6.7.2018

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 237/8

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Το μέλλον της εργασίας — Απόκτηση των κατάλληλων γνώσεων και δεξιοτήτων για την κάλυψη των αναγκών των μελλοντικών θέσεων εργασίας»

(Διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Βουλγαρικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ)

(2018/C 237/02)

Εισηγήτρια:	η κ. Cinzia DEL RIO (IT-II)
Συνεισηγήτρια:	η κ. Milena ANGELOVA (BG-I)

Αίτημα της Βουλγαρικής Προεδρίας του Συμβουλίου	Επιστολή με ημερομηνία 5.9.2017
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	23.2.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	15.3.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	533
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	218/0/3

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η προοδευτική και ταχέως μεταβαλλόμενη εισαγωγή των νέων τεχνολογιών, η ψηφιοποίηση και η ρομποτοποίηση στις επιχειρήσεις, αλλά και στον δημόσιο τομέα, έχουν σοβαρό αντίκτυπο στα συστήματα παραγωγής, στις συνθήκες εργασίας και στα οργανωτικά μοντέλα της αγοράς εργασίας και της κοινωνίας, γενικότερα.

1.2.

Η νέα βιομηχανική επανάσταση έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει την παραγωγικότητα και την ποιότητα ζωής και εργασίας, εφόσον συνοδεύεται δεόντως από ένα κατάλληλο μείγμα πολιτικών για μια βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, η οποία βασίζεται στην καινοτομία. Ο αντίκτυπος στις θέσεις εργασίας θα είναι σημαντικός: θα δημιουργηθούν νέες θέσεις, ορισμένες θα μετασχηματιστούν, ενώ κάποιες άλλες θα αντικατασταθούν με ταχύ ρυθμό. Η ποιοτική βασική εκπαίδευση, καθώς και η υψηλού επιπέδου και η αποτελεσματική κατάρτιση, η διά βίου μάθηση, η αναβάθμιση και η ανανέωση των δεξιοτήτων θα αποτελέσουν τα απαραίτητα εργαλεία για την αξιοποίηση των ευκαιριών απασχόλησης του μέλλοντος και για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.

1.3.

Όσον αφορά την προετοιμασία και την ανταπόκριση σε αυτές τις ταχύτατες τεχνολογικές και ψηφιακές αλλαγές, η ΕΟΚΕ, λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της επικουρικότητας, καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να χαράξουν στοχευμένες πολιτικές και να λάβουν απτά μέτρα με στόχο να βελτιώσουν και να προσαρμόσουν κατάλληλα τα εκπαιδευτικά τους συστήματα, αλλά και τα συστήματα επαγγελματικής κατάρτισης, να σχεδιάσουν από κοινού εθνικές στρατηγικές ικανοτήτων και να αναγνωρίσουν το δικαίωμα σε ενδεδειγμένη κατάρτιση για όλες τις ηλικιακές ομάδες ατόμων και εργαζομένων και για όλους τους κλάδους με:

—	την εξασφάλιση, καταρχάς, ίσης πρόσβασης σε ποιοτική προσχολική εκπαίδευση για όλους τους πολίτες της ΕΕ,

—	τον καθορισμό νέων, κοινών κριτηρίων αναφοράς για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, προκειμένου να περιοριστούν τα χάσματα μεταξύ των χωρών της ΕΕ και να ενισχυθεί η συνοχή,

—	τον αναπροσανατολισμό της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, καθώς και την ενίσχυση των συστημάτων ΕΕΚ (επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση), προκειμένου να διασφαλιστεί η ταχεία απόκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων,

—	τη στήριξη των συλλογικών διαπραγματεύσεων και του κοινωνικού διαλόγου, σύμφωνα με τα εκάστοτε εθνικά συστήματα εργασιακών σχέσεων, για να μπορούν να προβλεφθούν και να προσαρμοστούν οι δεξιότητες στις τεχνολογικές και τις ψηφιακές εξελίξεις και να αναπτυχθεί η κατάρτιση στον χώρο εργασίας,

—	την ενθάρρυνση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων,

—	τη δρομολόγηση μιας «εκστρατείας» απόκτησης δεξιοτήτων προκειμένου να στηριχθεί η αυξανόμενη ψηφιοποίηση των αγορών εργασίας,

—

την ανάπτυξη νέων μέτρων — όπως παροχή κινήτρων που θα βασίζονται σε αποτελέσματα, καθορισμός νέων μηχανισμών παρακολούθησης για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που επιτεύχθηκαν όσον αφορά την κάλυψη της ψηφιακής και της διά βίου κατάρτισης, ανταλλαγή και διεύρυνση, σε επίπεδο ΕΕ, της συλλογής των βέλτιστων εθνικών πρακτικών που εφαρμόζονται αναφορικά με την πρόσβαση και τη συμμετοχή σε δράσεις κατάρτισης, την εκπαιδευτική άδεια, κ.λπ. — προκειμένου να συμπεριληφθούν όλοι σε προγράμματα κατάρτισης, τόσο εκείνοι που αναζητούν μια θέση εργασίας όσο και εκείνοι που ήδη εργάζονται, ιδίως οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης και οι ενήλικες εργαζόμενοι,

—

την εξασφάλιση σε όλους της προσφοράς και της συμμετοχής σε κατάρτιση, με τρόπο που να βελτιώνονται ταυτόχρονα οι επιδόσεις των επιχειρήσεων και η προσωπική και η επαγγελματική ανάπτυξη των εργαζομένων, καθώς και με την επέκταση της κάλυψης σε μη τυπικές θέσεις εργασίας (1)· ιδανικά, πρέπει να εξεταστεί περαιτέρω εάν αυτό το ατομικό δικαίωμα κατάρτισης θα πρέπει να μπορεί να μεταφερθεί, δηλαδή οι εργαζόμενοι να μπορούν να το μεταφέρουν μεταξύ εργοδοτών και μεταξύ χωρών,

—	την εξέταση μέτρων ώστε να εδραιωθεί το δικαίωμα εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών και τη λήψη ενωσιακών μέτρων με σκοπό οι ορθές πρακτικές στον τομέα των ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα εκπαιδευτικής άδειας να γίνουν συνήθης πρακτική σε ορισμένα κράτη μέλη (2),

—	τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ομοιογενούς συστήματος αξιολόγησης και επικύρωσης της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης,

—	επενδύσεις σε επίπεδο ΕΕ μέσω ειδικών και στοχευμένων κονδυλίων για να υποστηριχθεί η μετάβαση και ο προσδιορισμός νέων κριτηρίων που θα βασίζονται στα αποτελέσματα για την κατανομή τους,

—	την ενθάρρυνση ανταλλαγών θέσεων εργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων προκειμένου να στηριχθούν οι ευκαιρίες για την «ανταλλαγή εγκεφάλων» [brain exchange] και να δημιουργηθούν πλατφόρμες ανταλλαγής πληροφοριών και βέλτιστων πρακτικών.

1.4.

Η επιτυχία στο μέλλον έγκειται στη συμπληρωματικότητα των δεξιοτήτων, όχι μόνο των ψηφιακών, αλλά και των βασικών, των τεχνικών και των μη τεχνικών δεξιοτήτων, που απαιτούν αποτελεσματικά σχολικά συστήματα και καλά προετοιμασμένους εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, σε σχέση με τις «νέες μορφές εργασίας» — που χαρακτηρίζονται από την ενσωμάτωση των διαδικασιών παραγωγής υλικών και των ψηφιακών τεχνολογιών — είναι σημαντικό να διατηρηθεί μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση.

1.5.

Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αναζητήσουν τρόπους ούτως ώστε να μην παραμεληθούν αλλά να συνοδευτούν τα ευάλωτα άτομα, τα οποία δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις αλλαγές και στις αυξανόμενες απαιτήσεις της νέας τεχνολογικής εποχής.

2. Εισαγωγή

2.1.

Η ψηφιοποίηση, ο αυτοματισμός και τα νέα οικονομικά μοντέλα, όπως η «Βιομηχανία 4.0» (Industry 4.0), καθώς και η κυκλική και η συνεργατική οικονομία, έχουν δημιουργήσει νέες μορφές εργασίας, που χαρακτηρίζονται από την ενσωμάτωση των διαδικασιών παραγωγής υλικών και ψηφιακών τεχνολογιών, οι οποίες εκτελούνται τόσο διαδικτυακά όσο και συμβατικά και οι οποίες έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις διαδικασίες παραγωγής των επιχειρήσεων, στα οργανωτικά μοντέλα της αγοράς εργασίας, στις συνθήκες εργασίας, στη διάρκεια των συμβάσεων εργασίας, στην κάλυψη κοινωνικής προστασίας και στις εργασιακές σχέσεις.

2.2.

Οι νέες τεχνολογίες και η ψηφιοποίηση έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την προσωπική ζωή και τις συνθήκες εργασίας και να επιτύχουν μια καλύτερη ισορροπία μεταξύ αυτών των δύο, να βελτιώσουν την παραγωγικότητα και να επιφέρουν συνολικά καλύτερη δημιουργία θέσεων εργασίας, αν συνοδεύονται δεόντως από μια δίκαιη προσέγγιση μετάβασης και από ένα κατάλληλο μείγμα πολιτικών για βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, η οποία βασίζεται στην καινοτομία. Ορισμένες υφιστάμενες θέσεις εργασίας και ορισμένοι τομείς δραστηριοτήτων θα εξελιχθούν, κάποιες παραδοσιακές θέσεις εργασίας θα εξαφανιστούν, ενώ νέες δραστηριότητες θα δημιουργηθούν. Τρία είναι τα φαινόμενα που παρατηρούνται: δημιουργία, μετασχηματισμός και αντικατάσταση, με διαφορετικό συνδυασμό και ένταση σε κάθε κλάδο (3).

