυση της καινοτομίας. Η επικέντρωση στην αρχή «ο νικητής τα παίρνει όλα», η οποία χαρακτηρίζει τις ψηφιακές αγορές, σημαίνει ότι λίγες μεγάλες επιχειρήσεις βρίσκονται στο σταυροδρόμι διαδικτυακών ροών δεδομένων με αποτέλεσμα να αποκτούν πληροφορίες μη διαθέσιμες σε άλλους παρόχους. Ακόμη και όταν οι πόροι δεδομένων διανέμονται ευρύτερα, σπανίως διατίθενται πέρα από τα όρια του κλάδου, και έτσι μειώνονται οι ευκαιρίες καινοτομίας για διατομεακή καινοτομία από τη βιομηχανία και άλλους φορείς. Δεδομένου ότι καμία πλατφόρμα δεν είναι υποχρεωμένη να δημιουργήσει δεξαμενή διασύνδεσης δεδομένων, οι τελικοί χρήστες δεν μπορούν να συνδυάζουν και να συγκεντρώνουν τα δεδομένα που δημιουργούν σε όλους τους κλάδους. Η ΕΟΚΕ παροτρύνει την Επιτροπή να εξετάσει πιθανούς τρόπους βελτίωσης του ελέγχου των δεδομένων από τους επιχειρηματικούς χρήστες και τα άτομα, εξετάζοντας κατά προτεραιότητα τις συστημικές πλατφόρμες (Big Tech). Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης τη δημιουργία πλατφόρμας υποστηριζόμενης από την ΕΕ στην οποία θα συγκεντρώνονται και θα συνδυάζονται όλα τα δημόσια δεδομένα της ΕΕ που διατίθενται στην αγορά και αφορούν τις επιχειρήσεις που ζητούν την υπηρεσία.

3.3.   Διακυβέρνηση των χώρων δεδομένων

3.3.1.

Η ΕΟΚΕ προτείνει τα ακόλουθα κριτήρια για τη διακυβέρνηση των χώρων τομεακών δεδομένων. Πρώτον, η παρέμβαση με τη μορφή πρόσβασης σε δεδομένα θα πρέπει να αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των αδυναμιών της αγοράς που οδηγούν σε υψηλότερες τιμές καταναλωτή, λιγότερες επιλογές καταναλωτή και λιγότερη καινοτομία. Δεύτερον, η πρόσβαση στα δεδομένα πρέπει να προάγει την ανάπτυξη καινοτομίας με επίκεντρο τον καταναλωτή. Τρίτον, οι φορείς που χειρίζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να τηρούν υψηλά πρότυπα ασφάλειας και προστασίας των δεδομένων. Τέταρτον, θα πρέπει να προσφέρονται στα άτομα τεχνικές λύσεις για τον έλεγχο και τη διαχείριση των ροών προσωπικών πληροφοριών. Πέμπτον, τα άτομα θα πρέπει να διαθέτουν δυνατότητα προβολής αντίρρησης στην κοινοχρησία των οικείων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, καθώς και πρόσβαση σε μέσα προσφυγής σε περίπτωση μη τήρησης των αρχών (η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την αρχή της «άσκησης ελέγχου από τον άνθρωπο»).

3.3.2.

Δεν θα πρέπει να είναι ανοιχτά ή να δημοσιοποιούνται όλα τα δεδομένα. Θα πρέπει να εφαρμόζονται διαφορετικοί κανόνες για τα δεδομένα B2B, B2C, B2G ή Me2B. Τα δεδομένα που συνάγονται θα πρέπει να προστατεύονται και δεν θα πρέπει να ζητείται η πρόσβαση σε αυτά και η διαβίβασή τους.

3.3.3.

Η κοινοχρησία δεδομένων μεταξύ χώρων δεδομένων θα περιλαμβάνει μεικτά σύνολα δεδομένων (δεδομένα προσωπικού και μη προσωπικού χαρακτήρα) π.χ. σε χώρους που αφορούν την υγειονομική περίθαλψη και τα χρηματοοικονομικά. Για τη συλλογή και χρήση ευαίσθητων και προσωπικών δεδομένων για σκοπούς επιτήρησης ή εντοπισμού θέσης θα πρέπει να απαιτείται η ατομική συγκατάθεση. Οι διασφαλίσεις θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι ο συνδυασμός επιμέρους δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (π.χ. πληροφορίες σχετικά με την υγεία και τα χρηματοοικονομικά) δεν συνεπάγεται αποκλεισμούς, κατάχρηση ή διακρίσεις, για παράδειγμα όσον αφορά την πρόσβαση ατόμων στην εργασία.

