Το σχέδιο της κοινής έκθεσης για την απασχόληση (ΚΕΑ), που προβλέπεται στο άρθρο 148 της ΣΛΕΕ, αποτελεί μέρος της ετήσιας επισκόπησης της ανάπτυξης (ΕΕΑ), με την οποία δρομολογείται το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο του 2015. H ΚΕΑ, που αποτελεί βασικό στοιχείο της ενισχυμένης οικονομικής καθοδήγησης, υποστηρίζει τα βασικά μηνύματα σχετικά με την απασχόληση που περιέχονται στην ΕΕΑ. Η ανάλυση που περιέχει η συγκεκριμένη έκθεση βασίζεται στις εξελίξεις σχετικά με την απασχόληση και την κοινωνική κατάσταση στην Ευρώπη· στην εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση[1]· στην εξέταση των εθνικών προγραμμάτων μεταρρύθμισης η οποία οδήγησε στις συστάσεις ανά χώρα (ΣΑΧ), που εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο στις 8 Ιουλίου 2014, και στην αποτίμηση της μέχρι σήμερα εφαρμογής τους.

Η απασχόληση και η κοινωνική κατάσταση εξακολουθούν να αποτελούν πηγή ανησυχίας

Δυο είναι οι βασικές επισημάνσεις των φθινοπωρινών οικονομικών προβλέψεων της Επιτροπής: βραδείς ρυθμοί ανάπτυξης και υψηλή αλλά σχετικά σταθερή ανεργία (24,6 εκατομμύρια άνεργοι). Εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών, ειδικά στην ευρωζώνη. Ακόμη και σε οικονομίες με συγκριτικά καλές επιδόσεις η ανεργία αποκτά διαρθρωτικό χαρακτήρα, όπως προκύπτει από τον αυξανόμενο αριθμό των μακροχρόνια ανέργων.

Είναι απαραίτητο να συνεχιστούν οι μεταρρυθμίσεις που στηρίζουν τις αγορές εργασίας που λειτουργούν εύρυθμα

Αρκετά κράτη μέλη προέβησαν σε μεταρρυθμίσεις σύμφωνα με τις συστάσεις ανά χώρα. Είναι ήδη ορατά ορισμένα θετικά αποτελέσματα, όπως για παράδειγμα στα αυξανόμενα ποσοστά απασχόλησης. Ωστόσο, απαιτούνται περισσότερες επενδύσεις για την τόνωση της ανάπτυξης και τη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας.

Όσον αφορά την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων, τα κράτη μέλη σημείωσαν πρόοδο στην κατεύθυνση της υλοποίησης των εγγυήσεων για τη νεολαία. Θα πρέπει να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες και να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, στις προσαρμοσμένες στις εκάστοτε ανάγκες ενεργητικές παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας καθώς και στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν την ύπαρξη ευνοϊκού περιβάλλοντος για τις εταιρείες, ώστε να μπορούν να προσφέρουν περιόδους μαθητείας διευκολύνοντας κατά τον τρόπο αυτό τη μετάβαση από την εκπαίδευση στην εργασία.

Οι επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης θα αυξήσουν την παραγωγικότητα

Ορισμένα κράτη μέλη ασχολήθηκαν με τη θέσπιση μέτρων που αποσκοπούν στη βελτίωση της προσφοράς δεξιοτήτων και στην προώθηση της εκπαίδευσης των ενηλίκων. Μερικές χώρες έλαβαν μέτρα για τη βελτίωση του συστήματος της πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ άλλες προσάρμοσαν τη συνολική εκπαιδευτική τους στρατηγική.  Τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεχίσουν τη μεταρρύθμιση των συστημάτων τους στον τομέα της επαγγελματικής επιμόρφωσης και κατάρτισης με γνώμονα τις ταχέως μεταβαλλόμενες ανάγκες σε δεξιότητες.

Τα φορολογικά συστήματα και τα συστήματα παροχών θα πρέπει να στηρίζουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας

Τα προγράμματα παροχών ανεργίας θα πρέπει να συνδέονται καλύτερα με μέτρα ενεργοποίησης και στήριξης. Απαιτούνται περαιτέρω ενέργειες για την αύξηση της ένταξης των μακροχρόνια ανέργων στην αγορά εργασίας. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεχίσουν, ή σε ορισμένες περιπτώσεις να επισπεύσουν, τα μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος του κατακερματισμού των αγορών μέσω της απλούστευσης του εργατικού δικαίου.

Έχουν ξεκινήσει μεταρρυθμίσεις των φορολογικών συστημάτων προκειμένου να μειωθούν οι παράγοντες που αποτρέπουν τους ανέργους να δεχθούν μια θέση εργασίας και –ταυτόχρονα- να μειωθεί η φορολόγηση της εργασίας ώστε να μπορούν οι εταιρείες να (επανα-) προσλαμβάνουν νέους και μακροχρόνια ανέργους. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν επεξεργαστεί μηχανισμούς καθορισμού των μισθών για την καλύτερη ευθυγράμμιση της εξέλιξης των μισθών με την παραγωγικότητα και τη στήριξη του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, με ιδιαίτερη έμφαση στους κατώτατους μισθούς. Μερικά κράτη μέλη διερεύνησαν τρόπους για τη δημιουργία θέσεων εργασίας μέσω (προσωρινών) προσλήψεων και επιδοτήσεων μισθών και κοινωνικών εισφορών με στόχο νέες προσλήψεις.

Εκσυγχρονισμός των συστημάτων κοινωνικής προστασίας

Τα συστήματα κοινωνικής προστασίας έχουν αποτελέσει αντικείμενο μεταρρυθμίσεων. Το όριο συνταξιοδότησης αυξάνεται και οι διαφορές μεταξύ των δυο φύλων όσον αφορά την ηλικία συνταξιοδότησης αμβλύνονται. Ορισμένα κράτη μέλη προσφέρουν τη δυνατότητα στους εργαζομένους να παρατείνουν τον επαγγελματικό βίο τους και να βελτιώσουν τα συνταξιοδοτικά τους δικαιώματα αναβάλλοντας τη συνταξιοδότησή τους. Τα συστήματα κοινωνικής προστασίας δραστηριοποιούν όσους είναι σε θέση να ενταχθούν στην αγορά εργασίας, μεριμνούν για όσους είναι περισσότερο αποκλεισμένοι από την αγορά εργασίας και προστατεύουν τα άτομα από διάφορους κινδύνους στη διάρκεια της ζωής τους.

Τα κράτη μέλη εντείνουν τις προσπάθειές τους για την καλύτερη στόχευση εκείνων που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας, ιδίως δε τα παιδιά και τους ηλικιωμένους. 

Επιπλέον, με την επανεξέταση των δαπανών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης επιδιώκεται η εξεύρεση τρόπων για την αύξηση της αποτελεσματικότητας προς όφελος των πολιτών και η βελτίωση της σχέσης κόστους-ωφέλειας.

1.       ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Η ανεργία μειώνεται με αργούς ρυθμούς, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα στην ΕΕ των 28. Ενώ στο διάστημα μεταξύ 2004 και 2008 το ποσοστό ανεργίας είχε μειωθεί κατά περισσότερο από 2 ποσοστιαίες μονάδες, η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση προκάλεσε σοβαρή επιδείνωση (διάγραμμα 1). Από το 2008 έως το 2013, το (προσαρμοσμένο σε εποχικές διακυμάνσεις) ποσοστό ανεργίας στην ΕΕ των 28 αυξήθηκε από 7,0 % σε 10,8 %. Σύμφωνα με πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, από τότε, το ποσοστό της ανεργίας μειώθηκε ξανά, φθάνοντας το 10,1% τον Σεπτέμβριο του 2014 (11,5% στην ευρωζώνη). Πρόκειται για το χαμηλότερο επίπεδο που σημειώθηκε από τον Φεβρουάριο του 2012 και παραμένει αμετάβλητο από τον Αύγουστο του 2014. Το ποσοστό αυτό σε απόλυτους αριθμούς ισοδυναμεί με 24,6 εκατομμύρια ανέργους, από τα 26,4 εκατομμύρια ανέργους που ήταν ένα έτος νωρίτερα. Από την εξέταση των εξελίξεων που σημειώθηκαν με την πάροδο του χρόνου σε διαφορετικές ομάδες της αγοράς εργασίας, διαπιστώνεται ότι το ποσοστό της ανεργίας μεταξύ των νέων υπερβαίνει διαρθρωτικά τον μέσο όρο και ότι επηρεάζεται επίσης περισσότερο από τον οικονομικό κύκλο. Τα ποσοστά ανεργίας για τα άτομα με χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης είναι επίσης διαρθρωτικά υψηλότερα.[2] Οι μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενοι έχουν μάλλον χαμηλά ποσοστά ανεργίας, όμως κατά κανόνα αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες να ξαναβρούν απασχόληση αν απολυθούν. Τα ποσοστά ανεργίας για τους άνδρες και τις γυναίκες είναι σχεδόν παρόμοια από το 2009.

Διάγραμμα 1: Εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας μεταξύ 2004 και 2013 στην ΕΕ των 28 (ετήσια δεδομένα), σύνολο, νέοι, εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας, άτομα με χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης και γυναίκες        Πηγή: Eurostat

Η κατάσταση όσον αφορά την ανεργία στην ΕΕ εξακολουθεί να παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις, έχει όμως σταθεροποιηθεί. Τον Σεπτέμβριο του 2014 τα ποσοστά απασχόλησης κυμάνθηκαν από 5,0% στη Γερμανία και 5,1% στην Αυστρία έως 24,0% στην Ισπανία και 26,4% (στοιχεία Ιουλίου) στην Ελλάδα. Το προηγούμενο έτος η ανεργία μειώθηκε σε 21 κράτη μέλη, ενώ παρέμεινε σταθερή σε ένα και αυξήθηκε σε άλλα έξι. Οι μεγαλύτερες μειώσεις καταγράφηκαν στην Ισπανία, στην Κροατία, στην Ουγγαρία και στην Πορτογαλία. Περαιτέρω αύξηση σημειώθηκε σε έξι κράτη μέλη (Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Λιθουανία, Αυστρία και Φινλανδία). 

Η μακροχρόνια ανεργία εξακολουθεί να αυξάνεται. Από το 2010 έως το 2013, το ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας στην ΕΕ των 28 αυξήθηκε από 3,9 % σε 5,1 %. Οι πλέον αρνητικές εξελίξεις σημειώθηκαν στην Ελλάδα και στην Ισπανία και σε κάπως μικρότερο βαθμό στην Κύπρο, ενώ στις τρεις χώρες της Βαλτικής καταγράφηκαν σημαντικές βελτιώσεις. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, η μακροχρόνια ανεργία ως ποσοστό της συνολικής ανεργίας αυξήθηκε από 45,3 % σε 48,7 % στην ΕΕ των 28 (47,5 % και 51,5 % για την ευρωζώνη).

Η μακροχρόνια ανεργία πλήττει τους άνδρες, τους νέους και τους εργαζόμενους με χαμηλή ειδίκευση περισσότερο από άλλες ομάδες της αγοράς εργασίας, ιδίως δε όσους δραστηριοποιούνται σε φθίνουσας σημασίας επαγγέλματα και τομείς. Η συνολική κατάσταση της οικονομίας εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει τις αλλαγές στα επίπεδα της μακροχρόνιας ανεργίας και στον αριθμό εκείνων που εισέρχονται ή εξέρχονται από αυτήν την κατηγορία, αλλά υπάρχουν και άλλες σημαντικές παράμετροι σε εθνικό επίπεδο, αφού ορισμένες χώρες (όπως η Φινλανδία, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία) επιτυγχάνουν υψηλά ποσοστά επανένταξης στην απασχόληση σε αντίθεση με άλλες, όπως η Βουλγαρία, η Ελλάδα και η Σλοβακία. Κατά κανόνα ο ένας στους πέντε από τους μακροχρόνια ανέργους στην ΕΕ δεν έχει εργαστεί ποτέ, και τρεις από τους τέσσερις είναι νέοι κάτω των 35 ετών, γεγονός που δημιουργεί κινδύνους περιθωριοποίησης.[3]

Διάγραμμα 2: Ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας σε % ενεργού πληθυσμού, στην ΕΕ-28 και στα κράτη μέλη, το 2010 και 2013         Πηγή: Eurostat

Η ανεργία των νέων παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα, αλλά υπάρχουν σημάδια βελτίωσης. Τον Σεπτέμβριο του 2014 το ποσοστό ανεργίας των νέων (15-24 ετών) στην ΕΕ των 28 μειώθηκε σε 21,6%, δηλαδή κατά 1,9 ποσοστιαίες μονάδες πιο κάτω από το προηγούμενο έτος. Υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών, με τα σχετικά ποσοστά να κυμαίνονται από 7,6 % στη Γερμανία και 9,1 % στην Αυστρία έως 50,7% (στοιχεία Ιουλίου 2014) στην Ελλάδα και 53,7 % στην Ισπανία. Τους τελευταίους μήνες η απόκλιση σταμάτησε να αυξάνεται, αλλά εξακολουθεί να είναι μεγάλη.

Tο ποσοστό των νέων (15-24 ετών) που δεν εργάζονται, δεν σπουδάζουν ή δεν παρακολουθούν μαθήματα επαγγελματικής κατάρτισης (ΕΕΑΚ) παραμένει σε υψηλά επίπεδα, παρόλο που σχεδόν το 70% των νέων στην ΕΕ σπούδαζαν κατά το πρώτο τρίμηνο του 2014. Σε πολλά κράτη μέλη τα ποσοστά ΕΕΑΚ, που υπερβαίνουν κατά πολύ τα χαμηλότερα επίπεδα που καταγράφηκαν από το 2008, εξακολουθούν να είναι κοντά στα ανώτατα όρια. Αυτό ισχύει κυρίως για ορισμένα κράτη μέλη που έχουν τα υψηλότερα ποσοστά, όπως η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Κροατία, η Ιταλία και η Ρουμανία. Σχετικά χαμηλά ποσοστά - με τάσεις βελτίωσης -  καταγράφονται στην Αυστρία, στη Γερμανία, στη Δανία, στο Λουξεμβούργο, στις Κάτω Χώρες και στη Σουηδία. Το 2013 στα περισσότερα κράτη μέλη τα επίπεδα παρέμειναν πάνω από το 10%. Τα ποσοστά ΕΕΑΚ είναι κατά τι υψηλότερα για τις γυναίκες από ό,τι για τους άνδρες: το 2013 τα ποσοστά ήταν 13,2 % και 12,7 % αντίστοιχα (σύνολο 13,0 %). Το φαινόμενο ΕΕΑΚ οφείλεται κυρίως στην αύξηση της ανεργίας των νέων, αλλά και στην αεργία λόγω έλλειψης εκπαίδευσης. Σε ορισμένα κράτη μέλη (Bουλγαρία, Ρουμανία, Ιταλία)  τα ποσοστά αέργων ΕΕΑΚ υπερβαίνουν το 10%.

Τα επίπεδα πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου μειώνονται σταδιακά και πλησιάζουν όλο και περισσότερο τον στόχο  να μειωθούν οι αποχωρήσεις από το σχολείο σε ποσοστό κάτω του 10% έως το 2020. Το ποσοστό της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου (ΠΕΣ) μειώθηκε σε 12,0% το 2013, από 12,7%  που ήταν το προηγούμενο έτος, και το ποσοστό των ανδρών (13,6%) ήταν υψηλότερο από εκείνο των γυναικών (10,2%). Η ΠΕΣ εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα, δεδομένου ότι αφορά περίπου 5 εκατομμύρια άτομα, πάνω από το 40% των οποίων είναι άνεργοι. Το 2013 σε 18 κράτη μέλη, το ποσοστό ήταν χαμηλότερο από τον στόχο του 10% της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Τα υψηλότερα ποσοστά ΠΕΣ καταγράφηκαν στην Ισπανία και στη Mάλτα, όπου ξεπέρασαν το 20%.

Η Ευρώπη οδεύει με ικανοποιητικούς ρυθμούς προς τον στόχο της επίτευξης ποσοστού τουλάχιστον 40% όσον αφορά την ολοκλήρωση των σπουδών στην τριτοβάθμια ή σε ισοδύναμη εκπαίδευση έως το 2020. Το 2013 το ποσοστό ολοκλήρωσης των σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ανήλθε σε 36,9%, αύξηση που αντιστοιχεί σε 1,2 ποσοστιαίες μονάδες έναντι του προηγούμενου έτους. Τα υψηλότερα ποσοστά (άνω του 50%) εντοπίζονται στην Ιρλανδία, στη Λιθουανία και στο Λουξεμβούργο. Στην ΕΕ, το ποσοστό των γυναικών (39,9%) που ολοκληρώνουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι υψηλότερο από εκείνο των ανδρών (31,5%).

Διάγραμμα 3: Ποσοστά ΕΕΑΚ για την ΕΕ-28 και τα κράτη μέλη κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2014 και οι υψηλότερες και χαμηλότερες τιμές από το 2008

Πηγή: Eurostat (ΕΕΔ· δεδομένα χωρίς εποχική προσαρμογή, μέσος όρος 4 τριμήνων έως δεύτερο τρίμηνο του 2014, υπολογισμοί της DG EMPL)

Τα ποσοστά δραστηριότητας «άντεξαν» στα χρόνια της κρίσης στα περισσότερα κράτη μέλη, κυρίως λόγω των αυξημένων ποσοστών δραστηριότητας των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας  (55-64 ετών) και των γυναικών. Μεταξύ του 2008 (1ο τρίμηνο) και του 2014 (1ο τρίμηνο) στην ΕΕ των 28, το ποσοστό δραστηριότητας της ηλικιακής ομάδας 15-64 ετών του πληθυσμού αυξήθηκε από 70,3 % σε 72,0 %, αν και παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις των ποσοστών δραστηριότητας σημειώθηκαν στην Τσεχική Δημοκρατία, στην Ουγγαρία, στη Λιθουανία, στο Λουξεμβούργο, στη Mάλτα και στην Πολωνία, ενώ  οι μεγαλύτερες μειώσεις στη Δανία (που όμως ξεκίνησε από ένα πολύ υψηλό επίπεδο) και στην Iρλανδία. Μολονότι τα ποσοστά δραστηριότητας των γυναικών βελτιώθηκαν με την πάροδο του χρόνου, εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλο χάσμα έναντι των αντίστοιχων ποσοστών των ανδρών: 11,7 ποσοστιαίες μονάδες κατά το πρώτο τρίμηνο του 2014 (τα αντίστοιχα ποσοστά για τους άνδρες και τις γυναίκες ήταν 77,9 % και 66,2 % αντίστοιχα). Οι διαφορές στα ποσοστά δραστηριότητας μεταξύ των δύο φύλων είναι ιδιαίτερα έντονες στην Ελλάδα και στην Ιταλία. Ορισμένες άλλες χώρες όπως η Αυστρία, η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες εμφανίζουν υψηλά ποσοστά δραστηριότητας των γυναικών και χαρακτηρίζονται από υψηλό ποσοστό μερικής απασχόλησης των γυναικών.

Το ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ εξακολουθεί να εμφανίζει αρνητική τάση και θα πρέπει, προκειμένου να επιτευχθεί ο πρωταρχικός στόχος της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για ποσοστό απασχόλησης 75% για τους άνδρες και τις γυναίκες ηλικίας 20-64 ετών, να υπάρξει ισχυρή αντιστροφή της τάσης αυτής.  Από την αρχή της κρίσης το ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ των 28 μειώθηκε κατά 1,5 ποσοστιαίες μονάδες περίπου, δηλαδή από το ανώτατο σημείο που είχε φθάσει το 2008 μειώθηκε σε 68,4% το πρώτο τρίμηνο του 2014. Οι εξελίξεις στα διάφορα κράτη μέλη ακολούθησαν αρκετά διαφορετικές πορείες (διάγραμμα 4). Μεταξύ των πρώτων τριμήνων των ετών 2008 και 2013, η αύξηση της απασχόλησης ήταν ιδιαίτερα αρνητική σε ορισμένες χώρες της Νότιας Ευρώπης, στις χώρες της Βαλτικής, στη Βουλγαρία και στην Ιρλανδία. Σημαντικές αυξήσεις καταγράφηκαν στο Λουξεμβούργο και στη Μάλτα και σε μικρότερο βαθμό στη Γερμανία. Στη διάρκεια του περασμένου έτους οι εξελίξεις ήταν πιο ήπιες, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η απασχόληση και σε ορισμένες χώρες που είχαν κακές επιδόσεις τα προηγούμενα έτη.