2.3.

Η συζήτηση για το κατά πόσον το νέο αυτό εργασιακό πλαίσιο θα οδηγήσει σε απώλειες ή στη δημιουργία θέσεων εργασίας συνεχίζεται. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, οι διαταραχές που καταγράφονται στο πεδίο της απασχόλησης και στα επιχειρηματικά μοντέλα σε ορισμένους κλάδους (μεταποίηση, μεταφορές, υγεία, εστίαση, χρηματοοικονομικά και εκπαίδευση) θα είναι εκτεταμένες. Το 9 % των θέσεων εργασίας κινδυνεύουν να μετατοπιστούν, δεδομένου του γεγονότος ότι άνω του 70 % των καθηκόντων που αυτές συνεπάγονται μπορεί να αυτοματοποιηθεί. Ένα επιπλέον 25 % των θέσεων εργασίας θα μπορούσε να μετασχηματιστεί, δεδομένου ότι μόνο το ήμισυ των καθηκόντων που αυτές συνεπάγονται μπορεί να αυτοματοποιηθεί (4). Συγχρόνως, η ψηφιοποίηση έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας εκτός του κλάδου της βιομηχανικής παραγωγής, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών. Το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από ένα ολοκληρωμένο θεματολόγιο πολιτικής, από τις δημόσιες αποφάσεις καθώς και από τις πολιτικές που εφαρμόζονται για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που θέτουν οι νέες διαδικασίες παραγωγής και τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα, ιδίως όσον αφορά την παροχή στους νέους των απαιτούμενων δεξιοτήτων και της απαιτούμενης κατάρτισης, καθώς και την αναβάθμιση και την ανανέωση των δεξιοτήτων, αφενός των ατόμων που αναζητούν μια θέση εργασίας και, αφετέρου, του υφιστάμενου εργατικού δυναμικού. Κατά πόσον αυτές οι νέες διαδικασίες και η ψηφιοποίηση θα αυξήσουν τελικά την απασχόληση θα εξαρτηθεί από το πόσο επιτυχημένα θα προσαρμοστούν οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι της ΕΕ στις τεχνολογικές εξελίξεις, από το πώς θα αντιμετωπιστούν η εισαγωγή και η χρήση των τεχνολογιών και οι αλλαγές στις οργανωτικές δομές από κοινού με τους κοινωνικούς εταίρους, από το πώς υλοποιείται η κατάρτιση των εργαζομένων, καθώς και από τον βαθμό ετοιμότητας της ΕΕ και των κρατών μελών να δημιουργήσουν ένα ευνοϊκό πολιτικό και ρυθμιστικό περιβάλλον, προκειμένου να διασφαλίσουν τα συμφέροντα των επιχειρήσεων και των εργαζομένων (5). Ο ρόλος και η εμπειρογνωμοσύνη των κοινωνικών εταίρων θα είναι κρίσιμης σημασίας σε αυτή τη διαδικασία, ενώ και ο κοινωνικός διάλογος και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις, σύμφωνα με την εκάστοτε ισχύουσα εθνική νομοθεσία και τις εθνικές πρακτικές, καλούνται να διαδραματίσουν κομβικό ρόλο.

2.4.

Η πρόκληση όσον αφορά τις νέες μορφές εργασίας δεν συνδέεται πλέον με την ανάγκη για «καινοτομία και ψηφιοποίηση», αλλά με την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι όλοι θα λαμβάνουν την κατάλληλη, υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και κατάρτιση, που θα έχει σχεδιαστεί κατά τρόπο ώστε να επιτρέπει την ταχεία απόκτηση νέων γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Το ζήτημα είναι πώς θα επιτύχουμε τη συμπληρωματικότητα ρομπότ και ανθρώπινης νοημοσύνης και πώς θα διατηρήσουμε αφενός μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση επί της τεχνητής νοημοσύνης και, αφετέρου, την εισαγωγή της ψηφιοποίησης σε όλους τους κλάδους της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των αξιακών αλυσίδων των επιχειρήσεων (6).

2.5.

Κατά συνέπεια, στο πλαίσιο των ενεργητικών πολιτικών και της ρύθμισης της αγοράς εργασίας, ένα από τα πλέον μείζονα ζητήματα είναι ο τρόπος αναπροσανατολισμού της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της διά βίου μάθησης, αφενός, με γνώμονα τις ανάγκες των εργοδοτών και της αγοράς εργασίας και, αφετέρου, με στόχο μια υψηλότερη και καλύτερη απασχολησιμότητα σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον αγοράς εργασίας, καθώς και ο τρόπος προσαρμογής του περιεχομένου των διαδρομών κατάρτισης και εκπαίδευσης για την αναβάθμιση και την ανανέωση των δεξιοτήτων, επίσης των ενήλικων εργαζομένων. Αυτή η πρόκληση επηρεάζει εξίσου εργοδότες και εργαζόμενους, υποχρεώνοντας, τόσο αυτούς όσο και τους φορείς της αγοράς εργασίας, να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες σε θέματα προβλέψεων, σχεδιασμού, χρηματοδότησης και στρατηγικής.

2.6.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν το σοβαρό πρόβλημα της αύξησης του αριθμού των ατόμων που δεν διαθέτουν την απαραίτητη εκπαίδευση και τα οποία, ως συνέπεια αυτού, δεν είναι σε θέση να συμβαδίσουν με την ταχύτητα των αλλαγών, διατρέχοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο κίνδυνο περιθωριοποίησης.

3. Η τρέχουσα κατάσταση

3.1.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και οι διεθνείς οργανισμοί έχουν δώσει προσφάτως ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτημα των δεξιοτήτων —τόσο αυτών που αποκτώνται μέσω της αρχικής εκπαίδευσης όσο και των δεξιοτήτων που αποκτώνται μέσω της επαγγελματικής κατάρτισης και της διά βίου μάθησης—, το οποίο έχει εξεταστεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες, με βάση ένα σενάριο που προβλέπει ότι στον κόσμο της εργασίας συντελούνται ταχείες μεταβολές. Στην παρούσα γνωμοδότηση, χρησιμοποιούνται μόνο δεδομένα από τα πλέον πρόσφατα έγγραφά τους.

3.2.

Ορισμένα από αυτά τα έγγραφα, τα οποία αναλύονται παρακάτω, εξετάζουν το ζήτημα της παραγωγικότητας, και εστιάζουν σε δύο πτυχές της: στις δεξιότητες και στα νέα πρότυπα οργάνωσης της εργασίας. Όλοι συμφωνούν ότι μία από τις κύριες προκλήσεις που θέτει η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση για την αγορά εργασίας είναι το να προσδιοριστούν ποιες θα είναι οι νέες δεξιότητες που θα χρειαστούν οι εργαζόμενοι. Πρόσφατα, συζητήθηκαν ορισμένες προτάσεις και χρήσιμες ορθές πρακτικές. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την εκστρατεία «e-skills for jobs» (ηλεκτρονικές δεξιότητες για θέσεις εργασίας) του 2015-2016 και το Μανιφέστο ηλεκτρονικών δεξιοτήτων (e-Skills Manifesto), το οποίο δρομολογήθηκε τη συγκεκριμένη περίοδο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συνιστά, επίσης, τις δέκα βασικές αρχές οι οποίες περιγράφονται ως ορθές κατευθυντήριες γραμμές για τις μελλοντικές ψηφιακές πολιτικές (7) και επαναλαμβάνει τα συμπεράσματα των σχετικών πρόσφατων γνωμοδοτήσεών (8) της. Το Νέο Θεματολόγιο Δεξιοτήτων για την Ευρώπη (9), από την άλλη πλευρά, το οποίο δρομολόγησε την επανεξέταση του βασικού πλαισίου ικανοτήτων της ΕΕ, και το Μανιφέστο ηλεκτρονικών δεξιοτήτων του Δεκεμβρίου 2016, με την επανεξέταση και την αναθεώρηση των ψηφιακών ικανοτήτων, αποτελούν σημαντικά στοιχεία αυτής της διαδικασίας. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόσφατη έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή δύο σημαντικών πρωτοβουλιών: την πρόταση σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με τις βασικές ικανότητες της διά βίου μάθησης και την ανακοίνωση σχετικά με το σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση (10) και αναμένει την άμεση εφαρμογή των κατευθυντηρίων γραμμών που καθορίζονται σε αυτές.

3.3.

