ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 16.5.2018
COM(2018) 297 final
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
Έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την ενδιάμεση αξιολόγηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση (ΕΤΠ)
{SWD(2018) 192 final}
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 16.5.2018
COM(2018) 297 final
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
Έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την ενδιάμεση αξιολόγηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση (ΕΤΠ)
{SWD(2018) 192 final}
Ιστορικό
Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση («ΕΤΠ») συστάθηκε πριν από 10 χρόνια με σκοπό την επίδειξη αλληλεγγύης και την παροχή στήριξης προς τους εργαζομένους που απολύονται ως αποτέλεσμα σοβαρών διαρθρωτικών αλλαγών στον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται το εμπόριο λόγω της παγκοσμιοποίησης. Το πεδίο εφαρμογής ορίζεται στον αρχικό κανονισμό του ΕΤΠ =τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1927/2006= και διευρύνθηκε το 2009 με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 546/2009 για να συμπεριλάβει τις απολύσεις που είναι αποτέλεσμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης. Το ΕΤΠ συγχρηματοδοτεί μέτρα που εφαρμόζονται από τα κράτη μέλη για να βοηθήσουν τους απολυμένους εργαζομένους να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας στις περιπτώσεις που η απόλυσή τους είχε σοβαρό αντίκτυπο στην οικονομία, ιδίως στα επίπεδα απασχόλησης σε μια περιφέρεια ή τομέα. Μια ρήτρα παρέκκλισης στο άρθρο 6 παράγραφος 2 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1309/2013 1 που είναι σήμερα σε ισχύ (στο εξής αναφέρεται ως «κανονισμός του ΕΤΠ») επιτρέπει στα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας των νέων να συμπεριλάβουν τους νέους «που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης (ΕΕΑΚ)» στις αιτήσεις του ΕΤΠ έως το τέλος του 2017 2 .
Αντικείμενο της ενδιάμεσης αξιολόγησης
Σύμφωνα με το άρθρο 20 του κανονισμού του ΕΤΠ, η Επιτροπή διεξήγαγε την ενδιάμεση αξιολόγηση για να αξιολογήσει με ποιο τρόπο και σε ποιο βαθμό το ΕΤΠ επιτυγχάνει τους στόχους του.
Η ενδιάμεση αξιολόγηση καλύπτει και τις 29 περιπτώσεις αίτησης συνδρομής του ΕΤΠ που υποβλήθηκαν το 2014 και το 2015 3 . Οι αιτήσεις αυτές αφορούσαν 10 διαφορετικά κράτη μέλη και 21 οικονομικούς τομείς από τους οποίους η αυτοκινητοβιομηχανία (τέσσερις αιτήσεις) και το λιανικό εμπόριο (τρεις αιτήσεις) είναι οι τομείς στους οποίους υπήρξε η μεγαλύτερη ζήτηση. Ο αριθμός των αιτήσεων για το ΕΤΠ μειώθηκε λόγω της οικονομικής ανάκαμψης, οπότε και τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα για ανάλυση είναι λιγότερα.
Αξιολογήθηκαν η αποτελεσματικότητα, η βιωσιμότητα, η απόδοση, η συνοχή, η συνάφεια και η προστιθέμενη αξία των αποτελεσμάτων για την ΕΕ. Πρόκειται για μια εργασία πολύ πιο ευρεία από τις απαιτήσεις που θέτει ο κανονισμός του ΕΤΠ για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της βιωσιμότητας, που προβλέπει μια σφαιρική αξιολόγηση σε επίπεδο μηχανισμού και σε επίπεδο αίτησης 4 .
Η ενδιάμεση αξιολόγηση παρουσιάζεται με τη μορφή εγγράφου εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής. Το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής βασίζεται σε μελέτη αξιολόγησης εξωτερικού συνεργάτη, την οποία αποδέχτηκε η ΓΔ EMPL τον Δεκέμβριο του 2016. Περισσότερα στοιχεία συγκεντρώθηκαν και αναλύθηκαν από προηγούμενες εκθέσεις, αξιολογήσεις και από τη γενικότερη εμπειρία από τη διαχείριση του ΕΤΠ.
Σύμφωνα με το άρθρο 20 παράγραφος 1 στοιχείο α) του κανονισμού του ΕΤΠ, η παρούσα έκθεση συνοψίζει τα κυριότερα αποτελέσματα προς κοινοποίηση στα θεσμικά όργανα και τους οργανισμούς της ΕΕ και τους κοινωνικούς εταίρους. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης συμβάλλουν επίσης στον μελλοντικό σχεδιασμό και τον προσανατολισμό που θα έχει η πολιτική του ΕΤΠ.
