Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Έκθεση της Επιτροπή προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων σχετικά με την εφαρμογή του στρατηγικού σχεδίου δράσης για τους συσσωρευτές: Δημιουργία μιας στρατηγικής αξιακής αλυσίδας συσσωρευτών στην Ευρώπη»

[COM(2019) 176 final]

(2019/C 353/16)

Εισηγητής: ο κ. Colin LUSTENHOUWER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 3.6.2019
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	3.7.2019
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.7.2019
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	545
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	189/1/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η πρώτη έκθεση προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή του στρατηγικού σχεδίου δράσης για τους συσσωρευτές δείχνει ότι έχουν δρομολογηθεί διάφορες δράσεις για την ανάπτυξη μιας σημαντικής βιομηχανίας συσσωρευτών στην ΕΕ.

1.2.

Μολονότι είναι πολύ νωρίς για να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει η Επιτροπή και έχει ανακοινώσει ότι θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη και την ευρωπαϊκή βιομηχανία για να παύσει η εξάρτηση της Ευρώπης από χώρες που δεν ανήκουν στην ΕΕ —ιδίως χώρες της Ασίας.

1.3.

Τα επόμενα χρόνια πρέπει να γίνουν πολλά για να καλλιεργηθεί το απαραίτητο επίπεδο τεχνολογικής εμπειρογνωμοσύνης στην ΕΕ, να εξασφαλιστεί ο εφοδιασμός με πρώτες ύλες από τρίτες χώρες και πηγές εντός ΕΕ και να εξασφαλιστεί ότι οι χρησιμοποιημένοι συσσωρευτές θα μπορούν να ανακυκλώνονται με ασφάλεια και χωρίς επιβάρυνση του περιβάλλοντος.

1.4.

Η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί κοινή ευθύνη κυβέρνησης και επιχειρηματικής κοινότητας.

2.   Εισαγωγή

Α.

Τον Μάιο του 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε ανακοίνωση με τίτλο «Η Ευρώπη σε κίνηση» (1). Σε αυτήν παρουσιάζει την πολιτική που σκοπεύει να ασκήσει στον τομέα της βιώσιμης κινητικότητας για την Ευρώπη: ασφαλής, συνδεδεμένη και καθαρή.

2.1.

Η πολιτική αυτή αποτελεί συνιστώσα της πολιτικής που είναι γνωστή ως «Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση», η οποία υλοποιήθηκε από την Επιτροπή Juncker. Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο, το οποίο ενσωματώνει την κλιματική πολιτική στην ενεργειακή πολιτική και υποστηρίζεται από μια στοχευμένη βιομηχανική πολιτική για την επίτευξη των στόχων της συμφωνίας του Παρισιού, πρωταρχικός στόχος της οποίας είναι η μείωση των εκπομπών CO2 που προέρχονται από την παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα (2) και από τις μεταφορές που διεξάγονται στην Ευρώπη με οχήματα (φορτηγά, αυτοκίνητα) με κινητήρες καύσης, που και αυτοί λειτουργούν με ορυκτά καύσιμα (βενζίνη, φυσικό αέριο).

2.2.

Στο πλαίσιο της ανακοίνωσης «Ευρώπη σε κίνηση», η Επιτροπή ανέπτυξε ένα ειδικό σχέδιο δράσης για την ανάπτυξη και την παραγωγή συσσωρευτών. Για τον σκοπό αυτόν, υπέβαλε παράρτημα στην ανακοίνωσή της, με τίτλο «Στρατηγικό σχέδιο δράσης για τους συσσωρευτές».

Β.

Γιατί ένα ειδικό σχέδιο δράσης για τους συσσωρευτές;

2.3.

Οι συσσωρευτές αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής μας ζωής. Είτε βρίσκονται στο κινητό μας τηλέφωνο, είτε στον προσωπικό μας υπολογιστή, είτε στην ταμπλέτα μας, αλλά και στις οικιακές συσκευές μας, και ιδίως στα ηλεκτρικά μας οχήματα, αποτελούν βασικό στοιχείο προκειμένου τα μηχανήματα αυτά να λειτουργούν σωστά, με ασφάλεια και (κατά προτίμηση) για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ταυτόχρονα, η διάρκεια ζωής ενός συσσωρευτή παραμένει (υπερβολικά) χαμηλή. Σε ό,τι αφορά αυτές τις ομάδες προϊόντων, η πολιτική της Επιτροπής, όπως ορίζεται στο σχέδιο δράσης, επικεντρώνεται κυρίως στην ανάπτυξη συσσωρευτών για ηλεκτρικά οχήματα, αλλά και σε άλλες πτυχές, όπως η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση συσσωρευτών (3).

