Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας»

Στις 19 Ιανουαρίου 2012 και στις 17 Ιανουαρίου 2012, και σύμφωνα με το άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αντιστοίχως αποφάσισαν να ζητήσουν γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την

Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 29 Φεβρουαρίου 2012.

Κατά την 479η σύνοδο ολομέλειας, της 28ης και 29ης Μαρτίου 2012 (συνεδρίαση της 28ης Μαρτίου 2012), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 149 ψήφους υπέρ, 2 κατά και 4 αποχές.

1.1 Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υποστηρίζει την πρόταση απόφασης σχετικά με σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας.

1.2 Επικροτεί την προσέγγιση που συνίσταται στο να ληφθούν ως βάση ό,τι λειτουργεί ικανοποιητικά για τις μεταδοτικές ασθένειες (1), καθώς και η ανάλυση των πρόσφατων κρίσεων, ώστε να καλυφθούν τα κενά του υφιστάμενου μηχανισμού. Πρόκειται για προσέγγιση συμβατή με τη Συνθήκη της Λισαβόνας.

1.3 Για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των κινδύνων που δεν γνωρίζουν σύνορα απαιτείται συντονισμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που να μπορεί να ακυρώνει τα κλαδικά στεγανά.

1.4 Εντούτοις, η ΕΟΚΕ επιμένει ότι στον σχεδιασμό της προετοιμασίας και στην επικοινωνία σε περίπτωση κρίσης πρέπει να συμμετάσχουν όλες οι συνιστώσες της κοινωνίας των πολιτών. Ο περιορισμός του συντονισμού στους επαγγελματίες της υγείας και στους ειδικούς της πολιτικής προστασίας δεν ανταποκρίνεται πλέον στον σημερινό τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας, όπου τα μέσα ενημέρωσης έχουν κατακτήσει σημαντικό ρόλο στην ενημέρωση των πληθυσμών.

2.1 Οι μεγάλες επιδημίες πανώλης, χολέρας ή γρίπης των περασμένων αιώνων έχουν χαραχθεί στη συλλογική μνήμη ως μεγάλες πληγές, που, μέσα σε λίγες εβδομάδες, ήταν ικανές να αποδεκατίσουν το ανθρώπινο είδος.

2.2 Οι Ευρωπαίοι του 20ού αιώνα νόμισαν ότι είχαν γυρίσει οριστικά την πλάτη στους κινδύνους αυτούς, χάρη στη σύγχρονη ιατρική. Τα κράτη εφήρμοσαν συστήματα δημόσιας υγείας (υποχρεωτικοί εμβολιασμοί, υγειονομική επαγρύπνηση) για την προστασία των πληθυσμών, ενώ η Ευρώπη θέσπισε αποτελεσματική νομοθεσία και ένα αποτελεσματικό δίκτυο καταπολέμησης των μεταδοτικών ασθενειών. Όταν πρόκειται για γνωστούς ιούς, που έχουν προ πολλού εντοπισθεί, το σύστημα αυτό επιτελεί τον ρόλο του. Αποδείχθηκε λιγότερο αποτελεσματικό στην περίπτωση νέων ασθενειών, όπως το σύνδρομο επίκτητης ανοσοποιητικής ανεπάρκειας (ΣΕΑΑ/AIDS) ή το ΣΟΑΣ/SARS (2).

2.3 Εμφανίστηκαν δε και άλλες απειλές, οι οποίες μπορούν επίσης να θέσουν σε κίνδυνο τον πληθυσμό σε ολόκληρες περιοχές. Η γενικευμένη κινητικότητα των προσώπων, των τροφίμων, των προϊόντων κλπ. εισάγει νέες αδυναμίες. Ιοί που ήταν άλλοτε γνωστοί σε τοπικό επίπεδο, μπορούν να ταξιδεύουν ταχύτατα και να είναι επικίνδυνοι σε περιοχές όπου ήΤαν άγνωστοι.

2.4 Η ανακάλυψη και μαζική παραγωγή νέων χημικών προϊόντων επέτρεψαν, βέβαια, την καταπολέμηση των ασθενειών, τη βελτίωση της απόδοσης της γεωργίας, τη διευκόλυνση της κατασκευής έργων και των μετακινήσεων, την αύξηση της ποσότητας των διαθέσιμων προϊόντων, την επιτάχυνση και γενίκευση της επικοινωνίας υπό όλες της μορφές της· έχουν όμως και την αρνητική τους πλευρά. Η ανθρωπότητα ζει σήμερα μέσα σε μια «χημική σούπα», όπου ρύποι κάθε είδους είναι διεσπαρμένοι στον αέρα, στα ύδατα και στα τρόφιμα.