3.3.4.

Τα ενδιαφερόμενα μέρη (εταιρείες και άτομα) δεν έχουν πρόσβαση, ούτε γνώση των μηχανισμών ταυτοποίησης, επαλήθευσης ταυτότητας και έγκρισης που επιτρέπουν τη μεταφορά δεδομένων με τρόπο που προστατεύεται η ιδιωτικότητα, ιδίως στην υγειονομική περίθαλψη, η οποία εμποδίζει την κοινοχρησία δεδομένων. Η ΕΟΚΕ συνιστά τη χρήση και την εφαρμογή ενός κοινού συνόλου δεδομένων υγειονομικής περίθαλψης παρόμοιου με τον ενιαίο ηλεκτρονικό μορφότυπο αναφοράς.

3.3.5.

Θα πρέπει να ισχύουν προϋποθέσεις για την πρόσβαση τρίτων σε δεδομένα για σκοπούς Ε&Α. Για παράδειγμα, εάν ερευνητές του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και δημοτικές υπηρεσίες χρησιμοποιούν δωρεάν δεδομένα, αυτό θα πρέπει να διέπεται από τον ΓΚΠΔ.

3.3.6.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι όλες οι εταιρείες δεν είναι ψηφιοποιημένες (δηλαδή, στις παραδοσιακές βιομηχανίες και σε πολλές από τις ευρωπαϊκές ΜΜΕ), και δεν επωφελούνται όλες οι εταιρείες από την αξία των δεδομένων, πράγμα που σημαίνει ότι οι ίσοι όροι ανταγωνισμού επηρεάζονται στην ενιαία αγορά. Η εθελοντική κοινοχρησία δεδομένων αποτελεί ένα καλό αλλά ανεπαρκές εργαλείο για τη διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης στα δεδομένα. Η Επιτροπή θα πρέπει να αντιμετωπίσει αυτή την έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των ψηφιοποιημένων και των μη ψηφιοποιημένων εταιρειών, καθώς και μεταξύ των μεγάλων και των μικρών επιχειρήσεων. Η στρατηγική της ΕΕ για τις ΜΜΕ και η βιομηχανική στρατηγική αποτελούν καλή αφετηρία.

3.3.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, παρά την πρόοδο της ΕΕ προς τη σύγκλιση, η ενιαία ψηφιακή αγορά της απέχει ακόμη από την ομοιομορφία, και οι κανόνες της παραμένουν κατακερματισμένοι. Το στοιχείο αυτό καθιστά δύσκολο και αναποτελεσματικό για τις επιχειρήσεις να ανελιχθούν και να ανταγωνιστούν τους ομολόγους τους από τις ΗΠΑ και την Κίνα, οι οποίοι υπόκεινται σε ενιαίο ρυθμιστικό πλαίσιο και εξαγοράζουν τους ανταγωνιστές τους στην ΕΕ, όπως συνέβη με τις εταιρείες Skype και Booking.com. Οι ιδρυτές των νεοφυών επιχειρήσεων της ΕΕ μετεγκαθίστανται τελικά στις ΗΠΑ ή σε πιο φιλικές προς τις επιχειρήσεις αγορές ώστε να επωφεληθούν από μεγαλύτερες ενιαίες αγορές και μεγαλύτερο επιχειρηματικό κεφάλαιο. Για να είναι αποτελεσματική, μια κοινή υποδομή για την υποστήριξη των χώρων δεδομένων θα πρέπει επίσης να αντικατοπτρίζει τα πολύγλωσσα χαρακτηριστικά της ενιαίας αγοράς (13).

3.4.   Χρηματοδότηση

3.4.1.

Η στρατηγική περιλαμβάνει κονδύλια ύψους 4-6 δισ. ευρώ, ενώ τα κράτη μέλη της ΕΕ και η βιομηχανία αναμένεται να επενδύσουν από κοινού. Η Επιτροπή θα πρέπει να διευκρινίσει τον τρόπο με τον οποίο σκοπεύει να κινητοποιήσει τη χρηματοδότηση και να θεσπίσει σαφή κριτήρια για να εγγυηθεί και να αξιολογήσει τη δίκαιη κατανομή.

3.4.2.