2.4.

Τα συστήματα συσσωρευτών χρησιμεύουν για την αποθήκευση ενέργειας σε μικρή κλίμακα. Η μεγάλης κλίμακας αποθήκευσή της, για παράδειγμα στην περίπτωση των υπεράκτιων αιολικών πάρκων, δεν είναι μάλλον εφικτό να γίνεται σε καλές συνθήκες μέσω συσσωρευτών. Αυτή η μεγάλης κλίμακας αποθήκευση θα πρέπει να πραγματοποιείται με άλλους φορείς ενέργειας, όπως το υδρογόνο ή η αμμωνία (4). Επίσης, στον τομέα αυτόν, η Επιτροπή στηρίζει, μέσω του προϋπολογισμού του προγράμματος «Ορίζων 2020», ένα ευρύ φάσμα πρωτοβουλιών, όπως η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για τη μετατροπή της ηλεκτρικής ενέργειας σε αέριο (5). Στο ίδιο πνεύμα, δίνεται μεγάλη προσοχή στην τεχνολογική ανάπτυξη αποτελεσματικών και ασφαλών μεθόδων οι οποίες, μέσω της αποθήκευσης ενέργειας, εξασφαλίζουν τη σύνδεση με τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας υψηλής τάσης, έτσι ώστε να εξαλείφεται το πολύ υψηλό κόστος των «σημείων ηλεκτροδότησης στη θάλασσα». Ομοίως, μεγάλο μέρος των απωλειών δικτύου που σημειώνονται, ακόμη και σήμερα, στη χρήση ηλεκτρικών καλωδίων υψηλής τάσης εντός ή επί του θαλάσσιου βυθού μεταξύ των υπεράκτιων αιολικών πάρκων και του ηπειρωτικού εδάφους θα μπορούσε να αποφευχθεί και, ως εκ τούτου, να επιτευχθεί πιθανότατα βελτίωση της αποτελεσματικότητας της τάξης του 10 % με 15 % στη βιώσιμη υπεράκτια παραγωγή ενέργειας.

2.5.

Οι συσσωρευτές αναμένεται να αντιπροσωπεύουν περίπου το 40 έως 50 % του κόστους ενός ΗΟ, αλλά είναι ήδη σαφές ότι το κόστος αυτό θα μπορούσε να μειωθεί. Δεδομένης της ταχύτητας με την οποία αναπτύσσονται αυτά τα οχήματα (6), η διαθεσιμότητα ασφαλών συσσωρευτών καλής ποιότητας και φιλικών προς το περιβάλλον αποτελεί ένα ζήτημα που για μια ακόμη φορά τίθεται επιτακτικά. Για την ευρωπαϊκή βιομηχανία, η Επιτροπή διακρίνει μια τεράστια αγορά, που θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει περί τα 400 GWh και 250 δισεκατομμύρια ευρώ το 2025. Αποτελεί ευκαιρία για την Ευρώπη, όχι μόνο από την άποψη των κλιματικών στόχων, αλλά και από την άποψη της οικονομίας και της απασχόλησης. Όπως πρόσφατα δήλωσε η Επίτροπος Bieńkowska, «προβλέπουμε ότι η ΕΕ θα διαθέτει μια ισχυρή βιομηχανία συσσωρευτών, η οποία θα συμβάλλει στην κυκλική οικονομία και στην καθαρή κινητικότητα».

2.6.

Ας είμαστε, ωστόσο, σαφείς όσον αφορά την κατάστασή μας: Η Ευρώπη υστερεί ανησυχητικά έναντι των ασιατικών χωρών και εταιρειών, όσον αφορά τόσο την ανάπτυξη (Ε & Α) όσο και την παραγωγή συσσωρευτών. Πάνω από το 85 % των συσσωρευτών που χρησιμοποιούμε στην Ευρώπη προέρχεται από την Κίνα, την Ιαπωνία ή την Κορέα. Η ευρωπαϊκή παραγωγή αντιπροσωπεύει μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό (3 %) της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των Ηνωμένων Πολιτειών ανέρχεται στο 15 % περίπου. Στην Ευρώπη, αν θέλουμε να περάσουμε από την κινητικότητα με ορυκτά καύσιμα στην ηλεκτρική, θα εξαρτόμαστε πλέον ολοκληρωτικά από την παραγωγική ικανότητα της Ασίας.

2.7.

