Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού με αέριο και την κατάργηση της οδηγίας 2004/67/ΕΚ

Στις 4 Σεπτεμβρίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο 95 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού με αέριο και την κατάργηση της οδηγίας 2004/67/ΕΚ»

Στις 29 Σεπτεμβρίου 2009, το Προεδρείο της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής ανέθεσε στο ειδικευμένο τμήμα «Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών» την προετοιμασία των σχετικών εργασιών.

Λόγω του επείγοντος χαρακτήρα των εργασιών, κατά την 459η σύνοδο ολομέλειας, της 20ης και 21ης Ιανουαρίου 2010 (συνεδρίαση της 20ης Ιανουαρίου 2010), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή όρισε γενικό εισηγητή τον κ. Santillán Cabeza και υιοθέτησε με 173 ψήφους υπέρ και 4 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.1 Η αντικατάσταση της ισχύουσας νομοθεσίας για την ασφάλεια εφοδιασμού με φυσικό αέριο αποτελεί τμήμα μιας δέσμης μέτρων έκτακτης ανάγκης, που υιοθετούνται για να αποτραπούν οι σοβαρές συνέπειες των διαταραχών του εφοδιασμού.

1.2 Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση κανονισμού για την κατοχύρωση της ασφάλειας του εφοδιασμού της ΕΕ με φυσικό αέριο.

1.3 Το νομικό μέσο που επιλέχθηκε για την αντικατάσταση της οδηγίας 2004/67/ΕΚ σχετικά με τα μέτρα διασφάλισης του εφοδιασμού με φυσικό αέριο (1) είναι εύστοχο, επειδή επιτρέπει ταχύτερη και πιο ομοιόμορφη εφαρμογή. Η επείγουσα φύση και η σοβαρότητα του προβλήματος επιβάλλουν στους αρμοδίους να εφαρμόσουν τα μέτρα με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα, για να αποφευχθούν οι διαταραχές του εφοδιασμού.

1.4 Η ΕΟΚΕ επικροτεί ιδιαιτέρως το γεγονός ότι η πρόταση προσδιορίζει τα μέτρα που οφείλουν να λάβουν οι αρμόδιοι (υποδομές, προληπτικά μέτρα και σχέδια έκτακτης ανάγκης για τις καταστάσεις κρίσης), μειώνοντας το περιθώριο διακριτικής ευχέρειας που παρείχε η οδηγία του 2004.

1.5 Δεδομένου ότι η κατανομή των αρμοδιοτήτων δεν είναι αρκετά σαφής στην πρόταση της Επιτροπής, η ΕΟΚΕ συνιστά να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ των αρμοδιοτήτων των δημόσιων αρχών (Επιτροπή και εθνικές αρμόδιες αρχές) και των αρμοδιοτήτων των ιδιωτικών επιχειρήσεων και οργανισμών.

1.6 Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στα δικαιώματα των καταναλωτών —τα οποία δεν λαμβάνονται επαρκώς υπόψη στην πρόταση— σε σχέση με πτυχές όπως: ο αντίκτυπος του κόστους των μέτρων στα τιμολόγια, η διασαφήνιση των εννοιών «οικιακοί πελάτες» και «προστατευμένοι πελάτες», το δικαίωμα ενημέρωσης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης κλπ.

1.7 Όπως επισημαίνεται στο σημείο 5.3 της γνωμοδότησης, είναι απαραίτητο να θεσπισθούν κυρώσεις για τα κράτη μέλη που δεν ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους όσον αφορά την ασφάλεια εφοδιασμού.

1.8 Η ΕΟΚΕ ζητεί να προβλεφθεί ειδική προστασία για τους οικιακούς πελάτες και τους μικρούς καταναλωτές αερίου σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

1.9 Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, όλοι οι πάροχοι υπηρεσιών πρέπει να έχουν ίσο βαθμό ευθύνης για τον εφοδιασμό, ανάλογα με τη δυναμικότητά τους, χωρίς να επιτρέπονται εξαιρέσεις.

1.10 Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, τα σχέδια κατασκευής εναλλακτικών αγωγών φυσικού αερίου (όπως ο Nord Stream ή ο Nabucco) θα παράσχουν μόνιμες λύσεις. Μέχρι, όμως, να τεθούν σε πλήρη ισχύ τα μέτρα που προβλέπονται στην πρόταση κανονισμού, είναι απαραίτητο να υιοθετηθούν προληπτικά μέτρα, για να αποφευχθεί η επανάληψη της κρίσης του Ιανουαρίου του 2009.

1.11 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της ταχύτερης δυνατής εφαρμογής των μέτρων που προβλέπονται στην τρίτη δέσμη για την ενέργεια, όπως η θέσπιση εθνικών σχεδίων δράσης για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, η ανεξαρτησία των ρυθμιστικών οργανισμών και η προστασία των ευάλωτων χρηστών.

1.12 Η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο να ξεκινήσει δημόσια συζήτηση σχετικά με την ελευθέρωση της αγοράς ενέργειας, η οποία αποτελούσε μέχρι σήμερα κεντρική πολιτική της ΕΕ, δεδομένου ότι δεν επιτεύχθηκαν οι επιδιωκόμενοι στόχοι της διαφοροποίησης των πηγών εφοδιασμού και της ασφάλειας του εφοδιασμού. Επιπλέον, η ελευθέρωση επέφερε σημαντικές απώλειες ειδικευμένων θέσεων εργασίας.

1.13 Είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι η αποτελεσματικότητα της πρότασης κανονισμού, όπως και των υπόλοιπων μέτρων που έχουν εγκριθεί, εξαρτάται κατά βάση από την αλληλεγγύη και τη βούληση συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ.

1.14 Είναι επίσης σημαντικό να ενισχυθούν οι εξουσίες της Επιτροπής όσον αφορά τον συντονισμό των μέτρων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης και να αποφευχθούν οι μονομερείς αποφάσεις, που εξασθενίζουν τη θέση της ΕΕ έναντι τρίτων χωρών.

2.1 Το ένα τέταρτο της συνολικής ενέργειας που καταναλώνεται στην ΕΕ είναι φυσικό αέριο. Το 58 % αυτού του αερίου εισάγεται. Από το ποσοστό αυτό, το 42 % προέρχεται από τη Ρωσία, ενώ το 80 % περίπου των ευρωπαϊκών εισαγωγών ρωσικού αερίου διέρχεται από την Ουκρανία (μεταξύ 300 και 350 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων ημερησίως). Στα οκτώ νέα κράτη μέλη της Ανατολικής Ευρώπης, η εξάρτηση από το ρωσικό αέριο είναι κατά μέσον όρο 77 % (έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής SEC(2009) 977 τελικό). Δεδομένης της έντονης εξάρτησης από εξωτερικές πηγές, η ασφάλεια εφοδιασμού με αέριο απασχολεί εδώ και αρκετά χρόνια την ΕΕ, με αποτέλεσμα την έκδοση της οδηγίας του 2004 (1). Το 2006, μια διένεξη μεταξύ της Gazprom (Ρωσία) και της Naftogaz (Ουκρανία) προξένησε προσωρινή διαταραχή του εφοδιασμού.

2.2 Στις 13 Νοεμβρίου 2008, η Επιτροπή δημοσίευσε την ανακοίνωση COM(2008) 769 σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας του 2004, στην οποία επεσήμαινε την ανάγκη τροποποιήσεων.

2.3 Την 1η Ιανουαρίου 2009, καταμεσής του χειμώνα, η Gazprom διέκοψε για άλλη μια φορά τον εφοδιασμό με αέριο μέσω της Ουκρανίας, δημιουργώντας κατάσταση σοβαρότητας σε δεκαοκτώ ευρωπαϊκές χώρες. Παρότι επρόκειτο, αρχικά, για μια εμπορική διαφορά σχετικά με την τιμή του αερίου, λόγω των συνεπειών της και του γεγονότος ότι έπληξε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, κατέστη απαραίτητη η ενεργός παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η διένεξη έληξε με την υπογραφή συμφωνίας μεταξύ των επιχειρήσεων (στις 19 Ιανουαρίου 2009), όμως η διάρκειά της, η μεγάλη ζημία που προξένησε και η έντονη εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό αέριο έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου.