Για να εξασφαλιστούν επαρκείς ιδιωτικές επενδύσεις καθώς και η συνέχεια των υφιστάμενων υπηρεσιών που παρέχονται σε πολλές επιχειρήσεις της ΕΕ, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να διατηρηθεί η συμμετοχή ξένων παρόχων στο έργο (σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ). Καίρια σημασία έχει επίσης η δημόσια χρηματοδότηση, π.χ. μέσω του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και Ψηφιακή Ευρώπη. Όμως, ο προϋπολογισμός της ΕΕ θα υπόκειται σε εξέταση δημοσιονομικής προτεραιότητας ως προς την ανάκαμψη, ενώ έχει μειωθεί σε σύγκριση με την πρώτη πρόταση της Επιτροπής που υποβλήθηκε τον Μάιο. Συγκεκριμένα, ενώ η συνολική χρηματοδότηση για τις βασικές στρατηγικές ψηφιακές ικανότητες της Ευρώπης έχει αυξηθεί σε σύγκριση με το προηγούμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, ο προϋπολογισμός του προγράμματος «Ψηφιακή Ευρώπη» μειώθηκε από 8,2 δισ. ευρώ σε 6,76 δισ. ευρώ.

3.5.   Κάλυψη του κενού δεξιοτήτων

3.5.1.

Η οικονομική κρίση μπορεί να οδηγήσει σε μεταβολές στην ιεράρχηση των θέσεων εργασίας που θεωρούνται χρήσιμες για την κοινότητα, αλλά πιθανότατα δεν θα μειώσει την ανάγκη για τεχνικές δεξιότητες. Ο αυτοματισμός μπορεί να οδηγήσει σε επαναπροσδιορισμούς θέσεων εργασίας και καθηκόντων (που απαιτούν περισσότερες μη τεχνικές δεξιότητες), καθώς και σε μαζική ανακατάταξη επαγγελμάτων και όχι σε μαζική ανεργία (14).

3.5.2.

Όσον αφορά τις θέσεις εργασίας στον τομέα των μαζικών δεδομένων, οι ακόλουθες δεξιότητες φαίνεται να είναι σε μεγαλύτερη ζήτηση (15): αναλυτικές δεξιότητες, οπτικοποίηση δεδομένων, εξοικείωση με το επιχειρηματικό πεδίο και τα εργαλεία μαζικών δεδομένων, προγραμματισμός, επίλυση προβλημάτων, Δομημένη Γλώσσα Αναζητήσεων (SQL), εξόρυξη δεδομένων, εξοικείωση με τις τεχνολογίες, δημόσια νέφη και υβριδικά υπολογιστικά νέφη και πρακτική εμπειρία. Ορισμένες από αυτές μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο διδασκαλίας στα σχολεία, ορισμένες πρέπει να αποκτηθούν και να αναπτυχθούν σε όλη τη διάρκεια της ζωής, σε μια προσέγγιση «δια βίου μάθησης και μάθησης που καλύπτει όλες τις πλευρές της ζωής», μέσω συνεχούς, μη τυπικής και άτυπης μάθησης (16).

3.5.3.

Για να αξιοποιηθεί αυτή η ευκαιρία, καθώς η εκπαίδευση παραμένει εθνική αρμοδιότητα, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να θεσπίσουν ισχυρότερες πολιτικές για την ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού, την καταπολέμηση του κενού δεξιοτήτων στον τομέα των δεδομένων και της συγκέντρωσής του, ώστε να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες σε ολόκληρη την ΕΕ και να μειωθεί η απώλεια τεχνογνωσίας.

3.5.4.

Η ΕΕ πρέπει να αναδιαμορφώσει εις βάθος τα προγράμματα κατάρτισης και εκπαίδευσης. Πολύ συχνά, τα μαθήματα STEM (17) δεν είναι επαρκώς ενσωματωμένα στα προγράμματα σπουδών στα διάφορα επίπεδα εκπαίδευσης. Αυτό επηρεάζει ιδιαίτερα τις γυναίκες, κάτι που η Επιτροπή δεν τονίζει παρά τις συστάσεις της Προέδρου της για την ισότητα των φύλων (18). Σε αυτόν τον τομέα, η ΕΟΚΕ θεωρεί το πλαίσιο ψηφιακών ικανοτήτων για τους πολίτες (19) ένα χρήσιμο εργαλείο που χρήζει ευρύτερης προώθησης και εφαρμογής. Καλούμε την Επιτροπή να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να δρομολογήσουν με προορατικό τρόπο και να επισπεύσουν πρωτοβουλίες εντός του εν λόγω πλαισίου.