Ωσάν αυτό να μην ήταν αρκετά σημαντικό, οι πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παραγωγή συσσωρευτών, όπως το λίθιο, το νικέλιο, το μαγγάνιο και το κοβάλτιο, βρίσκονται επί του παρόντος στο στάδιο της εξόρυξης σε περιορισμένες ποσότητες στην Ευρώπη, αν και υπάρχουν δυνητικά αποθέματα. Αυτά τα ευρωπαϊκά αποθέματα θα πρέπει να αξιοποιηθούν, αν και επί του παρόντος φαίνεται ότι θα μπορέσουν να καλύψουν μόνο το 15 έως 20 % της συνολικής ζήτησης. Οι απαραίτητες πρώτες ύλες προέρχονται και αυτές, κατά κύριο λόγο, από τη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ασία, όπου οι Κινέζοι λέγεται ότι δημιούργησαν μεγάλες εταιρείες εξόρυξης προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση στα εν λόγω υλικά χωρίς εμπόδια (7). Επιπλέον, στην Κίνα γίνεται και η διύλιση και κατεργασία των ευρωπαϊκών ορυκτών.

2.8.

Η εξόρυξη και η επεξεργασία των πρώτων υλών καταναλώνουν πολλή ενέργεια και παράγουν τεράστια ποσότητα αποβλήτων εξόρυξης, ενίοτε δε και επικίνδυνων αποβλήτων.

2.9.

Αντιθέτως, η Ευρώπη αντιμετωπίζει το πρόβλημα της επανεπεξεργασίας των συσσωρευτών. Ο τεράστιος όγκος τους εγείρει ένα νέο και ανησυχητικό πρόβλημα όσον αφορά την επεξεργασία των αποβλήτων, ιδίως λόγω του ότι η ανακύκλωση των υλικών που προέρχονται από αυτούς τους συσσωρευτές βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα. Προς το παρόν, ανακτάται μόνο το 10 % περίπου των υλικών από συσσωρευτές. Ως εκ τούτου, πρέπει να κερδηθεί το στοίχημα του τεράστιου δυναμικού που υπάρχει στην επεξεργασία και την ανάκτηση.

3.   Έκθεση παρακολούθησης 2019

3.1.

Στη γνωμοδότησή της της 17ης Οκτωβρίου 2018 (8), η ΕΟΚΕ υποστήριξε τις προτάσεις της Επιτροπής για πιο βιώσιμες μεταφορές και το στρατηγικό σχέδιο δράσης για τους συσσωρευτές. Ομοίως, με την ευκαιρία αυτή, η ΕΟΚΕ ήδη επισήμανε ότι πολλοί παράγοντες, όπως η εξάρτηση από πρώτες ύλες τρίτων χωρών, η έλλειψη εναλλακτικών καυσίμων, οι δυσκολίες στη διαχείριση, την επεξεργασία και την απόρριψη των χρησιμοποιημένων συσσωρευτών και η έλλειψη ειδικευμένων εργαζομένων θα μπορούσαν να παρεμποδίσουν την εφαρμογή του σχεδίου.

3.2.

Στις 9 Απριλίου 2019, η Επιτροπή δημοσίευσε την πρώτη της έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του στρατηγικού σχεδίου δράσης για τους συσσωρευτές, το οποίο καταρτίστηκε τον Μάιο του 2018. Η έκθεση αυτή επισημαίνει ότι αναπτύσσονται πολλές τομεακές και περιφερειακές πρωτοβουλίες. Γίνεται γνωστό, για παράδειγμα, ότι η ευρωπαϊκή συμμαχία για τους συσσωρευτές φαίνεται πως αποτελεί μια εμπνευσμένη πλατφόρμα, χάρη στην οποία οι βιομήχανοι, οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων και οι επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα να συντονίσουν τις εργασίες τους προκειμένου να επιτύχουν τον φιλόδοξο στόχο να φέρουν την ΕΕ και τις βιομηχανίες της στην πρώτη γραμμή της τεχνολογίας συσσωρευτών, που εξελίσσεται ταχύτατα. Μια πρώτη πρόσκληση υποβολής προσφορών, με προϋπολογισμό 114 εκατ. ευρώ, έχει ήδη προκηρυχθεί στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» και μια δεύτερη, με προϋπολογισμό ύψους 132 εκατ. ευρώ, θα προκηρυχθεί για το 2020. Επιπλέον, μπορεί να διατεθεί χρηματοδότηση μεγάλης κλίμακας από τους πόρους που διατίθενται για την περιφερειακή πολιτική της ΕΕ. Οι επιχειρήσεις και η επιστημονική κοινότητα υποδέχονται με ενθουσιασμό την ιδέα να συμπληρώσουν τις δικές τους επενδύσεις με τη χρηματοδότηση της ΕΕ και να επιταχύνουν περαιτέρω την ανάπτυξη της έρευνας και ανάπτυξής τους.