2.4 Μετά τη «σύνοδο κορυφής για το αέριο» («Φυσικό αέριο για την Ευρώπη: ασφάλεια και συνεργασία», Σόφια, Απρίλιος 2009), η οποία συγκέντρωσε εκπροσώπους των χωρών της Κασπίας Θάλασσας, της Κεντρικής Ασίας, του Ευξείνου Πόντου, των Βαλκανίων, των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της ΕΕ, η πρόταση κανονισμού στην οποία αναφέρεται η παρούσα γνωμοδότηση προσπαθεί να επιλύσει τα προβλήματα που διαπιστώθηκαν, όπως η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των κρατών μελών ή ο ανεπαρκής προσδιορισμός των υποχρεώσεων των διάφορων αρμόδιων φορέων. Επομένως, αντί να προταθούν επιμέρους τροπολογίες, επελέγη, ορθά, η πλήρης αντικατάσταση της οδηγίας του 2004.

3.1.1 Υπεύθυνες για την ασφάλεια εφοδιασμού είναι, στους αντίστοιχους τομείς αρμοδιοτήτων τους, οι επιχειρήσεις φυσικού αερίου, η αρχή που έχει ορίσει κάθε κράτος μέλος, οι βιομηχανικοί πελάτες και η Επιτροπή (άρθρο 3 παράγραφος 1). Πρέπει να υπάρχει υψηλός βαθμός συνεργασίας μεταξύ τους.

3.1.2 Εντός δώδεκα μηνών από την έναρξη ισχύος του κανονισμού, η αρμόδια αρχή κάθε κράτους μέλους καταρτίζει —έπειτα από διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη και ανταλλαγή πληροφοριών με τις άλλες εθνικές αρχές και τη Επιτροπή— ένα σχέδιο προληπτικής δράσης και ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Έπειτα από διαβουλεύσεις με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου (ENTSO-G) και τον Οργανισμό Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER), η Επιτροπή μπορεί επίσης να συστήσει την κατάρτιση κοινού σχεδίου, σε διεθνικό επίπεδο.

3.1.3 Τα μέτρα για την κατοχύρωση της ασφάλειας εφοδιασμού πρέπει να είναι σαφώς καθορισμένα, διαφανή, αναλογικά, αμερόληπτα και επαληθεύσιμα και να μην προκαλούν αδικαιολόγητες στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς (άρθρο 3 παράγραφος 5).

3.2.1 Το σχέδιο προληπτικής δράσης πρέπει να περιλαμβάνει μέτρα για την υποδομή, εκτίμηση της επικινδυνότητας, μέτρα για την αντιμετώπιση των επισημανθέντων κινδύνων και πληροφορίες για τις σχετικές υποχρεώσεις δημόσιας υπηρεσίας. Θα αναθεωρείται ανά διετία (άρθρο 5).

3.2.2 Υποδομή του εφοδιασμού. Σε περίπτωση διαταραχής της μεγαλύτερης υποδομής εφοδιασμού, πρέπει να διασφαλίζεται ότι η υπόλοιπη υποδομή έχει την ικανότητα να παρέχει την απαραίτητη ποσότητα αερίου για να ικανοποιήσει τη συνολική ζήτηση φυσικού αερίου της περιοχής υπολογισμού για περίοδο εξήντα ημερών εξαιρετικά υψηλής ζήτησης αερίου κατά τη διάρκεια των ψυχρότερων περιόδων που έχουν σημειωθεί στατιστικώς τα τελευταία έτη (άρθρο 6 παράγραφος 1). Ο δείκτης N-1 περιγράφει την ικανότητα της δυναμικότητας της υποδομής αερίου να παρέχει το αέριο για την κάλυψη της μέγιστης ζήτησης στην περιοχή υπολογισμού σε περίπτωση διαταραχής της μεγαλύτερης υποδομής (παράρτημα 1 της πρότασης).

3.2.3 Μέτρα για την εξασφάλιση του εφοδιασμού. Η αρμόδια αρχή πρέπει να εξασφαλίζει την παροχή αερίου στους πελάτες που προστατεύονται από το κράτος (οικιακοί πελάτες, σχολεία, νοσοκομεία κλπ.), αποφεύγοντας τις διακρίσεις και τα υπέρμετρα βάρη για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά και για τις μικρές επιχειρήσεις (άρθρο 7).

3.2.4 Εκτίμηση της επικινδυνότητας. Είναι υποχρεωτική για τις αρχές με βάση συγκεκριμένα κριτήρια (άρθρο 8).

3.3 Σχέδιο έκτακτης ανάγκης και επίπεδα κρίσης

3.3.1 Το περιεχόμενο του σχεδίου περιγράφεται αναλυτικά στην πρόταση (περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων πτυχών, τον προσδιορισμό των υποχρεώσεων κάθε αρμοδίου, τις διαδικασίες που ακολουθούνται σε περίπτωση κρίσης, τους μηχανισμούς συνεργασίας μεταξύ κρατών κ.ά.). Το σχέδιο πρέπει να βασίζεται στα επίπεδα κρίσης, τα οποία είναι τρία, ανάλογα με τη σοβαρότητα της απειλής: έγκαιρη προειδοποίηση, επιφυλακή και έκτακτη ανάγκη (άρθρο 9 παράγραφοι 1 και 2).

3.3.2 Η Επιτροπή διαθέτει ευρείες αρμοδιότητες, δεδομένου ότι μπορεί να επαληθεύει «εάν είναι δικαιολογημένη η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης και εάν δεν επιβαρύνονται αδικαιολόγητα εξαιτίας της οι επιχειρήσεις φυσικού αερίου και η λειτουργία της εσωτερικής αγοράς», ενώ μπορεί επίσης να ζητήσει από την αρμόδια αρχή να τροποποιήσει ή ακόμη και να άρει ένα μέτρο, εάν αυτό συνεπάγεται υπέρμετρες επιβαρύνσεις ή είναι αδικαιολόγητο (άρθρο 9 παράγραφος 6).

3.3.3 Η Επιτροπή μπορεί να κηρύξει κοινοτική κατάσταση έκτακτης ανάγκης έπειτα από αίτηση μιας αρμόδιας αρχής (μεταξύ άλλων προϋποθέσεων), προσδιορίζοντας τη γεωγραφική έκταση του μέτρου. Το κύριο καθήκον της είναι ο συντονισμός των δράσεων των αρμόδιων αρχών. Επικουρείται από την ομάδα συντονισμού για το φυσικό αέριο (άρθρο 10 παράγραφος 1).

3.4.1 Η ομάδα αυτή δημιουργήθηκε από την οδηγία του 2004 και αποτελείται από εκπροσώπους των αρμόδιων αρχών, του ACER, του ENTSO-G και των «αντιπροσωπευτικών οργανισμών της σχετικής βιομηχανίας και των σχετικών πελατών». Η Επιτροπή αποφασίζει τη σύνθεση της ομάδας και ασκεί την προεδρία της (άρθρο 11).

3.4.2 Τα καθήκοντα της ομάδας συντονισμού για το φυσικό αέριο είναι να επικουρεί την Επιτροπή στην εφαρμογή των μέτρων που προβλέπονται από τον κανονισμό.

3.5.1 Σε περίπτωση εθνικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης, η αρμόδια αρχή πρέπει να έχει στη διάθεσή της, σε καθημερινή βάση, πληροφορίες για πτυχές όπως η ωριαία ροή αερίου σε όλα τα διασυνοριακά σημεία εισόδου και εξόδου. Σε περίπτωση κοινοτικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης, προβλέπεται επιπλέον το δικαίωμα της Επιτροπής να ζητά από την αρμόδια αρχή πληροφορίες για διάφορες πτυχές, και μεταξύ άλλων τις πληροφορίες που έχει στη διάθεσή της αυτή η αρχή (άρθρο 12 παράγραφοι 1 έως 5).

3.5.2 Τα κράτη μέλη οφείλουν επίσης να ενημερώνουν την Επιτροπή για τις διακυβερνητικές συμφωνίες και τις εμπορικές συμβάσεις εφοδιασμού που συνάπτουν με τρίτες χώρες (άρθρο 12 παράγραφος 6). Προβλέπεται, επιπλέον, η υποχρέωση των εθνικών αρμόδιων αρχών να υποβάλλουν στην Επιτροπή ετήσιες εκθέσεις (άρθρο 13).

