ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 27.11.2015

COM(2015) 584 final

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

σχετικά με την πρόοδο της στρατηγικής της ΕΕ για τα ναρκωτικά (2013-2020) και του σχεδίου δράσης για τα ναρκωτικά (2013-2016)

{SWD(2015) 257 final}

1.Εισαγωγή και ιστορικό

Τα ναρκωτικά αποτελούν ένα πολύπλοκο κοινωνικό πρόβλημα, το οποίο επηρεάζει τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Αν και η κατανάλωση ναρκωτικών, όπως η ηρωίνη και η κοκαΐνη, έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, νέες ψυχοτρόπες ουσίες διακινούνται ολοένα και περισσότερο στην ανοικτή αγορά και/ή στο διαδίκτυο και συνιστούν σοβαρές απειλές για την υγεία.

Το ανθρώπινο και κοινωνικό κόστος της τοξικομανίας είναι τεράστιο. Κόστος για τη δημόσια υγεία (πρόληψη των ναρκωτικών και θεραπεία της τοξικομανίας, υγειονομική και νοσοκομειακή περίθαλψη), τη δημόσια ασφάλεια, το περιβάλλον και την παραγωγικότητα κατά την εργασία.

Περίπου 78,9 εκατομμύρια Ευρωπαίοι δήλωσαν ότι έχουν κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους, ενώ 15,6 και 12 εκατομμύρια άτομα παραδέχτηκαν ότι έχουν δοκιμάσει κοκαΐνη και αμφεταμίνες, αντίστοιχα. Επιπλέον, 1,3 εκατομμύριο ενήλικοι στην ΕΕ είναι εθισμένοι στη χρήση οπιούχων ουσιών και το 3,4% του συνόλου των θανάτων Ευρωπαίων ηλικίας μεταξύ 15 και 39 ετών οφείλονται σε υπερβολική δόση ναρκωτικών. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, 1.700 άτομα έχασαν τη ζωή τους στην ΕΕ το 2010 από τον ιό HIV/AIDS, από τον οποίο προσβλήθηκαν λόγω της χρήσης ναρκωτικών 1 . Το 2013, αναφέρθηκαν 1.446 περιπτώσεις μόλυνσης από τον ιό HIV, που προκλήθηκε από τη χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών 2 . Το 2014, εντοπίστηκαν 101 νέες ψυχοτρόπες ουσίες, δηλαδή 22% περισσότερες από το 2013.

Το Ευρωπαϊκό Θεματολόγιο για την Ασφάλεια 3 συμφωνεί με την εκτίμηση της Ευρωπόλ ότι η αγορά ναρκωτικών είναι η πιο δυναμική αγορά εγκλήματος. Το λαθρεμπόριο και η παραγωγή ναρκωτικών εξακολουθούν να συγκαταλέγονται στις επικερδέστερες δραστηριότητες των ομάδων οργανωμένου εγκλήματος που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ. Η αξία της ευρωπαϊκής αγοράς οπιούχων ουσιών υπολογίζεται σε περίπου 12 δισ. EUR 4 , ενώ εκτιμάται ότι η χρήση κάνναβης, του δημοφιλέστερου ναρκωτικού στην ΕΕ, ανέρχεται σε 2.000 τόνους. Η κοκαΐνη αποτελεί τη δεύτερη ευρύτερα χρησιμοποιούμενη ναρκωτική ουσία στην ΕΕ: το 2013 τα κράτη μέλη της ΕΕ κατάσχεσαν περισσότερους από 61 τόνους της ουσίας αυτής 5 . Επιπλέον, το διαδίκτυο έχει αναδειχθεί κατά τα τελευταία δύο έτη σε ηλεκτρονική αγορά ναρκωτικών 6 .

Το 2013, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ) βελτίωσε τα στοιχεία του σχετικά με την κατάσταση στον τομέα των ναρκωτικών στην Ευρώπη. Επίσης, το 2013, το ΕΚΠΝΤ και η Ευρωπόλ εξέδωσαν την πρώτη έκθεση για τις αγορές ναρκωτικών στην ΕΕ μετά από αίτηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι δύο οργανισμοί της ΕΕ θα δημοσιεύσουν δεύτερη έκδοση στις αρχές του 2016.

Τα ναρκωτικά αποτελούν παγκόσμιο πρόβλημα. Εκτιμάται ότι συνολικά 264 εκατομμύρια άτομα ηλικίας 15 έως 64 ετών έκαναν χρήση κάποιου ναρκωτικού το 2013. Περίπου 27 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από διαταραχές λόγω χρήσης ναρκωτικών ή είναι εθισμένοι στα ναρκωτικά. Οι μισοί σχεδόν από αυτούς (12,19 εκατομμύρια) κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών, ενώ 1,65 εκατομμύριο από τους χρήστες τέτοιων ναρκωτικών προσβλήθηκαν από τον ιό AIDS το 2013 7 .

Τον Απρίλιο του 2016, θα πραγματοποιηθεί ειδική σύνοδος της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (UNGASS) για τα ναρκωτικά, κατά την οποία θα εξεταστούν τρόποι βελτίωσης της παγκόσμιας πολιτικής για την καταπολέμηση των ναρκωτικών, με παράλληλη ενίσχυση των ζητημάτων δημόσιας υγείας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο των συμβάσεων των Ηνωμένων Εθνών για τα ναρκωτικά 8 . Πρόκειται για κομβικό σημείο των μελλοντικών εξελίξεων στην πολιτική για τα ναρκωτικά σε διεθνές επίπεδο. Οι απόψεις της ΕΕ θα ληφθούν υπόψη στο πλαίσιο αυτό.

Η στρατηγική της ΕΕ για τα ναρκωτικά (2013-2020) 9 και το σχέδιο δράσης της για τα ναρκωτικά (2013-2016) 10 καθορίζουν το πολιτικό πλαίσιο και τις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής πολιτικής για τα ναρκωτικά. Η στρατηγική προβλέπει ένα ενιαίο και τεκμηριωμένο πλαίσιο για την καταπολέμηση των ναρκωτικών εντός και εκτός της ΕΕ. Σκοπός της είναι να συμβάλει στη μείωση τόσο της ζήτησης όσο και της προσφοράς ναρκωτικών εντός της ΕΕ, καθώς και στη μείωση των κινδύνων των ναρκωτικών για την υγεία και την κοινωνία και των βλαβερών συνεπειών τους. Η στρατηγική εστιάζει σε τρία οριζόντια ζητήματα: α) τον συντονισμό, β) τη διεθνή συνεργασία και γ) την έρευνα, την πληροφόρηση, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση.

Η έκθεση αυτή παρουσιάζει τα κυριότερα σημεία της προόδου που σημείωσε η ΕΕ κατά τα έτη 2013 και 2014 όσον αφορά την υλοποίηση της στρατηγικής 2013-2020 και του σχεδίου δράσης 2013-2016 για τα ναρκωτικά. Λεπτομερή στοιχεία παρατίθενται στο συνημμένο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής.

2.Μέθοδος

Το σχέδιο δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά καθορίζει ποιος είναι αρμόδιος για την υλοποίηση των δράσεων και θέτει προθεσμίες για κάθε μία από αυτές. Για την εκπόνηση της έκθεσης αυτής, που καλύπτει τα έτη 2013 και 2014, συνεργάστηκαν το ΕΚΠΝΤ, η Ευρωπόλ, η Eurojust (Μονάδα Δικαστικής Συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης) και η CEPOL (Ευρωπαϊκή Αστυνομική Ακαδημία). Στοιχεία έστειλαν επίσης η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης και η Προεδρία του Συμβουλίου 11 . Η Επιτροπή διεξήγαγε ακόμη έρευνα μεταξύ των χωρών της ΕΕ 12 και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που ενδιαφέρονται για την πολιτική στον τομέα των ναρκωτικών 13 . Η έκθεση εστιάζει στα αποτελέσματα της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά.

3.Μείωση της ζήτησης ναρκωτικών

Πρόληψη

Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του 2014 για τη νεολαία και τα ναρκωτικά 14 , η επαφή με τα ναρκωτικά συχνά ξεκινά από το σχολείο: εκτιμάται ότι ένας στους τέσσερις νέους ηλικίας 15-16 ετών έχει δοκιμάσει κάποιο ναρκωτικό 15 . Η ευαισθητοποίηση και η παροχή συμβουλών παραμένουν οι συνηθέστεροι τρόποι πρόληψης για νέους που θεωρείται ότι διατρέχουν τον κίνδυνο να κάνουν χρήση ουσιών, όπως οι μαθητές με μαθησιακά και κοινωνικά προβλήματα 16 . Το 2013, λιγότερες από τις μισές χώρες της ΕΕ δήλωσαν στο ΕΚΠΝΤ ότι είχαν εφαρμόσει στα σχολεία ολοκληρωμένες πολιτικές για τα ναρκωτικά. Ωστόσο, διενεργούνται ευρέως στην ΕΕ γενικές ενημερωτικές εκστρατείες στα σχολεία σχετικά με την χρήση ουσιών 17 . Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ δήλωσαν ότι κατά την περίοδο 2013-2014 είχαν εφαρμόσει ειδικά προγράμματα και/ή μέτρα με στόχο την καθυστέρηση της πρώτης χρήσης ναρκωτικών. 

Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνίας των πολιτών, γνωστοποίησαν ότι έχουν υλοποιήσει πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης σχετικά με τους κινδύνους και τις επιπτώσεις της χρήσης ναρκωτικών και άλλων νέων ψυχοτρόπων ουσιών.

Όλες οι χώρες της ΕΕ δήλωσαν ότι έχουν εφαρμόσει μέτρα πρόληψης. Πολλά κράτη μέλη της ΕΕ εφαρμόζουν καθολικά προγράμματα πρόληψης. ενώ ορισμένα από αυτά εφαρμόζουν προγράμματα επιλεκτικής 18 και ενδεδειγμένης 19 πρόληψης. Τα μισά κράτη μέλη της ΕΕ ανέφεραν ότι έχουν διοργανώσει εκστρατείες κατά των ναρκωτικών στο πλαίσιο δραστηριοτήτων ψυχαγωγίας, όπως μουσικών φεστιβάλ, πάρτι, νυχτερινής διασκέδασης και κλάμπινγκ. Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ δήλωσαν ότι η εφαρμογή μέτρων πρόληψης βελτιώθηκε ή παρέμεινε σταθερή το 2013 και το 2014. Ορισμένοι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, ωστόσο, επισήμαναν μείωση των δημοσίων δαπανών στον συγκεκριμένο τομέα λόγω δημοσιονομικών περιορισμών.

Παράνομη χρήση φαρμάκων και εξάρτηση από συνταγογραφούμενα φάρμακα

Η παράνομη χρήση φαρμάκων και η εξάρτηση από συνταγογραφούμενα φάρμακα στην ΕΕ απαιτεί περαιτέρω μελέτη και ανάλυση. Οι βενζοδιαζεπίνες 20 χρησιμοποιούνται παράνομα από χρήστες οπιοειδών υψηλού κινδύνου συχνά και συνδέονται με τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα ατόμων που ανήκουν σ’ αυτή την ομάδα 21 . Πιστεύεται ότι τα οπιοειδή αναλγητικά και αναισθητικά 22 , φάρμακα που συνταγογραφούνται κυρίως για τις ψυχοτρόπες επιδράσεις τους και ως υποκατάστατο φαρμάκων για τη θεραπεία του εθισμού, μπορούν να χρησιμοποιηθούν παράνομα. Ωστόσο, τα στοιχεία που υπάρχουν στα κράτη μέλη της ΕΕ είναι ελάχιστα και δεν επιτρέπουν να διαμορφωθεί στο σύνολο της ΕΕ μια συνολική εκτίμηση της παράνομης χρήσης, η οποία πραγματοποιείται υπό διάφορες περιστάσεις. Ως εκ τούτου, η κλίμακα του προβλήματος και η στάση των χωρών της ΕΕ πρέπει να βελτιωθούν περαιτέρω προκειμένου να αποφασιστούν τα μέτρα που θα ληφθούν στο μέλλον.

Θεραπεία

Το 2013 και το 2014, σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ υπήρχε δυνατότητα ολοκληρωμένων υπηρεσιών περίθαλψης 23 με καλή κάλυψη. Οι μισές χώρες της ΕΕ θεωρούν ότι δεν υπήρξε καμία σημαντική μεταβολή στις υπηρεσίες περίθαλψης που παρέχονταν στη χώρα τους το διάστημα 2013-2014. Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ θεωρούν ότι η προσφορά τέτοιων υπηρεσιών αυξήθηκε. Ορισμένοι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι η προσφορά υπηρεσιών περίθαλψης μειώθηκε λόγω περικοπών στον προϋπολογισμό.

Την περίοδο 2013-2014, στις χώρες της ΕΕ υπήρχε μια σειρά εκτενών και ολοκληρωμένων υπηρεσιών περίθαλψης. Τα μισά κράτη μέλη της ΕΕ ανέφεραν ότι οι εν λόγω υπηρεσίες περίθαλψης δεν ήταν διαφορετικές το 2013 και το 2014 σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη.

Η περίθαλψη των τοξικομανών στην Ευρώπη παρέχεται κυρίως σε χώρους εξωτερικών ιατρείων 24 . Το ένα δέκατο των τοξικομανών νοσηλεύεται σε νοσοκομεία ή ειδικευμένα κέντρα 25 .

Όσον αφορά τις υπηρεσίες αποκατάστασης/απεξάρτησης, σημειώθηκε θετική εξέλιξη το 2013 και το 2014, αλλά τα μισά σχεδόν κράτη μέλη της ΕΕ δεν ανέφεραν καμία αύξηση των υπηρεσιών αυτών. Ομοίως, πολλοί εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών δήλωσαν ότι δεν υπήρξε αύξηση των υπηρεσιών απεξάρτησης/αποκατάστασης στις χώρες τους το 2013 και το 2014.

Μείωση του κινδύνου και των βλαβερών συνεπειών

Έως το 2013 όλες οι χώρες της ΕΕ είχαν θεσπίσει στόχους για την πολιτική δημόσιας υγείας που αφορούσαν την πρόληψη και τη μείωση των βλαβερών συνεπειών για την υγεία που συνδέονται με την τοξικομανία 26 . Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ δήλωσαν ότι είχαν προβεί σε συγκεκριμένες ενέργειες το 2013 και το 2014, προκειμένου να διασφαλίσουν τη διαθεσιμότητα και την πρόσβαση σε τεκμηριωμένα μέτρα περιορισμού του κινδύνου και των βλαβερών συνεπειών.

Όλες οι χώρες της ΕΕ εφαρμόζουν θεραπείες με υποκατάστατα οπιοειδών (OST) και προγράμματα ανταλλαγής βελονών και συρίγγων, ως βασικά μέτρα για την πρόληψη και τον έλεγχο των λοιμώξεων μεταξύ ατόμων που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Το πεδίο εφαρμογής και των δύο δράσεων έχει αυξηθεί σημαντικά. Ωστόσο, το 2013, τα προγράμματα βελονών και συρίγγων απείχαν πολύ από την πλήρη εφαρμογή τους σε όλες τις χώρες, και ιδίως στις φυλακές 28 . Αρκετές χώρες ανέφεραν επίσης συρρίκνωση των υπηρεσιών μείωσης των βλαβερών συνεπειών τα τελευταία χρόνια, ενώ ορισμένες χώρες διέθεταν σε περιορισμένο μόνο βαθμό τέτοιες υπηρεσίες 29 .

Λίγες χώρες προβλέπουν εποπτευόμενες εγκαταστάσεις κατανάλωσης ναρκωτικών 30 ενώ ορισμένες χώρες της ΕΕ εφαρμόζουν επίσης προγράμματα κατανάλωσης ναλοξόνης κατ’οίκον 31 .

Παρόλο που έχει σημειωθεί πρόοδος τα τελευταία χρόνια, η λήψη υπερβολικών δόσεων από χρήστες ναρκωτικών, καθώς και οι ασθένειες, τα ατυχήματα, η βία και οι αυτοκτονίες που σχετίζονται με τα ναρκωτικά παραμένουν μια από τις κυριότερες αιτίες θνησιμότητας νεαρών ατόμων στην ΕΕ, η οποία θα μπορούσε να αποφευχθεί. Η ΕΕ υπολογίζει τον αριθμό των θανάτων από υπερβολική δόση ναρκωτικών σε 5.800 τουλάχιστον το 2013 32 . Μετά το 2003 οι περισσότερες χώρες δεν ήταν σε θέση να μειώσουν τον αριθμό των θανάτων από υπερβολική δόση. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι, συνολικά, η έκταση και η εφαρμογή μέτρων μείωσης των βλαβερών συνεπειών στην ΕΕ φαίνεται ότι έχει άμεση σχέση με τη μείωση των αναφερόμενων στοιχείων για τη λήψη υπερβολικής δόσης από χρήστες ναρκωτικών. Οι μολύνσεις από τον ιό HIV μεταξύ χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών μειώθηκαν το 2013. Ωστόσο, τα ποσοστά μόλυνσης για την ηπατίτιδα C παραμένουν υψηλά σε πολλές χώρες 33 .

Η χρήση ναρκωτικών στις φυλακές

Οι κρατούμενοι κάνουν χρήση ουσιών σε υψηλότερα ποσοστά από τον γενικό πληθυσμό. Το 2013 και το 2014, οι περισσότερες χώρες της ΕΕ εφάρμοζαν πολιτικές υγειονομικής περίθαλψης για τους χρήστες ναρκωτικών στις φυλακές. Πάνω από το 50% των χωρών αυτών σχεδιάζει να αυξήσει και τα υφιστάμενα μέτρα μέχρι το τέλος του 2016, ενώ οι περισσότερες από τις χώρες που δεν εφαρμόζουν σήμερα τέτοια μέτρα σκοπεύουν να ξεκινήσουν την εφαρμογή τους την ίδια περίοδο.

Το 2013 και το 2014, οι φυλακές και οι υπηρεσίες που λειτουργούν σε τοπικό επίπεδο φρόντιζαν να συνεχιστεί η θεραπεία για τους χρήστες ναρκωτικών, σε περισσότερα από τα μισά κράτη μέλη της ΕΕ, με ιδιαίτερη έμφαση στην αποφυγή λήψης υπερβολικών δόσεων 34 .

Το 2013, αναφέρθηκε ότι υπήρχε θεραπεία με υποκατάστατα οπιοειδών στις φυλακές των περισσοτέρων χωρών της ΕΕ 35 . Ωστόσο, σε ορισμένες χώρες η θεραπεία στις φυλακές περιοριζόταν μόνο στα άτομα που διέθεταν ήδη σχετική συνταγή προτού φυλακιστούν.

Μόνο ορισμένες χώρες προέβλεπαν ειδική χρηματοδότηση για δραστηριότητες μείωσης της ζήτησης ναρκωτικών το 2013 και το 2014. Ο προϋπολογισμός για τις δραστηριότητες αυτές εντάσσεται συχνά σε συναφείς τομείς, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και η κοινωνική πρόνοια.

4.Μείωση της προσφοράς ναρκωτικών

Η Ευρωπόλ αναφέρει ότι το λαθρεμπόριο ναρκωτικών ήταν η σημαντικότερη εγκληματική δραστηριότητα το 2013 και το 2014, από άποψη νέων υποθέσεων και ροής πληροφοριών. Το 2013 αναφέρθηκαν περίπου 230.000 παραβάσεις όσον αφορά την προσφορά ναρκωτικών, εκ των οποίων το 57% αφορούσε την κάνναβη 36 . Περισσότερες από 1.600 νέες υποθέσεις ναρκωτικών κινήθηκαν το 2014 στην ΕΕ κατά ομάδων οργανωμένου εγκλήματος για τη διακίνηση κοκαΐνης, ηρωίνης, συνθετικών ναρκωτικών και κάνναβης 37 .

Το 2014, 101 νέες ψυχοτρόπες ουσίες δηλώθηκαν για πρώτη φορά στην ΕΕ, έναντι 41 το 2010. Περισσότερες από 450 ελέγχονται σήμερα από το ΕΚΠΝΤ. Το 2013, έγιναν 33.000 κατασχέσεις νέων ψυχοτρόπων ουσιών που ανέρχονταν σε περισσότερους από 2,3 τόνους. Η παραγωγή αυτών των ουσιών, στην οποία περιλαμβάνονται η παρασκευή δισκίων, η συσκευασία και η επισήμανση, πραγματοποιείται ολοένα και περισσότερο στο εσωτερικό της ΕΕ 38 , αλλά και σε τρίτες χώρες. Τα κράτη μέλη της ΕΕ αναφέρουν ότι η Κίνα ήταν η κύρια πηγή νέων ψυχοτρόπων ουσιών που παραδόθηκαν στην Ευρώπη το 2014.

Το 2013 και το 2014, το ΕΚΠΝΤ διαβίβασε στο Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης 182 επίσημες κοινοποιήσεις σχετικά με νέες ψυχοτρόπες ουσίες και 32 προειδοποιήσεις για τη δημόσια υγεία. Πολλές από αυτές αφορούσαν σοβαρά ανεπιθύμητα συμβάντα, ιδίως θανάτους και/ή οι παράγοντες κινδύνου, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρή βλάβη. Αυτήν την περίοδο, το ΕΚΠΝΤ και η Ευρωπόλ διενεργούν επτά εκτιμήσεις επικινδυνότητας για νέες ψυχοτρόπες ουσίες οι οποίες δημιουργούν ανησυχίες για την υγεία. Σε αυτή τη βάση 39 , η Επιτροπή υπέβαλε στο Συμβούλιο προτάσεις για τον έλεγχο, σε ολόκληρη την ΕΕ, δύο ουσιών το 2013 και άλλων έξι το 2014 40 . Όλες οι προτάσεις της Επιτροπής εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο μετά από θετική γνωμοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 41 .

Δεδομένου του μεγέθους της απειλής από νέες ψυχοτρόπες ουσίες, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έπρεπε να αποφασίσουν την καθιέρωση ενός νέου, ταχύτερου και πιο αποτελεσματικού συστήματος για την αντιμετώπιση των απειλών. Τον Σεπτέμβριο του 2013, η Επιτροπή ενέκρινε μια δέσμη νομοθετικών μέτρων 42 για την επίτευξη αυτών των στόχων. Έκτοτε, η δέσμη μέτρων αποτελεί το αντικείμενο συζητήσεων από τους συννομοθέτες.

Το 2013 και το 2014, το ΕΚΠΝΤ συνεργάστηκε με χώρες της ΕΕ για να συγκεντρώσει ακριβή, αξιόπιστα, συγκρίσιμα και υψηλής ποιότητας δεδομένα από όλη την ΕΕ σχετικά με την προσφορά ναρκωτικών. Αυτό θα επιτρέψει την αξιολόγηση της κατάστασης και της αποτελεσματικότητας των πολιτικών που στοχεύουν στη μείωση της προσφοράς. Τα δεδομένα θα συγκεντρωθούν για ένα πιλοτικό πρόγραμμα το 2015.

Ο αριθμός των υποθέσεων λαθρεμπορίου ναρκωτικών που παραπέμφθηκαν στην Eurojust αυξήθηκε ελαφρώς το 2014 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Σύμφωνα με σχέδιο που διαχειρίστηκε η Eurojust για το λαθρεμπόριο ναρκωτικών το 2014, οι διαφορές στους ουσιαστικούς και διαδικαστικούς κανόνες που εφαρμόζουν οι χώρες της ΕΕ αποτελούν σημαντικό εμπόδιο στη διερεύνηση υποθέσεων λαθρεμπορίου ναρκωτικών και στον προσδιορισμό, τον εντοπισμό και την ανάκτηση περιουσιακών στοιχείων που προέρχονται από διασυνοριακές δραστηριότητες οργανωμένου εγκλήματος. Χάρη στο σχέδιο διαπιστώθηκε επίσης ότι σε υποθέσεις διακίνησης ναρκωτικών ελάχιστα είχαν χρησιμοποιηθεί αποφάσεις δέσμευσης και δήμευσης 43 . Το 2013 και το 2014 οι περισσότερες χώρες της ΕΕ ανέλαβαν πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του διασυνοριακού λαθρεμπορίου ναρκωτικών και τη βελτίωση της ασφάλειας με άλλα κράτη μέλη.

