Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ευκαιρίες και προκλήσεις για μια πιο ανταγωνιστική ευρωπαϊκή βιομηχανία ξύλου και επίπλου» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

Στις 20 Ιανουαρίου 2011 και σύμφωνα με το άρθρο 289 παράγραφος 2 του Εσωτερικού της Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα

Ευκαιρίες και προκλήσεις για μια πιο ανταγωνιστική ευρωπαϊκή βιομηχανία ξύλου και επίπλου

Η Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών, στην οποία ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή της στις 27 Σεπτεμβρίου 2011, με εισηγητή τον κ. Josef ZBOŘIL και συνεισηγητή τον κ. Patrizio PESCI.

Κατά τη 475η σύνοδο ολομέλειας της 26ης και 27ης Οκτωβρίου 2011 (συνεδρίαση της 26ης Οκτωβρίου 2011), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 120 ψήφους υπέρ, 1 ψήφο κατά και 2 αποχές.

1.1 Η ευρωπαϊκή βιομηχανία ξύλου και επίπλου (όπως και η βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού) χρησιμοποιεί κατά βάση μια φυσική, ανανεώσιμη πρώτη ύλη, το ξύλο, και διαδραματίζει ουσιώδη ρόλο στην ανάπτυξη μιας πράσινης οικονομίας. Η ΕΟΚΕ διαπίστωσε ότι υπάρχουν σήμερα, δυστυχώς, σημαντικές αντιφάσεις σε ορισμένες πτυχές των σχετικών πολιτικών και πρωτοβουλιών της ΕΕ, οι οποίες έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα και στην οικονομική αποδοτικότητα των δασικών βιομηχανιών.

1.2 Ο κλάδος αντιμετωπίζει αυξανόμενο ανταγωνισμό για το ξύλο από τον τομέα των ανανεώσιμων ενεργειών, λόγω των επιδοτήσεων και άλλων μέτρων προώθησης της χρήσης της βιομάζας (το ξύλο είναι από τα κυριότερα καύσιμα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας από βιομάζα). Αντιμετωπίζει επίσης δυσκολίες όσον αφορά τις επενδύσεις, την έρευνα, την κατάρτιση και την προσέλκυση νέων εργαζομένων, καθώς και διοικητικούς περιορισμούς σε σχέση με τις δημόσιες συμβάσεις. Ο κλάδος της επιπλοποιίας αντιμετωπίζει, επιπλέον, τη θεαματική αύξηση της τιμής πρώτων υλών όπως το δέρμα, τα πλαστικά, οι φυσικές ίνες και τα παράγωγα του πετρελαίου.

1.3 Η ΕΟΚΕ καλεί τις αρχές της ΕΕ και των κρατών μελών να δεσμευθούν σοβαρά υπέρ της ανάπτυξης και της διαμόρφωσης ενός νομοθετικού πλαισίου ικανού να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα και να βελτιώσει την πρόσβαση των κλάδων της ξυλουργικής και της επιπλοποιίας, καθώς και της βιομηχανίας χαρτοπολτού και χαρτιού, στον εφοδιασμό με πρώτες ύλες. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι είναι απαραίτητο να μελετηθούν διεξοδικά τα προβλήματα του εφοδιασμού των δασικών βιομηχανιών και του τομέα των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας (βιομάζα) με ξυλώδεις πρώτες ύλες.

1.3.1 Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να συνεργαστεί με τη δασοπονική/υλοτομική βιομηχανία, προκειμένου να προτείνει κατάλληλα ειδικά μέτρα για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων. Για να διευκολυνθεί η συνεργασία, η ΕΟΚΕ συνιστά να συγκροτηθεί μια άτυπη, ουδέτερη, διοργανική ομάδα εμπειρογνωμόνων, για να εξετάσει, από κοινού με τους κυριότερους ενδιαφερομένους, το «ξύλο ως βιώσιμη πρώτη ύλη». Εξυπακούεται ότι η CCMI ενδιαφέρεται να συμμετάσχει σε αυτήν την ομάδα.

1.4 Η ευρωπαϊκή μελέτη «EUwood» (1) δείχνει ότι η κατανάλωση ξύλου για την παραγωγή ενέργειας αναμένεται να αυξηθεί από 346 εκατ. χωρικά κυβικά μέτρα το 2010 (3,1 EJ) σε 573 εκατ. κυβικά μέτρα το 2020 (5 EJ) και πιθανώς σε 752 εκατ. κυβικά μέτρα το 2030 (6,6 EJ). Τα αποτελέσματα αυτά βασίζονται στην υπόθεση ότι το μερίδιο του ξύλου στην παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές θα μειωθεί —από 50 % το 2008 σε 40 % το 2020. Μέχρι το 2025 αναμένεται έλλειμμα 200 εκατ. m3 ξύλου και μέχρι το 2030 έλλειμα 300 εκατ. m3.

1.5 Η ΕΟΚΕ ζητεί να συμπεριληφθεί το ξύλο, ως βασική πρώτη ύλη, στην Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για τις Πρώτες Ύλες, σύμφωνα με τις συστάσεις της σχετικής ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στο πλαίσιο αυτό, θα μπορούσαν να διερευνηθούν ειδικότερα οι δυνατότητες επανάχρησης και ανακύκλωσης.