3.3.

Έχουν αναπτυχθεί πολλές πρωτοβουλίες μετά τη δημοσίευση του σχεδίου δράσης, πολλές από τις οποίες όμως, και διαπεριφερειακού χαρακτήρα μεταξύ άλλων, βρίσκονται ακόμη σε προπαρασκευαστικό στάδιο. Δεδομένου ότι το σχέδιο δράσης δημοσιεύτηκε μόλις έναν χρόνο πριν, φαίνεται ότι είναι ακόμη πολύ νωρίς για να γίνει απολογισμός. Ωστόσο, είναι σαφές ότι υπάρχει μια αίσθηση επείγοντος, που την έχουν όλοι: για τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων, τους επιστήμονες και τις επιχειρήσεις, θεωρείται πως είναι αργά και δη πολύ αργά. Διακυβεύονται πολλά: υπάρχει πραγματικός κίνδυνος πολύ μεγάλα τμήματα της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας να μετακινηθούν προς περιοχές κοντά σε μονάδες παραγωγής συσσωρευτών, κυρίως στην Ασία! Το γεγονός αυτό εγείρει το ζήτημα της απασχόλησης περίπου 13 εκατομμυρίων Ευρωπαίων εργαζομένων στον εν λόγω τομέα.

4.   Ποια είναι η ενδεδειγμένη πορεία;

4.1.

Από την έναρξη της θητείας της Επιτροπής Juncker και την έγκριση του προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Ένωσης, πολλές δράσεις έχουν σχεδιαστεί και έχουν οδηγήσει, στο ευρύτερο πλαίσιο της δράσης για το κλίμα, σε μια βιομηχανική πολιτική που έδωσε εντελώς νέα τροπή στη μετάβαση σε μια πιο βιώσιμη κοινωνία. Σε αυτή τη βιομηχανική πολιτική της Επιτροπής, που στηρίχθηκε από τα κράτη μέλη, δόθηκε πολύ μεγαλύτερος βαθμός ελευθερίας διακυβέρνησης και πρωτοβουλίας από ό,τι στο παρελθόν. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη νέα προσέγγιση της Επιτροπής και καλεί την Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να συνεχίσουν να ακολουθούν την πρόσφατα χαραχθείσα πορεία.

4.2.

Μια τέτοια προσέγγιση είναι ευπρόσδεκτη και απαραίτητη δεδομένης της σημασίας της καθυστέρησης της ευρωπαϊκής βιομηχανίας στον τομέα της ανάπτυξης και κατασκευής συσσωρευτών. Ωστόσο, μια βιομηχανική πολιτική κατευθυντήριου τύπου ενέχει επίσης τον κίνδυνο «του πονταρίσματος σε λάθος άλογο», της πρόωρης επιλογής του υποτιθέμενου νικητή. Παρ’ όλα αυτά, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη νέα προσέγγιση που καλύπτει ολόκληρη τη βιομηχανική αλυσίδα αξίας (προσέγγιση της αξιακής αλυσίδας). Η βιομηχανική πολιτική που βασίζεται στη μεθοδολογία της αξιακής αλυσίδας είναι επίσης πιο συμβατή με την «κυκλική συλλογιστική» από ό,τι η παλιά τομεακή προσέγγιση της βιομηχανίας. Ωστόσο, η προσέγγιση της αξιακής αλυσίδας απαιτεί επίσης άλλη μία κατάλληλη πολιτική, προσαρμοσμένη, π.χ., στην πολιτική για τις κρατικές ενισχύσεις. Δεδομένου ότι ο κλάδος παραγωγής συσσωρευτών βρίσκεται στην αιχμή του δόρατος της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ, η Επιτροπή πρέπει να υιοθετήσει επίσης ευέλικτη και ελαστική προσέγγιση όσον αφορά τις επενδυτικές ενισχύσεις που χορηγούν τα κράτη μέλη στις επιχειρήσεις των αλυσίδων αυτών. Εφαρμόζοντας τα κριτήρια επιλεξιμότητας για τα IPCEI (Σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος) κατά τρόπο ευέλικτο, θα υποστηριχθεί η ευρωπαϊκή βιομηχανία μέσω ουσιαστικής δημόσιας χρηματοδότησης. Αυτή θα μπορούσε, ως ένα βαθμό, να πλησιάσει τα επίπεδα στήριξης των ασιατικών βιομηχανιών από τις κυβερνήσεις τους. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη νέα αυτή εφαρμογή του μέσου του ΣΕΚΕΕ.

4.3.

Διερωτάται όμως κανείς μήπως η πολιτική που περιγράφεται στο στρατηγικό σχέδιο δράσης έρχεται πολύ αργά για να καλύψει την τεράστια καθυστέρηση που έχει σημειώσει επί σειρά ετών η Ευρώπη σε σχέση με τις ασιατικές χώρες και τις επιχειρήσεις τους. Θα πρέπει επίσης να αναρωτηθεί κανείς εάν οι διατιθέμενοι χρηματοδοτικοί πόροι είναι επαρκείς. Για να το πούμε πιο ωμά, μήπως κάνουμε «πολύ λίγα, πολύ αργά (9)»; Σε ένα ενημερωτικό έγγραφο που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο εκφράζει τις αμφιβολίες του λέγοντας: «Ωστόσο, υπάρχει κίνδυνος τα μέτρα που έχουν ληφθεί έως τώρα να μην είναι επαρκή για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων της ΕΕ για καθαρή ενέργεια». Πρέπει να επισημανθεί, πάντως, ότι ο ρόλος της Επιτροπής είναι ιδιαίτερα περιορισμένος, το ίδιο δε και οι χρηματοδοτικοί πόροι στη διάθεσή της. Ορθώς η Επιτροπή εμφανίζεται κάπως αποστασιοποιημένη. Ο ρόλος της είναι ο ρόλος του «γραφείου συνοικεσίων». Η ευθύνη για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης αφορά πρωτίστως τα κράτη μέλη, τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και τα ερευνητικά ιδρύματα. Για αυτό το λόγο κρίνεται ιδιαίτερα θετικά το ότι η γαλλική και η γερμανική κυβέρνηση συμφώνησαν, στις αρχές Μαΐου 2019, να διαθέσουν 1 δισεκατ. ευρώ η καθεμία για τη στήριξη πρωτοβουλιών των επιχειρηματικών τους κοινοτήτων όσον αφορά την ανάπτυξη βιομηχανίας παραγωγής συσσωρευτών. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα πρακτικά αποτελέσματα της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τους Συσσωρευτές που εγκαινίασε η Επιτροπή, και όπου τα κράτη μέλη, η Επιτροπή και οι επιχειρήσεις εργάζονται από κοινού.

4.4.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, είναι ακόμα πολύ νωρίς για την άντληση συμπερασμάτων, καθώς ελάχιστος χρόνος έχει περάσει από την υιοθέτηση του προγράμματος δράσης για τους συσσωρευτές. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πληθώρα πρωτοβουλιών που εγκαινιάστηκαν ή αναπτύχθηκαν από σειρά φορέων. Τα αποτελέσματα θα είναι εμφανή (έτσι αναμένεται, τουλάχιστον) τα επόμενα χρόνια. Η τεχνολογική εξέλιξη εντός και εκτός ΕΕ δεν σταματά ποτέ. Αυτή η δυναμική διαδικασία συνεπάγεται ότι η στρατηγική για τους συσσωρευτές δεν αποτελεί μεμονωμένη πρωτοβουλία, αλλά απαιτεί διαρθρωτική προσέγγιση στις πολιτικές της ΕΕ. Σημαίνει επίσης ότι οι επενδύσεις στα μέσα παραγωγής που χρειάζονται σήμερα τα κράτη μέλη έχουν μακρινή περίοδο απόσβεσης (τα 20 έως 30 χρόνια δεν αποτελούν εξαίρεση).

4.5.

Το ερώτημα είναι κατά πόσον η ΕΕ είναι ακόμη σε θέση να δημιουργήσει μια ανταγωνιστική βιομηχανία για την ανάπτυξη και την παραγωγή συσσωρευτών, τη στιγμή που οι απαραίτητες πρώτες ύλες δεν υπάρχουν στην ποσότητα που χρειάζεται στην επικράτειά της. Παρότι αναπτύσσονται πρωτοβουλίες για την εξόρυξη λιθίου σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ, π.χ. (συμπεριλαμβανομένης της επαναχρησιμοποίησης εγκαταλελειμμένων ορυχείων), είναι μάλλον ουτοπικό να πιστεύει κανείς ότι η ΕΕ θα καταστεί απολύτως αυτάρκης. Επιπλέον, οι ευρωπαίοι πολίτες έχουν σοβαρούς ενδοιασμούς όσον αφορά την εξόρυξη και, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ισχύει και εδώ η αρχή NIMBY (Not in My Back Yard - Όχι στην αυλή μου). Τα θετικά αποτελέσματα για τις τοπικές κοινότητες της κοινωνικά και περιβαλλοντικά συνειδητής εξόρυξης πρώτων υλών αξίζει να προβληθούν περισσότερο στον πληθυσμό. Είναι επίσης προφανές ότι «η τοπική οικείωση» —δηλαδή η συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού, από οικονομική και άλλη άποψη— μπορεί να αποτρέψει μια κατάσταση στην οποία η αντίσταση σε αυτές τις δραστηριότητες είναι τέτοια ώστε να μην είναι δυνατή η εκκίνησή τους.

