29.5.2010   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 141/16


Γνωμοδότηση της Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα «οι απόψεις των περιφερειών στο πλαίσιο της ανάπτυξης του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας — η παιδεία στα μέσα επικοινωνίας στα πλαίσια της εκπαιδευτικής πολιτικής της ΕΕ»

2010/C 141/04

Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

τονίζει ότι σε πολλές περιπτώσεις οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές είναι αρμόδιες για την ένταξη της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας στην επίσημη εκπαίδευση, σε όλα τα επίπεδα. Γι’ αυτό, θα πρέπει να αναζητηθεί η κατάλληλη διαδικασία που θα υποστηρίξει τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές κατά την προώθηση σχεδίων για τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας·

υπογραμμίζει ότι στο νέο στάδιο της εκπαιδευτικής συνεργασίας της ΕΕ, που ξεκίνησε με το στρατηγικό πλαίσιο, θα πρέπει να συμπεριληφθεί και ο τομέας του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας·

επισημαίνει ότι θα πρέπει να γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ των βασικών συνιστωσών του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας επί της ουσίας, δεδομένου ότι η ανάπτυξη καθεμίας εξ αυτών απαιτεί ιδιαίτερη στρατηγική και τους δέοντες παράγοντες και πόρους·

επιμένει ότι ευκταία είναι επίσης η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των καταναλωτών ως προς τη χρήση των μέσων επικοινωνίας. Πράγματι, ο μεγαλύτερος σεβασμός των δικαιωμάτων των καταναλωτών είναι επίσης θεμελιώδους σημασίας στον τομέα των μέσων επικοινωνίας.

Εισηγητής

:

András Szalay (HU/ALDE), εκπρόσωπος του Δήμου Veszprém

I.   ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

1.

Η Επιτροπή των Περιφερειών συγχαίρει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία εξέθεσε όχι μόνο τους λόγους για τους οποίους η πολιτική για την κατάρτιση έχει τόση σημασία, αλλά και τις θεμελιώδεις αρχές και τους στόχους της, που απορρέουν από τον ορισμό του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας (1). Έλαβε επίσης υπόψη τη γνωμοδότηση που υιοθέτησε η ΕΤΠ κατά τη σύνοδο ολομέλειάς της στις 8 και 9 Οκτωβρίου 2008 (2).

2.

Η Επιτροπή των Περιφερειών ευελπιστεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεχίσει τις προσπάθειές της για την επίτευξη συνεκτικής ανάπτυξης της πολιτικής υπέρ του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας που εγκαινιάσθηκε το 2007. Την καλεί δε να ενσωματώσει τη σχετική γνωμοδότηση της ΕΤΠ βάσει της αρχής της επικουρικότητας και του σεβασμού των τοπικών και περιφερειακών ιδιαιτεροτήτων σε επίπεδο αρμοδιοτήτων. Η ΕΤΠ ζητεί επίσης από την Επιτροπή να συνεχίσει την ανάπτυξη του σχεδίου δράσης για τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας σε συνεργασία με τα λοιπά θεσμικά όργανα της Ένωσης, την UNESCO και τις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής:

α)

από την άποψη της πολιτιστικής πολιτικής, της ενεργού συμμετοχής των πολιτών της ΕΕ και της ευαισθητοποίησης των χρηστών, η πραγμάτωση του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας πρέπει να αποτελέσει πρωταρχικό πολιτικό στόχο όλων των αρμόδιων φορέων και προϋποθέτει κατά πρώτον την προώθηση καινοτομιών στον εκπαιδευτικό τομέα, τόσο από πλευράς κάθε επιμέρους περιφέρειας όσο και κάθε κράτους μέλους·

β)

όπως αναφέρεται στη Συνθήκη της ΕΚ, η πολιτική στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών, ενώ η Ένωση συμβάλλει στη βελτίωση των διαφόρων εθνικών συστημάτων, όταν κρίνεται αναγκαίο, διαθέτοντάς συμπληρωματικά κοινοτικά εργαλεία και διευκολύνοντας την ανταλλαγή πληροφοριών και ορθών πρακτικών. Αυτό τονίζει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανακοίνωσή της του 2008 με τίτλο Ένα επικαιροποιημένο στρατηγικό πλαίσιο για την ευρωπαϊκή συνεργασία στην εκπαίδευση και την κατάρτιση  (3)·

γ)

το στρατηγικό πλαίσιο για την εκπαίδευση και την κατάρτιση (4) θεωρεί, γεγονός που επιδέχεται συζήτηση, τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας ως τμήμα της ψηφιακής ικανότητας, μολονότι ο γραμματισμός αυτός μπορεί να διαδραματίσει καίριο ρόλο στην υλοποίηση πολλών στόχων και προτεραιοτήτων του στρατηγικού πλαισίου (συγκεκριμένα απόκτηση βασικών δεξιοτήτων ανάγνωσης, μεταγνωστική ικανότητα, ενεργός συμμετοχή στα κοινά, προαγωγή του διαπολιτισμικού διαλόγου και διά βίου μάθηση)·

δ)

τα θέματα που ορίζονται ως άμεσες προτεραιότητες στο στρατηγικό πλαίσιο (5) είναι:

η ανάπτυξη εγκάρσιων βασικών δεξιοτήτων·

μέτρα που διευκολύνουν τη διαμόρφωση ενός θεσμικού περιβάλλοντος που ευνοεί τη δημιουργικότητα και την καινοτομία, βάσει της κριτικής και προσεκτικής χρήσης των νέων τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ) και της ποιοτικής βελτίωσης της κατάρτισης των εκπαιδευτικών·

η δημιουργία συμπράξεων μεταξύ των φορέων και των επιχειρήσεων που παρέχουν εκπαίδευση και κατάρτιση, των ερευνητικών ιδρυμάτων, των πολιτιστικών φορέων και των δημιουργικών βιομηχανιών.

Οι προτεραιότητες αυτές συνδέονται στενά με το στόχο της ανάπτυξης του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας.

ε)

Σε πολλές περιπτώσεις οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές είναι αρμόδιες για την ένταξη της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας στην επίσημη εκπαίδευση, σε όλα τα επίπεδα. Γι’ αυτό, θα πρέπει να αναζητηθεί η κατάλληλη διαδικασία που θα υποστηρίξει τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές κατά την προώθηση σχεδίων, προγραμμάτων και χαρτών για τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των διαφόρων συμπράξεων μεταξύ των πολυάριθμων εμπλεκόμενων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, καθώς και μεταξύ των πολιτιστικών και των εκπαιδευτικών οργανισμών και των επαγγελματικών παραγωγών περιεχομένου, στα πλαίσια τόσο της τυπικής όσο και της τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης και με πλήρη τήρηση του νομικού πλαισίου.

3.

Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή των Περιφερειών ζητεί την ενσωμάτωση του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας ως ένατης βασικής ικανότητας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού πλαισίου αναφοράς για τη διά βίου μάθηση, σύμφωνα προς τη σύσταση 2006/962/ΕΚ. Πράγματι, χωρίς να απαιτούνται σημαντικοί κοινοτικοί πόροι, αυτή η τροποποίηση των βασικών ικανοτήτων θα βοηθήσει σημαντικά τους φορείς που είναι αρμόδιοι για την επίσημη εκπαίδευση στα κράτη μέλη και στις περιφέρειες να λάβουν τις απαραίτητες αποφάσεις ώστε να ενταχθεί στα εκπαιδευτικά προγράμματα η παιδεία στα μέσα επικοινωνίας.

4.

Θα ήταν χρήσιμο να διαχωρίζει σαφώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη μάθηση μέσω Διαδικτύου –ηλεκτρονική μάθηση ή eLearning– από την ανάπτυξη του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας, δηλαδή την κριτική ανάλυση του Διαδικτύου ως μέσου σε ένα επιγραμμικό περιβάλλον. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ηλεκτρονική μάθηση δεν συνιστά παιδεία στα μέσα επικοινωνίας και ότι οι δεξιότητες στον τομέα των ΤΠΕ και η ψηφιακή δεξιότητα δεν ταυτίζονται με τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας. Ο τελευταίος πρέπει να δίνει στους πολίτες τη δυνατότητα να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο και να συμβάλλουν στη διατήρηση της πολιτισμικής ποικιλομορφίας και των περιφερειακών και τοπικών ταυτοτήτων (δημιουργώντας π.χ. νέες δυνατότητες έκφρασης της γνώμης τους, δίνοντας στους κατοίκους της περιφέρειας και στις μειονότητες την ευκαιρία να εκφραστούν στον τοπικό δημόσιο χώρο).

Βασικές υποθέσεις

5.

Η ΕΤΠ θα ήθελε να επιστήσει την προσοχή στο γεγονός ότι η ανάπτυξη του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας, συνδυαζόμενη με την προσαρμογή των εκπαιδευτικών μεθόδων στα μέσα επικοινωνίας, εντός και εκτός σχολικού πλαισίου, έχει ιδιαίτερη σημασία για το μέλλον της Ευρώπης. Επίσης, στο πλαίσιο αυτής της προσαρμογής, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες των επικοινωνιών, οι οποίες είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη του ατόμου.

6.

Η ανάπτυξη του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας συνιστά θεμελιώδες στοιχείο της προστασίας των ανηλίκων και των νέων και της προάσπισης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στα μέσα επικοινωνίας. Πράγματι, ευνοεί τη συνειδητή χρήση των μέσων επικοινωνίας, καθώς και την εξέλιξη της βιομηχανίας παραγωγής περιεχομένου προς την αυτορρύθμιση ή τη συρρύθμιση (6). Ωστόσο, η ενίσχυση του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας μπορεί μόνο να συμπληρώσει τόσο την κρατική και την υπερεθνική εποπτεία όσο και τη νομική προστασία των νέων (σε σχέση με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης). Ο γραμματισμός εμπλέκει επίσης τους πολίτες στη συζήτηση περί ευθύνης όλων των φορέων στην κοινωνία, προωθώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ανάδειξη πολιτών ενεργών και ενημερωμένων ως προς τα μέσα επικοινωνίας. Ως εκ τούτου, είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την ευρωπαϊκή πολιτιστική πολιτική και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών της ΕΕ στα κοινά και, για τον λόγο αυτό, η ευρωπαϊκή πολιτική για τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας θα πρέπει να προβληθεί στο σύνολο των κρατών μελών και σε όλα τα διοικητικά και πολιτικά επίπεδα.

