[pic] | ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ |

Βρυξέλλες, 22.12.2006

COM(2006) 863 τελικό

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΤΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Πρακτικές διαδικασίες συνεργασίας στον τομέα της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης μετά το 2007

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΤΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Πρακτικές διαδικασίες συνεργασίας στον τομέα της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης μετά το 2007

(Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)

Εισαγωγή

Η δράση που αναπτύσσει η Κοινότητα από το 1978 στον τομέα της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης επέτρεψε τη σταδιακή ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και της Επιτροπής.

Βάσει της ήδη κτηθείσας πείρας, το κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας στον τομέα της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης[1] θεσπίστηκε το 2000 με την απόφαση αριθ. 2850/2000/ΕΚ του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. Τοιουτοτρόπως κατέστη δυνατή η απλοποίηση των ήδη εγκριθέντων μέτρων, ενισχύοντας παράλληλα τη συνέπειά τους με την ενσωμάτωσή τους στο πλαίσιο της ενιαίας συνεργασίας για την περίοδο από 1ης Ιανουαρίου 2000 έως 31 Δεκεμβρίου 2006.

Η αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης και η αντίστοιχη προπαρασκευή βασίζονται σε τρεις πυλώνες : την ανάπτυξη προπαρασκευαστικών δράσεων, το κοινοτικό σύστημα ενημέρωσης για τη διευκόλυνση της ανταλλαγής των πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών και τη διευκόλυνση της εκάστοτε αντίδρασης (απάντησης) μέσω του κοινοτικού μηχανισμού πολιτικής προστασίας[2].

Από τη στιγμή που δημιουργήθηκε, το κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας αποτέλεσε ενιαίο φόρουμ ανταλλαγής καλών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών, συμβάλλοντας στην ουσιαστική βελτίωση της προπαρασκευής των υπευθύνων και των παραγόντων που λαμβάνουν μέρος στην καταπολέμηση της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης στα κράτη μέλη.

Σήμερα, 20 παραθαλάσσια κράτη μέλη, καθώς και η Νορβηγία και Ισλανδία, συμμετέχουν ενεργά στο κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας.

Από το 2001, νέες εξελίξεις λαμβάνουν χώρα σε κοινοτικό επίπεδο στον τομέα της προπαρασκευής, της πρόληψης και της αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης, πρωτίστως λόγω της δημιουργίας του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (ΕΟΑΘ - EMSA)[3].

Στην παρούσα ανακοίνωση συνοψίζεται η κατάσταση όσον αφορά τις κοινοτικές ενέργειες στον τομέα της αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης και της αντίστοιχης προπαρασκευής, και αναφέρονται οι τρόποι με τους οποίους θα εξασφαλιστεί η παρακολούθηση και η ανάπτυξη της πλήρως μετά το 2007, ήτοι μετά την εκπνοή του κοινοτικού πλαισίου συνεργασίας.

Η κατάσταση της κοινοτικής δράσης στον τομέα της αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης

2.1 Το κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας στον τομέα της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης

Το κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας στον τομέα της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης θεσπίστηκε τον Δεκέμβριο 2000 και βασίζεται, ως επί το πλείστον, στην κτηθείσα πείρα από το συγκεκριμένο τομέα σε κοινοτικό επίπεδο από το 1978.

Το κοινοτικό πλαίσιο, βάσει του άρθρου 175 της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ως στόχο να υποστηρίξει και να ολοκληρώσει τις προσπάθειες που καταβάλουν τα κράτη μέλη υπέρ της προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος, των ακτών και της ανθρώπινης υγείας από κινδύνους ακούσιας ή εκούσιας ρύπανσης στη θάλασσα, εξαιρουμένων των πηγών συνεχούς ρύπανσης από χερσαίες πηγές. Καλύπτει την ακούσια ή εκούσια ρύπανση που προέρχεται από τα πλοία, τις “υπεράκτιες” εξέδρες, τις ακτές ή τους ποταμόκολπους και περιλαμβάνει την απόρριψη επιβλαβών ουσιών στο θαλάσσιο περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένης και της πόντισης υλικών όπως τα πολεμοφόδια.

Το κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας έχει ειδικότερα ως στόχο να συμβάλει και να βελτιώσει την ικανότητα παρέμβασης των κρατών μελών σε περίπτωση άμεσα απειλούμενης ή ακούσιας έκχυσης υδρογονανθράκων ή άλλων επιβλαβών ουσιών στη θάλασσα. Ταυτόχρονα, συμβάλλει στην προληπτική αντιμετώπιση των κινδύνων και αποσκοπεί στη βελτίωση των προϋποθέσεων για την αμοιβαία και αποτελεσματική αρωγή μεταξύ των κρατών μελών. Τέλος επιδιώκει να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών, ώστε να εξασφαλίζεται η αποκατάσταση των ζημιών βάσει της αρχής "ο ρυπαίνων πληρώνει".