3.5.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να ενισχύσει τον ρόλο των οργανώσεων καταναλωτών που σχετίζονται με την παροχή κατάρτισης στους χρήστες, την εκπαίδευση και την παροχή ανεξάρτητων συμβουλών σχετικά με τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιούν τα άτομα (π.χ. για να λαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τη χρήση και την κοινοχρησία των δεδομένων, για το ποιος έχει στη διάθεσή του τα δεδομένα τους, τον τρόπο προσφυγής και υποβολής καταγγελιών). Προκειμένου να ενισχυθεί ο ψηφιακός γραμματισμός, πρωτοβουλίες όπως το διαδικτυακό μάθημα της Φινλανδίας «Elements of AI» (Στοιχεία τεχνητής νοημοσύνης) (πλέον προσβάσιμο σε όλους, δωρεάν και σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ) θα μπορούσαν να επεκταθούν σε διάφορες εκπαιδευτικές ενότητες.

---

(1)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0066&qid=1592387656998&from=EN, σ. 25.

(2)  ΕΕ C 14 της 15.1.2020, σ. 122.

(3)  Βλ. υποσημείωση 2.

(4)  Παρότι οι χρήστες όλο και περισσότερο γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να πληροφορηθούν με ποιον τρόπο χρησιμοποιούνται και ανταλλάσσονται τα δεδομένα τους μεταξύ οργανισμών: το 81 % των Ευρωπαίων πιστεύουν ότι δεν έχουν καθόλου έλεγχο ή έχουν μερικό μόνο έλεγχο επί των δεδομένων τους. Βλ. Ευρωβαρόμετρο (Ιούνιος 2019),

https://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/survey/getsurveydetail/instruments/special/surveyky/2222.

(5)  Βλ. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0456&qid=1592386048545&from=EN (σ. 9 και 10).

(6)  Βλ. Μελέτη της ΕΟΚΕ με θέμα «Η δεοντολογία για τα μαζικά δεδομένα (Big Data): Ισορροπώντας τα οικονομικά οφέλη με τα ζητήματα δεοντολογίας για τα μαζικά δεδομένα στο πολιτικό πλαίσιο της ΕΕ», (2017).

(7)  Εργαλεία όπως «εργαλεία διαχείρισης της συγκατάθεσης, εφαρμογές διαχείρισης πληροφοριών προσωπικού χαρακτήρα, συμπεριλαμβανομένων πλήρως αποκεντρωμένων λύσεων» είναι τα κατάλληλα εργαλεία. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0066&qid=1592387656998&from=EN, σ. 13.

(8)  Κανονισμός για την ελεύθερη ροή δεδομένων: https://ec.europa.eu/knowledge4policy/publication/regulation-free-flow-non-personal-data_en

(9)  Δεύτερη οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών: https://ec.europa.eu/info/law/payment-services-psd-2-directive-eu-2015-2366_en

(10)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0066&qid=1592387656998&from=EN, σ. 26.

(11)  ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 238.

(12)  Βλ. υποσημείωση 11.

(13)  ΕΕ C 75 της 10.3.2017, σ. 119.

(14)  Για κάθε θέση εργασίας που θα χαθεί στο μέλλον ως αποτέλεσμα της ψηφιοποίησης, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν 3,7 νέες θέσεις εργασίας. Βλ. https://www.agoria.be/en/Agoria-Without-a-suitable-policy-there-will-be-584-000-unfilled-vacancies-in-2030. https://newsroom.ibm.com/2019-10-30-MIT-IBM-Watson-AI-Lab-Releases-Groundbreaking-Research-on-AI-and-the-Future-of-Work Βλ. γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ TEN/705 (βλέπε σελίδα 77 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας) (ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161).

(15)  Utkarsh Singh, Top 10 In-Demand Big Data Skills To Land «Big» Data Jobs in 2020 (Οι 10 σημαντικότερες δεξιότητες με τη μεγαλύτερη ζήτηση για την πρόσβαση σε θέσεις εργασίας στα μαζικά δεδομένα) (upGrad blog, Δεκέμβριος 24, 2019), https://www.upgrad.com/blog/big-data-skills/.

(16)  Βλ. υποσημείωση 2.

(17)  Θετικές επιστήμες, τεχνολογία, μηχανική και μαθηματικά.

(18)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ, TEN/705 (βλέπε σελίδα 77 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(19)  Επιστημονικός κόμβος ΕΕ, Ψηφιακές ικανότητες: Πλαίσιο ψηφιακών ικανοτήτων για τους πολίτες (Ευρωπαϊκή Επιτροπή), https://ec.europa.eu/jrc/en/digcomp.