7.

Η εκπαίδευση των νέων που ζουν σε περιβάλλον κατακλυζόμενο από τα μέσα επικοινωνίας απαιτεί ποιοτικά νέες προσεγγίσεις που θα λαμβάνουν επίσης υπόψη τον διαφορετικό κοινωνικοπολιτισμικό ρόλο των μέσων επικοινωνίας και του σχολείου στη μετάδοση πληροφοριών και αξιών. Στην έννοια του ρόλου του εκπαιδευτικού θα πρέπει να ενσωματωθεί η αναγνώριση του γεγονότος ότι οι μαθητές και οι σπουδαστές κοινωνικοποιούνται ασυνείδητα σε έναν κόσμο όπου προσφέρονται έτοιμες λύσεις, καθώς ο απλουστευτικός λόγος των μέσων επικοινωνίας θέτει στη διάθεσή τους ερμηνείες για κάθε ζήτημα. Η ανάπτυξη των βασικών δεξιοτήτων θα πρέπει, συνεπώς, να περιέχει και την ερμηνεία του περιεχομένου των μέσων, καθώς η ανάπτυξη κριτικής ικανότητας αφορά κατά πρώτον τα πρότυπα σκέψης που μεταδίδονται από τα μέσα επικοινωνίας και ξεκινούν ήδη από την παιδική ηλικία, πρότυπα τα οποία ασυνείδητα καθορίζουν την αντίληψή μας για τον κόσμο.

8.

Στο πλαίσιο της εφαρμογής της ανοικτής μεθόδου συντονισμού κατά τον προσδιορισμό νέων δεικτών και νέων κριτηρίων αναφοράς σε θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα εξής:

α)

η παρακολούθηση των δεξιοτήτων ανάγνωσης και κατανόησης κειμένου θα πρέπει να καλύπτει αυτές τις δεξιότητες και σε σχέση με το περιεχόμενο των μέσων επικοινωνίας, δεδομένου ότι σήμερα, σε ένα ηλεκτρονικό ή ψηφιακό περιβάλλον, το περιεχόμενο αυτό εκφράζεται με τον συνδυασμό γραπτών, εικονογραφικών και κινηματογραφικών μέσων·

β)

στο πλαίσιο του προσδιορισμού ενός κριτηρίου αναφοράς για την αξιολόγηση της προαγωγής της δημιουργικότητας και της καινοτομίας, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι η συμμετοχή σε σχέδια για την ανάπτυξη δημιουργικού περιεχομένου συνιστά μια από τις βασικές μορφές επίλυσης προβλημάτων και ομαδικής εργασίας.

9.

Ένας από τους βασικούς λόγους της βραδύτητας με την οποία προχωρά σήμερα ο γραμματισμός στα μέσα επικοινωνίας είναι το γεγονός ότι δεν είναι σαφώς προσδιορισμένη στην ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πρακτική η σχέση μεταξύ του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας και του ψηφιακού γραμματισμού. Στην εκπαιδευτική πρακτική, η χρήση των ΤΠΕ έχει κυρίως καταστεί μέσο διασφάλισης της πρόσβασης στον ψηφιακό κόσμο και προώθησης της ισότητας των ευκαιριών. Σήμερα, για τους νέους δεν είναι πρόβλημα ούτε η απόκτηση των απαραίτητων γνώσεων για τη χρήση υλικού πληροφορικής και βασικού λογισμικού ούτε η καλή γνώση απλών εφαρμογών. Παράλληλα, όμως, οι εκπαιδευτικοί δεν διαθέτουν ούτε τις κατάλληλες δεξιότητες ούτε επαρκή χρόνο για να αναπτύξουν την κριτική ερμηνεία του περιεχομένου των μέσων επικοινωνίας που διατίθενται (μεταξύ άλλων και) σε ψηφιακή μορφή και τη δημιουργική παραγωγή, που είναι ουσιώδεις συνιστώσες του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας.

10.

Θα πρέπει άμεσα να επανεξεταστεί η σχέση μεταξύ ψηφιακών δεξιοτήτων και γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας προκειμένου η έλλειψη σαφήνειας ως προς το διαχωρισμό των δεξιοτήτων αυτών να μην προκαλέσει δυσλειτουργίες στην εκπαίδευση. Παράλληλα με τις ψηφιακές δεξιότητες είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί στους νέους μια μεγαλύτερη κριτική ικανότητα και δεξιότητα όσον αφορά το περιεχόμενο των μέσων επικοινωνίας, ούτως ώστε να εκπαιδευτούν στο να λαμβάνουν υπόψη τα προβλήματα σχετικά με την ασφάλεια, να συνειδητοποιούν την ανάγκη σεβασμού της προσωπικής ζωής και τα προβλήματα που συνδέονται με το χειρισμό των δεδομένων.

11.

Στο πλαίσιο των διαβουλεύσεων για την πολιτική εκπαίδευσης και κατάρτισης που αφορά τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας είναι σημαντικό:

να αυξηθεί η διαφάνεια των δραστηριοτήτων των ομάδων εμπειρογνωμόνων και των φορέων που είναι επιφορτισμένοι με τη διεξαγωγή των προπαρασκευαστικών εργασιών, τη διατύπωση προτάσεων και τη λήψη αποφάσεων στις γενικές διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής·

η πολιτική κατάρτισης στον τομέα του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας να βασιστεί στην πραγματική γνώση της κατάστασης και να λαμβάνει υπόψη τις απόψεις των περιφερειών·

οι συστάσεις και τα σχέδια δράσης που υιοθετούνται να αφορούν και τους διάφορους φορείς που εμπλέκονται ποικιλοτρόπως και καλούνται να δράσουν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας (κυβερνήσεις, δημόσιες αρχές, περιφερειακές και τοπικές αρχές, εκπρόσωποι της βιομηχανίας παραγωγής περιεχομένου, ερευνητές, πολιτιστικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα, ΜΚΟ και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών). Η υιοθέτηση αυτών των συστάσεων και των σχεδίων δράσης θα πρέπει να συνοδεύεται από προγραμματισμό των πόρων που θα χρειαστούν.

12.

Στο νέο στάδιο της εκπαιδευτικής συνεργασίας της ΕΕ, που ξεκίνησε με το στρατηγικό πλαίσιο, θα πρέπει να συμπεριληφθεί και ο τομέας του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας.

Παρατηρήσεις

13.

Εκφράζοντας τη συμφωνία της με το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο υπογραμμίζει ότι ο γραμματισμός στα μέσα επικοινωνίας συνιστά απολύτως απαραίτητη δεξιότητα για κάθε πολίτη που ζει σε μια κοινωνία πληροφοριών και επικοινωνιών (7), η Επιτροπή των Περιφερειών θεωρεί ότι ο προς επίτευξη στόχος είναι η πραγμάτωση μιας κοινωνίας που θα έχει ενσωματώσει το γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας και ότι για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η παιδεία στα οικεία μέσα. Για το λόγο αυτό υπενθυμίζει ότι είναι απολύτως απαραίτητο να διασφαλισθεί η ισότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο για όλους τους ευρωπαίους πολίτες, και ιδιαίτερα για εκείνους που υφίστανται τα μειονεκτήματα της γεωγραφικής απομόνωσης ή κατοικούν σε απομακρυσμένες περιοχές.

14.

Θα πρέπει να γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ των βασικών συνιστωσών του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας επί της ουσίας, δεδομένου ότι η ανάπτυξη καθεμίας εξ αυτών απαιτεί ιδιαίτερη στρατηγική και τους δέοντες παράγοντες και πόρους. Ως εκ τούτου, είναι ουσιώδους σημασίας:

η διασφάλιση της πρόσβασης του πολίτη τόσο στην τεχνολογική διάσταση (συγκεκριμένα μέσω ευρυζωνικού διαδικτύου, ηλεκτρονικής απεικόνισης και λογισμικού επεξεργασίας κειμένου) όσο και στην ευρωπαϊκή, εθνική και τοπική οπτικοακουστική παράδοση. Η κοινή ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά θα πρέπει να είναι προσβάσιμη στον πολίτη στη μητρική του γλώσσα, σύμφωνα με τη διακήρυξη της Ρίγας του 2006 για την ψηφιακή ένταξη και τις συναφείς συστάσεις της ΕΤΠ (8)·

η ενίσχυση των δεξιοτήτων που αφορούν την επιλογή περιεχομένου στα μέσα επικοινωνίας, την ικανότητα πραγματοποίησης συνειδητής επιλογής και συστηματικής αντιμετώπισης, ιδίως στο Διαδίκτυο, των πληροφοριών, κειμένων και διαφημίσεων που δεν επιδέχονται επαλήθευση, ελλείψει εντεταλμένων ή υποκείμενων σε έλεγχο διαχειριστών των διαδικτυακών πυλών (όπως π.χ. εκδοτικοί οίκοι, ομάδες σύνταξης, κριτικοί)·

η ανάπτυξη κριτικού βλέμματος για τον τομέα των μέσων επικοινωνίας και την παραγωγή σε αυτόν, με ιδιαίτερη προσοχή στη διαρκή έρευνα και στην εφαρμογή μεθόδων που προάγουν την ανάπτυξη της ικανότητας κατανόησης του οπτικοακουστικού και μη γραμμικού περιεχομένου, στα συμπεράσματα επιστημονικών κλάδων όπως η οικονομία, η ανθρωπολογία, η κοινωνιολογία, η ψυχολογία των μέσων επικοινωνίας ως προς τους τρόπους λειτουργίας και τον κοινωνικό τους ρόλο, καθώς και σε βασικά ζητήματα κανονιστικής ρύθμισης των μέσων επικοινωνίας·

η ανάπτυξη ενεργού και δημιουργικής χρήσης, κυρίως μέσω της εφαρμογής –στο πλαίσιο προγραμμάτων– των απαραίτητων τεχνικών και πρακτικών δεξιοτήτων, δράσεων και γνώσεων. Ο άξονας θα πρέπει να είναι συγκεκριμένα η οπτικοακουστική επικοινωνία και η δημιουργία, παρουσίαση και διάδοση οπτικοακουστικού περιεχομένου μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας·

η ενθάρρυνση της συμμετοχής στα κοινά σε τοπικό επίπεδο, μεταξύ άλλων μέσω της ευαισθητοποίησης σε θέματα προάσπισης της ιδιωτικής ζωής, δικαιωμάτων του ατόμου ως προς την επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων και γενικού συμφέροντος·

η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των πολιτών ως προς γενικά ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων, προστασίας της ιδιωτικής ζωής και τήρησης των κανόνων του δικαίου των ΜΜΕ κατά τη χρήση των μέσων επικοινωνίας και ενημέρωσης, καθώς και ως προς τις ποινικές και αστικές συνέπειες των ενδεχόμενων παραβάσεων·

η ενίσχυση της ικανότητας των πολιτών να διαχειρίζονται προσεκτικά τα προσωπικά τους δεδομένα στο Διαδίκτυο και η επισήμανση, ιδίως στα παιδιά και στους εφήβους, των διάφορων πηγών κινδύνου στα νέα μέσα.

15.

Χωρίς να αμφισβητεί την κεφαλαιώδη σημασία των τομέων που εξετάζει η Επιτροπή όταν αναφέρεται στις ορθές πρακτικές (εμπορική επικοινωνία, οπτικοακουστική παραγωγή και επιγραμμικό περιεχόμενο), η ΕΤΠ θα ήθελε να αιτιολογηθούν οι θεματικές αυτές προτεραιότητες στις μελλοντικές συστάσεις. Εάν αυτό δεν γίνει, η παιδεία στα μέσα επικοινωνίας κινδυνεύει στην πράξη να περιοριστεί στην επεξεργασία αυτών των τριών τομέων.

16.

Δεδομένου ότι η ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η συνειδητή αναζήτηση πληροφοριών, η κριτική ερμηνεία του περιεχομένου και η δημιουργική χρήση του Διαδικτύου είναι αναμενόμενο να συμβάλουν στη διασφάλιση της προστασίας των ανηλίκων και των νέων, καθώς και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στα μέσα, θα πρέπει, παράλληλα με τη λήψη κανονιστικών μέτρων από τις δημόσιες αρχές, να εντατικοποιηθούν οι δράσεις για τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας κατά προτεραιότητα στους ανωτέρω τομείς.

17.

Ευκταία είναι επίσης η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των καταναλωτών ως προς τη χρήση των μέσων επικοινωνίας. Πράγματι, ο μεγαλύτερος σεβασμός των δικαιωμάτων των καταναλωτών είναι επίσης θεμελιώδους σημασίας στον τομέα των μέσων επικοινωνίας.

18.

Η Επιτροπή των Περιφερειών θα ήθελε να τονίσει ότι αυτή καθαυτή η ανάπτυξη κριτικής παιδείας στα μέσα επικοινωνίας δεν αρκεί για την εξάλειψη των διαφόρων επιβλαβών πτυχών της παροχής περιεχομένου (όπως π.χ. η περιττή βία στα μέσα επικοινωνίας, η παραβίαση των δικαιωμάτων των καταναλωτών από τις υπηρεσίες των μέσων επικοινωνίας, το έλλειμμα γνησιότητας και εγκυρότητας, η χειραγώγηση). Επίσης, η παιδεία στα μέσα επικοινωνίας δεν συνιστά καθόλου ή συνιστά σε πολύ μικρό βαθμό κινητήρια δύναμη για ρεύματα όπως η σύγκλιση των μέσων επικοινωνίας, η δημιουργία, η πρόσβαση και η διασύνδεση ψηφιακών αρχείων, ο επαναπροσδιορισμός των δικαιωμάτων δημιουργού και η κανονιστική ρύθμιση στον τομέα αυτό ή ακόμη και η επιγραμμική διοίκηση (9). Η παιδεία στα μέσα επικοινωνίας εξετάζει αυτά τα ρεύματα, τα επανατοποθετεί σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και προετοιμάζει πολίτες που είναι ευαισθητοποιημένοι χρήστες ως προς το περιεχόμενο που παράγει ο δημόσιος χώρος και τα μέσα επικοινωνίας. Συνεπώς εκτός από την ανάπτυξη του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας απαιτείται να προβλεφθεί ρύθμιση στο κατάλληλο επίπεδο, στην οποία να λαμβάνονται δεόντως υπόψη οι αρμοδιότητες και η εμπειρία των τοπικών και περιφερειακών αρχών.

19.

Στο πλαίσιο των μελλοντικών συστάσεων και σχεδίων δράσης, θα πρέπει να προβλεφθούν προγράμματα για την ανάπτυξη των βασικών συνιστωσών της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας που θα αρμόζουν στα διάφορα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης των κρατών μελών (συμπεριλαμβανομένης της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας), στον βαθμό που θα λαμβάνουν παράλληλα υπόψη τις διάφορες εκπαιδευτικές και πολιτισμικές παραδόσεις των κρατών μελών, τις σημαντικές αποκλίσεις λόγω διαφορετικών μεθόδων κατάρτισης των περιφερειακών συστημάτων και της δυνατότητας του καθενός να επιτυγχάνει οικονομίες κλίμακας.

20.

Κατά την εκπόνηση συστάσεων και σχεδίων δράσης είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη οι ορθές πρακτικές· εν προκειμένω, η ΕΤΠ παραπέμπει στη γνωμοδότησή της (10), στην οποία εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Επιτροπή υλοποιεί περισσότερες δράσεις για την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας που αποκτήθηκε στο πλαίσιο τοπικών και περιφερειακών προγραμμάτων στον τομέα της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας στο σύνολο της Ευρώπης, αλλά και στο πλαίσιο της προαγωγής βημάτων διαλόγου, έκφρασης απόψεων και ανταλλαγής ορθών πρακτικών.

21.

Εντούτοις, η Επιτροπή των Περιφερειών εκφράζει την ανησυχία της ως προς τα εξής:

αφού δεν ασκείται παρακολούθηση στο σύνολο της επικράτειας της Ένωσης, δεν είναι εγγυημένη η αξιοποίηση των ορθών πρακτικών στον τομέα της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας·

απαιτείται κατηγοριοποίηση των ορθών πρακτικών ανάλογα με τις βασικές συνιστώσες της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας·

δεν έχει επιλυθεί το ζήτημα της αναλυτικής κριτικής αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της εφαρμογής·

δεν υπάρχει βάση δεδομένων που να επιτρέπει την ανάπτυξη, προσαρμογή και αξιοποίηση των ορθών πρακτικών σε μεγάλη κλίμακα.

Ως εκ τούτου, θα πρέπει να δημιουργηθεί η δέουσα οργανωτική και επαγγελματική υποδομή: για τον σκοπό αυτό, θα μπορούσαν π.χ. να συσταθούν «γραφεία παιδείας στα μέσα επικοινωνίας» κατά το πρότυπο των «media desks» που υπάρχουν στο πλαίσιο του προγράμματος MEDIA (ή να διευρυνθεί το πεδίο δραστηριότητας αυτών), ή ακόμη να ενισχυθεί ή να αναπτυχθεί ο επαγγελματικός συμβουλευτικός ρόλος της ομάδας εμπειρογνωμόνων στον τομέα της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας που έχει συστήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

22.

Σεβόμενη την αρχή της επικουρικότητας και την ανεξαρτησία των κρατών μελών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να βοηθήσει τα κράτη μέλη, όποτε είναι απαραίτητο, να εκπονήσουν τις δικές τους εθνικές στρατηγικές παιδείας στα μέσα επικοινωνίας, λαμβάνοντας υπόψη τις βασικές συνιστώσες του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας· στη χάραξη αυτής της εθνικής στρατηγικής θα πρέπει να συμμετέχουν, στο μέτρο του δυνατού, οι αρχές που είναι επιφορτισμένες με την κανονιστική ρύθμιση των μέσων επικοινωνίας, οι φορείς λήψης αποφάσεων για θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής και οι εκπρόσωποι των τοπικών και των περιφερειακών αρχών, της κοινωνίας των πολιτών και της βιομηχανίας παραγωγής περιεχομένου και καινοτομιών στον τομέα της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας.

23.

Δεδομένου ότι η κατάσταση ποικίλει στα κράτη μέλη και στις περιφέρειες, η ανάπτυξη της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας στο πλαίσιο συστάσεων και σχεδίων δράσης πρέπει να πραγματοποιηθεί με τρόπο που να μεταφέρεται εύκολα στο εκάστοτε τοπικό κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο· εντούτοις, αυτό προϋποθέτει μια πιο εμπεριστατωμένη μελέτη της κατάστασης σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, ώστε να υπάρχει σαφέστερη εικόνα, ιδιαίτερα όσον αφορά την εξέταση των κινήτρων και των συμπεριφορών των τοπικών αρχών, των οργάνων χρηματοδότησης των θεσμικών φορέων και των παιδαγωγών που ασχολούνται με την παιδεία στα μέσα επικοινωνίας.

24.

Λόγω της ταχείας εξέλιξης του χώρου των μέσων επικοινωνίας, η παιδεία σε αυτά θα πρέπει να συνιστά αντικείμενο διαρκών ερευνών και αξιολογήσεων, με τις οποίες χρήσιμο θα ήταν να συνδεθούν οι αρχές των διαφόρων κρατών μελών που είναι αρμόδιες για την κανονιστική ρύθμιση των οπτικοακουστικών και ηλεκτρονικών επικοινωνιών, προωθώντας τη συνεργασία προς το συμφέρον της ανάπτυξης του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας.

25.

Η Επιτροπή των Περιφερειών προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει τη δημιουργία ερευνητικών και ενημερωτικών υπηρεσιών εντός των διοικητικών δομών των τοπικών και των περιφερειακών διοικήσεων, οι οποίες θα ασχολούνται με τη μελέτη ζητημάτων που άπτονται του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας.

26.

Οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές είναι οι βασικοί παράγοντες για την ανάπτυξη του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας, δεδομένου ότι βρίσκονται πιο κοντά στον πολίτη, ιδίως ως φορείς που συμμετέχουν στην οργάνωση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, διοικούν τοπικά μέσα επικοινωνίας και άλλους πολιτιστικούς φορείς (βιβλιοθήκες, κοινοτικά πολιτιστικά κέντρα κλπ.) ή διαχειρίζονται αναπτυξιακούς πόρους, ευρωπαϊκούς και άλλους· συνεπώς, είναι δικαιολογημένη η διεξαγωγή ενημερωτικών εκστρατειών απευθυνόμενων στις περιφέρειες και στις τοπικές αρχές βάσει των συστάσεων και των ορθών πρακτικών της Ένωσης, όπως και η αύξηση των δυνατοτήτων συνεργασίας στον τομέα της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας στις ευρωπεριφέρειες και στις παραμεθόριες περιοχές.

27.

Θα πρέπει να ενθαρρυνθούν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές να στηρίξουν σχέδια, προγράμματα και χάρτες σχετικά με την παιδεία στα μέσα επικοινωνίας, τα οποία να στοχεύουν κυρίως στα εξής:

α)

αποτύπωση της κατάστασης

αξιολόγηση της πραγματικής κατάστασης στον τομέα της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας, με δεδομένες τις υφιστάμενες συνεργασίες και συμπράξεις·

β)

δικτύωση, ένταξη

διασύνδεση μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων στον κλάδο – βιομηχανία των μέσων επικοινωνίας (κινηματογράφος, τηλεόραση, Τύπος, ραδιόφωνο, πάροχοι και παραγωγοί διαδικτυακού περιεχομένου), οργανισμοί μέσων επικοινωνίας, εκπαιδευτικοί θεσμοί, ρυθμιστικές αρχές, πολιτιστικά και ερευνητικά ιδρύματα, κοινωνικές οργανώσεις·

γ)

θεσμοθέτηση

σύσταση δημόσιων υπηρεσιών και γραφείων για την προώθηση της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας

δ)

καθοδήγηση και ενημέρωση

διεξαγωγή εκστρατειών πληροφόρησης σχετικά με θέματα παιδείας στα μέσα επικοινωνίας, προώθηση «γραφείων για την παιδεία στα μέσα επικοινωνίας» που θα λειτουργούν σε περιφερειακό επίπεδο, προκειμένου να εντοπίζονται και να διαδίδονται οι ορθές πρακτικές και να ενημερώνονται οι πολίτες

ε)

ενεργός συμμετοχή, τοπική εκπροσώπηση

μέτρα παροχής κινήτρων, πολιτικές προώθησης, διάθεση μέσων, τεχνογνωσίας και πλατφορμών μέσων επικοινωνίας για την παραγωγή περιεχομένου μέσων επικοινωνίας από το ευρύ κοινό, με ιδιαίτερη προσοχή στις μη προνομιούχες κοινωνικές ομάδες, στις μειονότητες και στα άτομα με αναπηρία

στ)

συνεργασία

συμμετοχή σε εθνικά και περιφερειακά δίκτυα συνεργασίας εντός της Ένωσης

ζ)

διάλογος

πρωτοβουλίες των δημόσιων αρχών υπέρ της συμμετοχής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, κοινωνικός διάλογος για την παιδεία στα μέσα επικοινωνίας

η)

περιφερειακή εκπαιδευτική πολιτική, κανονιστική ρύθμιση της εκπαίδευσης

δραστηριότητες των τοπικών και περιφερειακών αρχών για την εισαγωγή της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας σε όλα τα επίπεδα της επίσημης εκπαίδευσης, προτροπή να συμπεριληφθεί η παιδεία στα μέσα επικοινωνίας στην κατάρτιση των καθηγητών και των εκπαιδευτών, να έχει παρουσία σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης ως αναπόσπαστο τμήμα των σχολικών προγραμμάτων, καθώς και στα προγράμματα διά βίου μάθησης

θ)

δημιουργία και υποστήριξη συμπράξεων

δημιουργία συμπράξεων σε θέματα παιδείας στα μέσα επικοινωνίας μεταξύ της βιομηχανίας παραγωγής περιεχομένου και των ιδρυμάτων εκπαίδευσης/κατάρτισης, στο πλαίσιο τόσο της τυπικής όσο και της μη τυπικής κατάρτισης (π.χ. έργα συνεργασίας μεταξύ τοπικών μέσων επικοινωνίας, επιχειρήσεων και φορέων εκπαίδευσης και κατάρτισης, εκστρατείες για την παιδεία στα μέσα επικοινωνίας, φεστιβάλ), με μέριμνα για τη στενή παρακολούθηση του τρόπου συμμετοχής και των οικονομικών συμφερόντων του κλάδου των μέσων επικοινωνίας, καθώς και της αυστηρής τήρησης του νομικού πλαισίου, στη διαμόρφωση αυτών των συμπράξεων.

28.

Η Επιτροπή των Περιφερειών ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εδραιώσει επί νέων βάσεων την πρακτική που αφορά τη χρηματοδότηση της πολιτικής για την κατάρτιση, την ενίσχυση πιλοτικών προγραμμάτων και την έρευνα στον τομέα της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας, δεδομένου ότι η παιδεία στα μέσα επικοινωνίας μπορεί να ωφεληθεί από την ενίσχυση των χρηματοδοτικών μέσων που προορίζονται για αυτή στο πλαίσιο των υφιστάμενων πρωτοβουλιών (όπως οι περιφερειακές συνεργασίες Comenius) ή των μελλοντικών. Καθώς η υλοποίηση των προδιαγεγραμμένων στόχων απαιτεί εξαρχής τη διαθεσιμότητα στοχευμένων και πολυπολικών πόρων, η Επιτροπή των Περιφερειών ασπάζεται τη θέση του Κοινοβουλίου (11) και θεωρεί δικαιολογημένη τη ρητή και στοχευμένη ένταξη ενός υποπρογράμματος για την ανάπτυξη του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας στα άλλα προγράμματα υποστήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συγκεκριμένα στα Comenius, «Διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση», «eTwinning» (ηλεκτρονική αδελφοποίηση), «Ασφαλέστερο Διαδίκτυο» και στο πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου.

29.

Πρέπει να εκφράσουμε την ιδιαίτερη ικανοποίησή μας για το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε τη χάραξη δεικτών για την παιδεία στα μέσα επικοινωνίας, με μακροπρόθεσμο ορίζοντα προώθησης· παράλληλα, η Επιτροπή των Περιφερειών ελπίζει ότι οι δείκτες αυτοί δεν θα περιοριστούν σε αριθμητικά στοιχεία σχετικά με τη μορφή και τη διάρκεια της χρήσης των μέσων επικοινωνίας, διότι η αξιολόγηση της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας περιλαμβάνει επίσης τη χρήση μεθόδων μέτρησης των ικανοτήτων του ατόμου (μολονότι στον εν λόγω τομέα είναι φυσικό να υπάρχει μία ορισμένη δυσπιστία, λόγω της δυσκολίας που συνεπάγεται η ποσοτική έκφραση της δημιουργικής και κριτικής γνώσης και η διαβάθμιση των γνώσεων σε μετρήσιμα κριτήρια).

Βρυξέλλες, 3 Δεκεμβρίου 2009.

Ο Πρόεδρος της Επιτροπής των Περιφερειών

Luc VAN DEN BRANDE


(1)  Σε αυτό το πλαίσιο, η Επιτροπή βασίστηκε στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με τον Γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας στον ψηφιακό κόσμο, που εγκρίθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2008 [2008/2129 (INI)].

(2)  CdR 94/2008 fin με θέμα την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Ευρωπαϊκή προσέγγιση σχετικά με τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας σε ψηφιακό περιβάλλον».

(3)  COM(2008) 865 τελικό.

(4)  COM(2008) 865 τελικό.

(5)  COM(2008) 865 τελικό

(6)  Επ’ αυτού, η ΕΤΠ θα ήθελε να παραπέμψει στις γνωμοδοτήσεις της με θέμα Το μέλλον της ευρωπαϊκής κανονιστικής πολιτικής στον οπτικοακουστικό τομέα (CdR 67/2004 fin) και Μια ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό σ’ έναν κόσμο παγκοσμιοποίησης (CdR 172/2007 fin).

(7)  2008/2129 (INI).

(8)  CdR 5/2008 fin και CdR 252/2005 fin - Γνωμοδότηση σχετικά με την ψηφιακή ένταξη και γνωμοδότηση με θέμα Η στρατηγική i2010 – Ευρωπαϊκή κοινωνία της πληροφορίας για την ανάπτυξη και την απασχόληση.

(9)  Επ’ αυτού του σημείου, η ΕΤΠ παραπέμπει στη γνωμοδότησή της με τίτλο «i2010: ψηφιακές βιβλιοθήκες», CdR 32/2006 fin.

(10)  CdR 94/2008 fin.

(11)  2008/2129 (INI).