Η εφαρμογή του πλαισίου συνεργασίας επιχειρείται μέσω ετησίου προγράμματος δράσης, το οποίο βασίζεται ως επί το πλείστον στις προτεραιότητες που διατυπώνονται κάθε χρόνο σε συνεργασία με τα κράτη μέλη. Οι δράσεις μπορεί να έχουν τη μορφή κύκλου μαθημάτων και σεμιναρίων, ανταλλαγής εμπειρογνωμόνων, ασκήσεων ή πρότυπων πειραματικών έργων με στόχο την τελειοποίηση των τεχνικών και των μεθόδων παρέμβασης και αποκατάστασης. Παράλληλα διοργανώνονται δράσεις με τις οποίες επιδιώκεται η αξιολόγηση των επιπτώσεων ενός συμβάντος στο περιβάλλον ή η αποκόμιση διδαγμάτων από τις παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια κάποιου ατυχήματος. Ο προϋπολογισμός για τις εν λόγω δράσεις αρχικά ανήλθε σε 7 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2000-2006.

Το 2003, το Κοινοβούλιο, αναγνωρίζοντας τη σημασία του κοινοτικού πλαισίου, προσάρμοσε τις πιστώσεις αναφοράς ώστε να λαμβάνεται υπόψη η διεύρυνση. Τοιουτοτρόπως οι αντίστοιχες δημοσιονομικές παροχές ανήλθαν σε 12,6 εκατ. ευρώ για την αντίστοιχη περίοδο.

Το κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας οδήγησε επίσης στη συγκρότηση κοινοτικού συστήματος πληροφόρησης (ενημέρωσης) (CIS) στο δικτυακό τόπο της Επιτροπής, με στόχο την ανταλλαγή, μεταξύ των κρατών μελών, δεδομένων για τις δυνατότητες επέμβασης και τα μέτρα που λαμβάνονται σε περίπτωση ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης. Το κοινοτικό σύστημα ενημέρωσης περιλαμβάνει σελίδα κοινοτικής υποδοχής και, στις αντίστοιχες σελίδες εθνικής υποδοχής, πληροφορίες σχετικά με τα διαθέσιμα μέσα επέμβασης σε εθνικό επίπεδο.

Η Επιτροπή επικουρείται από διαχειριστική επιτροπή (MCMP – Management Committee for Marine Pollution – Διαχειριστική Επιτροπή για τη Θαλάσσια Ρύπανση) στην οποία συμμετέχουν εμπειρογνώμονες που προέρχονται από τις εθνικές διοικήσεις των κρατών μελών (υπηρεσίες περιβάλλοντος, μεταφορών ή ακτοφυλακής). Πέραν της ψήφισης των εθνικών προτεραιοτήτων, η ως άνω επιτροπή διαχείρισης λειτουργεί ως μοναδικό στο είδος του ευρωπαϊκό φόρουμ ανταλλαγής καλών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών.

Πολλές περιφερειακές συμφωνίες καλύπτουν τις ευρωπαϊκές θάλασσες (σύμβαση της Βαρκελώνης, συμφωνία της Βόννης, σύμβαση του Ελσίνκι) και η Επιτροπή διαδραματίζει κεντρικό ρόλο, συμμετέχοντας ενεργά στις ομάδες που είναι αφιερωμένες στην αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης. Εντούτοις, η διαχειριστική επιτροπή είναι το μόνο διαθέσιμο μέσο σε κοινοτική κλίμακα για την εκπροσώπηση των εμπειρογνωμόνων του συνόλου των επιμέρους περιφερειακών ζωνών.

2.2 Η αντιμετώπιση των ατυχημάτων θαλάσσιας ρύπανσης

Σε περίπτωση ατυχήματος, όταν η κλίμακα της καταστροφής υπερβαίνει τις δυνατότητες αντίδρασης σε εθνικό επίπεδο, η πληγείσα χώρα μπορεί, από το 2001, να προσφύγει στον μηχανισμό πολιτικής προστασίας και στο MIC (Κέντρο Παρακολούθησης και Πληροφόρησης – (ΚΠΠ)).

Ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας δημιουργήθηκε το 2001 με στόχο να προσφέρει, όποτε διατυπώνεται σχετικό αίτημα, υποστήριξη σε περίπτωση εκτάκτων καταστάσεων και να συμβάλει στη βελτίωση του συντονισμού των παρεμβάσεων για την παροχή βοήθειας εκ μέρους των κρατών μελών και της Κοινότητας.

Μολονότι πολλές περιφερειακές συμφωνίες σχετικά με την ακούσια θαλάσσια ρύπανση διευκολύνουν την παροχή αμοιβαίας βοηθείας και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών στο συγκεκριμένο τομέα, ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας αποτελεί το μέσον αναφοράς σε κοινοτική κλίμακα για τη διευκόλυνση της κινητοποίησης των κρατών μελών για την παροχή βοηθείας σε περίπτωση ατυχήματος θαλάσσιας ρύπανσης.

Σε ένα ατύχημα όπως του Prestige , το ΚΠΠ ανταποκρίθηκε άμεσα στα αιτήματα για παροχή βοήθειας των ισπανικών αρχών, διευκολύνοντας τη διάθεση εξειδικευμένων σκαφών, πλωτών φραγμάτων και αεροσκαφών εποπτείας. Παράλληλα η Επιτροπή οργάνωσε τάχιστα την αποστολή παρατηρητών στη Γαλικία. Συνέβαλε επίσης στο συντονισμό μεταξύ Ισπανίας, Πορτογαλίας και Γαλλίας που και οι τρεις είχαν πληγεί από το ατύχημα, με στόχο να διατεθούν τα κατάλληλα μέσα σε εκάστη εξ αυτών. Τέλος, μερίμνησε για τη διάδοση των δορυφορικών πληροφοριών της καταστροφής που αναλύθηκαν από το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Επιτροπής.