Δύο πρόσφατες εκθέσεις του ΟΟΣΑ (11) επισημαίνουν τη σχέση μεταξύ μισθολογικής ανισότητας και χρήσης υπολογιστών, δηλαδή τον θετικό αντίκτυπο των τεχνολογικών αλλαγών στους μισθούς των εξειδικευμένων εργαζομένων — γεγονός, όμως, που έχει ως αποτέλεσμα τη διεύρυνση του μισθολογικού χάσματος σε σχέση με τους ανειδίκευτους εργαζόμενους. Στις εν λόγω εκθέσεις επισημαίνονται επίσης διάφορα παραδείγματα νέων θέσεων εργασίας και απαιτήσεων για δεξιότητες, καθώς και η αυξανόμενη ζήτηση κυρίως για εξειδικευμένες δεξιότητες στον τομέα των ΤΠΕ, οι οποίες χρειάζονται για τον προγραμματισμό, καθώς και οι γενικές και συμπληρωματικές δεξιότητες ΤΠΕ. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης την πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ με τίτλο Key issues for digital transformation in the G20 («Κύρια θέματα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην G20») για τη συνολική της ανάλυση των πολιτικών προκλήσεων και τις σχετικές της συστάσεις (12), και θα ήθελε να υπογραμμίσει τη σημασία των υγιών εργασιακών σχέσεων για την επιτυχία των πολιτικών που υιοθετήθηκαν στην G20 και σε επίπεδο ΕΕ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τα συμπεράσματα και τις συστάσεις των πρόσφατων γνωμοδοτήσεων και μελετών της, ειδικά εκείνων που εστιάζουν στις επιπτώσεις της ψηφιοποίησης στις παραδοσιακές επιχειρήσεις και βιομηχανίες (13), στην ανάγκη για αλλαγή των εργασιακών σχέσεων (14), στο ζήτημα των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε άτυπες μορφές απασχόλησης (15), στον αντίκτυπο της κατά παραγγελία οικονομίας (16), στον ρόλο των κυβερνήσεων στα μέτρα πολιτικής και στη σημασία της διά βίου μάθησης για το μέλλον (17). Ο ΟΟΣΑ επεξεργάζεται τη Νέα στρατηγική για τις θέσεις εργασίας, η οποία προγραμματίζεται να δρομολογηθεί το προσεχές έτος, στην οποία ένα κεφάλαιο θα αφορά τις δεξιότητες και το ψηφιακό χάσμα. Η ΕΟΚΕ εκφράζει ορισμένες ανησυχίες όσον αφορά την έλλειψη πραγματικής προστιθέμενης αξίας ορισμένων συστάσεων πολιτικής που να απευθύνονται προς τις κυβερνήσεις στο υπό συζήτηση θέμα. Ωστόσο, επειδή η στρατηγική για τις θέσεις εργασίας του ΟΟΣΑ βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της προετοιμασίας, η ΕΟΚΕ θα παρακολουθήσει τη συζήτηση στο πλαίσιο της στρατηγικής δεξιοτήτων, κυρίως ενόψει της συνόδου κορυφής για τις δεξιότητες που διοργανώνει ο ΟΟΣΑ τον προσεχή Ιούνιο, και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναζητήσει νέες κοινές πρωτοβουλίες.

3.4.

Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, μολονότι στηρίζει την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, προειδοποιεί για τον ενδεχόμενο κίνδυνο, σύμφωνα με κάποιες προβλέψεις, να εξαφανιστούν πιθανόν περίπου 5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας μέχρι το 2020 σε 15 μεγάλες ανεπτυγμένες και αναδυόμενες οικονομίες, χωρίς να προβλέπεται, προς το παρόν, υποκατάστασή τους. Εγείρει επίσης ορισμένα ζητήματα προς συζήτηση σχετικά με τη σταθερότητα των δεξιοτήτων, το χάσμα μεταξύ των φύλων στη βιομηχανία και τις στρατηγικές εργασίας (18).

3.5.

Στην Τριμερή Κοινωνική Σύνοδο Κορυφής του Μαρτίου 2016, οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι κάλεσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποστηρίξει τον ψηφιακό μετασχηματισμό των οικονομιών και των αγορών εργασίας, καθώς και να εργαστεί από κοινού μαζί τους, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι πολιτικές για την αγορά εργασίας και τις δεξιότητες σχεδιάζονται τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους εργαζόμενους (19).

3.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το ψήφισμα ου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 16ης Φεβρουαρίου 2017, το οποίο περιέχει συστάσεις προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με ρυθμίσεις αστικού δικαίου στον τομέα της ρομποτικής (20), ειδικά εκείνες που αφορούν τις δεοντολογικές αρχές (ανθρώπινη ασφάλεια, υγεία και ασφάλεια, ελευθερία, ιδιωτική ζωή, ακεραιότητα και αξιοπρέπεια, αυτονομία και μη εισαγωγή διακρίσεων, προστασία προσωπικών δεδομένων και διαφάνεια· την ανάγκη εκσυγχρονισμού του ρυθμιστικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βάσει ηθικών αρχών που θα αποτυπώνουν τον πολύπλοκο χαρακτήρα του τομέα της ρομποτικής) και την εκπαίδευση και απασχόληση (έκκληση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παράσχει ουσιαστική υποστήριξη για την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων σε όλες τις ηλικιακές ομάδες και ανεξαρτήτως εργασιακού καθεστώτος· επίσης, την ανάγκη να ενδιαφερθούν περισσότερες γυναίκες για μια σταδιοδρομία στον ψηφιακό τομέα, να αρχίσουν να αναλύουν και να παρακολουθούν στενότερα τις μεσοπρόθεσμες και τις μακροπρόθεσμες τάσεις στον τομέα της απασχόλησης, να αναδειχθεί ότι είναι σημαντικό να προβλέπονται οι αλλαγές στην κοινωνία — ειδικά από πλευράς απασχόλησης και ευελιξίας των δεξιοτήτων· να αναγνωριστεί το τεράστιο δυναμικό της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης σε διαφόρους τομείς).

3.7.

Το ενημερωτικό σημείωμα του CEDEFOP με τίτλο «People, machine, skills and robots» (Άνθρωποι, μηχανές, δεξιότητες και ρομπότ) (21) επισημαίνει ότι, προτού εξαγάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το μέλλον, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τους διάφορους τρόπους με τους οποίους η τεχνολογία μεταλλάσσει τον κόσμο της εργασίας: υποκατάσταση, δημιουργία και μετασχηματισμός των θέσεων εργασίας· η ανάλυση ανά κλάδο των ενήλικων εργαζομένων που έχουν βιώσει τεχνολογικές αλλαγές στον χώρο εργασίας κατά το διάστημα 2009-2014 — οι οποίοι αποτελούν συνολικά το 43 % των ενήλικων εργαζομένων — είναι σημαντική προκειμένου να γίνει κατανοητό το εύρος της παρούσας πρόκλησης.

3.8.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να υπενθυμίσει τις πρόσφατες γνωμοδοτήσεις της του περασμένου Ιουλίου σχετικά με τις νέες μορφές εργασίας (22)· ιδίως τη σημασία της κοινωνικής ασφάλισης για εκείνους που απασχολούνται σε νέες μορφές εργασίας, όπως είναι οι εργαζόμενοι βάσει του μοντέλου του πληθοπορισμού, καθώς και των νέων τύπων περιβάλλοντος εργασίας· τη σπουδαιότητα της διά βίου μάθησης και την ανάγκη μελλοντικών δεξιοτήτων· τον θεμελιώδη ρόλο των κοινωνικών εταίρων και των συλλογικών διαπραγματεύσεων, σύμφωνα με την εκάστοτε εθνική νομοθεσία και τις αντίστοιχες εθνικές πρακτικές, καθώς και τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, εν γένει, στον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων αυτών των ταχέων μεταβολών και στην ενίσχυση των θετικών πτυχών.

3.9.

Η έκθεση του Eurofound του περασμένου μήνα με τίτλο Non-standard forms of employment: recent trends and future prospects (Μη τυπικές μορφές απασχόλησης: πρόσφατες τάσεις και μελλοντικές προοπτικές) (23) είναι σημαντική για την ανάλυση των νέων τρόπων εργασίας, αλλά κυρίως για την αύξηση της επαγρύπνησης όσον αφορά την κοινωνική προστασία, το εισόδημα, το ωράριο εργασίας και το ασαφές καθεστώς των εργαζομένων με μη τυποποιημένες συμβάσεις: η ΕΟΚΕ συμφωνεί με όσα προτείνει το Eurofound και καλεί τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτά τα ζητήματα, τα οποία επισημαίνονται από την ΕΟΚΕ στα προαναφερθέντα έγγραφα.

4. Το μέλλον βρίσκεται στο παρόν: α) Δράσεις και προτάσεις

4.1.

Στο νέο, ταχέως μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον, είναι δύσκολο να προσδιοριστούν νέα επαγγέλματα — και οι σχετικές δεξιότητες — με θεωρητικό τρόπο. Συνήθως, η αγορά εργασίας, συχνά με τη συμμετοχή των επιχειρήσεων και των κοινωνικών εταίρων, προβλέπει τον ορισμό των νέων επαγγελματικών προφίλ ανάλογα με τις ανάγκες της. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις σε όλα τα επίπεδα — σύμφωνα με τις εθνικές νομοθετικές διατάξεις και πρακτικές — και οι μηχανισμοί συμμετοχής των εργαζομένων σε επίπεδο επιχειρήσεων αποτελούν σημαντικά εργαλεία, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αλλαγές όσον αφορά τις ανάγκες για δεξιότητες και κατάρτιση και προκειμένου να διευκολυνθούν η πρόβλεψη αυτών των αλλαγών και η αύξηση της καινοτομίας.

4.2.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ύπαρξη νέων μεθόδων, όπως η ανάλυση των μαζικών δεδομένων, που μπορούν να βοηθήσουν να λαμβάνονται σήματα των ραγδαίων αλλαγών που λαμβάνουν χώρα με βάση τις ανάγκες της αγοράς εργασίας: αυτές οι τεχνικές συμπληρώνουν τα παραδοσιακά εργαλεία προβλέψεων και τα λοιπά εργαλεία πρόβλεψης δεξιοτήτων και μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη κατανόηση της ταχέως μεταβαλλόμενης ζήτησης για δεξιότητες, σε ένα πλαίσιο ταχείας υιοθέτησης των νέων τεχνολογιών.

4.3.

Οι αυξανόμενες μορφές μη τυπικής απασχόλησης στην ψηφιακή οικονομία εγείρουν την ανάγκη για κατάλληλα επίπεδα ρύθμισης, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η κοινωνική προστασία και η ίση πρόσβαση σε προσόντα κατάρτισης και δεξιοτήτων για όλους, μεταξύ των οποίων εργαζόμενους που δεν έχουν κανονική απασχόληση (24). Πρέπει να εξεταστεί περαιτέρω εάν αυτό το ατομικό δικαίωμα κατάρτισης θα πρέπει να μπορεί να μεταφερθεί, δηλαδή οι εργαζόμενοι να μπορούν να το μεταφέρουν μεταξύ εργοδοτών και μεταξύ χωρών.

4.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι επίσης καίριας σημασίας η βελτίωση της συμμετοχής των εργαζομένων στη δια βίου μάθηση και ο καθορισμός, από κοινού με τις επιχειρήσεις, του περιεχομένου της ενδοϋπηρεσιακής κατάρτισης, κατά τρόπο που να αποφέρει εξίσου οφέλη σε εργαζόμενους και σε επιχειρήσεις. Η ισότιμη πρόσβαση των εργαζομένων στη μάθηση που σχετίζεται με την εργασία και τη συνεχή επαγγελματική κατάρτιση θα πρέπει να διασφαλιστεί με επενδύσεις σε διάφορα προγράμματα και εργαλεία. Θα μπορούσαν επίσης να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που παρέχουν οι διαδικτυακές πλατφόρμες και οι πλατφόρμες ψηφιακής μάθησης. Ωστόσο, η χρήση τους θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο συμφωνίας μεταξύ των κοινωνικών εταίρων υπό την προϋπόθεση της τήρησης των διατάξεων σχετικά με τον χρόνο εργασίας και όχι σε βάρος του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων. Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η δια βίου μάθηση μπορεί να έχει τυπικό, μη τυπικό ή άτυπο χαρακτήρα. Κάθε είδος μάθησης μπορεί να αποφέρει προστιθέμενη αξία, εάν είναι καλά σχεδιασμένη μεταξύ των σχετικών φορέων. Η επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης είναι σημαντική για την ενίσχυση και την απόδειξη των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων που διαθέτει κάθε άτομο.

4.5.

Η συμμετοχή των εργαζομένων σε καθεστώτα σχετικά με τη σωστή χρήση της τεχνολογίας στις επιχειρήσεις είναι θεμελιώδους σπουδαιότητας. Αυτό θα διασφαλίσει ότι θα τους δοθούν τα εργαλεία και η κατάρτιση που θα τους επιτρέψουν να διαχειριστούν την τεχνολογία στον τομέα τους, αλλά και να συμμετάσχουν στη διαδικασία καινοτομίας, καθιστώντας έτσι βέβαιο ότι η συνειδητοποίηση θα μετατρέψει τους φόβους, ενόψει των αλλαγών, σε ευκαιρίες για προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη.

4.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία ανάληψης συγκεκριμένης δράσης προκειμένου να βοηθηθούν τα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης να προσαρμόσουν τα προγράμματά τους το ταχύτερο δυνατόν, έτσι ώστε τα προγράμματα σπουδών και τα συστήματα με βάση την εργασία να μπορέσουν να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας καθώς και να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα κατάρτισης και εκπαίδευσης προσεγγίζουν αποτελεσματικά όλους, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων που κινδυνεύουν με αποκλεισμό εξαιτίας των νέων, ψηφιακά κατευθυνόμενων μορφών απασχόλησης, όπως οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης, τα άτομα με αναπηρίες και ο αγροτικός πληθυσμός, σε περιοχές όπου η ευρυζωνική διείσδυση είναι κατά πολύ χαμηλότερη από αυτή στις μητροπολιτικές περιοχές. Κατά συνέπεια, είναι σημαντικό να απλουστευτούν οι σχετικές διοικητικές διαδικασίες στα κράτη μέλη όπου είναι επαχθείς. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, να υιοθετήσουν πρακτικά μέτρα, όπως: νέους μηχανισμούς παρακολούθησης σε επίπεδο ΕΕ για τη συλλογή και την αξιολόγηση δεδομένων σχετικά με τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται σε εθνικό επίπεδο όσον αφορά την ψηφιακή κάλυψη και την κάλυψη της δια βίου μάθησης· τον καθορισμό νέων κριτηρίων αναφοράς προκειμένου να επιτευχθούν νέα, κοινά επίπεδα βασικής εκπαίδευσης και να υλοποιηθούν προγράμματα ψηφιακών δεξιοτήτων σε επίπεδο ΕΕ και να αποφευχθεί η διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των χωρών της ΕΕ· την ενίσχυση των συνεργειών μεταξύ των χωρών μέσω της συμμετοχής σε δίκτυα ηλεκτρονικών υποδομών· τον ορισμό νέων ισχυρών κριτηρίων που θα βασίζονται σε αποτελέσματα για την κατανομή των κονδυλίων και την παροχή κινήτρων με στόχο να βελτιωθεί η συνοχή μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τα συστήματά τους εκπαίδευσης και κατάρτισης.

4.7.

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί πραγματικά για το μέλλον των εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης και, γενικότερα, των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων στην Ευρώπη. Φοβάται ότι η δράση «Upskilling pathways» (Διαδρομές αναβάθμισης δεξιοτήτων) που περιλαμβάνεται στο Νέο Θεματολόγιο Δεξιοτήτων ενδέχεται να μην επαρκεί για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Όπως κατέδειξε πρόσφατα το CEDEFOP (25), ο ορισμός αυτής της μεγάλης ομάδας, που περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές κατηγορίες μειονεκτούντων ατόμων, είναι μια διαδικασία περίπλοκη και ελάχιστα κατανοητή, ενώ οι αριθμοί είναι ανησυχητικοί — λόγου χάρη, το 2015, ένας στους τέσσερις Ευρωπαίους ενήλικες ηλικίας 25 έως 64 (περίπου 64 εκατομμύρια ενήλικες) εξακολουθούν να διαθέτουν χαμηλά μόνο προσόντα, ενώ το ποσοστό του πληθυσμού των ενηλίκων με χαμηλές γνωστικές δεξιότητες όσον αφορά τον γραμματισμό και τη λειτουργική χρήση της αριθμητικής ήταν 18 % και 20 % αντίστοιχα. Τα στοιχεία του CEDEFOP καταδεικνύουν ότι αυτή η ομάδα είναι λιγότερο πιθανό να συμμετάσχει σε δραστηριότητες μάθησης. Δεδομένου ότι οι μελέτες έχει αποδείξει ότι η επένδυση σε δεξιότητες αποφέρει οφέλη, η ΕΟΚΕ αναμένει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πράξει περισσότερα προκειμένου να διασφαλίσει ότι ευπαθείς ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, θα είναι σε θέση και θα ενθαρρυνθούν να συμμετάσχουν σε πρωτοβουλίες εκπαίδευσης ενηλίκων, έτσι ώστε να αποτραπεί ο κίνδυνος περιθωριοποίησής τους στην αγορά εργασίας. Είναι επίσης σημαντικό να προσεγγιστούν εργαζόμενοι της ηλικιακής ομάδας 55-64, διότι αυτοί είναι, συχνά, λιγότερο πιθανό να συμμετάσχουν στη δια βίου μάθηση. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης τη σημασία της προσαρμογής των μηχανημάτων και του λογισμικού των νέων τεχνολογιών, ούτως ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούνται επίσης από άτομα με αναπηρία.

4.8.

Θα πρέπει επίσης να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα ειδικά ανά φύλο μέτρα προκειμένου να γεφυρωθεί το ψηφιακό χάσμα· οι συνεχιζόμενες διαφορές μεταξύ των φύλων στον τομέα της μελέτης ενδέχεται να σημαίνουν ότι οι γυναίκες θα ωφεληθούν λιγότερο από τις νέες ευκαιρίες απασχόλησης σε επαγγέλματα που σχετίζονται με τους κλάδους των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM/science, technology, engineering and mathematics)· η μεγαλύτερη ευελιξία στην εργασία ενδέχεται να αυξήσει την απασχόληση των γυναικών, αλλά και να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα των θέσεων εργασίας τους (26).

4.9.

Στην παρούσα κατάσταση των ταχέων και συνεχών αλλαγών, είναι ζωτικής σημασίας να προσφέρονται σε όλους τους πολίτες πολλές και διαφορετικές ευκαιρίες μάθησης που θα μπορούν να οδηγήσουν στην απόκτηση επικυρωμένων (αξιοποιήσιμων) δεξιοτήτων για την (στην) αγορά εργασίας, σε συνάρτηση με την ψηφιακή διάσταση του νέου κόσμου, προστατεύοντας όλους από τον κίνδυνο να αποκλειστούν από την αγορά εργασίας ή να καταδικαστούν σε επισφαλείς μορφές εργασίας. Οι προσδοκίες των εργαζομένων και οι ανάγκες των αγορών εργασίας θα πρέπει να αντικατοπτρίζονται στα διαθέσιμα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, έτσι ώστε οι επιχειρήσεις να μπορούν να αναπτυχθούν και οι άνθρωποι να βρουν μια θέση εργασίας ή να αναπτυχθούν στην υφιστάμενη εργασία τους, σε συνάρτηση με τις δεξιότητες, τις προβλέψεις και τις ικανότητές τους. Η ενεργός συμμετοχή των εργαζομένων σε προγράμματα δια βίου μάθησης και σε δράσεις ενδοεργασιακής κατάρτισης αποτελεί προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, για την απασχολησιμότητα των εργαζομένων και για τη διασφάλιση ποιοτικών θέσεων εργασίας.

4.10.

Επίσης, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της αύξησης της προσφοράς, καθώς και της συμμετοχής στη δια βίου μάθηση, η οποία αποσκοπεί στη βελτίωση των επιδόσεων των επιχειρήσεων και στην προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη των εργαζομένων. Θα πρέπει να υιοθετηθούν πρακτικά μέτρα προκειμένου να διασφαλιστεί για όλους η παροχή και η συμμετοχή στη δια βίου μάθηση (27) — σε συνάρτηση με τις εξακριβωμένες ανάγκες –, η οποία θα πρέπει να παρέχεται σε κατάλληλη βάση επιμερισμού δαπανών και διαχείρισης μεταξύ κυβερνήσεων, εργοδοτών και εργαζομένων και σε συνεργασία με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, καθώς και με κοινωνικούς εταίρους. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει εν προκειμένω ότι θα ήταν σκόπιμο να εξεταστεί αν χρειάζονται μέτρα (και ποια είναι αυτά) ώστε να εδραιωθεί το δικαίωμα εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών και ότι πρέπει να ληφθούν ενωσιακά μέτρα με σκοπό οι ορθές πρακτικές στον τομέα των ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα εκπαιδευτικής άδειας να γίνουν συνήθης πρακτική σε ορισμένα κράτη μέλη (28). Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη για μια «επιθετική» πολιτική στον τομέα των προσόντων με στόχο να υποστηριχθεί η αυξανόμενη ψηφιοποίηση των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας, να δοθούν κίνητρα για επενδύσεις τόσο σε επίπεδο εταιρειών όσο και στον δημόσιο τομέα, να προωθηθούν οι δημόσιες και οι ιδιωτικές επενδύσεις στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση.

4.11.

Επιπρόσθετα, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να εξασφαλιστεί ισότιμη πρόσβαση στις ψηφιακές υπηρεσίες για όλους, ειδικά για τους ηλικιωμένους και για τα άτομα με αναπηρία, έτσι ώστε οι νέοι τεχνολογικοί στόχοι να μην αποτελέσουν εμπόδιο, αλλά πραγματική και ιδιαίτερα σημαντική ευκαιρία για όλους, χωρίς διακρίσεις ή εμπόδια. Καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να εξεύρουν τα ενδεδειγμένα μέσα που θα εξασφαλίσουν την κατάλληλη στήριξη για όλους σε αυτήν τη «νέα κοινωνία» και, ταυτόχρονα, να μεριμνήσουν επίσης ότι ο δημόσιος τομέας διαθέτει τους αναγκαίους πόρους για να ανταποκριθεί σε αυτές τις ανάγκες. Ειδικά για τα άτομα που διατρέχουν κίνδυνο απώλειας της θέσης εργασίας τους, εξαιτίας της αυτοματοποίησης, πρέπει να παρέχεται επαγγελματική κατάρτιση που θα τους επιτρέπει να αποκτούν νέες δεξιότητες.

4.12.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αναπτύξουν προγράμματα —με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών— προκειμένου να εξασφαλιστούν οι δυνατότητες ελεύθερης πρόσβασης στην κατάρτιση, σε «κουπόνια» κατάρτισης (training vouchers) ή σε επιμερισμό του κόστους για όσους δεν είναι σε θέση να επωμιστούν το συγκεκριμένο κόστος. Στις περιπτώσεις όπου οι εργαζόμενοι χρειάζεται να καταρτιστούν περαιτέρω, είναι σημαντικό να επιτυγχάνεται ισορροπία μεταξύ των υποχρεώσεων του χρόνου εργασίας και του χρόνου μάθησης, η οποία θα είναι αποδεκτή τόσο από τους εργαζόμενους όσο και από τους εργοδότες. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σημασία της εξέτασης και της ανταλλαγής εμπειριών σχετικά με το πώς θα οργανωθεί η κατάρτιση και πώς αυτή θα παρέχεται στα διάφορα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης, για παράδειγμα, της πληθώρας εργασιακών πρακτικών που αποσκοπούν στην παροχή δια βίου μάθησης στην εργασία και της πρακτικής των επιμορφωτικών αδειών — ορισμένες από τις οποίες είναι αμειβόμενες — οι οποίες θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να υποστηρίζονται σε ολόκληρη την ΕΕ.

4.13.

Η ποιότητα των επενδύσεων στην ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και η δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας είναι ζωτικής σημασίας. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη παροχής κατάλληλων πόρων για να υποστηριχθεί η μετάβαση στις τεχνολογικές αλλαγές και στην ψηφιοποίηση, να αντιμετωπιστεί ο επείγων χαρακτήρας της απόκτησης των σχετικών δεξιοτήτων και των επαγγελματικών προσόντων, όχι μόνο στον χώρο εργασίας, αλλά και με την ανάπτυξη αποτελεσματικών συστημάτων κατάρτισης, προκειμένου να διασφαλιστεί η συνεχής προσαρμογή των δεξιοτήτων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ζήτημα άμεσης προτεραιότητας τον καθορισμό των ειδικών κονδυλίων χρηματοδότησης που θα διατεθούν για τη μετάβαση αυτή, καθώς και για την αξιολόγηση των νέων κριτηρίων που θα βασίζονται στα αποτελέσματα για την κατανομή τους.

4.14.

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τα διαρθρωτικά ταμεία, κυρίως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο —οι προτεραιότητες του οποίου για τις επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο πρέπει να επιβεβαιωθούν και να διαφυλαχθούν— με στόχο την προσαρμογή των ικανοτήτων, ως ένα συμπληρωματικό εργαλείο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη, από κοινού με τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών, πρέπει να αναπτύξουν πλαίσιο κοινών κριτηρίων για την αμοιβαία κατανόηση των νέων αναγκών και στόχων όσον αφορά τις δεξιότητες, λαμβάνοντας υπόψη τα εξής: αφενός, τις διαφορές σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και την κινητικότητα όχι μόνο των φυσικών προσώπων αλλά και του περιεχομένου της εργασίας· και, αφετέρου, την απαίτηση για ομοιογενή επίπεδα ανανέωσης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων, προκειμένου να ενισχυθεί η συνοχή μεταξύ των χωρών της ΕΕ.

4.15.

Δεόντως επικαιροποιημένα εργαλεία, όπως το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων, και η εφαρμογή της οδηγίας για τα επαγγελματικά προσόντα, είναι χρήσιμα για τη διαφάνεια των επαγγελματικών προσόντων που αποκτώνται.

4.16.

Οι ψηφιακές δεξιότητες είναι προφανώς εξαιρετικά σημαντικές για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να αναγνωριστεί εκ νέου η αξία των βασικών δεξιοτήτων (πρωτίστως στα μαθηματικά, τη φυσική, τη χημεία και τη βιολογία), οι οποίες διδάσκονται επίσης σε τεχνικά και σε επαγγελματικά ινστιτούτα, καθώς και των προχωρημένων γλωσσικών δεξιοτήτων: χωρίς αυτές, δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιήσουμε το επόμενο βήμα προς τις δεξιότητες υψηλής εξειδίκευσης στους τομείς της τεχνολογίας και της πληροφορικής, που απαιτούνται για την εργασία σε πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα όπου η ψηφιοποίηση και η ρομποτική συνιστούν τις θεμελιώδεις έννοιες του επαγγελματισμού.

4.17.

Οι βασικές γνώσεις είναι ζωτικής σημασίας, καθότι τροφοδοτούν την κριτική σκέψη, η οποία είναι αναγκαία για την επιλογή των ενδεδειγμένων πηγών πληροφόρησης και την κατανόηση των νέων τεχνολογιών. Ωστόσο, θα πρέπει να δοθεί περισσότερη προσοχή τόσο στις τεχνικές και τις εξειδικευμένες δεξιότητες όσο και στις μη τεχνικές δεξιότητες· οι πρώτες είναι απαραίτητες στις διαδικασίες παραγωγής, ενώ οι δεύτερες μπορούν να βοηθήσουν τους εργαζόμενους να διαχειριστούν περίπλοκα και μεταβαλλόμενα σενάρια. Η επιτυχία στο μέλλον έγκειται, πράγματι, στη συμπληρωματικότητα των δεξιοτήτων. Ιδιαίτερα όσον αφορά τις μη τεχνικές δεξιότητες, είναι επίσης απαραίτητο να επιμορφωθούν καταλλήλως οι εκπαιδευτικοί, καθώς και οι πάροχοι εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης και να παρασχεθεί βοήθεια στις οικογένειες να αντιληφθούν τη σημασία τους.

4.18.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει μια προσέγγιση η οποία αποδίδει ισχυρή έμφαση στις μη τεχνικές δεξιότητες (soft skills) — όπως, λόγου χάρη, η επίλυση σύνθετων προβλημάτων, η κριτική σκέψη, η ομαδική εργασία, η διαδικασία νοηματοδότησης, ο νέος και προσαρμοστικός τρόπος σκέψης, οι διαπολιτισμικές ικανότητες, η εικονική συνεργασία, η γνωστική ευελιξία, κ.λπ.–, διότι αποτελούν βασικά στοιχεία της ανθρώπινης ανάπτυξης και μπορούν να βοηθήσουν τους εργαζόμενους να σκέφτονται με αυτόνομο τρόπο, προτού τους ζητηθεί να καταστούν ψηφιακά ικανοί. Η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων κατά την αναθεώρηση του ευρωπαϊκού πλαισίου βασικών ικανοτήτων.

4.19.

Ειδικές πληροφορίες σχετικά με τον κόσμο της εργασίας και τον προσανατολισμό αναφορικά με την εκπαίδευση, την κατάρτιση και τις εργασιακές ευκαιρίες πρέπει να παρέχονται στους νέους στο σχολείο, προκειμένου να καθοδηγούνται στην περαιτέρω εξέλιξή τους και στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία, ενώ εξίσου ζωτικής σημασίας θα είναι για το μέλλον και η δια βίου καθοδήγηση. Η επιλογή επαγγέλματος είναι μια κρίσιμη απόφαση. Η καθοδήγηση των νέων σε αυτή τη φάση της ζωής τους και η ενημέρωσή τους για το σύνολο των διαθέσιμων επαγγελματικών σταδιοδρομιών και των δυνατοτήτων κατάρτισης τούς επιτρέπει να κάνουν συνειδητές επιλογές.

4.20.

Ανάλογα με τη σχέση τους με την εδαφική επικράτεια, αφενός, και την αποστολή τους, αφετέρου, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα ιδρύματα κατάρτισης παρέχουν ένα μείγμα νέων γνώσεων και νέων τρόπων μάθησης. Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντική τη διασύνδεση του ρόλου και των δραστηριοτήτων τους με τον ρόλο των κεντρικών και των τοπικών αρχών και ιδρυμάτων, καθώς και με τον κόσμο της εργασίας. Η διαδικασία αυτή πρέπει να ενθαρρυνθεί και να υποστηριχθεί, αναγνωρίζοντας τον κομβικό ρόλο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και του κοινωνικού διαλόγου, ένας ρόλος που πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω, αρχής γενομένης από το τοπικό και το εδαφικό επίπεδο.

4.21.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει περαιτέρω την κατάρτιση ενός επικαιροποιημένου «μητρώου ορθών πρακτικών», το οποίο δύναται να λειτουργήσει ως παράγοντας διευκόλυνσης σε μια πανευρωπαϊκή συζήτηση για τον καθορισμό των κατευθυντήριων γραμμών και προτύπων με βάση ορθές πρακτικές στον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης.

4.22.

Οι ικανότητες που αποκτώνται μέσω των διαύλων της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης είναι σήμερα πιο σημαντικές από ποτέ. Στη γνωμοδότησή της του 2015 (29), η ΕΟΚΕ υπογράμμισε την ανάγκη να αναληφθούν οι απαραίτητες ενέργειες ώστε τα εθνικά συστήματα επαγγελματικών προσόντων να μπορούν να διασφαλίσουν την επικύρωση αυτών των ικανοτήτων (σύμφωνα με τη σύσταση του Συμβουλίου 2012/C 398/01 (30)) και να προβληθεί ο κρίσιμος ρόλος που διαδραματίζει η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών σε αυτή τη διαδικασία. Η δέουσα επικύρωση (η οποία συνίσταται στην ταυτοποίηση, την τεκμηρίωση, την αξιολόγηση και την πιστοποίηση) θα αποφέρει προστιθέμενη αξία στην αγορά εργασίας και θα συμβάλλει στην προβολή των ατομικών επαγγελματικών προσόντων κάθε ατόμου, δηλ. στην επίγνωση των δυνατοτήτων του καθενός. Είναι, επομένως, ζωτικής σημασίας να ενθαρρυνθούν οι υπηρεσίες απασχόλησης και οι «ιδιωτικοί/δημόσιοι οργανισμοί» να αναλάβουν ενεργότερη δράση σε αυτόν τον τομέα. Η επικύρωση των προσόντων πρέπει να είναι προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή προκειμένου να επωφελούνται τόσο οι εργαζόμενοι όσο και οι εργοδότες.

4.23.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τις δέκα δράσεις προτεραιότητας του Νέου Θεματολογίου Δεξιοτήτων: την πρωτοβουλία «Διαδρομές αναβάθμισης δεξιοτήτων»[Upskills Pathways] την ανάδειξη της ΕΕΚ ως πρώτης επιλογής, το βασικό πλαίσιο ικανοτήτων [Key Competences Framework], τον «Συνασπισμό για τις ψηφιακές δεξιότητες και τις ψηφιακές θέσεις εργασίας»[Digital Skills and Job Coalition], το ΕΠΕΠ (Ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων/EQF), τα «Εργαλεία κατάρτισης προφίλ δεξιοτήτων για υπηκόους τρίτων χωρών»[Skills Profile Tools for Third Country Nationals], το πλαίσιο του Europass, τη συλλογή δεδομένων για την αντιμετώπιση του κινδύνου της διαρροής εγκεφάλων, το σχέδιο στρατηγικής για την διατομεακή συνεργασία στον τομέα των δεξιοτήτων και, τέλος, τη σύσταση για την παρακολούθηση των αποφοίτων. Όλα αυτά αποτελούν χρήσιμα εργαλεία προκειμένου να αποκτήσουν οι άνθρωποι τις κατάλληλες ικανότητες.

4.24.

Για μια δίκαιη μετάβαση και για την προώθηση ενεργητικών πολιτικών στην αγορά εργασίας, απαιτούνται εξίσου αποτελεσματικές υπηρεσίες απασχόλησης, ικανές όχι μόνο να διαχειριστούν τη ζήτηση και την προσφορά εργασίας, αλλά και να προσφέρουν καθοδήγηση και παροχή συμβουλών σε όσους αναζητούν εργασία. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να επενδύσουν περισσότερους πόρους τόσο στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας, της αποδοτικότητας, αλλά και της ικανότητας των υπηρεσιών απασχόλησης και του προσωπικού τους, όσο και στον σχεδιασμό των εργαλείων που θα στηρίξουν εκείνους που βρίσκονται ακόμη εκτός αγοράς εργασίας. Με τον τρόπο αυτό, θα μπορούσε να δοθεί η ευκαιρία στους εργαζόμενους να προσεγγίσουν επιχειρηματίες ικανούς να εκτιμήσουν την αξία και τις ικανότητές τους σε έναν υγιή και ενάρετο κύκλο επαγγελματικής ανάπτυξης και επιχειρηματικού ανταγωνισμού.

4.25.

Όσον αφορά τις ευκαιρίες απασχόλησης, είναι εξαιρετικά σημαντικό για την ΕΕ να αντιμετωπίσει το ζήτημα της λεγόμενης «διαρροής εγκεφάλων», δηλαδή της απώλειας από συγκεκριμένα κράτη μέλη του ανθρώπινου δυναμικού τους υψηλής ειδίκευσης. Στην ιδανική περίπτωση, η κινητικότητα στην Ευρώπη θα έπρεπε να ενθαρρύνει την «ανταλλαγή εγκεφάλων» μεταξύ των χωρών, δηλαδή να οδηγήσει στον εμπλουτισμό που θα ωφελήσει όλα τα κράτη μέλη. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ορισμένες χώρες της ΕΕ —κυρίως της Δυτικής και της Βόρειας Ευρώπης— είναι πολύ πιο ελκυστικές για τους μετακινούμενους εργαζόμενους από ό,τι οι πλέον εύθραυστες και οι λιγότερο δομημένες χώρες —κυρίως της Ανατολικής και της Νότιας Ευρώπης— λόγω της μεγαλύτερης διαθεσιμότητας θέσεων εργασίας και της ικανότητάς τους να προσφέρουν υψηλότερους μισθούς. Πρόκειται ουσιαστικά για τη «Βιομηχανία 4.0» και εκτείνεται από τον κλάδο της μεταποίησης μέχρι τους κλάδους των υπηρεσιών και της έρευνας, καθώς και σε άλλους τομείς όπως, π.χ., ο ιατρικός και ο ερευνητικός τομέας, οι οποίοι, εξ ορισμού, τροφοδοτούν μεγάλο μέρος αυτής της «διαρροής». Αυτό συνεπάγεται σημαντική ροή προς το εξωτερικό ανθρώπων, δεξιοτήτων και ταλέντων από τις χώρες αποστολής, γεγονός που επιφέρει απώλεια ανταγωνιστικότητας, καθώς και απώλεια της επένδυσής τους στην εκπαίδευση και στα εθνικά φορολογικά έσοδα (31). Σε ορισμένες περιπτώσεις, άτομα που μετακινούνται και διαθέτουν υψηλή ειδίκευση αποτυγχάνουν να βρουν μια θέση εργασίας που να αντιστοιχεί στα προσόντα τους στην αγορά εργασίας της χώρας υποδοχής, και καταλήγουν σε εργασίες για τις οποίες διαθέτουν περισσότερα προσόντα από όσα πραγματικά απαιτούνται. Αυτό μπορεί να αποφευχθεί, εάν η Ευρώπη ενθαρρύνει την ανταλλαγή θέσεων εργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων από διαφορετικά κράτη μέλη. Γενικότερα, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες σε επίπεδο ΕΕ για να προωθηθεί η σύγκλιση προς μια οικονομική ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς η οποία θα βασίζεται στην καινοτομία και θα εξασφαλίζει επαρκείς θέσεις εργασίας και περισσότερη κοινωνική συνοχή.

4.26.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η υγεία και η ασφάλεια των εργαζομένων. Οι τεχνολογικές καινοτομίες είναι πιθανό να αντικαταστήσουν τη βαριά ή επικίνδυνη εργασία, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα της εργασίας. Ωστόσο, νέες παθογένειες ενδέχεται να προκύψουν, ειδικά για τους απομονωμένους τηλεργαζόμενους. Ο κοινωνικός διάλογος σε ευρωπαϊκό, εθνικό και κλαδικό επίπεδο αποτελεί το χρήσιμο εργαλείο για να εξεταστεί εάν και κατά πόσο χρειάζεται περισσότερη προστασία της υγείας και της ιδιωτικής ζωής των εργαζομένων στην εποχή των πανταχού παρόντων μέσων ψηφιακής κινητής επικοινωνίας και ποια είναι τα κατάλληλα μέτρα προς τούτο. Κρίνεται, επομένως, σκόπιμο να προσδιοριστούν τα μέσα αποτροπής τους: ένα παράδειγμα είναι το λεγόμενο «δικαίωμα αποσύνδεσης» [right to disconnect], το οποίο αναγνωρίστηκε πρόσφατα στη Γαλλία και εφαρμόστηκε σε ορισμένους τομείς και σε ορισμένες συμφωνίες σε επίπεδο επιχειρήσεων συγκεκριμένων χωρών της ΕΕ, χωρίς, εντούτοις, να έχει αξιολογηθεί ακόμη σε επίπεδο ΕΕ. Αυτό θα πρέπει να αξιολογηθεί περαιτέρω σε ευρωπαϊκό επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη τήρησης των διατάξεων σχετικά με τον χρόνο εργασίας και σύμφωνα με τη νέα προσέγγιση για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής.

4.27.

Το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT/Internet of Things), η ιδιωτική ζωή και τα μαζικά δεδομένα αποτελούν περαιτέρω ζητήματα πρωταρχικής σημασίας όσον αφορά την εξοικείωση με τις ψηφιακές μορφές της επαγγελματικής κατάρτισης και τα εργαλεία ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning), καθώς και τις σχετικές προκλήσεις αναφορικά με την προστασία των δεδομένων. Εν προκειμένω, θα πρέπει επίσης να αναδειχθεί ο ρόλος των ενώσεων καταναλωτών, δεδομένου ότι αυτές μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στον σχεδιασμό νέων εργαλείων για να αντιμετωπιστούν οι μεγάλες προκλήσεις οι οποίες συνδέονται με την ανάγκη εγγύησης της προστασίας της ιδιωτικής ζωής των πολιτών κατά την αγορά και τη χρήση διαδικτυακών υπηρεσιών μάθησης (32).

5. Το μέλλον βρίσκεται στο παρόν: β) Παραδείγματα ορθών πρακτικών για την ανανέωση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων

5.1.

Αναγνωρισμένες ορθές πρακτικές περιλαμβάνουν τους ανοικτούς εκπαιδευτικούς πόρους (ΑΕΠ/OER-Open Educational Resources, δηλαδή ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό το οποίο διατίθεται με άδειες που επιτρέπουν την επαναχρησιμοποίηση, την τροποποίηση και τη διανομή του), και τα μαζικά ανοικτά διαδικτυακά μαθήματα (MOOC-Massive Open Online Courses, δηλαδή ανοικτά, διαδικτυακά μαθήματα που έχουν σχεδιαστεί για εξ αποστάσεως εκπαίδευση). Οι πρακτικές αυτές είναι σχετικά πρόσφατες, αλλά δεν είναι εντελώς καινούργιες. Εντούτοις, είναι σημαντικό να ενισχυθεί η παροχή συμβουλών και πληροφοριών σχετικά με αυτές. Η χρήση των OER και των MOOC μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για τη διεύρυνση της πρόσβασης σε εκπαίδευση και σε κατάρτιση με αποδοτικότερο, από άποψη πόρων, τρόπο, ο οποίος θα παρέχει τη δυνατότητα στα άτομα να συνδυάζουν τις επαγγελματικές και τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις.

5.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί το ευρωπαϊκό πλαίσιο ηλεκτρονικών δεξιοτήτων ένα χρήσιμο εργαλείο σε ευρωπαϊκό επίπεδο: αποτελεί πρότυπο αναφοράς για 40 ειδικότητες το οποίο εφαρμόζεται στις θέσεις εργασίας στο πεδίο των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ), με τη χρήση κοινής γλώσσας για τις ειδικότητες, τις δεξιότητες, τις γνώσεις και τα επίπεδα επάρκειας που μπορεί να γίνουν κατανοητά σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων για δεξιότητες και γνώσεις επαγγελματιών ΤΠΕ, επαγγελμάτων και οργανισμών σε πέντε επίπεδα επάρκειας, και έχει σχεδιαστεί για να ικανοποιεί τις ανάγκες ατόμων, επιχειρήσεων και άλλων οργανισμών στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, ιδίως ιδρυμάτων κατάρτισης και εταιρειών.

5.3.

Όσον αφορά την επαγγελματική κατάρτιση εντός της επιχείρησης, τα διττά συστήματα επαγγελματικής κατάρτισης σε χώρες όπως η Αυστρία, η Γερμανία, η Δανία και οι Κάτω Χώρες πρέπει να θεωρούνται ορθές πρακτικές, λόγω της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στη διαρκή προσαρμογή των συστημάτων ΕΕΚ σε έναν νέο, ψηφιακά τροφοδοτούμενο κόσμο της εργασίας (33).

5.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο ισπανικός οργανισμός Fundación Estatal para la Formación en el Empleo (FUNDAE), ο γαλλικός Organismes paritaires collecteurs agréés (OPCA) και ο ιταλικός Fondi Interprofessionali per la Formazione Continua αποτελούν παραδείγματα ορθών πρακτικών σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση των σεμιναρίων κατάρτισης στον χώρο εργασίας, και εκτιμά ότι συμβάλλουν ουσιαστικά στην αναβάθμιση των ψηφιακών δεξιοτήτων των εργαζομένων.

5.5.

Ομοίως, επιμέρους προγράμματα κατάρτισης μπορούν επίσης να είναι χρήσιμα: για παράδειγμα, στη Γαλλία υπάρχουν τα εξής: ο «Προσωπικός λογαριασμός κατάρτισης» (CPF/Compte personnel de formation), η «Ατομική άδεια για κατάρτιση» (CIF/Congé individuel de formation), η «Άδεια για απολογισμό δεξιοτήτων» (CBC/Congé bilan de compétences) και η «Άδεια για επικύρωση αποκτηθείσας εμπειρίας» (CVAE/Congé de validation des acquis de l'expérience).

5.6.

Στην Ιταλία, υπάρχουν δύο είδη εκπαιδευτικής άδειας: η πρώτη χορηγείται για την ολοκλήρωση της σχολικής ή/και της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, καθώς και για δραστηριότητες κατάρτισης πέρα από εκείνες που προσφέρουν οι εργοδότες. Η δεύτερη αφορά εργαζόμενους μισθωτούς και ανέργους και αποσκοπεί στην εξασφάλιση του δικαιώματος για δια βίου μάθηση των εργαζομένων· ο τρόπος προσδιορισμού των εργαζομένων, ο χρόνος που επιτρέπεται να αφιερώσουν και το εισόδημα που λαμβάνουν, αποτέλεσε αντικείμενο συλλογικών διαπραγματεύσεων. Τέλος, και πάλι στην Ιταλία, υπάρχει το «κουπόνι» κατάρτισης (voucher formativo): πρόκειται για ένα είδος αυτοτελούς πόρου για δραστηριότητες κατάρτισης με στόχο την ενίσχυση της απασχολησιμότητας των ανθρώπων μέσω επαγγελματικών και καινοτόμων σεμιναρίων κατάρτισης.

5.7.

Η Γερμανία είναι μία από τις χώρες με το υψηλότερο ποσοστό εργατικού δυναμικού στον κόσμο και το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας: σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ, το ποσοστό απασχόλησης δεν επηρεάζεται από το υψηλό επίπεδο αυτοματισμού, διότι οι εργαζόμενοι εκπαιδεύονται στη χρήση ρομπότ και μετατίθενται σε άλλες θέσεις εργασίας, εάν οι θέσεις εργασίας τους αντικατασταθούν από ρομπότ. Ωστόσο, σε ορισμένους τομείς υπάρχει μικρότερη ζήτηση για απασχόληση και οι άνθρωποι που εισέρχονται στην αγορά εργασίας ενδέχεται να μην διαθέτουν τις απαιτούμενες ψηφιακές δεξιότητες προκειμένου να βρουν μια θέση εργασίας. Οι κοινωνικοί εταίροι στη Γερμανία αποφάσισαν να ανταποκριθούν στην πρόκληση της καινοτομίας και άρχισαν διαπραγματεύσεις για το πώς θα αντιμετωπίσουν την πρόκληση αυτή στην αγορά εργασίας.

5.8.

Στη Γαλλία, εγκρίθηκε πέρυσι νόμος σχετικά με το δικαίωμα της αποσύνδεσης, ενώ στην Ιταλία, η συζήτηση για το συγκεκριμένο ζήτημα είναι ανοιχτή και αναγνωρίζεται σε ορισμένες συλλογικές συμβάσεις.

5.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι νέοι, κατά τα πρώτα στάδια της σχολικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, πρέπει να εκπαιδεύονται όχι μόνο με γνώμονα τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, αλλά και για την ενεργό και πλήρη συμμετοχή τους ως πολίτες στα κοινά (34). Τέλος, σε πολλά σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της Εσθονίας, μια ακόμη ορθή πρακτική είναι η ένταξη ενός βασικού κύκλου μαθημάτων προγραμματισμού.

5.10.

Η πρόσφατη δημοσίευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του τρέχοντος έτους σχετικά με τη Συνεργασία επιχειρήσεων με παρόχους επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για δεξιότητες ποιότητας και ελκυστικές προοπτικές για το μέλλον (35)[Business cooperating with vocational education and training providers for quality skills and attractive future], αναφέρει πολλές ενδιαφέρουσες ορθές πρακτικές που εφαρμόζονται σε πολλά κράτη μέλη, οι οποίες, με τις απαραίτητες προσαρμογές, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και αλλού:

—	το αυστριακό πρόγραμμα AQUA, για την αντιστοίχιση των δεξιοτήτων των ανέργων με τις ανάγκες των εργοδοτών, ιδίως των ΜΜΕ,

—	το δανικό σχολείο Coop Food School, για την επίλυση της αυξανόμενης έλλειψης εργαζομένων στη βιομηχανία τροφίμων,

—	οι τεχνολογικές συμπράξεις Tech Partnership του Ηνωμένου Βασιλείου, για να τονωθεί η προσφορά εργαζομένων στους κλάδους της ψηφιακής τεχνολογίας,

—	τα γερμανικά προγράμματα διττών σπουδών, που στοχεύουν να καλύψουν τις ελλείψεις δεξιοτήτων με προσέγγιση από τη βάση προς τα πάνω,

—	τα ιταλικά ανώτερα τεχνικά ινστιτούτα, για να εξασφαλίσουν μια σταθερή δεξαμενή δεξιοτήτων σε τοπικό επίπεδο σε στρατηγικούς τομείς,

—	το Techwise Twente στις Κάτω Χώρες, που απευθύνεται σε ινστιτούτα ΕΕΚ για να διασφαλίσει ότι οι δεξιότητες που διδάσκονται, είναι αυτές που χρειάζεται ο τομέας υψηλής τεχνολογίας,

—	ο εκπαιδευτικός συνεταιρισμός Σερβίας και Γερμανίας, για τη βελτίωση της προσφοράς εργαζομένων σε ορισμένους τομείς που πλήττονται από ελλείψεις δεξιοτήτων,

—	το πρόγραμμα Educate for Business (εκπαίδευση για επιχειρήσεις) από Λιθουανία και Λετονία, με το οποίο επικαιροποιούνται τα προγράμματα σπουδών των προγραμμάτων ΕΕΚ για να εναρμονιστούν με την αγορά εργασίας,

—	το φιλανδικό πρόγραμμα Valkeakoski Campus το οποίο, χάρη στον στενό διάλογο με τις τοπικές εταιρείες, επιτρέπει σε σπουδαστές ΕΕΚ να αποκτήσουν τις σωστές ψηφιακές δεξιότητες στους τομείς του αυτοματισμού και της ρομποτικής,

—	το πρόγραμμα Step Ahead από τη Σλοβακία, την Τσεχική Δημοκρατία και το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς ΕΕΚ για να διασφαλίσει ότι οι δεξιότητες που διδάσκονται είναι αυτές που χρειάζεται η αγορά εργασίας,

—	το ισπανικό ίδρυμα εργασίας του κατασκευαστικού τομέα — Fundación Laboral de la Construcción de España -, για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων στον κατασκευαστικό τομέα και την παροχή επικαιροποιημένων προγραμμάτων σπουδών για την αρχική κατάρτιση, και τέλος,

—	η παγκόσμια πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων Nestlé YOUth Initiative, η οποία αναπτύσσει ευκαιρίες διττής μάθησης και δημιουργεί προγράμματα σπουδών από κοινού με σχολεία ΕΕΚ.

Κάθε μία από αυτές τις πρωτοβουλίες εστιάζει σε μία ή περισσότερες πτυχές, όπως αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης, μάθηση με βάση την εργασία, ψηφιακές και επιχειρηματικές δεξιότητες, κινητικότητα και κοινωνική ένταξη.

Βρυξέλλες, 15 Μαρτίου 2018.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Γιώργος ΝΤΆΣΗΣ

(1) ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 45.

(2) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161.

(3) Σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβλήθηκαν από το CEDEFOP. Βλ. CEDEFOP (2017). People, machines, robots and skills (Άνθρωποι, μηχανές, ρομπότ και δεξιότητες). Ενημερωτικό σημείωμα.

(4) ΟΟΣΑ (2017). Future of Work and Skills (Το μέλλον της εργασίας και των δεξιοτήτων). Έγγραφο που υποβλήθηκε στη 2η συνεδρίαση της ομάδας εργασίας της G20 για την απασχόληση. Φεβρουάριος 2017. Βλέπε σ. 8.

(5) Δήλωση των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων για την ψηφιοποίηση, η οποία υιοθετήθηκε στο πλαίσιο της τριμερούς κοινωνικής συνόδου κορυφής της 16ης Μαρτίου 2016.

(6) Όπως επισημαίνει το CEDEFOP σε ένα από τα ενημερωτικά του σημειώματα (βλέπε σημείωμα 1, ανωτέρω): «Η τεχνολογική ανεργία είναι ένα θέμα που επανέρχεται συχνά στο προσκήνιο, αλλά η έλλειψη εργασίας στην ψηφιακή εποχή θα εξαρτηθεί από την ανθρώπινη και όχι την τεχνητή νοημοσύνη».

(7) Αυτά αναφέρονται στη Δήλωση της Ρίγας σχετικά με τις ηλεκτρονικές δεξιότητες του Μαρτίου 2015, η οποία εκδόθηκε κατά την έναρξη της εκστρατείας E-skills for jobs του 2015-2016 και το e-Skills Manifesto· βλ. τα συμπεράσματα της Ρίγας του Ιουνίου 2015.

(8) ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 36· ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30· ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 45· ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 54· ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161· ΕΕ C 347 της 18.12.2010, σ. 1· ΕΕ C 128 της 18.5.2010, σ. 74· ΕΕ C 93 της 27.4.2007, σ. 38.

(9) ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 45.

(10) COM(2018) 24 και COM(2108) 22.

(11) T. Berger και C. Frey (2016), Structural Transformation in the OECD: Digitalisation, Deindustrialisation and the Future of Work (Διαρθρωτικός μετασχηματισμός στον ΟΟΣΑ: Ψηφιοποίηση, αποβιομηχάνιση και το μέλλον της εργασίας), Έγγραφο εργασίας αριθ. 193, ΟΟΣΑ Κοινωνία, απασχόληση και μετανάστευση, Εκδόσεις ΟΟΣΑ, Παρίσι· και ΟΟΣΑ (2016), «New Skills for the Digital Economy» (Νέες δεξιότητες για την ψηφιακή οικονομία), Έγγραφο αριθ. 258, ΟΟΣΑ Ψηφιακή οικονομία, Εκδόσεις ΟΟΣΑ, Παρίσι.

(12) ΟΟΣΑ (2017). Key issues for digital transformation in the G20 (Κύρια θέματα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην G20). Έκθεση που εκπονήθηκε για την κοινή διάσκεψη της Γερμανικής Προεδρίας της G20 και του ΟΟΣΑ. Για τον κατάλογο των συστάσεων, βλέπε σ. 145-149.

(13) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161.

(14) ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30.

(15) ΕΕ C 303 της 19.8.2016, σ. 54.

(16) ΕΟΚΕ (2017). Impact of digitalisation and the on-demand economy on labour markets and the consequences for employment and industrial relations (Επιπτώσεις της ψηφιοποίησης και της κατά παραγγελία οικονομίας στις αγορές εργασίας, και οι συνέπειες για την απασχόληση και τις εργασιακές σχέσεις). Μελέτη που εκπονήθηκε από την ερευνητική ομάδα του CEPS (Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής/Centre for European Policy Studies.

(17) ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 45.

(18) Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (2016). The Future of Jobs (Το μέλλον των θέσεων εργασίας). Employment, Skill and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution (Στρατηγική στον τομέα της απασχόλησης, των δεξιοτήτων και του εργατικού δυναμικού για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση).«Έκθεση επισκόπησης των παγκόσμιων προκλήσεων» [Global Challenge Insight Report].

(19) Βλ. ανωτέρω, υποσημείωση 2.

(20) Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 16ης Φεβρουαρίου 2017 με συστάσεις προς την Επιτροπή σχετικά με ρυθμίσεις αστικού δικαίου στον τομέα της ρομποτικής, A8-0005/2017.

(21) Βλ. ανωτέρω, υποσημείωση 3.

(22) ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 36 και ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30.

(23) Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβιώσεως και Εργασίας (Eurofound) (2017). Non-standard forms of employment: Recent trends and future prospects (Μη τυπικές μορφές απασχόλησης: πρόσφατες τάσεις και μελλοντικές προοπτικές). Eurofound, Δουβλίνο.

(24) ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 30.

(25) CEDEFOP (2017). Investing in skills pays off: The economic and social cost of low-skilled adults in the EU (Οι επενδύσεις σε δεξιότητες αποφέρουν οφέλη: Το οικονομικό και το κοινωνικό κόστος των ενήλικων εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης στην ΕΕ).

(26) ΟΟΣΑ (2017). Going Digital: The Future of Work for Women (Ψηφιακή μετάβαση: Το μέλλον της εργασίας για τις γυναίκες). Ενημερωτικό σημείωμα πολιτικής σχετικά με το μέλλον της εργασίας [Policy Brief on the Future of Work].

(27) Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο — Αποδοτικότητα και ισότητα στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, COM(2006) 481 final

(28) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 161.

(29) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 49.

(30) Σύσταση του Συμβουλίου της 20ής Δεκεμβρίου 2012, για την επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης.

(31) Schellinger, A. (2017). Brain Drain — Brain Gain: European Labour Markets in Times of Crisis (Διαρροή εγκεφάλων — Εισροή εγκεφάλων: Οι ευρωπαϊκές αγορές εργασίας σε εποχές κρίσης). Έργο του ιδρύματος Friedrich-Ebert-Stiftung 2015–2017, σ. 88.

(32) ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 102.

(33) ΕΕ C 13 της 15.1.2016, σ. 57, ΕΕ C 143 της 22.5.2012, σ. 94.

(34) Βλέπε τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Νέα εκπαιδευτική στρατηγική της ΕΕ», σημείο 1.2 (ΕΕ C 81, της 2.3.2018, σ. 167).

(35) Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2017). Business cooperating with vocational education and training providers for quality skills and attractive future (Συνεργασία επιχειρήσεων με παρόχους επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για δεξιότητες ποιότητας και ελκυστικές προοπτικές για το μέλλον). Λουξεμβούργο, Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.