Το 2013 και το 2014 η CEPOL διοργάνωσε επιμόρφωση σχετικά με τα ναρκωτικά και τα συναφή προβλήματα για περίπου 1.300 συμμετέχοντες από κράτη μέλη της ΕΕ, συνδεδεμένες χώρες, υποψήφιες χώρες και οργανισμούς της ΕΕ. Περισσότερες από τις μισές χώρες της ΕΕ δήλωσαν ότι υπάρχει καλή συνεργασία στον τομέα των ναρκωτικών μεταξύ των υπηρεσιών επιβολής του νόμου και των σχετικών οργανισμών 44 , παρά το γεγονός ότι δεν διαθέτουν όλες οι χώρες μνημόνια συνεννόησης για επισημοποίηση της συνεργασίας.

Το 2013, έγιναν συνολικά 846 κατασχέσεις και ανασχέσεις αποστολών πρόδρομων ουσιών ναρκωτικών προοριζόμενων για παράνομη χρήση· το 2014, σημειώθηκαν 628 τέτοιες περιπτώσεις 45 .

Μερικές χώρες της ΕΕ αναθέτουν όλες τις εξουσίες επιβολής της νομοθεσίας στο Κέντρο Θαλάσσιων Αναλύσεων και Επιχειρήσεων (Ναρκωτικά) (MAOC-N) όταν πρόκειται για κατασχέσεις ναρκωτικών στον Ατλαντικό Ωκεανό, ειδικότερα. Από τότε που ιδρύθηκε, το κέντρο έχει συντονίσει την απαγόρευση περισσότερων από 120 σκαφών και την κατάσχεση περισσότερων από 100 τόνων κοκαΐνης και 300 τόνων κάνναβης με εμπορική αξία λιανικής πώλησης στην ΕΕ 8 δισ. ευρώ. Οι δραστηριότητες του κέντρου χρηματοδοτούνται και από την ΕΕ.

Το 2013 και το 2014 το νομικό σύστημα των περισσοτέρων χωρών της ΕΕ προέβλεπε για τοξικομανείς εγκληματίες εναλλακτικές λύσεις αντί των καταναγκαστικών κυρώσεων. Σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ προέβλεπαν θεραπεία και αποκατάσταση, ενώ οι μισές από αυτές προέβλεπαν και εκπαίδευση, παρακολούθηση μετά τη θεραπεία και κοινωνική ένταξη.

Μια άλλη πρόκληση είναι η ανάδειξη του διαδικτύου σε ηλεκτρονική αγορά ναρκωτικών. Περισσότερες από τις μισές χώρες της ΕΕ επιδίδονται στον εντοπισμό του ηλεκτρονικού εγκλήματος που σχετίζεται με τα ναρκωτικά, ενώ ορισμένες από αυτές αναζητούν συγκεκριμένους ιστότοπους πώλησης συνθετικών ναρκωτικών. Η Eurojust και η Ευρωπόλ ανέφεραν επίσης ότι έχουν αναλάβει διάφορες πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση του ηλεκτρονικού εγκλήματος που σχετίζεται με τα ναρκωτικά.

Ορισμένες μόνο χώρες παρείχαν ειδική χρηματοδότηση το 2013 και το 2014 για δραστηριότητες μείωσης της προσφοράς ναρκωτικών. Ο προϋπολογισμός για τις δραστηριότητες αυτές συνήθως εντάσσεται σε συναφείς τομείς, όπως στον γενικό προϋπολογισμό της Αστυνομίας Δίωξης του Εγκλήματος.

5.Συντονισμός

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του διατομεακού χαρακτήρα του προβλήματος των ναρκωτικών απαιτείται συντονισμός των διαφόρων τομέων πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο.

Το Συμβούλιο έχει συγκροτήσει ειδική ομάδα εργασίας για την αντιμετώπιση των ζητημάτων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά σε όλους τους τομείς. Στο πλαίσιο αυτής της ομάδας, οι προεδρίες του Συμβουλίου εφαρμόζουν μια ατζέντα για τη στενή παρακολούθηση του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά. Ωστόσο, ορισμένες χώρες της ΕΕ θεωρούν ότι δεν αντιμετωπίζονται συστηματικά όλα τα ζητήματα. Οι εκ περιτροπής προεδρίες του Συμβουλίου έχουν επίσης καταβάλει προσπάθειες για τη δημιουργία στενότερων δεσμών και την ανταλλαγή πληροφοριών με τις άλλες ομάδες εργασίας που ασχολούνται με την επιβολή του νόμου.

Σχεδόν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ ισχυρίζονται ότι οι θέσεις που διατυπώνουν στις ομάδες εργασίας του Συμβουλίου που ασχολούνται με θέματα ναρκωτικών είναι ευθυγραμμισμένες με τις αντίστοιχες θέσεις όλων των ενδιαφερομένων μερών σε εθνικό επίπεδο.

Το 2013, εκτός από μια χώρα η οποία έχει περιφερειακή προσέγγιση, όλες οι άλλες χώρες της ΕΕ διέθεταν εθνικές στρατηγικές για τα ναρκωτικά. Ενώ οι περισσότερες στρατηγικές εστιάζουν κυρίως στα παράνομα ναρκωτικά, σε ορισμένες χώρες της ΕΕ τα ναρκωτικά εντάσσονται σε ευρύτερες πολιτικές για την αντιμετώπιση της εξάρτησης από ουσίες, όπως ο καπνός, το αλκοόλ και, μερικές φορές, συμπεριφορές που προκαλούν εθισμό. Κατά τα τελευταία χρόνια, αυξήθηκε ο αριθμός των χωρών που έχουν πραγματοποιήσει τελική αξιολόγηση της στρατηγικής τους για τα ναρκωτικά ή έχουν εκπονήσει σχετικό σχέδιο δράσης 46 . Όλα τα κράτη μέλη ανέφεραν ότι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών 47  συμμετείχαν στην εκπόνηση, την παρακολούθηση ή/και την αξιολόγηση της εθνικής τους πολιτικής για τα ναρκωτικά την περίοδο 2013-2014.

Οι περισσότεροι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών επιβεβαίωσαν τη συμμετοχή τους στην ανάπτυξη, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της πολιτικής της χώρας τους για τα ναρκωτικά την περίοδο 2013-2014, μολονότι ορισμένοι ανέφεραν ότι δεν διεξήχθη διαρθρωμένος διάλογος για το θέμα αυτό. Ενώ πολλοί από τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών χαρακτήρισαν χρήσιμο το είδος της συνεργασίας που είχαν σε εθνικό επίπεδο, ορισμένοι υποστήριξαν ότι στις χώρες τους δεν υπάρχει καμία συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη διαμόρφωση των πολιτικών για τα ναρκωτικά. Σε επίπεδο ΕΕ, διεξάγεται διαρθρωμένος διάλογος μεταξύ της Επιτροπής και της κοινωνίας των πολιτών μέσω του Φόρουμ της Κοινωνίας των Πολιτών για τα Ναρκωτικά, το οποίο παρέχει συμβουλές για τη στήριξη της χάραξης και εφαρμογής πολιτικής.

Οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών έκριναν ότι το 2013 και το 2014 διατέθηκαν ανεπαρκείς πόροι σε εθνικό επίπεδο για την εκπλήρωση των προτεραιοτήτων της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα ναρκωτικά. Πολλές ΜΚΟ ανέφεραν επίσης μειώσεις των πιστώσεων του προϋπολογισμού.

Εξακολουθούν να μην υπάρχουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για τις εθνικές δημόσιες δαπάνες που αφορούν τα ναρκωτικά. Για τις 19 χώρες που έχουν πραγματοποιήσει εκτιμήσεις τα τελευταία 10 χρόνια, οι δαπάνες κυμαίνονται μεταξύ 0,01% και 0,5% του ΑΕγχΠ, με την υγειονομική περίθαλψη να αντιστοιχεί στο 24%-73% του συνόλου των δαπανών που αφορούν τα ναρκωτικά 48 .

6.Διεθνής συνεργασία

Σε διεθνές επίπεδο, σημαντικό στόχο -που περιλαμβάνεται και στη στρατηγική της ΕΕ για τα ναρκωτικά- αποτελεί η ενιαία στάση των χωρών της ΕΕ στη διεθνή σκηνή και στις σχέσεις με τις χώρες-εταίρους. Το 2013 και το 2014 η ΕΕ κατόρθωσε σε μεγάλο βαθμό να παρουσιάσει ενιαίες θέσεις στις διεθνείς συναντήσεις. Παρά το γεγονός ότι έχουν ληφθεί μέτρα για μεγαλύτερη ομοιομορφία των θέσεων που εκφράζουν οι χώρες της ΕΕ στα όργανα των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), χρειάζεται να βελτιωθεί περαιτέρω ο συντονισμός των αντιπροσωπειών των κρατών μελών στον ΟΗΕ στη Βιέννη, καθώς και στην Οριζόντια Ομάδα για τα Ναρκωτικά στις Βρυξέλλες.

Έγινε προετοιμασία των θέσεων της ΕΕ για τις συνεδριάσεις στον ΟΗΕ ή άλλα διεθνή φόρουμ που ασχολούνται με θέματα ναρκωτικών, ενώ ετοιμάζεται μια κοινή θέση της ΕΕ για την UNGASS 2016.

Η ΕΕ διατηρεί μακρόχρονη συνεργασία με χώρες εκτός της ΕΕ, όπως οι ΗΠΑ, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Καραϊβικής, της Κεντρικής Ασίας και οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, η Ρωσία και οι χώρες της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας, και διενεργεί τακτικά συνεδριάσεις με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από τις χώρες αυτές για τα ναρκωτικά. Έχει συνάψει επίσης ειδικές συμφωνίες συνεργασίας για τον έλεγχο των πρόδρομων ουσιών των ναρκωτικών με 11 χώρες, όπως η Κίνα, οι ΗΠΑ και το Μεξικό. Στο πλαίσιο των συμφωνιών αυτών πραγματοποιούνται τακτικά, κατά κανόνα μια φορά τον χρόνο, συνεδριάσεις εμπειρογνωμόνων.

Το 2013 και το 2014 η συνεργασία με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας και τη Ρωσία εστίασε κυρίως στη μείωση της προσφοράς ναρκωτικών, αλλά η συνεργασία ήταν λιγότερο στενή από ό, τι στο παρελθόν. Αυτό πιθανότατα οφείλεται και στα υφιστάμενα προβλήματα όσον αφορά την ασφάλεια κατά μήκος των ανατολικών συνόρων της Ευρώπης. Η εμφάνιση στις χώρες της διεύρυνσης εθνικών στρατηγικών για τα ναρκωτικά, σύμφωνα με την στρατηγική και τα σχέδια δράσης της ΕΕ στον τομέα των ναρκωτικών, αποτελεί σημαντική πρόοδο 49 . Ο μηχανισμός συντονισμού και συνεργασίας σε θέματα ναρκωτικών ΕΕ-CELAC 50 και η κοινή ομάδα παρακολούθησης για τον έλεγχο των πρόδρομων ουσιών 51 πραγματοποίησε συνεδριάσεις εστιάζοντας στο παγκόσμιο πρόβλημα των ναρκωτικών. Η πολιτική της ΕΕ για τα ναρκωτικά στην περιοχή της Λατινικής Αμερικής ενισχύεται επίσης από ορισμένα περιφερειακά και διμερή προγράμματα συνεργασίας 52 . Οι συζητήσεις μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ επικεντρώθηκαν σε θέματα όπως: η αντιμετώπιση νέων ψυχοτρόπων ουσιών, η κατάχρηση συνταγογραφούμενων φαρμάκων και η προετοιμασία της ειδικής συνόδου της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών 2016 (UNGASS).

Η προσέγγιση που υιοθετήθηκε στα ευρωπαϊκά προγράμματα εξωτερικής συνεργασίας για τα ναρκωτικά στοχεύει στην ισορροπημένη αντιμετώπιση της προσφοράς και της ζήτησης ναρκωτικών, παράλληλα με την προώθηση και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ορισμένα από τα βασικά προγράμματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά και χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ το 2013 και το 2014 είναι τα εξής:

το COPOLAD, ένα πρόγραμμα περιφερειακής συνεργασίας για τα ναρκωτικά, με τη Λατινική Αμερική 53  

το πρόγραμμα για τον «δρόμο της κοκαΐνης» 54 που υλοποιείται σε 38 χώρες της Δυτικής Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής

το πρόγραμμα «δρόμος της ηρωίνης» 55  

το πρόγραμμα δράσης για τα ναρκωτικά στην Κεντρική Ασία (CADAP) 56  

το πρόγραμμα BOMCA 8 57 , που εφαρμόζεται και στην Κεντρική Ασία. 

Η ΕΕ αναπτύσσει επίσης συνεργασία με τη Δυτική Αφρική, όπου παρέχει στήριξη για την υλοποίηση του περιφερειακού σχεδίου δράσης της ECOWAS 58 κατά του λαθρεμπορίου ναρκωτικών, του συναφούς οργανωμένου εγκλήματος και της χρήσης ναρκωτικών.

Η ΕΕ στηρίζει επί μακρόν σχέδια και προγράμματα του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος (UNODC). Η ΕΕ χρηματοδοτεί διάφορα σχέδια και προγράμματα που αποσκοπούν στην παγκόσμια καταπολέμηση του λαθρεμπορίου ναρκωτικών παρέχοντας συνολικά 73 εκατ. ευρώ.

Η εναλλακτική ανάπτυξη σκοπό έχει να προσφέρει στους γεωργούς μια οικονομικά βιώσιμη, νόμιμη εναλλακτική λύση αντί της καλλιέργειας ναρκωτικών. Λίγες μόνο χώρες της ΕΕ δήλωσαν ότι χρηματοδοτούσαν τέτοια προγράμματα σε περιοχές όπου γινόταν παράνομη καλλιέργεια ναρκωτικών ή όπου υπήρχε κίνδυνος για τέτοιες καλλιέργειες το 2013 και το 2014 59 .

Την περίοδο 2013-2014, λιγότερες από τις μισές χώρες της ΕΕ συμμετείχαν στην υποστήριξη χωρών εκτός ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνίας των πολιτών στις εν λόγω χώρες, προκειμένου να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν πρωτοβουλίες για τη μείωση του κινδύνου και των βλαβερών συνεπειών 60 .

Μερικές χώρες της ΕΕ χρηματοδότησαν σχέδια και/ή προγράμματα που εστίαζαν στην αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος που σχετίζεται με τα ναρκωτικά σε χώρες εκτός ΕΕ κατά την περίοδο 2013-2014 61 .

Το 2013 και το 2014 τα μισά κράτη μέλη της ΕΕ συμμετείχαν σε διμερείς συμφωνίες, διαμόρφωσαν στρατηγικές συνεργασίας και/ή σχέδια δράσης για τα ναρκωτικά που περιλάμβαναν σχετική συνεργασία με χώρες εκτός ΕΕ (κυρίως με τη Ρωσία, τα Δυτικά Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική). Οι συνηθέστερες διμερείς συμφωνίες συνεργασίας ήταν εκείνες που αφορούσαν τον συντονισμό, τη μείωση της ζήτησης και της προσφοράς ναρκωτικών, την ενημέρωση, την αξιολόγηση, την έρευνα και την παρακολούθηση, καθώς και εκείνες που αφορούσαν μόνο τη μείωση της προσφοράς ναρκωτικών.

7.Ενημέρωση, έρευνα, παρακολούθηση και αξιολόγηση

Το 2013 και το 2014, η Επιτροπή διέθεσε σχεδόν 10 εκατ. ευρώ για τη χρηματοδότηση δύο έργων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά στο πλαίσιο του προγράμματος κοινωνικοοικονομικών και ανθρωπιστικών επιστημών του εβδόμου προγράμματος-πλαισίου για την έρευνα (ΠΠ 7). Τα έργα αυτά ήταν τα εξής: Μορφές εθισμού και τρόπος ζωής στη σύγχρονη Ευρώπη (ALICE RAP) και Ευρωπαϊκό δίκτυο στον τομέα της έρευνας για τα ναρκωτικά (ERANID). Η συνολική στήριξη του ΠΠ 7 για την έρευνα σε θέματα ναρκωτικών ανέρχεται σε 60 εκατ. ευρώ περίπου και καλύπτει, μεταξύ άλλων, μελέτες σχετικά με τη χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών από ομάδες ατόμων που πάσχουν από ηπατίτιδα και από έγκυες γυναίκες που έχουν προσβληθεί από τον ιό HIV, καινοτόμες θεραπευτικές επιλογές και βελτίωση των τεχνολογιών ανίχνευσης ναρκωτικών.

Τέλος, η Επιτροπή χορήγησε χρηματοδοτήσεις άνω του 1,5 εκατ. ευρώ από άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα 62 για ερευνητικά έργα στον τομέα των ναρκωτικών.

Κατά την περίοδο 2013-2014, διενεργήθηκε νέα βασική έρευνα στις χώρες της ΕΕ, κυρίως για τη μείωση της ζήτησης ναρκωτικών και τις ασθένειες που μεταδίδονται με το αίμα και συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών. Ανάμεσα στα πιο δημοφιλή θέματα της έρευνας ήταν η πολυτοξικομανία και η κατάχρηση συνταγογραφούμενων ελεγχόμενων φαρμάκων, τα προβλήματα ναρκωτικών στις φυλακές και η ύπαρξη και έκταση των παρεμβάσεων και υπηρεσιών που αποσκοπούν στη μείωση της ζήτησης ναρκωτικών εντός των φυλακών. Σε ορισμένες χώρες διεξήχθη έρευνα για μείωση της προσφοράς ναρκωτικών και για την ψυχιατρική και σωματική συννοσηρότητα.

Το 2013 και το 2014, σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ ξεκίνησαν ή υλοποίησαν πρωτοβουλίες για την κατάρτιση επαγγελματιών 63 στη μείωση της ζήτησης και της προσφοράς ναρκωτικών. Οι μισές επίσης χώρες ξεκίνησαν ή υλοποίησαν πρωτοβουλίες για την κατάρτιση επαγγελματιών στον τομέα της συλλογής δεδομένων και της αναφοράς στοιχείων σχετικά με τη μείωση της ζήτησης και της προσφοράς ναρκωτικών. Ορισμένες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών συμμετείχαν επίσης στις πρωτοβουλίες κατάρτισης σε εθνικό ή ενωσιακό επίπεδο.

8.Συμπεράσματα

Τα ναρκωτικά αποτελούν ένα σύνθετο κοινωνικό πρόβλημα με πολύ υψηλό ανθρώπινο και κοινωνικό κόστος. Το λαθρεμπόριο ναρκωτικών είναι μία από τις πλέον κερδοφόρες δραστηριότητες του οργανωμένου εγκλήματος. Επί σειρά ετών, η ΕΕ εφαρμόζει μια πολιτική με σκοπό να επιτύχει ισορροπία στη μείωση της ζήτησης και της προσφοράς ναρκωτικών. Αυτό το ευρωπαϊκό μοντέλο αναγνωρίζεται ως έγκυρο από πολλά ενδιαφερόμενα μέρη και από χώρες εκτός ΕΕ.

Η ΕΕ πρέπει να στηριχθεί στις ήδη υπάρχουσες σχέσεις και στον διάλογο με τρίτες χώρες για να δώσει νέα ώθηση στη συνεργασία για την καταπολέμηση των ναρκωτικών. Εάν η ΕΕ επιθυμεί να προωθήσει σε ολόκληρο τον κόσμο τη δική της ισορροπημένη προσέγγιση για το πρόβλημα των ναρκωτικών, θα χρειαστεί στενότερη και στοχευμένη συνεργασία με τρίτες χώρες και με διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς. Η συμμετοχή και στήριξη της ΕΕ θα βοηθήσουν τις τρίτες χώρες να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των ναρκωτικών, ενώ παράλληλα θα συμβάλουν στη μείωση της προσφοράς ναρκωτικών στην ΕΕ.

Νέοι κίνδυνοι εμφανίζονται τακτικά. Ένας από τους κινδύνους είναι η αύξηση των νέων ψυχοτρόπων ουσιών. Έχει πλέον πρωταρχική σημασία το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να συμφωνήσουν στη θέσπιση ενός ισχυρού και αποτελεσματικού συστήματος για την αντιμετώπιση των απειλών από τις νέες ψυχοτρόπες ουσίες σε ολόκληρη την ΕΕ. Ταυτόχρονα, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για βελτίωση των ικανοτήτων καταγραφής των επικίνδυνων ουσιών σε διεθνές επίπεδο σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Μια άλλη δυσμενής εξέλιξη είναι η ανάδειξη του διαδικτύου σε ηλεκτρονική αγορά ναρκωτικών. Η ΕΕ και η διεθνής κοινότητα πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτή την πτυχή του προβλήματος των ναρκωτικών με διορατικότητα, σε συνεργασία με τις αρχές επιβολής του νόμου, τη βιομηχανία, την κοινωνία των πολιτών και άλλους εταίρους για την εξεύρεση αποτελεσματικών τρόπων πρόληψης του λαθρεμπορίου ναρκωτικών μέσω του διαδικτύου.

Η κάνναβη χρησιμοποιείται ευρέως και αποτελεί αντικείμενο λαθρεμπορίου στην ΕΕ, ενώ η πρόσφατη εμφάνιση συνθετικών κανναβινοειδών προϊόντων πρόσθεσε μια νέα διάσταση στη συγκεκριμένη αγορά. Το θέμα της κάνναβης συζητείται έντονα επίσης σε διεθνές επίπεδο και στην Ευρώπη, καθώς οι νέες νομοθετικές εξελίξεις σε τρίτες χώρες επιτρέπουν τη χρήση της για σκοπούς αναψυχής. Η συζήτηση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί και θα μας απασχολήσει ακόμη περισσότερο στο μέλλον.

Παρά το γεγονός ότι σπανίζουν οι πληροφορίες σχετικά με τις δημόσιες δαπάνες για πολιτικές που αφορούν τα ναρκωτικά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν το ζήτημα. Σύμφωνα με το ΕΚΠΝΤ, αρκετά από αυτά ανέφεραν συρρίκνωση των υπηρεσιών μείωσης των βλαβερών συνεπειών των ναρκωτικών και/ή εφαρμογή μόνο μικρής κλίμακας μέτρων. Επιπλέον, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν επιστήσει την προσοχή στη μείωση των εθνικών προϋπολογισμών για την πρόληψη και τη θεραπεία της τοξικομανίας.

Θα υπάρξουν ερευνητικές προσπάθειες στον τομέα των ναρκωτικών σε επίπεδο ΕΕ. Το πρόγραμμα-πλαίσιο της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία (2014-2020) «Ορίζοντας 2020» και το πρόγραμμα «Δικαιοσύνη» (2014-2020) θα είναι τα κύρια μέσα για την ενίσχυση της έρευνας της ΕΕ σ’ αυτόν τον τομέα.

Η Ειδική Σύνοδος της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (UNGASS) για τα ναρκωτικά, το 2016, θα αποτελέσει ορόσημο για την περαιτέρω ανάπτυξη μιας πολιτικής που θα επηρεάζει τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο. Το μοντέλο που θα προωθήσει η ΕΕ στην UNGASS είναι μια ολοκληρωμένη και ισορροπημένη προσέγγιση, βασιζόμενη σε επιστημονικά στοιχεία. Επίσης, η ΕΕ θα αξιοποιήσει την εκδήλωση αυτή για μια πιο ανθρώπινη πολιτική στον τομέα των ναρκωτικών σε διεθνές επίπεδο με γνώμονα τη δημόσια υγεία. Είναι εξαιρετικά σημαντικό οι χώρες της ΕΕ να εκφράσουν ενιαία άποψη στην UNGASS.

Όπως προβλέπεται στη στρατηγική της ΕΕ για τα ναρκωτικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πραγματοποιήσει, το 2016, ολοκληρωμένη αξιολόγηση της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης της για τα ναρκωτικά. Κατά την αξιολόγηση αυτή θα εξεταστούν τα αποτελέσματα της υλοποίησης της στρατηγικής της ΕΕ για τα ναρκωτικά τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ. Με βάση τα αποτελέσματα αυτά, η Επιτροπή θα αποφασίσει εάν θα προτείνει ένα νέο σχέδιο δράσης για το διάστημα 2017-2020.

(1)

Ευρωπαϊκή έκθεση 2015 για τα ναρκωτικά του ΕΚΠΝΤ

(2)

Έκθεση του ΕΚΠΝΤ

(3)

COM (2015) 185

(4)

Γενική έκθεση πεπραγμένων της Ευρωπόλ για το 2014

(5)

Ενδιάμεση SOCTA του 2015: Επικαιροποίηση σχετικά με το σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα στην ΕΕ, Ευρωπόλ, Μάρτιος 2015

(6)

Κοινή έκθεση ΕΚΠΝΤ και Ευρωπόλ: Έκθεση για την αγορά ναρκωτικών της ΕΕ: μια στρατηγική ανάλυση, 2013

(7)

Παγκόσμια έκθεση 2015 για τα ναρκωτικά του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τον 'Ελεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος (UNODC)

(8)

Ενιαία σύμβαση του 1961 για τα ναρκωτικά· Σύμβαση του 1971 περί ψυχοτρόπων ουσιών και Σύμβαση του 1988 κατά της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών φαρμάκων και ψυχοτρόπων ουσιών

(9)

ΕΕ C 402 της 29.12.2012, σ. 1

(10)

ΕΕ C 351 της 30.11.2013, σ. 1

(11)

Εστιάζει επίσης στα αποτελέσματα έρευνας που διεξήχθη στο τέλος του Απριλίου 2015 από την Προεδρία του Συμβουλίου μεταξύ των κρατών μελών σχετικά με την κατάχρηση φαρμάκων και την εξάρτηση από αυτά. Μολονότι η έρευνα δεν αποτελεί μέρος της περιόδου 2013-2014, τα αποτελέσματά της χρησιμοποιούνται στην παρούσα έκθεση, επειδή δίνουν μια εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στα κράτη μέλη σε σχέση με τις δράσεις 4 και 50 του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά. Αυτή η κατάσταση είναι ανάλογη με εκείνη της περιόδου 2013-2014.

(12)

Όλα τα κράτη μέλη συμμετείχαν στην έρευνα

(13)

Οργανώσεις από τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Ιταλία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, τις Κάτω Χώρες, την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Σλοβενία και τη Σουηδία απάντησαν στο ερωτηματολόγιο. Ορισμένες από τις οργανώσεις αυτές είναι οργανώσεις δικτύου/κεντρικές οργανώσεις που αντιπροσωπεύουν ορισμένες άλλες οργανώσεις της ίδιας χώρας ή άλλων χωρών, οι οποίες δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο τομέα.

(14)

2014 Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 401 «Νέοι και ναρκωτικά»

(15)

http://www.emcdda.europa.eu/data/2014

(16)

Έκθεση του ΕΚΠΝΤ

(17)

Η χρήση ουσιών περιλαμβάνει το οινόπνευμα, τον καπνό και τα ναρκωτικά. Πληροφορίες του ΕΚΠΝΤ

(18)

Οι στρατηγικές «επιλεκτικής πρόληψης» στοχεύουν σε υποσύνολα του συνολικού πληθυσμού που θεωρείται ότι διατρέχουν κίνδυνο χρήσης ουσιών επειδή ανήκουν σε μια ιδιαίτερη πληθυσμιακή ομάδα, για παράδειγμα, νεαροί με παραβατική συμπεριφορά, άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο, ή σπουδαστές που αποτυγχάνουν στις σπουδές τους. Οι ομάδες κινδύνου μπορούν να προσδιορίζονται με βάση κοινωνικούς, δημογραφικούς ή περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, ενώ οι στοχευόμενες υποομάδες μπορούν να καθορίζονται με βάση την ηλικία, το φύλο, το οικογενειακό ιστορικό ή τον τόπο κατοικίας, όπως υποβαθμισμένες γειτονιές ή γειτονιές στις οποίες παρατηρείται μεγάλη χρήση ναρκωτικών ή εμπορία ανθρώπων.

(19)

Η «ενδεδειγμένη πρόληψη» απευθύνεται σε ευάλωτα άτομα και τα βοηθά στη διαχείριση και την αντιμετώπιση των επιμέρους χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς τους που τα καθιστούν πιο ευάλωτα στην ολοένα μεγαλύτερη χρήση ναρκωτικών.

(20)

Οι βενζοδιαζεπίνες είναι μια ομάδα ευρέως συνταγογραφούμενων φαρμάκων με ένα φάσμα κλινικών χρήσεων, όπως η θεραπεία του άγχους και της αϋπνίας και η διαχείριση της απεξάρτησης από το αλκοόλ. Τέτοια φάρμακα είναι τα εξής: διαζεπάμη, κλοναζεπάμη, αλπραζολάμη και οξαζεπάμη

(21)

  The misuse of benzodiazepines among high-risk opioid users in Europe. (Η παράνομη χρήση βενζοδιαζεπινών από οπιομανείς υψηλού κινδύνου στην Ευρώπη) Έκθεση του ΕΚΠΝΤ, 2015

(22)

Συνταγογραφούμενο και χορηγούμενο χωρίς συνταγή, κατά περίπτωση

(23)

Σύμφωνα με τη δράση 5 του σχεδίου δράσης της ΕΕ για τα ναρκωτικά. Περισσότερες λεπτομέρειες παρατίθενται στο συνημμένο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής.

(24)

Οι ασθενείς των εξωτερικών ιατρείων δεν νοσηλεύονται επί 24 ώρες ή περισσότερο σε νοσοκομείο αλλά επισκέπτονται νοσοκομείο, κλινική ή συναφές ίδρυμα για διάγνωση ή θεραπεία. Στοιχεία του ΕΚΠΝΤ

(25)

Αυτό συμβαίνει επειδή σε πολλές χώρες ειδικευμένα κέντρα μπορούν να συνταγογραφούν θεραπεία με υποκατάστατα οπιοειδών. Πληροφορίες του ΕΚΠΝΤ

(26)

Σύμφωνα με την έκθεση σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση ως προς τη σύσταση του Συμβουλίου του 2003 σχετικά με την πρόληψη και τη μείωση των βλαβερών συνεπειών για την υγεία που συνδέονται με την τοξικομανία στην ΕΕ και στις υποψήφιες για ένταξη χώρες , Gesundheit Oesterreich & Sogeti, 2013

(27)

Τα «προγράμματα εύκολης πρόσβασης» είναι προγράμματα που απαιτούν ελάχιστα από τους ασθενείς, και τους παρέχουν υπηρεσίες χωρίς να ελέγχουν πόσα ναρκωτικά καταναλώνουν και συμβουλές μόνο εφόσον αυτοί το ζητήσουν

(28)

Βλ. ανωτέρω υποσημείωση 26

(29)

Έκθεση του ΕΚΠΝΤ

(30)

Απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο που συμπληρώνονται με στοιχεία από την έκθεση του ΕΚΠΝΤ «Προοπτικές για τα ναρκωτικά. Χώροι επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών: παρουσίαση της προσφοράς τους και τεκμηρίωση 2015

(31)

Η ναλοξόνη είναι ναρκωτικό που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των οπιοειδών ιδίως στις υπερβολικές δόσεις. Από τις εκθέσεις του ΕΚΠΝΤ συνάγεται ότι ορισμένα προγράμματα ναλοξόνης είναι μικρά και περιορισμένα χρονικά. Σε μία χώρα τα προγράμματα διανομής ναλοξόνης απευθύνονται σε χρήστες υψηλού κινδύνου και σε κρατουμένους μετά την αποφυλάκισή τους.

(32)

Έκθεση του ΕΚΠΝΤ

(33)

Έκθεση 2015 του ΕΚΠΝΤ για τα ναρκωτικά

(34)

Σε μερικές χώρες, ωστόσο, αυτό συνέβη μόνον σε ορισμένες φυλακές

(35)

Σύμφωνα με το ΕΚΠΝΤ

(36)

 Έκθεση του ΕΚΠΝΤ

(37)

 Έκθεση της Ευρωπόλ

(38)

Βλ. ανωτέρω υποσημείωση 4

(39)

Η όγδοη εκτίμηση επικινδυνότητας (για την ουσία 4-μεθυλαμφεταμίνη) διενεργήθηκε από το ΕΚΠΝΤ και την Ευρωπόλ το 2012

(40)

. Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2015/1876 του Συμβουλίου, της 8ης Οκτωβρίου 2015, σχετικά με την υπαγωγή του 5- (2-αμινοπροπυλ)ινδολίου σε μέτρα ελέγχου· Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2015/1874 του Συμβουλίου, της 8ης Οκτωβρίου 2015, σχετικά με την υπαγωγή της ουσίας 4-μεθυλαμφεταμίνης σε μέτρα ελέγχου· Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2015/1875 του Συμβουλίου, της 8ης Οκτωβρίου 2015, για την υπαγωγή των ουσιών: 4-ιωδο-2,5-διμεθοξυ-Ν-(2-μεθοξυβενζυλο)φαιναιθυλαμίνη (25I-NBOMe), 3,4-διχλωρο-N- [[1- (διμεθυλαμινο)κυκλοεξυλο]μεθυλο]βενζαμίδιο (AH-7921), 3,4-μεθυλενοδιοξυπυροβαλερόνη (MDPV) και 2-(3-μεθοξυφαινυλο)-2-(αιθυλαμινο)κυκλοεξανόνη (μεθοξεταμίνη) σε μέτρα ελέγχου· Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) αριθ. 2015/1873 του Συμβουλίου, της 8ης Οκτωβρίου 2015, σχετικά με την υπαγωγή της 4-μεθυλο-5-(4-μεθυλοφαινυλο)-4,5-διυδροοξαζολ-2-αμίνης (4,4′-DMAR) και της 1-κυκλοεξυλο-4-(1,2-διφαινυλαιθυλο)πιπεραζίνης (MT-45) σε μέτρα ελέγχου

(41)

Σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου της 16.04.2015 στις υποθέσεις C-317/13 και C-679/13 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλείται να γνωμοδοτήσει πριν από την έγκριση από το Συμβούλιο αποφάσεων για την απαγόρευση νέων ψυχοτρόπων ουσιών. Επομένως, όλες οι αποφάσεις του Συμβουλίου που είχαν εγκριθεί ή επρόκειτο να εγκριθούν πριν από την απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ έπρεπε να εγκριθούν εκ νέου από το Συμβούλιο, μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτό και συνέβη τον Οκτώβριο του 2015.

(42)

Αυτή η δέσμη μέτρων αποτελείται από την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με νέες ψυχοτρόπες ουσίες και την πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της απόφασης-πλαισίου 2004/757/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2004, για τη θέσπιση ελάχιστων διατάξεων σχετικά με τα στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασης των εγκλημάτων και τις ποινές που ισχύουν στον τομέα της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών, όσον αφορά τον ορισμό των ναρκωτικών

(43)

Με βάση την απόφαση πλαίσιο του Συμβουλίου 2006/783/JHA της 6ης Οκτωβρίου 2006 σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης στις αποφάσεις δήμευσης (ΕΕ L 328 της 24.11.2006, σ. 59) και την απόφαση πλαίσιο 2003/577/JHA του Συμβουλίου, της 22ας Ιουλίου 2003, σχετικά με την εκτέλεση των αποφάσεων δέσμευσης περιουσιακών ή αποδεικτικών στοιχείων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ L 196, 02/08/2003, σ. 45)

(44)

Π.χ. αεροπορικές εταιρείες, εταιρείες αεροπορικών ταχυδρομικών αποστολών, ναυτιλιακές εταιρείες, λιμενικές αρχές και χημικές βιομηχανίες

(45)

Βάση δεδομένων της ΕΕ για τις πρόδρομες ουσίες ναρκωτικών

(46)

Έκθεση του ΕΚΠΝΤ    

(47)

Συγκεκριμένα επαγγελματίες πάροχοι υπηρεσιών καταστολής της τοξικομανίας, μη κυβερνητικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πολιτικής για τα ναρκωτικά, μη κυβερνητικές οργανώσεις που εκπροσωπούν τα συμφέροντα μεμονωμένων φορέων στον τομέα των ναρκωτικών (χρήστες ναρκωτικών/μέλη της οικογένειας κ.λπ.), η επιστημονική κοινότητα

(48)

Έκθεση του ΕΚΠΝΤ

(49)

Την περίοδο 2013-2014 εγκρίθηκαν νέες/επικαιροποιημένες στρατηγικές στην Τουρκία, το Μαυροβούνιο, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Σερβία.

(50)

Κοινότητα των Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής

(51)

Η ΕΕ έχει συνάψει επτά ειδικές συμφωνίες για τον έλεγχο των πρόδρομων ουσιών των ναρκωτικών στη Λατινική Αμερική με τη Βολιβία, τη Χιλή, την Κολομβία, τον Ισημερινό, το Μεξικό, το Περού και τη Βενεζουέλα.

(52)

Δηλαδή στη Βολιβία, το Περού, τη Βραζιλία, τον Ισημερινό και την Κολομβία

(53)

Ξεκίνησε το 2010 και χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από την ΕΕ, με συνολικό προϋπολογισμό 6,5 εκατ. ευρώ. Το 2014, το COPOLAD παρατάθηκε (2016-2019). Στο δεύτερο στάδιο, η συνεισφορά της ΕΕ θα ανέλθει σε 10 εκατ. ευρώ. Η σύμβαση επιχορήγησης για την υλοποίηση του COPOLAD ανατέθηκε σε μια κοινοπραξία με ισπανική ηγεσία και εταίρους από την Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική, συνδεδεμένες οντότητες από την Κόστα Ρίκα, την Πολωνία, τον Ισημερινό, το Μεξικό και τη Ρουμανία, τη CICAD (Διαμερικανική Επιτροπή για τον έλεγχο της παράνομης χρήσης ναρκωτικών), την IDPC (Διεθνής κοινοπραξία πολιτικής για τα ναρκωτικά), το ΕΚΠΝΤ (Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας), την Παναμερικανική Οργάνωση Υγείας (ΡΗΟ) και την RIOD (Red Iberoamericana de ONGs que trabajan en Drogodependencias) https://ec.europa.eu/europeaid/regions/latin-america/copolad-cooperation-programme-between-latin-america-and-european-union-drugs_en  

(54)

  http://www.cocaineroute.eu/  

(55)

  https://www.fight-trafficking.eu/  

(56)

Επικεφαλής της κοινοπραξίας της ΕΕ είναι η Γερμανία. Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας που καλύπτονται είναι: Καζακστάν, Κιργιζιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν και Τουρκμενιστάν. Η ΕΕ διέθεσε 20,7 εκατ. ευρώ για το πρόγραμμα την περίοδο 2001-13.

(57)

Πρόγραμμα Διαχείρισης των Συνόρων στην Κεντρική Ασία. Η ΕΕ διέθεσε 33,6 εκατ. ευρώ για το πρόγραμμα BOMCA την περίοδο 2003-14. Μέρος των κονδυλίων διατέθηκε ειδικά για την ενίσχυση των ικανοτήτων αντιμετώπισης των ναρκωτικών σε οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στα σύνορα

(58)

Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών

(59)

Οι κύριοι δικαιούχοι ήταν το Αφγανιστάν, η Μιανμάρ, το Λάος, η Βολιβία, η Κολομβία, το Περού και ο Ισημερινός.

(60)

Οι κύριοι δικαιούχοι ήταν οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ασίας, οι αφρικανικές χώρες, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, της Νότιας Μεσογείου και της Ανατολικής Ευρώπης.

(61)

Οι κύριοι δικαιούχοι ήταν οι χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής, της Νότιας Αμερικής, των Δυτικών Βαλκανίων, της Κεντρικής Ασίας και της Ανατολικής Ευρώπης.

(62)

Το πρόγραμμα «Πρόληψη και καταπολέμηση της εγκληματικότητας» (ISEC), το πρόγραμμα «Πρόληψη των ναρκωτικών και σχετική ενημέρωση» (DPIP) και το πρόγραμμα «Δικαιοσύνη» χρηματοδότησαν τα ακόλουθα έργα: LEADER, για την ενίσχυση των οικονομικών αναλύσεων για τα ναρκωτικά (Ίδρυμα Κλινικών Βιοϊατρικών Ερευνών, Βαρκελώνη), της θεραπείας της ηπατίτιδας C και της έρευνας που αποσκοπεί στην πρόληψη (Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ), CASSANDRA για την έρευνα σχετικά με την αλυσίδα εφοδιασμού και τη διάδοση νέων ψυχοτρόπων ουσιών (King’s College, Λονδίνο), PREDICT για την πρόγνωση του κινδύνου εμφάνισης ναρκωτικών μέσω αναλύσεων in silico και της κλινικής τοξικολογίας (Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ).

(63)

Σ’ αυτούς περιλαμβάνονται επαγγελματίες του τομέα της υγείας, ΜΚΟ, αστυνομικοί, διπλωμάτες, εκπαιδευτικοί, κοινωνικοί λειτουργοί, ερευνητές και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, αναλυτές κινδύνου, διαχειριστές προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, τελωνειακοί υπάλληλοι και σκύλοι που χρησιμοποιούνται από τα τελωνεία, δικαστές, δικηγόροι, διοικητικοί υπάλληλοι φυλακών