Οι εξελίξεις όσον αφορά την απασχόληση δεν κατανέμονται ισότιμα. Ενώ τα ποσοστά απασχόλησης των ανδρών (20-64) έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από 3 ποσοστιαίες μονάδες από το 2008 (από 77,9% το 2008 σε 74 % το 2012), η απασχόληση των γυναικών σημείωσε μόνο οριακή πτώση και μάλιστα αυξήθηκε κατά τι στη διάρκεια του περασμένου έτους (κατά 0,8%). Οι αυξήσεις ήταν αρκετά σημαντικές για τους  εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας (6,2 ποσοστιαίες μονάδες από το πρώτο τρίμηνο του 2008 σε ποσοστό 50,9 % στις αρχές του 2014, με σημαντικές αυξήσεις στο  Bέλγιο, στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Ουγγαρία, στην Ιταλία, στο Λουξεμβούργο, στις Κάτω Χώρες και στην Πολωνία), ιδίως για τις γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (8,4 ποσοστιαίες μονάδες). Όσον αφορά τα επίπεδα εκπαίδευσης,  οι   μειώσεις των θέσεων εργασίας  έπληξαν περισσότερο τους εργαζόμενους με χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης, ενώ η επίπτωση για τους εργαζόμενους με μέσο και υψηλό επίπεδο ειδίκευσης ήταν σχεδόν παρόμοια. Το ποσοστό απασχόλησης των υπηκόων τρίτων χωρών (20-64 ετών) στην ΕΕ των 28, μεταξύ των πρώτων τριμήνων του 2008 και του 2014, μειώθηκε από 62,4 % σε 55,4%. Όσον αφορά τις εξελίξεις της απασχόλησης ανά τομέα, το μερίδιο του τομέα των υπηρεσιών συνεχίζει να αυξάνεται, εις βάρος της απασχόλησης στους διάφορους κλάδους βιομηχανικής παραγωγής και στη γεωργία. Προς το παρόν τα μερίδια είναι περίπου 72,5%, 22,5% και 5%. Παρά το γεγονός ότι τα χρόνια της κρίσης ήταν επιζήμια για τη μόνιμη απασχόληση, τις μεγαλύτερες επιπτώσεις από την προσαρμογή τις υπέστησαν κυρίως οι προσωρινές θέσεις εργασίας (μη ανανέωση). Τέλος, η πλήρης απασχόληση μειώθηκε κατά περίπου 8,1 εκατομμύρια μεταξύ των πρώτων τριμήνων του 2008 και του 2014.  Αντίθετα, κατά τα τελευταία χρόνια οι θέσεις εργασίας μερικής απασχόλησης αυξάνονται σταθερά, με αποτέλεσμα να υπάρχουν 4 εκατομμύρια περισσότεροι  εργαζόμενοι έναντι του πρώτου τριμήνου του 2008.

Διάγραμμα 4: Αύξηση της απασχόλησης (αριθμός απασχολούμενων  ηλικίας 20-64 ετών)  ανά κράτος μέλος Πηγή: Eurostat,  υπολογισμοί της ΓΔ EMPL

Η απασχόληση αναμένεται να σημειώσει μικρή βελτίωση στο μέλλον, κυρίως λόγω της προβλεπόμενης αύξησης του ΑΕΠ. Σε μεσοπρόθεσμη βάση, διάφορες εξελίξεις θα οδηγήσουν σε περαιτέρω αύξηση των θέσεων εργασίας, ιδίως σε ορισμένους τομείς[4]. Η τεχνολογική πρόοδος θα οδηγήσει σε αύξηση των θέσεων εργασίας στον τομέα των ΤΠΕ (έως το 2015 προβλέπεται να ανοίξουν 900.000 νέες θέσεις εργασίας για επαγγελματίες ΤΠΕ) ενώ η γήρανση του πληθυσμού, παρά τις σημερινές και μελλοντικές περικοπές στους προϋπολογισμούς για τη δημόσια υγεία και τις υπηρεσίες που συνδέονται με τον τομέα της υγείας, είναι πιθανό να οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης σε εργαζόμενους στον τομέα της υγείας και των υπηρεσιών που συνδέονται με τον τομέα της υγείας σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο. Επιπλέον, ο οικολογικός προσανατολισμός της οικονομίας μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερες πράσινες θέσεις εργασίας[5]. Σε άλλους τομείς υψηλής τεχνολογίας, όπως ο τομέας των μεταφορών, θα χρειαστεί επίσης να πραγματοποιηθούν σημαντικές προσλήψεις εργατικού δυναμικού με μέσο ή υψηλό επίπεδο ειδίκευσης, για να αντιμετωπιστεί η αύξηση που έχει σημειωθεί στον αεροναυπηγικό τομέα και στον τομέα των μεταφορών επιβατών καθώς και το υψηλό ποσοστό προσωπικού μεγαλύτερης ηλικίας που αναμένεται να αποχωρήσει από τον τομέα των μεταφορών έως το 2020.

Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις θεωρούνται κατά κανόνα μοχλός για την αύξηση της απασχόλησης και, σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, στο διάστημα μεταξύ 2002 και 2010 το  85% των νέων θέσεων εργασίας δημιουργήθηκαν από ΜΜΕ. Απεναντίας, στο διάστημα μεταξύ 2010 και 2013 η απασχόληση στις ΜΜΕ  στην Ένωση μειώθηκε κατά 0,5%. Αν δεν συνυπολογιστεί ο κατασκευαστικός τομέας, που το 2008 απασχολούσε έναν στους επτά εργαζόμενους σε ΜΜΕ, το ποσοστό αυτό παρουσίασε μια μικρή αύξηση κατά 0,3%, αλλά είναι αμελητέο έναντι της αύξησης του 2% που σημειώθηκε μεταξύ των μεγάλων επιχειρήσεων.

Μέχρι σήμερα σε πολλά κράτη μέλη, η διαθεσιμότητα πιστώσεων στον μη χρηματοπιστωτικό τομέα εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, λόγω παραγόντων που συνδέονται με την προσφορά και με τη ζήτηση, όπως η αναδιάρθρωση του τομέα και η απομόχλευση που ήταν επακόλουθο της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Επιπλέον, τα επιτόκια των τραπεζικών δανείων στα ευάλωτα κράτη μέλη εξακολουθούν να είναι υψηλά παρά τις πρόσφατες ενέργειες της ΕΚΤ, κατάσταση που ζημιώνει κυρίως τις ΜΜΕ. Η περιορισμένη πρόσβαση στη χρηματοδότηση είναι επίσης πιθανό να μειώσει τον αριθμό των νέων επιχειρήσεων, γεγονός που προκαλεί ανησυχία, δεδομένου ότι σε επίπεδο ΜΜΕ οι νέες επιχειρήσεις είναι εκείνες που συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση των νέων θέσεων εργασίας. Η απουσία δυναμισμού εκ μέρους των ΜΜΕ όσον αφορά τη δημιουργία απασχόλησης από το 2010 έως σήμερα δείχνει ότι η εξεύρεση κατάλληλων λύσεων στα προβλήματα του χρηματοπιστωτικού τομέα θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην απασχόληση. Οι πολιτικές που στηρίζουν τη δημιουργία επιχειρήσεων επηρεάζουν επίσης σημαντικά την απασχόληση.

Η αγορά εργασίας εξακολουθεί να είναι πολύ κατακερματισμένη σε αρκετά κράτη μέλη. Η απασχόληση των νέων χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά τόσο στην προσωρινή όσο και στη μερική απασχόληση, 42,4 % και 31,9 % (της συνολικής απασχόλησης), αντίστοιχα, το 2014. Συγκριτικά, στο σύνολο του ενεργού πληθυσμού της ΕΕ των 28 το 2012, το ποσοστό της προσωρινής και μερικής απασχόλησης ήταν πολύ χαμηλότερο, σχεδόν 13 % και 19% αντίστοιχα. Οι γυναίκες υπερεκπροσωπούνται σε θέσεις μερικής απασχόλησης. Στο πρώτο τρίμηνο του 2014 το ποσοστό μερικής απασχόλησης ήταν 32% για τις γυναίκες, έναντι 8,3% για τους άνδρες, ενώ τα ποσοστά μερικής απασχόλησης των γυναικών στην Αυστρία, στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στις Κάτω Χώρες και στο Ηνωμένο Βασίλειο ξεπέρασαν το 40%. Στην παρούσα μακροοικονομική συγκυρία, οι θέσεις προσωρινής και μερικής απασχόλησης μπορεί να συμβάλουν, ακούσια σε κάποιο βαθμό[6], στη δημιουργία θέσεων εργασίας, ενώ, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, ενδέχεται να χρησιμεύσουν ως εφαλτήριο για τις συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου και/ή πλήρους απασχόλησης (π.χ. για τους νέους). Ο κατακερματισμός φαίνεται επίσης από τις διαφορές που εξακολουθούν να υπάρχουν στις αμοιβές των δυο φύλων και από τα χαμηλά ποσοστά μετάβασης από λιγότερο σε περισσότερο προστατευμένες συμβατικές μορφές εργασίας.

Η αντιστοίχιση των θέσεων εργασίας στην αγορά εργασίας επιδεινώθηκε σε πολλά κράτη μέλη. Ενώ τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των κενών θέσεων εργασίας παρέμεινε σχετικά σταθερός κατά μέσο όρο, η ανεργία αυξήθηκε, οδηγώντας σε επιδείνωση της αντιστοίχισης των θέσεων εργασίας στην αγορά εργασίας. Η καμπύλη Beveridge (διάγραμμα 5) δείχνει ότι η διαρθρωτική ανεργία αυξήθηκε από τα μέσα του 2011 περίπου[7]. Από την εξέταση των εξελίξεων στα διάφορα κράτη μέλη, φαίνεται ότι η αντιστοίχιση των θέσεων εργασίας στην αγορά εργασίας επιδεινώθηκε στα περισσότερα κράτη μέλη, με αξιοσημείωτη εξαίρεση συγκεκριμένα τη Γερμανία. Αυτή η συνολική αρνητική τάση οφείλεται κυρίως στα αρνητικά σοκ που υπέστη η ζήτηση εργατικού δυναμικού και  στην αυξανόμενη αναντιστοιχία δεξιοτήτων[8], που υποδηλώνει ότι η έλλειψη ευκαιριών στην αγορά εργασίας που συνδέεται με την οικονομική κρίση, δημιουργεί φαινόμενα υστέρησης που πρέπει να αντιμετωπιστούν με επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο και με πιο αποτελεσματική αντιστοίχιση των θέσεων εργασίας.

Διάγραμμα 5: Καμπύλη Beveridge, EΕ-28, 1ο τρίμηνο 2008-1ο τρίμηνο 2014 Πηγή: Eurostat• Σημείωση: Ως ΔΕΕΔ (κάθετος άξονας) νοείται «ο δείκτης έλλειψης εργατικού δυναμικού», που προέρχεται από τα αποτελέσματα έρευνας για τις επιχειρήσεις της ΕΕ (% των μεταποιητικών επιχειρήσεων που θεωρούν την έλλειψη εργατικού δυναμικού παράγοντα περιορισμού της παραγωγής)· Ως ΠΑ νοείται το «ποσοστό ανεργίας».

Ο αυξανόμενος αριθμός των ανέργων κατά τη διάρκεια της κρίσης, το αυξανόμενο ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων και η επακόλουθη μείωση της αποτελεσματικότητας σχετικά με την αντιστοίχιση των θέσεων εργασίας, δημιουργούν σοβαρές προκλήσεις στις ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας (ΕΠΑΕ) και στις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης (ΔΥΑ).

Η κινητικότητα  του εργατικού δυναμικού στο εσωτερικό της ΕΕ παραμένει περιορισμένη, ειδικά αν συγκριθεί με το συνολικό μέγεθος της αγοράς εργασίας της ΕΕ. Ενώ ένας στους τέσσερις πολίτες της ΕΕ δηλώνουν ότι θα εξέταζαν το ενδεχόμενο να εργαστούν σε μια άλλη χώρα της ΕΕ την επόμενη δεκαετία, έως το 2013 μόνο το 3,3% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού κατοικούσε σε άλλο κράτος μέλος. Οι διαφορές μεταξύ των χωρών είναι ωστόσο αρκετά μεγάλες (διάγραμμα 6). Λόγω των σημαντικών διαφορών στα ποσοστά ανεργίας μεταξύ κρατών μελών της ΕΕ, ο αυξανόμενος αριθμός των ατόμων που επιθυμούν να μετακινηθούν σε άλλη χώρα μεταφράστηκε εν μέρει σε αύξηση της κινητικότητας από το 2011, αλλά μόνο σε περιορισμένο βαθμό και όχι όσο θα χρειαζόταν για να λειτουργήσει πραγματικά εξισορροπητικά για την καταπολέμηση των τεράστιων ανισορροπιών στις αγορές εργασίας της ΕΕ.[9]

Διάγραμμα 6: Ποσοστό κινητικότητας  ανά κράτος μέλος και ανά έτη διαμονής, 2013   Πηγή: "Key Features", ΓΔ EMPL Σημειώσεις: Το ποσοστό κινητικότητας αντιστοιχεί στον αριθμό των πολιτών σε ενεργό ηλικία που ζουν σε άλλο κράτος μέλος το 2013, ως ποσοστό του ενεργού πληθυσμού της χώρας της οποίας είναι υπήκοοι. Τα αριθμητικά στοιχεία για τη Μάλτα και τη Σλοβενία είναι πολύ μικρά για να είναι αξιόπιστα. Τα αριθμητικά στοιχεία για την Κύπρο, τη Δανία, την Εσθονία, τη Φινλανδία, το Λουξεμβούργο και τη Σουηδία δεν είναι αξιόπιστα λόγω του μικρού μεγέθους του δείγματος.

Απαιτείται περαιτέρω βελτίωση της προσφοράς δεξιοτήτων. Πολλές εξελίξεις, ιδίως η παγκοσμιοποίηση και οι τεχνολογικές αλλαγές (που έχουν ως επίκεντρο τις δεξιότητες), οδήγησαν σε σταδιακές αλλαγές στη ζήτηση εργατικού δυναμικού. Υπήρξε επίσης αλλαγή στη σχετική σημασία των διαφόρων τύπων δεξιοτήτων, με αποτέλεσμα οι δεξιότητες που σχετίζονται με τον τομέα των ΤΠΕ και τις μη τεχνικές δεξιότητες (soft skills), όπως οι επικοινωνιακές δεξιότητες, να καθίστανται πιο σημαντικές για ένα μεγάλο αριθμό επαγγελμάτων.

Μολονότι με την πάροδο του χρόνου, έχουν αυξηθεί τα μέσα επίπεδα εκπαίδευσης, οι δεξιότητες που διαθέτουν οι εργαζόμενοι δεν εξελίχθηκαν ανάλογα με τη ζήτηση δεξιοτήτων. Λόγω των αλλαγών που σημειώθηκαν στη σχετική ζήτηση και προσφορά δεξιοτήτων, οι εργαζόμενοι με υψηλό επίπεδο ειδίκευσης έχουν περισσότερες ευκαιρίες να βρουν απασχόληση από ό,τι οι εργαζόμενοι με μέσο και χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης. Οι προβλέψεις για την αγορά εργασίας επιβεβαιώνουν την εν λόγω τάση και για τα επόμενα χρόνια[10].

Το αναπτυξιακό δυναμικό και η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης απειλούνται από διαρθρωτικές αδυναμίες στη δεξαμενή δεξιοτήτων της. Σύμφωνα με  πρόσφατα στοιχεία[11] περίπου το 20% του ενεργού πληθυσμού έχουν μόνο πολύ χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων, και σε ορισμένες χώρες (Ισπανία και Ιταλία) το ποσοστό αυτό είναι ακόμη υψηλότερο. Μόνο λίγες χώρες  (Εσθονία, Φινλανδία, Κάτω Χώρες, Σουηδία) διαθέτουν υψηλό ποσοστό ατόμων με πολύ καλό επίπεδο δεξιοτήτων, ενώ οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν προσεγγίζουν τα επίπεδα των χωρών με κορυφαίες επιδόσεις εκτός Ευρώπης (όπως η Ιαπωνία ή η Αυστραλία). Τα στοιχεία για τις κρατικές δαπάνες επιβεβαιώνουν τον αυξανόμενο κίνδυνο επενδυτικών κενών σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Η Ευρώπη δεν πραγματοποιεί αποτελεσματικές επενδύσεις στην εκπαίδευση και στην απόκτηση δεξιοτήτων, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο την ανταγωνιστική της θέση σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο, καθώς και την απασχολησιμότητα του εργατικού της δυναμικού. Δεκαεννέα κράτη μέλη έχουν μειώσει τις δαπάνες για την εκπαίδευση σε απόλυτους όρους και 14 κράτη μέλη έχουν μειώσει το σχετικό ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύουν στην εκπαίδευση.

Η εξέλιξη των μισθών έχει αρχίσει να καλύπτει τις ανάγκες επανεξισορρόπησης. Την περίοδο πριν ξεσπάσει η κρίση, σε πολλά κράτη  μέλη σημειώθηκε σημαντική αύξηση του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους εργασίας, κυρίως δε στη Λετονία, στη Ρουμανία και σε μικρότερο βαθμό στην Εσθονία, στη Λιθουανία, στη Βουλγαρία και στην Ιρλανδία (διάγραμμα 7). Σε απάντηση στην κρίση, από το 2009 και ύστερα η εξέλιξη του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους  εργασίας  στις εν λόγω χώρες ήταν πολύ πιο συγκρατημένη, με εξαίρεση τη Βουλγαρία, ενώ στην Ιρλανδία, τη Λιθουανία και τη Λετονία ήταν αρνητική και μόλις λίγο πάνω από το μηδέν στη Ρουμανία. Το ονομαστικό ανά μονάδα κόστος εργασίας μειώθηκε και στην Ελλάδα και στην Ισπανία μετά την κρίση, ύστερα από τις αυξήσεις που σημειώθηκαν τα προηγούμενα χρόνια. Η εικόνα της Γερμανίας είναι διαφορετική, επειδή πρόκειται για το μοναδικό κράτος μέλος στο οποίο το ονομαστικό ανά μονάδα κόστος εργασίας μειώθηκε (αν και λίγο) προ κρίσης, και αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια. Συγκρατημένη εξέλιξη του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους εργασίας (πιο έντονη προ κρίσης) καταγράφηκε και στο Βέλγιο, στη Σουηδία, στις Κάτω Χώρες, στην Αυστρία και στη Φινλανδία συγκεκριμένα. Η αντιστροφή της υπάρχουσας κατάστασης στα «προβληματικά» κράτη μέλη, αφενός, και στις χώρες με «πλεόνασμα», αφετέρου, ήταν παράγοντες που στήριξαν την εξωτερική επανεξισορρόπηση, που ήταν αναγκαία ειδικά εντός της ευρωζώνης. Είναι σημαντικό η εξέλιξη των μισθών να συνεχίσει να είναι συνεπής με την ανάγκη προσαρμογής των εξωτερικών ανισορροπιών και μείωσης της ανεργίας και να συμβαδίσει με τα κέρδη της παραγωγικότητας σε μακροπρόθεσμο επίπεδο. Εφόσον συνεχιστεί η κατάσταση αυτή, οι πρόσφατες αυξήσεις των μισθών στις χώρες με πλεόνασμα ενδέχεται να ενισχύσουν γενικά τη συνολική ανεπαρκή ζήτηση.[12]

Διάγραμμα 7: Εξέλιξη του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους εργασίας στην ΕΕ των 28, μέσες σε ετήσια βάση αλλαγές, 2003-2008 και 2009-2013.  Πηγή: Eurostat,   υπολογισμοί της ΓΔ EMPL·

Η μείωση του ανά μονάδα κόστους εργασίας και η συγκράτηση των μισθών συνέβαλαν μόνο με αργούς ρυθμούς και ανεπαρκώς στη μείωση των τιμών. Αυτή η ανεπαρκής μετακύλιση μπορεί, εν μέρει, να εξηγηθεί από την ταυτόχρονη αύξηση των έμμεσων φόρων και των διοικητικά καθοριζόμενων τιμών λόγω της δημοσιονομικής εξυγίανσης.[13] Οι μειώσεις του ονομαστικού ανά μονάδα κόστους εργασίας σε συνδυασμό με τις ανελαστικές τιμές είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθούν τα ποσοστά εισοδήματος από την εργασία σε διάφορα κράτη μέλη, ιδίως στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Ιρλανδία και στην Πορτογαλία. Η απορρέουσα αύξηση των περιθωρίων κέρδους δεν έχει συνοδευτεί πλήρως από αύξηση των επενδύσεων.

Η φορολογική επιβάρυνση παραμένει υψηλή σε πολλά κράτη μέλη. Η υψηλή και σε ορισμένες περιπτώσεις αυξανόμενη φορολογική επιβάρυνση, ιδίως για τους χαμηλόμισθους ή για όσους συνεισφέρουν δεύτερο εισόδημα σε ένα νοικοκυριό, εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα για ένα σημαντικό αριθμό κρατών μελών. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των χαμηλόμισθων (67% του μέσου μισθού), η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης στο διάστημα 2008 και 2010 στις περισσότερες χώρες ακολουθήθηκε από αύξηση κατά τη διάρκεια των επόμενων τριών ετών σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη. Τα επίπεδα του 2013 κυμάνθηκαν από 20% ή και λιγότερο στη Μάλτα (2012) και στην Ιρλανδία, έως πάνω από 45% στο Bέλγιο, στη Γερμανία, στη Γαλλία και στην Ουγγαρία.

Οι αλλαγές στη συνολική φορολογική επιβάρυνση προκλήθηκαν κυρίως από τον ΦΕΦΠ (Φόρο Εισοδήματος Φυσικών Προσώπων), όπου διαπιστώθηκαν αυξήσεις σε 15 από 21 κράτη μέλη (διάγραμμα 8). Οι αυξήσεις του ΦΕΦΠ (τουλάχιστον για το συγκεκριμένο είδος νοικοκυριού και σε ποσοστό 67% του μέσου μισθού) ήταν ιδιαίτερα υψηλές στην περίπτωση της Πορτογαλίας και τη Ουγγαρίας, ενώ σημειώθηκε αρκετά σημαντική μείωση του ΦΕΦΠ στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ελλάδα. Αν συνυπολογιστούν το ΦΕΦΠ και οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης των εργαζομένων, η επιβάρυνση των μισθωτών αυξήθηκε σε 10 κράτη μέλη, ενώ στην περίπτωση των εργοδοτών οι αυξήσεις των φορολογικών επιβαρύνσεων ήταν πιο περιορισμένες (σε 3 χώρες αυξήθηκαν οι φορολογικές επιβαρύνσεις). Συνολικά, το επίπεδο των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης των εργοδοτών έχει παραμείνει σχετικά σταθερό στα περισσότερα κράτη μέλη, με λίγες εξαιρέσεις: στην Πολωνία και στη Σλοβακία καταγράφηκαν σχετικά μεγάλες αυξήσεις, ενώ ταυτόχρονα το επίπεδο μειώθηκε αισθητά στη Γαλλία.

