Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις: προώθηση της καινοτομίας για την εξασφάλιση βιώσιμων και ποιοτικών δημόσιων υπηρεσιών στην Ευρώπη»

Στις 14 Δεκεμβρίου 2007, και σύμφωνα με το άρθρο 262 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την

«Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών – Προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις: προώθηση της καινοτομίας για την εξασφάλιση βιώσιμων και ποιοτικών δημόσιων υπηρεσιών στην Ευρώπη»

Το ειδικευμένο τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του την 1η Οκτωβρίου 2008 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. VAN IERSEL.

Κατά την 448η σύνοδο της ολομέλειάς της, της 21ης, 22ας και 23ης Οκτωβρίου 2008 (συνεδρίαση της 22ας Οκτωβρίου 2008), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 70 ψήφους υπέρ και 1 αποχή, την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.1. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως τον στόχο της Επιτροπής να προωθήσει κίνητρα για καινοτομία στις δημόσιες συμβάσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εάν η Ευρώπη επιθυμεί να διατηρήσει την ηγετική της θέση όσον αφορά στην παροχή ποιοτικών δημοσίων υπηρεσιών χαμηλού κόστους στους πολίτες της, προσπορίζοντας όφελος για την οικονομία και το κοινωνικό και οικολογικό περιβάλλον, οφείλει να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει με τον καλύτερο τρόπο τις καινοτομίες και την τεχνολογική πρόοδο στις δημόσιες υπηρεσίες της.

1.2. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις συστάσεις της Επιτροπής όσον αφορά στην έννοια του «έξυπνου πελάτη», που αποτελεί αναγκαίο προαπαιτούμενο για μία πιο προορατική στάση των δημοσίων αρχών έναντι των σύγχρονων δημοσίων συμβάσεων. Κατά γενικό κανόνα, ο υψηλότερος βαθμός «έξυπνης» δέσμευσης του αγοραστή του δημοσίου θα ωφελήσει την ποιότητα των συμβάσεων με τους ιδιώτες προμηθευτές.

1.3. H EOKE συμφωνεί με την Επιτροπή ως προς το ότι η προώθηση ευκαιριών για την καινοτομία και την εφαρμοσμένη τεχνολογία στις δημόσιες συμβάσεις θα αποδώσει καρπούς για την Ευρώπη με διττό τρόπο: Πρώτον, με την ενίσχυση της ποιότητας των δημοσίων υπηρεσιών και της οικονομικής τους αποδοτικότητας, γεγονός που θα συνεπάγεται όφελος για τους φορολογούμενους· δεύτερον, ανοίγοντας νέες ευκαιρίες καινοτομίας για τις επιχειρήσεις, συμβάλλοντας κατ′ αυτόν τον τρόπο στις συνολικές επιδόσεις της Ευρώπης στο χώρο της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας.

1.4. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, ανεξαρτήτως των δυνητικών ωφελειών των νέων ή διαφορετικών προσεγγίσεων στις δημόσιες συμβάσεις, η ορθή μεταφορά και εφαρμογή των οδηγιών του 2004 (1) (εφεξής οι «Οδηγίες») εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα. Οι παραδοσιακές και πολιτιστικές αντιλήψεις είναι συχνά βαθειά ριζωμένες. Πρακτικές αποδείξεις καταδεικνύουν ότι η ορθή εφαρμογή στα κράτη μέλη απαιτεί ακατάπαυστη, στενή παρακολούθηση, παράλληλα με ανταλλαγή εμπειριών και βέλτιστων πρακτικών.

1.4.1. Επί του παρόντος, οι δημόσιες συμβάσεις καλύπτουν πολύ ευρεία πεδία και νέα υποδείγματα. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι χρειάζεται σαφής διαχωρισμός των συμβάσεων των δημοσίων αρχών και εκείνων των δημοσίων υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, ειδικότερα ως προς την προώθηση της καινοτομίας. Οι υπηρεσίες κοινής ωφελείας, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν συμμετάσχει σε καινοτόμα σχέδια για παραπάνω από εκατό χρόνια, διαθέτουν περισσότερες επαγγελματικές δεξιότητες και πείρα με έργα υψηλής τεχνολογίας, χάρη στα οποία έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν τις νέες καινοτομίες. Το παραπάνω ισχύει και για την άμυνα, αν και η Ευρώπη στερείται – σε σύγκριση με τις ΗΠΑ – υψηλών προϋπολογισμών και ανάλογης πανευρωπαϊκής βάσης εφοδιασμού. Για αυτόν τον λόγο, η παρούσα γνωμοδότηση εστιάζει στις Αρχές, δεδομένου ότι οι υπηρεσίες κοινής ωφελείας διαθέτουν ήδη την ικανότητα να διαχειρίζονται την Ε&Α.

1.5. Η Επιτροπή φαίνεται ιδιαίτερα πεπεισμένη για τη δυνατότητα μεταφοράς χρήσιμης πείρας από τις ΗΠΑ, σε ό,τι αφορά στη σύνδεση της τεχνολογίας, της καινοτομίας και των δημοσίων συμβάσεων στην Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τον φόβο ότι η δημιουργία συγκρίσιμων ευκαιριών δεν θα είναι τόσο εύκολη. Επί του παρόντος, οι αγορές υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και άμυνας, η προμήθειά τους και η σχετιζόμενη καινοτομία στην Ευρώπη αναπτύσσονται κατά κύριο λόγο βάσει εθνικών όρων και τεχνογνωσίας.

1.6. Σε γενικές γραμμές, οι διαφορές με τις ΗΠΑ σε ό,τι αφορά στις δημόσιες συμβάσεις έγκεινται στο γεγονός ότι στην Ευρώπη απουσιάζουν τα ακόλουθα:

1.7. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να διασαφηνίσει ότι συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι πρέπει να αξιοποιείται κάθε ευκαιρία για την προώθηση της καινοτομίας, προκειμένου να αναπτυχτούν καλύτερης ποιότητας και οικονομικά αποδοτικότερες δημόσιες υπηρεσίες. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή πρέπει εξάλλου να ενθαρρύνει τις δημόσιες Αρχές να προσπαθήσουν να επωφεληθούν των βέλτιστων πρακτικών καθεμίας εξ αυτών.

1.8. Οι αγοραστές του δημοσίου πρέπει να ενθαρρυνθούν να είναι δεκτικοί σε καινοτόμες και εναλλακτικές λύσεις («παραλλαγές»), και να μην συνεχίζουν να αγοράζουν αναγκαστικά ό,τι αγόραζαν προηγουμένως. Πρέπει να αναζητούν την οικονομικά αποδοτικότερη λύση και όχι απλά τη χαμηλότερη τιμή. Χρήσιμες για τη δημιουργία παραδειγμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη μπορούν να αποβούν οι ανταλλαγές μεταξύ κέντρων γνώσης του εν λόγω τομέα σε ορισμένα κράτη μέλη. Κατ′αυτόν τον τρόπο μπορούν να ενθαρρυνθούν οι αγοραστές να αναπτύξουν τις ικανότητες που απαιτούνται προκειμένου να αναχθούν σε έξυπνους πελάτες και να αποκτήσουν σταδιακά πείρα. Οι ικανότητες αυτές και η πείρα αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση.

1.9. Σε ό,τι αφορά στην καινοτομία, οι αγοραστές του δημοσίου οφείλουν να ξεκινήσουν έναν διαφανή τεχνικό διάλογο πολύ πριν προβούν σε προσκλήσεις υποβολής προσφορών, προκειμένου να αποκτήσουν εικόνα της κατάστασης της αγοράς και να δώσουν στην τελευταία την ευκαιρία να κατανοήσει καλύτερα το προς αντιμετώπιση πρόβλημα, προσφέροντας ως εκ τούτου βέλτιστες λύσεις.

1.10. Η ΕΟΚΕ συνιστά προσοχή όσον αφορά στη συμμετοχή της πλειονότητας των δημόσιων Αρχών σε καινοτόμες διαδικασίες ή όταν τις υιοθετούν πρώτες. Πολύ συχνά οι δημόσιες Αρχές δεν είχαν την ευκαιρία να αναπτύξουν την ικανότητα και την εμπειρογνωμοσύνη προκειμένου να συμμετάσχουν σε ένα πράγματι καινοτόμο σχέδιο· οι κίνδυνοι είναι ορατοί και απαιτούν διαχείριση ύψιστης ποιότητας, λαμβανομένου παράλληλα υπόψη του γεγονότος, ότι οι πιθανότητες αποτυχίας είναι πολύ μεγάλες.

1.11. Θα πρέπει να δημιουργηθεί στα κράτη μέλη ένα δίκτυο έμπειρων επαγγελματιών και οργανισμών, το οποίο θα μπορεί να χρησιμοποιείται για να ενισχύει τους ιδίους πόρους ενός αγοραστή για τα πιο προηγμένα καινοτόμα σχέδια.

1.12. Παρότι στο Παράρτημα παρουσιάζονται διαδικασίες για προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις, οι οποίες μολονότι δεν υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής των Οδηγιών δυνάμει της εξαίρεσης (2), πληρούν εντούτοις το υπάρχον νομικό πλαίσιο, η πιθανότητα ακούσιας παράβασης εξακολουθεί να υφίσταται. Η ΕΟΚΕ συνιστά στους αγοραστές να μελετήσουν το Παράρτημα και να ακολουθήσουν προσεκτικά τις συστάσεις του. Εάν προκύψει η παραμικρή αμφιβολία, εκ μέρους είτε της αναθέτουσας αρχής, είτε κάποιου εκ των δυνητικών προμηθευτών, η ΕΟΚΕ συνιστά με έμφαση στην Αρχή να ζητήσει εκ μέρους της Επιτροπής να προβεί σε προηγούμενο έλεγχο για τυχόν παραβάσεις του καθεστώτος κρατικών ενισχύσεων ή της εξαίρεσης από τις Οδηγίες, όπως επίσης να παράσχει σχετικές αποδείξεις σε όλους τους δυνητικούς προμηθευτές.

1.13. H Επιτροπή ορθά επισημαίνει τη σημασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ΕΟΚΕ προσθέτει ότι η γέννηση, η αναγνώριση και η διαχείρισή τους θα πρέπει να πραγματοποιείται με ιδιαίτερη προσοχή. Δεν πρόκειται για έναν εύκολο τομέα δραστηριότητας.

2.1. Το 2004, το Συμβούλιο υιοθέτησε τις παρούσες Οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας (3) και των δημόσιων Αρχών (4), οι οποίες από κοινού αντιστοιχούν στο 16 % περίπου του Ευρωπαϊκού ΑΕγχΠ.

2.2. Στόχος των Οδηγιών ήταν να καθορισθεί ένα σύνολο κανόνων συνεκτικό, διαφανές και χωρίς διακρίσεις, το οποίο θα εξασφαλίσει το άνοιγμα αγορών που μέχρι σήμερα ήταν πλήρως ή μερικώς κλεισμένες, προάγοντας τον ανταγωνισμό μεταξύ προμηθευτών, καθώς επίσης πιο προσοδοφόρες σχέσεις κόστους/οφέλους για τις κυβερνήσεις και τους πολίτες.

2.3. Κατά την εκπόνηση των τελικών προτάσεων, πραγματοποιήθηκαν μακροσκελείς και ευρείες συζητήσεις, προκειμένου να διασφαλισθεί ότι οι Οδηγίες ήταν πρακτικά εφαρμόσιμες και κατάλληλες για την επίτευξη των στόχων.

2.4. Στο μεταξύ, οι Οδηγίες μεταφέρονται στις εθνικές νομοθεσίες. Η πρακτική ωστόσο εφαρμογή, σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο αποδεικνύεται μάλλον δυσχερής. Οι διαδικασίες απαιτούν ικανότητες, επαγγελματισμό και πείρα, που συχνά δεν απαντώνται στο βαθμό που θα έπρεπε στις αρμόδιες για τις προμήθειες Αρχές. Σε πολλές περιπτώσεις η διαδικασία εκμάθησης είναι μακρόχρονη.

2.5. Δεδομένου ότι η καινοτομία κατέχει κεντρική θέση στη Στρατηγική της Λισσαβώνας, τα κράτη μέλη και η Επιτροπή αναλαμβάνουν πολλές πρωτοβουλίες προκειμένου να εξετάσουν και να δημιουργήσουν τρόπους προώθησης της καινοτομίας στις διαδικασίες δημοσίων συμβάσεων με βάση τις Οδηγίες.

2.6. Μεταξύ των πρόσφατων πρωτοβουλιών της Επιτροπής συγκαταλέγονται οι ακόλουθες:

2.7. Οι πρωτοβουλίες της Επιτροπής βασίζονται σε πρωτοπόρες εκθέσεις, όπως η έκθεση Aho «Δημιουργία μιας καινοτόμου Ευρώπης» (9), και η ανακοίνωση «Μια πρωτοβουλία για πρωτοπόρους αγορές στην Ευρώπη» (10). Αμφότερα τα έγγραφα υποδηλώνουν ρητά ότι οι δημόσιες συμβάσεις μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν πολύτιμη πηγή καινοτόμων έργων, αγαθών και υπηρεσιών (11). Στους πέντε από τους έξι (12) τομείς, που καθορίσθηκαν από την πρωτοβουλία για πρωτοπόρες αγορές ως ιδιαίτερα κατάλληλοι για καινοτόμα σχέδια, υπάρχει πολύ πρόσφορο έδαφος για καινοτομία στη σφαίρα του δημοσίου.

2.8. Κατά τις διαβουλεύσεις των ενδιαφερόμενων προσδιορίστηκε ένα σύνολο κριτηρίων για τις πρωτοπόρες αγορές, στα οποία συμπεριλαμβάνονται το κριτήριο της «προσέγγισης που κατευθύνεται από τη ζήτηση και όχι από την τεχνολογική ώθηση » και αυτό του «στρατηγικού κοινωνικού και οικονομικού οφέλους», τα οποία παρουσιάζουν αμφότερα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους αγοραστές του δημοσίου. Όλες οι διαβουλεύσεις επισημαίνουν την ευρέως αισθητή ανάγκη να υποστηρίξει ο τομές των δημοσίων συμβάσεων, περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν, καινοτόμα έργα, προϊόντα και υπηρεσίες στην Ευρώπη.

2.9. Ο Οδηγός των 10 σημείων, που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2007, αποτελεί απόρροια της έκθεσης Aho και προσδιορίζει ορθές πρακτικές για τη χρήση καινοτόμων λύσεων στις δημόσιες συμβάσεις, απαριθμώντας δέκα σημαντικά σημεία για την ανάδειξη ενός επιτυχημένου «έξυπνου πελάτη» (13). Η έννοια του «έξυπνου πελάτη» αναλύεται περαιτέρω στην παράγραφο 3.13.

2.10. Στην ανακοίνωση για τις προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις (14), η Επιτροπή εισάγει ένα νέο εργαλείο για την ενθάρρυνση καινοτομιών στις δημόσιες προμήθειες. Αν και τηρεί τους κανόνες των Οδηγιών του 2004, η Επιτροπή επιθυμεί να προωθήσει συμβάσεις υπηρεσιών Ε&Α μεταξύ των αγοραστών του δημοσίου και δυνητικών προμηθευτών, που καλύπτουν τα στάδια Ε&Α που προηγούνται του σταδίου της εμπορικοποίησης, δηλαδή τα στάδια σχεδιασμού, διαμόρφωσης πρωτοτύπου, ελέγχου και προπαραγωγής, τα οποία ολοκληρώνονται μόλις πριν την εμπορική παραγωγή και πώληση.

2.11. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει με έμφαση οποιαδήποτε προσπάθεια προώθησης της καινοτομίας στις δημόσιες συμβάσεις. Υπό αυτήν την έννοια, η ΕΟΚΕ επικροτεί όλα τα έγγραφα και τις ακόλουθες διαβουλεύσεις και συζητήσεις μεταξύ των υπευθύνων για τη χάραξη πολιτικής και των αγοραστών, που συμβάλλουν στην προετοιμασία του εδάφους για την ενίσχυση του καινοτόμου δυναμικού της βιομηχανίας στην ΕΕ προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.

2.12. Αντικείμενο εντούτοις της παρούσας γνωμοδότησης είναι να εξετάσει:

3.1. Ο Οδηγός των 10 σημείων (15) προσδιορίζει με σαφή τρόπο δέκα ορθές πρακτικές, οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν τις δημόσιες Αρχές να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά καινοτόμες λύσεις στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων· αποτελεί σταθερή βάση για περαιτέρω ανάπτυξη. Η πρακτική ωστόσο εφαρμογή του Οδηγού απαιτεί πολύ περισσότερες ενέργειες. Σε ορισμένους χώρους απαιτείται πιο θετική δράση, ενώ σε άλλες χρειάζεται προσοχή.

3.2. Οι επιτυχείς δημόσιες προμήθειες εξαρτώνται από τις ορθές πρακτικές που συνάδουν με τις Οδηγίες. Οι Οδηγίες προωθούν την ενιαία αγορά, βοηθώντας ως εκ τούτου την Ευρώπη να συναγωνιστεί άλλους εμπορικούς χώρους με μεγάλες εθνικές αγορές. Οι ορθές πρακτικές και οι οδηγίες είναι αδιαχώριστες.

3.3. Ορισμένα κράτη μέλη βρίσκονται ακόμα στο στάδιο μεταφοράς των Οδηγιών του 2004 (βλ. παράγραφο 2.4) και σε άλλα σημειώνονται ασυμβατότητες με το εθνικό δίκαιο. Τέτοιου είδους ελλείψεις καθιστούν ακόμα δυσχερέστερη την αξιοποίηση των Οδηγιών.

3.4. Σε πρακτικό επίπεδο, λόγω της γενικά αυξανόμενης πολυπλοκότητας των συμβάσεων δημοσίων προμηθειών, παρατηρείται μία προφανής ανάγκη βελτίωσης των ικανοτήτων και την πείρας όλων, όσοι συμμετέχουν σε αυτές. Χρειάζεται ιδίως να προαχθεί στο σύνολο της οργάνωσης των αρμοδίων για τις προμήθειες του δημοσίου φορέων ένα πνεύμα κατάλληλο για την επιτυχή υλοποίηση σύνθετων έργων.

3.5. Προκειμένου να καρποφορήσει η καινοτομία, ουσιαστικό ρόλο διαδραματίζει η ύπαρξη μίας ευρέως προσβάσιμης αγοράς. Μόνον κατ′ αυτόν τον τρόπο είναι δυνατή η απόσβεση του κόστους – χρήμα, χρόνιος, προσπάθεια – της καινοτομίας. Η καινοτομία διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στη μεγέθυνση και την ενίσχυση της οικονομίας.

3.6. Μετά την Ατζέντα της Λισσαβώνας του 2000, αποφασίσθηκε ότι ο τομέας των δημόσιων προμηθειών θα πρέπει να συμβάλει στην ενθάρρυνση και τη στήριξη της καινοτομίας.

3.7. Αν και τα κύρια έγγραφα της Επιτροπής, τα οποία αναγράφονται στο κεφάλαιο 2, αναφέρονται γενικά και αδιακρίτως στους δύο δημόσιους τομείς, ήτοι στις δημόσιες αρχές και τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, η ΕΟΚΕ εφιστά με έμφαση την προσοχή στις διαφορές ως προς την φύση, οι οποίες χαρακτηρίζουν τους οργανισμούς που απαρτίζουν τους δύο αυτούς τομείς.

3.8. Οι δημόσιες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, όπως επίσης ο στρατός και τμήματα των υπηρεσιών υγείας, υπήρξαν επί μακρόν χορηγοί, χρήστες, αγοραστές και φορείς καινοτόμων σχεδίων, γεγονός χάρη στο οποίο απέκτησαν τις απαραίτητες ικανότητες και πείρα. Η πείρα τους σε θέματα διαχείρισης κατά την αντιμετώπιση των κινδύνων και της πολυπλοκότητας της καινοτομίας δεν θα πρέπει να υποτιμάται.

3.9. Οι δημόσιες αρχές μπορούν να διδαχτούν από τις δημόσιες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, το στρατό και άλλους έμπειρους κλάδους πώς να διαχειρίζονται ένα επιτυχές καινοτόμο σχέδιο. Επίσης πώς να μπορέσουν να κατανοήσουν καλύτερα ποιοι από τους πόρους του οργανισμού, πρέπει να αφιερωθούν στο σχέδιο. Βραχυπρόθεσμα, η πρόσληψη ατόμων από τα σχετικά τμήματα των εν λόγω οργανισμών, τα οποία συνταξιοδοτήθηκαν μεν πρόσφατα, επιθυμούν ωστόσο να απασχοληθούν ενεργά για λίγα ακόμα χρόνια, ενδέχεται να αποτελέσει πολύτιμη πηγή πείρας.

3.10. Καινοτομία είναι η εφαρμογή νέων μεθόδων. Μπορεί να εφαρμοσθεί στην εργασία, στις προμήθειες ή στις υπηρεσίες. Η έρευνα και η ανάπτυξη αποτελούν αναπόσπαστα προαπαιτούμενα ενός καινοτόμου σχεδίου. Η διάκριση μεταξύ της καθαρά θεωρητικής και της εφαρμοσμένης έρευνας θα πρέπει να καταστεί σαφής: η καθαρά θεωρητική έρευνα διεξάγεται από τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα και παρέχει το θεωρητικό και πρακτικό θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορούν να βασισθούν η εφαρμοσμένη έρευνα και η ανάπτυξη. Η εφαρμοσμένη έρευνα συνίσταται σε θεωρητική και πρακτική εργασία, η οποία στοχεύει στην δημιουργία μίας βάσης για την ανάπτυξη ενός ή περισσοτέρων σχεδίων. Η παρούσα γνωμοδότηση δεν καταπιάνεται με την καθαρά θεωρητική έρευνα, παρά μόνον στο βαθμό που οι προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις μπορεί να περιγραφούν υπό αυτήν την έννοια, όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο 4.

3.11. Καταρχήν δεν υφίσταται καμία σημαντική διαφορά μεταξύ δημοσίου και εμπορικού τομέα σε ό,τι αφορά τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίζεται ένα καινοτόμο σχέδιο. Υπάρχουν ασφαλώς μικρές διαφορές: ο δημόσιος τομέας υπόκειται κατά ένα βαθμό σε έλεγχο, έναντι του οποίου ο εμπορικός τομέας προστατεύεται εκτενώς. Αποτυχίες θα σημειωθούν σε κάθε ριζοσπαστική εξέλιξη, καθότι αυτό είναι το κόστος της προόδου. Ενώ η ορθή πειθαρχία θα πρέπει να αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση των αποτυχιών και την άντληση διδαγμάτων από αυτές, η υπέρμετρη απογοήτευση εξαιτίας των τελευταίων αποτελεί τροχοπέδη για την περαιτέρω ανάπτυξη.

3.12. Η έκδοση των Οδηγιών του 2004 προβλέπει ήδη συμβάσεις που περιλαμβάνουν καινοτομίες. Δεν χρειάζεται περαιτέρω νομοθεσία, παρά μόνον να γίνει αντιληπτός ο τρόπος διεκπεραίωσης ενός καινοτόμου σχεδίου στο πλαίσιο των συμβάσεων αυτών.

3.13. Σε όλα τα σχέδια που περιλαμβάνουν καινοτομίες – όπως εξάλλου σε πολλά άλλα – ο αγοραστής πρέπει να έχει τις ιδιότητες ενός έξυπνου πελάτη. Οι ιδιότητες αναλύθηκαν εκτενώς στον Οδηγό των 10 σημείων και στην παρούσα γνωμοδότηση επισημαίνεται η καταλυτική τους σημασία.

3.14. Εν συντομία, ο έξυπνος πελάτης πρέπει να είναι ανοικτός σε νέες ιδέες, ταυτόχρονα όμως να έχει την ανάλογη πειθαρχία ώστε να μπορεί να τις διαχειρίζεται. Χρειάζονται άτομα με πείρα και δεξιότητες, τα οποία θα μπορούν να φέρουν εις πέρας τη διαχείριση καινοτόμων σχεδίων. Πάνω απ'όλα ωστόσο, ο οργανισμός θα πρέπει να είναι – ακόμα και στην κορυφή του – σε αρμονία με τις ανάγκες των καινοτόμων σχεδίων. Χωρίς ένα τέτοιο πνεύμα, τα άτομα «στην πρώτη γραμμή» δεν μπορούν να επιτύχουν.

3.15. Θα ήταν χρήσιμο να χωρισθούν τα καινοτόμα σχέδια σε τρεις κατηγορίες, οι οποίες φέρουν τόσο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η καθεμία, όσο και κάποια κοινά σημεία. Στην παρούσα γνωμοδότηση, εφόσον δεν υπάρχει άλλη ένδειξη, ο όρος «προϊόν» συμπεριλαμβάνει έργα, προμήθειες και υπηρεσίες.

3.17. Το πιο άμεσα σημαντικό σχέδιο – και το πιο αποτελεσματικό στην προώθηση της καινοτομίας – για τη συμμετοχή των αγοραστών του δημοσίου στην καινοτομία, όπως επίσης το πιο εύκολο ως προς την εφαρμογή, είναι αυτό της κατηγορίας α). Απαιτεί από τον αγοραστή να είναι ανοικτός σε εναλλακτικές προσφορές (17) – εναλλακτικές λύσεις – και να διαθέτει άτομα ικανά να αξιολογούν διαφορετικές προσφορές με κριτήριο την «περισσότερο οικονομικά συμφέρουσα προσφορά».

3.18. Η κατηγορία β) έχει ιδιαίτερη σημασία για έναν αγοραστή ο οποίος αναζητά να βελτιώσει τον τρόπο λειτουργίας του μέσω της χρήσης ενός νέου προϊόντος, γεγονός που ενδέχεται συχνά να απαιτεί ορισμένες εργασίες ανάπτυξης, προκειμένου να ενσωματωθεί το προϊόν στον τρόπο λειτουργίας του. Προϋποθέτει ικανότητα προσδιορισμού της απαίτησης με σαφείς όρους, οι οποίοι δεν πρέπει να είναι αδικαιολόγητα περιοριστικοί, και απαιτεί την συμμετοχή προσωπικού από τον χρήστη και από τα τεχνικά τμήματα του αγοραστή. Οι πόροι τους οποίους πρέπει να χρησιμοποιήσει ο αγοραστής δεν είναι ευκαταφρόνητοι, ωστόσο, εάν η διαχείριση του έργου είναι ορθή, οι κίνδυνοι κατά την ενσωμάτωση θα είναι αντιμετωπίσιμοι και τα οφέλη θα αντισταθμίσουν την προσπάθεια που καταβλήθηκε.

3.19. Η κατηγορία γ) είναι η πιο δύσκολη. Ο προσδιορισμός και η ανάπτυξη από το μηδέν εντελώς νέων λύσεων εγκυμονούν εκ των πραγμάτων υψηλότερο τεχνολογικό κίνδυνο από ό,τι οι βαθμιαίες αλλαγές για την προσαρμογή ή την ενσωμάτωση νέων για την αγορά προϊόντων σε υπάρχουσες διαδικασίες β). Λίγοι οργανισμοί – εκτός από αυτούς που αναφέρονται στην παράγραφο 3.8 (στρατός κτλ.) – διαθέτουν την ικανότητα και την πείρα να συμμετάσχουν πλήρως σε ένα πραγματικά καινοτόμο σχέδιο της κατηγορίας γ). Οι κίνδυνοι είναι σημαντικοί και απαιτούν διαχείριση ύψιστης ποιότητας. Ενώ τα οφέλη μπορεί να είναι σημαντικά – θα ήταν άλλωστε άσκοπο να δρομολογηθεί το σχέδιο εάν δεν ήταν – οι πιθανότητες αποτυχίας καραδοκούν. Το είδος του έργου που προβλέπεται στην Ανακοίνωση υπάγεται στην κατηγορία γ).

3.20. Από την Ανακοίνωση υποδηλώνεται ότι ο αγοραστής μπορεί να φέρει εις πέρας ένα καινοτόμο σχέδιο ως δημόσια σύμβαση για Ε&Α μέχρι το σημείο της ανάπτυξης των πρώτων αυθεντικών προϊόντων. Για κάθε ακόλουθη εμπορική μαζική προμήθεια τελικών προϊόντων η απαίτηση ανταγωνισμού θα πρέπει να αξιολογείται περιπτωσιολογικά σύμφωνα με τις Οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις. Οι εταιρείες κατασκευάζουν κατά κανόνα τα πράγματα που σχεδιάζουν, τουλάχιστον έως το σημείο στο οποίο η κατόπιν αδείας παρασκευή καθίσταται πρακτικά δυνατή. Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι ο επιμερισμός των οιωνδήποτε δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ), που γεννώνται από το σχέδιο, καθώς επίσης οι ρυθμίσεις για τη διαχείρισή τους, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη με προσοχή, με βάση πρακτικά και εμπορικά κριτήρια, πριν τη δρομολόγηση του σχεδίου.

3.21. Υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι μία διαδικασία, όπως αυτή που προβλέπεται στην ανακοίνωση, χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ. Παρότι υπάρχουν παραδείγματα στο γενικό στρατιωτικό τομέα (π.χ. το συμβόλαιο για το «Air Tanker», που ενδέχεται να επιμερισθεί μεταξύ της Boeing και της Airbus), τέτοια παραδείγματα εμφανίζονται κυρίως στο χώρο της ηλεκτρονικής όπου, εξαιρουμένων περιπτώσεων όπως αυτή της μεγαλύτερης αντίστασης των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων στους ηλεκτρομαγνητικούς παλμούς, ο εμπορικός και ο στρατιωτικός τομέας προσεγγίζουν ο ένας τον άλλο τόσο, όσο σε κανέναν άλλο χώρο.

3.22. Στο πλαίσιο των συγκρίσεων με τις ΗΠΑ θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι διαρθρωτικές διαφορές τους με την Ευρώπη. Οι ΗΠΑ υπήρξαν επί μακρόν μία ομοιογενής χώρα, η οποία αναπτύχθηκε βάσει σχεδόν αστείρευτων φυσικών πόρων – γεωργία, χρυσός, πετρέλαιο, ανθρώπινο δυναμικό – και, με εξαίρεση την περίοδο μετά το 1929, κεφάλαιο. Τούτο οδήγησε – με την εξαίρεση, μέχρι πρόσφατα, των τραπεζών - στην ανάπτυξη μίας μακροχρόνιας ενιαίας αγοράς, και της υποδομής που την εξυπηρετεί. Η Ευρώπη έχει ακόμα δρόμο μπροστά της, έως ότου αποκτήσει τα ίδια πλεονεκτήματα. Εντούτοις, παρά την προφανή ισχύ των ΗΠΑ, υπάρχουν ορισμένοι χώροι στους οποίους υστερούν σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη, ιδίως σε ό,τι αφορά την σχεδόν καθολική διαθεσιμότητα υγειονομικής φροντίδας.

3.23. Πέραν των κινδύνων τεχνικής αποτυχίας – που είναι εγγενείς σε κάθε πραγματικά καινοτόμο σχέδιο – οι χρηματοπιστωτικοί κίνδυνοι που προκύπτουν από τη μη συμμόρφωση με τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων, διαφάνειας, και μη διακρίσεων, όπως επίσης από την εφαρμογή των Οδηγιών χρήζουν προσοχής· αναλύονται δε εκτενέστερα στην παράγραφο 4.3: κρατικές ενισχύσεις.

4. Παράρτημα – SEC(2007) 1668 – στην ανακοίνωση: «Προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις - έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής»

4.1. Προτεινόμενο σύστημα (εφεξής το «Σύστημα»)

4.1.1. Βασική αρχή: όταν ο αγοραστής προβαίνει σε επιμερισμό κινδύνου-οφέλους σε τιμές αγοράς, οι υπηρεσίες Ε&Α μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο δημόσιων συμβάσεων, κατά παρέκκλιση (18) από τις Οδηγίες (19) και μπορούν να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να διερευνηθούν καινοτόμες λύσεις σε απαιτήσεις (σε προηγούμενο στάδιο από την πρόσκληση υποβολής προτάσεων για μαζική εμπορική διάθεση τελικών προϊόντων), ενθαρρύνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τη δημιουργία καινοτόμων ιδεών εν γένει.

4.1.2. Αναγκαίο προαπαιτούμενο: ο αγοραστής οφείλει να εξοικειωθεί με τις δραστηριότητες και τις ικανότητες των πιθανών προμηθευτών και να καθορίσει τις ανάγκες του ως προς το αποτέλεσμα με σαφήνεια, χωρίς ωστόσο να είναι αδικαιολόγητα περιοριστικός.

4.1.3. Διαδικασία: μόλις τεθεί η απαίτηση και προσδιοριστούν οι πιθανοί προμηθευτές, προτείνεται να δρομολογήσει ο αγοραστής ένα σχέδιο Ε&Α τριών φάσεων, ξεκινώντας με ένα λογικό αριθμό σχεδίων (προτείνεται να είναι πέντε) και μειώνοντάς τα σταδιακά σε δύο, τα οποία ολοκληρώνουν την φάση προπαραγωγής και δοκιμής «βήτα». Εν συνεχεία, θα πρέπει να ακολουθήσει πρόσκληση υποβολής προσφορών για τις ανάγκες παραγωγής, σύμφωνα με τις διατάξεις των Οδηγιών.

4.2.1. Το Σύστημα βασίζεται κυρίως σε πρακτικές που εφαρμόζονται για τις δημόσιες συμβάσεις στον τομέα της άμυνας· πρόκειται για πρακτικές αρκετά όμοιες σε ολόκληρο τον κόσμο και οι οποίες γίνονται εύκολα κατανοητές.

4.2.2. Η αμυντική βιομηχανία χαρακτηρίζεται από ένα παράδοξο, ως προς το ότι πρέπει να εστιάζει στο απώτερο μέλλον βάσει πολιτικών υποθέσεων και υποθέσεων τακτικής, οι οποίες δεν μπορούν λόγω της φύσης τους να καθορισθούν επακριβώς. Πραγματοποιούνται πολλές έρευνες και σημειώνεται περιορισμένη ανάπτυξη – όπως προβλέπεται και στο Σύστημα – από τα οποία προκύπτουν λίγα μόνον προγράμματα παραγωγής. Τα σχέδια Ε&Α, όπως επίσης οι συμβάσεις παραγωγής, υπόκεινται πολύ συχνά σε μία συνεχή ροή τροποποιήσεων, καθότι στη διάρκεια των μακρών σχετικών χρονοδιαγραμμάτων έρχονται στο φως νέες πληροφορίες γύρω από την τακτική ή τις πολιτικές· ως εκ τούτου οι υπερβάσεις των προϋπολογισμών γίνονται ενδημικές. Τα έργα που υλοποιούνται από τις δημόσιες αρχές δεν θα πρέπει, εφόσον τυγχάνουν ορθής διαχείρισης, να υπόκεινται στην ίδια ροή τροποποιήσεων.

4.2.3. Το ερώτημα κατά πόσον ένα τέτοιο Σύστημα είναι κατάλληλο για τμήματα του δημόσιου τομέα με λιγότερη εμπειρία με άκρως τεχνικά σχέδια Ε&Α θα πρέπει να τεθεί επί τάπητος.

4.2.4. Υπάρχουν προφανείς ανησυχίες ότι η εξαίρεση που προβλέπεται στις Οδηγίες για τις συμβάσεις υπηρεσιών Ε&Α, οι οποίες δεν προορίζονται για αποκλειστική χρήση του αγοραστή, ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν κατά αντιανταγωνιστικό τρόπο προκειμένου να δημιουργηθούν εθνικοί «πρωταθλητές», αντιβαίνοντας επομένως στο στόχο των Οδηγιών να συμβάλουν στην ανάπτυξη μίας πανευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς.

4.2.5. Δεδομένου ότι πρόκειται να πραγματοποιηθούν σχέδια σύμφωνα με το Σύστημα, ορισμένες επιμέρους πτυχές αξίζουν περαιτέρω προσοχής.

4.3.1. Κατά την έναρξη κάθε διαδικασίας ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων σύμφωνα με το Σύστημα, πρέπει, όπως άλλωστε σημειώνεται και στο Παράρτημα, να εξετάζεται το ζήτημα των κρατικών ενισχύσεων. Το ερώτημα εάν υπάρχει ή μη κάποιο στοιχείο κρατικής ενίσχυσης σε ένα δεδομένο έργο, όπως επίσης, κατά πόσον το ενδεχομένως υπαρκτό αυτό στοιχείο δικαιολογείται, δεν εμπίπτει στο πεδίο της παρούσας γνωμοδότησης. Εμπίπτουν ωστόσο ασφαλώς οι επιπτώσεις κάθε αβεβαιότητας σχετικά με ένα σχέδιο σύμφωνα με το Σύστημα.

4.3.2. Οι προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις καθορίζονται στην Ανακοίνωση ως μία μέθοδος ανάθεσης υπηρεσιών Ε&Α με βάση τον επιμερισμό κινδύνου-οφέλους μεταξύ φορέων ανάθεσης και προμηθευτών, η οποία δεν αποτελεί κρατική ενίσχυση. Η ΕΟΚΕ συστήνει στους αγοραστές να μελετήσουν με προσοχή το Παράρτημα, στο οποίο παρουσιάζεται ένα παράδειγμα της εφαρμογής προ-εμπορικών δημοσίων συμβάσεων σύμφωνα με το υπάρχον νομικό πλαίσιο. Σε περίπτωση αμφιβολιών κατά τη δρομολόγηση των πρώτων πιλοτικών προγραμμάτων προ-εμπορικών δημοσίων συμβάσεων συνιστάται να διεξαχθεί προηγουμένως έλεγχος εκ μέρους της Επιτροπής για τυχόν κρατικές ενισχύσεις ή άλλες παραβιάσεις και να παρασχεθούν αποδεικτικά στοιχεία στους δυνητικούς προμηθευτές. Η κρίση σχετικά με την ύπαρξη ή μη κρατικής ενίσχυσης συνιστά σε κάθε περίπτωση ένα περίπλοκο ζήτημα.

4.3.3. Εάν αποδειχθεί ότι υπήρξε κρατική ενίσχυση με παράνομο χαρακτήρα, ο προμηθευτής ενδέχεται να υποχρεωθεί να την επιστρέψει, δεν δικαιούται ωστόσο να ζητήσει αποζημίωση από τον αγοραστή που συνήψε τη σύμβαση Ε&Α. Ο προμηθευτής είναι επομένως εκτεθειμένος σε έναν υπαρκτό αλλά μη ασφαλίσιμο κίνδυνο. Το γεγονός ότι ο δικαιούχος οποιασδήποτε παράνομης κρατικής ενίσχυσης (ήτοι ο προμηθευτής) οφείλει να επιστρέψει το καταβληθέν χρηματικό ποσό, χωρίς ωστόσο να μπορεί να στραφεί εναντίον του αγοραστή, δεν αποτελεί ασφαλώς κάτι παράδοξο για τις συμβάσεις Ε&Α· ο ίδιος κανόνας εφαρμόζεται σε κάθε δημόσια σύμβαση. Το γεγονός ότι χρησιμοποιείται μία επικυρωμένη διαδικασία σύναψης συμβάσεων (π.χ. μία διαδικασία των Οδηγιών) δεν αποτελεί απόλυτη εγγύηση περί μη ύπαρξης κρατικών ενισχύσεων, δεδομένου ότι η ευνοϊκή μεταχείριση προμηθευτών μπορεί να πραγματοποιηθεί με πολλούς άμεσους και έμμεσους τρόπους. Η χρήση της εξαίρεσης δεν συνεπάγεται απαραίτητα έναν μεγαλύτερο ή μικρότερο κίνδυνο αδυναμίας συναλλαγής σε τιμές αγοράς με διαφανή τρόπο και χωρίς διακρίσεις.

4.3.4. Θα ήταν ιδιαίτερα σκόπιμο να ενισχυθεί το επίπεδο πείρας σε όλα τα τμήματα δημόσιων προμηθειών, ούτως ώστε να είναι αυτά σε θέση να εφαρμόζουν σωστά τα κριτήρια για την επιβεβαίωση της απουσίας κρατικών ενισχύσεων. Στα κριτήρια αυτά συμπεριλαμβάνεται η δυνατότητα αγοράς με διαφανή τρόπο και χωρίς διακρίσεις σε τιμές αγοράς. Η πείρα αυτή έχει καθολική σημασία, δεδομένου ότι τα εν λόγω κριτήρια δεν εφαρμόζονται μόνο στις συμβάσεις Ε&Α· πρόκειται για τα ίδια κριτήρια που εφαρμόζονται για κάθε είδος δημόσιας σύμβασης, αν και οι κίνδυνοι στα πλαίσια σύναψης προ-εμπορικών δημοσίων συμβάσεων ενδέχεται να είναι μεγαλύτεροι.

4.3.5. Στο Παράρτημα εκτίθενται τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία διασφαλίζεται, προς εφησυχασμό των ενδιαφερομένων, ότι ένα έργο προ-εμπορικής δημόσιας σύμβασης δεν αποτελεί κρατική ενίσχυση. Ως εκ τούτου η ΕΟΚΕ συστήνει στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη να εξετάσουν τη δυνατότητα προώθησης της κατάρτισης και της ανταλλαγής γνώσεων σχετικά με τη δρομολόγηση έργων προ-εμπορικών δημοσίων συμβάσεων σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο, ούτως ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος να αντιμετωπίσουν αργότερα οι δημόσιες αρχές - και οι προμηθευτές τους - προβλήματα λόγω κρατικών ενισχύσεων.

4.3.6. Παρότι δεν αποτελεί ζήτημα που άπτεται των κρατικών ενισχύσεων, εάν η εξαίρεση από τις Οδηγίες, που ισχύει για ορισμένα είδη υπηρεσιών Ε&Α, αποδειχθεί άκυρη, θα έχει ως αποτέλεσμα να υπαχθεί η σύμβαση στις Οδηγίες. Σύμφωνα με την οδηγία για τις προσφυγές η σύμβαση, για την οποία εικάζεται ότι δεν υπήρξε προσήκουσα δημοσίευση προκήρυξης ή ότι δεν υπόκειτο σε ανασταλτική προθεσμία, θα κηρύσσεται «ανενεργή» (20). Σε αυτές τις περιπτώσεις ο προμηθευτής διατρέχει τον κίνδυνο να μην πληρωθεί για την εργασία του. Ο εν λόγω κίνδυνος, ο όποιος είναι επίσης πιθανώς μη ασφαλίσιμος, δε αποτελεί ιδιαιτερότητα για τις συμβάσεις Ε&Α, εντείνεται εντούτοις λόγω της χρήσης της εξαίρεσης για τις υπηρεσίες Ε&Α, που προβλέπεται στις Οδηγίες. Χρειάζεται προσοχή και καθοδήγηση.

4.4.1. Κίνδυνοι εγκυμονούν σε κάθε πρόγραμμα Ε&Α· το επιθυμητό αποτέλεσμα δεν επιτυγχάνεται σε όλα τα καινοτόμα σχέδια. Το Σύστημα πολύ ορθά προβλέπει ότι οι κίνδυνοι και τα οφέλη πρέπει να επιμερίζονται μεταξύ αγοραστή και προμηθευτή. Δίδεται ωστόσο έμφαση στα ζητήματα κρατικών ενισχύσεων και αρχών των Συνθηκών, τα οποία, αν και πιθανώς αναπόφευκτα, εντείνουν την πολυπλοκότητα του ήδη πολύπλοκου αυτού ζητήματος.

4.4.2. Όπως συμβαίνει σε κάθε διαχείριση κινδύνων, τα μέρη οφείλουν να συμφωνήσουν να αναλάβουν την ευθύνη για τους κινδύνους τους οποίους το καθένα είναι σε καλύτερη θέση να διαχειρισθεί, όπως επίσης να διατηρήσουν διαρκή επαφή, προκειμένου να διασφαλισθεί ότι δεν θα προκύψει ούτε θα κλιμακωθεί κανείς κίνδυνος, χωρίς να προσδιορισθεί και μετριασθεί.

4.4.3. Στο παράρτημα προβάλλονται ερωτήματα όσον αφορά τις συμβάσεις με σταθερές τιμές, στο πλαίσιο των οποίων η δημόσια αρχή θέτει μία ανώτατη τιμή και καλεί τους υποψηφίους να υποβάλουν προσφορά ίση ή μικρότερη της ανώτατης αυτής τιμής, με σκοπό να επιδοτήσουν οι προμηθευτές το έργο, σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση, με αντάλλαγμα δικαιώματα εκμετάλλευσης. Αυτού του είδους η ρύθμιση είναι μεν ελκυστική για τους προμηθευτές εκείνους που έχουν έτοιμη πρόσβαση σε μία ευρύτερη αγορά για τα προϊόντα που θα αναπτυχθούν, εισάγει ωστόσο ένα στοιχείο περιπλοκότητας στις περιπτώσεις, κατά τις οποίες η ευκαιρία ευρύτερης εκμετάλλευσης δεν είναι μεν προφανής, τα οφέλη ωστόσο έχουν καίρια σημασία για τον αγοραστή. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο αγοραστής θα πρέπει ενδεχομένως να εξετάσει έναν διαφορετικό τρόπο δράσης.

4.5.1. Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που γεννώνται συνιστούν σημαντικό τμήμα του Συστήματος. Το ερώτημα που προκύπτει είναι ποιος έλκει δικαιώματα και σε ποιον βαθμό αυτό επηρεάζει τη νομική βάση του Σχεδίου, όπως επίσης το πρακτικό αποτέλεσμα όσον αφορά τα οφέλη που θα αποκομισθούν από την Ε&Α.

4.5.2. Υπάρχουν βασικά τρεις τρόποι προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας:

4.5.3. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας είναι η ισχυρότερη και από εμπορική άποψη πιο αξιοποιήσιμη προστασία για πραγματικά θεμελιώδεις εφευρέσεις, των οποίων η εκμετάλλευση μπορεί να παρέχεται με άδεια σε τρίτους. Αποτελούν επίσης το πιο ακριβό είδος προστασίας. Η χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας συνιστά μάλλον σπατάλη, εκτός από την περίπτωση στην οποία η εφεύρεση πληροί τα κριτήρια αυτά ή το σχέδιο εντάσσεται σε έναν βιομηχανικό κλάδο, στον οποίο τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας χρησιμοποιούνται σαν ανταγωνιστικό όπλο. Η υπεράσπιση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι επίσης εξαιρετικά δαπανηρή.

4.5.4. Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν κοστίζει τίποτα και απλά υπάρχει. Εντούτοις, σε αντίθεση με το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, ο φορέας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας οφείλει να αποδείξει ότι ο παραβάτης που αντέγραψε ένα έργο γνώριζε πράγματι ότι το εν λόγω έργο προστατευόταν από δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανεξάρτητη αναπαραγωγή υλικού που προστατεύεται από δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας εκ μέρους φορέα που αγνοούσε το δικαίωμα αυτό δεν συνιστά αντιγραφή και δεν μπορεί να τεθεί επιτυχώς υπό αμφισβήτηση.

4.5.5. Το απόρρητο χρησιμοποιείται ευρέως στον εμπορικό τομέα, προκειμένου να προστατευθεί ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Η τήρηση μυστικότητας σχετικά με μία εφεύρεση, για την οποία πρόκειται να ζητηθεί δικαίωμα ευρεσιτεχνίας, έχει ζωτική σημασία. Εάν η εφεύρεση αποκαλυφθεί πρόωρα ενδέχεται να μην πληροί πλέον τις προϋποθέσεις για τη λήψη δικαιώματος ευρεσιτεχνίας. Στις περιπτώσεις, στις οποίες ούτε το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, ούτε το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας προσφέρουν αποτελεσματική προστασία για μία εμπορικά πολύτιμη εφεύρεση, η τήρηση μυστικότητας αποτελεί τη μοναδική λύση. Η Coca-Cola κρατά επτασφράγιστο μυστικό τη συνταγή του ομώνυμου ποτού.

4.5.6. Παρότι το απόρρητο αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας και, ενίοτε, τον μοναδικό διαθέσιμο, μειονεκτεί σε ό,τι αφορά τη διαφάνεια.

4.5.7. H διατύπωση των προδιαγραφών της πρόσκλησης προς υποβολή προσφορών για μεταγενέστερη προμήθεια εμπορικών τελικών προϊόντων, με κριτήριο τις λειτουργικές αντί των στοιχειωδών προδιαγραφών του προϊόντος, μπορεί να συμβάλει στην εκπλήρωση των απαιτήσεων διαφάνειας έναντι των ανταγωνιζόμενων υποβαλλόντων προσφορών, χωρίς να αποκαλύπτονται οι τεχνικές λεπτομέρειες εφαρμογής των μεμονωμένων λύσεων που αναπτύχθηκαν στο προ-εμπορικό στάδιο.

4.5.8. Όπως προβλέπεται στο Σύστημα, τα δικαιώματα στη διανοητική ιδιοκτησία είναι προφανώς πολύ σημαντικά στα σχέδια Ε&Α. Ωστόσο απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή και ορθολογισμός κατά τη γέννηση, την αναγνώριση και τη διαχείρισή τους. Δεν πρόκειται για ένα εύκολο χώρο δραστηριότητας.

4.5.9. Στις προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις το δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ) αναγνωρίζεται από κοινού στους αγοραστές και τους προμηθευτές: οι προμηθευτές παραμένουν φορείς του ΔΔΙ, οι δε αγοραστές διατηρούν το δικαίωμα ελεύθερης χρήσης, όπως επίσης το δικαίωμα να απαιτούν από τις συμμετέχουσες επιχειρήσεις να παραχωρούν το ΔΔΙ σε τρίτους προμηθευτές με θεμιτούς και λογικούς όρους αγοράς. Το δικαίωμα ελεύθερης χρήσης δίδει τη δυνατότητα στον αγοραστή του δημοσίου να χρησιμοποιεί τα αποτελέσματα της Ε&Α για εσωτερική χρήση χωρίς να πρέπει να καταβάλει αντίτιμο για άδειες εκμετάλλευσης στις συμμετέχουσες εταιρίες. Το δικαίωμα να απαιτείται από τις συμμετέχουσες εταιρείες να παραχωρούν δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας σε τρίτους προμηθευτές σε τιμές αγοράς δίνει τη δυνατότητα στον αγοραστή του δημοσίου να εξασφαλίσει πρόσβαση σε επαρκώς ευρεία και ανταγωνιστική αλυσίδα προσφοράς ενώ επιτρέπει στις συμμετέχουσες εταιρίες να αποκτούν έσοδα από τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που απέκτησαν κατά το σχέδιο των προ-εμπορικών συμβάσεων. Στην Ευρώπη οι αγοραστές του δημοσίου ενδέχεται να μην διαθέτουν πείρα για την αξιολόγηση της εμπορικής αξίας των ΔΔΙ και συνεπώς συνιστάται η εκπαίδευση και η απόκτηση εμπειρίας όσον αφορά τον επιμερισμό κινδύνου και ωφελειών σε σχέση με τα ΔΔΙ.

4.5.10. Οι δημόσιες αρχές οφείλουν να διδαχθούν από τις βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά στην αγορά και την πώληση ΔΔΙ που υφίστανται στον ιδιωτικό τομέα, όπως επίσης από τις συνήθεις τυποποιημένες ρήτρες δημοσίων συμβάσεων, που χρησιμοποιούνται σε ολόκληρο τον κόσμο, αναφορικά με τον επιμερισμό ΔΔΙ με τους προμηθευτές στο πλαίσιο δημοσίων συμβάσεων.

4.6. Ιδιότητες των προμηθευτών και του αγοραστή

4.6.1. Οι δυνητικοί προμηθευτές πρέπει προφανώς να διαθέτουν ικανότητες για τη διαχείριση καινοτόμων σχεδίων· η πείρα τους μπορεί να κριθεί σχετικά εύκολα από έναν έξυπνο πελάτη.

4.6.2. Οι δυνητικοί αγοραστές χρειάζονται επίσης ικανότητες διαχείρισης τέτοιων σχεδίων. Η κτήση γνώσεων σχετικά με την κατάσταση στη συγκεκριμένη αγορά, η προετοιμασία της προδιαγραφής απαίτησης ως προς το αποτέλεσμα, η διαπραγμάτευση με τους επιλεγέντες προμηθευτές και η επιλογή τους, η διαχείριση του έργου και των κινδύνων που αυτό συνεπάγεται, απαιτούν συλλήβδην ικανότητες και πείρα εις βάθος εκ μέρους του οργανισμού του αγοραστή. Εάν ο οργανισμός δεν διαθέτει το πνεύμα – σε όλη την έκταση της ιεραρχίας του – που απαιτείται για τη διαχείριση τέτοιων έργων, διατρέχει τον κίνδυνο μίας δαπανηρής αποτυχίας. Τα εν λόγω χαρακτηριστικά είναι ασφαλώς αυτά ενός έξυπνου πελάτη.

Βρυξέλλες, 22 Οκτωβρίου 2008.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Mario SEPI

(1) Οι οδηγίες του 2004: Επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας 2004/17/EC· Αρχές 2004/18/EC.

(5) Ο οδηγός 10 σημείων: «Οδηγός για τη χρήση καινοτόμων λύσεων στις δημόσιες συμβάσεις, 10 στοιχεία ορθών πρακτικών», SEC(2007) 280.

(6) ΤΠΕ: Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας.

(7) «Προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις: προώθηση της καινοτομίας για την εξασφάλιση βιώσιμων και ποιοτικών δημόσιων υπηρεσιών στην Ευρώπη», COM(2007) 799 τελικό και το παράρτημά του SEC(2007) 1668.

(8) Οι δράσεις προτεραιότητας του σχεδίου δράσης για την περιβαλλοντική τεχνολογία είναι οι εξής: προώθηση της έρευνας και της ανάπτυξης· κινητοποίηση των ταμείων· συμβολή στην καθοδήγηση της ζήτησης και βελτίωση των συνθηκών της αγοράς.

(9) «Δημιουργία μιας καινοτόμου Ευρώπης», Έκθεση για την Ε&Α και την καινοτομία που εκπονήθηκε από ομάδα ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, η οποία συστάθηκε μετά από τη σύνοδο κορυφής του Hampton Court, τον Ιανουάριο του 2006.

(10) “Μια πρωτοβουλία για πρωτοπόρους αγορές στην Ευρώπη”: COM(2007) 860 τελικό.

(11) Αξίζει να αναφερθούν και άλλα έγγραφα της Επιτροπής, π.χ. η ανακοίνωση «Περισσότερη έρευνα και καινοτομία - Επενδύσεις για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση - Μια κοινή προσέγγιση». Δημοσιεύθηκε το 2005 ISBN 92-894-9417-4.

(12) Ηλεκτρονική υγεία, προστατευτικά υφάσματα, βιοπροϊόντα, ανακύκλωση, ανανεώσιμη ενέργεια.

(13) Οδηγός για τη χρήση καινοτόμων λύσεων στις δημόσιες συμβάσεις, 10 στοιχεία ορθών πρακτικών, SEC(2007) 280.

(14) «Προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις: προώθηση της καινοτομίας για την εξασφάλιση βιώσιμων και ποιοτικών δημόσιων υπηρεσιών στην Ευρώπη», COM(2007) 799 τελικό και το παράρτημά του SEC(2007) 1668.

(15) Οδηγός για τη χρήση καινοτόμων λύσεων στις δημόσιες συμβάσεις, 10 στοιχεία ορθών πρακτικών, SEC(2007) 280.

(16) Οι δοκιμές «άλφα» και «βήτα» προέρχονται από τη βιομηχανία λογισμικών.

(17) Οδηγία για τις δημόσιες αρχές 2004/18/ΕΚ, άρθρο 24, Εναλλακτικές προσφορές

(18) Οδηγός 10 σημείων: «Οδηγός για τη χρήση καινοτόμων λύσεων στις δημόσιες συμβάσεις, 10 στοιχεία ορθών πρακτικών», SEC(2007) 280.

(20) Οδηγία 2007/66/EC (“προσφυγές”), άρθρο 2δ, Ανενεργό της σύμβασης [Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε μια σύμβαση να κηρύσσεται ανενεργή από όργανο προσφυγής ανεξάρτητο από τον αναθέτοντα φορέα ή το ανενεργό της να προκύπτει από απόφαση του εν λόγω ανεξάρτητου οργάνου, σε οιαδήποτε από τις εξής περιπτώσεις: α) εφόσον η αναθέτουσα αρχή έχει αναθέσει σύμβαση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς αυτό να επιτρέπεται σύμφωνα με (την) οδηγία].