Κυριότερες διαπιστώσεις
Το γεγονός ότι η ενδιάμεση αξιολόγηση του ΕΤΠ διεξήχθη σε πρώιμο στάδιο επέτρεψε να συλλεγούν μόνο περιορισμένες πληροφορίες και σχετικά μικρή εμπειρία από την τρέχουσα περίοδο. Επιπλέον, η οικονομική βελτίωση οδήγησε σε μείωση του αριθμού των αιτήσεων για το ΕΤΠ και σε επιπλέον μείωση των διαθέσιμων στοιχείων. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης πρέπει να εξαχθούν με προσοχή, λόγω της περιορισμένης ανθεκτικότητας των διαθέσιμων στοιχείων, παρά τις προσπάθειες της Επιτροπής να αξιολογήσει με όσο το δυνατόν ευρύτερα κριτήρια και να ζητήσει τη γνώμη όσο το δυνατόν περισσότερων ενδιαφερόμενων μερών.
Όσον αφορά την οργανωσιακή μάθηση, από το συγκεκριμένο έργο διαπιστώθηκε κυρίως ότι η χρονική στιγμή που διεξάγεται η αξιολόγηση, όπως προβλέπεται στον κανονισμό του ΕΤΠ, είναι πολύ πρόωρη. Οι μελλοντικές πρωτοβουλίες θα πρέπει να δίνουν τη δυνατότητα να έχει προχωρήσει ο κύκλος της υλοποίησης αρκετά, ώστε να μπορούν να συλλεγούν και να αναλυθούν επαρκή στοιχεία, οπότε και οι αξιολογήσεις θα μπορούν να προγραμματιστούν ανάλογα.
Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα του ΕΤΠ, το ποσοστό επανένταξης των απολυμένων εργαζομένων στην αγορά εργασίας βελτιώθηκε σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο χρηματοδότησης (από 49 % σε 56 %). Επιπλέον, τα αποδεικτικά στοιχεία δείχνουν ότι τα ποσοστά επανένταξης έχουν ιδιαιτερότητες ανά περίπτωση αίτησης συνδρομής, για παράδειγμα ανάλογα με τη συγκεκριμένη οικονομική κατάσταση στην οικεία περιοχή. Ως εκ τούτου, όχι μόνο είναι δύσκολη η σύγκριση των ποσοστών επανένταξης κατά περίπτωση αίτησης συνδρομής, αλλά και η εξεύρεση άλλων κατάλληλων δεικτών σύγκρισης παρόμοιων μέτρων. Για να ξεπεραστεί το εμπόδιο αυτό, συνιστάται ιδιαιτέρως να αναπτύξουν τα κράτη μέλη ειδικούς ανά περίπτωση στόχους.
Η κινητοποίηση της βοήθειας που παρέχεται στους απολυμένους εργαζομένους μπορεί να δικαιολογηθεί με το να αποδειχθεί ότι οι απολύσεις ήταν αποτέλεσμα είτε της «παγκοσμιοποίησης» είτε της «χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης». Ωστόσο, κανένας από τους δύο αυτούς όρους δεν έχει ορισμό στον κανονισμό του ΕΤΠ. Γενικά, η έλλειψη ορισμών μπορεί να ερμηνευτεί ότι παρέχει μια κάποια ευελιξία, αλλά αφήνει και γκρίζες ζώνες αβεβαιότητας. Είναι σημαντική πρόκληση η εύρεση των σωστών στοιχείων για να δικαιολογηθεί μια περίπτωση αίτησης και, συχνά, αυτός είναι ο λόγος που τα κράτη μέλη δεν υποβάλουν αίτηση. Αυτό οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι συχνά δεν είναι δυνατόν να εντοπιστεί και να απομονωθεί ο καθοριστικός παράγοντας που πυροδότησε την αναδιάρθρωση.
Ακόμη κι αν οι περιπτώσεις των απολύσεων που είναι κάτω από το όριο των 500 εργαζομένων που απαιτούνται για την αίτηση μπορούσαν να είναι επιλέξιμες δυνάμει μιας ρήτρας παρέκκλισης, τα κράτη μέλη δεν γνωρίζουν με βεβαιότητα πώς να αποδείξουν ότι οι απολύσεις είναι πιθανόν να έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην οικονομία, ιδίως στα επίπεδα απασχόλησης, καθώς ο αντίκτυπος αυτός δεν ορίζεται περαιτέρω στον κανονισμό. Είναι μάλλον πολύ σημαντικό να υπάρχει σαφέστερος ορισμός, για παράδειγμα με την κατάρτιση ειδικών δεικτών ή ενός πίνακα επιδόσεων που θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάλυση του αντικτύπου.
Ένα άλλο εμπόδιο που αντιμετωπίζουν τα κράτη μέλη όταν αποφασίζουν να υποβάλουν αίτηση είναι προβλήματα διοικητικών και οικονομικών δυνατοτήτων των εθνικών αρχών τόσο στο στάδιο της αίτησης όσο και στο στάδιο της υλοποίησης. Τα προβλήματα αφορούν κυρίως μη διαθεσιμότητα της συγχρηματοδότησης της βοήθειας που χορηγείται και ανεπαρκή στελέχωση των αρχών που ασχολούνται με το ΕΤΠ. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως όταν δεν υπάρχει καθόλου ή λίγη εμπειρία με την αξιοποίηση του ΕΤΠ ή με τη βοήθεια που δίνεται σε περιπτώσεις αναδιάρθρωσης γενικά.
Αποφασιστικός παράγοντας για τη μικρότερη αξιοποίηση του ΕΤΠ από τα 13 κράτη μέλη που προσχώρησαν στην ΕΕ από το 2004 (ΕΕ-13) είναι η βιομηχανική δομή των χωρών. Η απώλεια θέσεων εργασίας λόγω διαρθρωτικών αλλαγών που προκλήθηκαν από την παγκοσμιοποίηση του εμπορίου δεν είναι τόσο κυρίαρχη στην ΕΕ-13.
Τα μέτρα του ΕΤΠ προσφέρονται επιπλέον των τακτικών εθνικών μέτρων και/ή τα εντείνουν. Δεν παρατηρήθηκαν φαινόμενα μετατόπισης του οφέλους σε επίπεδο περίπτωσης αίτησης συνδρομής.
Η βοήθεια που παρασχέθηκε από το ΕΤΠ δεν θα μπορούσε να είναι διαθέσιμη διαφορετικά. Αυτό δείχνει τη συμπληρωματικότητα και την προσθετικότητα των μέτρων του ΕΤΠ.
Η συνδρομή του ΕΤΠ αίρει τα εμπόδια για τη συμμετοχή σε εθνικά μέτρα ή μέτρα του ΕΤΠ, αφού παρέχει πρόσθετες υπηρεσίες όπως έξοδα ταξιδίου ή υπηρεσίες φύλαξης παιδιών.
Όσον αφορά την παρέκκλιση για τους νέους ΕΕΑΚ, τα οικεία κράτη μέλη έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για την αξιοποίησή της, εκτός από την Ισπανία. Ωστόσο, συνολικά, η παρέκκλιση αξιοποιήθηκε σε εννέα περιπτώσεις σε τρία διαφορετικά κράτη μέλη. Πάντως, όπου κι αν χρησιμοποιήθηκε, η βοήθεια απορροφήθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό από τους νέους που ήταν η στοχευόμενη ομάδα και οι οποίοι δεν θα μπορούσαν διαφορετικά να έχουν αυτήν τη βοήθεια.
Σε λίγες περιπτώσεις αίτησης συνδρομής, η αξιολόγηση ανέδειξε ορισμένα προβλήματα ως προς την έγκαιρη παράδοση των δεδομένων παρακολούθησης. Αν η δυσκολία αυτή εξακολουθήσει να υφίσταται, η Επιτροπή θα χρειαστεί να εξετάσει το ενδεχόμενο να λάβει κατάλληλα μέτρα.
Γενικότερα, οι περιορισμένες απαιτήσεις παρακολούθησης που προβλέπονται στον κανονισμό του ΕΤΠ συνιστούν πρόβλημα που πρέπει να λυθεί για τη διεξαγωγή μιας πιο εμβριθούς ανάλυσης.
Όσον αφορά τη βιωσιμότητα των αποτελεσμάτων, δεδομένου ότι ο κύκλος της υλοποίησης δεν είχε φτάσει σε προχωρημένο στάδιο και, συνεπώς, η αξιολόγηση δεν μπορούσε παρά να καλύψει μόνο μια περίοδο δύο ετών (αιτήσεις που υποβλήθηκαν το 2014 και το 2015), δεν είναι διαθέσιμα ανθεκτικά δεδομένα. Η γενική απασχολησιμότητα βελτιώθηκε λόγω της αναβάθμισης και της επικαιροποίησης των δεξιοτήτων. Σε ατομικό επίπεδο παρατηρήθηκε ότι οι δικαιούχοι ανέπτυξαν υψηλή αυτοεκτίμηση, η οποία είχε πολλές πιθανότητες να οδηγήσει σε μια προδραστική προσέγγιση ως προς την αναζήτηση εργασίας.
Σε θεσμικό επίπεδο, η χρήση βοήθειας από το ΕΤΠ ενισχύει την ανάπτυξη ενός γενικότερου μηχανισμού για την παροχή συνδρομής σε περιπτώσεις αναδιάρθρωσης στα κράτη μέλη με μικρή εμπειρία στην αντιμετώπιση μαζικών απολύσεων. Στα κράτη μέλη που έχουν μεγάλη εμπειρία σε τέτοια θέματα και στα οποία λειτουργούν μηχανισμοί παροχής τέτοιας συνδρομής, το ΕΤΠ λειτουργεί ως εργαλείο που δοκιμάζει καινοτόμα μέτρα, τα οποία θα μπορούσαν σ’ ένα μεταγενέστερο στάδιο να ενσωματωθούν στην παροχή τακτής συνδρομής.
Όσον αφορά την απόδοση της συνδρομής που έχει παρασχεθεί, η διάρκεια των διαδικασιών κατά τη λήψη αποφάσεων αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής παρά την ουσιαστική συντόμευση της αναμονής και τις αυστηρότερες προθεσμίες για την Επιτροπή και τα κράτη μέλη. Η διάρκεια της διαδικασίας περιορίστηκε και σήμερα είναι περίπου 200 ημέρες, ενώ ήταν κατά μέσο όρο περίπου 300 ημέρες στην προηγούμενη περίοδο προγραμματισμού.
Στις μισές από τις περιπτώσεις αίτησης συνδρομής τα κράτη μέλη εκφράζουν θετική γνώμη για τις οδηγίες που έλαβαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά το στάδιο της υποβολής της αίτησης.
Χρειάζονται μεγαλύτερες προσπάθειες για να εξασφαλιστεί η συνοχή της χρηματοδότησης. Ενώ σε επίπεδο περίπτωσης αίτησης συνδρομής, δεν υπήρχαν επικαλύψεις με άλλη χρηματοδότηση της ΕΕ ή εθνική χρηματοδότηση, υπάρχει περιθώριο για καλύτερη ευθυγράμμιση του ΕΤΠ και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ). Το ΕΤΠ σχεδιάστηκε για να προσφέρει μέτρα που συμπληρώνουν άλλα μέσα όπως το ΕΚΤ. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση μπορεί, στην καλύτερη των περιπτώσεων, να παρατηρηθεί κατά την αλληλεπίδραση της εθνικής χρηματοδότησης και του ΕΤΠ. Ωστόσο, τα κράτη μέλη δεν σχεδιάζουν προς το παρόν επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό όπου θα μπορούσαν να εντάξουν τη συνδρομή του ΕΤΠ όταν συμβαίνουν μεγάλες αναδιαρθρώσεις. Επιπροσθέτως, το ΕΤΠ θα μπορούσε να συντονιστεί καλύτερα με τις συστάσεις που διατυπώνονται στο «Πλαίσιο ποιότητας της ΕΕ για την πρόβλεψη της αλλαγής και την αναδιάρθρωση».
Όσον αφορά τη συνάφεια της χρηματοδότησης του ΕΤΠ, υπάρχουν ενδείξεις για το ότι το ΕΤΠ είναι ένα σημαντικό μέσο για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού. Τα ενδιαφερόμενα μέρη, ιδίως αυτά που έχουν εμπειρία από την εφαρμογή των μέτρων του ΕΤΠ, ρώτησαν αν το ΕΤΠ ήταν ο σωστός δίαυλος για την παροχή βοήθειας στους ΕΕΑΚ. Σε πολύ μικρότερο αλλά ωστόσο ουσιαστικό βαθμό, το κριτήριο της κρίσης δεν φαίνεται πλέον συναφές. Λόγω των αλλαγών στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η παγκοσμιοποίηση, της αυξανόμενης διασύνδεσης των παγκόσμιων οικονομιών και της αυξανόμενης ανάπτυξης των παγκόσμιων αξιακών αλυσίδων είναι πιθανόν να αυξηθεί η σημασία του κριτηρίου της παγκοσμιοποίησης, αλλά και θα καταστεί δυσκολότερο να αποδειχθεί ότι οι απολύσεις οφείλονται πράγματι στην παγκοσμιοποίηση. Λαμβανομένων υπόψη των δυσκολιών κατά την παροχή αποδείξεων για την αιτιολόγηση των αιτήσεων, είναι σαφές ότι το ΕΤΠ θα μπορούσε να κινητοποιηθεί γρηγορότερα αν τα τεκμήρια που απαιτούνταν ήταν λιγότερα. Το ΕΤΠ θα λειτουργούσε καλύτερα ως μέσο ανακούφισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.
Αυτό θα πρέπει να εξεταστεί επίσης υπό το φως του πεδίου εφαρμογής του ΕΤΠ που καλύπτει την παγκοσμιοποίηση και τη χρηματοπιστωτική κρίση αλλά όχι άλλες σημαντικές οικονομικές εξελίξεις. Οι εργαζόμενοι που απολύθηκαν για άλλους λόγους, για παράδειγμα λόγω αυτοματοποίησης, αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις και είναι πολύ περισσότεροι απ’ αυτούς που απολύθηκαν λόγω παγκοσμιοποίησης. Αν διευρυνόταν το πεδίο εφαρμογής ώστε να καλύψει κάθε είδος αναδιάρθρωσης που προκαλεί σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις, το ταμείο θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει οποιεσδήποτε εξελίξεις. Συνεπώς, δεν θα ήταν πλέον αναγκαίο να αναζητείται τρόπος να καλυφθούν αυτές οι αναδιαρθρώσεις από το ΕΤΠ.
Από την αξιολόγηση διαπιστώθηκε ότι το ΕΤΠ παράγει προστιθέμενη αξία για την ΕΕ. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως με όρους μεγέθους και σημαίνει ότι η συνδρομή του ΕΤΠ όχι μόνο αυξάνει τον αριθμό και την ποικιλία των υπηρεσιών που παρέχονται αλλά και τον βαθμό έντασης. Επιπλέον, οι παρεμβάσεις ΕΤΠ είναι πολύ προβεβλημένες και δείχνουν ότι η προστιθέμενη αξία της παρέμβασης για την ΕΕ αφορά απευθείας το ευρύ κοινό.
Προεκτάσεις για τον μελλοντικό σχεδιασμό πολιτικής
Η ενδιάμεση αξιολόγηση δείχνει ότι το ΕΤΠ επιτυγχάνει τους στόχους του, ώστε να συμβάλει στην προτεραιότητα της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» που αφορά την ανάπτυξη για όλους. Αυτό επιτυγχάνεται με την επίδειξη αλληλεγγύης και την παροχή στήριξης προς τους εργαζομένους που απολύθηκαν λόγω της παγκοσμιοποίησης και της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης. Είναι απ’ όλους κατανοητό και αποδεδειγμένο ότι η βοήθεια αυτή είναι χρήσιμη και, αν το ΕΤΠ δεν υπήρχε, η βοήθεια αυτή δεν θα μπορούσε να προσφερθεί από αλλού.
Ωστόσο, πρέπει να βελτιωθεί ο σχεδιασμός του ΕΤΠ. Ορισμένες προκλήσεις θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν στο μέλλον, ιδίως υπό το φως των συζητήσεων για τη μετά το 2020 περίοδο.
Σχετικά με το πεδίο εφαρμογής
Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν δείχνουν ότι οι διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη που έγιναν στη διάρκεια της αξιολόγησης δείχνουν ότι ο σχεδιασμός του ΕΤΠ πρέπει να αναθεωρηθεί ή να οριστεί εκ νέου, συγκεκριμένα το ακριβές πεδίο εφαρμογής του και τα κριτήρια για την αξιοποίησή του. Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, οι αναδιαρθρώσεις πρέπει να έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην οικονομία και την αγορά εργασίας για να δικαιολογείται η κινητοποίηση της συνδρομής του ΕΤΠ. Ωστόσο, η έννοια του «σοβαρού αντικτύπου» δεν έχει οριστεί σαφώς. Ειδικά για απολύσεις που δεν ξεπερνούν το όριο των 500 εργαζομένων, και αφορούν εργαζομένους σε αγροτικές περιοχές, θα μπορούσαν για παράδειγμα να είναι επιλέξιμες δυνάμει της ρήτρας παρέκκλισης που προβλέπεται στο άρθρο 4 παράγραφος 2 του κανονισμού του ΕΤΠ, αλλά τα κράτη μέλη δεν είναι βέβαια για το πώς θα τεκμηριώσουν τον σοβαρό αντίκτυπο. Έχει σημασία να καθοριστεί με σαφήνεια ένας δείκτης που θα έχει σχέση με την απασχόληση και τα κοινωνικά αποτελέσματα. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς οι αξιακές αλυσίδες γίνονται όλο και πιο καθετοποιημένες και έχουν λιγότερο τοπικό χαρακτήρα, και επειδή οι ΜΜΕ αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων σε πολλά κράτη μέλη.
Οι όροι «παγκοσμιοποίηση» και «κρίση» δεν είναι ούτε αυτοί σαφώς καθορισμένοι και τα κράτη μέλη έχουν συχνά αμφιβολίες για το κριτήριο που πρέπει να χρησιμοποιήσουν όταν υποβάλλουν αίτηση. Ένα από τα κυριότερα και συχνότερα εμπόδια για την υποβολή αίτησης από ένα κράτος μέλος είναι ο εντοπισμός του πραγματικού αιτίου που πυροδότησε τις απολύσεις και η διερεύνηση του κατά πόσον το αίτιο αυτό θα μπορούσε να δικαιολογήσει μια πιθανή αίτηση αλλά και η τεκμηρίωση για την απόδειξη αυτού του ισχυρισμού. Λόγω αυτών των δυσκολιών και επειδή οι περισσότερες θέσεις εργασίας χάνονται λόγω τεχνολογικών αλλαγών (στις περιπτώσεις αυτές οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν τις ίδιες προκλήσεις με αυτές που αντιμετωπίζουν οι απολυμένοι λόγω παγκοσμιοποίησης, καθώς οι δεξιότητές τους δεν είναι πλέον επικαιροποιημένες ή είναι παρωχημένες), μια πιθανή λύση θα ήταν να συμπεριληφθούν στο πεδίο εφαρμογής όλες οι απολύσεις μεγάλου εύρους που έχουν σοβαρό αντίκτυπο. Αυτό θα οδηγούσε σε πιο ισορροπημένη χρήση του ΕΤΠ και θα επέκτεινε τις δυνατότητές του και στα κράτη μέλη της ΕΕ-13. Αυτό θα μείωνε το βάρος της παροχής αποδείξεων για μια αίτηση συνδρομής στην οποία θα έπρεπε να αποδειχθεί ότι η απώλεια θέσεων εργασίας οφείλεται στην παγκοσμιοποίηση. Επειδή αυτό είναι και ένα από τα δύο ιδιαιτέρως χρονοβόρα βήματα κατά το στάδιο της υποβολής αίτησης συνδρομής, η απλούστευση αυτή θα επιτάχυνε την κινητοποίηση της συνδρομής του ΕΤΠ κατά λίγες εβδομάδες. Αυτό θα προσέφερε επίσης περισσότερες δυνατότητες για τα μικρότερα κράτη μέλη ώστε κι αυτά να υποβάλουν αίτηση συνδρομής.
Παρακολούθηση και υποβολή εκθέσεων
Για να αναλυθεί καλύτερα η αποτελεσματικότητα του ΕΤΠ, θα πρέπει να ζητηθεί από τα κράτη μέλη να συγκεντρώνουν πιο αναλυτικά δεδομένα παρακολούθησης, ιδίως όσον αφορά την κατηγορία των εργαζομένων (ιστορικό επαγγελματικής προϋπηρεσίας και εκπαίδευσης), το καθεστώς απασχόλησής τους και το είδος της απασχόλησης που βρήκαν.
Ικανότητα υποβολής αίτησης συνδρομής προς το ΕΤΠ και υλοποίησης
Ο κύριος λόγος που εμποδίζει μερικά κράτη μέλη να υποβάλουν αίτηση συνδρομής στο ΕΤΠ, ενώ θα είχαν τέτοια περίπτωση, είναι προβλήματα σχετικά με τις οικονομικές και θεσμικές δυνατότητές τους. Αυτό θα μπορούσε, αφενός, να είναι έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού =τα κράτη μέλη μπορούν σήμερα να ζητήσουν τεχνική βοήθεια μόνον αν βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης μιας αίτησης συνδρομής. Επειδή οι απολύσεις μπορούν να συμβούν αναπάντεχα, θα ήταν σημαντικό να είναι έτοιμα τα κράτη μέλη για να αντιδράσουν αμέσως και να είναι σε θέση να υποβάλουν αίτηση χωρίς καθυστέρηση. Επιπλέον, σε ορισμένα κράτη μέλη, φαίνεται ότι απαιτούνται εντονότερες προσπάθειες διαμόρφωσης θεσμικών ικανοτήτων ώστε να εξασφαλιστεί η αποδοτική και αποτελεσματική υλοποίηση αιτήσεων συνδρομής του ΕΤΠ. Συνεπώς, θα βοηθούσε η ύπαρξη προϋπολογισμού για τεχνική συνδρομή για να εξασφαλιστεί η διαρκής θεσμική ικανότητα των κρατών μελών. Αυτό ισχύει, για παράδειγμα, για την Ελλάδα όπου οι αρχές αντιμετωπίζουν την πρόκληση υποβολής πολλών αιτήσεων συνδρομής προς το ΕΤΠ, χωρίς να έχουν εμπειρία στην υποβολή αιτήσεων συνδρομής για περιπτώσεις αναδιάρθρωσης.
Μέτρα υποστήριξης
Είναι ανάγκη να ενσωματωθεί καλύτερα η συνδρομή του ΕΤΠ στο «Πλαίσιο ποιότητας της ΕΕ για την πρόβλεψη της αλλαγής και την αναδιάρθρωση» και να σχεδιαστεί μια καλύτερα συντονισμένη προσέγγιση τόσο για προληπτικά μέτρα στην αντιμετώπιση των μεγάλων αναδιαρθρώσεων όσο και για μέτρα που θα θεσπίζονται άπαξ όπως αυτά που συγχρηματοδοτούνται επί του παρόντος από το ΕΤΠ. Αυτό θα σήμαινε διεύρυνση του πεδίου των δραστηριοτήτων του ΕΤΠ ή μια προσέγγιση κατόπιν στενότερου συντονισμού με άλλα μέσα της ΕΕ, όπως το ΕΚΤ. Ακόμη κι αν ο σχεδιασμός του μέσου αυτού δείχνει σαφή συμπληρωματικότητα με τα Ταμεία, τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να ενσωματώσουν καλύτερα τη συνδρομή του ΕΤΠ σε ένα συνολικό πακέτο βοήθειας για την αντιμετώπιση των αναδιαρθρώσεων. Οι μεταβάσεις στην αγορά εργασίας απαιτούν επενδύσεις έντασης στο ανθρώπινο δυναμικό, τόσο με τη μορφή προδραστικών, προληπτικών μέτρων όσο και μέτρων αντίδρασης.
Ρήτρα παρέκκλισης για τους ΕΕΑΚ
Η ανεργία των νέων θα παραμείνει σημαντικότατη πρόκληση. Η εμπειρία δείχνει ότι η συνδρομή του ΕΤΠ, όταν παρέχεται στους ΕΕΑΚ, απορροφάται σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν το ΕΤΠ είναι το σωστό μέσο παροχής βοήθειας ή αν άλλοι δίαυλοι θα παρείχαν καλύτερες ευκαιρίες για την ενίσχυση των νέων που απολύονται. Θα μπορούσε να θεωρηθεί άδικο να παρέχεται βοήθεια στους ΕΕΑΚ μόνο σε περιφέρειες που πλήττονται από μαζικές απολύσεις λόγω αναδιάρθρωσης που οφείλεται στην παγκοσμιοποίηση ή τη χρηματοπιστωτική κρίση, και όχι στους ΕΕΑΚ σε περιφέρειες που πλήττονται από απολύσεις λόγω αυτοματοποίησης.
Πολιτικές προεκτάσεις
Στη «Λευκή Βίβλο για το μέλλον της Ευρώπης» η Επιτροπή εκφράζει ανησυχία για κάποιες τάσεις απομονωτισμού, για τις αυξανόμενες αμφιβολίες ως προς τα οφέλη του εμπορίου χωρίς φραγμούς και την κοινωνική οικονομία της αγοράς στην ΕΕ γενικότερα.
Στο «Έγγραφο προβληματισμού για την τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης» η Επιτροπή χαρακτηρίζει τον συνδυασμό εμπορίου και παγκοσμιοποίησης και τεχνολογικών αλλαγών ως τις κυριότερες δυνάμεις που κινητοποιούν τη ζήτηση εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού και μειώνουν τη ζήτηση για ανειδίκευτους εργαζομένους. Παρά τα συνολικά τεράστια πλεονεκτήματα του εμπορίου χωρίς φραγμούς και της περαιτέρω ολοκλήρωσης των παγκόσμιων οικονομιών, πρέπει να αντιμετωπιστούν αυτές οι αρνητικές πτυχές. Δεδομένου ότι τα τρέχοντα οφέλη της παγκοσμιοποίησης είναι ήδη άνισα κατανεμημένα μεταξύ ατόμων και περιφερειών, γεγονός που έχει σοβαρό αντίκτυπο σε όσους δέχονται τις αρνητικές συνέπειες, υπάρχει ο κίνδυνος επίτασης των φαινομένων αυτών με τις ταχύτατες εξελίξεις στην τεχνολογικό πρόοδο. Για να αποτραπεί η μεγαλύτερη διεύρυνση του χάσματος, η Ευρώπη θα χρειαστεί να βοηθήσει το εργατικό δυναμικό της να αποκτήσει τις απαιτούμενες δεξιότητες. Συγκεκριμένα για το ΕΤΠ, στο έγγραφο προβληματισμού διατυπώνεται η πρόταση να αυξηθεί η λειτουργικότητα του ΕΤΠ, ώστε να εξασφαλιστεί η ταχύτερη ανάληψη δράσης σε περίπτωση μεγάλης αναδιάρθρωσης. Για να είναι σε θέση το ΕΤΠ να αναλάβει μεγαλύτερου φάσματος οικονομικές ενέργειες απ’ ό,τι έχει σήμερα που εστιάζεται στις απολύσεις εργαζομένων, θα χρειαστεί περισσότερη ευελιξία. Θα πρέπει να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ βραχυπρόθεσμων μέτρων και πιο μακροπρόθεσμων στρατηγικών μετατροπής που θα υποστηρίζονται από την πολιτική συνοχής.
Η Επιτροπή εγκαινίασε τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων ο οποίος λαμβάνει υπόψη τη μεταβαλλόμενη πραγματικότητα του εργασιακού περιβάλλοντος. Ειδικότερα, ο πυλώνας δίνει έμφαση σε μια αρχή που συνδέεται με την ενεργοποίηση και τη διευκόλυνση της μετάβασης στην αγοράς εργασίας: «Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα σε έγκαιρη και εξατομικευμένη συνδρομή με στόχο τη βελτίωση των προοπτικών του για απασχόληση ή αυτοαπασχόληση. Αυτό περιλαμβάνει το δικαίωμα στήριξης για την αναζήτηση εργασίας, την κατάρτιση και την επανειδίκευση. Κάθε άνθρωπος δικαιούται να μεταφέρει τα δικαιώματά του όσον αφορά την κοινωνική προστασία και την κατάρτιση σε περίπτωση επαγγελματικής μετάβασης.» Το ΕΤΠ είναι ένα σημαντικό, υπαρκτό μέσο σε επίπεδο ΕΕ για να τεθεί η αρχή αυτή σε εφαρμογή στην πράξη όταν συμβαίνουν μεγάλες κινήσεις αναδιάρθρωσης. Το ΕΤΠ αποδεικνύεται χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών της παγκοσμιοποίησης και χάρη στη μεγάλη αναγνωρισιμότητά του θα μπορούσε να καθησυχάσει τις ανησυχίες όσον αφορά την κοινωνική οικονομία της αγοράς της ΕΕ.
Η ενδιάμεση αξιολόγηση απέδειξε ότι το ΕΤΠ δημιουργεί προστιθέμενη αξία για την ΕΕ, συνδράμοντας τους εργαζομένους που απολύονται λόγω μεγάλων αναδιαρθρώσεων. Συνεπώς, η Επιτροπή προσδοκά να συζητήσει κι άλλο τη συνδρομή που παρέχεται σήμερα από το ΕΤΠ με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο και όλα τα σημαντικά ενδιαφερόμενα μέρη. Το ΕΤΠ αντιμετωπίζεται ως ένα ουσιώδες κομμάτι της συνολικής δέσμης των προσφερόμενων μέτρων για τις επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Η Επιτροπή εξετάζει το ενδεχόμενο να αναπτύξει περαιτέρω το ΕΤΠ, ώστε να είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της περιόδου μετά το 2020.
Επέκταση της ρήτρας παρέκκλισης που είναι επί του παρόντος υπό επανεξέταση.
Τα στοιχεία για τις περιπτώσεις αίτησης συνδρομής που υποβλήθηκαν το 2016 βρίσκονται στην έκθεση που υποβάλλεται ανά διετία για το ΕΤΠ, COM(2017)636 final .
Η αξιολόγηση βασίζεται στις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για τη βελτίωση της νομοθεσίας COM(2015)215 final . Οι κατευθυντήριες γραμμές δημοσιεύτηκαν το 2015 ως μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που καλύπτει όλο τον κύκλο πολιτικής με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του σχεδιασμού των πολιτικών και της νομοθεσίας της ΕΕ και για να επιτευχθούν οι στόχοι με ελάχιστο κόστος. Όσον αφορά τις αξιολογήσεις, πέρα από την οριοθέτηση ενός ευρέος πλαισίου κριτηρίων αξιολόγησης, οι κατευθυντήριες γραμμές έχουν ως ζητούμενο την εκτεταμένη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η Επιτροπή ζήτησε τη γνώμη όσον το δυνατόν περισσότερων ενδιαφερομένων, ώστε να εξασφαλιστεί ότι το γενικό δημόσιο συμφέρον της ΕΕ =σε αντίθεση με τα ειδικά συμφέροντα ενός μικρού φάσματος ομάδων ενδιαφερομένων= αντικατοπτρίζεται στον μελλοντικό σχεδιασμό του ΕΤΠ σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές.