15.1.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 13/89

Εισηγητής:

ο κ. Tom JONES

Συνεισηγήτρια:

η κ. Joana AGUDO I BATALLER

1.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την αδιάλειπτη δέσμευση της ΕΕ, των κρατών μελών και των περιφερειών για την αντιμετώπιση ορισμένων από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αγροτικές περιοχές μέσω ενός εκτεταμένου προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης (ΠΑΑ). Αναγνωρίζει τις προσπάθειες που καταβάλλουν η Επιτροπή και η δημόσια διοίκηση για την κατάρτιση και την υιοθέτηση του νέου προγράμματος. Ωστόσο, δεδομένου ότι πολυάριθμες μειονεκτούσες αγροτικές περιοχές πλήττονται από πραγματική κρίση, εκφράζει την απογοήτευσή της για την καθυστέρηση που παρατηρείται όσον αφορά την υποβολή, την έγκριση και την έναρξη του εν λόγω προγράμματος σε αρκετά κράτη και περιφέρειες. Ως εκ τούτου, συνιστούμε να ζητήσει η Επιτροπή, από κοινού με τις εθνικές και τις περιφερειακές αρχές, τη διεξαγωγή ανεξάρτητης εξέτασης της συγκεκριμένης διαδικασίας, προκειμένου να μην σημειώνονται, στο μέλλον, καθυστερήσεις κατά την έναρξη προγραμμάτων.

1.2

Η επιτυχία του ΠΑΑ εξαρτάται από την αποτελεσματική εφαρμογή της αρχής της εταιρικής σχέσης. Έχει καίρια σημασία να αισθάνονται όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη —φορείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, κοινωνικοί εταίροι και ΜΚΟ— ότι το πρόγραμμα τους αφορά άμεσα, σύμφωνα τόσο με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη Συνθήκη όσο και με άλλες δεσμεύσεις. Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι, μολονότι βελτιώθηκε η συμμετοχή σε σχέση με προηγούμενα προγράμματα, η εταιρική σχέση δεν είναι ανεπτυγμένη στον ίδιο βαθμό σε όλη την ΕΕ.

1.3

Ο ρόλος των επιτροπών παρακολούθησης πρέπει να χαρακτηρίζεται από διαφάνεια. Τα μέλη των επιτροπών πρέπει να δείχνουν αποφασιστικότητα όταν ελέγχουν τους στόχους και να έχουν πρόσβαση στις δημοσιονομικές κατευθυντήριες γραμμές. Η σύνθεση των επιτροπών θα πρέπει να καλύπτει όλο το φάσμα των ενδιαφερόμενων, θα πρέπει, δε, να προβλέπεται, κατά περίπτωση, η δυνατότητα εκπροσώπησης ομάδων συμφερόντων.

1.4

Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 και ιδίως το άρθρο 5 σχετικά με την εταιρική σχέση και την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η Επιτροπή θα πρέπει να παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται ο ανωτέρω κανονισμός κατά την προετοιμασία της σύναψης συμφωνιών εταιρικής σχέσης και κατά την υλοποίηση των προγραμμάτων, π.χ. μέσω συμμετοχής στις επιτροπές παρακολούθησης.

1.5

Τα προγράμματα που συνδέονται με τοπικές ανάγκες και προτεραιότητες είναι ευπρόσδεκτα, όπως επίσης και μια πιο εντατική χρήση του προτύπου «Τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων» (CLLD), που ενθαρρύνει την κινητοποίηση του συνόλου της κοινότητας. Θα πρέπει να διαδοθούν οι ορθές πρακτικές που αυξάνουν την αποτελεσματικότητα της χρήσης του συγκεκριμένου προτύπου.

1.6

Οι δημοσιονομικοί περιορισμοί συνεπάγονται ότι το πρόγραμμα θα έχει συμπληρωματικό και μη αλληλεπικαλυπτόμενο ρόλο σε σχέση με τον υπόλοιπο προϋπολογισμό της ΚΓΠ. Συνιστάται η μέγιστη δυνατή χρήση δημόσιων, ιδιωτικών και εθελοντικών πηγών συγχρηματοδότησης, μέσω μιας εξορθολογισμένης διαδικασίας για τους αιτούντες. Οι διαχειριστικές αρχές θα πρέπει να διευκολύνουν την πρόσβαση στο Ταμείο Συνοχής και σε άλλα ευρωπαϊκά επενδυτικά ταμεία, όταν τα έργα πληρούν ευρύτερα κριτήρια.

1.7

Όπως έχει ήδη επισημάνει η ΕΟΚΕ (1), δεκαπέντε κράτη μέλη έχουν μεταβιβάσει πόρους από άμεσες πληρωμές στα ΠΑΑ, ενώ σε πέντε άλλα κράτη μέλη οι μεταβιβάσεις έγιναν από τον δεύτερο προς τον πρώτο πυλώνα. Και οι δύο επιλογές είναι σύννομες —αφού επιτρέπονται από τους συννομοθέτες— αλλά δεν έχουν την ίδια αξία: τα ΠΑΑ εξυπηρετούν τον σκοπό μιας πιο ισορροπημένης εδαφικής ανάπτυξης εντός κάθε ενωσιακής περιφέρειας. Συνιστάται η κατάρτιση μελέτης για τη συνέπεια και την αποτελεσματικότητα αυτής της ευελιξίας, που να λαμβάνει υπόψη και τον αντίκτυπό της στον ανταγωνισμό μέσα στην ενιαία αγορά.

1.8

Η ιεράρχηση των δαπανών θα διαφέρει σημαντικά μεταξύ κρατών και περιφερειών. Στην παρούσα γνωμοδότηση προβάλλεται η σημασία που έχουν η βιώσιμη ανάπτυξη οικονομικής δραστηριότητας, το περιβάλλον και η κοινωνική δικαιοσύνη, με ιδιαίτερη έμφαση στην προστιθέμενη αξία των εγγείων πόρων. Η ΕΟΚΕ συνιστά να προβεί η Επιτροπή σε ενδιάμεση εξέταση της προόδου που θα σημειωθεί σε συνάρτηση με τους στόχους που αφορούν τις προαναφερθείσες προτεραιότητες, τηρώντας παράλληλα τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει. Οι αρχές θα πρέπει να είναι σε θέση να προβαίνουν σε προσαρμογές, με μέλημα να επιτευχθεί η επιτυχής ολοκλήρωση του προγράμματος με τη βοήθεια νέων έργων και να εξαχθούν χρήσιμα διδάγματα για κάθε μεταγενέστερη πολιτική-πλαίσιο στον αγροτικό τομέα.

1.9

Υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες ότι τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης (ΠΑΑ) δεν θα μπορέσουν να οδηγήσουν σε βελτίωση της εδαφικής συνοχής. Οι πιο απομακρυσμένες και οικονομικά περιθωριοποιημένες περιοχές, τόσο εντός των ίδιων των κρατών και περιφερειών όσο και μεταξύ τους, δεν διαθέτουν τη διαρθρωτική ικανότητα που απαιτείται για την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων και ενισχύσεων. Χρειάζονται περισσότεροι στοχοθετημένοι πόροι, και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, π.χ. για υπηρεσίες διασυνοριακής καθοδήγησης, αδελφοποιήσεις, την ανάπτυξη των ικανοτήτων των συμβουλευτικών δομών, καθώς και για δάνεια και επενδύσεις προς όφελος των καινοτόμων ιδιωτικών και κοινωνικών επιχειρήσεων.

1.10

Το ευρέως αναγνωρισμένο πρότυπο LEADER χαίρει εκτίμησης και τα δίκτυα αγροτικής ανάπτυξης που χρηματοδοτεί η ΕΕ ενθαρρύνονται να διαδίδουν περαιτέρω τις ορθές πρακτικές.

1.11

Διαπιστώνεται ότι σε όλα τα προγράμματα δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη διατήρηση των θέσεων εργασίας και στις νέες ευκαιρίες απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές, καθώς και ότι αναγνωρίζεται η σημασία των επενδύσεων, της μεταφοράς ανταλλαγής γνώσεων, της εκπαίδευσης, της καθοδήγησης και της σύσφιγξης των σχέσεων με ερευνητικά ιδρύματα. Τα μέτρα που ενθαρρύνουν τους νέους να αναζητήσουν ένα μέλλον στις αγροτικές περιοχές είναι σημαντικά, όπως επίσης και τα μέτρα που διευκολύνουν την ένταξη του συνόλου των ατόμων με ιδιαίτερες δυσκολίες ή με σωματικές ή διανοητικές αναπηρίες. Τα οικονομικά κίνητρα που στηρίζουν την ανανέωση των γενεών είναι καίριας σημασίας. Επιπλέον, τα σχολεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα των αγροτικών περιοχών πρέπει να συνδεθούν περισσότερο τόσο με τις παραδοσιακές και όσο με τις μεταβαλλόμενες δεξιότητες που είναι αναγκαίες στην περιοχή τους.

1.12

Πρέπει να διευθετηθεί το ζήτημα του προγραμματισμού της διαδοχής, μέσω της ένταξης των ευκαιριών δοκιμής επιχειρηματικών μοντέλων που παρέχουν τα ΠΑΑ στις εθνικές και περιφερειακές ρυθμίσεις που διέπουν τις μεταβιβάσεις περιουσιακών στοιχείων. Η κινητικότητα του εργατικού δυναμικού θα ενθαρρυνθεί, εάν συνοδεύεται από ποιοτική κατάρτιση και τήρηση των εργασιακών δικαιωμάτων.

1.13

Η συμβολή των γυναικών στην επιτυχία του προγράμματος θα πρέπει να αποτελέσει συγκεκριμένο στόχο και να υποστηριχτεί. Παίζουν ζωτικής σημασίας ρόλο για τη διασφάλιση διαρκούς παρουσίας στις αγροτικές περιοχές, όχι μόνο όσον αφορά τη διαφοροποίηση και τη μεταποίηση των γεωργικών προϊόντων, αλλά και τη συμβολή στην τοπική ανάπτυξη με την προσφορά χειροτεχνικών και αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, καθώς και ως ουσιώδης παράγοντας καινοτομίας.

1.14

Τα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος, των οικοσυστημάτων και των τοπίων με πολιτισμική αξία, είναι ευπρόσδεκτα. Η στήριξη των τοπικών προϊόντων —με την κατάλληλη επισήμανση—, του αγροτικού τουρισμού και των προγραμμάτων προώθησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μικρής και κοινοτικής κλίμακας, αναμένεται να αποφέρει βιώσιμα οφέλη για την οικονομία και τις κοινότητες. Οι αγροτικές περιοχές θα αναβαθμιστούν μόνον εάν υποστηριχθούν από αποτελεσματικές και αποδοτικές γεωργικές, δασικές και αγροτικές επιχειρήσεις. Θα χρειαστεί να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για τη βελτίωση της κατανόησης μεταξύ των γεωργών και των ιδιοκτητών δασικών εκτάσεων, που παράγουν τρόφιμα ή ανανεώσιμες πρώτες ύλες, περιβαλλοντικά αγαθά και είδη ψυχαγωγίας, και των ευρωπαίων καταναλωτών, που προέρχονται από ολοένα πιο ποικίλα περιβάλλοντα.

1.15

Στα προγράμματα δίνεται προτεραιότητα στον αντίκτυπο της αλλαγής του κλίματος στη γεωργία και τη δασοκομία, και αντιστρόφως. Έργα που αποσκοπούν στη δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα, τη βελτίωση της ποιότητας του νερού και του εδάφους, τη μείωση των εκπομπών, τον εμπλουτισμό των οικοσυστημάτων και την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας, είναι ευπρόσδεκτα. Οι τυχόν βελτιώσεις θα πρέπει να είναι μακροπρόθεσμες και να μπορούν να μετρηθούν επιστημονικά, συγκρινόμενες με άλλα γεωργοπεριβαλλοντικά ή άλλου είδους προγράμματα, συμπεριλαμβανομένης της ολοκληρωμένης παραγωγής.

1.16

Η αντιμετώπιση της κοινωνικής αδικίας εξαρτάται από την ανάληψη ευρύτερων χρηματοοικονομικών και πολιτικών δεσμεύσεων εκ μέρους των εθνικών κυβερνήσεων και της ΕΕ, π.χ. με σκοπό την παροχή καλύτερων υπηρεσιών διαδικτύου, μεταφορών και εκπαίδευσης.

1.17

Η οικονομική και κοινοτική ανάπλαση των χωριών είναι καθοριστικής σημασίας και θα πρέπει να ελέγχεται κατά πόσον τα ΠΑΑ επιτυγχάνουν τη συμμετοχή όλου του φάσματος των πολιτών των αγροτικών περιοχών. Η ενεργός συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και η επιχειρηματικότητα είναι ζωτικής σημασίας για τη βιωσιμότητα των αγροτικών περιοχών.

2.1

Η αγροτική Ευρώπη είναι ελιξίριο ζωής για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες, και όχι μόνο για εκείνους που ζουν και εργάζονται στην αγροτικές περιοχές. Παρέχει επισιτιστική ασφάλεια και επαρκή αποθέματα ξυλείας, ορυκτών και νερού. Προσφέρει ποικιλομορφία ενδιαιτημάτων, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πνεύμονες αναψυχής, ιστορικές τοποθεσίες, βιοτεχνικές δραστηριότητες, και πάνω απ’ όλα, ένα δυναμικό ατόμων με πολλαπλή ειδίκευση και με διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές. Περίπου 115 εκατ. πολίτες της ΕΕ (23 %) περιλαμβάνονται στην κατηγορία των ατόμων που ζουν σε αγροτικές περιοχές.

2.2

Παρατηρούνται, ωστόσο, σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ αγροτικών περιοχών από πλευράς οικονομικής ευημερίας και κοινωνικής συνοχής. Ορισμένες περιοχές είναι εύπορες και δυναμικές, άλλες ευάλωτες, ερημωμένες και κατακερματισμένες. Πολλές περιοχές είναι πλούσιες σε περιουσιακά στοιχεία και φτωχές σε ρευστά διαθέσιμα, καθώς χαρακτηρίζονται από διάσπαρτους οικισμούς με περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όσον αφορά τις πιο απομακρυσμένες, τις ορεινές και τις νησιωτικές περιοχές. Η έλξη που ασκεί η σύγχρονη οικονομική και κοινωνική ζωή προς τις μικρές και μεγάλες πόλεις είναι ακατάπαυστη. Το γεγονός αυτό δυσχεραίνει εξαιρετικά το έργο των κυβερνήσεων, ιδίως όταν αυτές θέτουν σε εφαρμογή μη ενδεδειγμένες λύσεις για τις αστικές περιοχές, προκειμένου να καταστήσουν τις αγροτικές κοινότητες βιώσιμες. Η κινητικότητα και η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων αποτελούν θεμελιώδεις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, οι εν λόγω αρχές έχουν ακούσιες συνέπειες για τις φτωχότερες αγροτικές περιοχές, καθώς τεράστιος αριθμός ατόμων, κυρίως νεαρής ηλικίας, τις εγκαταλείπουν προκειμένου να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, χωρίς προοπτικές επιστροφής.

2.3

Η Ευρώπη χρειάζεται ένα όραμα για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης προς την αγροτική ευημερία, που να βασίζεται στην πράσινη ανάπτυξη, την προαγωγή της κυκλικής οικονομίας, την καλύτερη κατανόηση των κοινοτικών αναγκών και την παροχή πιο έξυπνων υπηρεσιών στήριξης. Η παρούσα γνωμοδότηση έχει ως στόχο να εξετάσει, αφενός, τους λόγους για τους οποίους παρατηρείται διακύμανση στα ποσοστά επιτυχίας και, αφετέρου, τις δυνατότητες επίτευξης —στο πλαίσιο του νέου προγράμματος χρηματοδότησης— πραγματικών βελτιώσεων. Μπορούν να αντληθούν κάποια διδάγματα για τους τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης, ήτοι για την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική δικαιοσύνη; Υπάρχει πραγματική αίσθηση οικείωσης και σύμπραξης μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων φορέων;

3.1

Τα μέτρα των κρατών μελών και των περιφερειών που αποσκοπούν στην επανεξισορρόπηση των οικονομικών ευκαιριών που παρέχονται στις αγροτικές και στις αστικές περιοχές, καθώς και στη σταθεροποίηση της κοινωνικής συνοχής, είναι πολυάριθμα και η ΕΕ καταβάλλει συνεχείς προσπάθειες —στο πλαίσιο του πρώτου [κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1307/2013] και του δεύτερου [κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1305/2013] πυλώνα της ΚΓΠ, όπως και των διαρθρωτικών ταμείων και του Ταμείου Συνοχής— για την αντιστροφή της υποβάθμισης, αν και με περιορισμένη και κυμαινόμενη επιτυχία. Η τρέχουσα στήριξη της ΕΕ υπέρ της αγροτικής ανάπτυξης, που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και κατοχυρώθηκε με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1306/2013, εκτιμάται σε 95,6 δισεκατ. ευρώ, ποσό το οποίο αντιστοιχεί στο 23 % του προϋπολογισμού της ΚΓΠ.

3.2

Τα προγράμματα της περιόδου 2014-2020 βασίζονται σε πολυετή εμπειρία σχετικά με το τι λειτουργεί και τι όχι. Η Επιτροπή στηρίζει το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΔΑΑ) και την Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για την παραγωγικότητα και βιωσιμότητα της γεωργίας (EIP-agri) με σκοπό την προώθηση ορθών πρακτικών και καινοτόμων λύσεων και η ΕΟΚΕ συνιστά το εν λόγω εγχείρημα να ενισχυθεί σε όλα τα επίπεδα. Θα μπορούσαν επίσης να αντληθούν ορισμένα διδάγματα από τις βέλτιστες πρακτικές άλλων φορέων χρηματοδότησης.

3.3

Μολονότι οι συγκεκριμένοι προϋπολογισμοί είναι μικρότεροι απ’ ό, τι ορισμένοι άλλοι προϋπολογισμοί της ΕΕ, μπορούν να αξιοποιηθούν με έξυπνο τρόπο και να διευρυνθούν μέσω κυβερνητικών και άλλων πηγών συγχρηματοδότησης. Τα προγράμματα πρέπει να λειτουργούν συμπληρωματικά με τους πόρους του πρώτου πυλώνα και να συνδέονται, κατά περίπτωση, με άλλες χρηματοδοτικές ροές, οι δε γραφειοκρατικές διαδικασίες πρέπει να είναι απρόσκοπτες και να παρέχουν στους υποψήφιους τη δυνατότητα ταχείας αντίδρασης, καθώς και την εξασφάλιση στήριξης με τη μορφή καθοδήγησης από συμβουλευτικούς οργανισμούς και τοπικές αρχές σχεδιασμού.

3.4

Τα επιμέρους στοιχεία των προγραμμάτων είναι ευέλικτα και έχουν επαρκή τοπικό χαρακτήρα, και συνεπώς μπορούν να οικοδομήσουν επάνω στις πραγματικές ανάγκες των ενδιαφερόμενων κοινοτήτων. Το πρότυπο του προγράμματος LEADER με τις Ομάδες Τοπικής Δράσης επιτρέπει την από κοινού ανάληψη ευθυνών και οδηγεί σε θετικά αποτελέσματα, στους τομείς όπου τα εν λόγω στοιχεία είναι πιο αποτελεσματικά και επιτυχή. Η παροχή τεχνικής υποστήριξης σε όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς, σε συνδυασμό με την παροχή καθοδήγησης και κατάρτισης, είναι ζωτικής σημασίας για όλα τα προγράμματα και τις πρωτοβουλίες.

3.5

Εντούτοις, οι πλέον μειονεκτούσες περιοχές πασχίζουν να επιφέρουν πραγματικές βελτιώσεις με τη βοήθεια βραχυπρόθεσμων προγραμμάτων, λόγω έλλειψης επιχειρηματικών κονδυλίων, ανεπάρκειας υποδομών, απειρίας των επικεφαλής των τοπικών κοινοτήτων και πιο περιορισμένης πρόσβασης σε άλλες επενδύσεις. Για να βελτιωθεί η εδαφική συνοχή θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή σε αυτές τις περιοχές, όπως συνέβη στο πλαίσιο του προηγούμενου στόχου 1 των προγραμμάτων χρηματοδότησης των διαρθρωτικών ταμείων/του Ταμείου Συνοχής.

3.6

Η Επιτροπή έχει εκδώσει νέους δημοσιονομικούς κανονισμούς για την περίοδο 2014-2020, οι οποίοι θα πρέπει να γίνουν απολύτως κατανοητοί από τις αρχές διαχείρισης και τις επιτροπές παρακολούθησης, και να τεθούν σε εφαρμογή χωρίς οι προτείνοντες σχέδια να υποστούν αυξημένο διοικητικό φόρτο. Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, στις εκθέσεις του (2) για την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013 και το νομικό πλαίσιο 2014-2020, έχει υποβάλει προτάσεις για την αύξηση της αξίας του χρήματος.

3.7

Παρά τις υποσχέσεις περί απλούστευσης, η διαδικασία κατάρτισης και έγκρισης πολλών από τα νέα προγράμματα εμφάνισε σοβαρή καθυστέρηση. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα λυπηρό, εάν ληφθούν υπόψη η επισφαλής κατάσταση πολλών από τις φτωχότερες αγροτικές περιοχές και η βούληση τα συγκεκριμένα προγράμματα να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος των χαμηλών εισοδημάτων, της ανεργίας των νέων, της ανεπάρκειας των δημοσίων υπηρεσιών και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Τον Μάιο του 2015 απέμενε ακόμη να εγκριθεί περίπου το 57 % των περιφερειακών και των κρατικών προγραμμάτων (3), παρότι ελπίζεται ότι η εν λόγω διαδικασία θα μπορέσει να ολοκληρωθεί έως το τέλος του τρέχοντος έτους.

4.1

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία που έχει η εφαρμογή του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί καθορισμού κοινών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ιδιαίτερη σημασία του άρθρου 5 σχετικά με την εταιρική σχέση και την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, το οποίο προβλέπει ότι η εταιρική σχέση περιλαμβάνει και άλλες δημόσιες αρχές, τους οικονομικούς και κοινωνικούς εταίρους, καθώς και άλλους φορείς που εκπροσωπούν την κοινωνία των πολιτών. Συνεπώς, η Επιτροπή θα πρέπει να παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται ο κανονισμός κατά την προετοιμασία της σύναψης συμφωνιών εταιρικής σχέσης και κατά την υλοποίηση των προγραμμάτων, π.χ. μέσω συμμετοχής στις επιτροπές παρακολούθησης των προγραμμάτων.

4.2

Στην παρούσα γνωμοδότηση εξετάζεται το επίπεδο συμμετοχής στο στάδιο της προετοιμασίας των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης, παρότι τα συμπεράσματά της υπόκεινται σε περιορισμούς λόγω των υφιστάμενων ελλείψεων και του περιορισμένου γεωγραφικού φάσματος των εγκεκριμένων προγραμμάτων. Πραγματοποιήθηκαν τρεις ακροάσεις (4), σε συνδυασμό με ένα ερωτηματολόγιο που τέθηκε σε ευρύτερη κυκλοφορία. Οι πρώτες αντιδράσεις εμφανίζουν μια διαδικασία συνεργασίας μεταξύ κυβερνήσεων και μη κυβερνητικών οργανώσεων η οποία ποικίλλει από τόπο σε τόπο, είναι όμως καλύτερη και πιο ώριμη σε σχέση με προηγούμενα προγράμματα. Θα πρέπει, ωστόσο, να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες με σκοπό τη διάδοση ορθών πρακτικών συμμετοχής, όπως αύξηση της χρήσης της τεχνολογίας επικοινωνιών, προκειμένου να εξασφαλίζεται ο συνεχής διάλογος. Ωστόσο, ο διάλογος ποικίλλει σημαντικά εντός των διαφόρων κρατών και περιφερειών. Οι συμφωνίες εταιρικής σχέσης μπορεί ενίοτε να αποδειχθούν απλώς συμβολικές, η μεθοδολογία της ΤΑΠΤΚ εφαρμόζεται μόνον σε ορισμένες περιοχές και οι πραγματικά συμμετοχικές διαβουλεύσεις ολοκληρώνονται συνήθως σε πρώιμο στάδιο, παρά στο τέλος της διαδικασίας (5). Υπάρχουν διαθέσιμα παραδείγματα ορθών πρακτικών, τα οποία συχνά διαπιστώνονται εκεί όπου η ανάληψη παρεμφερούς δέσμευσης οδήγησε σε καλύτερα αποτελέσματα, στην περίπτωση άλλων πολιτικών πρωτοβουλιών (6).

4.3

Οι κυβερνήσεις δεν είναι σε θέση να υλοποιήσουν από μόνες τους τις πραγματικές αλλαγές που χρειάζονται για την αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών. Μπορούν βεβαίως να εξασφαλίσουν το απαιτούμενο νομοθετικό και χρονικό πλαίσιο, τη δημοκρατική λογοδοσία, τη βελτίωση των δημοσίων υπηρεσιών και την καταλυτικής σημασίας χρηματοδότηση. Ωστόσο, η επίτευξη των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων προς όφελος των πολιτών και του περιβάλλοντος εναπόκειται, ως επί το πλείστον, στις ιδιωτικές επιχειρήσεις, στους εξειδικευμένους εργαζόμενους και στις κοινωνικές και κοινοτικές επιχειρήσεις. Για να είναι πρόθυμοι να επενδύσουν χρόνο και χρήμα, οι πολίτες πρέπει να έχουν τη βεβαιότητα ότι η απτή μετουσίωση ενός κοινού οράματος για ένα καλύτερο μέλλον στις αγροτικές περιοχές είναι εφικτή, και δεν παρεμποδίζεται από επαχθείς γραφειοκρατικές διαδικασίες.

4.4

Για να επιτύχουν στο έργο τους, οι οικονομικοί και κοινωνικοί εταίροι πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους πόρους που απαιτούνται, για να συνδράμουν συνεχώς τα μέλη και τις κυβερνήσεις τους. Δεδομένου ότι τα σχέδια ποικίλλουν και εξελίσσονται διαρκώς, χρειάζεται να προαχθεί μια κοινή αίσθηση οικείωσης των υιοθετούμενων πολιτικών και της εφαρμογής τους. Οι επιτροπές παρακολούθησης πρέπει να διαθέτουν εκτεταμένο φάσμα κατάλληλα ενημερωμένων μελών, ικανών να διενεργούν αποτελεσματικούς ελέγχους. Η ΕΟΚΕ είναι αποφασισμένη να διευκολύνει τη διαμόρφωση βελτιωμένων προτύπων εταιρικής σχέσης με την κοινωνία των πολιτών και τους κοινωνικούς εταίρους (7).

5.1

Οι ακροάσεις (8) στις Βρυξέλλες και στη Βόρεια Ουαλία επιβεβαίωσαν ότι τα προγράμματα περιλαμβάνουν στόχους για τα αποτελέσματα. Οι στόχοι αυτοί θα πρέπει να αξιολογούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα από την Επιτροπή, τις επιτροπές παρακολούθησης και τους ενδιαφερόμενους, προκειμένου να διαπιστώνεται η πραγματική πρόοδος και κατά πόσον έγινε βέλτιστη χρήση των πόρων. Χρειάζεται επίσης να εκπονείται μελέτη, προκειμένου να ελέγχεται εάν η μεταφορά πόρων μεταξύ των πυλώνων αποδείχτηκε αποτελεσματική ή επέτεινε ακόμη περισσότερο τις γεωγραφικές ανισότητες και τη στρέβλωση του ανταγωνισμού.

5.2

Τρία είναι τα προς έλεγχο θέματα από την άποψη της βιώσιμης ανάπτυξης: επιχειρηματικότητα και απασχόληση, περιβάλλον και κοινωνική ένταξη.

5.3.

Μολονότι ο προϋπολογισμός της ΚΓΠ μειώνεται, αυξάνονται οι πρόσθετες απαιτήσεις συμμόρφωσης που θέτει η Επιτροπή ως προς τις πληρωμές που προβλέπονται βάσει του πρώτου πυλώνα. Συνεπώς, είναι επιτακτική ανάγκη τα ΠΑΑ να υποστηρίζουν τις επενδύσεις για μια ανταγωνιστική γεωργία και δασοκομία, συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων για προϊόντα με μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία, βελτίωση των μεθόδων εμπορίας, ενίσχυση των βραχέων αλυσίδων εφοδιασμού, δημιουργία εμπορικού σήματος και ανταλλαγή γνώσης. Τα πανεπιστήμια και τα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο τόσο στο εσωτερικό των δικών τους περιφερειών όσο και για την υποστήριξη των πλέον μειονεκτουσών περιοχών μέσω δράσεων αδελφοποίησης και καθοδήγησης. Τα εν λόγω εκπαιδευτικά ιδρύματα θα πρέπει να συνεργαστούν με τις υφιστάμενες —γεωργικές και αγροτικές— συμβουλευτικές υπηρεσίες προκειμένου να αντλήσουν ερευνητικά κονδύλια της ΕΕ για την κάλυψη συγκεκριμένων τοπικών αναγκών. Τα ΠΑΑ θα πρέπει να αποτελέσουν γέφυρα μεταξύ, αφενός, των αιτούντων και, αφετέρου, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων και του προγράμματος «Ορίζοντας 2020», προωθώντας επιστημονικές εφαρμογές για τον γεωργικό ή τον ευρύτερο τομέα της υπαίθρου. Παρότι δεν χρηματοδοτούνται απευθείας από τα ΠΑΑ, τα σχολεία μπορούν να αναλάβουν συγκεκριμένο ρόλο —ιδίως στις αγροτικές περιοχές— για την κάλυψη των επιχειρηματικών αναγκών των μελλοντικών γενεών. Η διοργάνωση ημερών ελεύθερης προσέλευσης του κοινού σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις, η απόκτηση εργασιακής εμπειρίας και η πραγματοποίηση μαθητείας με την εξασφάλιση χρηματοδότησης από άλλους μηχανισμούς χρηματοδότησης, είναι ζωτικής σημασίας για την ενθάρρυνση ενός άρτια καταρτισμένου εργατικού δυναμικού (9). Η κατάρτιση, τόσο η τυπική όσο και η άτυπη, πρέπει να είναι επαγγελματική, να σχετίζεται με την επιχειρηματική δραστηριότητα και να παρέχεται —στο μέτρο του δυνατού— σε τοπική βάση (10).

5.4

Οι κλάδοι της γεωργίας και της δασοκομίας εντάσσονται σε ένα δυναμικό οικονομικό περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από παγκοσμιοποίηση, ταχεία τεχνολογική πρόοδο και αυξανόμενα κοινωνικά αιτήματα. Οι καινοτομίες είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της αποδοτικότητας και της ανταγωνιστικότητας των γεωργών και των ιδιοκτητών δασικών εκτάσεων. Οι νεοσυσταθείσες EIP-agri αποτελούν πολύτιμο εργαλείο, που χρήζει ταχείας και ευρείας εφαρμογής. Για την ενθάρρυνση και τη διευκόλυνση της καινοτομίας απαιτούνται εξορθολογισμένες συνθήκες χρηματοδότησης.

5.5

Η δράση «Εγγυήσεις για τη Νεολαία» και τα συναφή σχέδια πρέπει να συνδυάζονται, στις αγροτικές περιοχές, με πρωτοβουλίες των ΠΑΑ, προκειμένου να υπάρξουν ελπίδες για πρόοδο και φιλοδοξίες. Η στήριξη των επενδύσεων και της κατάρτισης είναι ουσιαστικής σημασίας για τους νέους γεωργούς και τους νεοεισερχόμενους στον τομέα. Πρέπει να δοθεί ύψιστη προτεραιότητα στα έργα για την υποστήριξη και την παραμονή των νέων στις αγροτικές περιοχές. Οι νέοι θα πρέπει να ενθαρρύνονται να εξοικειώνονται με τα μέτρα, προκειμένου να μπορούν να βοηθήσουν τον εαυτό τους. Οι αγροτικές περιοχές χρειάζονται ένα καλύτερο πλαίσιο προγραμματισμού της διαδοχής (11), το οποίο να είναι δίκαιο από νομική άποψη, προσιτό, και να προωθεί τις μεταβιβάσεις μεταξύ γενεών που είναι εστιασμένες στη βιώσιμη αντιστοίχιση νεαρής ηλικίας και εμπειρίας.

5.6

Ο ρόλος των γυναικών στον τομέα της γεωργίας αναγνωρίζεται πλήρως. Η συμμετοχή τους στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των αγροτικών έργων είναι πολύτιμη και, όπως αποδείχτηκε στη Φινλανδία, η στοχοθετημένη συμβουλευτική στήριξη οδηγεί στην απελευθέρωση επιχειρηματικού δυναμικού (12).

5.7

Ο αγροτικός τουρισμός, η παραγωγή βιοτεχνικών προϊόντων και οι πρωτοβουλίες προώθησης ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων και της καλής φυσικής κατάστασης, πρέπει να υποστηρίζονται, όπως και οι δράσεις προβολής φεστιβάλ και εκδηλώσεων, όπως απέδειξαν η εκδήλωση «Royal Welsh» και η Πράσινη Εβδομάδα που διοργανώθηκε στο Βερολίνο. Η επανασύνδεση πόλεων και υπαίθρου μέσα σε μια μεταβαλλόμενη πλουραλιστική Ευρώπη αποτελεί προαπαιτούμενο τόσο για τις αγροτικές επιχειρήσεις όσο και για τους καταναλωτές, όπως και η βελτίωση της πρόσβασης σε ευρυζωνικές διαδικτυακές υπηρεσίες. Η δημιουργία περιφερειακών αλυσίδων αξίας αποτελεί σημαντική ευκαιρία για τη βιοτεχνία, τη γεωργία, τον τουρισμό και το εμπόριο, καθώς και για τις αγροτικές περιοχές (13). Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του προτεινόμενου Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) και της δέσμευσής του να υποστηρίζει έργα στην ύπαιθρο.

5.8

Οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος στη γεωργία και στη δασοκομία εξετάστηκαν σε γνωμοδότηση (14). Μία από τις λύσεις για να αυξηθεί η παραγωγή με μειωμένη χρήση πόρων και να βελτιωθεί η ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή είναι να υποστηριχτεί η βιώσιμη εντατικοποίηση της γεωργίας και της δασοκομίας. Ενθαρρύνεται η υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων χρήσης της γης, με σκοπό την ανάπτυξη δραστηριοτήτων μετριασμού των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος —και, κατ’ επέκταση, την καταπολέμησή της—, καθώς και την αύξηση της βιοποικιλότητας, ιδίως μέσω γεωργοπεριβαλλοντικών προγραμμάτων (15). Η ανακύκλωση και η κυκλική οικονομία θα πρέπει να ενθαρρύνονται (16), ενώ η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές (17) αποτελεί εξαιρετικά πολύτιμο πλεονέκτημα για τις αγροτικές περιοχές, το οποίο —εάν πραγματοποιηθούν οι κατάλληλες επενδύσεις— θα συνεισφέρει στη βελτίωση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών συνθηκών. Διανοίγονται ουσιαστικές προοπτικές οικείωσης και επενδύσεων στο επίπεδο των τοπικών κοινοτήτων, αρκεί να επέλθουν τεχνολογικές βελτιώσεις όσον αφορά την αποθήκευση, την υλικοτεχνική υποστήριξη και τις υποδομές.

5.9

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία των γεωργοπεριβαλλοντικών μέτρων για το κλίμα που λειτουργούν συμπληρωματικά προς τον οικολογικό προσανατολισμό του πρώτου πυλώνα. Η στοχοθέτηση της βοήθειας σε ειδικά κριτήρια όπως η γη που απειλείται από διάβρωση, η ομαδοποίηση των χερσαίων οικοτόπων, η συλλογή των υδάτων και η υποστήριξη των ειδών που χρήζουν ιδιαίτερων διαχειριστικών πρακτικών είναι ασφαλώς επωφελείς. Ωστόσο, οι απαιτήσεις συμμόρφωσης δεν πρέπει να επιφέρουν πρόσθετες επιβαρύνσεις. Απαιτείται ακριβής επιστημονική βάση για τη μέτρηση της προόδου, ενώ παράλληλα θα πρέπει να γίνει κατανοητή η μακροπρόθεσμη χρονική κλίμακα που απαιτείται για την επίτευξη πραγματικών βελτιώσεων (18).

5.10

Το τοπίο της ευρωπαϊκής υπαίθρου είναι κατά κύριο λόγο αποτέλεσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και έχει προκύψει από την εργασία για την παραγωγή τροφής, ξυλείας και στέγης επί γενεές ολόκληρες. Η ποικιλομορφία του εκτιμάται ιδιαιτέρως από τους ευρωπαίους πολίτες. Τα ΠΑΑ έχουν κάποιο ρόλο να διαδραματίσουν για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των εν λόγω πολιτιστικών τοπίων, μεριμνώντας για τη μεταφορά δεξιοτήτων και την ανάπτυξη, στην ύπαιθρο, δραστηριοτήτων χρηματοδοτημένων με διαφάνεια, που θα συμβάλουν στη διαφύλαξη αυτού του τόσο πολύτιμου μωσαϊκού.

5.11

Η έννοια της αδικίας στην ύπαιθρο είναι δύσκολο να προσδιοριστεί και να οριοθετηθεί. Όπως επισημάνθηκε προηγουμένως, οι αγροτικές περιοχές χαρακτηρίζονται από διάσπαρτους οικισμούς, χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα, ανομοιογενή ηλικιακή κατανομή και ανεπαρκείς δημόσιες υπηρεσίες στον τομέα των μεταφορών, της υγείας και των κοινωνικών παροχών. Στην ύπαιθρο παρατηρούνται επίσης τα εξής: χαμηλό επίπεδο εισοδήματος, απομόνωση, καθώς και υποδεέστερης ποιότητας συνθήκες στέγασης και τεχνολογικές υπηρεσίες. Υπάρχει το ειδικό πρόβλημα της κακοποίησης και της εκμετάλλευσης των εργαζόμενων σε ορισμένους τομείς (19), ιδίως των διακινούμενων, το οποίο απαιτεί μεγαλύτερες προσπάθειες, προκειμένου να διευκολυνθεί η ένταξή τους και να καταστεί δυνατή η πρόσβασή τους σε επαγγελματική κατάρτιση.

5.12

Η ΣΛΕΕ ορίζει, στο άρθρο 39, ως έναν από τους σημαντικότερους στόχους της ΚΓΠ, την εξασφάλιση δίκαιου βιοτικού επιπέδου στον γεωργικό πληθυσμό, με την αύξηση της παραγωγικότητας, την ενθάρρυνση της τεχνικής προόδου και την εξασφάλιση της ορθολογικής ανάπτυξης της γεωργικής παραγωγής, καθώς και με την άριστη χρησιμοποίηση των συντελεστών παραγωγής. Η ΣΛΕΕ προβλέπει ειδική διάταξη για τη συνεκτίμηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της γεωργικής δραστηριότητας που απορρέει από την κοινωνική δομή της γεωργίας και από τις διαρθρωτικές και φυσικές ανισότητες μεταξύ των διαφόρων γεωργικών περιοχών, κατά τη χάραξη της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ).

5.13

Τα Προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης ευνοούν τη δημιουργία και εδραίωση άμεσων και έμμεσων θέσεων εργασίας, τόσο στον γεωργικό τομέα όσο και στον κλάδο των αγροδιατροφικών προϊόντων, και επιπλέον συμβάλλουν, σε μικρότερο βαθμό, στην οικονομική διαφοροποίηση των αγροτικών περιοχών. Ωστόσο, αντικειμενικά, τα προγράμματα περιφερειακής ανάπτυξης δεν μπορούν να συνεισφέρουν παρά μόνον ελάχιστα στην αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων και των ελλείψεων που εμφανίζουν οι δημόσιες υπηρεσίες στις αγροτικές περιοχές.

5.14

Απαιτούνται και άλλου είδους κρατικά κονδύλια και πολιτικές που να έχουν αποδείξει την αξία τους στις αγροτικές περιοχές ή —ακόμη καλύτερα— που να έχουν σχεδιαστεί ειδικά για την ύπαιθρο, όπως, προγράμματα για την προώθηση των κοινοτικών μεταφορών, της ενεργειακής απόδοσης των κατοικιών, καθώς και ευκαιρίες επανεκπαίδευσης για την ενθάρρυνση της καινοτομίας. Ωστόσο, τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης θα πρέπει να αξιολογούνται ως προς τη συμβολή τους στην κοινωνική δικαιοσύνη, μέσω της χρήσης των δεικτών που προβλέπονται από τη νομοθεσία της ΕΕ, καθώς και άλλων δεικτών που θα ήταν σκόπιμο να λαμβάνονται υπόψη για μια αποτελεσματικότερη αξιολόγηση, όπως οι δείκτες που χρησιμοποιούνται για τη στήριξη των κοινωνικών επιχειρήσεων και των σχεδίων στον τομέα της κοινωνικής γεωργίας, με σκοπό την υπερνίκηση της αναπηρίας, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων γεωργικών εγκαταστάσεων και εκτάσεων. Απαιτούνται πολύ σημαντικότερες προσπάθειες για την υποστήριξη και την ενθάρρυνση της ένταξης των ατόμων με αναπηρία, ώστε να μπορούν να διαδραματίζουν πληρέστερο ρόλο στις κοινότητές τους.

5.15

Τα χωριά είναι βασικά κέντρα ανάπτυξης κοινοτικής αλληλεγγύης. Η ανάπλαση χωριών, μέσω της ενίσχυσης των μικρών επιχειρήσεων και των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας καθώς και της υποστήριξης που μπορούν να παράσχουν οι φιλανθρωπικές και εθελοντικές πρωτοβουλίες, θα πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα για την ενίσχυση των κοινοτήτων (20), όπως καταδείχτηκε στη Φινλανδία και προωθήθηκε, κατά προτεραιότητα, στο πλαίσιο του ΠΑΑ στην Ουαλία (21).