Το καλοκαίρι του 2006, το ΚΠΠ ανταποκρίθηκε πολύ γρήγορα σε αίτημα παροχής βοήθειας των αρχών του Λιβάνου για να αντιμετωπισθεί η ρύπανση που έπληξε αυτή τη χώρα. Ενώ συνεχίζονταν οι εχθροπραξίες, το ΚΠΠ απέστειλε ομάδα εμπειρογνωμόνων με στόχο την αξιολόγηση των επιτόπιων αναγκών και την παροχή επιστημονικής και τεχνικής υποστήριξης στις τοπικές αρχές. Μέσω του ΚΠΠ κατέστη δυνατή η παράδοση ειδικού εξοπλισμού από 5 κράτη μέλη στο Λίβανο. Το ΚΠΠ μερίμνησε επίσης για τη διανομή, στα κράτη μέλη, της ανάλυσης των σχετικών δορυφορικών εικόνων. Το άτυπο δίκτυο μεταξύ των κρατών μελών που έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο της MCMP διευκόλυνε εν προκειμένω τη συλλογική αντίδραση : κράτη από διαφορετικές περιφερειακές ζώνες συμμετείχαν στη διαδικασία κοινής αποστολής του εξοπλισμού τους προς τρίτο κράτος.

2.3 Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (EMSA)

Το 2002, ιδρύθηκε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα (EMSA)[4] με στόχο να διευκολυνθεί η Επιτροπή και τα κράτη μέλη όσον αφορά την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας στον τομέα της ασφάλειας στη θάλασσα και της πρόληψης της ρύπανσης που προκαλείται από τα πλοία.

Το 2004, διευρύνθηκαν οι αποστολές του εν λόγω οργανισμού με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 724/2004, βάσει του οποίου αναλαμβάνει ειδικές υποχρεώσεις στον τομέα της καταπολέμησης της ρύπανσης που προκαλείται από σκάφη στην Κοινότητα.

Σύμφωνα με τον εν λόγω κανονισμό[5], εναπόκειται στον EMSA να παράσχει στα κράτη μέλη και στην Επιτροπή τεχνική και επιστημονική βοήθεια για θέματα ακούσιας ή εκούσιας ρύπανσης από πλοία και να υποστηρίξει, εφόσον διατυπωθεί σχετικό αίτημα για παροχή βοήθειας, τους μηχανισμούς καταπολέμησης της ρύπανσης που διαθέτουν τα κράτη μέλη. Η δράση του υποστηρίζει το κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας στον τομέα της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης και του κοινοτικού μηχανισμού.

Για να πλαισιώσει τις ενέργειές του στον τομέα της πρόληψης και της καταπολέμησης της ρύπανσης από υδρογονάνθρακες, ο EMSA εξέδωσε, τον Οκτώβριο του 2004, σχέδιο δράσης για την προετοιμασία και την επέμβαση σε περίπτωση ρύπανσης από υδρογονάνθρακες (εφεξής « το σχέδιο δράσης »)[6], όπως προβλέπει ο κανονισμός.

Από το Μάρτιο 2006, ο EMSA μπορεί να κληθεί από τα πληγέντα κράτη μέλη να συμβάλει στη ναύλωση ειδικών σκαφών καταπολέμησης της ρύπανσης, με στόχο να υποστηρίξει με συμπληρωματικά μέσα τις ενέργειες που αναλαμβάνονται εκ μέρους των ως άνω κρατών για την καταπολέμησή της. Τα εν λόγω σκάφη επελέγησαν με πρόσκληση υποβολής προσφορών και θα ελλιμενιστούν σε τέσσερις ζώνες που καλύπτουν όλες τις ευρωπαϊκές θάλασσες. Τα ναυλωμένα σκάφη εκ μέρους του EMSA τίθενται, εφόσον υποβληθεί ανάλογο αίτημα, στη διάθεση των κρατών μελών μέσω του κοινοτικού μηχανισμού πολιτικής προστασίας.

Το προσωπικό του Οργανισμού που ασχολείται με την αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης αυξήθηκε σημαντικά το 2005 και αριθμεί πλέον περίπου 20 άτομα.

Απολογισμός των δράσεων που αναλήφθηκαν βάσει του κοινοτικού πλαίσίου συνεργασίας στον τομέα της προπαρασκευής

3.1 Το κοινοτικό πλαίσιο επέτρεψε την ανάληψη δράσεων με σοβαρό αντίκτυπο

Από το 2000, πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 40 δράσεις, που ως επί το πλείστον αφορούσαν τα εκπαιδευτικά εργαστήρια, τα πρότυπα πειραματικά έργα ή τα μαθήματα επιμόρφωσης. Δόθηκε προτεραιότητα στην ευρωπαϊκή διάσταση των έργων, ενθαρρύνοντας ιδιαίτερα αυτά στα οποία συμμετείχαν τουλάχιστον δύο κράτη μέλη.

Οι σχετικές δράσεις ποικίλαν και κάλυψαν τομείς όπως η έρευνα των περιβαλλοντικών ζημιών, η ανάλυση του ρόλου των φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης όσον αφορά την αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης και την προπαρασκευή της, ή ακόμη και ενέργειες για την ανάκτηση εκχυθέντος πετρελαίου, την επεξεργασία των πετρελαϊκών αποβλήτων ή το ρόλο των εθελοντών κατά την αντιμετώπιση καταστροφών μεγάλης κλίμακας.

Άλλες δράσεις αναφοράς κάλυψαν ειδικότερους στόχους του κοινοτικού πλαισίου συνεργασίας.

Ένα συγκεκριμένο έργο αφορούσε την παρουσία πολεμοφοδίων που είχαν αποθηκευθεί στη θάλασσα καθώς και τις μεθόδους της εξουδετέρωσής τους. Τα συμπεράσματά του, καθώς και οι μελέτες που διεξήχθησαν στο πλαίσιο ορισμένων περιφερειακών συμφωνιών (και ιδίως στη συμφωνίας HELCOM), επέτρεψαν την επίτευξη ουσιαστικών προόδων στον συγκεκριμένο τομέα.

Όσον αφορά την αντιμετώπιση της εκούσιας ρύπανσης, πολλές δράσεις που αφορούσαν τα παράνομα απόβλητα λόγω της επιχειρησιακής δραστηριότητας των σκαφών, επέτρεψαν τη διευκόλυνση των ανταλλαγών μεταξύ των κρατών μελών. Παράλληλα η Επιτροπή συγκρότησε ομάδα εμπειρογνωμόνων που ασχολείται με τη δορυφορική παρακολούθηση της πετρελαϊκής ρύπανσης στη θάλασσα (EGEMP).

Η ανταλλαγή πείρας σε ευρωπαϊκή κλίμακα, που συνιστά την κύρια προστιθέμενη αξία των κοινοτικών ενεργειών στον τομέα της προπαρασκευής, υλοποιήθηκε στην πράξη με πολλές δράσεις με σημαντικό αντίκτυπο. Αξίζει να αναφερθεί ότι το 2002 εγκαινιάστηκε πρόγραμμα ανταλλαγής εμπειρογνωμόνων μεταξύ των κρατών μελών (EUMAREX) με στόχο την προαγωγή της κατάρτισης και της ανταλλαγής πείρας. Από τις αρχές του 2004 συμμετείχαν σε αυτό 111 δικαιούχοι από 15 διαφορετικές χώρες τους οποίους υποδέχθηκαν περίπου 20 κράτη.

Τέλος το σύστημα κοινοτικής πληροφόρησης (CIS-ΚΠΠ) στο δικτυακό τόπο της Επιτροπής ενημερωνόταν συνεχώς κατά την περίοδο 2000-2006, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τη διεύρυνση. Το ΚΠΠ συχνά αναφέρεται από τα κράτη μέλη ως μοναδικό μέσο υλοποίησης της κοινοτικής συνεργασίας στον τομέα της θαλάσσιας ρύπανσης.

Η ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος, που πραγματοποιήθηκε το Μάρτιο 2004, καθώς και η συνολική αξιολόγηση των προγραμμάτων πολιτικής προστασίας, που εκτελέστηκε τον Ιούλιο 2005, υπογράμμισαν ότι οι προπαρασκευαστικές δράσεις επέτρεψαν την επίτευξη ενθαρρυντικών αποτελεσμάτων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, όπως η βελτίωση της ενημέρωσης του κοινού, ή η συνειδητοποίηση της σημασίας της προετοιμασίας. Οι δράσεις επιπλέον συνέβαλαν στην πρόληψη των κινδύνων. Τέλος οι επενδύσεις υπέρ της επιμόρφωσης, της ανταλλαγής πείρας και της προπαρασκευής τα τελευταία χρόνια επέτρεψαν την ανάπτυξη « κοινής κουλτούρας » στον τομέα της ακούσιας θαλάσσιας ρύπανσης.

3.2 Το κοινοτικό πλαίσιο οδήγησε στη θέσπιση και άλλων νομοθετικών πράξεων

Από τη στιγμή που εγκρίθηκε το κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας, προέκυψαν ορισμένες νομοθετικές πράξεις που σε μερικές περιπτώσεις υποκατέστησαν τους αρχικούς στόχους.

Με το πλαίσιο συνεργασίας επιδιωκόταν « να ενθαρρυνθεί η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών, ώστε να εξασφαλιστεί η αποκατάσταση των ζημιών σύμφωνα με την αρχή "ο ρυπαίνων πληρώνει" ». Διοργανώθηκαν ημερίδες και πρότυπα πειραματικά έργα ιδίως μετά από το ατύχημα του Prestige . Παράλληλα, αναπτύχθηκε η νομοθεσία για τις περιβαλλοντικές ζημίες με την έκδοση της οδηγίας 2004/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21 ης Απριλίου 2004, σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζημίας. Μολονότι η οδηγία καλύπτει μόνο εν μέρει την ακούσια θαλάσσια ρύπανση, αποτελεί απτό πρώτο βήμα για τη συγκρότηση κοινού πλαισίου σχετικά με την ευθύνη, με στόχο την πρόληψη των περιβαλλοντικών ζημιών που οφείλονται σε ανάλογα ατυχήματα.

Με τους αρχικούς στόχους, το κοινοτικό πλαίσιο επιδίωκε να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών σε ό,τι αφορά την εκούσια ρύπανση και τις παράνομες απορρίψεις των αποβλήτων που προκύπτουν κατά την επιχειρησιακή λειτουργία των σκαφών. Η οδηγία 2005/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη ρύπανση από τα πλοία και τη θέσπιση κυρώσεων για παραβάσεις, σε συνδυασμό με την απόφαση πλαίσιο 2005/667/ΔΕΥ του Συμβουλίου για την ενίσχυση του ποινικού πλαισίου καταστολής της ρύπανσης από πλοία, διαμορφώνουν πλέον νομοθετικό πλαίσιο για την ανάληψη αναλόγων δράσεων.

Όντως η απόφαση πλαίσιο επιβάλλει στα κράτη μέλη να ορίζουν σημεία επαφής και προβλέπει υποχρεώσεις ενημέρωσης σε περίπτωση ρύπανσης που ενδέχεται να πλήξει άλλα κράτη μέλη. Επιπλέον, περιλαμβάνει διατάξεις που διευκολύνουν την επιλογή της δέουσας ποινικής νομολογίας για την καταστολή της ρύπανσης που προκαλούν τα πλοία.

Άλλες πράξεις νομοθετικού περιεχομένου υπογραμμίζουν την προστιθέμενη αξία της κοινοτικής συνεργασίας για θέματα προπαρασκευής και αντιμετώπισης.

Η θεματική στρατηγική για την προστασία και τη διατήρηση του θαλασσίου περιβάλλοντος που ενέκρινε η Επιτροπή στις 24 Οκτωβρίου 2005[7], καθορίζει κοινούς στόχους και αρχές σε κοινοτικό επίπεδο, και υλοποιείται σε επίπεδο θαλάσσιων περιφερειών. Κάθε περιφέρεια καλείται να ορίσει περιφερειακούς στόχους περιβάλλοντος και να διαμορφώσει δείκτες και μέτρα επιτήρησης για την αξιολόγηση των συντελούμενων προόδων όσον αφορά την επίτευξη των ως άνω στόχων. Προβλέπεται η ενσωμάτωση ειδικών δράσεων και στόχων στον τομέα της προετοιμασίας για την αντιμετώπιση της ρύπανσης.

Τέλος, η Επιτροπή δημοσίευσε στις 7 Ιουνίου 2006 Πράσινη Βίβλο με τίτλο « Προς μια μελλοντική ναυτιλιακή πολιτική για την Ένωση : ένα ευρωπαϊκό όραμα για τους ωκεανούς και τις θάλασσες », η οποία υπογραμμίζει τις αλληλεπιδράσεις και τις εξαρτήσεις των τομέων που σχετίζονται με τη θάλασσα μεταξύ άλλων και σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης και την προετοιμασία της.

Η ενίσχυση και η εκτέλεση δράσεων προπαρασκευής και αντιμετώπισησ από 1Ιανουαρίου 2007

4.1 Βελτίωση της προετοιμασίας μετά το 2007

Η ενίσχυση της συνέπειας της κοινοτικής πολιτικής στον τομέα της προετοιμασίας της αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης

Οι ήδη εκτελεσθείσες δράσεις είχαν σοβαρό αποτέλεσμα. Συνέβαλαν μάλιστα και στη θέσπιση ορισμένων νομοθετικών μέσων.

Παράλληλα, η Επιτροπή, έχοντας επίγνωση της σημασίας των διακυβευομένων, επιδίωξε τη συνέχιση και την ενίσχυση των ήδη υφισταμένων μέτρων, αποδίδοντας ολοένα μεγαλύτερο ρόλο στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια στη Θάλασσα κατά την προετοιμασία και την αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης.

Η Επιτροπή ενθαρρύνει τη μεγαλύτερη συνέπεια της κοινοτικής πολιτικής στον εν λόγω τομέα : το κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας δεν θα ανανεωθεί υπό τη σημερινή του μορφή, αλλά οι δράσεις προπαρασκευής θα συνεχιστούν και θα ενισχυθούν στο πλέον ενδεδειγμένο πλαίσιο.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα προτίθεται να συνεχίσει και να αναπτύξει περαιτέρω τις δράσεις προπαρασκευής.

Αναβαθμίσθηκε σημαντικά ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα στον τομέα της προπαρασκευής για την αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης.

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1406/2002 βάσει του οποίου συγκροτήθηκε ο εν λόγω οργανισμός, όπως αυτός τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 724/2004, επέτρεψε να υλοποιηθούν ορισμένες δράσεις προπαρασκευαστικού χαρακτήρα. Όπως αναφέρεται στο σχέδιο δράσης σχετικά με τις επεμβάσεις για την αντιμετώπιση της ρύπανσης από υδρογονάνθρακες και την προπαρασκευή τους (βλ. σημείο 2.3), ο EMSA αναλαμβάνει επίσης, πάντα στο πλαίσιο του ως άνω κανονισμού, δράσεις στον τομέα της προπαρασκευής για την οργάνωση αποτελεσματικών επιχειρήσεων επέμβασης.

Το 2005, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα διοργάνωσε ημερίδες σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης της θαλάσσιας ρύπανσης και δημοσίευσε μελέτη για τη χρήση των μέσων διασποράς. Το 2006, ο EMSA συνέχισε τη διοργάνωση ημερίδων σχετικά με την αντιμετώπιση της χημικής ρύπανσης και τη δορυφορική παρατήρηση της ρύπανσης.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα δράσης, η πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την επί σειρά ετών χρηματοδότηση του Οργανισμού[8], που τελεί υπό συζήτηση[9], αναφέρει ότι ο EMSA θα αναλάβει « δραστηριότητες υποστήριξης στον τομέα της πληροφόρησης, του συντονισμού, της συνεργασίας και της επιχειρησιακής αρωγής ».

Στο πρόγραμμα εργασίας για το 2007, ο EMSA αναφέρει ότι προτίθεται να εξακολουθήσει την διοργάνωση αναλόγων θεωρητικών εργαστηρίων ή μελετών και στο μέλλον. Μολονότι ο τρόπος χρηματοδότησης των ως άνω δράσεων είναι διαφορετικός (πρόσκληση υποβολής προσφορών ή άμεση διοργάνωση εκ μέρους του EMSA μάλλον παρά συγχρηματοδότηση), θα εξακολουθήσουν να ανταποκρίνονται σε στόχους παρεμφερείς προς τους ήδη θεσπισθέντες βάσει του κοινοτικού πλαισίου συνεργασίας.

Άλλα κοινοτικά προγράμματα θα καλύψουν τους ειδικούς στόχους

Στο πλαίσιο άλλων κοινοτικών προγραμμάτων, ιδίως μάλιστα για την πολιτική συνοχής και έρευνας, εκτελούνται ήδη ειδικές δράσεις στον τομέα της προπαρασκευής για την αντιμετώπιση της ακούσιας ή της εκούσιας ρύπανσης. Οι εν λόγω δράσεις θα συνεχιστούν και κατά το 2007.

Τα ως άνω προγράμματα αναμένεται να θέσουν σε εφαρμογή δράσεις που ανταποκρίνονται σε ορισμένους στόχους του κοινοτικού πλαισίου συνεργασίας για τους οποίους ο EMSA δεν έχει αρμοδιότητες : πρόκειται για τη συνεργασία με τις αρμόδιες τοπικές αρχές και τους οργανισμούς προστασίας της φύσης, για θέματα προληπτικής αντιμετώπισης των κινδύνων και επέμβασης, τις μελέτες των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ή τις δράσεις για τον καθαρισμό των ακτών.

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (FEDER) επιτρέπει ήδη τη συγχρηματοδότηση, μέσω των προγραμμάτων INTERREG, της διεθνικής συνεργασίας, των προληπτικών μέτρων που αφορούν, για παράδειγμα, την επιτήρηση της ναυσιπλοΐας, την προστασία των παρακτίων περιοχών, τις στρατηγικές και τα σχέδια διαχείρισης των κινδύνων, τις βάσεις δεδομένων και τα μοντέλα. Επιπλέον, βάσει των στόχων 1 και 2 της πολιτικής συνοχής, το FEDER και το Ταμείο Συνοχής μπορούν να συγχρηματοδοτούν λιμενικές επενδύσεις για τη μείωση των κινδύνων ατυχήματος καθώς και τα είδη εξοπλισμού ταχείας επέμβασης και επεξεργασίας των αποβλήτων σε περίπτωση ρύπανσης. Όλες οι εν λόγω συγχρηματοδοτήσεις είναι δυνατόν να συνεχιστούν κατά την περίοδο 2007-2013 κατ’ εφαρμογήν των τριών στόχων του FEDER (σύγκλιση, περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση, εδαφική συνεργασία) και των τομέων παρέμβασης του Ταμείου Συνοχής. Εντούτοις κατ’ εφαρμογήν της αρχής "ο ρυπαίνων πληρώνει", η περιφερειακή πολιτική στο συγκεκριμένο τομέα δεν θα αντικαταστήσει το Ταμείο Παρέμβασης για την Αντιμετώπιση της Ρύπανσης (FIPOL - IOPC).

Παράλληλα, η θαλάσσια ρύπανση αποτελεί μία από τις προτεραιότητες του προγράμματος για τις « αειφόρες επιφανειακές μεταφορές » βάσει του 5ου και 6ου προγράμματος πλαισίου για την έρευνα.

Ως εκ τούτου εγκαινιάστηκαν και συνεχίζονται περίπου 17 δράσεις που ασχολούνται με τη θαλάσσια ρύπανση βάσει του 6ου προγράμματος πλαισίου έρευνας. Οι εν λόγω δράσεις αφορούν πρωτίστως την ανάπτυξη μεθοδολογιών ανάλυσης των κινδύνων, μέσων υποβοήθησης της λήψης αποφάσεων, συστημάτων ανίχνευσης ή, ακόμα, συστημάτων ανάκτησης του πετρελαίου. Άλλα ερευνητικά έργα αποσκοπούν στον καθορισμό της κατάστασης που επικρατεί στον τομέα της χρήσης των δορυφόρων. Το 7ο πρόγραμμα πλαίσιο για την έρευνα (2007-2013) θα συνεχίσει την ανάπτυξη δράσεων αναφοράς στον τομέα της θαλάσσιας ρύπανσης. Εξάλλου, το Κοινό Κέντρο Ερευνών προτίθεται να εγκαινιάσει δράση θεσμικού χαρακτήρα αφιερωμένη στη θαλάσσια επιτήρηση (παρατήρηση) (MASURE).

Θα συνεχιστεί η ανταλλαγή των καλών πρακτικών σε κοινοτικό επίπεδο

Λόγω της μη ανανέωσης του κοινοτικού πλαισίου συνεργασίας, δεν θα συνεχιστεί η λειτουργία της διαχειριστικής επιτροπής (MCMP) με τη μορφή που είχε μέχρι σήμερα. Εντούτοις η Επιτροπή παραμένει πεπεισμένη ότι η ύπαρξη αναλόγου κοινοτικού φόρουμ ανταλλαγής καλών πρακτικών, συμβάλλει στη βελτίωση της αντιμετώπισης των ατυχημάτων σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα μεριμνήσει για τη συνέχιση της διοργάνωσης εδικών συνεδριάσεων, τουλάχιστον σε ετήσια βάση, όπου θα συγκεντρώνονται οι αρμόδιοι για την αντιμετώπιση της ρύπανσης και την προπαρασκευή της στα κράτη μέλη. Οι εν λόγω συνεδριάσεις θα μπορούσαν ενδεχομένως να αφιερωθούν στον απολογισμό της αποκομιζόμενης πείρας μετά από ατυχήματα και θα πραγματοποιούνται σε κατάλληλα φόρουμ ή στον EMSA.

4.2 Ενίσχυση των δραστηριοτήτων αντιμετώπισης της ακούσιας θαλάσσιας ρύπανσης μετά το 2007

Μεγαλύτερη συνέπεια της αντίδρασης σε ευρωπαϊκή κλίμακα

Ο κοινοτικός μηχανισμός πολιτικής προστασίας αποτελεί, από το 2002, το μέσο αναφοράς σε κοινοτική κλίμακα όσον αφορά την αντιμετώπιση των ατυχημάτων που προκαλούν θαλάσσια ρύπανση. Η απόκριση βάσει του ως άνω πλαισίου στις ανάγκες που δημιούργησε το ατύχημα του Prestige ή η συνέχεια που δόθηκε για την αντιμετώπιση της ρύπανσης στις ακτές του Λιβάνου απέδειξαν την αποτελεσματικότητα του εν λόγω μηχανισμού.

Στο ψήφισμά του με θέμα την ενίσχυση της ασφάλειας στη θάλασσα, που εγκρίθηκε στις 27 Απριλίου 2004 και βασίστηκε στο έργο της προσωρινής επιτροπής για την ενίσχυση της ασφάλειας στη θάλασσα (MARE), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπογράμμισε τη σημασία της διεθνικής συνεργασίας για την αντιμετώπιση των ατυχημάτων καθώς και την ανάγκη άρτιου συντονισμού.

Από το 2007, ο κοινοτικός μηχανισμός πολιτικής προστασίας θα εξακολουθήσει να αποτελεί το μέσο αναφοράς για την αντιμετώπιση των ατυχημάτων που προκαλούν θαλάσσια ρύπανση. Ο ρόλος του ενισχύεται περαιτέρω αφ’ ης στιγμής ο EMSA θέτει μέσω αυτού στη διάθεση κάθε κράτους μέλους που υποβάλει σχετικό αίτημα αρωγής, ειδικά σκάφη για την καταπολέμηση της ρύπανσης.

Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, η Επιτροπή προτίθεται να αναπτύξει το συντονισμό μεταξύ των κέντρων παρακολούθησης και πληροφόρησης (ΚΠΠ) και της μονάδας για την « αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης » του EMSA, ώστε να εξασφαλίζεται η κατά το δυνατόν συνεπής και αποτελεσματική αντιμετώπιση των καταστροφών. Όπως αποδείχθηκε στην περίπτωση της ρύπανσης των ακτών του Λιβάνου, ο EMSA ενδέχεται να κληθεί να παράσχει τεχνική αρωγή στην Επιτροπή κατά τη διάρκεια των καταστροφών : ως εκ τούτου το προσωπικό με ειδική πείρα μπορεί να υποστηρίξει το ΚΠΠ ή/και το πληγέν κράτος. Ο EMSA ενδέχεται επίσης να συνδράμει τα κράτη μέλη και την Επιτροπή σε ό,τι αφορά την παροχή και την ανάλυση δορυφορικών εικόνων.

Ο EMSA και το ΚΠΠ κατέληξαν σε επίσημες ρυθμίσεις εργασίας ώστε να διευκολύνεται ο ως άνω συντονισμός : οι προαναφερόμενες ρυθμίσεις αφορούν ως επί το πλείστον την ανάπτυξη συστήματος αμοιβαίου συναγερμού, την ένταξη του EMSA στο κοινό και ασφαλές σύστημα επικοινωνιών και ενημέρωσης για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών, που έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο του μηχανισμού πολιτικής προστασίας (CECIS – Κοινό Σύστημα Επικοινωνιών και Πληροφοριών για Καταστάσεις Έκτακτης Ανάγκης) καθώς και τη συμμετοχή του EMSA στις ομάδες εμπειρογνωμόνων που αποστέλλονται επιτόπου. Προβλέπεται ότι οι εν λόγω ρυθμίσεις θα επικαιροποιούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα και στο μέλλον.

Η ενίσχυση της επιχειρησιακής υποστήριξης στα κράτη μέλη

Η Επιτροπή επιθυμεί να αναπτύξει την επιχειρησιακή υποστήριξη που παρέχεται στα κράτη μέλη, ιδίως με την κινητοποίηση της απαραίτητης τεχνογνωσίας σε περίπτωση έκτακτων αναγκών καθώς και με τη διάδοση μεταξύ των κρατών μελών της ήδη κτηθείσας πείρας από ανάλογες καταστάσεις.

Ο μηχανισμός, δεδομένου ότι διαθέτει δίκτυο που επιτρέπει τη σύνδεση των διοικήσεων των κρατών μελών επί 24ώρου βάσεως, θα εξακολουθήσει να παρέχει χρήσιμη επιχειρησιακή βοήθεια, ιδίως με την ανταλλαγή πληροφοριών για τις ήδη υφιστάμενες ανάγκες. Η Επιτροπή επιθυμεί να βελτιωθεί η συλλογή των δεδομένων σε περίπτωση ατυχήματος καθώς και η διάδοση, ανά τακτά χρονικά διαστήματα επίκαιρων, δεδομένων στις συμμετέχουσες χώρες.

Η Επιτροπή θα συνεχίσει τη συνεργασία της με άλλους διεθνείς οργανισμούς που συμμετέχουν στις προσπάθειες αντιμετώπισης αναλόγων καταστάσεων, όπως οι περιφερειακές συμφωνίες και οι υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών, όπως συνέβη και στην περίπτωση της ρύπανσης στο Λίβανο.

Το κοινοτικό σύστημα πληροφόρησης (ενημέρωσης) (CIS) περιλαμβάνει τα μέσα που έχουν τεθεί στη διάθεση του EMSA. Η διαχείριση εκ μέρους της Επιτροπής του κοινοτικού συστήματος πληροφόρησης, που ήδη κατείχε κεντρική θέση στο πλαίσιο της συνεργασίας, θα συνεχιστεί και στο μέλλον.

Συμπέρασμα

Εδώ και περίπου 30 χρόνια διευρύνεται συνεχώς η κοινοτική δράση στον τομέα της ακούσιας ή εκούσιας θαλάσσιας ρύπανσης : η συνεργασία μεταξύ κρατών μελών, άτυπη αρχικά, βασίζεται πλέον σε ένα μέσο αναφοράς σε ευρωπαϊκή κλίμακα για τη διευκόλυνση της αντιμετώπισης αναλόγων ατυχημάτων, το μηχανισμό πολιτικής προστασίας. Η πείρα που αποκομίστηκε από τις πρόσφατες καταστροφές έδειξε ότι η απάντηση που έδωσε η Ευρώπη, σε συντονισμό με τους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς για θέματα θαλάσσιας ρύπανσης και με την στήριξη του EMSA, υπήρξε ταχεία και αποτελεσματική.

Τα ατυχήματα που προκάλεσαν θαλάσσια ρύπανση κατά το παρελθόν είχαν σοβαρό αντίκτυπο στο περιβάλλον. Η Ένωση καλείται να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να αποφευχθεί η επανάληψη κάθε ανάλογης καταστροφής : ως εκ τούτου οι προπαρασκευαστικές δράσεις είναι αναγκαίες περισσότερο παρά ποτέ. Παρά τη λήξη του κοινοτικού πλαισίου συνεργασίας, η Επιτροπή προτίθεται, από το 2007, να εξακολουθήσει και να προωθήσει περαιτέρω τη δράση της στον τομέα της καταπολέμησης της ρύπανσης που προκαλούν τα πλοία. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα θα διαδραματίζει ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στον τομέα αυτό. Χάρη σε αυτόν, η κοινοτική δράση από το 2007 και εφεξής θα καθίσταται ολοένα και αποτελεσματικότερη.

[1] Απόφαση αριθ. 2850/2000/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ης Δεκεμβρίου 2000 για τη θέσπιση κοινοτικού πλαισίου συνεργασίας στον τομέα της εκούσιας ή ακούσιας θαλάσσιας ρύπανσης.

[2] Απόφαση 2001/792/ΕΚ, Ευρατόμ, του Συμβουλίου περί κοινοτικού μηχανισμού για τη διευκόλυνση της ενισχυμένης συνεργασίας στις επεμβάσεις βοήθειας της πολιτικής προστασίας.

[3] Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1406/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Ιουνίου 2002 σχετικά με τη σύσταση Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια στη Θάλασσα.

[4] Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1406/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Ιουνίου 2002 σχετικά με τη σύσταση Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια στη Θάλασσα.

[5] Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 724/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 31ης Μαρτίου 2004 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1406/2002 σχετικά με τη σύσταση Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια στη Θάλασσα.

[6] Το πρόγραμμα δράσης εγκρίθηκε από το διοικητικό συμβούλιο του οργανισμού κατά την 9η συνεδρία του που πραγματοποιήθηκε στη Λισαβόνα στις 21 και 22 Οκτωβρίου 2004 (http://www.emsa.eu.int).

[7] Θεματική στρατηγική για την προστασία και διατήρηση του θαλασσίου περιβάλλοντος COM(2005) 504 της 24.10.2005.

[8] Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την πολυετή συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια στη Θάλασσα στον τομέα της καταπολέμησης της ρύπανσης που προκαλούν τα πλοία και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1406/2002.

[9] Η συγκεκριμένη πρόταση κανονισμού έχει ήδη εγκριθεί από το Συμβούλιο τον Ιούνιο 2006 και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το Σεπτέμβριο 2006).