4.1 Η αντικατάσταση της οδηγίας του 2004 αποτελεί τμήμα μιας σειράς μέτρων για την κατοχύρωση της ασφάλειας του εφοδιασμού, η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την οδηγία 2009/73/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της οδηγίας 2003/55/ΕΚ, τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 713/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την ίδρυση Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενεργείας και την αποκαλούμενη «τρίτη δέσμη» για την εσωτερική αγορά ενέργειας (2). Η αυστηρή και συνεπής εφαρμογή όλων αυτών των μέτρων έχει ζωτική σημασία.

4.2 Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση κανονισμού, η οποία, δεδομένων των γεγονότων που αναφέρονται, είναι απολύτως απαραίτητη. Όσον αφορά το νομικό μέσον, θεωρεί ενδεδειγμένη την έκδοση κανονισμού, λόγω της ταχύτητας και της ομοιομορφίας με την οποία θα τεθούν σε ισχύ τα μέτρα.

4.3 Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η πρόταση ενισχύει σημαντικά τον συντονισμό κατά την απόκριση στις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, περιορίζοντας τη διακριτική ευχέρεια που έχουν σήμερα τα κράτη μέλη. Οι εξουσίες της Επιτροπής ενισχύονται με την υπό εξέταση πρόταση και αυτό είναι θετικό.

4.4 Η ΕΟΚΕ αξιολογεί επίσης πολύ θετικά τον λεπτομερή προσδιορισμό των σχεδίων και των μέτρων για τις διάφορες κρίσιμες καταστάσεις, επισημαίνοντας ότι για την εφαρμογή τους θα χρειαστεί σημαντική προσπάθεια των διάφορων αρμόδιων φορέων από άποψη ανθρώπινων και υλικών πόρων.

4.5 Μία άλλη θετική πτυχή της πρότασης είναι ότι προσδιορίζει τις υποχρεώσεις των διάφορων αρμοδίων όσον αφορά την υποδομή, λαμβάνοντας ως σημείο αναφοράς έναν συγκεκριμένο κίνδυνο (κανόνας N-1). Πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί το υψηλό κόστος που συνεπάγονται για ορισμένα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη οι υποδομές που θα χρειαστεί να κατασκευάσουν για να συμμορφωθούν με τον κανονισμό.

5.1 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι ευθύνες και τα καθήκοντα των δημόσιων αρχών που αναφέρονται στο άρθρο 3 παράγραφος 1 πρέπει να διακριθούν από τις ευθύνες και τα καθήκοντα των ιδιωτικών επιχειρήσεων και οργανισμών. Γι’ αυτό, συνιστά μια νέα διατύπωση, στην οποία να διευκρινίζεται ότι:

5.2 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι το σχέδιο κανονισμού (και, εάν συντρέχει περίπτωση, η εφαρμογή του στο εκάστοτε κράτος μέλος) πρέπει να συνυπολογίζουν περισσότερο τα δικαιώματα των καταναλωτών, τουλάχιστον όσον αφορά ορισμένες από τις ακόλουθες πτυχές:

5.3 Η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο να διασφαλιστεί, όπως αναφέρεται και στην πρόταση κανονισμού, ότι όλα τα κράτη μέλη θα είναι σε θέση να εξασφαλίσουν τον εφοδιασμό των τελικών πελατών τους έως το 2014. Προς τούτο, θα πρέπει να προβλέψουν ή να κατασκευάσουν ένα δίκτυο N-1 ή να προβλέψουν αντίστοιχες δυναμικότητες αποθήκευσης. Το 2011 και το 2014 τα κράτη μέλη θα υποβάλουν εκθέσεις σχετικά με τα μέτρα που έλαβαν για την επίτευξη αυτού του επιπέδου. Εάν ένα κράτος μέλος δεν έχει επιτύχει αυτό το επίπεδο, τα υπόλοιπα κράτη μέλη απαλλάσσονται από την υποχρέωση εφοδιασμού του με φυσικό αέριο σε περίπτωση στενότητας της προσφοράς.

5.4 Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, οι οικιακοί πελάτες και οι μικροί καταναλωτές πρέπει να απολαύουν ειδικής προστασίας σε περίπτωση διαταραχής του εφοδιασμού. Προς τούτο, όλα τα κράτη μέλη οφείλουν να δεσμευθούν ότι θα τους διασφαλίζουν την παροχή αερίου και θέρμανσης σύμφωνα με τα ισχύοντα πρότυπα.

5.5 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, σε περίπτωση στενότητας της προσφοράς, όλοι οι πάροχοι υπηρεσιών φυσικού αερίου πρέπει να είναι εξίσου υποχρεωμένοι να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα έκτακτης ανάγκης. Μόνον έτσι θα μπορέσουν να εξασφαλιστούν μακροπρόθεσμα ισότιμοι όροι ανταγωνισμού χωρίς διακρίσεις στην αγορά αερίου της ΕΕ. Οι εξαιρέσεις που προβλέπονται στην πρόταση της Επιτροπής για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά και για τις μικρές επιχειρήσεις (άρθρο 7 παράγραφος 3) θα πρέπει να διαγραφούν.

5.6 Ήδη έχουν αρχίσει τα έργα κατασκευής εναλλακτικών αγωγών φυσικού αερίου, οι οποίοι θα παράσχουν βιώσιμες λύσεις μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Στις 5 Νοεμβρίου 2009, οι κυβερνήσεις της Σουηδίας και της Φινλανδίας (νωρίτερα και η κυβέρνηση της Δανίας) ενέκριναν την κατασκευή του έργου Nord Stream, δύο παράλληλων αγωγών που θα μεταφέρουν το αέριο από τη Ρωσία στη Γερμανία μέσω της Βαλτικής. Η έναρξη της λειτουργίας τους προβλέπεται το 2011-2012. Το έργο Nabucco, του οποίου ηγείται η αυστριακή κοινοπραξία OMV και το οποίο έχει την υποστήριξη της ΕΕ και των ΗΠΑ, αποσκοπεί στη μεταφορά αερίου στην Ευρώπη από τις περιοχές της Κασπίας, της Κεντρικής Ασίας και της Μέσης και Εγγύς Ανατολής, χωρίς διέλευση από τη Ρωσία. Το ανταγωνίζεται το South Stream (των εταιρειών Gazprom-ENI), για την παροχή ρωσικού αερίου στη Βουλγαρία και άλλες περιοχές της Ευρώπης. Ωστόσο, καθώς τα μέτρα που προβλέπονται στην πρόταση κανονισμού δεν πρόκειται να τεθούν σε ισχύ πριν από το 2011, δεν μπορούμε να μην εκφράσουμε κάποια ανησυχία για την ασφάλεια του εφοδιασμού στο άμεσο μέλλον και προπαντός κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Η ΕΟΚΕ έχει εμπιστοσύνη ότι οι ευρωπαϊκές και οι εθνικές αρχές θα λάβουν προληπτικά μέτρα, για να αποφευχθεί η επανάληψη κρίσεων παρόμοιων με εκείνη του Ιανουαρίου του 2009. Μία επιλογή που θα μπορούσε να εξεταστεί ως ενδεχόμενο είναι η δημιουργία «μονάδας διαχείρισης κρίσεων» με ικανότητα ταχείας λήψης μέτρων.

5.7 Σε συνάρτηση με τον στόχο της υπό εξέταση πρότασης, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της συμφωνίας ΕΕ-Ρωσίας για το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης σε περίπτωση προβλημάτων εφοδιασμού, η οποία υπεγράφη στη Μόσχα στις 16 Νοεμβρίου 2009, καθώς και της βούλησης συνεργασίας μεταξύ των δύο μερών σε ενεργειακά θέματα, η οποία επιβεβαιώθηκε εκ νέου στη συνάντηση κορυφής της Στοκχόλμης στις 18 Νοεμβρίου 2009.

5.8 Τα μέτρα της τρίτης δέσμης για την εσωτερική αγορά ενέργειας είναι συμπληρωματικά των μέτρων που προβλέπονται στην παρούσα πρόταση κανονισμού, γι’ αυτό είναι σημαντική η εφαρμογή τους. Μεταξύ των εν λόγω μέτρων διακρίνονται: η θέσπιση εθνικών σχεδίων δράσης για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, η ανεξαρτησία των ρυθμιστικών οργανισμών και η προστασία των ευάλωτων χρηστών, με την απαγόρευση της αποσύνδεσής τους από το δίκτυο κατά τις κρίσιμες περιόδους.

5.9 Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι τα αρμόδια πολιτικά όργανα της ΕΕ πρέπει να επανεξετάσουν την πολιτική ελευθέρωσης της αγοράς φυσικού αερίου, στον βαθμό που αντιβαίνει στην ασφάλεια εφοδιασμού. Από αυτή την άποψη, ο Evert Faber van der Meulen (συντονιστής ευρωπαϊκών ερευνών, Πανεπιστήμιο του Leiden) επικρίνει τη «φιλελεύθερη τάση» της Επιτροπής, υποστηρίζοντας ότι η ελευθέρωση πρέπει να θεωρείται μόνο «μακροπρόθεσμος» στόχος (βλ. άρθρο «Gas Supply and EU–Russia Relations»). Όπως αποδείχθηκε πρακτικά σε ορισμένες περιπτώσεις, η απορρύθμιση των αγορών δεν επέφερε αύξηση των επενδύσεων στις καθαρές μορφές ενέργειας, ούτε βελτίωσε τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού. Ας αναφερθεί ενδεικτικά η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου: «Η έκκληση για στροφή 180° μιας κυβερνητικής πολιτικής δύο δεκαετιών, που δημιούργησε μία από τις πλέον φιλελεύθερες αγορές ενέργειας, προέκυψε όταν η Επιτροπή Κλιματικής Αλλαγής, υπό την προεδρία του Λόρδου Turner, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι απορρυθμισμένες αγορές δεν παρήγαγαν τις απαιτούμενες επενδύσεις σε ενέργεια με χαμηλές εκπομπές CO2 και διαφοροποίηση του εφοδιασμού» («U-turn urged on UK energy policy», Financial Times, 12 Οκτωβρίου 2009). Από την άλλη πλευρά, η διαδικασία ελευθέρωσης και ιδιωτικοποίησης του ενεργειακού τομέα προξένησε εκτενείς απώλειες εξειδικευμένων θέσεων εργασίας. Υπολογίσθηκε ότι η ελευθέρωση της αγοράς ενέργειας προξένησε απώλεια του 34 % των θέσεων εργασίας στην ΕΕ-15 (παραδείγματα απωλειών στα κράτη μέλη: Γερμανία 34 %, Ιταλία 40 %, Κάτω Χώρες 39 %, Ισπανία 34 %, Σουηδία 33 %), ενώ στην περίπτωση του φυσικού αερίου σε δώδεκα κράτη μέλη (CZ, DK, DE, ES, IT, LV, LT, HU, AT, PT, SI, FI) σημειώθηκε απώλεια 12 % μέσα σε τέσσερα μόλις χρόνια [Hermann, C. και R. Atzmüller (2008), «Liberalisation and Privatisation of Public Services and the Impact on Employment, Working Conditions and Labour Relations», Transfer, Καλοκαίρι 2008, Τόμος 14, Τεύχος 2, σ. 303].

5.10 Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η μεγάλη πολυπλοκότητα του θέματος και ο στρατηγικός του χαρακτήρας επιβάλλει στα κράτη μέλη να λάβουν θεμελιώδεις αποφάσεις για την ασφάλεια του εφοδιασμού, συμπληρωματικές των αποφάσεων της παρούσας πρότασης, σε θέματα όπως τα δίκτυα μεταφοράς, οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας και η εξοικονόμηση ενέργειας. Σε τελική ανάλυση, η κρίση του 2009 υπογράμμισε την ανάγκη αύξησης της αλληλεγγύης και της συνεργασίας στους κόλπους της ΕΕ σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ο προτεινόμενος κανονισμός αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, όμως η αποτελεσματικότητά του εξαρτάται από την αυστηρή και εμπρόθεσμη εφαρμογή του.

Βρυξέλλες 20 Ιανουαρίου 2010

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI