ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Ενεργειακές τεχνολογίες και καινοτομία

1.           Εισαγωγή

Η τεχνολογία και η καινοτομία είναι ζωτικής σημασίας παράγοντες για όλες τα ενεργειακά προβλήματα …

Η ΕΕ πρέπει να καταβάλει περισσότερες προσπάθειες για να προσελκύσει στην αγορά νέες ενεργειακές τεχνολογίες χαμηλού κόστους, υψηλών επιδόσεων και αειφόρων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Οι νέες τεχνολογίες είναι ζωτικής σημασίας παράγοντες για την επίτευξη όλων των στόχων της ΕΕ για το 2020[1] όσον αφορά την ενέργεια, το κλίμα, την οικονομική και την κοινωνική πολιτική, καθώς και των στόχων για το 2030 και το 2050. Η ΕΕ πρέπει να διαθέτει ισχυρή και δυναμική στρατηγική για την τεχνολογία και την καινοτομία, τόσο για την επίτευξη των πολιτικών στόχων της όσο και για να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της και να βελτιώσει τον συντονισμό των επενδύσεων.

… και συμπληρώνουν τη νομοθεσία της ΕΕ στον τομέα της ενέργειας

Οι πολιτικές της ΕΕ για την εσωτερική αγορά ενέργειας, την ενεργειακή απόδοση και την υποστήριξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στηρίζουν την προώθηση στην αγορά όλου του φάσματος τεχνολογιών, από τα φωτοβολταϊκά (PV) πάνελ έως τις αποδοτικές συσκευές, τους έξυπνους μετρητές ή τον οικιακό αυτοματισμό. Η ΕΕ πρέπει να ενισχύσει περαιτέρω τον ρόλο της τεχνολογίας και της καινοτομίας στο πλαίσιο της ενεργειακής πολιτικής της, όχι μόνο με ειδικές τεχνολογίες, αλλά και με την δρομολόγηση νέων επιχειρηματικών μοντέλων, την προσαρμογή στην αγορά και στην κοινωνία, καθώς και με βελτιώσεις των ενεργειακών συστημάτων, στοιχεία που προσφέρουν πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική προοπτική για επενδύσεις.

…. στο συνεχώς εξελισσόμενο ενεργειακό τοπίο

Οι παγκοσμίως σταθερά αυξανόμενες επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αποτέλεσμα των πολιτικών της ΕΕ, απαιτούν μεγαλύτερη ευελιξία και διαχείριση της ενέργειας. Η σταδιακή κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας σε ορισμένες χώρες και η ταχεία επέκταση της παραγωγής μη συμβατικού φυσικού αερίου μεταβάλλουν την ενεργειακή οικονομία παγκοσμίως. Η πολιτική της ΕΕ στον τομέα της ενεργειακής τεχνολογίας και καινοτομίας πρέπει να αποφέρει ταχεία μείωση του κόστους και επίσπευση της ένταξης νέων αειφόρων τεχνολογιών στην αγορά, ώστε να στηριχθεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, η οποία έχει άμεσες συνέπειες στις ιδιωτικές επενδύσεις και τους εθνικούς προϋπολογισμούς.

2.           Τι έχει επιτύχει η ΕΕ;

2.1.        Η νομοθεσία προσέλκυσε την τεχνολογία και την καινοτομία στην αγορά

Η εσωτερική αγορά ενέργειας της ΕΕ συμβάλλει στη δημιουργία ανοικτών και ανταγωνιστικών αγορών, στις οποίες οι επιχειρήσεις του κλάδου επενδύουν σε νέες και καινοτόμες τεχνολογίες και υπηρεσίες. Η κλίμακα της εσωτερικής αγοράς ενέργειας παρέχει στις δυνάμεις της αγοράς δυνατότητες για τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομία. Αυτό υποστηρίζεται με προσπάθειες εκσυγχρονισμού, ενοποίησης και επέκτασης της υποδομής δικτύου μέχρι το 2020 και μετέπειτα, ιδίως όσον αφορά την ηλεκτρική ενέργεια. Η ΕΕ προσδιόρισε 12 διαδρόμους προτεραιότητας, με σκοπό, μεταξύ άλλων, να ενισχυθεί η ενσωμάτωση του ηλεκτρισμού από αιολική και ηλιακή ενέργεια και, ταυτόχρονα, να εξασφαλιστεί ο αδιάλειπτος εφοδιασμός. Οι εκπονούμενοι για την εσωτερική αγορά τεχνικοί κανόνες (π.χ. κώδικες δικτύου) επικεντρώνονται στην ενσωμάτωση των τεχνολογιών προς αντιμετώπιση των μεταβολών του ενεργειακού συστήματος. Στο πλαίσιο των εργασιών αυτών, οι διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς (ΔΣΜ) αναπτύσσουν νέες μεθόδους μοντελοποίησης και εργαλεία για πιο έξυπνη λειτουργία δικτύου. Ο στόχος της ενεργού συμμετοχής των καταναλωτών στην ενοποιημένη ενεργειακή αγορά σημαίνει ότι με την πολιτική της ΕΕ επιδιώκεται επίσης η ανάπτυξη «έξυπνων» και βασιζόμενων στην πληροφορική τεχνολογιών ― όπως η έξυπνη μέτρηση, τα ηλεκτροκίνητα οχήματα, ο έλεγχος της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, η παραγωγή πολύ μικρής κλίμακας και οι τεχνολογίες τοπικής αποθήκευσης ― οι οποίες καθιστούν δυνατή την ευελιξία της ζήτησης και τον καλύτερο έλεγχο της κατανάλωσης.

Με την ενεργειακή πολιτική της η ΕΕ υποστηρίζει τη στροφή προς τεχνολογίες παραγωγής χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι για το 2020. Η ώθηση από την οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η στήριξη από τα κράτη μέλη απέφεραν έντονη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και σημαντική μείωση του κόστους. Στο πλαίσιο της μετάβασης σε ενεργειακό σύστημα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, η πολιτική της ΕΕ έχει ωθήσει τις τεχνολογίες δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS) και την ασφαλέστερη ηλεκτροπαραγωγή από πυρηνική ενέργεια.

Με την πολιτική και τη νομοθεσία της ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση, όπου συγκαταλέγονται οι οδηγίες για την ενεργειακή απόδοση και τον οικολογικό σχεδιασμό, εξαπλώνονται στην αγορά οι τεχνολογίες. Παράλληλα, η ανά τομέα νομοθεσία για την ενεργειακή απόδοση μέσω του οικολογικού σχεδιασμού, ωθεί την ανάπτυξη και εξάπλωση ενεργειακά αποδοτικού εξοπλισμού (π.χ. λέβητες, πλυντήρια ρούχων, τηλεοράσεις, υπολογιστές) και αποφέρει εξοικονόμηση ενέργειας από τους καταναλωτές. Η νομοθεσία της ΕΕ στον τομέα των κτηρίων προωθεί την ενεργειακά αποδοτική ανακαίνιση κτηρίων και την κατασκευή κτηρίων σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης. Στον τομέα των μεταφορών ενθαρρύνονται τα χαμηλών εκπομπών και τα ηλεκτροκίνητα οχήματα.

Το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου εντός της Ένωσης (ΣΕΔΕ ΕΕ) και η απόφαση για τον επιμερισμό των προσπαθειών έχουν καταστήσει την τιμή εκπομπής αερίων θερμοκηπίου παράγοντα που λαμβάνεται υπόψη για την λήψη επιχειρησιακών και επενδυτικών αποφάσεων από τις επιχειρήσεις της ΕΕ και έχει συμβάλει σε σημαντικές μειώσεις των εκπομπών, αλλά αμφισβητείται ο ρόλος του συστήματος ως σημαντική κινητήρια δύναμη για μακροπρόθεσμες επενδύσεις σε χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές, επειδή είναι χαμηλή και ευμετάβλητη η τιμή του διοξειδίου του άνθρακα, λόγω της κρίσης.

2.2.        Βελτίωση του πλαισίου συνθηκών για την έρευνα και την καινοτομία

Με την Ένωση Καινοτομίας θεσπίστηκε ολοκληρωμένη στρατηγική έρευνας και καινοτομίας, με σκοπό τη βελτίωση της δημόσιας χρηματοδότησης και την αντιμετώπιση των εμποδίων που συνιστούν τροχοπέδη για τις ιδιωτικές επενδύσεις. Επιτεύχθηκε σημαντική πρόοδος στη βελτίωση του πλαισίου συνθηκών, στην οποία συγκαταλέγονται το ενιαίο σύστημα προστασίας των ευρεσιτεχνιών (δραστική μείωση των δαπανών), αποτελεσματικό καθεστώς επιχειρηματικών κεφαλαίων που καλύπτει ολόκληρη την ΕΕ και ο εκσυγχρονισμός των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις. Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας βελτιώνει τον αντίκτυπο της εθνικής χρηματοδότησης της έρευνας και το πλαίσιο συνθηκών για τους ερευνητές, καθώς, μεταξύ άλλων, εναρμονίζει καλύτερα τη χρηματοδότηση από διαφορετικά κράτη μέλη, βελτιώνει τις προοπτικές σταδιοδρομίας και κινητικότητας των ερευνητών και παρέχει στους ερευνητές πρόσβαση σε παγκοσμίου επιπέδου επιστημονικές υποδομές.

2.3.        Το Στρατηγικό Σχέδιο Ενεργειακών Τεχνολογιών (ΣΕΤ) — Κινητήρια δύναμη του 7ου προγράμματος πλαισίου για την έρευνα και την ανάπτυξη

Το Στρατηγικό Σχέδιο Ενεργειακών Τεχνολογιών (ΣΕΤ) καταρτίστηκε το 2008 ως το πλαίσιο για την ώθηση της τεχνολογίας στις ενωσιακές πολιτικές για την ενέργεια και το κλίμα. Βασίζεται σε εκτελεστική δομή τριών πυλώνων: Διευθύνουσα ομάδα, Ευρωπαϊκές Βιομηχανικές Πρωτοβουλίες (ΕΒΠ) και Ευρωπαϊκός Συνασπισμός Ενεργειακής Έρευνας (European Energy Research Alliance, ΕΣΕΕ) και υποστηρίζεται με σύστημα πληροφοριών (Σύστημα πληροφοριών του Στρατηγικού Σχεδίου Ενεργειακών Τεχνολογιών, SETIS)[2]. Η Διευθύνουσα ομάδα για τις Στρατηγικές Ενεργειακές Τεχνολογίες κατέστησε δυνατό τον διαρθρωμένο διάλογο με τα κράτη μέλη, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα την αυξημένη εναρμόνιση των εθνικών ενεργειακών πολιτικών έρευνας και καινοτομίας και έχει προωθήσει τη στροφή προς την κατεύθυνση κοινών δράσεων για την επίτευξη κοινών στόχων με ταχύτερα και αποτελεσματικότερα.

Το σχέδιο ΣΕΤ έδωσε προτεραιότητα στις τεχνολογίες που είναι οι καταλληλότερες για την επίτευξη των στόχων πολιτικής για την ενέργεια και το κλίμα μέχρι το 2020: αιολική ενέργεια, ηλιακή ενέργεια, ηλεκτρικά δίκτυα, CCS, βιοενέργεια, πυρηνική ενέργεια, κυψέλες κυψελών καυσίμου και υδρογόνου, ενεργειακή απόδοση. Οι Ευρωπαϊκές Βιομηχανικές Πρωτοβουλίες (ΕΒΠ) που συγκροτήθηκαν για όλους αυτούς τους τομείς έχουν ορίσει πεδία προτεραιότητας έρευνας και καινοτομίας σε Χάρτες Πορείας για την Τεχνολογία, στους οποίους συγκαταλέγεται ειδικός χάρτης πορείας σχετικά με τα υλικά[3], και εστίασαν τη δράση τους σε μεγάλα έργα με ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία. Μέσω του Ευρωπαϊκού Συνασπισμού Ενεργειακής Έρευνας σχηματίζονται κοινοπραξίες αποτελούμενες από το ερευνητικό δυναμικό διαφορετικών κρατών μελών, για να αναπτύξουν νέες λύσεις που θα έχουν συνέπειες μετά το 2020.

Ευρωπαϊκά κονδύλια διατέθηκαν κυρίως από διάφορα μέρη του 7ου προγράμματος πλαισίου για την έρευνα (7ο ΠΠ), π.χ. «Ενέργεια» και «Βασικές τεχνολογίες γενικής εφαρμογής» (π.χ. ΤΠΕ και Υλικά). Την περίοδο 2007-2012, από τον θεματικό τομέα «Ενέργεια» του 7ου ΠΠ στηρίχθηκαν περίπου 350 έργα με περίπου 1,8 δις ευρώ. Από το 7ο ΠΠ προήλθε περαιτέρω σημαντική στήριξη με συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και χρηματοδοτικά μέσα (βλ. κατωτέρω). Επιπλέον, στήριξη σε επίπεδο ΕΕ παρασχέθηκε μέσω του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ) και της Κοινότητας Γνώσης και Καινοτομίας «InnoEnergy». Σημαντική πρόσθετη χρηματοδότηση διατέθηκε από το Ευρωπαϊκό Ενεργειακό Πρόγραμμα Ανάκαμψης (ΕΕΠΑ), καθώς και από το πρόγραμμα «Απόθεμα για νεοεισερχόμενους» (New Entrance Reserve 300, NER 300). Οι ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις για την τεχνολογική ανάπτυξη στους τομείς του σχεδίου ΣΕΤ αυξήθηκαν από 3,2 δις ευρώ το 2007 σε 5,4 δις ευρώ το 2010 (σχήμα 1)[4]. Σήμερα, το μερίδιο της βιομηχανίας επί των συνολικών επενδύσεων σε έρευνα και καινοτομία σε προτεραιότητες του σχεδίου ΣΕΤ ανέρχεται στο 70 % περίπου, των κρατών μελών στο 20 % και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο 10 %.

Σχήμα 1 Εκτίμηση των δημόσιων και εταιρικών επενδύσεων σε Ε&Α το 2010, ανά τεχνολογία και πηγή (ΚΚΕρ/SETIS)[5]

Αυτές οι προσπάθειες απέφεραν σημαντικά επιτεύγματα σε τεχνολογικές εξελίξεις και μείωση του κόστους των τεχνολογιών του σχεδίου ΣΕΤ.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες μειώθηκαν σε ολόκληρη την υφήλιο οι τιμές των φωτοβολταϊκών (PV) συστημάτων, κυρίως λόγω των εξελίξεων της τεχνολογίας και στην αγορά. Το κόστος των φωτοβολταϊκών στοιχείων μειώθηκε κατακόρυφα (υποτριπλασιάστηκε σε δύο έτη)[6]. Ο στόχος του 1 ευρώ/kW έως το 2030, που είχε τεθεί στο σχέδιο ΣΕΤ, ενδέχεται να είναι πραγματικότητα μέχρι το 2020, με αποτέλεσμα να περιορίζεται σημαντικά το κόστος για την κοινωνία[7].

Είναι ήδη σημαντικό το μερίδιο της ηλεκτροπαραγωγής από αιολική ενέργεια (κυρίως χερσαίες εγκαταστάσεις): η ηλεκτροπαραγωγή από 106 GW εγκατεστημένης ισχύος αιολικής ενέργειας στα τέλη του 2012 ανήλθε σε 210 TWh, που αναλογεί στο 7 % της ευρωπαϊκής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας[8]. Ο ετήσιος κύκλος εργασιών των σημαντικότερων προμηθευτών εξοπλισμού αιολικής ενέργειας ανήλθε σε ποσό ύψους 20 δις ευρώ το 2012. Ο τομέας του εξοπλισμού αιολικής ενέργειας είναι παγκοσμιοποιημένη αγορά αλλά είναι ισχυρή η επίδραση τοπικής κλίμακας: το μερίδιο που καταλαμβάνει κάθε κατασκευαστής ανεμογεννητριών στην παγκόσμια αγορά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη θέση του στην εγχώρια αγορά. Συνεχίζονται οι προσπάθειες της ΕΕ για υπεράκτιες εφαρμογές της αιολικής ενέργειας, τομέας στον οποίο εξελίσσεται η τεχνολογία και μειώνεται το κόστος.

Στον τομέα των μεταφορών, οι προσπάθειες της ΕΕ επικεντρώνονται στην επίτευξη του στόχου του 10 % από εναλλακτικά καύσιμα και ιδίως βιοκαύσιμα. Για την αντιμετώπιση της έμμεσης αλλαγής της χρήσης γης (indirect land use change, ILUC), η Επιτροπή πρότεινε να μην καλύπτεται περισσότερο από το ήμισυ του στόχου του 10 % με συμβατικά βιοκαύσιμα, που συνεπάγεται αύξηση της ζήτησης σε 6 εκατ. ΤΙΠ, ή 15 εγκαταστάσεις ετήσιας δυναμικότητας 100 χιλ. ΤΙΠ. Μια θετική αρχή έχει σημειωθεί με τη χρηματοδότηση από το 7ο ΠΠ εννέα έργων επίδειξης σε μεγάλη κλίμακα βιοκαυσίμων από λιγνοκυτταρίνη με δυναμικότητα 40 έως 80 χιλιάδες τόνους ετησίως.

2.4.        Πρόγραμμα «Ευφυής ενέργεια για την Ευρώπη»

Από το 2007 προωθείται η διείσδυση των τεχνολογιών στην αγορά και η αντιμετώπιση μη τεχνολογικών φραγμών (οικονομικών, ρυθμιστικών και διοικητικών) με το πρόγραμμα καινοτομίας «Ευφυής ενέργεια για την Ευρώπη» (ΕΕΕ). Το πρόγραμμα εστιάζεται στην ενεργειακή απόδοση και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Επιτροπή, με περισσότερα από 300 έργα, προσέλκυσε επενδύσεις που συμποσούνται σε περισσότερο από 4 δις ευρώ σε όλους τους τομείς τελικής χρήσης, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών.

Το ΕEE έχει οδηγήσει στην καθιέρωση νέων επιχειρηματικών μοντέλων που αποφέρουν μόχλευση ιδιωτικής χρηματοδότησης. Παράδειγμα τέτοιου επιχειρηματικού μοντέλου είναι η σύμβαση ενεργειακής απόδοσης (Energy Performance Contracting, EPC), σύμφωνα με την οποία η αρχική επένδυση σε μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας αποσβέννυται από την εξοικονόμηση κόστους λόγω της υψηλότερης ενεργειακής απόδοσης. Μέσω του προγράμματος ΕΕΕ έχει υιοθετηθεί αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο σε 10 κράτη μέλη έως τώρα, μεταξύ των οποίων και σε μερικά όπου η ιδέα αυτή ήταν σε μεγάλο βαθμό άγνωστη.

Εξάλλου, με τα μέσα παροχής συνδρομής για την ανάπτυξη έργων (Ευρωπαϊκή Υποστήριξη Τοπικής Ενέργειας/ELENA[9] και «Κινητοποίηση Τοπικών Επενδύσεων σε Αειφόρο Ενέργεια»/Mobilising Local Energy Investment), το πρόγραμμα ΕΕΕ πέτυχε συνεργασία με χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για την άντληση επενδύσεων ύψους περίπου 2 δις ευρώ (με χρηματοδότηση από την ΕΕ ύψους 38 εκατ. ευρώ) σε αειφόρο ενέργεια. Το πρόγραμμα έχει πρωτοπορήσει στη στήριξη φορέων «ενεργειακής μετατροπής», όπως τοπικών και περιφερειακών αρχών, σχολείων, νοσοκομείων και κοινωνικών κατοικιών, καθώς και στην αντιμετώπιση των αναγκών των επαγγελματιών του κλάδου, με κατάρτιση και παροχή πληροφοριών. Οι επενδύσεις αναμένεται να αποφέρουν εξοικονόμηση ενέργειας άνω των 2000 GWh/έτος.

Στο πρόγραμμα ΕΕΕ εντάσσεται η πρωτοβουλία «Ανάπτυξη δεξιοτήτων» (Build-up Skills), που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των αναγκών των επαγγελματιών του κατασκευαστικού κλάδου για την ανέγερση κτηρίων με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας, σε ολόκληρη την ΕΕ. Με το έργο CARE+ στον τομέα των βιομηχανιών με υψηλή ένταση ενέργειας κινητοποιήθηκαν μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις (ΜΜΕ) της χημικής βιομηχανίας για την επίτευξη εξοικονόμησης ενέργειας μεταξύ 10-20 %.

2.5.        Συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και Κοινή Επιχείρηση

Η Κοινή Επιχείρηση «Κυψέλες καυσίμου και υδρογόνου» (ΚΕ ΚΚΥ), με χρηματοδότηση από το 7ο ΠΠ, κατέστησε δυνατόν να υλοποιηθεί, υπό την καθοδήγηση της βιομηχανίας, πρόγραμμα δραστηριοτήτων έρευνας και επίδειξης εφαρμογών στους τομείς των μεταφορών και της ηλεκτροπαραγωγής από στάσιμες πηγές. Με τις επιχορηγήσεις ύψους 380 εκατ. ευρώ που έχουν διατεθεί μέχρι σήμερα προσαρμόστηκαν πλησιέστερα στις συνθήκες της αγοράς ποικίλες εφαρμογές (π.χ. οχήματα διακίνησης υλικών, εφεδρικά συστήματα ισχύος), με παράλληλη μείωση του κόστους και βελτίωση της απόδοσης και της διάρκειας ζωής των εφαρμογών.

Η ενεργειακή απόδοση των κτηρίων, τα εργοστάσια του μέλλοντος και τα οικολογικά αυτοκίνητα ήταν το αντικείμενο έρευνας από συμπράξεις του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), οι οποίες συσπείρωσαν τους ενδιαφερόμενους σε καθένα από τους τομείς αυτούς για τη χάραξη κοινού θεματολογίου και τον συντονισμό της ενωσιακής χρηματοδότησης προς επίτευξη των στόχων τους. Από το 2009 έως το 2012, η ΕΕ ανέλαβε δεσμεύσεις χρηματοδότησης ύψους 1,6 δισ. ευρώ, παράλληλα με παραπλήσιου ύψους επενδύσεις από τον ιδιωτικό τομέα. Οι ΣΔΙΤ έχουν επιτύχει να προσελκύσουν την ισχυρή συμμετοχή των ΜΜΕ.

2.6.        Βελτίωση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση χρέους ― Μηχανισμός χρηματοδότησης με επιμερισμό των κινδύνων (Risk Sharing Finance Facility, RSFF)

Με βάση το 7ο ΠΠ, ο RSFF στηρίζει την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) για την παροχή περίπου 10 δις ευρώ δανειακών δεσμεύσεων (με συμμετοχή της ΕΕ ύψους 1 δις ευρώ) και με στόχο την προσέλκυση επενδύσεων σε έρευνα και καινοτομία άνω των 20 δις ευρώ, κυρίως από μεγάλες και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις. Ο μηχανισμός ενθαρρύνει τους φορείς υλοποίησης σχεδίων να αναλάβουν δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας με υψηλό βαθμό κινδύνου. Το μερίδιο του τομέα της ενέργειας στο χαρτοφυλάκιο του RSFF την περίοδο 2009 – 2012 ήταν 14-18%, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών πρωτόγνωρων επενδύσεων σε ηλιακή και αιολική ενέργεια και επενδύσεων για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, ιδίως στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας.

2.7.        Περιφερειακή διάσταση — στήριξη από την πολιτική συνοχής

Από τον προϋπολογισμό για την πολιτική συνοχής χορηγείται σημαντική χρηματοδότηση για την αειφόρο ενέργεια: για την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013 προβλέφθηκαν επενδύσεις 10 δις ευρώ στην ενεργειακή απόδοση και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Σχετικό παράδειγμα είναι το έργο Wave Hub στη νοτιοδυτική Αγγλία, με στόχο τη δημιουργία του μεγαλύτερου παγκοσμίως κέντρου δοκιμών εγκαταστάσεων ηλεκτροπαραγωγής από κυματική ενέργεια. Άλλο παράδειγμα είναι το σχέδιο έργου «Green Buildings Cluster» (Σύμπλεγμα «πράσινων» κτηρίων), στο ομόσπονδο κρατίδιο Niederösterreich της Αυστρίας, βάσει του οποίου συνδέονται οι επαγγελματίες του κατασκευαστικού κλάδου με ερευνητές για την αντιμετώπιση προκλήσεων, π.χ. της κλιματικής αλλαγής, και διευκολύνεται η καινοτομία μέσω συνεργασίας.

2.8       Αξιολόγηση του πλαισίου της ΕΕ για την ενεργειακή τεχνολογία και καινοτομία

Η Ευρώπη βρίσκεται σε σωστή πορεία για να τονώσει την ανάπτυξη των ενεργειακών τεχνολογιών και τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για την καινοτομία, αλλά χρειάζεται να καταβληθούν ακόμη πολλές προσπάθειες.

Το ταχέως εξελισσόμενο ενεργειακό τοπίο απαιτεί συστημική προσέγγιση και τη δυνατότητα ανταπόκρισης στις νέες εξελίξεις. Τόσο η αξιολόγηση της εφαρμογής του σχεδίου ΣΕΤ[10], όσο και η δημόσια διαβούλευση που διεξήχθη προς υποστήριξη της παρούσας ανακοίνωσης[11], επιβεβαίωσαν ότι το σχέδιο ΣΕΤ χρειάζεται να εστιαστεί περισσότερο στην ενοποίηση των ενεργειακών συστημάτων, στην ενοποίηση των δραστηριοτήτων κατά μήκος της αλυσίδας καινοτομίας και στην ενίσχυση του συντονισμού των Ευρωπαϊκών Βιομηχανικών Πρωτοβουλιών (ΕΒΠ) και του Ευρωπαϊκού Συνασπισμού Ενεργειακής Έρευνας (ΕΣΕΕ). Χρειάζεται περαιτέρω πρόοδος στην αλυσίδα εφοδιασμού των βιομηχανιών και, παράλληλα, μεγαλύτερος συντονισμός των παραγόντων και των επενδύσεων σε όλη την αλυσίδα της έρευνας και καινοτομίας, ώστε να επισπευστεί η ανάπτυξη και η αφομοίωση από την αγορά.

Επιπλέον, μολονότι τα κράτη μέλη συμμερίζονται κοινούς βιομηχανικούς και ερευνητικούς στόχους, η στράτευσή τους στο σχέδιο ΣΕΤ είναι κατώτερη της βέλτιστης. Πρέπει να προωθηθούν συντονισμένες ή/και μεικτές επενδύσεις των κρατών μελών και της ΕΕ για τη μόχλευση επενδύσεων από τον ιδιωτικό τομέα, με σκοπό τη στήριξη των Χαρτών Πορείας για την Τεχνολογία που έχουν καταρτίσει οι ΕΒΠ και των κοινών προγραμμάτων του ΕΣΕΕ. Επιπλέον, χρειάζεται σαφής δέσμευση εκ μέρους των βιομηχανικών εταίρων, συμπεριλαμβανομένων των ΣΔΙΤ, με βάση κοινό όραμα και σαφώς καθορισμένους στόχους, παράλληλα δε να ενισχυθεί η ενοποίηση του ερευνητικού δυναμικού στο πλαίσιο του ΕΣΕΕ ώστε να επισπευστεί η επίτευξη αποτελεσμάτων με ισχυρότερους δεσμούς με τη βιομηχανία.

Η εξωτερική αξιολόγηση του προγράμματος ΕΕΕ το 2011[12] κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι αποφασιστικός ο ρόλος του προγράμματος για την ανάπτυξη της καινοτομίας στον τομέα των υπηρεσιών, των γνώσεων και των ικανοτήτων, καθώς και για την κατάστρωση νέων επιχειρηματικών μοντέλων μόχλευσης ιδιωτικής χρηματοδότησης με σκοπό να εξαπλωθούν στην αγορά οι τεχνολογίες για την ενεργειακή απόδοση και τις ΑΠΕ. Με βάση αυτό το επιτυχημένο παράδειγμα, τα μέτρα για τη στήριξη της αφομοίωσης από την αγορά των ενεργειακών καινοτομιών πρέπει να επεκταθούν και σε άλλους τομείς ενεργειακής πολιτικής και να συνδεθούν ισχυρότερα με τα διαρθρωτικά ταμεία και το Ταμείο Συνοχής.

Στο ίδιο πνεύμα, από την ενδιάμεση αξιολόγηση της ΚΕ ΚΚΥ[13] προέκυψαν συστάσεις για εντονότερη εστίαση σε εφαρμοσμένη έρευνα και δραστηριότητες επίδειξης σε μεγαλύτερη κλίμακα που να σχετίζονται με τις ανάγκες του ενεργειακού συστήματος, όπως η χρήση του υδρογόνου για την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

Τα προαναφερόμενα υπογραμμίζουν την ανάγκη για ενοποιημένη αλυσίδα έρευνας και της καινοτομίας σε επίπεδο ΕΕ που να εκτείνεται από τη βασική έρευνα μέχρι την εξάπλωση στην αγορά.

3.           ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2020 ΚΑΙ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ

Με την ευρωπαϊκή στρατηγική για την ενεργειακή τεχνολογία και καινοτομία πρέπει να επισπευστούν η καινοτομία σε πρωτοπόρες τεχνολογίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και οι καινοτόμες λύσεις, και να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ της έρευνας και της αγοράς. Αυτό αναγνωρίζεται σαφώς στις προτάσεις της Επιτροπής για το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», το οποίο συνιστά το απλουστευμένο πλαίσιο για τη στήριξη από την ΕΕ της έρευνας και της καινοτομίας (συμπεριλαμβανομένων των διαδόχων του τρέχοντος 7ου ΠΠ και του προγράμματος «Ευφυής ενέργεια για την Ευρώπη» ΙΙ (ΕΕΕ ΙΙ)). Ωστόσο, συνεχίζει να είναι χαμηλό το μερίδιο της ενωσιακής χρηματοδότησης ως προς τη συνολική χρηματοδότηση σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι βασικές αρχές και εξελίξεις πρέπει να αποτυπώνονται επίσης στις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα και των κρατών μελών. Η εφαρμογή τους πρέπει να βασίζεται όλο και περισσότερο σε συμπράξεις, οι οποίες παρέχουν την αναγκαία κλίμακα και το απαιτούμενο εύρος εφαρμογής και επιτυγχάνουν μεγαλύτερο αντίκτυπο απ’ ό,τι οι περιορισμένοι δημόσιοι και ιδιωτικοί πόροι.

3.1.        Βασικές αρχές

Προστιθέμενη αξία σε επίπεδο ΕΕ

Η παρέμβαση της ΕΕ πρέπει να επικεντρωθεί σε ό,τι πραγματικά προσφέρει προστιθέμενη αξία. Θα πρέπει να επικεντρώσει σε μεγάλης κλίμακας προσπάθειες που υπερβαίνουν ό,τι δεν μπορούν να επιτύχουν τα κράτη μέλη από μόνα τους ή σε διμερή βάση, με την προώθηση της καινοτομίας μέσω κανονιστικών ρυθμίσεων και χρηματοδότησης. Το πρόγραμμα θα πρέπει να στηρίζει την έρευνα και την ανάπτυξη ικανοτήτων καινοτομίας, ώστε να επισπευστούν οι εξελίξεις και να προκύψουν οικονομίες κλίμακας.

Θεώρηση του συνολικού ενεργειακού συστήματος κατά τον καθορισμό των προτεραιοτήτων

Η εξέλιξη των ενεργειακών τεχνολογιών πρέπει να εξετάζεται από τη σκοπιά της παροχής οικονομικά αποδοτικών ενεργειακών υπηρεσιών στον τελικό πελάτη: φωτισμό, θέρμανση, ψύξη, καθαρές μεταφορές κ.λπ.. Κάθε τεχνολογική εξέλιξη πρέπει να αξιολογείται ως προς την ένταξή της και τις επιπτώσεις της στο συνολικό ενεργειακό σύστημα (παραγωγή, μεταφορά, διανομή και χρήση της ενέργειας). Συστημική προσέγγιση σημαίνει υπέρβαση των στεγανών που υπάρχουν μεταξύ ενεργειακών πηγών και τελικών χρήσεων, και, συνεπώς, θα πρέπει να εκμεταλλευτεί τις συνέργειες μεταξύ των τομέων (π.χ. ενέργεια, ΤΠΕ, μεταφορές, γεωργία), με αξιοποίηση της διατομεακής συμπληρωματικότητας και των δευτερογενών επιπτώσεων, καθώς και με την αναζήτηση λύσεων βασιζόμενων στον κύκλο ζωής που θα περιορίζουν τις συνολικές ενεργειακές ανάγκες με τη μείωση των αποβλήτων και την επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των υλικών.

Ένταξη των δράσεων σε ολόκληρη την αλυσίδα ενεργειακής καινοτομίας και ενίσχυση της σύνδεσης με την ενεργειακή πολιτική

Στήριξη όλου του κύκλου καινοτομίας, από τη βασική έρευνα έως την εξάπλωση στην αγορά, σημαίνει: στήριξη των μέτρων αφομοίωσης από την αγορά με σκοπό τη δημιουργία ικανοτήτων, απόδειξη της καταλληλότητας πρωταρχικών ιδεών για τεχνολογίες της επόμενης γενιάς, αντιμετώπιση των κανονιστικών φραγμών, ανάλυση των συνθηκών της αγοράς για συγκεκριμένες τεχνολογίες και δημιουργία ευνοϊκού για την καινοτομία επενδυτικού κλίματος και προοπτικών.

Συγκέντρωση πόρων και χρήση χαρτοφυλακίου χρηματοοικονομικών μέσων

Η ενεργειακή πρόκληση απαιτεί επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία που υπερβαίνουν τις δυνατότητες των μεμονωμένων κρατών μελών ή ιδιωτικών φορέων. Σε περίοδο κατά την οποία χρειάζονται επειγόντως λύσεις με γνώμονα την έρευνα και ασκείται πίεση στους κρατικούς πόρους, χρειάζεται μόχλευση των επενδύσεων των μεμονωμένων κρατών μελών για τη στήριξη της βιομηχανίας με προγράμματα που να καθιστούν δυνατές φιλόδοξες και ολοκληρωμένες εξελίξεις στη βιομηχανία, και, έμμεσα, με ενισχυμένη ολοκλήρωση της θεσμικής χρηματοδότησης και των ερευνητικών ιδρυμάτων των κρατών μελών. Απαιτούνται κατάλληλοι μηχανισμοί χρηματοδότησης των διαφορετικών σταδίων καινοτομίας και εξάπλωσης της τεχνολογίας. Πρέπει να ενισχυθεί η αξιοποίηση των συνεργειών με τα διαρθρωτικών ταμεία και το Ταμείο Επενδύσεων της ΕΕ, ιδίως με εθνικά ή/και περιφερειακά πλαίσια στρατηγικής για την έρευνα και την καινοτομία με έξυπνη εξειδίκευση[14]. Επιπλέον είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν άλλα προγράμματα για τη χρηματοδότηση της καινοτομίας, λόγου χάρη η διευκόλυνση «Συνδέοντας την Ευρώπη» (έξυπνα δίκτυα και αρτηρίες ηλεκτρικής ενέργειας) ή χρηματοδοτικά μέσα, όπως αυτά που προτείνονται στη συνιστώσα του προγράμματος πλαισίου «Ορίζοντας 2020» με τίτλο «Πρόσβαση σε χρηματοδότηση υψηλού κινδύνου» ή τα χρηματοδοτικά μέσα που διαχειρίζεται απευθείας η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Εξάλλου, ενδέχεται να αξιοποιηθούν μελλοντικά οι μηχανισμοί χρηματοδότησης από το ΣΕΔΕ (Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της Ένωσης) κατά το υπόδειγμα του προγράμματος NER 300.

Διατήρηση της ελευθερίας επιλογών με παράλληλα επικέντρωση στις πιο ελπιδοφόρες τεχνολογίες για μετά το 2020

Καθώς είναι μακροχρόνια η φάση προετοιμασίας των περισσότερων ενεργειακών τεχνολογιών, οι επενδυτικές αποφάσεις που λαμβάνονται τώρα θα έχουν επιπτώσεις μετά το 2020. Κατά συνέπεια, η ΕΕ πρέπει να προωθήσει την ανάπτυξη φάσματος τεχνολογιών που είναι δυνατόν να ωριμάσουν μόνο μετά το 2020. Με τη στρατηγική για την ενεργειακή τεχνολογία και την καινοτομία τίθεται το πλαίσιο για την επίτευξη οικονομικών και βιώσιμων ενεργειακών τεχνολογιών και λύσεων, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα, για την ΕΕ και την παγκόσμια αγορά. Η στρατηγική αυτή βασίζεται στην πρόταση «Ορίζων 2020» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, για την οποία είναι σε εξέλιξη η λήψη απόφασης σύμφωνα με τη νομοθετική διαδικασία. Επίσης, θα ενσωματωθούν τα αποτελέσματα της συζήτησης σχετικά με την Πράσινη Βίβλο με τίτλο «Πλαίσιο για τις πολιτικές που αφορούν το κλίμα και την ενέργεια με χρονικό ορίζοντα το έτος 2030».

3.2       Οι αναγκαίες βασικές εξελίξεις

Πλήρης αξιοποίηση του δυναμικού ενεργειακής απόδοσης με επίκεντρο την κατανάλωση από τον τελικό χρήστη

Οι επενδύσεις στην ενεργειακή απόδοση αποφέρουν εξοικονομήσεις για τους καταναλωτές και παρέχουν τη δυνατότητα στις βιομηχανίες της ΕΕ να εξαρτώνται λιγότερο από τις τιμές της ενέργειας, να μειώσουν το κόστος τους και να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους.

Τα κτήρια, όπου καταναλώνεται σχεδόν το 40 % της τελικής κατανάλωσης ενέργειας, αποτελούν υψηλή προτεραιότητα για την αύξηση του ποσοστού της ενεργειακής απόδοσης, με ανακαινίσεις υφιστάμενων κτηρίων και κατασκευή νέων κτηρίων με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας. Πρέπει να αναπτυχθούν και να επιδειχθούν νέα οικοδομικά υλικά, σχέδια για την ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε κτήρια, νέες ιδέες και επιχειρηματικά μοντέλα για ενεργειακά αποδοτικές ανακαινίσεις κτηρίων. Τα στοιχεία αυτά πρέπει να υποστηρίζονται με τη σύγκλιση των εθνικών και των περιφερειακών ρυθμιστικών προσεγγίσεων για τη μείωση της διοικητικής επιβάρυνσης, την καθιέρωση τυποποιημένων μεθόδων μέτρησης των ενεργειακών επιδόσεων των κτηρίων και τη διευκόλυνση της ενιαίας αγοράς.

Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην επίτευξη και την αφομοίωση καινοτομιών που θα μειώσουν σημαντικά το ενεργειακό κόστος της βιομηχανίας, ιδίως σε κλάδους έντασης ενέργειας και στις ΜΜΕ (π.χ. η χρήση μονώσεων στη βιομηχανία ολόκληρης της Ευρώπης θα μείωνε την ετήσια κατανάλωση ενέργειας κατά 4%). Περιλαμβάνεται εν προκειμένω η στήριξη για την ανάπτυξη δεξιοτήτων ώστε να υλοποιηθεί η εξοικονόμηση ενεργειακής απόδοσης στη βιομηχανία, συγκεκριμένα με την κατάρτιση ενεργειακών επιθεωρητών και διαχειριστών ενέργειας.

Εξεύρεση ανταγωνιστικών λύσεων για καθαρό, αειφόρο, ασφαλές και αποδοτικό ενεργειακό σύστημα

Καινοτομίες που θα εγγυώνται την ευελιξία και την ασφάλεια του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος θα μειώσουν το κόστος του συνόλου της ενεργειακής υποδομής και θα προετοιμάσουν το σύστημα ώστε να απορροφά πολύ μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Οι τεχνολογίες αποθήκευσης της ηλεκτρικής ενέργειας θα είναι σημαντικές σε επίπεδο μεταφοράς και διανομής.

Οι καινοτομίες είναι απαραίτητες προκειμένου να διασφαλιστεί ο αδιάλειπτος εφοδιασμός με ηλεκτρική ενέργεια και να συγκρατηθεί σε εύλογα επίπεδα η ζήτηση για υποδομές μέσω της οικονομικά αποδοτικής εξισορρόπησης της ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Αυτό θα επιτευχθεί σε τοπικό επίπεδο με την ανταπόκριση στη ζήτηση και την ευελιξία, ενώ σε επίπεδο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας με καινοτομίες για τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας σε μεγάλες αποστάσεις, οι οποίες θα καθιστούν δυνατή την εξισορρόπηση φορτίων μεταξύ πολλαπλών τόπων ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ, για παράδειγμα, με τη σύνδεση υπεράκτιων εγκαταστάσεων αιολικής ενέργειας.

Τεχνολογίες που παρέχουν τη δυνατότητα ενεργού συμμετοχής των καταναλωτών θα διευκολύνουν τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των δικτύων, με ενίσχυση της χρήσης των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών (ΤΠΕ). Χρειάζεται καινοτομία σε δίκτυα διανομής και η ανάπτυξη περιβάλλοντος αγοράς που θα ενισχύει τη θέση των καταναλωτών, ώστε να επωφελούνται από τις καλύτερες τιμές και συνθήκες αγοράς ενέργειας, καθώς και να παράγουν και να πωλούν οι ίδιοι την ενέργεια που καταναλώνουν, ενώ παράλληλα να εξασφαλίζεται επαρκής προστασία των ευάλωτων καταναλωτών.

Μολονότι μερικές τεχνολογίες (υπεράκτια αιολική και φωτοβολταϊκή) έχουν αναπτυχθεί με επιτυχία και προωθηθεί στην αγορά, χάρη στην στήριξη για την εγκατάστασή τους, χρειάζεται ανοικτή και ευέλικτη προσέγγιση για την περαιτέρω ανάπτυξη φάσματος οικονομικά αποδοτικών και αειφόρων ενεργειακών επιλογών. Στις ελπιδοφόρες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συγκαταλέγονται οι πλωτές και άλλες υπεράκτιες εγκαταστάσεις ανοικτής θαλάσσης για ηλεκτροπαραγωγή από αιολική ενέργεια, η ωκεάνια ενέργεια, οι εξελίξεις στην εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας με συγκεντρωτικά κάτοπτρα και καινοτόμες εφαρμογές φωτοβολταϊκών. Είναι αναγκαία η περαιτέρω εστίαση στην έρευνα των τεχνολογιών θέρμανσης και ψύξης, καθώς και των κυψελών καυσίμου και υδρογόνου. Καινοτομίες είναι επίσης απαραίτητες στα πεδία των νέων υλικών, των βασικών τεχνολογιών γενικής εφαρμογής, όπως οι ΤΠΕ, της νανοτεχνολογίας, της μικρο- και νανοηλεκτρονικής, της φωτονικής, της βιοτεχνολογίας και των προηγμένων διεργασιών παραγωγής. Ο Διεθνής Πειραματικός Θερμοπυρηνικός Αντιδραστήρας (ITER)[15] είναι το επίκεντρο της μακροπρόθεσμης έρευνας στην ΕΕ στο πεδίο της ενέργειας από πυρηνική σύντηξη.

Η τεχνολογική ανάπτυξη είναι απαραίτητη για την υποστήριξη της ασφαλούς επιχειρησιακής λειτουργίας πυρηνικών συστημάτων, για τις βιώσιμες λύσεις διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων και πυρηνικών ικανοτήτων. Εν προκειμένω το κέντρο βάρους θα πρέπει να αποτελέσει η ασφάλεια των υφιστάμενων πυρηνοηλεκτρικών σταθμών, ιδίως ενόψει της παράτασης της διάρκειας λειτουργίας τους, καθώς και η ασφάλεια των μελλοντικών πυρηνικών συστημάτων. Είναι απαραίτητο να συνεχιστούν οι έρευνες στον τομέα των μακροπρόθεσμων λύσεων για τη διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων στην Ευρώπη, με τη διάθεσή τους σε γεωλογικούς σχηματισμούς. Παράλληλα με αυτές τις προσπάθειες θα πρέπει να διενεργείται διεπιστημονική έρευνα σχετικά με τους κινδύνους των χαμηλών δόσεων ακτινοβολίας. Οι επόμενης γενεάς αντιδραστήρες πυρηνικής σχάσης, π.χ. τα συστήματα «γενεάς IV», συνιστούν μακροπρόθεσμη δυνητική επιλογή στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας.

Χρειάζονται αειφόρα εναλλακτικά καύσιμα στο μείγμα καυσίμων της Ευρώπης για τις μεταφορές, σύμφωνα με την στρατηγική εναλλακτικών καυσίμων[16], ώστε μακροπρόθεσμα να αντικαταστήσουν το πετρέλαιο ως πηγή ενέργειας για όλους τους τρόπους μεταφοράς, καθώς και πλαίσιο πολιτικής για την εξάπλωση των εναλλακτικών καυσίμων με την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών. Προς τούτο απαιτείται στοχοθετημένη ανάπτυξη και μείωση του κόστους των καυσίμων (ιδίως των προηγμένων βιοκαυσίμων, του βιομεθανίου και του υδρογόνου) και των τεχνολογιών για εφαρμογή στις μεταφορές.

Προώθηση της καινοτομίας σε πραγματικές συνθήκες και μέσω πλαισίου καθοδηγούμενου από τις δυνάμεις της αγοράς

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις πόλεις στις οποίες καταναλώνεται πολύ περισσότερη ενέργεια από αυτή που είναι σε θέση να παράγουν. Χρειάζεται περαιτέρω ενοποίηση και βελτιστοποίηση των ροών ενέργειας, πληροφοριών και μεταφορών σε επίπεδο περιφερειών, πόλεων και δήμων. Εν προκειμένω, απαραίτητη προϋπόθεση για την Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας «Ευφυείς πόλεις και κοινότητες»[17] είναι η επίδειξη σε εμπορική κλίμακα έξυπνων λύσεων στις πόλεις, που να βασίζονται στη χρήση των ΤΠΕ στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών και να είναι οικονομικά αποδοτικές για τις ευρωπαϊκές αστικές περιοχές.

Χρειάζονται τα ακόλουθα μέτρα για να αφομοιωθούν από την αγορά όλες οι καινοτόμες ενεργειακές τεχνολογίες και για να στηριχθεί η χάραξη και η εφαρμογή πολιτικής σχετικά με τα συνδεδεμένα δίκτυα, την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές και την ενεργειακή απόδοση με αντιμετώπιση των μη τεχνολογικών φραγμών:

· ανάπτυξη της ικανότητας των φορέων της αγοράς και των δημόσιων αρχών να καθιερώσουν αποτελεσματικές πολιτικές και μέτρα που να προσελκύουν τις τεχνολογίες στην αγορά. Περιλαμβάνεται εν προκειμένω η συνεχής εξέλιξη των ικανοτήτων των επαγγελματιών (π.χ. επιμόρφωση των τεχνικών, μηχανικών)·

· στήριξη της ανάπτυξης και υιοθέτησης καινοτόμων λύσεων χρηματοδότησης της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και την ενεργειακής απόδοσης, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης για την εγκατάστασή τους.

Οι εθνικές και περιφερειακές στρατηγικές καινοτομίας πρέπει να διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην προώθηση της καινοτομίας σε πραγματικές συνθήκες. Θα πρέπει να προσφέρουν στήριξη για την ανάπτυξη των ικανοτήτων έρευνας και καινοτομίας και για την επίσπευση της αξιοποίησης και της διάδοσης των αποτελεσμάτων της έρευνας και της καινοτομίας στην αγορά, με ιδιαίτερη προσοχή στη διαμόρφωση φιλικού προς την καινοτομία επιχειρηματικού περιβάλλοντος για τις ΜΜΕ, καθώς και την περιφερειακή και τοπική οικονομία, συμπεριλαμβανομένης της βελτιωμένης πρόσβασης στη χρηματοδότηση υψηλού κινδύνου.

4.           Υλοποίηση της στρατηγικής για την ενεργειακή τεχνολογία και καινοτομία

Το σχέδιο ΣΕΤ εξακολουθεί να είναι το βασικό μέσο για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που προαναφέρονται. Αποτελεί το σημείο αναφοράς για τις επενδύσεις της ΕΕ, των κρατών μελών, των περιφερειών και των ιδιωτών στην έρευνα και την καινοτομία στον τομέα της ενέργειας.

Ωστόσο, το σχέδιο ΣΕΤ πρέπει επίσης να ενισχυθεί ώστε να ανταποκρίνεται στις νέες προκλήσεις και στην καλύτερη ενοποίηση των ικανοτήτων και των πόρων έρευνας και καινοτομίας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Για τον σκοπό αυτό, προτείνονται οι ακόλουθες αλλαγές:

· Πρέπει να εκπονηθεί ― υπό την καθοδήγηση της Διευθύνουσας Ομάδας του σχεδίου ΣΕΤ ― Ολοκληρωμένος Χάρτης Πορείας για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος και της αλυσίδας καινοτομίας, ο οποίος θα ενσωματώνει τις βασικές αρχές και τα μέτρα που περιγράφονται στην παρούσα ανακοίνωση. Ο Ολοκληρωμένος Χάρτης Πορείας πρέπει να ενοποιεί τους (επικαιροποιημένους) χάρτες πορείας του σχεδίου ΣΕΤ για την τεχνολογία, να καλύπτει ολόκληρη την αλυσίδα έρευνας και καινοτομίας, από τη βασική έρευνα έως την επίδειξη και στήριξη για την εξάπλωση στην αγορά, και να καθορίζει σαφώς τον ρόλο και τα καθήκοντα των διαφόρων ενδιαφερομένων, όπως του ΕΣΕΕ, των Ευρωπαϊκών Βιομηχανικών Πρωτοβουλιών, του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ), των συναφών ευρωπαϊκών ΣΔΙΤ και άλλων ενδιαφερόμενων φορέων, π.χ. πανεπιστημίων, των επενδυτών και των χρηματοδοτών, με παράλληλη προώθηση των συνεργειών και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ τους. Ο πρώτος Ολοκληρωμένος Χάρτης Πορείας πρέπει να έχει εκπονηθεί έως τα τέλη του 2013.

· Με βάση τον Ολοκληρωμένο Χάρτη Πορείας, τα κράτη μέλη και η Επιτροπή θα πρέπει να καταστρώσουν Σχέδιο Δράσης, στο οποίο να καθορίζονται συντονισμένες ή/και κοινές επενδύσεις από τα επιμέρους κράτη μέλη, μεταξύ των κρατών μελών και με την ΕΕ. Οι εν λόγω επενδύσεις πρέπει να προχωρήσουν πέραν των προγραμμάτων επιδοτήσεων και να περιλαμβάνουν τα μέσα χρηματοοικονομικής τεχνικής, και τις δημόσιες συμβάσεις. Το σχέδιο δράσης πρέπει να υιοθετήσει ευέλικτη προσέγγιση και να περιλαμβάνει διαφόρους τρόπους εφαρμογής, για παράδειγμα την ευθυγράμμιση της χρηματοδότησης από τα κράτη μέλη και την ΕΕ με τις προτεραιότητες του Ολοκληρωμένου Οδικού Χάρτη καθώς και από κοινού επενδύσεις των κρατών μελών ή/και με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το σχέδιο δράσης πρέπει να καλύπτει τη θεσμική χρηματοδότηση και τις ικανότητες έρευνας του ΕΣΕΕ. Το Σχέδιο Δράσης πρέπει να καταστρωθεί έως τα μέσα του 2014, να επικαιροποιείται σε τακτική βάση και να υποστηρίζεται από τα δίκτυα των φορέων χρηματοδότησης.

· Με αποτελεσματικό σύστημα υποβολής εκθέσεων βασιζόμενο στο Σύστημα πληροφοριών του Στρατηγικού Σχεδίου Ενεργειακών Τεχνολογιών (SETIS) θα παρακολουθείται η εφαρμογή του Ολοκληρωμένου Χάρτη Πορείας και του Σχεδίου Δράσης. Με βάση τα στοιχεία που θα παρέχουν τα κράτη μέλη, θα συντάσσεται ετήσια έκθεση σχετικά με την πρόοδο, ώστε να καθίσταται δυνατή η αξιολόγηση των επιπτώσεων στους στόχους της ενεργειακής πολιτικής και ο καλύτερος προσανατολισμός της ενωσιακής και εθνικής στήριξης.

· Στο πλαίσιο της Διευθύνουσας Ομάδας του σχεδίου ΣΕΤ πρέπει να συγκροτηθεί συντονιστική δομή για την προώθηση των επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία για την ενεργειακή απόδοση. Η συντονιστική δομή πρέπει να καλύπτει τις σημαντικές στην ΕΕ συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) στο εν λόγω πεδίο, την Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας «Ευφυείς πόλεις και κοινότητες» και άλλες πρωτοβουλίες που θα διευκολύνουν την ανάπτυξη της αγοράς. Η δομή αυτή θα πρέπει να απαρτίζεται από εκπροσώπους της ερευνητικής κοινότητας, της βιομηχανίας και της αγοράς, των δημοσίων αρχών και των χρηματοδοτών.

Συνεπώς, ενδεχομένως να χρειαστεί να ενισχυθεί η σύνθεση, η λειτουργία και η εντολή της Διευθύνουσας Ομάδας του σχεδίου ΣΕΤ, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την πρόκληση της εκπόνησης του Ολοκληρωμένου Χάρτη Πορείας.

Ομοίως, οι Ευρωπαϊκές Βιομηχανικές Πρωτοβουλίες και οι συναφείς Ευρωπαϊκές Τεχνολογικές Πλατφόρμες πρέπει να προσαρμόσουν την εντολή, τη δομή και τη συμμετοχή τους, μεταξύ άλλων, και με ισχυρότερη βιομηχανική συνιστώσα, να επικαιροποιήσουν τους οικείους χάρτες πορείας για την τεχνολογία και να συμβάλουν στην εκπόνηση του Ολοκληρωμένου Χάρτη Πορείας. Πρέπει να ληφθούν υπόψη οι αναδυόμενες τεχνολογίες και οι νέες εξελίξεις, ιδίως η αποθήκευση της ενέργειας και η ωκεάνια ενέργεια στο πλαίσιο της στρατηγικής «γαλάζια ανάπτυξη». Παράλληλα, ο Ευρωπαϊκός Συνασπισμός Ενεργειακής Έρευνας οφείλει να ενοποιήσει περαιτέρω τις ερευνητικές του ικανότητες και να αυξήσει τις επιδράσεις των αποτελεσμάτων του στην αγορά/την εμπορική εκμετάλλευση, σε στενή συνεργασία με τις Ευρωπαϊκές Βιομηχανικές Πρωτοβουλίες.

Σε όλες αυτές τις δομές πρέπει να ενταχθούν νέοι ενδιαφερόμενοι, ώστε να καλυφθεί η καινοτομία που δεν σχετίζεται με την τεχνολογία και να αρθούν οι φραγμοί ρυθμιστικού ή οικονομικού χαρακτήρα, οι φραγμοί στην αγορά ή λόγω συμπεριφοράς, προκειμένου να βελτιωθεί η ετοιμότητα της αγοράς. Στους εν λόγω ενδιαφερόμενους συγκαταλέγονται τοπικοί φορείς, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ΤΠΕ, ρυθμιστικές αρχές, διαχειριστές δικτύων, χρηματοδότες και καταναλωτές.

Σκοπός της εξωτερικής διάστασης πρέπει να είναι η ενίσχυση της αριστείας και της ελκυστικότητας της ΕΕ ως εταίρου στην έρευνα. Η διεθνής συνεργασία Ε&Α ― σύμφωνα με τη στρατηγική της ΕΕ για τη διεθνή συνεργασία Ε&Α[18] και στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» ― πρέπει να επικεντρωθεί στην αντιμετώπιση εκείνων των βασικών προκλήσεων ενεργειακής έρευνας και καινοτομίας οι οποίες είναι δυνατόν να προσφέρουν προστιθέμενη αξία και οφέλη στην ΕΕ. Η εξωτερική διάσταση της ενεργειακής πολιτικής, στην οποία συμπεριλαμβάνονται οι διμερείς διάλογοι για την ενέργεια[19] και οι Συμφωνίες επιστημονικής και τεχνολογικής συνεργασίας που έχει συνάψει η Επιτροπή με τις τρίτες χώρες-εταίρους, θα πρέπει να εφαρμοστούν με συντονισμένο και αλληλοενισχυόμενο τρόπο. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UNFCCC), που συνιστά το διεθνές πλαίσιο για κλιματικές και ενεργειακές τεχνολογίες, αποτελεί επίσης σημαντικό εταίρο. Με τον Μηχανισμό Τεχνολογίας της UNFCCC αναμένεται να αυξηθεί η παγκόσμια αγορά με τη μεταφορά τεχνολογίας στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες.

Χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Κίνα ξεκινούν ή εφαρμόζουν ήδη φιλόδοξα προγράμματα μείωσης των ανθρακούχων εκπομπών, τα οποία προσφέρουν στον ευρωπαϊκό τομέα έρευνας σημαντικές ευκαιρίες να συνεργαστεί στην έρευνα και την καινοτομία, και στην βιομηχανία ευκαιρίες αγοράς, για παράδειγμα στα θέματα των έξυπνων δικτύων, των κυψελών καυσίμου και υδρογόνου, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή της πυρηνικής ασφάλειας και της πυρηνικής σύντηξης. Πρέπει να συνεχιστεί η πολυμερής συνεργασία της ΕΕ, των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας όσον αφορά τις πρώτες ύλες που είναι αποφασιστικής σημασίας για την ενέργεια. Σε συνεργασία με τις μεσογειακές χώρες εταίρους πρέπει να αξιοποιηθεί περαιτέρω το δυναμικό της ηλιακής ενέργειας.

5.           ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η στρατηγική της ΕΕ για την ενεργειακή τεχνολογία και την καινοτομία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ. Ως εκ τούτου, πρέπει να συμπληρώνει τα υφιστάμενα κανονιστικά μέτρα, για να εξασφαλιστεί ότι η ΕΕ βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της καινοτομίας στον τομέα των διεθνών αγορών ενέργειας, καθώς και για να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις που θέτει η οικονομική συγκυρία. Η στρατηγική αυτή πρέπει να συμβάλει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας κόστους και της αξιοπιστίας του ενεργειακού μας εφοδιασμού. Στην παρούσα ανακοίνωση η Επιτροπή καθορίζει τη στρατηγική της για να εξασφαλίσει ότι η τεχνολογία και η καινοτομία στην ΕΕ θα εξακολουθεί να πρωτοπορεί παγκοσμίως ώστε να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις του τομέα έως το 2020 και μετέπειτα.

Για να υποστηρίξει αυτή την προσέγγιση:

· η Επιτροπή:

· θα μεριμνήσει για την εκπόνηση έως το τέλος του 2013, μαζί με τα ενδιαφερόμενα μέρη για το σχέδιο ΣΕΤ, Ολοκληρωμένου Χάρτη Πορείας με γνώμονα τις προτεραιότητες που επισημαίνονται στην στρατηγική της ΕΕ για την ενεργειακή τεχνολογία και την καινοτομία·

· θα ορίσει, μαζί με τα κράτη μέλη, σχέδιο δράσης για από κοινού και για μεμονωμένες επενδύσεις προς στήριξη του Ολοκληρωμένου Χάρτη Πορείας από τα μέσα του 2014·

· θα ενισχύσει, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, το σύστημα υποβολής εκθέσεων για την παρακολούθηση του Ολοκληρωμένου Χάρτη Πορείας και του σχεδίου δράσης, με βάση το Σύστημα πληροφοριών του Στρατηγικού Σχεδίου Ενεργειακών Τεχνολογιών (SETIS)·

· θα καλέσει ― από κοινού με τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της Διευθύνουσας Ομάδας του σχεδίου ΣΕΤ ― τις Ευρωπαϊκές Βιομηχανικές Πρωτοβουλίες και συναφείς Ευρωπαϊκές Τεχνολογικές Πλατφόρμες, να προσαρμόσουν την εντολή, τη δομή και τη συμμετοχή τους, να επικαιροποιήσουν τους οικείους χάρτες πορείας για την τεχνολογία, καθώς και να συμβάλουν στην εκπόνηση του Ολοκληρωμένου Χάρτη Πορείας·

· θα δημιουργήσει δομή συντονισμού, υπό την αιγίδα της Διευθύνουσας Ομάδας του σχεδίου ΣΕΤ, με στόχο την προώθηση των επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία για την ενεργειακή απόδοση·

· η Επιτροπή καλεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο:

– να επιβεβαιώσουν την υποστήριξή τους για το σχέδιο ΣΕΤ, ως μέρους των πολιτικών της Ευρώπης για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή και για την ενίσχυση της ανάπτυξης της ενεργειακής τεχνολογίας και καινοτομίας, όπως καθορίζεται στην παρούσα ανακοίνωση·

– να εγκρίνουν τις προτεινόμενες βασικές αρχές και τις εξελίξεις που απαιτούνται για την ενεργειακή τεχνολογία και καινοτομία σε ολόκληρη την ΕΕ·

– να στηρίξουν την εναρμόνιση των ενωσιακών, εθνικών, περιφερειακών και ιδιωτικών πόρων για αυτήν την ενοποιημένη προσέγγιση έρευνας και καινοτομίας·

· η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες να υποστηρίξουν την υλοποίηση του ολοκληρωμένου χάρτη πορείας και του σχεδίου δράσης με:

– την ενίσχυση του συντονισμού των οικείων προγραμμάτων ενεργειακής έρευνας και καινοτομίας, καθώς και με την αξιοποίηση των διαρθρωτικών ταμείων και του Ταμείου Επενδύσεων και των εσόδων από τους πλειστηριασμούς στο πλαίσιο του συστήματος ΣΕΔΕ της ΕΕ·

– τη στενότερη συνεργασία μέσω κοινών δράσεων και συνεργατικών σχηματισμών εκτέλεσης έργων με ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία·

– την περαιτέρω ενοποίηση της εθνικής θεσμικής χρηματοδότησης και των εθνικών ικανοτήτων έρευνας, μέσω του Ευρωπαϊκού Συνασπισμού Ενεργειακής Έρευνας·

– τη στήριξη για την ταχύτερη αφομοίωση από την αγορά των τεχνολογιών αειφόρου ενέργειας.

[1]               Σύμφωνα με την ανακοίνωση του 2007 για το σχέδιο ΣΕΤ (COM (2007) 723) και την ανακοίνωση του 2009 «Επενδύσεις στην ανάπτυξη τεχνολογιών χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών» (COM (2009) 519).

[2]               Η Διευθύνουσα Ομάδα του σχεδίου ΣΕΤ, στην οποία συμμετέχουν τα κράτη μέλη της ΕΕ, έχει λάβει την εντολή να καταστρώνει κοινές δράσεις και να καθιστά διαθέσιμους πόρους για την υλοποίηση του σχεδίου ΣΕΤ. Οι Ευρωπαϊκές Βιομηχανικές Πρωτοβουλίες βασίζονται στις Ευρωπαϊκές Τεχνολογικές Πλατφόρμες και προτείνουν χάρτες πορείας για την τεχνολογία, με σκοπό την εναρμόνιση των προσπαθειών της ΕΕ, των κρατών μελών και της βιομηχανίας προς επίτευξη κοινών στόχων. Ο Ευρωπαϊκός Συνασπισμός Ενεργειακής Έρευνας συγκεντρώνει τα πρωτοπόρα ερευνητικά ιδρύματα της ΕΕ και έχει την εντολή να εφαρμόζει κοινά προγράμματα με από κοινού αξιοποίηση των εθνικών ικανοτήτων έρευνας στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας «Ευφυείς πόλεις και κοινότητες», που άρχισε ως η συνιστώσα του σχεδίου ΣΕΤ με αντικείμενο την ενεργειακή απόδοση, αφορά πλέον εφαρμογές καινοτόμων λύσεων σε πραγματική κλίμακα πόλεων και δήμων, στους τομείς της ενέργειας, των μεταφορών και ΤΠΕ. Επικεφαλής και συντονιστής του Συστήματος πληροφοριών του Στρατηγικού Σχεδίου Ενεργειακών Τεχνολογιών (SETIS) είναι το Κοινό Κέντρο Ερευνών της ΕΕ (ΚΚΕρ).

[3]               SEC (2011) 1609 — Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Materials Roadmap Enabling Low Carbon Energy Technologies».

[4]               Σύμφωνα με το έγγραφο (COM (2009) 0519) εκτιμάται ότι χρειάζονται 8 δις ευρώ ετησίως για να προωθηθούν ουσιαστικά οι δράσεις του σχεδίου ΣΕΤ.

[5]               Οι δαπάνες στον πυρηνικό τομέα αφορούν την ΕΥΡΑΤΟΜ.

[6]               Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής «Technology Assessment», σχήμα 3.2.

[7]               1 ευρώ/kW για ετοιμοπαράδοτα συστήματα ισχύος 100 kW έως το 2030 (σε τιμές 2011, χωρίς ΦΠΑ).

[8]               Υπολογισμοί του ΚΚΕρ βασιζόμενοι σε συντελεστή δυναμικότητας 23 %, που ήταν η μέση τιμή το 2011 στην Ευρώπη.

[9]               Το μέσο χρηματοδότησης ELENA ήταν το πρώτο για την εμπορική εφαρμογή της τεχνολογίας και δρομολογήθηκε από την Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ), τον Δεκέμβριο του 2009, με σκοπό τη στήριξη των επενδύσεων στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το μέσο χρηματοδότησης ELENA διαχειρίζονται η ΕΤΕπ, η KfW, ΕΤΑΑ, η Αναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEB) και χρηματοδοτείται μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος ΕΕΕ της Επιτροπής.

[10]             Η έκθεση ανασκόπησης του σχεδίου ΣΕΤ από το ΚΚΕρ είναι αναρτημένη στη διεύθυνση: Http://setis.ec.europa.eu/set-plan-implementation/set-plan-review-2010-2012

[11]             Πλήρης έκθεση σχετικά με τη δημόσια διαβούλευση είναι αναρτημένη στη διεύθυνση: Http://ec.europa.eu/energy/technology/consultations/20130315_technology_innovation_en.htm

[12]             “Ex-ante evaluation of a successor of the ‘Intelligent Energy- Europe II’ (2007-2013)” (Εκ των προτέρων εκτίμηση του διάδοχου προγράμματος «Ευφυής ενέργεια για την Ευρώπη ΙΙ» (2007-2013)»), αναρτημένη στη διεύθυνση: Http://ec.europa.eu/energy/intelligent/files/doc/2011_iee2_programme_ex_ante_en.pdf

[13]             Αναρτημένη στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/research/evaluations/pdf/archive/other_reports_studies_and_documents/eval_fuel_cell_hydro_report_2011.pdf

[14]             Σύμφωνα με την πρόταση για την περιφερειακή πολιτική την περίοδο 2014-2020, τις στρατηγικές αυτές πρέπει να χαράξουν τα κράτη μέλη ή οι περιφέρειες.

[15]             Τον ITER αναπτύσσουν από κοινού η Ιαπωνία, η Κίνα, η Ινδία, η Νότια Κορέα, η Ρωσία, οι ΗΠΑ και η ΕΕ.

[16]             COM (2013) 17 final.

[17]             COM (2012) 4701 final.

[18]             COM(2012) 497 final.

[19]             COM(2011) 539 final.