2.5 Τα ποτάμια, οι βροχές, ο αέρας, οι ιοί δεν γνωρίζουν σύνορα. Εάν υπάρχει ένας τομέας όπου η οργάνωση σε ευρωπαϊκή κλίμακα φαίνεται καθοριστική, ο τομέας αυτός είναι η προστασία της υγείας των πληθυσμών.

2.6 Μία από τις επιπτώσεις της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη, με όλες τις επακόλουθες συνέπειες. Υπάρχουν όμως και τα βιομηχανικά ατυχήματα, οι νέοι ιοί κλπ. Η προστασία της υγείας δεν μπορεί πλέον να περιορίζεται αποκλειστικά στην πτυχή των μεταδοτικών ασθενειών, ούτε ακόμη και στην ιατρική επιτήρηση των πληθυσμών.

2.7 Σε μια κοινωνία με αλληλεξαρτήσεις, ο κίνδυνος για την υγεία μπορεί να προκύψει από οπουδήποτε. Οι κρίσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας μπορεί να ξεκινήσουν από βιομηχανική ρύπανση, από επιδημία ζωονόσου ή από φυσική καταστροφή. Επομένως, δεν πρέπει να καταργηθούν μόνο τα γεωγραφικά σύνορα, αλλά και τα κλαδικά στεγανά.

2.8 Για τις μεταδοτικές ασθένειες, υπάρχει αποτελεσματικός παγκόσμιος μηχανισμός, τον οποίο διαχειρίζεται η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) (3).

2.9 Η Ευρώπη δεν ξεκινά από το μηδέν. Όσον αφορά και πάλι τις μεταδοτικές ασθένειες, το σύστημα είναι δοκιμασμένο και αποτελεσματικό. Όμως, στην περίπτωση της πανδημίας της γρίπης H1N1, αποκαλύφθηκαν οι αδυναμίες του, όσον αφορά την αγορά των εμβολίων, τα οποία δεν μπορούν να τελειοποιηθούν παρά μόνο μετά την εμφάνιση της νέας νόσου. Η βιομηχανική παραγωγή του εμβολίου και η διαπραγμάτευση των τιμών οδήγησε τα ευρωπαϊκά κράτη να υιοθετήσουν διαφοροποιημένες στάσεις έναντι του εμβολιασμού, που θα είχαν ίσως σοβαρότατες συνέπειες για την εξάπλωση του ιού, εάν αυτός ήταν πιο επιθετικός.

2.10 Μετά από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και από την αποστολή, στις ΗΠΑ, επιστολών και δεμάτων που περιείχαν σπόρια άνθρακα, δημιουργήθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο μια Επιτροπή Υγειονομικής Ασφάλειας (4), αρμόδια για κινδύνους εκτός των μεταδοτικών ασθενειών, η οποία όμως δεν έχει θεσμοποιηθεί και, συνεπώς, δεν μπορεί να λάβει πολιτικές αποφάσεις όταν παρίσταται ανάγκη.

3.1 Γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους, η υπό εξέταση πρόταση επιτρέπει να καλυφθούν τα υφιστάμενα κενά, αξιοποιώντας τη Συνθήκη της Λισαβόνας (5), η οποία παρέχει νέες αρμοδιότητες στον τομέα αυτόν, καθώς και την ανάλυση των δυσχερειών που διαπιστώθηκαν κατά τις πρόσφατες κρίσεις δημόσιας υγείας.

3.2 Τέτοιες κρίσεις υπήρξαν πολλές: κρίση των «τρελών αγελάδων», πανδημία H1N1, βακτήριο Escherichia coli / STEC O104, τρομοκρατικές επιθέσεις με χλώριο στο Ιράκ, μόλυνση με μελαμίνη, τοξική κόκκινη λάσπη, πετρελαιοκηλίδες, νέφος ηφαιστειακής τέφρας. Η εκάστοτε κρίση αποκαλύπτει αδυναμίες του υφιστάμενου συστήματος και συμβάλλει στην πρόταση βελτιώσεων. Με την υπό εξέταση πρόταση απόφασης επιδιώκεται η δημιουργία ενός συνεκτικού πλαισίου, που θα στηρίζεται σε όσα έχουν ήδη αναπτυχθεί, καθώς και η προώθηση καλύτερης συνεργασίας μεταξύ κρατών και μεταξύ κλάδων.

3.3 Στην πρόταση δεν θίγεται το ζήτημα των ραδιοπυρηνικών κινδύνων, δεδομένου ότι εμπίπτουν ήδη σε άλλη ευρωπαϊκή νομοθεσία.

3.4 Η υφιστάμενη νομοθεσία της ΕΕ ασχολείται μόνο με την απειλή που συνδέεται με μεταδοτικές ασθένειες (6). Το δίκτυο επιδημιολογικής παρακολούθησης και ελέγχου των μεταδοτικών ασθενειών, το οποίο κηρύσσει συναγερμό και συντονίζει τις αντιδράσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δεν ανταποκρίνεται στα σύγχρονα πρότυπα και ανάγκες. Προτείνεται, λοιπόν, να αντικατασταθεί από τις διατάξεις που περιλαμβάνονται στην υπό εξέταση πρόταση.

3.5 Η ενίσχυση του υφιστάμενου συστήματος, με επέκτασή του σε άλλου είδους κινδύνους, θα προσδώσει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, χωρίς να προκαλέσει σημαντικές πρόσθετες δαπάνες.

3.6 Η ΕΟΚΕ επικροτεί τους στόχους της πρότασης:

3.7 Καλύτερος συντονισμός, μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, δυνατότητα σύναψης ευρωπαϊκών συμβάσεων ώστε η διαπραγμάτευση των τιμών με τη φαρμακοβιομηχανία να επιτρέπει την προστασία όλων των Ευρωπαίων, ύπαρξη ενός συστήματος προειδοποίησης σε ευρωπαϊκό και όχι μόνο σε διεθνές επίπεδο (ΠΟΥ), επέκταση των υφιστάμενων μηχανισμών ώστε να καλύπτουν κινδύνους χημικής, βακτηριολογικής, περιβαλλοντικής κλπ. προέλευσης. Αυτές είναι οι προθέσεις που διακηρύσσονται στην πρόταση, και με τις οποίες, βεβαίως, η ΕΟΚΕ συμφωνεί απολύτως.

3.8 Η στάθμιση των κινδύνων χάρη σε ένα ευρωπαϊκό δίκτυο ειδικών, η συμφωνία ως προς τον βαθμό σοβαρότητας, ώστε να προβλεφθεί η δέουσα αντίδραση και να προσδιοριστούν από κοινού τα μηνύματα, η ανταλλαγή ευαίσθητων δεδομένων με τήρηση των κανόνων (ιδίως δε όσον αφορά την προστασία προσωπικών δεδομένων) και με χρήση δεδομένων συγκρίσιμων μεταξύ κρατών μελών και με τις γειτονικές χώρες, η από κοινού κατάρτιση ταξιδιωτικών οδηγιών, όλα αυτά συντελούν ώστε να λειτουργεί καλύτερα ό,τι ήδη υπάρχει, χωρίς να καταστούν πιο επαχθείς οι μηχανισμοί με τη δημιουργία νέων συστημάτων.

4.1 Εντούτοις, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή των δημοσίων αρχών, τόσο των ευρωπαϊκών όσο και των εθνικών, στον τρόπο κατά τον οποίο εκτυλίχθηκαν οι πρόσφατες κρίσεις.

4.2 Τόσο κατά την πανδημία της γρίπης H1N1 όσο και κατά την κρίση του βακτηρίου Escherichia coli / STEC O104, διαπιστώθηκε ότι οι πληροφορίες που διαδίδονται από τις δημόσιες αρχές δεν είναι οι μόνες και ότι ένα μερίδιο του πληθυσμού έχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε μη εξακριβωμένες πληροφορίες που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο. Αυτή η πληθώρα πληροφοριών μπορεί να προκαλέσει περιπλοκές στη διαχείριση μιας κρίσης, με σοβαρές συνέπειες για την υγεία των πληθυσμών, αλλά και για ολόκληρους οικονομικούς κλάδους, όταν, λόγου χάρη, κάποιοι ιατροί κατακρίνουν το εμβόλιο ή όταν διαδίδονται εσφαλμένες πληροφορίες σχετικά με την προέλευση του βακτηρίου.

4.3 Από την κακή διάδοση της πληροφόρησης μπορεί να προκληθούν τεράστιες σπατάλες και να πληγεί η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών. Η παιδαγωγική πτυχή πρέπει να θεωρηθεί εξίσου σημαντική με τους οικονομικούς προβληματισμούς.

4.4 Για τους λόγους αυτούς, η ΕΟΚΕ συνιστά, στους μηχανισμούς αντιμετώπισης των κρίσεων, να συμμετέχουν όλες οι συνιστώσες της κοινωνίας των πολιτών, ως αναμεταδότες της πληροφόρησης. Επίσης, εκτός περιόδων κρίσης, συνιστάται η ευαισθητοποίηση, ήδη από το σχολείο, καθώς και στους χώρους εργασίας, ώστε να εξηγηθεί στους Ευρωπαίους πολίτες πώς προστατεύονται από τους κινδύνους, πώς λειτουργούν τα συστήματα παρακολούθησης και προειδοποίησης, ποιον πρέπει να πιστεύουν σε περίπτωση κρίσης και ποιος είναι εξουσιοδοτημένος να διαδίδει αξιόπιστες πληροφορίες.

4.5 Η επικοινωνία έχει αναδειχθεί σε μείζονα πρόκληση σε περιπτώσεις κρίσης στον τομέα της δημόσιας υγείας,· εξίσου σημαντική με την επάρκεια εμβολίων, δεδομένου ότι δεν χρησιμεύει σε τίποτα να υπάρχουν τα σωστά εμβόλια εάν ο πληθυσμός δεν έχει πεισθεί ότι πρέπει να εμβολιασθεί.

4.6 Η έκκληση για υπευθυνότητα των πολιτών δεν έχει κανένα νόημα εάν δεν διαθέτουν τα μέσα ώστε να την ασκούν πραγματικά. Προς τούτο, πρέπει να έχουν ενημερωθεί και εκπαιδευθεί εκ των προτέρων σχετικά με τους υφιστάμενους μηχανισμούς και τον ρόλο του καθενός. Οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν, να είναι οι ίδιοι συντελεστές της κοινής προστασίας, όπως ακριβώς μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση εάν δεν είναι σωστά ενημερωμένοι και συνειδητοποιημένοι. Όλες οι οργανώσεις που μεριμνούν για το κοινό καλό πρέπει να κληθούν από τις δημόσιες αρχές να συμμετάσχουν στην προστασία όλων, με γνώμονα την κοινή ωφέλεια και με ενθάρρυνση της κατάλληλης αμοιβαίας πληροφόρησης.

Βρυξέλλες, 28 Μαρτίου 2012.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικήςκαι Κοινωνικής Επιτροπής

Staffan NILSSON

(1) Απόφαση αριθ. 2119/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Σεπτεμβρίου 1998, για τη δημιουργία δικτύου επιδημιολογικής παρακολούθησης και ελέγχου των μεταδοτικών ασθενειών στην Κοινότητα (ΕΕ L 268 της 3.10.1998, σ. 1).

(3) Διεθνής Υγειονομικός Κανονισμός (ΔΥΚ): http://www.who.int/ihr/en/index.html

(4) Βλ. τα Συμπεράσματα της Προεδρίας της 15ης Νοεμβρίου 2001 σχετικά με την τρομοκρατία με βιολογικά όπλα (13826/01) και τα Συμπεράσματα του Συμβουλίου της 22ας Φεβρουαρίου 2007 σχετικά με μεταβατική παράταση ισχύος και την επέκταση του πεδίου εφαρμογής της εντολής της Επιτροπής Υγειονομικής Ασφάλειας (6226/07).

(5) Άρθρο 6 στοιχείο α) και άρθρο 168 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ.

(6) Απόφαση αριθ. 2119/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Σεπτεμβρίου 1998, για τη δημιουργία δικτύου επιδημιολογικής παρακολούθησης και ελέγχου των μεταδοτικών ασθενειών στην Κοινότητα (ΕΕ L 268 της 3.10.1998, σ. 1).