1.6 Οι δασικές πολιτικές της ΕΕ θα πρέπει να υποστηρίζουν την ενεργό διαχείριση των δασών. Η ΕΟΚΕ συνιστά, ειδικότερα, στη Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει την καλλιέργεια «ενεργειακής ξυλείας μικρού περίτροπου χρόνου». Θα πρέπει επίσης να διερευνηθούν μέτρα που διασφαλίζουν ότι δεν χρησιμοποιείται για την παραγωγή ανανεώσιμων μορφών ενέργειας ξύλο που προσφέρεται για βιομηχανικές χρήσεις.

1.7 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη ενεργού προώθησης των «πράσινων» κτιρίων, που χρησιμοποιούν οικολογικές δομές και διαδικασίες και κάνουν αποδοτική χρήση των πόρων σε όλο τον κύκλο της ζωής τους. Προς τούτο, θα ήταν χρήσιμο να υποστηρίξει η ΕΟΚΕ, σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Επιτροπής, μία ετήσια εκδήλωση (π.χ. εργαστήριο) για την παρουσίαση συγκεκριμένων παραδειγμάτων βιώσιμης δόμησης και σχεδιασμού.

1.8 Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Antonio Tajani να καθιερωθεί ένα «τεστ ανταγωνιστιστικότητας» πριν από την υπογραφή συμφωνιών εμπορικής συνεργασίας της ΕΕ με τρίτες χώρες. Συμφωνεί επίσης ότι θα ήταν απαραίτητο να αξιολογείται ο αντίκτυπος κάθε άλλης πολιτικής πρωτοβουλίας (π.χ. των πολιτικών για την ενέργεια, τις συναλλαγές, το περιβάλλον, τις κοινωνικές υποθέσεις ή την προστασία των καταναλωτών) στη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα, πριν από την εφαρμογή της.

1.9 Για να αυξηθεί η παραγωγικότητά του και να παραμείνει μπροστά από τον ανταγωνισμό, ο κλάδος χρειάζεται προσωπικό με κατάρτιση στις τελευταίες δεξιότητες και τεχνολογίες. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις ενέργειες της βιομηχανίας για την προστασία των εργαζομένων από την έκθεση σε επιβλαβείς παράγοντες στον χώρο εργασίας, όπως και τη δέσμευση του κλάδου υπέρ της ασφάλειας της απασχόλησης και της σταδιοδρομίας, της προστασίας της υγείας και της ευημερίας των εργαζομένων, της ανάπτυξης των προσόντων και των δεξιοτήτων τους και του καλύτερου συνδυασμού επαγγελματικού και ιδιωτικού βίου.

1.10 Η επιτυχία όσον αφορά την αποδοχή των σχεδίων έρευνας και καινοτομίας της ξυλουργικής και της επιπλοποιίας από την ΕΕ είναι μέχρι στιγμής πολύ περιορισμένη. Για να παράσχουν μεγαλύτερη στήριξη για Ε&Α στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες ξύλου και επίπλου, τα μελλοντικά προγράμματα θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στις ειδικές δυσκολίες και ανάγκες των ΜμΕ.

1.11 Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη σημασία της στενής συνεργασίας του κλάδου με τις ευρωπαϊκές και τις εθνικές αρχές για την καταπολέμηση των απομιμήσεων. Η ΕΟΚΕ τάσσεται, συνεπώς, υπέρ της καθιέρωσης του ενιαίου ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας και ζητεί να καταρτιστεί «δελτίο προϊόντος» για τα προϊόντα της επιπλοποιίας. Η ανάπτυξη τεχνολογιών που θα διευκολύνουν την αναγνώριση των γνήσιων προϊόντων αναμένεται επίσης να παράσχει σημαντική βοήθεια. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην ΕΕ να λάβει για την ενίσχυση της ικανότητας των εθνικών τελωνείων και να διοργανώσει «Ευρωπαϊκή/εθνική ημέρα κατά των απομιμήσεων».

2. Η βιομηχανία ξύλου και επίπλου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (2)

2.1 Η βιομηχανία ξύλου και επίπλου είναι ένας δυναμικός, βιώσιμος, καινοτόμος και οικοσυμβατός κλάδος, με κύκλο εργασιών το 2008 γύρω στα 221 δισ. ευρώ, που απασχολεί 2,4 εκατομμύρια άτομα σε πάνω από 365 000 επιχειρήσεις, στη συντριπτική πλειοψηφία τους ΜμΕ. Η επιπλοποιία αντιπροσωπεύει το ήμισυ σχεδόν αυτού του κύκλου εργασιών και ακολουθείται από την παραγωγή δομικών στοιχείων (19,3 %), την πρίση (13,9 %) και την παραγωγή ξύλινων πετασμάτων (9,2 %). Η γενική οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση είχε σημαντική επίπτωση στο σύνολο του κλάδου: ο κύκλος εργασιών του μειώθηκε κατά περισσότερο από 20 % μεταξύ 2008 και 2009. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού αποτελεί το άλλο μισό των δασικών βιομηχανιών: έχει ετήσιο κύκλο εργασιών 71 δισ. ευρώ και παράγει 36 εκατ. τόνους χαρτοπολτού και 89 εκατ. τόνους χαρτιού.

2.2 Από άποψη απασχόλησης, η επιπλοποιία αντιπροσωπεύει το 51 % της απασχόλησης στη βιομηχανία ξύλου και επίπλου. Ο μεγαλύτερος αριθμός απασχολούμενων παρατηρείται στην Ιταλία, όπου ο κλάδος παρέχει 363 000 θέσεις εργασίας, και έπονται η Πολωνία, η Γερμανία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στα νέα κράτη μέλη της ΕΕ, ο κλάδος απασχολεί ιδιαίτερα υψηλούς αριθμούς εργαζομένων: από το σύνολο του ενεργού πληθυσμού, το 34 % εργάζεται στις ξυλουργικές βιομηχανίες. Οι θέσεις απασχόλησης στον κλάδο της ξυλουργικής και της επιπλοποιίας συχνά βρίσκονται σε απόκεντρες ή λιγότερο βιομηχανοποιημένες και ανεπτυγμένες περιοχές, γι’ αυτό και παρέχουν σημαντική συμβολή στην αγροτική οικονομία. Η βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού παρέχει 235 000 άμεσες και 1 εκατομμύριο έμμεσες θέσεις εργασίας. Το 60 % αυτών των θέσεων είναι σε αγροτικές περιοχές.

2.3 Καθώς ο κλάδος χρησιμοποιεί κατά βάση μια φυσική και ανανεώσιμη πρώτη ύλη, το ξύλο, και έχει αποδεδειγμένες καλές επιδόσεις στο πεδίο της βιωσιμότητας, συγκαταλέγεται στους προδρόμους της ανάπτυξης της πράσινης οικονομίας, έναν από τους κυριότερους στόχους της ΕΕ για το μέλλον. Η βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού έχει επίσης εξαιρετικό οικολογικό ιστορικό. Από άποψη πρώτων υλών, οι μισές από τις ίνες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή χαρτιού προέρχονται από ανακύκλωση. Το άλλο 50 % επιδεικνύει καλή χρήση των πόρων: το 20-30 % αυτών των άλλων μισών ινών προέρχεται από υπολείμματα άλλων βιομηχανιών, το 40-60 % από εξακρίδια δασοκομίας και μόνο το 20-30 % προέρχεται από πρωτογενή υλοτόμηση.

2.4 Δυστυχώς, υπάρχουν σήμερα αντιφάσεις σε ορισμένες πτυχές των σχετικών πολιτικών και πρωτοβουλιών της ΕΕ, οι οποίες έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα και στην οικονομική αποδοτικότητα του κλάδου. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία ξύλου και επίπλου αντιμετωπίζει αυξανόμενο ανταγωνισμό για το ξύλο από τον τομέα των ανανεώσιμων ενεργειών, λόγω των επιδοτήσεων και άλλων μέτρων για την προώθηση της χρήσης της βιομάζας (το ξύλο είναι από τα κυριότερα καύσιμα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας από βιομάζα). Υπάρχουν επίσης δυσκολίες όσον αφορά τις επενδύσεις, την έρευνα, την εκπαίδευση και κατάρτιση και την προσέλκυση νέων εργαζομένων. Οι διοικητικοί περιορισμοί σε σχέση με τις δημόσιες συμβάσεις αυξάνουν ακόμη περισσότερο την πίεση που υφίσταται ο κλάδος.

2.5 Ο κλάδος αντιμετωπίζει αυξανόμενο ανταγωνισμό από τις αναδυόμενες οικονομίες χαμηλού κόστους, καθώς και αυξανόμενα τεχνικά εμπόδια στις συναλλαγές. Η επιπλοποιία, επιπλέον των δυσκολιών πρόσβασης στο ξύλο ως πρώτη ύλη, αντιμετωπίζει και τη θεαματική αύξηση της τιμής υλικών όπως το δέρμα, τα πλαστικά, οι φυσικές ίνες και τα παράγωγα του πετρελαίου.

2.6 Αν τα όργανα της ΕΕ δεν δεσμευθούν να αναπτύξουν ένα νομοθετικό πλαίσιο ικανό να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα και να εγγυηθεί τον εφοδιασμό της ξυλουργικής και της επιπλοποιίας με πρώτες ύλες, το μέλλον ολόκληρου του κλάδου θα παραμείνει αβέβαιο.

3. Οι επιπτώσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τις ανανεώσιμες ενέργειες στη ζήτηση ξύλου

3.1 Η ΕΟΚΕ ανησυχεί σοβαρά για τις επιπτώσεις που θα έχει η δέσμη μέτρων της Επιτροπής για την ενέργεια και το κλίμα στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στη συνολική διαθεσιμότητα του ξύλου, που είναι η πρώτη ύλη του κλάδου. Εκφράζει την απογοήτευσή της για το γεγονός ότι η εφαρμογή ακατάλληλων προγραμμάτων επιδότησης της παραγωγής ανανεώσιμων ενεργειών, τα οποία θεσπίσθηκαν για να επιτευχθούν οι κλιματικές δεσμεύσεις, κατέστησαν πιο επικερδή την άμεση καύση του ξύλου παρά τη χρήση του για την κατασκευή προϊόντων ξυλείας. Το γεγονός αυτό είχε σοβαρές επιπτώσεις στην προσφορά ξύλου για τις ξυλουργικές επιχειρήσεις και στη συνολική ανταγωνιστικότητα και οικονομική αποδοτικότητα αυτών των επιχειρήσεων.

3.2 Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προβεί σε διεξοδική μελέτη των προβλημάτων εφοδιασμού των δασικών βιομηχανιών και του τομέα των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας (βιομάζα) με ξυλώδεις πρώτες ύλες. Προτρέπει την Επιτροπή να συνεργαστεί με τη δασοπονική/υλοτομική βιομηχανία και να προτείνει κατάλληλα ειδικά μέτρα για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων. Για να διευκολυνθεί η συνεργασία, η ΕΟΚΕ συνιστά να συγκροτηθεί μια άτυπη, ουδέτερη, διοργανική ομάδα εμπειρογνωμόνων, για να εξετάσει, από κοινού με τους κυριότερους ενδιαφερομένους, το «ξύλο ως βιώσιμη πρώτη ύλη». Εξυπακούεται ότι η CCMI ενδιαφέρεται να συμμετάσχει σε αυτήν την ομάδα.

3.3 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την έκκληση των βιομηχανιών ξύλου και χαρτιού για μια ισορροπημένη προσέγγιση της χρήσης της ενέργειας από δασική βιομάζα, προκειμένου να αποφευχθούν οι στρεβλώσεις της αγοράς όσον αφορά τη διαθεσιμότητα και την τιμή των δασικών πρώτων υλών για τις μεταποιητικές βιομηχανίες. Σημειωτέον ότι πολλές επιχειρήσεις κατασκευής ξύλινων πετασμάτων αναγκάστηκαν να μειώσουν τον όγκο της παραγωγής τους μεταξύ Ιουνίου 2009 και Ιουνίου 2011 —όχι για οικονομικούς ή τεχνικούς λόγους, αλλά λόγω έλλειψης διαθέσιμων πρώτων υλών.

3.4 Αν και η βιομάζα από ξύλο έχει τη κατά πολύ υψηλότερη πυκνότητα (βιομαζικής) ισχύος (ροή ενέργειας σε βατ ανά τετραγωνικό μέτρο), επισημαίνεται ότι αυτή η πυκνότητα παραμένει εντούτοις πολύ χαμηλή (0,6 W/m2)· οπότε, για παράδειγμα, μια μονάδα παραγωγής ενέργειας με καύση ξύλου, η οποία έχει εγκατεστημένη ισχύ 1 GW, συντελεστή δυναμικότητας 70 % και απόδοση μετατροπής 35 %, θα χρειαζόταν την ετήσια συγκομιδή φυτειών έκτασης περίπου 330 000 εκταρίων, δηλαδή το ισοδύναμο ενός τετραγώνου γης σχεδόν 58 × 58 km. (3) Για να επιτευχθούν οι ευρωπαϊκοί στόχοι ανανεώσιμης ενέργειας με το προβλεπόμενο μερίδιο βιομάζας, θα χρειάζονταν 340-420 εκατ. χωρικά κυβικά μέτρα δασικής βιομάζας.

3.5 Όσον αφορά την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και της βιομάζας, η ΕΟΚΕ θεωρεί ουσιώδεις τις ακόλουθες αρχές:

3.6 Από οικονομική σκοπιά, η προστιθέμενη αξία της ξυλουργικής βιομηχανίας υπολογίζεται σε 1 044 ευρώ ανά τόνο ξηρού ξύλου και 118 ευρώ ανά τόνο ξύλου που χρησιμοποιείται για βιοενέργεια. Από άποψη απασχόλησης, η ξυλουργική βιομηχανία δημιουργεί 54 ανθρωποώρες ανά τόνο ξηρού ξύλου, έναντι 2 μόνο ανθρωποωρών για τον τομέα της βιοενέργειας (5). Όσον αφορά τον κύκλο του άνθρακα, η ξυλουργική βιομηχανία παρέχει, συνεπώς, πολύ μεγαλύτερα οφέλη από άποψη απασχόλησης και προστιθέμενης αξίας από ό,τι η άμεση καύση του ξύλου.

3.7 Ο ξυλουργικός κλάδος συμβάλλει εδώ και πολλές δεκαετίες στη βιώσιμη χρήση της ενέργειας και των φυσικών πόρων, αναπτύσσοντας πρωτοπόρο έργο στο πεδίο της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας. Πρόκειται για άλλη μία ζωτική συμβολή του κλάδου στον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής.

3.8 Επιπροσθέτως, ο κλάδος επιτυγχάνει σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας, επενδύοντας σε σύγχρονο εξοπλισμό και τεχνικές και παράγοντας το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας που χρειάζεται για τις βιομηχανικές του διαδικασίες από δασική βιομάζα ακατάλληλη για ανακύκλωση. Συγκεκριμένα, το 75 % της ενέργειας που χρησιμοποιείται για την κατασκευή προϊόντων ξυλείας παράγεται από υπολείμματα της επεξεργασίας του ξύλου και από ανάκτηση. Επίσης, ο κλάδος βελτιώνει συνεχώς το ποσοστό ανακύκλωσης του ξύλου μέσω σημαντικών επενδύσεων σε καινοτόμους τεχνολογίες.

3.9 Το ξύλο είναι περιορισμένος πόρος και ο ξυλουργικός κλάδος έχει δεσμευθεί να το χρησιμοποιεί με τον πλέον αποδοτικό τρόπο. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες ανέπτυξε δίκτυα εφοδιαστικής για τη συλλογή και την ανάκτηση ανακυκλωμένου ξύλου. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι σε πολλά κράτη μέλη πολύτιμες πηγές ξυλείας στέλνονται στις χωματερές, αντίθετα από τους στόχους της ευρωπαϊκής οδηγίας περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων (1999/31/ΕΚ). Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μεριμνήσει για την ορθή εφαρμογή αυτής της οδηγίας, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν σπαταλώνται πηγές ξύλου που είναι κατάλληλες για βιομηχανική ή για ενεργειακή χρήση.

4. Το ξύλο ως εξαίρετη λύση πολλαπλών δυνατοτήτων για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια

4.1 Η ενεργειακή απόδοση είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της στρατηγικής της ΕΕ «Ευρώπη 2020» για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και «ένας από τους οικονομικά αποδοτικότερους τρόπους ενίσχυσης της ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασμού και μείωσης των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων και άλλων ρύπων» (6).

4.2 Τα κτίρια ευθύνονται για το 40 % της κατανάλωσης ενέργειας και για το 36 % των εκπομπών CO2 της ΕΕ. Η ενεργειακή απόδοση των κτιρίων έχει μεγάλη σημασία για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ για την ενέργεια και το κλίμα, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

4.3 Το ξύλο ως δομικό υλικό μπορεί να παράσχει μια οικονομικά αποδοτική λύση για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Πολλές διεθνείς επιστημονικές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι τα κτίρια με ξύλινο σκελετό έχουν χαμηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από ό,τι τα κτίρια με σκελετό από χάλυβα ή σκυρόδεμα (26 % και 31 % αντιστοίχως). Στον στεγαστικό τομέα, ειδικότερα, διαπιστώθηκε ότι οι κατοικίες με χαλύβδινο ή τσιμεντένιο σκελετό καταναλώνουν 17 % και 16 % περισσότερη ενσωματωμένη ενέργεια και εκλύουν 14 % και 23 % περισσότερους ατμοσφαιρικούς ρύπους από ό,τι τα σπίτια με ξύλινο σκελετό. Ο ξυλουργικός κλάδος μπορεί, συνεπώς, να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των στόχων του χάρτη πορείας της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 80 % έως το 2050.

4.4 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη προώθησης των «πράσινων» κτιρίων, που χρησιμοποιούν οικοσυμβατές δομές και διαδικασίες με αποδοτική χρήση των πόρων σε όλο τον κύκλο της ζωής τους: από τον σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία μέχρι την ανακαίνιση και την κατεδάφιση. Θα πρέπει να προαχθεί μια προσέγγιση βασισμένη στην αξιολόγηση του συνολικού κύκλου ζωής, συμπεριλαμβανομένου του εντοπισμού του υλικού με τη μικρότερη επίπτωση στην υπερθέρμανση του πλανήτη.

4.5 Η ΕΟΚΕ εκφράζει την απογοήτευσή της για το γεγονός ότι εξακολουθούν να υπάρχουν νομοθετικοί φραγμοί ή εμπόδια στην αποδοχή, τα οποία περιορίζουν τη χρήση του ξύλου και των ξύλινων προϊόντων στα κτίρια κατοικιών στην ΕΕ. Θα πρέπει να αναληφθούν ειδικές πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο για να βελτιωθεί η γνώση του ξύλου ως δομικού υλικού μεταξύ των αυτοδιοικητικών αρχών. Επιπλέον, η έλλειψη κατάλληλης εκπαίδευσης, κατάρτισης και ειδίκευσης, όχι μόνο στις βιομηχανίες του ξύλου, αλλά και σε βασικά σχετικά επαγγέλματα (πολιτικοί μηχανικοί, αρχιτέκτονες κλπ.), είναι ένα από τα πιο σημαντικά εμπόδια για την αύξηση της χρήσης του ξύλου στην οικοδόμηση.

4.6 Δυστυχώς, ο θετικός ρόλος του ξύλου στις κατοικίες δεν αναγνωρίζεται πάντοτε πλήρως από τα συστήματα βαθμονόμησης των πράσινων κτιρίων που εφαρμόζονται σήμερα. Μερικά από τα συστήματα αυτά έχουν συμβάλει μάλιστα στον περιορισμό της χρήσης του ξύλου. Η ΕΟΚΕ καλεί να χρησιμοποιούνται γενικώς αποδεκτές μεθοδολογίες ανάλυσης του πλήρους κύκλου ζωής, ώστε να αναγνωρίζονται όλα τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του συγκεκριμένου δομικού υλικού, συμπεριλαμβανομένης της αποθήκευσης άνθρακα.

4.7 Η ενθάρρυνση της χρήσης ξυλείας είναι η πλέον οικολογική επιλογή: με την αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού του ξύλου (αποτελέσματα αποθήκευσης και υποκατάστασης) στα κτίρια, η Ευρώπη θα μπορούσε να μειώσει τις εκπομπές CO2κατά 300 εκατομμύρια τόνους (από 15 % έως 20 %) (7). Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι με τη χρήση οικολογικών δομικών υλικών είναι δυνατό να επιτευχθεί πραγματική εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια.

4.8 Γενικότερα, όσον αφορά τις τρέχουσες συζητήσεις για την κλιματική αλλαγή και ιδιαίτερα για τη χρήση της γης, την αλλαγή στη χρήση της γης και τη δασοκομία (LULUCF), η ΕΟΚΕ καλεί τις αρχές:

5. Παγκοσμιοποίηση της οικονομίας: προκλήσεις και ευκαιρίες για τις βιομηχανίες ξύλου και επίπλου

5.1 Σήμερα η γεωγραφική απόσταση δεν παρέχει πλέον προστασία από τον ανταγωνισμό.

5.2 Η παγκοσμιοποίηση έχει πλήξει την ευρωπαϊκή ξυλουργική και επιπλοποιία ποικιλοτρόπως:

5.3 Τα ευρωπαϊκά όργανα οφείλουν να διασφαλίσουν ισότιμους όρους ανταγωνισμού και κοινούς κανόνες της αγοράς για τους Ευρωπαίους παραγωγούς και για τους ανταγωνιστές τους. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Antonio Tajani να καθιερωθεί ένα «τεστ ανταγωνιστικότητας» πριν από την υπογραφή συμφωνιών εμπορικής συνεργασίας της ΕΕ με τρίτες χώρες. Στο μέλλον, οι εμπορικές και οι επενδυτικές συμφωνίες μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών θα πρέπει να συνάπτονται έπειτα από αξιολόγηση του αντικτύπου, η οποία θα έχει ολοκληρωθεί πριν από την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι θα ήταν επίσης απαραίτητο να αξιολογείται ο αντίκτυπος κάθε άλλης πολιτικής πρωτοβουλίας (π.χ. των πολιτικών για την ενέργεια, τις συναλλαγές, το περιβάλλον, τις κοινωνικές υποθέσεις ή την προστασία των καταναλωτών) στη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα, πριν από την εφαρμογή της.

5.4 Καθώς πολλές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης δεν μπορούν να αναχαιτιστούν ή να αποφευχθούν, η ευρωπαϊκή βιομηχανία ξύλου και επίπλου θα πρέπει να παρουσιάσει ακόμη μεγαλύτερη πρόοδο σε νέα και καινοτόμα τμήματα της αγοράς. Ο κλάδος έχει ήδη επικεντρωθεί στην ανάπτυξη συγκριτικών πλεονεκτημάτων όπως:

5.5 Η ευρωπαϊκή βιομηχανία εστιάζει, δηλαδή, σε μια διεργασία «αέναης» καινοτομίας από άποψη τεχνολογίας, λειτουργικότητας και αισθητικής. Η ανάπτυξη ιδιαίτερα καινοτόμων και πρωτότυπων προϊόντων για εξειδικευμένα τμήματα της αγοράς είναι απαραίτητη για να ανταγωνιστούμε την κινεζική βιομηχανία, η οποία μπορεί πλέον να παράγει κάθε είδους αγαθά σε πολύ χαμηλότερες τιμές από την Ευρώπη.

6.1 Ο κλάδος της ξυλουργικής και της επιπλοποιίας υφίσταται σήμερα τρομερή πίεση, αποτέλεσμα πολλαπλών εξωγενών παραγόντων όπως η παγκοσμιοποίηση της αγοράς, ο ταχύς ρυθμός των τεχνολογικών μεταβολών και η πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση. Είναι επιτακτική η ανάγκη να επανεστιάσει τις εμπορικές του στρατηγικές, για να παραμείνει ανταγωνιστικός και σημαντικό τμήμα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα, οι προκλήσεις περιλαμβάνουν τα σχέδια συνταξιοδότησης, τα χαμηλότερα του μέσου όρου επίπεδα εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού και την ικανότητα του κλάδου να προσελκύει και να διατηρεί νέους εργαζομένους και να αλλάζει τις απαιτήσεις του όσον αφορά τις δεξιότητες. Η δημογραφική εξέλιξη του εργατικού δυναμικού θα πρέπει να παρακολουθείται στενά και να λαμβάνονται εκ των προτέρων διορθωτικές δράσεις, για να μην παρεμποδιστεί η μελλοντική άνθιση του κλάδου.

6.2 Η διαθεσιμότητα εργατικού δυναμικού με την κατάλληλη κατάρτιση και εξειδίκευση είναι μία πολύ σημαντική πτυχή. Οι ειδικές δεξιότητες που απαιτούνται στον κύκλο παραγωγής των επίπλων και των ξυλουργικών προϊόντων μπορούν να καθορίσουν την ίδια την επιτυχία του προϊόντος. Η κατάρτιση των εργαζομένων δεν πρέπει να βασίζεται μόνο στα παραδοσιακά πρότυπα, αλλά και στις νέες ανάγκες της αγοράς και εξελίξεις της τεχνολογίας.

6.3 Σήμερα, μια ιδιαίτερη ανησυχία του κλάδου είναι το γηράσκον εργατικό δυναμικό στους περισσότερους υποτομείς του και η περιορισμένη ελκυστικότητά του στους νέους. Ο κλάδος χρειάζεται προσωπικό με κατάρτιση στις τελευταίες δεξιότητες και τεχνολογίες.

6.4 Η βιομηχανία συνεργάζεται με τις κλαδικές οργανώσεις και τις συνδικαλιστικές ενώσεις (9) σε μια προσπάθεια επίλυσης αυτών των προβλημάτων με επικέντρωση στην έλλειψη επαγγελματικών δεξιοτήτων και στην ανάγκη προσέλκυσης νέων εργαζομένων. Βασικός παράγοντας για την αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου είναι η διαθεσιμότητα επαρκούς αριθμού ειδικευμένων εργαζόμενων για να καλυφθεί η ζήτηση. Τα προγράμματα των σχολών κατάρτισης θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του εργατικού δυναμικού.

6.5 Ο κλάδος προσπαθεί επίσης να προστατεύσει το εργατικό δυναμικό του από την έκθεση σε επιβλαβείς παράγοντες στον χώρο εργασίας, μέσω προγραμμάτων υιοθέτησης βέλτιστων πρακτικών υγείας και ασφάλειας με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τα προγράμματα REF-Wood και Less Dust (Λιγότερη σκόνη) είναι τα καλύτερα παραδείγματα της δέσμευσης της ξυλουργικής βιομηχανίας να δημιουργήσει ένα υγιές περιβάλλον εργασίας για τους εργαζομένους της. Οι πρωτοβουλίες αυτές των ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων αποσκοπούν στη βελτίωση της απασχόλησης με την εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών εργασίας και θα πρέπει να οδηγήσουν σε αξιολόγηση των επιπτώσεων και στον καθορισμό των περαιτέρω βημάτων για την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί από τους κοινωνικούς εταίρους. Οι κλάδοι της ξυλουργικής και της επιπλοποιίας θεωρούν ουσιώδη την ασφάλεια της απασχόλησης και της σταδιοδρομίας, την προστασία της υγείας και της ευημερίας των εργαζομένων, την ανάπτυξης των προσόντων και των δεξιοτήτων τους και τον καλύτερο συνδυασμό επαγγελματικού και ιδιωτικού βίου. Η ΕΟΚΕ επικροτεί και υποστηρίζει την ύπαρξη κοινωνικών χαρτών για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των εργαζομένων και των εργοδοτών σε επίπεδο επιχείρησης.

6.6 Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες ξύλου και επίπλου έχουν μεγάλο δυναμικό ανάπτυξης τοπικών πράσινων θέσεων εργασίας, λόγω των ανανεώσιμων πρώτων υλών τους, της χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας και της συχνής εγκατάστασης των μονάδων παραγωγής τους σε αγροτικές περιοχές.

7.1 Για να αποκτήσει πρόσβαση στα ευρωπαϊκά προγράμματα E&A, ο ευρωπαϊκός ξυλουργικός κλάδος συγκρότησε, από κοινού με τους εταίρους του της βιομηχανίας χαρτοπολτού και χαρτιού και τους ιδιοκτήτες των δασών, την Τεχνολογική Πλατφόρμα των Δασικών Βιομηχανιών (Forest-based Sector Technology Platform-FTP). Παρότι κατ’ αυτόν τον τρόπο άνοιξαν πράγματι ευκαιρίες για δραστηριότητες E&A σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εντούτοις η επιτυχία όσον αφορά την αποδοχή των σχεδίων της ξυλουργικής και της επιπλοποιίας από την ΕΕ είναι μέχρι στιγμής πολύ περιορισμένη, δεδομένου ότι μόνο λίγες ΜμΕ διαθέτουν τους πόρους που απαιτούνται για να συμμετάσχουν.

7.2 Τα προγράμματα συνεργασίας της ΕΕ, όπως το ERA-NET, έχει αποδειχθεί ότι είναι καλύτερα προσαρμοσμένα στις ανάγκες των ΜΜΕ και έχουν, επιπλέον, ανοίξει συγκεκριμένες ευκαιρίες για τις εταιρείες σε σχέση με τον τομέα.

7.3 Έτσι, για να μπορέσει η ευρωπαϊκή ξυλουργική και επιπλοποιία να λάβει μεγαλύτερη στήριξη για E&A, τα μελλοντικά προγράμματα E&A θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στις ειδικές ανάγκες των ΜμΕ, προκειμένου να διευκολύνουν την πρόσβασή τους στα προγράμματα και να ανταποκριθούν στις καθημερινές ανάγκες των επιχειρήσεων.

7.4 Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να δώσουν τη δέουσα προσοχή σε αυτές τις παρατηρήσεις και να τις εξετάσουν υπό το πρίσμα των εν εξελίξει δημόσιων διαβουλεύσεων για την Πράσινη Βίβλο σχετικά με κοινό στρατηγικό πλαίσιο για τη μελλοντική χρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας της ΕΕ. Επιπροσθέτως, η ΕΟΚΕ προτρέπει τα ευρωπαϊκά όργανα να διερευνήσουν πρωτοβουλίες για την προώθηση των μη τεχνολογικών καινοτομιών.

7.5 Η καινοτομία αναπτύσσεται με οργανικό τρόπο· δεν είναι κάτι που μπορεί να παραδοθεί επί παραγγελία. Οι εθνικές και οι ευρωπαϊκές αρχές μπορούν, εντούτοις, να στηρίξουν τις καινοτομικές διεργασίες, παρέχοντας συνθήκες πλαισίωσης που καθιστούν αξιόλογες τις επενδύσεις χρόνου και χρήματος των επιχειρήσεων για το μέλλον τους.

7.6 Η ευρωπαϊκή πολιτική για τις πρώτες ύλες επικεντρώνεται τελευταία στις κρίσιμες πρώτες ύλες και όχι σε άλλα υλικά όπως το ξύλο ή το ανακυκλωμένο χαρτί. Για να διορθωθεί αυτό το εμφανές κενό της ευρωπαϊκής πολιτικής, η ΕΟΚΕ να συμπεριληφθεί το ξύλο, ως βασική πρώτη ύλη, στην Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για τις Πρώτες Ύλες, σύμφωνα με τις συστάσεις της σχετικής ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

8. Δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και απομιμήσεις

8.1 Για να μπορέσει η ΕΕ να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της στην παγκόσμια οικονομία παρά την αυξανόμενη διεθνή απομίμηση και πειρατεία σε πολλούς τομείς, πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην προστασία και στην εξασφάλιση του σεβασμού των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη ενίσχυσης της συνεργασίας σε αυτό το πεδίο, ιδίως μέσω της καθιέρωσης του ενιαίου ευρωπαϊκού διπλώματος ευρεσιτεχνίας.

8.2 Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει την ανάγκη στενής συνεργασίας του κλάδου με τις δημόσιες αρχές (τόσο ευρωπαϊκού όσο και εθνικού επιπέδου) για την καταπολέμηση των απομιμήσεων. Έχει ζωτική σημασία να βελτιωθεί η κατάρτιση των δημόσιων και των τελωνειακών υπαλλήλων και να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών. Η ανάπτυξη τεχνολογιών που θα διευκολύνουν τον διαχωρισμό των γνήσιων προϊόντων από τις απομιμήσεις αναμένεται επίσης να παράσχει σημαντική βοήθεια. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην ΕΕ να λάβει μέτρα για την ενίσχυση της ικανότητας των εθνικών τελωνείων να καταπολεμούν το εμπόριο απομιμήσεων.

8.3 Η ιταλική πρωτοβουλία της «Εθνικής Ημέρας κατά των Απομιμήσεων», που διοργανώθηκε πέρυσι από την Confindustria στη Ρώμη και πολλές άλλες ιταλικές πόλεις, είναι ένα παράδειγμα ορθής πρακτικής. Η ΕΟΚΕ καλεί τα ευρωπαϊκά όργανα να διοργανώσουν παρόμοια εκδήλωση και σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.

8.4 Οι απομιμήσεις των προϊόντων της επιπλοποιίας μπορεί να είναι επικίνδυνες για την υγεία ή και απειλητικές για την ίδια τη ζωή. Γι’ αυτό, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταρτίσει ένα «δελτίο προϊόντος» για τα έπιπλα, το οποίο θα συνοδεύει το προϊόν στη συσκευασία του, διασφαλίζοντας την απαραίτητη διαφάνεια των εμπορικών σχέσεων μεταξύ παραγωγών, εμπόρων και καταναλωτών. Τα έπιπλα που διατίθενται στη ευρωπαϊκή αγορά θα πρέπει να παρέχουν τουλάχιστον τις ακόλουθες πληροφορίες: νομική ονομασία ή του προϊόντος ή ονομασία του στο κοινό δασμολόγιο της ΕΕ, εταιρική επωνυμία του παραγωγού ή του εισαγωγέα, προέλευση του προϊόντος, παρουσία υλικών ή ουσιών ενδεχομένως επιβλαβών για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον, πληροφορίες για τα υλικά και τις μεθόδους κατασκευής του προϊόντος, εάν αυτές είναι σημαντικές για την ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά του, και οδηγίες χρήσης.

8.5 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι υπάρχει πραγματική ανάγκη να υποστηριχθεί ο κλάδος της ξυλουργικής και της επιπλοποιίας με οικονομικές μεταρρυθμίσεις που θα ενθαρρύνουν τη διεθνή προβολή των προϊόντων του και θα εγγυώνται τον θεμιτό ανταγωνισμό. Η ΕΕ θα πρέπει, ακόμη, να καλέσει τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να μεταρρυθμίσουν τα εθνικά τους συστήματα, έτσι ώστε να εξαλείψουν τη γραφειοκρατική αναποτελεσματικότητα ή να αντισταθμίσουν με δασμούς τις ενδεχόμενες ρυθμιστικές ή γραφειοκρατικές ανισορροπίες. Θα μπορούσε, επίσης, να βελτιωθεί το νομικό πλαίσιο, προκειμένου να θεσπιστούν σαφείς κανόνες για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που επιθυμούν να επενδύσουν στις αγορές τρίτων χωρών.

Βρυξέλλες, 26 Οκτωβρίου 2011.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Staffan NILSSON

(1) Πηγή: Ευρωπαϊκή μελέτη «Real potential for changes in growth and use of EU forests. EUwood», σελ. 45, κεφάλαιο 3.5 Future demand for wood energy «….Wood consumption for energy generation is expected to grow from 346 million m3 in 2010 (3.1 EJ) to 573 million m3 (5 EJ) in 2020 and might reach 752 million m3 in 2030 (6,6 EJ). These results are based on the assumption that wood energy decreases its share in energy from renewable sources from 50 % in 2008 to 40 % in 2020.»

(2) Πηγή των δεδομένων: Ετήσια έκθεση 2009-2010 της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Παραγωγών Ξύλινων Πετασμάτων (European Panel Federation - EPF).

(3) Vaclav Smil: Power Density Primer – Understanding the Spatial Dimension of the Unfolding Transformation to Renewable Electricity Generation (Αλφαβητάριο της πυκνότητας ισχύος - Κατανοώντας τη χωρική διάσταση της εξελισσόμενης μετάβασης στην παραγωγή ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας), Μάιος 2010

(4) «Mobilisation and efficient use of wood and wood residues for energy generation». Έκθεση προς τη Μόνιμη Επιτροπή Δασοπονίας της ad hoc ομάδας εργασίας II της Μόνιμης Επιτροπής Δασοπονίας για την κινητοποίηση και αποτελεσματική χρησιμοποίηση ξύλου και υπολειμμάτων ξύλου για ενεργειακή παραγωγή.

(5) «Tackle Climate Change: Use Wood (Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής: Χρήση του ξύλου)». Έκδοση της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Ξυλουργικών Βιομηχανιών (CEI-Bois), Νοέμβριος 2006.

(6) Σχέδιο για την ενεργειακή απόδοση 2011 - COM(2011) 109 τελικό.

(7) Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Ξυλουργικών Βιομηχανιών: www.cei-bois.org

(8) Dušan Vácha, πρακτική άσκηση στη Μονάδα Τεχνικής Υποστήριξης, «Harvested Wood Products, approaches, methodology, application (Προϊόντα υλοτομημένης ξυλείας, προσεγγίσεις, μεθοδολογία, εφαρμογή», IPCC/NGGIP/IGES, Kanagawa, Ιαπωία, Μάιος 2011

(9) Βλ. για παράδειγμα τον Κοινωνικό Χάρτη της Pfleiderer AG, που υπογράφηκε στη Φραγκφούρτη, στη Γερμανία, στις 30 Νοεμβρίου 2010: http://www.pasoc.innopas.eu/fileadmin/docs/documents/sozialcharta/EN__IFA-PAG.pdf