Διάγραμμα 8: Μεταβολή μεταξύ 2011 και 2013 της συνολικής φορολογικής επιβάρυνσης κατά συνιστώσα (67% του μέσου μισθού, άγαμοι εργαζόμενοι, άνευ τέκνου) Πηγή: Βάση δεδομένων της Eυρωπαϊκής Επιτροπής-ΟΟΣΑ σχετικά με φόρους και παροχές · Σημείωση: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για χώρες που δεν συμμετέχουν στον ΟΟΣΑ (Βουλγαρία, Κύπρος, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα και Ρουμανία).

Η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας αποτελεί πρόκληση σε ορισμένα κράτη μέλη. Η αδήλωτη εργασία αφορά πληθώρα δραστηριοτήτων και εκτείνεται από την αδήλωτη εργασία σε νόμιμες επιχειρήσεις έως την παράνομη εργασία από αυτοαπασχολούμενους, δεν περιλαμβάνει όμως όσους συμμετέχουν στην παράνομη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών.  Η αδήλωτη εργασία έχει ορισμένες αρνητικές πτυχές Από μακροοικονομική άποψη, μειώνει τα φορολογικά έσοδα (φόρος εισοδήματος και ΦΠΑ) και υπονομεύει τη χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Από μικροοικονομική άποψη, η αδήλωτη εργασία και άλλες άτυπες μορφές απασχόλησης, όπως η ψευδοαυταπασχόληση, τείνουν να στρεβλώνουν τον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ των εταιρειών, διευκολύνοντας το κοινωνικό ντάμπινγκ και αναστέλλοντας τη δημιουργία κανονικής απασχόλησης με πλήρη κοινωνική προστασία. Προκαλεί επίσης παραγωγική ανεπάρκεια, δεδομένου ότι οι άτυπες επιχειρήσεις αποφεύγουν κατά κανόνα να προσφεύγουν σε επίσημες υπηρεσίες και επίσημες εισροές (π.χ. πίστωση) και δεν αναπτύσσονται περαιτέρω. Αν και δεν είναι άμεσα διαθέσιμα απολύτως αξιόπιστα στοιχεία σχετικά με την έκταση της παραοικονομίας και της αδήλωτης εργασίας, ανεπεξέργαστα στοιχεία καταδεικνύουν ότι το ζήτημα αυτό αποτελεί πρόκληση σε ορισμένα κράτη μέλη[14]. Επιπλέον, η έκταση της αδήλωτης εργασίας μπορεί να αυξηθεί λόγω διαφόρων κοινωνικοοικονομικών τάσεων, όπως η τομεακή ανακατονομή και διεθνοποίηση της οικονομίας, η μείωση των πρότυπων μορφών εργασίας και τα κοινωνικά προβλήματα σε ορισμένα κράτη μέλη.

Ενώ οι οικονομικές εξελίξεις κατά κανόνα επηρεάζουν τα διάφορα τμήματα του πληθυσμού κατά διαφορετικούς τρόπους, τα επίπεδα της ανισότητας αυξήθηκαν σε πολλά κράτη μέλη. Ενώ κατά μέσο όρο ο λόγος πεμπτημορίων εισοδήματος S80/S20 [15] παρέμεινε σταθερός κατά μέσο όρο στην ΕΕ στο διάστημα μεταξύ 2008 και 2013, παρατηρείται ευρύς κατακερματισμός και αυξανόμενη απόκλιση των ανισοτήτων μεταξύ κρατών μελών  (διάγραμμα 9). Η ανισότητα έχει αυξηθεί στα περισσότερα από τα κράτη μέλη της Νότιας Ευρώπης (Ισπανία, Eλλάδα, Iταλία, Κύπρος), καθώς και στην Κροατία, την Eσθονία, τη Δανία, την Ουγγαρία και σε μικρότερο βαθμό στην Ιρλανδία και στην Αυστρία. Παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις, η ανισότητα εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία στη Βουλγαρία, στην Ελλάδα, στη Λετονία, στη Ρουμανία, στην Ισπανία και στη Λιθουανία (βλέπε επίσης διάγραμμα V στο κεφάλαιο 3).

Διάγραμμα 9: Ανισότητα κατανομής εισοδήματος (S80/S20 λόγος πεμπτημορίων εισοδήματος), 2008-2012    Πηγή: Eurostat, (EΕ-SILC) 2013. με αναφορά στο εισοδηματικό έτος 2012. Σημείωση: * - δεδομένα 2011 (δεν είναι ακόμη διαθέσιμα δεδομένα για το 2012 για το Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ιρλανδία, την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ουγγαρία, το Λουξεμβούργο, τις Κάτω Χώρες, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία, τη Σουηδία, το ΗΒ).  

Το ποσοστό των ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού αυξήθηκε σημαντικά, και οι διαφορές μεταξύ κρατών μελών αυξάνονται. Από την αρχή της κρίσης το 2008 έως το 2012, ο αριθμός των Ευρωπαίων που αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού αυξήθηκε στον ανησυχητικό αριθμό των 8,7 εκατομμυρίων (με εξαίρεση την Κροατία), που αντιστοιχούσε στο 25,1% του πληθυσμού της ΕΕ των 28 το 2012 (διάγραμμα 10).

Διάγραμμα 10: Εξέλιξη στο ποσοστό του πληθυσμού που διατρέχει κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) 2008-2012   Πηγή: Eurostat, Στατιστικές της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EΕ-SILC) 2013. με αναφορά στο εισοδηματικό έτος 2012.  Σημείωση: * - δεδομένα 2011 (δεν υπάρχουν δεδομένα για το 2012 για το Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ιρλανδία, την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ουγγαρία, το Λουξεμβούργο, τις Κάτω Χώρες, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία, τη Σουηδία, το ΗΒ). 

Η εξέλιξη των επιπέδων φτώχειας ποικίλλει αισθητά ανάλογα με τις ηλικιακές ομάδες. Συνολικά, ο ενεργός πληθυσμός υπέστη τις μεγαλύτερες συνέπειες της κρίσης (διάγραμμα 11 επίσης διάγραμμα IV στο κεφάλαιο 3), κυρίως λόγω της αύξησης των επιπέδων ανεργίας ή  των νοικοκυριών με χαμηλή ένταση εργασίας και της φτώχειας «εντός της εργασίας». Το 2012, περίπου 50 εκατομμύρια άτομα σε ενεργό ηλικία ζούσαν με λιγότερο από το 60% του εθνικού διάμεσου ισοδύναμου εισοδήματος στην ΕΕ των 28 και 31,8 εκατομμύρια (έναντι 31,5 το 2013) αντιμετώπιζαν σοβαρές στερήσεις σε υλικά αγαθά. Το 10,9% του πληθυσμού ηλικίας 18-59 ετών ζούσε σε νοικοκυριό χωρίς κανέναν απασχολούμενο το 2012.

Διάγραμμα 11: Εξέλιξη των ποσοστών κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) από το 2005 στην ΕΕ των 28, όσον αφορά τον συνολικό πληθυσμό, τα παιδιά, τον ενεργό πληθυσμό και τους ηλικιωμένους      

Πηγή: Eurostat, EU-SILC. Σημείωση. Μέσος όρος ΕΕ-27 για την περίοδο 2005-2009· Μέσος όρος ΕΕ-28 για την περίοδο 2010-2012· Τα δεδομένα SILC 2103 δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.

Τα ηλικιωμένα άτομα (65+) έχουν θιγεί σχετικά λιγότερο, καθώς ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού που διατρέχουν μειώθηκε στα περισσότερα κράτη μέλη:  οι  γυναίκες εξακολουθούν να είναι πιο ευάλωτες στη φτώχεια των ηλικιωμένων από ό,τι οι άνδρες. Ωστόσο, αυτές οι σχετικές βελτιώσεις δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα κάποια αλλαγή στην κατάσταση του πραγματικού εισοδήματος των ηλικιωμένων ατόμων, αλλά οφείλονται κυρίως στο γεγονός ότι οι συντάξεις έχουν παραμείνει σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητες, ενώ τα εισοδηματικά επίπεδα του ενεργού πληθυσμού έχουν μείνει στάσιμα ή έχουν μειωθεί.

Από το 2008 τα παιδιά αντιμετωπίζουν αυξανόμενο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς η κατάσταση των γονιών τους (επί το πλείστον σε ενεργό ηλικία) έχει επιδεινωθεί. Η κατάσταση αυτή αφορά περισσότερα από 20 κράτη μέλη έναντι του 2008, με τα μονογονικά νοικοκυριά να αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού (EΕ των 28: 47,8% το 2012), ποσοστό διπλάσιο από εκείνο των οικογενειών με δύο ενήλικες (24,4%). Παρατηρείται ότι ο σημαντικά υψηλότερος κίνδυνος φτώχειας μεταξύ των μονογονικών νοικοκυριών υπάρχει σε όλα τα κράτη μέλη και κυμαίνεται από 35% στη Σλοβενία, τη Φινλανδία και τη  Δανία έως 78% στη Βουλγαρία. Ομοίως, οι οικογένειες με τρία ή περισσότερα παιδιά αντιμετωπίζουν σημαντικά υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (ΕΕ των 28: 30,9%) σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό. Οι άνδρες που βρίσκονται σε ενεργό ηλικία έχουν πληγεί πιο άμεσα από την επιδείνωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας κατά την περίοδο της κρίσης. Ωστόσο, οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο (συνεχιζόμενης) φτώχειας ή αποκλεισμού από τους άνδρες, λόγω των περιόδων αδράνειας για λόγους υγείας και της (οικειοθελούς ή μη οικειοθελούς) μερικής απασχόλησης.

Ο κίνδυνος φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού το 2012 ήταν πολύ υψηλότερος (48,9 %) για τους υπηκόους τρίτων χωρών (ηλικίας 18-64 ετών) από ό,τι για τους ημεδαπούς (24,3 %)· αύξηση που υπερβαίνει τις 3 ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ 2012 και 2013.

Στην ΕΕ κατά μέσο όρο, η ανάπτυξη του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών (ΑΔΕΝ) βελτιώθηκε σε πραγματικούς όρους μέχρι το τέλος του 2013, έπειτα από σχεδόν τέσσερα έτη αδιάκοπης μείωσης (βλ. και το κεφάλαιο 3 για λεπτομερέστερη ανάλυση της ανάπτυξης του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών). Ο λόγος της βελτίωσης αυτής ήταν η αύξηση των εσόδων της αγοράς (αποζημίωση υπαλλήλων, αποζημίωση αυτοαπασχολούμενων και εισοδήματα από ακίνητη ιδιοκτησία), σε συνδυασμό με την αύξηση των κοινωνικών παροχών που μεταφέρθηκαν στα νοικοκυριά[16]. Μένει να αποδειχθεί αν η βελτίωση του 2013 θα διατηρηθεί, καθώς η δημιουργία θέσεων απασχόλησης εξακολουθεί να είναι υποτονική, ο αντίκτυπος των συστημάτων φορολογικών ελαφρύνσεων περιορισμένος και τα πιο πρόσφατα στοιχεία του 2014 δείχνουν περαιτέρω πτώση (διάγραμμα 12).

Διάγραμμα 12: Συμβολή επιμέρους στοιχείων στην εξέλιξη του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών (ΑΔΕΝ)

Πηγή: Eurostat - Τομεακοί λογαριασμοί

Οι επιπτώσεις της κατανομής των αλλαγών στα συστήματα φόρων και παροχών κατά τα τελευταία έτη διέφεραν σημαντικά μεταξύ των χωρών[17]. Ανάλογα με τον σχεδιασμό τους, οι αλλαγές στα συστήματα φόρων και παροχών επηρέασαν με διαφορετικό τρόπο τα νοικοκυριά με υψηλό και χαμηλό εισόδημα. Σε μερικές χώρες, οι αρνητικές επιπτώσεις άσκησαν επιπλέον πιέσεις στο βιοτικό επίπεδο, ιδίως σε νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα. Άλλα κράτη μέλη, εστιάζοντας πιο προσεκτικά στο κατανεμητικό προφίλ των αλλαγών τους στα συστήματα φόρων και παροχών, κατάφεραν να αποτρέψουν δυσανάλογο πλήγμα των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα. Οι εν λόγω διαφορές των επιπτώσεων κατανομής σημειώθηκαν ανεξάρτητα από τις διαφορές στο συνολικό μέγεθος των προσαρμογών.

Συνολικά, έπειτα από μια κορύφωση το 2009, τα ποσοστά αύξησης των κοινωνικών δαπανών είναι αρνητικά από το 2011 και εξής. Κατά την αρχική φάση της κρίσης (μέχρι το 2009), η αύξηση των κοινωνικών δαπανών προήλθε κυρίως από τις δαπάνες της ανεργίας, αλλά και, σε μικρότερο βαθμό, από άλλες λειτουργίες (ιδίως τις συντάξεις και την υγεία). Η αύξηση των κοινωνικών δαπανών αποδυναμώθηκε το 2010, γεγονός που αντικατοπτρίζει έναν συνδυασμό της λήξης μέτρων παροχής δημοσιονομικών κινήτρων και την τυπική οδό της σταδιακής κατάργησης της αυτόματης σταθεροποίησης στις χώρες όπου παρατηρείται ανάκαμψη. Από το 2011, οι κοινωνικές δαπάνες, ιδίως με παροχές σε είδος και υπηρεσίες, μειώθηκαν, παρά την περαιτέρω επιδείνωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών (διάγραμμα 13)[18].

Διάγραμμα 13: Συμβολή στην αύξηση των πραγματικών δημόσιων κοινωνικών δαπανών στην ΕΕ σε παροχές σε μετρητά και σε είδος (2001 - 2012)               Πηγή: Εθνικοί λογαριασμοί, υπολογισμοί της ΓΔ EMPL

Η δομή των δαπανών κοινωνικής προστασίας έχει επίσης τροποποιηθεί από την κρίση. Μεταξύ του 2007 και του 2011, οι (πραγματικές) δαπάνες κοινωνικής προστασίας ανά κάτοικο αυξήθηκαν κατά 8 τοις εκατό στην ΕΕ των 27 (Διάγραμμα 14). Οι μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν στους τομείς των συντάξεων (η αύξηση των παροχών προς ηλικιωμένους και επιζώντες αντιπροσωπεύει το 44 % της συνολικής αύξησης) και της υγείας και αναπηρίας (32 %). Ως εκ τούτου, οι διαφορές μεταξύ των κρατών μελών είναι σημαντικές, καθώς μεταξύ των ετών 2007-2011 η αύξηση των συνολικών δαπανών κοινωνικής προστασίας ανά κάτοικο ήταν κάτω του 5 % σε τέσσερα κράτη μέλη, ενώ οι αυξήσεις υπερέβησαν το 15 % σε επτά κράτη μέλη.

Διάγραμμα 14: Μεταβολές στις δαπάνες κοινωνικής προστασίας ανά κάτοικο μεταξύ 2007-2011· ανά λειτουργία κοινωνικής προστασίας         Σημείωση: συμβολή ανά λειτουργία στη συνολική αύξηση των κοινωνικών δαπανών (ανά κάτοικο σε σταθερές τιμές 2005)· Πηγή: ΕΣΣΚΟΠ

Σε ορισμένα κράτη μέλη, τα άτομα με χαμηλό εισόδημα και σε ευάλωτη κατάσταση συνέχισαν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Ενώ κατά το διάστημα 2008 έως 2012 για την ΕΕ των 27 συνολικά το ποσοστό των ατόμων στην κοόρτη φτωχότερων εισοδημάτων που ανέφεραν μη καλυπτόμενες ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης παρουσίασε μέτρια αύξηση, καταγράφηκαν σημαντικές αυξήσεις σε χώρες όπως η Φινλανδία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα (βλ. διάγραμμα 15). Το υψηλότερο επίπεδο μη καλυπτόμενων αναγκών υγειονομικής περίθαλψης το 2012 αναφέρθηκε στη Λετονία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Ενώ η ανώτατη μείωση ήταν στη Βουλγαρία (-11,4 ποσοστιαίες μονάδες από το 2008 έως το 2012), το ποσοστό ατόμων με μη καλυπτόμενες ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης το 2012 παρέμεινε σημαντικό (16,9 %). 

Διάγραμμα 15: Μη καλυπτόμενη ανάγκη υγειονομικής περίθαλψης, κατώτερο πεμπτημόριο εισοδήματος, 2008-2012   

Πηγή: Eurostat, Στατιστικές της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EΕ-SILC) 2012. Σημείωση:  Μη καλυπτόμενη ανάγκη υγειονομικής περίθαλψης: πολύ ακριβή, πολύ μακριά ή κατάλογος αναμονής. * - στοιχεία του 2011 (τα στοιχεία για το 2012 δεν είναι διαθέσιμα για το Βέλγιο, την Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο και την Αυστρία· τα στοιχεία για το 2008 δεν είναι διαθέσιμα για την Κροατία και την ΕΕ των 28). 

2.         ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΩΝ ΓΡΑΜΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ: ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Αυτή η ενότητα[19] παρουσιάζει μια επισκόπηση των μεταρρυθμίσεων και των μέτρων που θεσπίστηκαν από τα κράτη μέλη κατά τους τελευταίους 12 μήνες. Οι κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση[20] παρέχουν σταθερή καθοδήγηση πολιτικής στα κράτη μέλη όσον αφορά τον τρόπο ανταπόκρισης στις προκλήσεις της απασχόλησης και στις κοινωνικές προκλήσεις στο πλαίσιο των σημερινών τάσεων, με σκοπό την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» (όπως παρουσιάζεται στην ενότητα 1). Η ετήσια επισκόπηση της ανάπτυξης του 2014 καθορίζει τις προτεραιότητες και την καθοδήγηση πολιτικής για τα κράτη μέλη που υποβάλλουν τα εθνικά τους μεταρρυθμιστικά προγράμματα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου 2014. Τα εθνικά μεταρρυθμιστικά προγράμματα αναθεωρήθηκαν αναλόγως και το Συμβούλιο, βάσει των προτάσεων της Επιτροπής, εξέδωσε ειδικές ανά χώρα συστάσεις. Οι επιτροπές απασχόλησης και κοινωνικής προστασίας αναθεωρούν τις επιδόσεις και την πρόοδο των κρατών μελών όσον αφορά την αντιμετώπιση των σχετικών προκλήσεων μέσω της εφαρμογής του δείκτη επιδόσεων απασχόλησης (ΔΕΑ) και του δείκτη επιδόσεων για την κοινωνική προστασία (ΔΕΚΠ). Οι μετέπειτα μεταρρυθμίσεις πολιτικής θα αξιολογηθούν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου του 2015.

Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο στηρίζει τις προσπάθειες επίτευξης των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» μέσω δράσεων καταπολέμησης της ανεργίας, με ιδιαίτερη έμφαση στους νέους, προσφέροντας θέσεις πρακτικής άσκησης και μαθητείας, με σκοπό την επανεκπαίδευση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων, και υποστηρίζοντας εκπαιδευτικές δράσεις για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς και την προώθηση της ανάπτυξης διοικητικών ικανοτήτων. Για την προγραμματική περίοδο 2014-20, η στενή ευθυγράμμιση του ΕΚΤ και των άλλων ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων με τις προτεραιότητες πολιτικής της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», καθώς και η εστίαση στα αποτελέσματα των ταμείων θα ενισχύσουν τον ρόλο τους ως χρηματοπιστωτικών πυλώνων της στρατηγικής.

Για όλους τους τομείς που περιγράφονται στις ακόλουθες ενότητες έχουν αναληφθεί σχετικές μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, υπάρχουν διαφορές στον βαθμό προόδου που σημειώνεται τόσο όσον αφορά τους τομείς πολιτικής όσο και τα κράτη μέλη. Ως εκ τούτου, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες, έστω και αν σε πολλές περιπτώσεις τα πλήρη αποτελέσματα των μεταρρυθμίσεων δεν είναι ακόμη ορατά, δεδομένου ότι χρειάζονται συνήθως χρόνο για να υλοποιηθούν. Επίσης, η «αξία» των μεταρρυθμίσεων δεν μπορεί τυπικά να κριθεί μεμονωμένα, καθώς πολλές μεταρρυθμίσεις ενδέχεται να αναλαμβάνονται ταυτόχρονα. Συνεπώς, τα κράτη μέλη, κατά τον σχεδιασμό πολιτικών και μεταρρυθμίσεων, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις σχετικές αντισταθμίσεις.

Το παρακάτω πλαίσιο παρουσιάζει μια επισκόπηση των χασμάτων μεταξύ των φύλων που επικρατούν στην αγορά εργασίας και των μεταρρυθμίσεων που μπορούν να στηρίξουν την πρόοδο προς την ισότητα των φύλων· τα θέματα αυτά επεξηγούνται περαιτέρω στο πλαίσιο κάθε κατευθυντήριας γραμμής. 

Ισότητα των φύλων: Η αγορά εργασίας εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από σημαντικές ανισότητες[21]

Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, εξακολουθούν να επικρατούν μεγάλα χάσματα μεταξύ των φύλων. Το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών (62,8 % έναντι 74 % στις αρχές του 2014). Το χάσμα στο ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης είναι ακόμα μεγαλύτερο (18,3 ποσοστιαίες μονάδες το 2013). Επιπλέον, οι γυναίκες αμείβονται κατά 16 % λιγότερο ανά ώρα εργασίας. Τα χάσματα μεταξύ των φύλων ως προς την απασχόληση, τον αριθμό των ωρών εργασίας και τις αμοιβές αθροίζονται και οδηγούν σε ευρύτερο συνολικό μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων (37 % στην ΕΕ). Καθώς οι συντάξεις αντικατοπτρίζουν τις αποδοχές καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου, το χάσμα μεταξύ των φύλων στις συντάξεις είναι επίσης ευρύ (39 % κατά μέσο όρο). Ο κίνδυνος της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού για τα άτομα άνω των 55 ετών είναι υψηλότερος για τις γυναίκες σε όλα τα κράτη μέλη.

Η πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές και ποιοτικές υπηρεσίες φροντίδας των παιδιών, μακροχρόνιας περίθαλψης και εξωσχολικής φροντίδας, ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας, καθώς και ικανοποιητικές πολιτικές άδειας εξακολουθούν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της απασχόλησης των γυναικών και στην παροχή βοήθειας σε άνδρες και γυναίκες, ώστε να συνδυάσουν την επαγγελματική με την οικογενειακή ζωή. Μολονότι τα περισσότερα κράτη μέλη σημείωσαν πρόοδο στην επίτευξη των στόχων της Βαρκελώνης για την παροχή φροντίδας των παιδιών από το 2005, μόνο εννέα κράτη μέλη πέτυχαν τον στόχο του ποσοστού κάλυψης 33 % για παιδιά ηλικίας κάτω των τριών ετών το 2012[22] και ένδεκα πέτυχαν τον στόχο του ποσοστού κάλυψης 90 % όσον αφορά τα παιδιά μεταξύ τριών ετών και της υποχρεωτικής σχολικής ηλικίας. Σε ορισμένες χώρες, τα συστήματα φόρων και παροχών συνεχίζουν να αποθαρρύνουν τις γυναίκες να αναλάβουν κάποια θέση απασχόλησης ή να εργαστούν περισσότερο, ιδίως με την παροχή αντικινήτρων για τους δεύτερους εργαζόμενους να εργαστούν με πλήρη απασχόληση. 

Ο διαχωρισμός της αγοράς εργασίας και τα στερεότυπα που αφορούν το φύλο μπορούν να εμποδίσουν άνδρες και γυναίκες να αναπτύξουν πλήρως το δυναμικό τους και να οδηγήσουν σε μη βέλτιστη αντιστοίχιση μεταξύ δεξιοτήτων και θέσεων εργασίας. Σήμερα οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, αλλά εξακολουθούν να υπερεκπροσωπούνται σε τομείς σπουδών που συνδέονται με παραδοσιακούς ρόλους, όπως η υγεία και η πρόνοια, οι ανθρωπιστικές σπουδές και η διδασκαλία, ενώ τομείς όπως οι θετικές επιστήμες, η τεχνολογία, η μηχανική και τα μαθηματικά εξακολουθούν να κυριαρχούνται από τους άνδρες.

Σε ολόκληρη την ΕΕ αναλαμβάνεται δράση για την ενίσχυση του ποσοστού της γυναικείας απασχόλησης και τον συνδυασμό της εργασίας και της οικογενειακής ζωής, αν και παρατηρούνται διαφορές ως προς το πεδίο εφαρμογής και τις φιλοδοξίες της εν λόγω δράσης. Τα μέτρα που λαμβάνονται από τα κράτη μέλη αποσκοπούν π.χ. στη συνέχιση της αύξησης της διαθεσιμότητας υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών και/ή την τροποποίηση των κανονισμών περί γονικής άδειας ή ευέλικτες ρυθμίσεις του χρόνου εργασίας. Καταγράφηκαν λιγότερες πρωτοβουλίες με στόχο τη μείωση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων ή τη μείωση των φορολογικών αντικινήτρων για τις γυναίκες ώστε να παραμείνουν ή να εισέλθουν στην αγορά εργασίας. Ορισμένα κράτη μέλη έλαβαν μέτρα για την καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας ή την προσαρμογή του συστήματος παροχών, με σκοπό την υποστήριξη (χαμηλού εισοδήματος) οικογενειών/γονέων. Ενώ σε πολλές χώρες προβλέπεται (σταδιακή) εξίσωση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης μεταξύ ανδρών και γυναικών, σε ορισμένες περιπτώσεις λήφθηκαν επίσης μέτρα για την ενθάρρυνση της συμμετοχής γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας ή την προσαρμογή της συσσώρευσης συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων.

2.1 Κατευθυντήρια γραμμή για την απασχόληση αριθ. 7: Αύξηση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας και μείωση της διαρθρωτικής ανεργίας

Η διαδικασία εκσυγχρονισμού της νομοθεσίας για την προστασία της απασχόλησης συνεχίστηκε με διάφορους τρόπους στα κράτη μέλη, για την προαγωγή του δυναμισμού της απασχόλησης και την καταπολέμηση του κατακερματισμού. Η Κροατία ενέκρινε το δεύτερο στάδιο της μεταρρύθμισης της εργατικής νομοθεσίας της μέσω νέου νόμου περί εργασίας, ο οποίος διευκολύνει τη χρήση ευέλικτων τύπων συμβάσεων εργασίας, περιλαμβανομένης της μερικής απασχόλησης, της εποχικής και της προσωρινής απασχόλησης μέσω εταιρείας, της χαλάρωσης της νομοθεσίας για τον χρόνο εργασίας και της απλοποίησης των διαδικασιών απόλυσης. Μετά τη συνολική συμφωνία των κοινωνικών εταίρων, οι Κάτω Χώρες βρίσκονται στη διαδικασία εφαρμογής της απλοποίησης των διαδικασιών απόλυσης, του καθορισμού ανώτατου ορίου του ποσού της αποζημίωσης λόγω απόλυσης με σύνδεση προς την αρχαιότητα και όχι την ηλικία, ενώ παράλληλα αυστηροποιούν τους κανόνες για την προσωρινή εργασία, για την πρόληψη του κατακερματισμού της αγοράς εργασίας και τη μεταρρύθμιση του συστήματος παροχών ανεργίας. Η Ισπανία απλοποίησε τα υποδείγματα συμβάσεων για τις επιχειρήσεις, αποσαφήνισε τις διαδικασίες ομαδικών απολύσεων και προώθησε τη μερική απασχόληση, μέσω ανταποδοτικών κινήτρων και αυξημένης ευελιξίας κατά τη χρησιμοποίηση συμπληρωματικών ωρών. Η Ιταλία χαλάρωσε τους όρους με τους οποίους οι εταιρείες χρησιμοποιούν τις συμβάσεις ορισμένου χρόνου και μαθητείας, ενώ βρίσκεται σε νομοθετικό στάδιο στο κοινοβούλιο περαιτέρω συνολική μεταρρύθμιση στη νομοθεσία προστασίας της απασχόλησης και στην ενεργητική πολιτική της αγοράς εργασίας. Η Σλοβακία περιόρισε στο ένα έτος τη διάρκεια της εργασίας που εκτελείται εκτός μιας βασικής σχέσης απασχόλησης· οι αποκαλούμενες συμφωνίες εργασιακών σχέσεων.

Η ικανότητα των κρατών μελών να αυξήσουν σημαντικά το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη διαθεσιμότητα υψηλής ποιότητας και προσιτής φροντίδας των παιδιών. Τα στοιχεία του ΟΟΣΑ επιβεβαιώνουν ότι η φροντίδα των παιδιών είναι το κλειδί για τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας. Αρκετές χώρες συνέχισαν τα μέτρα που εφαρμόστηκαν κατά τα προηγούμενα έτη και/ή διέθεσαν πρόσθετη χρηματοδότηση για τη φροντίδα των παιδιών (Αυστρία, Γερμανία, Ιρλανδία, Μάλτα, Πολωνία), ενώ άλλες πρόσφατα ετοίμασαν μέτρα για τη θέσπιση νέας νομοθεσίας ή έργων (Τσεχική Δημοκρατία, Σλοβακία). Από τον Απρίλιο του 2014 η Μάλτα εγκαινίασε δωρεάν και καθολική φροντίδα των παιδιών, που προσφέρεται σε οικογένειες των οποίων εργάζονται και οι δύο γονείς. Η φροντίδα των παιδιών είναι διαθέσιμη κατά τις ώρες εργασίας των γονέων, καθώς και μία επιπλέον ώρα ημερησίως για μετακινήσεις από και προς τον τόπο εργασίας. Επιπλέον, ο προϋπολογισμός του 2014 προβλέπει δωρεάν υπηρεσία για παιδιά σε νηπιαγωγεία και σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, που θα διατίθεται κατά τη διάρκεια των σχολικών ημερών σε εργαζόμενους γονείς που επιθυμούν να φέρουν τα παιδιά τους στο σχολείο μία ώρα πριν από την έναρξη των μαθημάτων. Στην Τσεχική Δημοκρατία, με καθυστέρηση αρκετών ετών, εγκρίθηκε από το κοινοβούλιο ο νόμος για τις ομάδες παιδιών, ο οποίος αποσκοπεί στη διευκόλυνση της δημιουργίας κέντρων φροντίδας των παιδιών εκτός του δημόσιου δικτύου νηπιαγωγείων.

Σε ορισμένες χώρες έχουν ληφθεί μέτρα για να καταστούν πιο ευέλικτες οι ρυθμίσεις εργασίας ή να τροποποιηθούν οι κανονισμοί περί γονικής άδειας (Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Πολωνία, Γερμανία και Φινλανδία). Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το δικαίωμα αίτησης για ευέλικτη εργασία επεκτάθηκε σε όλους τους εργαζομένους από το 2014. Στο πλαίσιο της τροποποίησης του νόμου για την προώθηση της απασχόλησης και τα θεσμικά όργανα της αγοράς εργασίας, από την 2α Μαΐου 2014 στην Πολωνία, θεσπίστηκε επιχορήγηση για την τηλεργασία –για την απασχόληση ανέργων γονέων που επιστρέφουν στην αγορά εργασίας (ανατροφή τουλάχιστον ενός παιδιού κάτω των 6 ετών) ή εκείνων που παραιτήθηκαν από την εργασία για την παροχή φροντίδας σε άλλα εξαρτώμενα μέλη της οικογένειας. Στην Ιταλία, ως μέρος του νόμου «Jobs Act» που εξετάζεται επί του παρόντος προτάθηκαν μέτρα για την τροποποίηση της άδειας μητρότητας. Στη Γερμανία, η μεταρρύθμιση για τις γονικές παροχές, που θα τεθεί σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2015, παρέχει κίνητρα και στους δύο γονείς να μοιράζονται τη φροντίδα των παιδιών και την εργασία.

Σε λιγότερες περιπτώσεις, οι πρωτοβουλίες στόχευαν στη μείωση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων. Στην Αυστρία οι εκθέσεις ίσης αμοιβής είναι υποχρεωτικές για εταιρείες με περισσότερους από 250 εργαζομένους από το 2013 και με περισσότερους από 150 εργαζομένους από το 2014.

Στο πλαίσιο του ιταλικού νόμου «Jobs Act» προτάθηκαν μέτρα στον τομέα της φορολογίας, ενώ στη Μάλτα, επεκτάθηκε η πίστωση φόρου για τους γονείς που στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά κέντρα φροντίδας των παιδιών (από 1.300 ευρώ σε 2.000 ευρώ). Στο Ηνωμένο Βασίλειο, από το 2015 θα τεθεί σε ισχύ καθεστώς αφορολόγητης φροντίδας των παιδιών για τις εργαζόμενες οικογένειες, αντικαθιστώντας το ισχύον σύστημα των κουπονιών και της απευθείας σύμβασης υπηρεσιών για τη φροντίδα των παιδιών. Οι επιλέξιμες οικογένειες θα λαμβάνουν το 20 % των ετήσιων δαπανών τους για τη φροντίδα των παιδιών για ποσά ύψους έως 10.000 λιρών στερλινών ανά παιδί.

Ορισμένα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει μηχανισμούς καθορισμού των μισθών που προωθούν την ευθυγράμμιση των μισθολογικών εξελίξεων με την παραγωγικότητα. Άλλα κράτη μέλη έχουν επιδιώξει να ενισχύσουν το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών με ιδιαίτερη εστίαση στον κατώτατο μισθό. Στη Γερμανία, από την 1η Ιανουαρίου 2015 θα εισαχθεί γενική ωριαία ελάχιστη αμοιβή ύψους 8,50 ευρώ, με μεταβατική περίοδο που επιτρέπει ορισμένες εξαιρέσεις μέχρι το τέλος του 2016. Στην Εσθονία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία το επίπεδο του εθνικού κατώτατου μισθού αυξήθηκε, για την καταπολέμηση της φτώχειας στην εργασία, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο αυστηροποίησε τις κυρώσεις για τους εργοδότες που δεν εφαρμόζουν τις απαιτήσεις του εθνικού κατώτατου μισθού. Η Αυστρία επέκτεινε την υποχρέωση αναγραφής της κατώτατης αμοιβής που έχει οριστεί με συλλογική σύμβαση εργασίας σε αγγελίες εργασιών, σε όλους τους εργοδότες σε κλάδους παραγωγής για τους οποίους δεν υπάρχει συλλογική σύμβαση εργασίας. Με τη σειρά της, η Πορτογαλία –στο πλαίσιο ευρείας μεταρρύθμισης– εφάρμοσε μειώσεις στην αμοιβή των υψηλόμισθων δημόσιων υπαλλήλων.

Ελήφθησαν ορισμένα μέτρα για τη μείωση του μη μισθολογικού κόστους εργασίας, ειδικά για μειονεκτούντα άτομα, και την τόνωση της ζήτησης εργασίας και κατανάλωσης. Το Βέλγιο παρενέβη για τη μείωση των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης που καταβάλλουν οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι, εξαίρεσε τους εργοδότες από την καταβολή εισφορών κοινωνικής ασφάλισης για την αμοιβή για ώρες υπερωριακής απασχόλησης σε επιλεγμένους κλάδους παραγωγής και επέκτεινε το πεδίο εφαρμογής της απαλλαγής του παρακρατούμενου φόρου για τους εργαζομένους. Η Ιταλία μείωσε τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων για άτομα με χαμηλά εισοδήματα για το έτος 2014 και εφάρμοσε μόνιμη μείωση 10% στον περιφερειακό φόρο οικονομικών δραστηριοτήτων που καταβάλλουν οι εργοδότες. Η ισπανική κυβέρνηση ενέκρινε πρόταση φορολογικής μεταρρύθμισης, η οποία περιλαμβάνει μείωση των φορολογικών συντελεστών από επτά σε πέντε, ελαφρά μείωση των οριακών συντελεστών και αύξηση του ποσού που απαλλάσσεται από τον φόρο· η εν λόγω μεταρρύθμιση θα τεθεί σε εφαρμογή σταδιακά μεταξύ 2015 και 2016. Η Σλοβακία αύξησε το κατώτατο όριο εισοδήματος για να εξαιρεθούν από τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης οι φοιτητές, ενώ η Εσθονία θα αυξήσει το αφορολόγητο όριο από την 1η Ιανουαρίου 2015. Στο πλαίσιο ευρείας δημοσιονομικής δέσμης, η Λετονία μείωσε τη φορολογική επιβάρυνση, ιδίως για οικογένειες με εξαρτώμενα μέλη, αυξάνοντας τα στοχοθετημένα όρια αφορολόγητου εισοδήματος για τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων και τις κοινωνικές εισφορές. Η Γαλλία εφάρμοσε για πρώτη φορά πίστωση φόρου βάσει μισθού για τις επιχειρήσεις, η οποία θα ολοκληρωθεί το 2015 με μείωση των εργοδοτικών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, ενώ αποφασίστηκαν επίσης μέτρα για τη μείωση του φόρου εισοδήματος σε άτομα με μεσαία και χαμηλά εισοδήματα.

Ορισμένα κράτη μέλη ενέτειναν τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας. Στη Σλοβενία, τροποποιήσεις στον νόμο για την πρόληψη της αδήλωτης εργασίας και την απασχόληση καθιέρωσαν ένα σύστημα κουπονιών για προσωπική συμπληρωματική εργασία, με συμμετοχή των τελωνειακών υπηρεσιών στον έλεγχο των παράνομων πρακτικών εργασίας, και αυξημένες κυρώσεις, ιδίως για μαστορέματα. Τον Αύγουστο του 2014 η Κροατία συνέστησε μια επιτροπή για την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας, η οποία έχει επιφορτιστεί με την αξιολόγηση των υφιστάμενων μέτρων, την παρακολούθηση της εφαρμογής τους και την πρόταση νέων μέτρων ή αναγκαίων τροποποιήσεων. 

Η εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου για τη θέσπιση εγγυήσεων για τη νεολαία έδωσε ώθηση στην υλοποίηση τολμηρών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που αφορούν πολλές πτυχές των ενεργητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας στα κράτη μέλη. Το 2014 όλα τα κράτη μέλη υπέβαλαν τα σχέδια υλοποίησης των εγγυήσεων για τη νεολαία και τα συζήτησαν με την Επιτροπή. Η εφαρμογή των εν λόγω σχεδίων θα είναι καίριας σημασίας, αλλά έχουν ήδη γίνει ελπιδοφόρα πρώτα βήματα.

Ορισμένα κράτη μέλη κατέβαλαν προσπάθειες για την αναβάθμιση της στήριξης των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης προς τους νέους. Στο Βέλγιο, η δημόσια υπηρεσία απασχόλησης της περιφέρειας των Βρυξελλών, Actiris, δημιούργησε ειδική υπηρεσία εγγυήσεων για τη νεολαία, ο ρόλος της οποίας είναι να παρέχει ειδική υποστήριξη για την εξεύρεση θέσεων εργασίας και πρακτικής άσκησης σε νέους που είναι επίσημα εγγεγραμμένοι ως αναζητούντες εργασία. Η Ρουμανία εγκαινίασε δύο πιλοτικά συστήματα εγγυήσεων για τη νεολαία, που οδήγησαν στη δημιουργία 27 κέντρων εγγυήσεων για τη νεολαία (επί του παρόντος, με τη στήριξη του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου), τα οποία αποσκοπούν στο να εντοπίσουν νέους ΕΕΑΚ και να τους προσφέρουν ολοκληρωμένες δέσμες εξατομικευμένων υπηρεσιών. Στην Ισπανία, υιοθετήθηκε στρατηγική ενεργοποίησης και απασχόλησης για τα έτη 2014-2016, ως κύριο συντονιστικό μέσο πολιτικής για τη μεταστροφή προς μια προσέγγιση βάσει αποτελεσμάτων στις ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας. Στην Ιταλία, το πλαίσιο των ολοκληρωμένων ηλεκτρονικών πυλών επιτρέπει στους πολίτες να εγγράφονται απευθείας ηλεκτρονικά και να συνδέονται με ένα εθνικό μητρώο, προς διευκόλυνση της αυτόματης επαλήθευσης της εκπλήρωσης των απαιτήσεων, καθώς και της διαβίβασης προσφορών.

Στοχοθετημένα κίνητρα πρόσληψης και επιχορηγήσεις για την έναρξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων αποτελούν μέσα προώθησης της ενεργοποίησης των νέων που αναζητούν εργασία σε ορισμένα κράτη μέλη. Οι Κάτω Χώρες ενέκριναν έκπτωση φόρου για τους εργοδότες που προσλαμβάνουν νέους οι οποίοι λαμβάνουν επιδόματα ανεργίας ή κοινωνική βοήθεια για περίοδο έως και δύο ετών, ενώ η Πολωνία θέσπισε απαλλαγές από τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης για νέους ηλικίας κάτω των 30 ετών. Άλλα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει νέα κίνητρα πρόσληψης για την τόνωση της δημιουργίας θέσεων εργασίας για άλλες ομάδες μακροχρόνια ανέργων. Γενικά κίνητρα πρόσληψης έχουν εισαχθεί ή ενισχυθεί στην Πορτογαλία, τη Μάλτα, την Ελλάδα, την Ισπανία και την Κύπρο. Για παράδειγμα, η Μάλτα προσφέρει στους εργοδότες επιδότηση του μισθού για τους νεοπροσληφθέντες μέχρι το ήμισυ του βασικού μισθού και των κοινωνικών εισφορών για περίοδο έως ένα έτος, ενώ η Ισπανία ενέκρινε κατ’ αποκοπή συντελεστή εισφορών κοινωνικής ασφάλισης για επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν νέους εργαζομένους με συμβάσεις αορίστου χρόνου, συμπεριλαμβανομένων συμβάσεων μερικής απασχόλησης, για περίοδο έως και δύο ετών (τριών για μικρές επιχειρήσεις), καθώς και ειδικές χορηγήσεις για δικαιούχους εγγυήσεων για τη νεολαία που προσλαμβάνονται με συμβάσεις αορίστου χρόνου. Με τη σειρά της, η Μάλτα θέσπισε ειδική επιδότηση για τους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένους, συμπεριλαμβανομένης έκπτωσης φόρου που καλύπτει το κόστος της κατάρτισης. 

Η μεταρρύθμιση των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης, που σχετίζεται επίσης με την εφαρμογή των εγγυήσεων για τη νεολαία, συνεχίστηκε σε ορισμένα κράτη μέλη, για τη βελτίωση των προτύπων παροχής υπηρεσιών και τον συντονισμό σε περιφερειακό επίπεδο. Στο πλαίσιο συνολικής στρατηγικής ενεργοποίησης για την περίοδο 2014-2016, η Ισπανία έχει εκπονήσει κοινό κατάλογο των υπηρεσιών απασχόλησης, που αποτελείται από ομοιογενή σειρά μέτρων τα οποία θα εφαρμοστούν από όλες τις ισπανικές περιφέρειες με τους στόχους της διασφάλισης του δικαιώματος ισότιμης πρόσβασης των ατόμων που αναζητούν εργασία, της εξατομικευμένης μεταχείρισης, της αποτελεσματικότητας, της διαφάνειας, του προσανατολισμού στο αποτέλεσμα και της ενοποίησης μεταξύ των διοικητικών βαθμίδων.  Η Φινλανδία θα αυξήσει την απαίτηση αποδοχής προσφορών εργασίας που παρέχονται από τα κέντρα παροχής υπηρεσιών αγοράς εργασίας σε δημοτικό επίπεδο, εντός τριών ωρών διαδρομής ανά ημέρα, και θα ενισχύσει τα σχέδια απασχόλησης για τους μακροχρόνια ανέργους, προσφέροντας ενεργητικά μέτρα εντός 3 μηνών ανεργίας.

Τα συστήματα παροχής κινήτρων για την έναρξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων έχουν αναπτυχθεί ευρέως σε ολόκληρη την Ευρώπη, καθώς τουλάχιστον εννέα κράτη μέλη (Μάλτα, Κροατία, Ισπανία, Λιθουανία, Ελλάδα, Πολωνία, Γαλλία, Πορτογαλία και Ιρλανδία) ενέκριναν κίνητρα για την υποστήριξη των ανέργων να αναλάβουν επιχειρηματική δραστηριότητα. Στο πλαίσιο του συνολικού σχεδίου δράσης της για την απασχόληση, η Ιρλανδία προέβλεψε τη δημιουργία τοπικών επιχειρηματικών γραφείων, σε συντονισμό με το κέντρο αριστείας για τις επιχειρήσεις, ένα νέο ταμείο επιχειρηματικότητας των νέων για την υποστήριξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας και επέκτασης· απλούστευσε, επίσης, τα μέσα φορολογικής υποστήριξης των επιχειρηματιών. Στην Πορτογαλία, το Investe Jovem είναι ένα νέο πρόγραμμα που προσφέρει οικονομική στήριξη στους νέους, ώστε να γίνουν αυτοαπασχολούμενοι ή να δημιουργήσουν τη δική τους πολύ μικρή επιχείρηση.

2.2 Κατευθυντήρια γραμμή για την απασχόληση αριθ. 8: Ανάπτυξη ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, ανταπόκριση στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και προαγωγή της διά βίου μάθησης

Η ανάγκη για τη βελτίωση της προσφοράς δεξιοτήτων και την προώθηση της εκπαίδευσης των ενηλίκων οδήγησε σε δράση πολιτικής σε αρκετά κράτη μέλη[23]. Τα κράτη μέλη θέσπισαν μέτρα με στόχο τη βελτίωση της προσφοράς δεξιοτήτων και την προώθηση της εκπαίδευσης των ενηλίκων, συχνά σε συνδυασμό με τη μεταρρύθμιση της επαγγελματικής κατάρτισης.

Στη Δανία, στο πλαίσιο ευρείας πολιτικής συμφωνίας για μια δέσμη «ανάπτυξης», πρωτοβουλίες που απορρέουν από τριμερή συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης και των κοινωνικών εταίρων θα υποστηρίξουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων των ανειδίκευτων και θα επιτρέψουν στους πιο εξειδικευμένους εργαζομένους να λάβουν κατάρτιση σε τριτοβάθμιο επίπεδο. Η συμφωνία για την ενίσχυση των ευκαιριών που διαθέτουν οι ανειδίκευτοι και ειδικευμένοι εργαζόμενοι να συμμετάσχουν στην επαγγελματική κατάρτιση θα ωφελήσει επιπλέον 160.000 άτομα κατά την περίοδο 2014-2020. Στην Ελλάδα ένας χάρτης πορείας για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, που είναι μέρος του μνημονίου στο πλαίσιο του προγράμματος οικονομικής προσαρμογής, προορίζεται να αυξήσει τον αριθμό και την ποιότητα των μαθητειών και την παροχή επαγγελματικής κατάρτισης. Στη Λιθουανία, ο νόμος για την άτυπη εκπαίδευση και τη συνεχή κατάρτιση των ενηλίκων τροποποιήθηκε και η νέα του έκδοση (που εγκρίθηκε στις 10 Ιουλίου 2014) τίθεται σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2015. Ο νόμος προβλέπει (μεταξύ άλλων) τη βελτίωση του συντονισμού της εκπαίδευσης ενηλίκων σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, την εφαρμογή νέων μοντέλων χρηματοδότησης για την εκπαίδευση ενηλίκων και τη χορήγηση αδειών άτυπης εκπαίδευσης στους εργαζομένους. Κατά την περίοδο που καλύπτει η έκθεση, η κυβέρνηση υπέγραψε επίσης συμφωνίες με οργανώσεις εργοδοτών που εκπροσωπούν διάφορους κλάδους παραγωγής, με στόχο τη βελτίωση της ισορροπίας μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Στην Κύπρο, τα δημόσια πανεπιστήμια έχουν καταλήξει σε συμφωνία για τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής και του εύρους των προγραμμάτων που προσφέρονται μέσω της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Το νέο σύγχρονο πρόγραμμα μαθητείας έχει εγκαινιαστεί και περιλαμβάνει δύο επίπεδα: προπαρασκευαστική μαθητεία (για νέους που δεν έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση) και βασική μαθητεία (μέσω της οποίας χορηγείται δίπλωμα «ειδικευμένου τεχνίτη»). Στη Μάλτα, η κυβέρνηση εγκαινίασε τη στρατηγική 2014-2019 για την αντιμετώπιση του προβλήματος του αναλφαβητισμού.

Στην Πολωνία, ένας νέος νόμος, που τέθηκε σε ισχύ την 1η Οκτωβρίου 2014, προβλέπει διαπανεπιστημιακές μελέτες, διπλές μελέτες που πραγματοποιούνται με τους εργοδότες και τρίμηνη μαθητεία σε πανεπιστήμια με εφαρμοσμένο προφίλ, ενώ ταυτόχρονα ρυθμίζει την παρακολούθηση των διαδρομών των πτυχιούχων και υποστηρίζει την ποιότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τα πανεπιστήμια θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες που αποκτώνται κατά την κατάρτιση και/ή την επαγγελματική εργασία και θα τις λαμβάνουν υπόψη για την αποφοίτηση. Επομένως, το νέο νομοθετικό πλαίσιο ανοίγει τον δρόμο των σπουδών για τους εργαζομένους, καθώς και για όσους επιθυμούν να αλλάξουν σταδιοδρομία ή να συμπληρώσουν την εκπαίδευσή τους. Στη Γαλλία, έχει τεθεί σε ισχύ νόμος για τη μεταρρύθμιση του συστήματος επαγγελματικής κατάρτισης, την καθιέρωση προσωπικού λογαριασμού κατάρτισης και την αλλαγή της χρηματοδότησης του συστήματος επαγγελματικής κατάρτισης, ώστε να είναι εφικτή μεγαλύτερη επάρκεια και πρόσβαση των εργαζομένων και των ατόμων που αναζητούν εργασία στην επαγγελματική κατάρτιση.

Αρκετά κράτη μέλη θέσπισαν μέτρα για τη διευκόλυνση της μετάβασης από την εκπαίδευση στην εργασία·  αυτό θα συμβάλει εξίσου σε μια συνολική εγγύηση για τη νεολαία.

Στη Γαλλία, αποφασίστηκε πρόγραμμα για την επανεκκίνηση του συστήματος μαθητείας. Το σύστημα θα προσανατολιστεί περισσότερο στις ελλείψεις δεξιοτήτων και περιλαμβάνει κίνητρα για τους εργοδότες για την πρόσληψη μαθητευόμενων, ενώ για τους νέους προβλέπει τη δυνατότητα συμβάσεων αορίστου χρόνου κατόπιν περιόδου μαθητείας. Η μεταρρύθμιση που αποφασίστηκε πρόκειται να υλοποιηθεί από το 2015. Στην Ιρλανδία, η εκστρατεία «Skills to Work» (Δεξιότητες για την εργασία) παρέχει στα άτομα που αναζητούν εργασία πληροφορίες σχετικά με τις διαθέσιμες επιλογές εκπαίδευσης, επανεκπαίδευσης ή εργασιακής εμπειρίας σε τομείς νέων και αναδυόμενων ευκαιριών απασχόλησης. Στη Λετονία, ένα νέο πρόγραμμα θερινής απασχόλησης σπουδαστών με μηνιαία αμειβόμενη εργασία σε επιχειρήσεις και αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης προβλέπει αρχική εργασιακή εμπειρία και εισαγωγή σε ένα φάσμα δεξιοτήτων που απαιτούνται για την απασχόληση.

Σήμερα οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, αλλά εξακολουθούν να υπερεκπροσωπούνται σε τομείς σπουδών που συνδέονται με παραδοσιακούς ρόλους, όπως η υγεία και η πρόνοια, οι ανθρωπιστικές σπουδές και η διδασκαλία, ενώ τομείς όπως οι θετικές επιστήμες, η τεχνολογία, η μηχανική και τα μαθηματικά εξακολουθούν να κυριαρχούνται από τους άνδρες. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, ένα πρόγραμμα που συγχρηματοδοτείται από το ΕΚΤ αποσκοπεί στην ευρύτερη συμμετοχή των πολιτών, κυρίως των ανδρών, στη φροντίδα των παιδιών.

2.3 Κατευθυντήρια γραμμή για την απασχόληση αριθ. 9: Βελτίωση της ποιότητας των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης σε όλες τις βαθμίδες και αύξηση της συμμετοχής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

Όλα τα κράτη μέλη υπέβαλαν συνολικά σχέδια εφαρμογής της εγγύησης για τη νεολαία, σύμφωνα με τις προθεσμίες που ορίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Τα περισσότερα κράτη μέλη έλαβαν μέτρα για τη βελτίωση των συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ), ώστε να αντικατοπτρίζουν καλύτερα τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (Βέλγιο, Τσεχική Δημοκρατία, Δανία, Εσθονία, Ισπανία, Γαλλία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο), τα οποία σε γενικές γραμμές συνδέονται με το πρόγραμμα εγγυήσεων για τη νεολαία και τις δεσμεύσεις που αναλήφθηκαν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής συμμαχίας για θέσεις μαθητείας. Αρκετές χώρες θέσπισαν νομοθετικές αναθεωρήσεις των συστημάτων ΕΕΚ (Δανία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Πορτογαλία, Σλοβακία, περιφέρειες του Βελγίου).

Οι περιφέρειες του Βελγίου έχουν εντείνει τη συνεργασία μεταξύ των πολιτικών και των παραγόντων εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης, για να προσαρμόσουν την κατάρτιση ΕΕΚ στις ανάγκες της αγοράς. Η Ισπανία έχει δρομολογήσει μεταρρύθμιση για τη θέσπιση διπλού συστήματος ΕΕΚ και την προσαρμογή του στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Στη Γαλλία, ο νέος νόμος σχετικά με τη διά βίου μάθηση και την ΕΕΚ αυξάνει τη στήριξη για θέσεις μαθητείας προς άτομα με λιγότερα προσόντα. Η Ρουμανία θέσπισε νέα νομοθεσία για την παροχή επιδοτούμενων περιόδων επαγγελματικής άσκησης σε αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η Σουηδία έχει υιοθετήσει μέτρα για τη διευκόλυνση της μετάβασης από την εκπαίδευση στην εργασία μέσω μαθητειών, και την παροχή βοήθειας στους νέους για την απόκτηση εργασιακής εμπειρίας. Στην Εσθονία, πρόσθετη χρηματοδότηση διατέθηκε για μαθήματα ΕΕΚ για ενηλίκους. Στην Πορτογαλία, το σχέδιο του προγράμματος σπουδών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης προσαρμόστηκε και η Πορτογαλία δημιούργησε ένα δίκτυο κέντρων επαγγελματικής κατάρτισης και νέα μαθήματα επαγγελματικής κατάρτισης στη βασική (ηλικίας 14 ετών) και τη δευτεροβάθμια (ηλικίας 15 έως 17 ετών) εκπαίδευση. Στη Δανία, η μεταρρύθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2014 και πρόκειται να τεθεί σε εφαρμογή από το σχολικό έτος 2015/16. Η μεταρρύθμιση αυτή έχει ως στόχο να εξασφαλίσει την ολοκλήρωση της συμμετοχής περισσότερων νέων σε προγράμματα ΕΕΚ και να συμβάλει στη διασφάλιση της εγγύησης εκπαίδευσης στη Δανία για όλους τους νέους που θέλουν βασική επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση. 

Τα κράτη μέλη δίνουν λιγότερη έμφαση στην υλοποίηση πλαισίων επαγγελματικών προσόντων. Η Αυστρία δημιούργησε σημείο επαφής για την αναγνώριση αλλοδαπών επαγγελματικών προσόντων, βελτιώνοντας τις ευκαιρίες για τους μετανάστες και αποφεύγοντας την επαγγελματική αναντιστοιχία. Η Κροατία συνέστησε το κροατικό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων για τη ρύθμιση του συστήματος επαγγελματικών προσόντων, καθώς και τη βελτίωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων μέσω της εναρμόνισής τους με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Ορισμένα κράτη μέλη θέσπισαν μεταρρυθμίσεις στα συστήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Μεταρρυθμίσεις του συστήματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχουν θεσπιστεί στην Αυστρία, τη Γερμανία, την Εσθονία, την Ελλάδα, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, την Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ορισμένες μεταρρυθμίσεις συχνά περιλαμβάνουν αυξημένη χρηματοδοτική στήριξη για ομάδες με ειδικές ανάγκες (Αυστρία, Γερμανία, Εσθονία, Λουξεμβούργο και Ηνωμένο Βασίλειο).

Η Αυστρία θα αυξήσει την οικονομική βοήθεια σε φοιτητές με παιδιά, εργαζόμενους σπουδαστές ή έγγαμους σπουδαστές. Η Γερμανία θα αυξήσει τα κατώτατα όρια και θα παράσχει πρόσθετη χρηματοδοτική στήριξη, ειδικά για νέους των οποίων οι γονείς έχουν χαμηλό εισόδημα (από το 2016 και μετά). Το Λουξεμβούργο τροποποίησε τα κριτήρια επιλεξιμότητας για χρηματοδοτική στήριξη, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικές πτυχές. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, διατίθεται ειδική χρηματοδότηση για την αύξηση της προσφοράς μηχανικών και την ενθάρρυνση περισσότερων γυναικών να ενταχθούν στον κλάδο παραγωγής.

Ορισμένα κράτη μέλη έλαβαν μέτρα για τη βελτίωση του συστήματος πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Αυστρία, Εσθονία, Ελλάδα, Ισπανία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Μάλτα, Σλοβακία και Ηνωμένο Βασίλειο), ενώ άλλα ασχολήθηκαν με τη συνολική εκπαιδευτική στρατηγική (Κροατία, Λιθουανία).

Ορισμένα κράτη μέλη (Αυστρία, Κάτω Χώρες, Εσθονία, Ιρλανδία και Σουηδία) βελτίωσαν τις εργασιακές συνθήκες και τους μισθούς των εκπαιδευτικών ή αύξησαν τον αριθμό των διαθέσιμων εκπαιδευτικών. Η Εσθονία αύξησε τον ελάχιστο μισθό των εκπαιδευτικών, για να κάνει το επάγγελμα του εκπαιδευτικού πιο ελκυστικό, και εφαρμόζει γενική μεταρρύθμιση της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Η Ιρλανδία πρόσθεσε επιπλέον 1400 εκπαιδευτικούς στον προϋπολογισμό, και παράλληλα διατήρησε τα υπάρχοντα επίπεδα εκπαιδευτικών για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Η Ισπανία μετέθεσε την επιλογή εκπαιδευτικής κατεύθυνσης στην 3η και 4η τάξη της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ηλικίες 15 και 16 ετών) και θέσπισε νέες αξιολογήσεις στο 3ο και το 6ο επίπεδο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (ηλικίες 9 και 12 ετών). Η κυβέρνηση της Δανίας κατέληξε σε συμφωνία σχετικά με τη μεταρρύθμιση της υποχρεωτικής (πρωτοβάθμιας και κατώτερης δευτεροβάθμιας) εκπαίδευσης που παρέχεται από το κράτος, η οποία θα τεθεί σε ισχύ κατά το σχολικό έτος 2014-15. Η πορτογαλική κυβέρνηση εφαρμόζει πρόγραμμα κατάρτισης για τους εκπαιδευτικούς, ενώ τα σχολεία με συμφωνίες αυτονομίας έχουν πλέον μεγαλύτερη ευελιξία στη διαμόρφωση προγραμμάτων σπουδών.

2.4 Κατευθυντήρια γραμμή για την απασχόληση αριθ. 10: Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και καταπολέμηση της φτώχειας

Πολλές πολιτικές μεταρρυθμίσεις στον εν λόγω τομέα εστιάζονται στο να διασφαλίσουν ότι τα συστήματα κοινωνικής προστασίας μπορούν:

να ενεργοποιούν αποτελεσματικά αυτούς που μπορούν να συμμετάσχουν στην αγοράς εργασίας, να προστατεύουν τα άτομα που αποκλείονται (προσωρινά) από την αγορά εργασίας και δεν είναι σε θέση να συμμετάσχουν σε αυτήν, να προετοιμάζουν τα άτομα για πιθανούς κινδύνους κατά τη διάρκεια της ζωής τους, με την πραγματοποίηση επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο.

A. Τα κράτη μέλη αυξάνουν τις προσπάθειές τους για την ενίσχυση των ενεργητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας, με τη μεταρρύθμιση των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας και/ή ανεργίας, λαμβάνοντας συγχρόνως στοχοθετημένα μέτρα για όσους διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας. Ορισμένα κράτη μέλη θεσπίζουν ή ενισχύουν μέτρα δραστηριοποίησης στο πλαίσιο της πολιτικής τους για την καλύτερη αντιμετώπιση της φτώχειας των ενηλίκων (Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Κύπρος, Δανία, Ισπανία, Iρλανδία, Iταλία, Λετονία, Κάτω Χώρες και Σλοβακία). Σε ορισμένα κράτη μέλη (Bέλγιο, Eλλάδα, Κύπρος, Iρλανδία, Κροατία, Iταλία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία και Ηνωμένο Βασίλειο) οι μεταρρυθμίσεις του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας και/ή ανεργίας βρίσκονται σε εξέλιξη. Στο Βέλγιο η μεταρρύθμιση του συστήματος παροχών ανεργίας έχει στόχο να διασφαλίσει την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ των παροχών και της αποτελεσματικής βοήθειας κατά την αναζήτηση εργασίας και των ευκαιριών κατάρτισης. Στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, η Κύπρος έχει θεσπίσει ένα καθεστώς ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος (ΕΕΕ) (το οποίο αντικαθιστά το παλαιό καθεστώς δημόσιας πρόνοιας). Ορισμένα κράτη μέλη (Bέλγιο, Eσθονία, Ισπανία, Mάλτα, Ηνωμένο Βασίλειο) έχουν λάβει συγκεκριμένα μέτρα που απευθύνονται στον πληθυσμό με μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας, ιδίως τους νέους, τις οικογένειες με παιδιά ή τα άτομα με αναπηρία (Αυστρία, Bέλγιο, Κύπρος, Φινλανδία, Iρλανδία, Λετονία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο). Ορισμένα κράτη μέλη (Γαλλία, Σουηδία) υπέβαλαν επίσης έκθεση σχετικά με τα μέτρα που έλαβαν για τη διασφάλιση ίσων ευκαιριών μεταξύ γυναικών και ανδρών.

B. Παράλληλα, τα κράτη μέλη έχουν εισαγάγει μεταρρυθμίσεις με στόχο την προστασία εκείνων που προσωρινά δεν συμμετέχουν ή δεν μπορούν να συμμετέχουν στην αγορά εργασίας. Για τον σκοπό αυτό ορισμένα κράτη μέλη έχουν ενισχύσει τις κοινωνικές τους πολιτικές με στόχο τη διαφύλαξη του ευ ζην των παιδιών και των ηλικιωμένων, έχουν βελτιώσει τις παροχές, ενώ άλλα έχουν εισαγάγει συγκεκριμένες πολιτικές για την αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας. Σε απάντηση στις διογκούμενες ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις του αυξανόμενου αριθμού των παιδιών που πλήττονται από τη φτώχεια, σε ορισμένα κράτη μέλη (Bουλγαρία, Eσθονία, Ισπανία, Iρλανδία, Ιταλία, Λιθουανία, Λετονία και Ρουμανία) έχουν αυξηθεί τα μέτρα για την αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας. Στη Bουλγαρία, τα πιο σημαντικά μέτρα που αναφέρονται σε σχέση με την εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής για τη μείωση της φτώχειας και την προώθηση της κοινωνικής ένταξης το 2020 περιλαμβάνουν: την αύξηση των μηνιαίων παροχών για το δεύτερο παιδί και για τα δίδυμα και για τα παιδιά με μόνιμη αναπηρία, καθώς και χρηματοδοτική υποστήριξη για την κάλυψη του κόστους θέρμανσης των ηλικιωμένων και των παιδιών. Η Ιρλανδία έθεσε σε εφαρμογή ένα νέο πρόγραμμα παιδικής μέριμνας με βάση τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία και την περιοχή, το οποίο σχεδιάστηκε για την αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας με την επέκταση των υπηρεσιών πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης, οι οποίες κρίθηκαν επιτυχείς κατά τη διάρκεια της πιλοτικής φάσης. Η Ιταλία εισήγαγε ένα καθεστώς στήριξης των οικογενειών με παιδιά, το οποίο προβλέπει παθητικά μέτρα μαζί με μέτρα και υπηρεσίες ενεργοποίησης. Στη Λετονία έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας, όπως αυξήσεις στις παροχές που αφορούν τα παιδιά και στην υποστήριξη για τις μονογονικές οικογένειες από την 1η Ιανουαρίου 2014. Επιπλέον, η λετονική κυβέρνηση αύξησε επίσης το μη φορολογητέο κατώτατο όριο του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων για τα εξαρτώμενα άτομα. Στην Εσθονία η κυβέρνηση αποφάσισε (τον Ιούνιο του 2014) να αυξήσει σημαντικά το γενικό επίδομα τέκνων καθώς και το επίδομα τέκνου με βάση τις ανάγκες και το ελάχιστο όριο διαβίωσης των παιδιών από τον Ιανουάριο του 2015.

Τα κράτη μέλη έχουν αναλάβει επενδυτική προσέγγιση των κοινωνικών πολιτικών βελτιώνοντας την πρόσβαση στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα. Ορισμένα κράτη μέλη  (Aυστρία, Βουλγαρία, Τσεχική Δημοκρατία, Γερμανία, Eσθονία, Γαλλία, Ουγγαρία, Λιθουανία, Λετονία, Πολωνία, Ηνωμένο Βασίλειο) ανέλαβαν πρωτοβουλίες με στόχο την επέκταση της συμμετοχής των παιδιών στην ΠΕΦ ως μέρος των στρατηγικών τους για τη βελτίωση των ευκαιριών για τα παιδιά. Γερμανία έχει σημειώσει κάποια πρόοδο στην περαιτέρω αύξηση των διαθέσιμων παιδικών σταθμών πλήρους απασχόλησης, αλλά μικρή μόνο πρόοδο όσον αφορά την αύξηση της διαθεσιμότητας των ολοήμερων σχολείων. Στη Γαλλία το πολυετές σχέδιο για την καταπολέμηση της φτώχειας και τον κοινωνικό αποκλεισμό περιλαμβάνει, επίσης, μέτρα που αφορούν τις οικογένειες με συντηρούμενα παιδιά, όπως βελτίωση της πρόσβασης στα κυλικεία των σχολείων και παροχή πρόσθετων χώρων παιδικής μέριμνας (με το 10% να προορίζεται για τα παιδιά που προέρχονται από νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα). Η Ιρλανδία έχει εισαγάγει επιδοτούμενες θέσεις παιδικής φροντίδας για μετά το σχολείο για τη στήριξη των προσπαθειών των ομάδων χαμηλού εισοδήματος και των ανέργων να επιστρέψουν στο εργατικό δυναμικό, ενώ δημιούργησε θέσεις παιδικής φροντίδας για τους ανέργους οι οποίοι συμμετέχουν σε κοινοτικά προγράμματα απασχόλησης που παρέχουν κατάρτιση και πείρα για να υποστηριχθεί η ενεργοποίηση στην απασχόληση. Στη Μάλτα ένα νέο καθεστώς παροχής δωρεάν προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας σε δημόσιες και ιδιωτικές εγκαταστάσεις λειτουργεί για νοικοκυριά στα οποία οι γονείς εργάζονται και/ή εκπαιδεύονται.

Η εξισορρόπηση μεταξύ των ετών εργασίας και των ετών σύνταξης αποτελεί βασικό θέμα στις πρωτοβουλίες για τις συντάξεις, καθώς σχεδόν παντού τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης αυξάνονται και εξισώνονται μεταξύ των δύο φύλων. Για την αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων σχετικά με τις συντάξεις, τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο την ανάγκη διασφάλισης μακρύτερου επαγγελματικού βίου για να αντισταθμιστούν οι επιπτώσεις της αύξησης της διάρκειας ζωής και να δοθεί στους ανθρώπους η δυνατότητα να αποζημιωθούν για τη μείωση στα ποσοστά αναπλήρωσης μέσω της παράτασης της επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Κατά τα περασμένα έτη, διάφορα κράτη μέλη ενέκριναν (π.χ. Κύπρος, Ισπανία, Γαλλία, Iρλανδία, Ουγγαρία και Λετονία) ή ήδη υλοποίησαν (π.χ. Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο) μια αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης για τις γυναίκες και/ή για τους άνδρες. Συνολικά, 25 από τα 28 κράτη μέλη έχουν πλέον νομοθετήσει τρέχουσες ή μελλοντικές αυξήσεις του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης. Σε πολλές περιπτώσεις, η αύξηση συνοδεύεται από την (σταδιακή) εξίσωση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης για τους άνδρες και τις γυναίκες (Τσεχική Δημοκρατία, Eσθονία, Eλλάδα, Κροατία, Iταλία, Λιθουανία, Mάλτα, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβενία, Σλοβακία και Ηνωμένο Βασίλειο). Με την επέκταση των δικαιωμάτων συνταξιοδότησης («Mutter Rente») στους γονείς που απέκτησαν παιδιά πριν από το 1992, η Γερμανία αντιμετώπισε ορισμένες από τις επιπτώσεις της διακοπής της επαγγελματικής σταδιοδρομίας και της μερικής απασχόλησης. Σε πολλά κράτη μέλη, ωστόσο, απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για την αντιμετώπιση των βασικών αιτιών του χάσματος μεταξύ των φύλων ως προς τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα.

Περισσότερες χώρες συνδέουν το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης με την αύξηση της διάρκειας ζωής. Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Πορτογαλία ακολουθούν πλέον τις ολοένα και περισσότερες χώρες (Κύπρος, Δανία, Eλλάδα, Iταλία, Κάτω Χώρες και Σλοβακία) οι οποίες, αφού πρώτα αύξησαν το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης για να καλύψουν προηγούμενες αυξήσεις της διάρκειας ζωής, επέλεξαν να καθιερώσουν μια σαφή σύνδεση μεταξύ του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης και των μελλοντικών αυξήσεων του προσδόκιμου ζωής. Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη έχουν ακόμα σοβαρές επιφυλάξεις για αυτή την ιδέα.

Για να αυξήσουν τις πραγματικές ηλικίες συνταξιοδότησης, όλο και περισσότερα κράτη μέλη λαμβάνουν μέτρα για τον περιορισμό της πρόσβασης σε πρόωρη συνταξιοδότηση. Τα βασικά μεταρρυθμιστικά μέτρα περιλαμβάνουν αυστηρότερες προϋποθέσεις επιλεξιμότητας για την πρόωρη συνταξιοδότηση (υψηλότερο ελάχιστο όριο ηλικίας, μεγαλύτερο ιστορικό εισφορών και μειώσεις του επιπέδου παροχών), καθώς και μεγαλύτερη έμφαση στα μέτρα υπέρ της δραστηριοποίησης (Bέλγιο, Κύπρος, Ισπανία, Κροατία, Πορτογαλία, Σλοβενία). Ορισμένες χώρες περιορίζουν, επίσης, την πρόσβαση σε ευρέως χρησιμοποιούμενες εναλλακτικές οδούς για πρόωρη συνταξιοδότηση, όπως παρατεταμένα επιδόματα ανεργίας (π.χ. Ισπανία) ή επιδόματα αναπηρίας (π.χ. Aυστρία, Δανία). Ωστόσο, σε αρκετές χώρες (π.χ. Aυστρία, Bέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Λουξεμβούργο, Mάλτα και Ρουμανία), συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που εισήγαγαν πρόσφατα μεταρρυθμίσεις, οι δυνατότητες πρόωρης αποχώρησης από την εργασία εξακολουθούν να υπονομεύουν την επάρκεια και τη βιωσιμότητα των συντάξεων. Άλλες χώρες διευκόλυναν την πρόσβαση στις επιλογές πρόωρης συνταξιοδότησης για άτομα με μακροχρόνια περίοδο καταβολής εισφορών και επίπονα επαγγέλματα. Στη Λετονία και την Πορτογαλία αυτό συνέβη στο πλαίσιο της αύξησης των προβλημάτων απασχόλησης για ορισμένες ομάδες εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας. Στη Δανία ο στόχος ήταν να απορροφηθούν οι ανισορροπίες προηγούμενων μεταρρυθμίσεων που μείωσαν τις δυνατότητες πρόωρης συνταξιοδότησης. Στη Γερμανία ο στόχος ήταν η δικαιότερη αντιμετώπιση των ατόμων που άρχισαν να εργάζονται σε νεαρή ηλικία, ενώ στη Βουλγαρία η μείωση εστιάστηκε κατά κύριο λόγο σε νέους οι οποίοι απασχολούνται σε επίπονα επαγγέλματα.

Περισσότερα κράτη μέλη παρέχουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους να παρατείνουν τον επαγγελματικό τους βίο και να βελτιώσουν τα συνταξιοδοτικά τους δικαιώματα με την αναβολή της συνταξιοδότησης. Στη Γαλλία, η ηλικία στην οποία οι εργοδότες του ιδιωτικού τομέα μπορούν να θέσουν έναν εργαζόμενο σε καθεστώς συνταξιοδότησης χωρίς τη συγκατάθεσή του/της έχει αυξηθεί από τα 65 στα 70 έτη. Πολλά συνταξιοδοτικά συστήματα περιλαμβάνουν κίνητρα για εργασία πέραν του ορίου ηλικίας, όπως υψηλότερα ποσοστά συσσώρευσης σύνταξης ή προσαύξηση της σύνταξης σε περίπτωση καθυστέρησης συνταξιοδότησης (Δανία, Φινλανδία, Γαλλία). Περισσότερες χώρες καθιστούν πιο ήπιους τους κανόνες προκειμένου να επιτρέψουν τον συνδυασμό των συνταξιοδοτικών παροχών με το επαγγελματικό εισόδημα (Bέλγιο, Κάτω Χώρες και Σλοβενία). Επίσης, είναι σημαντικό ότι ορισμένες χώρες στηρίζουν όλο και περισσότερο τις συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις με μέτρα για την παράταση του επαγγελματικού βίου στους χώρους εργασίας και στις αγορές εργασίας (π.χ. Bέλγιο, Γαλλία, Σλοβενία). Ωστόσο, σε αυτό τον τομέα, οι προσπάθειες πολλών κρατών μελών εξακολουθούν να είναι υπερβολικά περιορισμένες και ασυντόνιστες.

Στο πλαίσιο των προσπαθειών δημοσιονομικής εξυγίανσης σε ορισμένα κράτη μέλη έχει μεταβληθεί ή προσωρινά παγώσει η τιμαριθμική αναπροσαρμογή των καταβαλλόμενων συντάξεων. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στην Κύπρο, τη Γαλλία, την Iταλία και την Πορτογαλία. Σε άλλα κράτη μέλη, η τιμαριθμική αναπροσαρμογή επαναφέρεται, πιθανώς τροποποιημένη, μετά από μια περίοδο κατά την οποία δεν εφαρμόστηκε (π.χ. Τσεχική Δημοκρατία, Βουλγαρία και Λετονία).

Γ. Σε απάντηση στις δημοσιονομικές πιέσεις, οι χώρες επανεξετάζουν τις δαπάνες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και αναζητούν τρόπους για τη βελτίωση της σχέσης κόστους-οφέλους και για αποδοτικά αποτελέσματα, ενώ καθιερώνουν καλύτερα μέσα για τον περιορισμό των δαπανών. Αρκετά κράτη μέλη έχουν πραγματοποιήσει ή θέσει σε εφαρμογή διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις των συστημάτων ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης (Aυστρία, Βουλγαρία, Κύπρος, Eλλάδα, Ισπανία, Φινλανδία, Κροατία, Iρλανδία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ηνωμένο Βασίλειο). Η Φινλανδία συμφώνησε στη μεταρρύθμιση των κοινωνικών και υγειονομικών υπηρεσιών όπου η ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών θα πρέπει να κατανέμεται σε πέντε περιφέρειες κοινωνικής πρόνοιας και υγειονομικής περίθαλψης. Ο νέος νόμος περί φροντίδας θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο Εθνικό Σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (Αγγλία), δημιουργώντας νομικό πλαίσιο για το «ταμείο καλύτερης περίθαλψης» που θα προσφέρει σημαντικό οικονομικό κίνητρο για τις τοπικές αρχές να ενοποιήσουν τις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Ορισμένα κράτη μέλη θέσπισαν μέτρα για τη συγκράτηση της αύξησης του κόστους των δαπανών για την υγεία (Aυστρία, Βουλγαρία, Bέλγιο, Κύπρος, Γερμανία, Eλλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Κροατία, Iρλανδία, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Σλοβενία, Ηνωμένο Βασίλειο). Η Aυστρία, το Bέλγιο και η Γαλλία επικεντρώθηκαν στον καθορισμό ανώτατου ορίου για το συνολικό επίπεδο αύξησης των δαπανών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Η Γαλλία εισήγαγε νέα μέτρα για τη συγκράτηση των φαρμακευτικών δαπανών μέσω του καλύτερου καθορισμού των τιμών και της ενθάρρυνσης της χρήσης γενόσημων φαρμάκων. Για τη βελτίωση της παροχής των υπηρεσιών υγείας ελήφθησαν διάφορα μέτρα, πολλά από τα οποία αναπτύσσουν περαιτέρω ηλεκτρονικές εφαρμογές υγείας (e-Health) (Aυστρία, Bέλγιο, Βουλγαρία, Κύπρος, Δανία, Ισπανία, Γαλλία, Λιθουανία, Λετονία, Mάλτα, Πολωνία, Πορτογαλία, Σουηδία, Σλοβενία, Σλοβακία, Ηνωμένο Βασίλειο). Η Κύπρος υλοποιεί τις βασικές μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με την εφαρμογή της νέας εθνικής υπηρεσίας υγείας και την υποδομή ΤΠ, καθώς και μεταρρυθμίσεις που αφορούν τα δημόσια νοσοκομεία και λοιπές υγειονομικές εγκαταστάσεις, αλλά και την οργάνωση και διαχείριση του Υπουργείου Υγείας. Το Βέλγιο ψήφισε ένα σχέδιο δράσης για τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες υγείας με σκοπό να γενικευτεί η ηλεκτρονική ανταλλαγή πληροφοριών για τους ασθενείς και των φακέλων των ασθενών έως το 2018.

Συνεχίζει να υφίσταται η ανάγκη εύρεσης νέων τρόπων αντιμετώπισης των ελλείψεων προσωπικού και διασφάλισης της πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλες τις εκκλήσεις λήψης περαιτέρω μέτρων. Ορισμένα κράτη μέλη επενδύουν σημαντικά στο εργατικό δυναμικό ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης (Γερμανία, Ουγγαρία, Λετονία, Μάλτα, Σλοβακία). Η Λετονία αποφάσισε να αυξήσει την ελάχιστη αμοιβή για τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας κατά 10-12,5%. Η ενίσχυση της πρόσβασης στις υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα για αρκετά κράτη μέλη (Βουλγαρία, Δανία, Eλλάδα, Φινλανδία, Γαλλία, Iρλανδία, Λουξεμβούργο, Λετονία, Πορτογαλία). Στην Ελλάδα όλα τα ανασφάλιστα άτομα έχουν επίσημα πλέον δικαίωμα πρόσβασης σε φάρμακα και σε νοσοκομειακή περίθαλψη, ανάλογα με την ιατρική ανάγκη. 

Με δεδομένη τη γήρανση του πληθυσμού τους, πολλά κράτη μέλη λαμβάνουν μέτρα για την αντιμετώπιση της ραγδαίας αύξησης της ζήτησης για αποτελεσματική, ευέλικτη και υψηλής ποιότητας μακροχρόνια φροντίδα. Η Βουλγαρία θέσπισε εθνική στρατηγική που βασίζεται σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση και στην ενίσχυση της παροχής ποιοτικών κοινωνικών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της μακροχρόνιας περίθαλψης. Οι Κάτω Χώρες θα εφαρμόσουν από τον Ιανουάριο του 2015 μια σημαντική διαρθρωτική μεταρρύθμιση του συστήματος μακροχρόνιας φροντίδας, η οποία θα συνίσταται στη μεταβίβαση ορισμένων αρμοδιοτήτων από το σημερινό σύστημα σε δήμους και εταιρείες ασφάλισης υγείας. Σε πολλά κράτη μέλη, η ανεπάρκεια επίσημων υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για την επαρκή προστασία έναντι των χρηματοοικονομικών κινδύνων που σχετίζονται με τις ανάγκες της μακροχρόνιας περίθαλψης, καθώς και για την απασχόληση των γυναικών. 

Τα κράτη μέλη θέσπισαν ειδικά προγράμματα ένταξης για τους ανθρώπους που βρίσκονται σε ιδιαίτερα μειονεκτικές καταστάσεις και για τους ανθρώπους που πλήττονται από έλλειψη στέγης και αποκλεισμό από τη στέγαση. Στη Βουλγαρία υπάρχουν θετικά παραδείγματα στοχοθετημένων μέτρων στήριξης που διευκολύνουν την πρόσβαση των Ρομά στην απασχόληση. Ωστόσο, συνολικά εξακολουθούν να υπάρχουν λίγα συστηματικά μέτρα που εφαρμόζονται σε εθνικό επίπεδο. Η υποχρεωτική διετής προσχολική εκπαίδευση που εισήγαγε η Βουλγαρία και η υποχρεωτική προσχολική εκπαίδευση από την ηλικία των τριών ετών που έχει εισαγάγει η Ουγγαρία έχουν ευοίωνες προοπτικές για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση των παιδιών Ρομά. Μερικές χώρες (Iρλανδία, Φινλανδία, Λετονία) έχουν θεσπίσει μέτρα πολιτικής για παροχές σχετικά με τη στέγαση και τους αστέγους, ενώ η Τσεχική Δημοκρατία, η Λιθουανία, οι Κάτω Χώρες και η Σλοβενία εισάγουν πολιτικές ή νομοθεσία σχετικά με την κοινωνική στέγαση. Ορισμένα κράτη μέλη (Ισπανία, Λετονία) έχουν θεσπίσει μέτρα σχετικά με τον στεγαστικό τομέα για να αμβλύνουν τη δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών. Στο Bέλγιο, 5 τοπικές αρχές έχουν δρομολογήσει το πιλοτικό έργο «Προτεραιότητα στη στέγαση» με κατευθυντήρια αρχή την παροχή στέγης.

3.         ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ

Θεσμικό πλαίσιο του πίνακα αποτελεσμάτων των βασικών δεικτών απασχόλησης και των κοινωνικών δεικτών

Ο σκοπός του πίνακα αποτελεσμάτων που προτείνεται στην ανακοίνωση για την ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ)[24] και παρουσιάζεται στο σχέδιο κοινής έκθεσης του 2014 για την απασχόληση[25], είναι η καλύτερη πρόβλεψη με τον εντοπισμό των σημαντικών εργασιακών και κοινωνικών προβλημάτων ή εξελίξεων σε πρώιμο στάδιο. Ο πίνακας αποτελεσμάτων, ως αναλυτικό εργαλείο, εστιάζεται στις κοινωνικές τάσεις και τις τάσεις στην απασχόληση που θα μπορούσαν να απειλήσουν τη σταθερότητα και την ομαλή λειτουργία της ΕΕ και της ΟΝΕ υπονομεύοντας την απασχόληση, την κοινωνική συνοχή και το ανθρώπινο κεφάλαιο και, ως εκ τούτου, την ανταγωνιστικότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη, ενώ σκοπός του είναι να επιτρέψει μια ευρύτερη κατανόηση των κοινωνικών εξελίξεων[26]. Ο πίνακας αποτελεσμάτων εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2013 και εκδόθηκε τον Μάρτιο του 2014 (ως μέρος της κοινής έκθεσης για την απασχόληση) από το Συμβούλιο EPSCO[27]. Σε συνέχεια της εντολής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου[28], ο πίνακας αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο του 2014. Στη συνέχεια, η Επιτροπή βασίστηκε στα αποτελέσματα του πίνακα αποτελεσμάτων κατά την κατάρτιση των εγγράφων εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής για το 2014 και τον προβληματισμό σχετικά με το σχέδιο συστάσεων ανά χώρα με σκοπό την καλύτερη υποστήριξη των προκλήσεων και των πολιτικών συμβουλών. Η ανάγνωση του πίνακα αποτελεσμάτων συμπληρώθηκε από τις πρόσθετες πληροφορίες που προέρχονται από τον δείκτη επιδόσεων της απασχόλησης (EPM), τον δείκτη επιδόσεων κοινωνικής προστασίας (SPPM) και την αξιολόγηση των μέτρων πολιτικής που λαμβάνονται από τα κράτη μέλη. Ο πίνακας αποτελεσμάτων κατόρθωσε να επισημάνει τις βασικές προκλήσεις στην απασχόληση και τις κοινωνικές προκλήσεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και να τις ενσωματώσει σε συζητήσεις σε θεσμικό επίπεδο.

Παράλληλα, η Επιτροπή Απασχόλησης (EMCO) και η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας (ΕΚΠ) ξεκίνησαν μια συζήτηση σχετικά με την αξιοποίηση του πίνακα αποτελεσμάτων πέρα από το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο του 2014[29]. Οι επιτροπές εξέτασαν ιδίως την επιλογή των δεικτών, την ανάγνωση του πίνακα αποτελεσμάτων σε συνδυασμό με τους δείκτες EPM και SPPM και τη μεθοδολογία για τον καθορισμό του τι συνιστά τις πλέον προβληματικές κοινωνικές εξελίξεις και εξελίξεις στην απασχόληση. Η παρούσα έκδοση της κοινής έκθεσης για την απασχόληση περιλαμβάνει πολλές κατατεθείσες προτάσεις, μεταξύ άλλων, για την ενίσχυση των διαστάσεων φύλου και ηλικίας στην ανάλυση των στοιχείων και την εξέταση των μεταβολών στα επίπεδα ενός δείκτη πέρα από την πιο πρόσφατη περίοδο.

3.1  Πορίσματα από τη συνολική ανάγνωση του πίνακα αποτελεσμάτων σε επίπεδο ΕΕ και ευρωζώνης

Ακολουθεί μια επισκόπηση των πρόσφατων αποκλινουσών κοινωνικοοικονομικών τάσεων και προσδιορίζονται οι πιο αξιοσημείωτες εξελίξεις στις επιμέρους χώρες της ΕΕ και σε όλους τους τομείς του πίνακα αποτελεσμάτων και σε καθέναν από τους πέντε δείκτες. Τέλος, στο παράρτημα παρέχονται πίνακες μαζί με μια επισκόπηση της κατάστασης που επικρατεί ανά δείκτη σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και μια επισκόπηση των βασικών προκλήσεων για την απασχόληση όπως προσδιορίζονται σύμφωνα με το ΔΕΑ και των κοινωνικών τάσεων που παρακολουθούνται από το ΔΕΚΠ.

Οι δυνητικά προβληματικές βασικές εξελίξεις στον τομέα της απασχόλησης και τον κοινωνικό τομέα που οδηγούν σε αποκλίσεις σε ολόκληρη την ΕΕ και καθιστούν αναγκαία τη διεξαγωγή περαιτέρω ανάλυσης και ενδεχομένως ισχυρότερα μέτρα πολιτικής θα μπορούσαν να εντοπιστούν σε τρεις διαστάσεις[30]:

· Για κάθε κράτος μέλος, η μεταβολή του δείκτη σε ένα συγκεκριμένο έτος, σε σύγκριση με τις προηγούμενες χρονικές περιόδους (ιστορική τάση)·

· Για κάθε κράτος μέλος, η διαφορά από τα μέσα ποσοστά της ΕΕ και της ζώνης του ευρώ κατά το ίδιο έτος (παρέχοντας την αποτύπωση των υφιστάμενων διαφορών ως προς την απασχόληση και την κοινωνική κατάσταση)·

· Η μεταβολή του δείκτη μεταξύ δύο συναπτών ετών σε κάθε κράτος μέλος σε σχέση με την μεταβολή των επιπέδων της ΕΕ και της ζώνης του ευρώ (που είναι ενδεικτικά της δυναμικής της κοινωνικο-οικονομικής σύγκλισης/απόκλισης).

Εν γένει, όταν εξετάζονται όλοι οι τομείς, τα πορίσματα του πίνακα αποτελεσμάτων δείχνουν επίμονες, αλλά όχι εντεινόμενες σε βαθμό παρόμοιο με το τελευταίο έτος κοινωνικοοικονομικές αποκλίσεις. Οι αποκλίσεις παραμένουν ορατές στα ποσοστά της ανεργίας, της ανεργίας των νέων και των νέων που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης· η μείωση του εισοδήματος των νοικοκυριών, η αύξηση των ανισοτήτων και τα υψηλά ποσοστά φτώχειας είναι εμφανή στα περισσότερα νότια ευρωπαϊκά κράτη μέλη της ευρωζώνης. Σε αυτό το στάδιο, ιδίως για τους δείκτες που συνδέονται με την ανεργία, οι αποκλίσεις δεν οξύνονται, αλλά απομένει να διαπιστωθεί η κλίμακα αντιστροφής των προηγούμενων τάσεων.

Τα στοιχεία που προέρχονται από τον πίνακα αποτελεσμάτων αναλύονται επίσης λαμβανομένης υπόψη της κατανομής ανά φύλο (για όλους τους δείκτες, όπου αυτό είναι δυνατόν).  Σε πολλά κράτη μέλη, η αύξηση της ανεργίας τόσο για τον πληθυσμό που βρίσκεται σε ηλικία εργασίας όσο και για τη νεολαία ήταν δυσανάλογα μεγάλη για τις γυναίκες, ενώ σε άλλες χώρες οι άνδρες εργαζόμενοι ήταν αυτοί που επλήγησαν περισσότερο από τις επιπτώσεις της κρίσης.

Κατά την ανάλυση σε επίπεδο χώρας, ο πίνακας αποτελεσμάτων καταδεικνύει αρκετά κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις στην απασχόλησης και κοινωνικές προκλήσεις, εξετάζοντας τις ιστορικές εξελίξεις και τις αποστάσεις από τον μέσο όρο της ΕΕ. Η πιο προβληματική κατάσταση και στους δύο δείκτες για την απασχόληση και τους κοινωνικούς δείκτες παρατηρείται στην Iταλία και τη Ρουμανία. Αυτά είναι τα κράτη μέλη που κατέγραψαν αρνητικές εξελίξεις σε όλους τους τομείς από ήδη προβληματικά σημεία εκκίνησης. Οι δείκτες για την απασχόληση στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία δείχνουν βελτιώσεις ή μια σταθερή κατάσταση, ενώ οι κοινωνικοί δείκτες εξακολουθούν να δείχνουν αυξανόμενα και ήδη υψηλά ποσοστά φτώχειας και ανισότητας, καθώς και μείωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών σε πραγματικούς όρους. Στην Κύπρο και την Κροατία, τα ποσοστά ανεργίας (των νέων) δείχνουν ορισμένες βελτιώσεις ή καμία περαιτέρω επιδείνωση, ενώ το ποσοστό νέων εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης (ΕΕΑΚ) συνέχισε να αυξάνεται από ένα ήδη υψηλό επίπεδο. Στο πρώτο κράτος μέλος, οι αρνητικές εξελίξεις στην αγορά εργασίας μεταφράστηκαν σε περαιτέρω επιδείνωση της κοινωνικής κατάστασης. Ενώ η Λιθουανία εξακολούθησε να βελτιώνει την κατάσταση της αγοράς εργασίας της (ήδη και για τις δύο περιόδους αναφοράς στη σειρά), οι κοινωνικοί δείκτες επισημαίνουν αυξανόμενες ανησυχίες όσον αφορά τη φτώχεια και την ανισότητα, που αυξάνονται ενώ ήταν ήδη πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Τέλος, υπάρχουν δύο κράτη μέλη που μέχρι σήμερα κατάφεραν να προστατεύουν τις κοινωνίες τους από τις επιπτώσεις της κρίσης, αλλά ορισμένες ανησυχητικές ενδείξεις είναι προφανείς στον πίνακα αποτελεσμάτων: οι Κάτω Χώρες σημείωσαν αύξηση στα  ποσοστά της ανεργίας (των νέων) και των ΕΕΑΚ και στον δείκτη της φτώχειας, ενώ η Φινλανδία παρουσίασε ορισμένες ανησυχητικές εξελίξεις όσον αφορά την ανεργία και τα ποσοστά ΕΕΑΚ.  

Στάθμες || Αλλαγές || Δείκτες απασχόλησης || Κοινωνικοί δείκτες

ΔΑ || ΔΑΝ || Νέοι ΕΑΕΚ || ΑΔΕΝ || ΠΚΔ || Ανισότητες

L   || L || Ιταλία || Βέλγιο, Ιταλία, Ρουμανία || Κροατία, Ιταλία,. Κύπρος, Ουγγαρία, Ρουμανία || Η μεγαλύτερη πτώση: Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Ουγγαρία, Σλοβενία || Ελλάδα, Λιθουανία, Πορτογαλία, Ρουμανία || Ελλάδα, Βουλγαρία, Ιταλία, Λιθουανία, Ρουμανία, Πορτογαλία

- || Ελλάδα, Κροατία, Κύπρος || - || Βουλγαρία, Ελλάδα, Ισπανία  || Ιταλία ||

J || Ισπανία, Πορτογαλία, Σλοβακία || Ισπανία, Ελλάδα, Κροατία, Κύπρος, Πορτογαλία, Σλοβακία || - || Λετονία || Λετονία

J || L || Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Φινλανδία || Κάτω Χώρες, Αυστρία || Βέλγιο, Κάτω Χώρες, Αυστρία, Φινλανδία  || Δανία, Λουξεμβούργο, Κύπρος, Μάλτα, Κάτω Χώρες, Σλοβενία, Σουηδία || Κύπρος, Γερμανία, Ουγγαρία, Μάλτα, Σλοβενία

Πίνακας: Σύνοψη της ανάγνωσης του πίνακα αποτελεσμάτων των βασικών δεικτών απασχόλησης και των κοινωνικών δεικτών[31]

Οι προκλήσεις που προσδιορίζονται μέσω του πίνακα αποτελεσμάτων των βασικών δεικτών απασχόλησης και κοινωνικών δεικτών θα πρέπει να εξεταστούν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, ιδίως στις εργασίες της Επιτροπής για τα έγγραφα εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που στηρίζουν το σχέδιο συστάσεων ανά χώρα και την πολυμερή εποπτεία που διεξάγεται από την Επιτροπή Απασχόλησης (ΕΑ) και την Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας (ΕΚΠ). Η σειρά δεικτών που περιλαμβάνονται στον δείκτη επιδόσεων της απασχόλησης και τον δείκτη επιδόσεων κοινωνικής προστασίας θα ενσωματωθούν πλήρως με σκοπό τη συμπλήρωση της ανάλυσης ανά χώρα.

3.2  Πορίσματα από την ανάγνωση του πίνακα αποτελεσμάτων ανά δείκτη

3.2.1 Ποσοστό ανεργίας - μεταβολή και επίπεδο

Εν γένει, σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανακοπεί η πολύ μεγάλη αύξηση του ποσοστού ανεργίας που είχε σημειωθεί στην προηγούμενη έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων. Το ποσοστό στην ΕΕ των 28 μειώθηκε κατά 0,5 ποσοστιαία μονάδα, ένδειξη μιας ελαφράς ανάκαμψης στην αγορά εργασίας. Οι βελτιώσεις στην ευρωζώνη ήταν πιο οριακές (μείωση κατά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες). Ωστόσο, οι αποκλίσεις μεταξύ των χωρών που αυξήθηκαν σε όλη την περίοδο της κρίσης εξακολουθούν να είναι υψηλές και δεν παρουσιάζουν σημεία βελτίωσης. Το χάσμα μεταξύ των δύο βέλτιστων και των δύο χειρότερων επιδόσεων παραμένει πάνω από τις 20 ποσοστιαίες μονάδες. Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών παραμένει υψηλότερο από αυτό των ανδρών (αντίστοιχα 0,2 ποσοστιαίες μονάδες στην ΕΕ των 28 και 0,4 ποσοστιαίες μονάδες στην ευρωζώνη κατά το πρώτο εξάμηνο του 2014). 

Διάγραμμα I: Ποσοστά ανεργίας – 1ο εξάμηνο 2014 και μεταβολές  μεταξύ 1ου εξαμήνου 2012 και 1ου εξαμήνου 2013 και μεταξύ 1ου εξαμήνου 2013 και 1ου εξαμήνου 2014 ανά χώρα (ηλικιακή ομάδα 15-74)            Πηγή: Eurostat (ΕΕΔ), υπολογισμοί της ΓΔ EMPL· ανάλογα με το επίπεδο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2014

Όπως φαίνεται από τα στοιχεία του πίνακα αποτελεσμάτων, υπάρχουν έξι κράτη μέλη (Eλλάδα, Ισπανία, Κροατία, Κύπρος, Πορτογαλία, Σλοβακία, Iταλία) όπου τα ποσοστά ανεργίας εξακολουθούν να είναι ανησυχητικά υψηλά (σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ).  Ενώ σε τρία από τα εν λόγω κράτη μέλη (Ισπανία, Πορτογαλία, Σλοβακία) παρατηρήθηκαν ορισμένες θετικές αλλαγές, η κατάσταση στην Ιταλία είναι ακόμη πιο ανησυχητική δεδομένου ότι το ποσοστό ανεργίας επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο (δηλαδή αυξήθηκε κατά 0,5 ποσοστιαία μονάδα μέσα σε ένα έτος). Επιπλέον των χωρών της Νότιας Ευρώπης, αναδύεται μια νέα ομάδα κρατών μελών που αντιμετωπίζουν αυξανόμενη ανεργία. Το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες και η Φινλανδία έχουν όλες αρκετά χαμηλά επίπεδα ανεργίας, ωστόσο ο πίνακας αποτελεσμάτων δείχνει ορισμένες προβληματικές εξελίξεις όσον αφορά το ποσοστό ανεργίας για τις χώρες που έχουν μέχρι στιγμής καταφέρει να προφυλάξουν σχετικά καλά το εργατικό δυναμικό τους καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης. Η σύγκριση με την πρώτη έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων δείχνει ότι δεν πρόκειται για εντελώς νέο φαινόμενο, πράγμα που δείχνει ότι οι εξελίξεις αυτές μπορεί να μετατραπούν σε πιο μακροπρόθεσμες τάσεις που ενδέχεται να απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή. Σε ό, τι αφορά τη διάσταση του φύλου στο φαινόμενο της ανεργίας, στις χώρες της Νότιας Ευρώπης (Ισπανία, Eλλάδα, Iταλία) το ποσοστό ανεργίας των γυναικών παραμένει υψηλότερο από των ανδρών· το αντίθετο συμβαίνει στη Σουηδία, τη Φινλανδία, την Ιρλανδία ή τα κράτη της Βαλτικής. 

3.2.2 Ποσοστό ανεργίας των νέων και ποσοστό των ΕΕΑΚ

Κατά την τρέχουσα περίοδο αναφοράς υπήρξαν ορισμένες θετικές εξελίξεις όσον αφορά το ποσοστό ανεργίας των νέων, με τους μέσους όρους να μειώνονται τόσο στην ΕΕ (μείωση 1,2 ποσοστιαίων μονάδων) όσο και στην ευρωζώνη (0,5 ποσοστιαία μονάδα). Ενώ η κατάσταση στις χώρες με τις χειρότερες επιδόσεις βελτιώθηκε, οι διαφορές στις επιδόσεις των κρατών μελών παραμένουν μεγάλες. Όσον αφορά το ποσοστό νέων εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης, οι μέσοι όροι της ΕΕ και της ευρωζώνης μειώθηκαν ελαφρώς μόνον, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να σημειώνει υψηλά επίπεδα ποσοστών ΕΕΑΚ (κυρίως στις χώρες της Νότιας Ευρώπης) που συσσωρεύτηκαν κατά τα έτη της κρίσης.

Διάγραμμα IIα: Ποσοστά ανεργίας νέων – 1ο εξάμηνο 2014, 1ο εξάμηνο 2012 και 2013 και 1ο εξάμηνο 2013 και 2014 ανά χώρα (ηλικιακή ομάδα 15-24)         Πηγή: Eurostat (ΕΕΔ), υπολογισμοί της ΓΔ EMPL· ανάλογα με το επίπεδο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2014

Διάγραμμα IIβ: Ποσοστά ΕΕΑΚ επίπεδα 2013 και μεταβολές 2011 – 2012 και 2012 - 2013 (ηλικιακή ομάδα 15-24)

Πηγή: Eurostat (ΕΕΔ), υπολογισμοί της ΓΔ EMPL· ανάλογα με το επίπεδο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2014· Σημείωση: Γαλλία 2013: διακοπή σειράς, επομένως δεν υπάρχουν μεταβολές

Η κατάσταση των νέων στην αγορά εργασίας παραμένει δραματική σε πολλά κράτη μέλη· σε τουλάχιστον επτά χώρες (Eλλάδα, Ισπανία, Κροατία, Iταλία, Πρτογαλία, Κύπρος, Σλοβακία) το ποσοστό ανεργίας παραμένει 9 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ. Από τη θετική πλευρά, οι περισσότερες από τις εν λόγω χώρες κατόρθωσαν να βελτιώσουν την κατάσταση της νεολαίας με αξιοσημείωτη εξαίρεση την ΙΤ, όπου το ποσοστό εξακολούθησε να αυξάνεται (ήτοι 4,1 ποσοστιαίες μονάδες). Επιπλέον, στο Bέλγιο και στη Ρουμανία σημειώθηκαν αυξήσεις του ποσοστού ανεργίας των νέων με τα επίπεδα να είναι ήδη σχετικά υψηλά.  Ομοίως με την ανάλυση των εξελίξεων όσον αφορά το ποσοστό ανεργίας, και σε αυτόν τον δείκτη υπάρχει μια ομάδα χωρών (Κάτω Χώρες, Aυστρία, Φινλανδία) που παρουσιάζουν σημεία επιδείνωσης από μια συγκριτικά καλή ακόμη αφετηρία.     

Ενώ τα επίπεδα ανεργίας των νέων δεν έχουν αυξηθεί δραματικά σε όλους τους τομείς, το ποσοστό των νέων εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης (ΕΕΑΚ) αυξήθηκε σημαντικά σχεδόν στα μισά κράτη μέλη. Από το ήδη υψηλό επίπεδο, στην Κροατία, την Iταλία, την Κύπρο, τη Ουγγαρία και τη Ρουμανία σημειώθηκε αύξηση του ποσοστού των ΕΕΑΚ μεταξύ 2,7 ποσοστιαίων μονάδων και 0,4 ποσοστιαίων μονάδων. Εδώ, και πάλι, η κατάσταση των ΕΕΑΚ στην Ιταλία είναι πιο δραματική, καθώς η χώρα με τα υψηλότερα ποσοστά ΕΕΑΚ γνώρισε την τρίτη υψηλότερη αύξηση στα ποσοστά ΕΕΑΚ. Από τη θετική πλευρά, οι αρνητικές τάσεις στην Ελλάδα αναχαιτίστηκαν (τουλάχιστον κατά την περίοδο αναφοράς): ενώ τα επίπεδα των ΕΕΑΚ παραμένουν υψηλά, δεν εξακολούθησαν να αυξάνονται. Συγκριτικά με άλλους δείκτες που σχετίζονται με την απασχόληση, αρκετά κράτη μέλη της ευρωζώνης (Bέλγιο, Κάτω Χώρες, Aυστρία, Φινλανδία) αντιμετωπίζουν ύφεση στις αγορές εργασίας τους λόγω των προσφάτων αυξήσεων στα ποσοστά ΕΕΑΚ από επίπεδα που ήταν κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Τα ποσοστά ΕΕΑΚ μεταξύ των νέων γυναικών είναι πλέον δραματικά στην Τσεχική Δημοκρατία, την Κροατία, την Κύπρο, τη Λιθουανία και την Ουγγαρία, ενώ οι άνδρες ΕΕΑΚ υπερτερούν στην Ελλάδα, την Κροατία, την Ιταλία, την Κύπρο και τη Φινλανδία. 

3.2.3 Πραγματικές μεταβολές του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών

Τα εισοδήματα των νοικοκυριών παρέμειναν στάσιμα σε πραγματικούς όρους ή μειώθηκαν δραστικά μετά το 2011 στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την περαιτέρω επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών. Τα εισοδήματα των νοικοκυριών κατά κύριο λόγο έχουν πληγεί από τη μείωση των εσόδων της αγοράς και την αποδυνάμωση του αντικτύπου των κοινωνικών μεταβιβάσεων με την πάροδο του χρόνου. Επιπλέον, η δημοσιονομική λιτότητα σε ορισμένα κράτη μέλη έχει επηρεάσει την απασχόληση, ενώ οι αλλαγές στα φορολογικά συστήματα και τα συστήματα παροχών καθώς και οι περικοπές των μισθών του δημόσιου τομέα έχουν οδηγήσει σε σημαντικές μειώσεις του επιπέδου των πραγματικών εισοδημάτων των νοικοκυριών. Αυτό μπορεί να έχει συμβάλει στη διεύρυνση των αποκλίσεων εντός της ζώνης του ευρώ.

Διάγραμμα III: Πραγματική μεταβολή του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών (ΑΔΕΝ): αύξηση το 2012 και το 2011Πηγή: Eurostat, Εθνικοί λογαριασμοί, υπολογισμοί της ΓΔ EMPL, αποτελέσματα κατά μέγεθος συνολικής αύξησης 2012

Παρατηρείται ταυτόχρονα ευρύς κατακερματισμός και αυξανόμενη απόκλιση μεταξύ των κρατών μελών στην εξέλιξη του ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών σε πραγματικούς όρους. Εξετάζοντας την κατάσταση με βάση τα στοιχεία του 2012, συνάγεται ότι τουλάχιστον 16 κράτη μέλη βίωσαν σημαντικές αρνητικές εξελίξεις στο ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών: Η Ελλάδα υπέστη μείωση κατά σχεδόν 10% σε ετήσια βάση και η Κύπρος 9%. Η μείωση στην πρώτη χώρα, καθώς και στην Ισπανία και την IT, προστέθηκε στην ήδη αισθητή επιδείνωση κατά την προηγούμενη περίοδο αναφοράς. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει πλέον μια ομάδα αναδυόμενων χωρών όπου έως το 2011 οι μισθοί συνέχισαν μεν να αυξάνονται, αλλά το 2012 έφερε ορισμένες αρνητικές εξελίξεις: Κύπρος, Ουγγαρία, Σλοβενία, Εσθονία και Βουλγαρία.   

3.2.4 Ποσοστό κινδύνου φτώχειας του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας - μεταβολή και επίπεδο

Τα ποσοστά κινδύνου φτώχειας του πληθυσμού σε εργάσιμη ηλικία αυξάνονται σε πολλά κράτη μέλη (βλ. διάγραμμα IV). Σε πολλές χώρες η αύξηση προστίθεται στα ήδη υψηλά επίπεδα κινδύνου φτώχειας και συνοδεύεται συχνά από μείωση του κατώτατου ορίου της φτώχειας κατά το εν λόγω διάστημα.

Διάγραμμα IV: Ποσοστά κινδύνου φτώχειας σε άτομα εργάσιμης ηλικίας το 2013 και μεταβολές 2011 – 2012 και 2012 - 2013 (ηλικιακή ομάδα 18-64) Πηγή: Πηγή: Eurostat, Στατιστικές της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EΕ-SILC), υπολογισμοί της ΓΔ EMPL· Αφορούν το έτος εισοδήματος 2012. Σημείωση: Ισπανία 2013: διακοπή σειράς, επομένως δεν υπάρχουν μεταβολές· Aυστρία, Ηνωμένο Βασίλειο: διακοπή σειράς το 2012, καμία μεταβολή για την περίοδο 2011-2012, 2012 (μεταβολή 2011-2012 και 2010-2011) για την Iρλανδία

Τα κράτη μέλη με την υψηλότερη αύξηση στο ποσοστό κινδύνου φτώχειας του ενεργού πληθυσμού μεταξύ 2012 και 2013 περιλαμβάνουν την Ελλάδα, την Κύπρο, το Λουξεμβούργο, τη Mάλτα και την Πορτογαλία, ενώ οι υψηλότερες αυξήσεις μεταξύ του 2011 και του 2012 παρατηρήθηκαν στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Κροατία, την Κροατία και την Ισπανία. Στις περισσότερες από αυτές τις χώρες η παρατεταμένη περίοδος της αρνητικής ή μηδενικής αύξησης του ΑΕΠ, η αυξανόμενη μακροχρόνια ανεργία και η αποδυνάμωση, με την πάροδο του χρόνου, του αντικτύπου των κοινωνικών μεταβιβάσεων όξυναν τους κινδύνους φτώχειας.

3.2.5 Ανισότητες (λόγος S80/S20[32]) – μεταβολή και επίπεδο

Η ανισότητα στα εισοδήματα αυξάνεται στα κράτη μέλη και εντός αυτών, ιδίως στα κράτη μέλη όπου παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη αύξηση της ανεργίας (βλ. διάγραμμα V). Σε πολλές χώρες, η κρίση έχει εντείνει τις μακροπρόθεσμες τάσεις της πόλωσης των μισθών και της κατάτμησης της αγοράς εργασίας, που μαζί με τα λιγότερο αναδιανεμητικά συστήματα φόρων και παροχών έχουν πυροδοτήσει την αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων. Οι σημαντικές αυξήσεις των ανισοτήτων μπορούν να συσχετιστούν με τα υψηλά επίπεδα ανεργίας (με τις μεγαλύτερες αυξήσεις στην κατώτερη βαθμίδα της αγοράς εργασίας). Σε ορισμένες περιπτώσεις έπαιξε επίσης ρόλο ο αντίκτυπος της δημοσιονομικής εξυγίανσης[33].

Διάγραμμα V: Επίπεδα ανισότητας (μέτρα S80/S20) 2013 (*2012) και μεταβολές 2011-2012 και 2012 – 2013

 Πηγή: Eurostat, Στατιστικές της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EΕ-SILC), υπολογισμοί της ΓΔ EMPL· Σημείωση: Ισπανία 2013: διακοπή σειράς, επομένως δεν υπάρχουν μεταβολές· Aυστρία, Ηνωμένο Βασίλειο: διακοπή σειράς το 2012, καμία μεταβολή για την περίοδο 2011-2012, 2012 (μεταβολή 2011-2012 και 2010-2011) για την Iρλανδία

Παρατηρείται ευρύς κατακερματισμός και αυξανόμενη απόκλιση των ανισοτήτων (λόγος S80/S20) μεταξύ των κρατών μελών. Τα πρόσφατα στοιχεία για το έτος εισοδήματος 2012 (τα οποία είναι διαθέσιμα για κάποια κράτη μέλη) εμφανίζουν αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων (όπως μετράται με τον δείκτη S80/S20) κατά 0,5 ή περισσότερες ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ 2012 και 2013 στη Λιθουανία και τη Βουλγαρία και ορισμένες αξιοσημείωτες αυξήσεις στην Ιταλία, τη Ρουμανία, την Πορτογαλία, την Κύπρο, τη Γερμανία, την Ουγγαρία, τη Μάλτα και τη Σλοβενία. Η ανισότητα εισοδήματος παραμένει ιδιαίτερα υψηλή στη Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Ισπανία, τη Λιθουανία, τη Λετονία, την Πορτογαλία και τη Ρουμανία το 2013, με το ποσοστό του εισοδήματος του ανώτερου 20% να είναι τουλάχιστον έξι φορές μεγαλύτερο από εκείνο του χαμηλότερου 20%.

[1]           Επίσημη Εφημερίδα L 308 της 24.11.2010 σ.46, «Απόφαση του Συμβουλίου, της 21ης Οκτωβρίου 2010, σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών (2010/707/ΕΕ)».

[2]        Αυτό ισχύει και για τους υπηκόους τρίτων χωρών και τα άτομα με αναπηρία. Το ποσοστό ανεργίας για υπηκόους τρίτων χωρών ήταν 21,7% το 2013 (14,3% το 2008), ενώ το ποσοστό ανεργίας των ατόμων με αναπηρία είναι σχεδόν διπλάσιο του ποσοστού ανεργίας των ατόμων χωρίς αναπηρία.

[3] Βλέπε "Key Features" της ΓΔ EMPL (πρόκειται να κυκλοφορήσει) για πιο διεξοδική ανάλυση.

[4] Βλ. Έγγραφα εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής: Exploiting the employment potential of ICTs, (Αξιοποιώντας τις δυνατότητες των ΤΠΕ για τη δημιουργία θέσεων εργασίας) της 18.4.2012, SWD(2012) 96· Action plan for the EU healthcare workforce (Σχέδιο δράσης υπέρ των εργαζομένων στον τομέα της υγείας στην ΕΕ) της 18.4.2012, SWD(2012) 93 και Exploiting the employment potential of green growth (Αξιοποιώντας τις δυνατότητες της πράσινης ανάπτυξης για τη δημιουργία θέσεων εργασίας) της 18.4.2012, SWD(2012) 92.

[5]  Βλέπε επίσης ανακοίνωση της Επιτροπής για την« Πρωτοβουλία για την πράσινη απασχόληση:   Αξιοποίηση των δυνατοτήτων της πράσινης οικονομίας για τη δημιουργία θέσεων εργασίας», της 2.7.2014, COM(2014) 446.

[6]        Για παράδειγμα, η μη οικειοθελής μερική απασχόληση (ως ποσοστό επί της συνολικής μερικής απασχόλησης) στην ΕΕ των 28 αυξήθηκε από 25,3% που ήταν το 2008 σε 29,6% το 2013.

[7] Η καμπύλη Beveridge, ή καμπύλη U/V (όπου U ανεργία από την αγγλική λέξη uemployment και V κενές θέσεις εργασίας από την αγγλική λέξη vacancies), είναι μια γραφική αναπαράσταση της σχέσης μεταξύ ποσοστών ανεργίας και κενών θέσεων εργασίας. Έχει καθοδική κλίση επειδή, όταν το ποσοστό ανεργίας είναι υψηλότερο υπάρχει μικρότερο ποσοστό κενών θέσεων εργασίας. Εάν με την πάροδο του χρόνου η καμπύλη μετακινηθεί προς τα δεξιά, αυτό σημαίνει ότι ένας ορισμένος αριθμός κενών θέσεων συνυπάρχει με όλο και υψηλότερα ποσοστά ανεργίας, ένδειξη ότι μειώνεται η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας αντιστοίχισης της προσφοράς με τη ζήτηση στην αγορά εργασίας.

[8]           "Labour Market Developments in Europe, 2013", Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

[9]           Για περαιτέρω ανάλυση, βλέπε "Key Features", ΓΔ EMPL.

[10]          Για παράδειγμα η έρευνα του Cedefop για τη μελλοντική προσφορά και ζήτηση δεξιοτήτων στην Ευρώπη «Future Skills Supply and Demand in Europe».

[11]          Τον Οκτώβριο του 2013, ο ΟΟΣΑ και η Επιτροπή δημοσίευσαν τα αποτελέσματα μιας νέας έρευνας για τις δεξιότητες των ενηλίκων  "Survey on Adult Skills (PIAAC)", Ευρωπαϊκή Επιτροπή, OΟΣΑ.

[12]          Βλ. π.χ. "Is Aggregate Demand Wage-Led or Profit-Led? National and Global Effects", International Labour Office, Conditions of Work and Employment Series No. 40, Γενεύη, 2012.

[13]          Βλ. Τριμηνιαία έκθεση για την ευρωζώνη, "Quarterly Report on the Euro Area", Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τόμος 12, τεύχος 3, 2013.

[14]          Βλ. Eurofound (2013), 'Tackling undeclared work in 27 European Union Member States and Norway: Approaches and Measures Since 2008' Eurofound Dublin··Hazans, M. (2011), "Informal Workers Across Europe", Research Paper 5912, World Bank, Washington D C. 

[15]          Ο λόγος πεμπτημορίων εισοδήματος S80/S20 είναι ένα μέτρο της ανισότητας στην κατανομή του εισοδήματος. Υπολογίζεται ως το ποσοστό του συνολικού εισοδήματος που λαμβάνει το 20% του πληθυσμού με το υψηλότερο εισόδημα (ανώτερο πεμπτημόριο) προς το εισόδημα που λαμβάνει το 20% του πληθυσμού με το χαμηλότερο εισόδημα (κατώτερο πεμπτημόριο). Όλα τα εισοδήματα καταγράφονται ως ισοδύναμα διαθέσιμα εισοδήματα.

[16] Βλ. περισσότερες λεπτομέρειες στην Τριμηνιαία επισκόπηση για την κατάσταση της απασχόλησης και την κοινωνική κατάσταση στην ΕΕ, του Ιουνίου 2014.

[17]          Εργασιακή και κοινωνική κατάσταση στην ΕΕ - Τριμηνιαία επισκόπηση - Μάρτιος 2014 - Συμπλήρωμα για τις τάσεις των κοινωνικών δαπανών (2014).

[18]        Βλ. Τριμηνιαία επισκόπηση της εργασιακής και κοινωνικής κατάστασης στην ΕΕ, Μάρτιος 2013. Η ανάλυση δείχνει ότι η προσαρμογή προς τα κάτω των κοινωνικών δαπανών που παρατηρείται από το 2011 εμφανίζεται εντονότερα σε σύγκριση με παρόμοια περιστατικά ύφεσης κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών.

[19]          Αυτή η ενότητα παρέχει μια ενημέρωση για την κατάσταση όπως παρουσιάστηκε στην προηγούμενη κοινή έκθεση για την απασχόληση και, λόγω περιορισμένου χώρου, δεν είναι εξαντλητική και δεν αποσκοπεί στην παράθεση όλων των μεταρρυθμίσεων και των μέτρων πολιτικής. Κατά κανόνα, η έκθεση δεν καλύπτει μέτρα που έχουν απλώς ανακοινωθεί αλλά δεν έχουν υποβληθεί στο Κοινοβούλιο για έκδοση ή συλλογική διαπραγμάτευση με τους κοινωνικούς εταίρους. 

[20]          Απόφαση 2010/707/ΕΕ του Συμβουλίου, της 21ης Οκτωβρίου 2012, σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών.

[21] Σημειώνεται ότι η ετήσια έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την πρόοδο ως προς την ισότητα γυναικών και ανδρών παρέχει λεπτομερή ανάλυση.

[22] Πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία· δημοσίευση: άνοιξη του 2014.

[23] Για πληρέστερη επισκόπηση των εξελίξεων που καλύπτουν τις κατευθυντήριες γραμμές 8 και 9, βλ. Έκθεση για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, 2014.

[24]  COM(2013) 690 της 2.10.2013. Βλ. ιδίως σσ. 6-7 «Η Επιτροπή προτείνει την κατάρτιση ενός πίνακα αποτελεσμάτων με βασικούς δείκτες οι οποίοι θα χρησιμοποιούνται στο σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση, έτσι ώστε να παρακολουθούνται οι εξελίξεις της απασχόλησης και οι κοινωνικές εξελίξεις. Με τον εν λόγω πίνακα αποτελεσμάτων αναμένεται να εντοπίζονται αποτελεσματικότερα και πιο έγκαιρα μείζονα προβλήματα για την απασχόληση και κοινωνικά προβλήματα, ιδίως εάν υπάρχει ο κίνδυνος να προκαλέσουν επιπτώσεις πέραν των εθνικών συνόρων. (...) Αναμένεται να ενσωματωθεί στο σχέδιο της κοινής έκθεσης για την απασχόληση, έτσι ώστε να αποτελέσει μια πιο στοχευμένη βάση για την ενισχυμένη πολυμερή εποπτεία της πολιτικής για την απασχόληση και της κοινωνικής πολιτικής. Έτσι, θα μπορέσουν να προσδιοριστούν οι εξελίξεις που χρήζουν ισχυρότερων απαντήσεων όσον αφορά την πολιτική για την απασχόληση και την κοινωνική πολιτική. (...) Οι δείκτες για την απασχόληση και οι κοινωνικοί δείκτες του πίνακα αποτελεσμάτων θα πρέπει να αποτυπώνουν τα κύρια φαινόμενα σε κάθε χώρα και να εντοπίζουν τα πιο σημαντικά προβλήματα και εξελίξεις σε πρώιμο στάδιο, προτού η χώρα αποκλίνει σε μεγάλο βαθμό από τις προηγούμενες επιδόσεις της ή από τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ.»

[25] COM (2013) 801 τελικό της 13.11.2013

[26]   Συμπεράσματα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, 19/20 Δεκεμβρίου 2013, παρ. 39.

[27] 7476/14, Βρυξέλλες, 12 Μαρτίου 2014.

[28] Συμπεράσματα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, 19/20 Δεκεμβρίου 2013 «38. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επαναλαμβάνει τη σημασία της απασχόλησης και των κοινωνικών εξελίξεων στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού εξαμήνου. Βάσει εργασιών που έχει αναλάβει το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβεβαιώνει τη συνάφεια της χρήσης πίνακα αποτελεσμάτων για τους βασικούς δείκτες απασχόλησης και τους κοινωνικούς δείκτες, όπως περιγράφεται στην κοινή έκθεση για την απασχόληση.»

[29] Κοινή γνώμη της Επιτροπής Απασχόλησης (EMCO) και της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας (ΕΚΠ) για τον πίνακα αποτελεσμάτων των βασικών δεικτών απασχόλησης και κοινωνικών δεικτών για το Συμβούλιο EPSCO του Ιουνίου. Επιπλέον, η ΕΚΠ κατέθεσε το έγγραφο σχετικά με τον πίνακα αποτελεσμάτων για τους «βασικούς δείκτες απασχόλησης και τους κοινωνικούς δείκτες: αξιοποίηση – έκθεση της υποομάδας για τους δείκτες της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας»

[30] Αυτή η τριπλή ανάλυση ακολουθεί την κοινή έκθεση για την απασχόληση του 2014, όπως συμφωνήθηκε μεταξύ της Επιτροπής και του Συμβουλίου.  Όπως αναφέρεται και στα βασικά μηνύματα της κοινής έκθεσης για την απασχόληση για το 2014: «Ο αντίκτυπος της κρίσης είχε επίσης ως αποτέλεσμα την αυξανόμενη απόκλιση της κατάστασης της απασχόλησης και της κοινωνικής κατάστασης ανάμεσα στα κράτη μέλη, ιδίως στην ευρωζώνη, όπως φανερώνουν η παρούσα κοινή έκθεση για την απασχόληση και ο νέος της πίνακας αποτελεσμάτων βασικών δεικτών απασχόλησης και κοινωνικών δεικτών. Η απόκλιση αυτή είναι εμφανής και στους πέντε βασικούς δείκτες του πίνακα.» 7476/14, Βρυξέλλες, 12 Μαρτίου 2014, σ. 3. Επιπλέον, όπως συμφωνήθηκε στην κοινή έκθεση για την απασχόληση του 2014, ο πίνακας αποτελεσμάτων καλύπτει όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και οι συγκρίσεις πραγματοποιούνται σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Παράλληλα, απαιτείται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις στατιστικές αποκλίσεις από τον μέσο όρο της ζώνης του ευρώ 7476/14, Βρυξέλλες, 12 Μαρτίου 2014, σ. 49.

[31]  Ο πίνακας παρουσιάζει μια επισκόπηση των κοινωνικών εξελίξεων και των εξελίξεων στην απασχόληση στα κράτη μέλη όπου τα επίπεδα ή οι τάσεις των δεικτών θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρόβλημα.

[32] Ο λόγος μεταξύ των εισοδημάτων του 20% του πληθυσμού με τα υψηλότερα εισοδήματα και των εισοδημάτων του 20% με τα χαμηλότερα εισοδήματα.

[33]  Βλ. Έγγραφο εργασίας EUROMOD 2/13.

Παράρτημα 1 Πίνακας αποτελεσμάτων των βασικών δεικτών απασχόλησης και κοινωνικών δεικτών με τους μέσους όρους της ΕΕ και της ευρωζώνης ως σημεία αναφοράς*

* Για κάθε δείκτη (εκτός από την πραγματική αύξηση στο ΑΔΕΝ που εκφράζεται ως νομισματική αξία), οι τρεις στήλες αναφέρονται: i) στην ετήσια μεταβολή σε απόλυτες τιμές· ii) στη διαφορά από τον μέσο όρο ποσοστών της ΕΕ (ή της ευρωζώνης) κατά το ίδιο έτος, iii) στην ετήσια μεταβολή για τη χώρα σε σχέση με την ετήσια μεταβολή σε επίπεδο ΕΕ ή ευρωζώνης (αναφέροντας κατά πόσον η κατάσταση της χώρας επιδεινώνεται/βελτιώνεται ταχύτερα από την υπόλοιπη ΕΕ/ΕΖ, γεγονός που αντικατοπτρίζει τη δυναμική της κοινωνικοοικονομικής απόκλισης/σύγκλισης). Το S1 δηλώνει το 1ο εξάμηνο και βασίζεται σε τριμηνιαία στοιχεία. Πηγή: Eurostat, ΕΕΔ της ΕΕ, εθνικοί λογαριασμοί και στατιστικές EU-SILC (υπολογισμοί της ΓΔ EMPL). ΕΕΑΚ: Μεταβολή 2011-2012 για τη Γαλλία (διακοπή σειράς το 2013)· ΠΚΦ και S80S20: 2012 αντί (μεταβολή 2011-2012) για την IE, μεταβολή 2011-2012 για την ES (διακοπή σειράς το 2013).»

Παράρτημα 2 Συνοπτική επισκόπηση των βασικών προκλήσεων της απασχόλησης και ιδιαίτερα ικανοποιητικά αποτελέσματα στην αγορά εργασίας, σύμφωνα με τον δείκτη επιδόσεων απασχόλησης (Π = πρόκληση· Ι = ικανοποιητικό αποτέλεσμα στην αγορά εργασίας) — εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2014[1]

Παράρτημα 3 Συνοπτική επισκόπηση των «κοινωνικών τάσεων που χρήζουν παρακολούθησης», και κράτη μέλη με στατιστικά σημαντική επιδείνωση και βελτίωση για την περίοδο 2011-2012, όπως προσδιορίζονται από τον δείκτη επιδόσεων κοινωνικής προστασίας — εγκρίθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2014

Πηγή: Κοινωνική Ευρώπη: Πολλοί τρόποι, ένας στόχος. Ετήσια έκθεση της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας σχετικά με την κοινωνική κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2013

Σημείωση: Οι κοινωνικές τάσεις που χρήζουν παρακολούθησης για την περίοδο 2011-2012, τις οποίες ενέκρινε η ΕΚΠ στις 19 Φεβρουαρίου 2014 με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα κατά τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, εντοπίζουν επιδείνωση σε περισσότερο από το 1/3 των κρατών μελών και επισημαίνονται με κόκκινο χρώμα στον ανωτέρω πίνακα (πηγή: Κοινωνική Ευρώπη: Πολλοί τρόποι, ένας στόχος. Ετήσια έκθεση της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας σχετικά με την κοινωνική κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2013)

[1] http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&f=ST%2010763%202014%20INIT