4.6.

Ενόψει της κατάστασης σε ό,τι αφορά τις πρώτες ύλες, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι είναι σημαντικό για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να εντείνουν τις προσπάθειες για την ανάπτυξη νέων τύπων συσσωρευτών, όπως συσσωρευτές στερεάς κατάστασης, που θα μείωναν σημαντικά την εξάρτηση από αυτές τις πρώτες ύλες.

4.7.

Πόσο ρεαλιστικό είναι να ελπίζει κανείς, όπως φαίνεται να πιστεύει η Επιτροπή, ότι θα προκύψουν 10 έως 20 μεγάλοι παραγωγοί στην ΕΕ; Οι μακροπρόθεσμοι επενδυτές με παρουσία στις κεφαλαιαγορές είναι διατεθειμένοι να αποδεσμεύσουν τα σχεδόν 10 δισεκατομμύρια ευρώ που απαιτούνται για τον σκοπό αυτόν; Παρότι εκτιμά δεόντως τις προτεραιότητες που θέτει το πρόγραμμα δράσης, η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να βρίσκει απογοητευτική την απουσία αναφοράς στο ζήτημα της πρόσβασης στα κεφάλαια που απαιτούνται για αυτές τις μείζονες επενδύσεις. Η τραπεζική χρηματοδότηση από μόνη της δεν επαρκεί ούτε κατά διάνοια. Οι αγορές κεφαλαίων, και ιδίως τα ταμεία υποδομών, πρέπει να είναι έτοιμα να επενδύσουν σε αυτά τα έργα με κεφάλαια κινδύνου (10). Αυτό απαιτεί μακροπρόθεσμη πολιτική, ικανές αποδόσεις και υποστήριξη από τις εθνικές αρχές. Οι διαφορετικοί ενδιαφερόμενοι φορείς πρέπει να σταματήσουν να περιμένουν ο ένας τις κινήσεις του άλλου· η κυβέρνηση μπορεί να διαδραματίσει ρόλο κινητήρα μιας επενδυτικής διαδικασίας. Οι γαλλογερμανικές πρωτοβουλίες δείχνουν ότι αυτές οι χώρες το έχουν συνειδητοποιήσει. Η πρόσφατα δρομολογηθείσα επενδυτική πλατφόρμα με τη συμμετοχή του EIT InnoEnergy ως «οδηγού/επιταχυντή» θα μπορούσε επίσης, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, να αποδειχθεί πολύτιμη για τη συμμετοχή των επενδυτών και των υπευθύνων προώθησης.

4.8.

Ταυτόχρονα, θα χρειαστούν στοχευμένες ενημερωτικές εκστρατείες προκειμένου να ενημερωθούν οι ευρωπαίοι καταναλωτές ότι η αγορά συσσωρευτών που κατασκευάζονται στην Ευρώπη, όπου συνυπολογίζονται τα πρότυπα ανθρώπινης και περιβαλλοντικής ασφαλείας, έχει πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με την αγορά συσσωρευτών από τρίτες χώρες, όπου αυτά τα πρότυπα και οι αξίες δεν γίνονται σεβαστά στον ίδιο βαθμό. Η συνέχιση της τρέχουσας κατάστασης αποτελεί μόνιμο τρόπο εξαγωγής των περιβαλλοντικών μας προβλημάτων.

4.9.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι απαιτούνται περισσότερες πρακτικές πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη της ανακύκλωσης υλικών των παλαιών συσσωρευτών. Η αποκαλούμενη «αστική εξόρυξη» μπορεί να συνεισφέρει ουσιαστικά στην παροχή των αναγκαίων πρώτων υλών. Υφίσταται σημαντικό δυναμικό μελλοντικής ανακύκλωσης της αστικής εξόρυξης εφόσον βελτιωθούν τα οικονομικά κίνητρα, ο όγκος συλλογής, οι τεχνολογίες ανάκτησης και, τέλος, οι ρυθμοί ανακύκλωσης. Η πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής για την εφαρμογή και τον αντίκτυπο της Οδηγίας για τους συσσωρευτές δείχνει, δυστυχώς, ότι η συλλογή των συμβατικών συσσωρευτών δεν έχει φτάσει ακόμη το επιθυμητό επίπεδο. Περίπου 57 % των συσσωρευτών αυτών εξακολουθούν να μην ανακυκλώνονται. Ορθώς, λοιπόν, η Επιτροπή εξετάζει, όπως επισημαίνεται στη συνοπτική αλλά ιδιαίτερα αποτελεσματική της έκθεση, την προσαρμογή της οδηγίας του 2006, ιδίως δεδομένης της άφιξης νέων συσσωρευτών, όπως αυτοί τους οποίους αφορά το σχέδιο δράσης. Η ΕΟΚΕ αναμένει με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις προτάσεις αυτές. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις επεξεργασίας συσσωρευτών θα πρέπει να προσαρμοστούν εκ νέου, δεδομένων των μεγάλων ροών νέων ειδών συσσωρευτών στο προσεχές μέλλον. Θα πρέπει επίσης να αναπτυχθεί νέα τεχνολογία για την ανακύκλωση ή την επεξεργασία· η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η στοχευμένη Ε & Α στον συγκεκριμένο τομέα χρήζει πλήρους στήριξης της ΕΕ, καθώς θα επιτρέψει τη βελτίωση του βιοτικού περιβάλλοντος και θα μειώσει σε μεγάλο βαθμό την εξάρτηση από πρώτες ύλες εκτός ΕΕ.

4.10.

Η ΕΟΚΕ θα επιθυμούσε επίσης στοχευμένη έρευνα σχετικά με την ανάκτηση υλικών από τους σωρούς αποβλήτων άνθρακα, χάλυβα και άλλων ειδών εξορυσσόμενων μετάλλων. Δεν πρέπει να αποκλειστεί το ενδεχόμενο οι πηγές αυτές να συνεισφέρουν επίσης στην κάλυψη της ανάγκης για πρώτες ύλες. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόσφατα δημοσιευθείσα έκθεση για την ανάκτηση κρίσιμων πρώτων υλών από τα απόβλητα εξόρυξης και τους χώρους υγειονομικής ταφής (11) που εξέδωσε το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ζητεί την εξασφάλιση πολιτικής στήριξης για τη μελέτη και ανάλυση του ζητήματος των κρίσιμων πρώτων υλών, δεδομένου ότι η «παγκόσμια μάχη για τις πρώτες ύλες» γίνεται ολοένα σοβαρότερη.

4.11.

Σε ποιο βαθμό συμβάλλει το κανονιστικό πλαίσιο στην ανάπτυξη της αναγκαίας Ε & Α στην ΕΕ και στην εφαρμογή της τεχνολογίας που αυτή παράγει; Η Επιτροπή έχει τη φυσική τάση να επικεντρώνεται σε νόμους και κανονισμούς. Στο κάτω κάτω, αυτά είναι τα εργαλεία καθοδήγησης που διαθέτει. Μπορεί όμως να παρακολουθεί και να αναλύει καλύτερα τις εξελίξεις στην αγορά, από κοινού με τη βιομηχανία και τους κοινωνικούς εταίρους, πριν την προσφυγή σε νομοθετικές πράξεις. Προηγούνται τα στάδια της δρομολόγησης, της προώθησης και της παραγωγής και, αφού έχει διεξαχθεί πρώτα εμπεριστατωμένη ανάλυση, ακολουθεί το στάδιο της ρύθμισης - αυτή μοιάζει πιο επιθυμητή προσέγγιση για αυτόν τον επισφαλή κλάδο.

4.12.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να διασφαλίσει ότι οι δημόσιες συμβάσεις έχουν πράγματι σχεδιαστεί με βάση τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, οι οποίες συχνά παράγουν σε μικρή κλίμακα, ώστε αυτοί οι μεσαίου μεγέθους παραγωγοί να μην στερούνται τη δυνατότητα να επωφεληθούν από αυτούς τους χρηματοδοτικούς πόρους επειδή το επίπεδό τους σε Ε & Α είναι πολύ μικρό για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του μεγέθους των έργων που προκηρύσσονται στους διαγωνισμούς. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Επιτροπή σχεδίασε τους διαγωνισμούς κατά νέο, πιο συνδυασμένο τρόπο, καθιστώντας τους πιο προσιτούς για τις επιχειρήσεις της ΕΕ.

4.13.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό η χρηματοδότηση της ΕΕ να είναι επίσης διαθέσιμη για έργα που αναπτύχθηκαν από μεσαίου μεγέθους ευρωπαϊκές επιχειρήσεις παραγωγής συσσωρευτών και έχουν ήδη βιώσει ουσιαστική τεχνολογική ανάπτυξη (Επίπεδο τεχνολογικής ετοιμότητας 5 έως 9). Αυτή η ομάδα επιχειρήσεων, που επικεντρώνονται περισσότερο στην είσοδο στην αγορά από ό,τι στη βασική έρευνα, παραμένουν, κατά τα φαινόμενα, υπερβολικά αποκλεισμένες από την πρόσβαση σε πόρους της ΕΕ. Για αυτήν την ειδική ομάδα, η πρόσβαση σε ενωσιακές επιδοτήσεις για την κατάρτιση και επιμόρφωση των εργαζομένων πρέπει να σχεδιαστεί κατά τρόπο απλό.

---

(1)  COM(2018) 293 final.

(2)  Η παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 79 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ, ενημερωτικό έγγραφο του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου της 1ης Απριλίου 2019 με τίτλο «Στήριξη της ΕΕ για την αποθήκευση ενέργειας».

(3)  Παρότι η έμφαση δίδεται κυρίως στα αυτοκίνητα, δεν πρέπει να λησμονείται ότι υπάρχουν επίσης εξελίξεις στον τομέα της παραγωγής ηλεκτροκίνητων σκαφών (π.χ. μικρών οχηματαγωγών).

(4)  Βλέπε επίσης τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ «Αποθήκευση ενέργειας: παράγοντας ενεργειακής ολοκλήρωσης και ενεργειακής ασφάλειας», ΕΕ C 383 της 17.11.2015, σ.19.

(5)  Η Φλάνδρα έχει υλοποιήσει ένα ενδιαφέρον έργο με τίτλο WaterstofNet (Δίκτυο Υδρογόνου) συνδέοντας μια ομάδα παραγωγών (αιολικής και φωτοβολταϊκής ενέργειας), την τεχνολογία του υδρογόνου (ηλεκτρόλυσης και συμπίεσης) και των τελικών χρηστών στους τομείς της χημείας και των μεταφορών.

(6)  Στη Νορβηγία, για παράδειγμα, αναμένεται ότι φέτος (το 2019), ο αριθμός πωλήσεων ηλεκτρικών αυτοκινήτων θα υπερβαίνει για πρώτη φορά τον αριθμό των συμβατικών αυτοκινήτων, που είναι εξοπλισμένα με κινητήρα καύσης. Μια γνωστή αμερικανική μάρκα είναι ο προμηθευτής των περισσότερων από αυτά τα ηλεκτρικά οχήματα.

(7)  Η κινεζική κυβέρνηση έχει θέσει ως στόχο το 2025 τα ηλεκτρικά οχήματα να αντιπροσωπεύουν το 20 % των πωλήσεων καινούργιων επιβατικών αυτοκινήτων.

(8)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η Ευρώπη σε κίνηση», ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ.254

(9)  Βλέπε επίσης το ενημερωτικό έγγραφο του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου της 1ης Απριλίου 2019 με τίτλο: «Στήριξη της ΕΕ για την αποθήκευση ενέργειας».

(10)  Στις 2 Μαΐου 2019, η Tesla ανακοίνωσε ότι, παρά τις ζημίες που υπερέβαιναν τα 700 εκατ. δολάρια το πρώτο τρίμηνο του 2019, επεδίωκε να αντλήσει 2 δισεκατ. δολάρια από την αγορά κεφαλαίων για ένα νέο εργοστάσιο παραγωγής συσσωρευτών και για την ανάπτυξη νέου τύπου ηλεκτρικού οχήματος. Η αμερικανική κεφαλαιαγορά μπορεί εύκολα να πραγματοποιεί τέτοιες επενδύσεις, με τη μορφή μετοχών και/ή ομολόγων. Το ερώτημα είναι κατά πόσον η κατακερματισμένη αγορά κεφαλαίου της ΕΕ μπορεί να πράξει το ίδιο.

(11)  Ανάκτηση κρίσιμων πρώτων υλών από τα απόβλητα εξόρυξης και τους χώρους υγειονομικής ταφής: Τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά τις υφιστάμενες πρακτικές, EUR 29744 EN, Γραφείο Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο, 2019, ISBN 978-92-76-03391-2, doi:10.2760/494020, JRC116131.