30.12.2006   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 325/46

1.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή καλεί την Επιτροπή να ανακηρύξει ένα έτος ως Έτος των Εθελοντών και να δημοσιεύσει το συντομότερο δυνατό μια Λευκή Βίβλο για τον εθελοντισμό και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Έτσι μπορούν να αναδειχθούν οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δύο αυτών τομέων και να υπογραμμισθεί η εμβέλεια και η σημασία τους. Δεδομένου ότι η εθελοντική δραστηριότητα ασκείται σε μεγάλο μέρος σε τοπικό επίπεδο, αυτή η Λευκή Βίβλος θα πρέπει να χαράξει μια στρατηγική, χάρη στην οποία ο εθελοντισμός να μπορεί να ενθαρρύνει την ενεργό συμμετοχή των ευρωπαίων πολιτών στα κοινά, αλλά και να προωθήσει την αποδοχή της ευρωπαϊκής ταυτότητας.

1.2

Θα πρέπει, συνεπώς, να παροτρυνθούν οι κυβερνήσεις των κρατών μελών να χαράξουν μια εθνική πολιτική εθελοντισμού και να καταρτίσουν μια στρατηγική για την άμεση προώθηση και την αναγνώριση του εθελοντισμού. Η εθνική πολιτική για τον εθελοντισμό θα πρέπει επίσης να προβλέψει μία υποδομή για τον εθελοντισμό. Η ΕΕ θα μπορούσε να προτείνει ένα σχετικό πλαίσιο και να ενθαρρύνει την αποτελεσματικότερη ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών.

1.3

Όλα τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο να καθιερώνει το δικαίωμα στον εθελοντισμό, ανεξάρτητα από το νομικό ή κοινωνικό καθεστώς του ενδιαφερομένου. Ισότητα των ευκαιριών σημαίνει να μπορούν όλα τα άτομα να αναπτύσσουν εθελοντική δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία. Σε ορισμένα κράτη μέλη η νομοθεσία εξακολουθεί να θέτει εμπόδια στην ανάπτυξη του εθελοντισμού και, επομένως, δεν επιτρέπει την αντίστοιχη υποστήριξή του εκ μέρους του κοινωνικού συνόλου. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, η ανάπτυξη του εθελοντισμού παρεμποδίζεται και μέσω νομικών διατάξεων που απαγορεύουν ή περιορίζουν την απασχόληση. Οι περιορισμοί αυτοί πρέπει να μελετηθούν και ο εθελοντισμός να προωθηθεί μέσω ενός νομικού πλαισίου το οποίο να προβλέπει ρυθμίσεις σχετικά, π.χ., με την ασφάλιση των ενδιαφερομένων και την επιστροφή των εξόδων τους.

1.4

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την άποψη ότι όχι μόνο οι κυβερνήσεις, αλλά και άλλοι ενδιαφερόμενοι παράγοντες, όπως τα κοινοβούλια, οι περιφερειακές και τοπικές αρχές και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οφείλουν να αναγνωρίσουν τη σημασία του εθελοντισμού και να μεριμνήσουν ενεργά για την προώθησή του, διότι, κατ' αυτόν τον τρόπο, προβάλλεται καλύτερα ο ρόλος του εθελοντισμού και βελτιώνεται η κοινωνική του αναγνώριση.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή της Επιτροπής στον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζουν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην ανάπτυξη εθελοντικών δραστηριοτήτων.

1.5

Συγχρόνως, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, προκειμένου να προετοιμάζεται το έδαφος για την ανάπτυξη του εθελοντισμού, πρέπει να προβληθεί η σχέση μεταξύ σχολείου και κοινωνίας των πολιτών. Για το σκοπό αυτό, θα ήταν σκόπιμο να δίδεται, στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, μεγαλύτερη σημασία στην παιδαγωγική δραστηριότητα που στοχεύει στην ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης και τη συμμετοχή στην επίλυση ζητημάτων που αφορούν το κοινωνικό σύνολο. Θα μπορούσαν, λόγου χάρη, να προτείνονται σε νέους άνω των 15 ετών πρακτικές δραστηριότητες στο πλαίσιο ενός «κοινωνικού και περιβαλλοντικού έτους», ώστε να ενθαρρύνεται η συμμετοχή τους σε σημαντικές και χρήσιμες δραστηριότητες. Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις μη κυβερνητικές οργανώσεις, στο πλαίσιο των οποίων τα παιδιά ασκούν, για πρώτη φορά, εθελοντική δραστηριότητα.

1.6

Στο πλαίσιο των προσπαθειών που καταβάλλει για την αναγνώριση της άτυπης και της μη τυπικής μάθησης, μέσω, π.χ., του EUROPASS και της σύστασης σχετικά με τις βασικές ικανότητες για τη δια βίου μάθηση, η ΕΕ θα ήταν σκόπιμο να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην αναγνώριση των ικανοτήτων που αποκομίζονται μέσω του εθελοντισμού. Η καθιέρωση ενός EUROPASS-Νεολαία θα μπορούσε να συμβάλει στην αποτελεσματικότερη αναγνώριση του εθελοντισμού των νέων.

1.7

Η ΕΟΚΕ συνιστά να προβεί το σύνολο των κρατών μελών, αλλά και η ίδια η ΕΕ, στη χάραξη μιας πολιτικής για τον εθελοντισμό, η οποία να περιλαμβάνει μία στρατηγική και συγκεκριμένα προγράμματα για την προώθηση των σχετικών δραστηριοτήτων, καθώς και προτάσεις για την στοχοθετημένη παροχή βοήθειας, και να προβλέπει επίσης την ευαισθητοποίηση του κοινού, την ενθάρρυνση της ανάπτυξης εταιρικών σχέσεων μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των επιχειρήσεων και την προώθηση της γενικότερης αναγνώρισης των δραστηριοτήτων των εθελοντών. Η ΕΕ θα μπορούσε για το σκοπό αυτό να θεσπίσει ένα πλαίσιο, να προτείνει θέματα προς προβληματισμό και να ενθαρρύνει την ανταλλαγή των βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών.

1.8

Είναι αναγκαίο να διατίθενται σε ευρωπαϊκό επίπεδο αξιόπιστα και συγκρίσιμα στοιχεία σχετικά με την έκταση και τη σημασία, αλλά και την κοινωνική και οικονομική αξία του εθελοντισμού. Οι σχετικές έρευνες θα πρέπει να στηρίζονται σε έναν ενιαίο ορισμό των εθελοντικών δραστηριοτήτων και να περιλαμβάνουν και μία ανάλυση των αναγκών και των κινήτρων των εθελοντών, καθώς και των επιχειρημάτων που προβάλλουν όσοι δεν επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν σε αυτόν τον τομέα. Θα πρέπει να αναζητηθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο δυνατότητες χάρη στις οποίες θα μπορούσε να καταστεί απτή η συνεισφορά του εθελοντισμού στο εθνικό εισόδημα και ο αντίκτυπός του για την κοινωνία. Η Eurostat θα μπορούσε σε αυτή την περίπτωση να αναλάβει συντονιστικό και καθοδηγητικό ρόλο: οι στατιστικές υπηρεσίες όλων των κρατών μελών της ΕΕ θα πρέπει να διαθέτουν συναφή στοιχεία.

1.9

Η ΕΟΚΕ συνιστά να υποστηρίζεται ο εθελοντισμός σε μεγαλύτερο βαθμό από το σύστημα χρηματοδότησης, τις επιμέρους πολιτικές και τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απ' ό,τι μέχρι σήμερα. Για το σκοπό αυτό χρειάζεται να δημιουργηθεί μια πανευρωπαϊκή υποδομή για την προώθηση του εθελοντισμού. Μία από τις πηγές στήριξης της εθελοντικής δραστηριότητας στην ΕΕ είναι σήμερα η «Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία», στο πλαίσιο της οποίας 40.000 περίπου νέοι 18 έως 25 ετών έχουν διαμείνει από 6 έως 12 μήνες σε 31 ευρωπαϊκές χώρες ή χώρες εταίρους. Εξάλλου, οι υπηρεσίες που προσφέρουν άλλοι εθελοντές σε αναπτυσσόμενες χώρες χρηματοδοτούνται από πόρους που διατίθενται υπέρ της αναπτυξιακής βοήθειας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί αυτές τις πηγές χρηματοδότησης ανεπαρκείς και εύχεται η Ευρωπαϊκή Ένωση να υιοθετήσει μια πιο δραστήρια, συνεκτική και συνεπή προσέγγιση του εθελοντισμού, ξεκινώντας από την διασφάλιση της πρόσβασης όλων των ομάδων του πληθυσμού στα πανευρωπαϊκά προγράμματα εθελοντισμού αντί να περιορίζονται αποκλειστικά στις μακροπρόθεσμες εθελοντικές υπηρεσίες νέων.

1.10

Η ΕΟΚΕ θα επιδοκίμαζε επίσης την έκδοση σύστασης συγκεκριμένα για την εθελοντική δραστηριότητα των ηλικιωμένων, η οποία θα μπορούσε, π.χ., να περιλαμβάνει πιλοτικές δράσεις για τις εταιρικές σχέσεις και την ανταλλαγή εμπειριών, και η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει μία από τις πρώτες πρωτοβουλίες που θα προωθηθούν.

1.11

Επιπλέον, οι εθελοντικές δραστηριότητες που ασκούνται στο πλαίσιο ευρωπαϊκών σχεδίων θα πρέπει να αναγνωρίζονται ως ένας τύπος συγχρηματοδότησης. Εξάλλου, τα έντυπα των αιτήσεων για ευρωπαϊκά σχέδια πρέπει γενικώς να απλουστευτούν και να περιοριστεί ο γραφειοκρατικός χαρακτήρας τους, ούτως ώστε οι εθελοντικές οργανώσεις να μπορούν να συμμετέχουν σε προσκλήσεις υποβολής ευρωπαϊκών σχεδίων.

1.12

Είναι, επίσης, αναγκαίο να ενισχυθεί και να διευρυνθεί η διάδοση πληροφοριών. Πολύ συχνά οι πληροφορίες δεν φθάνουν έως τους ενδιαφερόμενους κύκλους. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να χρησιμοποιηθούν όλοι οι δυνατοί δίαυλοι πληροφόρησης· θα μπορούσε, για παράδειγμα, να δημιουργηθεί ένας δικτυακός τόπος με συναφείς πληροφορίες, ο οποίος να είναι προσβάσιμος με ένα μόνο κλικ από οποιονδήποτε υφιστάμενο δικτυακό τόπο που αφορά τον εθελοντισμό. Στο πλαίσιο αυτό, τα ευρωπαϊκά δίκτυα των εθελοντικών οργανώσεων αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Διασφαλίζουν την ανταλλαγή εμπειριών και βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των οργανώσεων και ενημερώνουν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα σχετικά με τα αιτήματα και τις επιθυμίες των εθελοντών στη βάση. Τα δίκτυα αυτά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της προώθησης του εθελοντισμού και πρέπει, συνεπώς, να ενισχυθούν με στοχοθετημένο τρόπο.

1.13

Η ΕΕ μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην προώθηση του εθελοντισμού και στην αναγνώρισή του από την κοινωνία, στηρίζοντας την απόφαση των Ηνωμένων Εθνών να κηρυχθεί η 5η Δεκεμβρίου διεθνής ημέρα του εθελοντισμού, καθώς και μέσω του εορτασμού και της προβολής της εθελοντικής δραστηριότητας την ημέρα αυτή. Το Διεθνές Έτος Εθελοντισμού 2001 κατέδειξε πόσο σημαντικά είναι τα προγράμματα που έχουν αντίκτυπο στο κοινωνικό σύνολο και στηρίζονται από τις κρατικές αρχές. Εάν ανακηρυχθεί ένα ευρωπαϊκό έτος εθελοντισμού, όπως πρότεινε η ΕΟΚΕ, αυτό θα μπορούσε να συνεισφέρει στο να τιμηθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι αμέτρητοι εθελοντές που δραστηριοποιούνται σε τοπικό επίπεδο, να προωθηθεί περισσότερο ο εθελοντισμός και να νιώσουν όλοι οι εθελοντές ευρωπαίοι πολίτες.

1.14

Για να προαχθεί η αναγνώριση της σημασίας του εθελοντισμού για την ανάπτυξη των κρατών μελών, η ΕΟΚΕ συνιστά να θεσπισθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο ένας χάρτης στον οποίο θα καθορίζονται ο ρόλος, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των οργανώσεων του εθελοντισμού. Για να ενισχυθεί η οικονομική κατάσταση των οργανώσεων του εθελοντισμού στα κράτη μέλη, η ΕΟΚΕ συνιστά να προβλεφθεί στην κοινοτική νομοθεσία νομική βάση για την απαλλαγή των οργανώσεων αυτών από την καταβολή του φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ). Ο λόγος για τον οποίο προτείνεται ο καθορισμός του ρόλου, των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των οργανώσεων του εθελοντισμού σε έναν ευρωπαϊκό χάρτη είναι, πρώτα απ' όλα, για να χαραχθούν ενιαίες κατευθυντήριες γραμμές για τις οργανώσεις, στις οποίες θα μπορούσε να παραχωρηθεί ειδικό νομικό καθεστώς με ιδιαίτερα οικονομικά και άλλα δικαιώματα.

2.1

Η αξία του εθελοντισμού για την κοινωνία είναι ανεκτίμητη. Στην Ευρώπη, περισσότερα από εκατό εκατομμύρια εθελοντών αφιερώνουν μέρος του ελεύθερου χρόνου τους σε πολυάριθμες δραστηριότητες, προς όφελος τρίτων και του κοινωνικού συνόλου. Το έργο που επιτελείται από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πραγματοποιείται σε ορισμένες περιπτώσεις αποκλειστικά ή σε μεγάλο μέρος από εθελοντές και αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο από τις επιχειρήσεις, τους δημόσιους φορείς και κυρίως από τους ίδιους τους πολίτες (1).

2.2

Η ίδια η αξία του εθελοντισμού είναι γεγονός ότι υπερβαίνει ευρέως το πλαίσιο της προσφοράς υπηρεσιών και της ικανοποίησης κοινωνικών αναγκών. Τα κίνητρα που βρίσκονται στη βάση του εθελοντισμού, δηλαδή η εξυπηρέτηση από τον ενδιαφερόμενο με δική του πρωτοβουλία του γενικού συμφέροντος και η συμβολή στη διαμόρφωσή του, προωθούν αξίες όπως είναι η υπεράσπιση του κοινού οφέλους και η αλληλεγγύη, και λειτουργούν έτσι ως αντίβαρο στην απομόνωση και τον εγωισμό — φαινόμενα που εμφανίζονται όλο και συχνότερα στις σύγχρονες κοινωνίες.

2.3

Ο εθελοντισμός συνδέεται άρρηκτα με την ενεργό συμμετοχή του πολίτη στα κοινά, η οποία βρίσκεται στο κέντρο της δημοκρατίας, τόσο σε τοπικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι πολίτες συμμετέχουν στον κοινωνικό βίο όχι μόνο μέσω της συμμετοχής τους στα πολιτικά δρώμενα, αλλά και με την στοχευόμενη επίλυση προβλημάτων της κοινωνίας. Συμμετέχοντας στον κοινωνικό βίο, οι πολίτες μετατρέπουν σε πράξη τη βούληση για συγκεκριμένη δράση. Το άτομο εργάζεται για τους συνανθρώπους του είτε στον ελεύθερό του χρόνο είτε στο πλαίσιο μιας εθελοντικής υπηρεσίας και, κατ' αυτόν τον τρόπο, τίθεται, διατρέχοντας συχνά σοβαρούς οικονομικούς κινδύνους ή διακινδυνεύοντας ακόμη και την υγεία του, στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου. Ακριβώς αυτή η μορφή της ενεργού συμμετοχής του ευρωπαίου πολίτη στα κοινά δημιουργεί στις κοινωνίες μας την έντονη αίσθηση του ανήκειν των πολιτών σε αυτές. Συνεπώς, ο εθελοντισμός μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα καλύτερα παραδείγματα συμμετοχής και, επομένως, αποτελεί μία από τις βασικές συνισταμένες, αν όχι προϋπόθεση της ενεργού συμμετοχής των πολιτών στα κοινά.

2.4

Επιπλέον, ο εθελοντισμός συμβάλλει στην προσωπική εξέλιξη, αφενός, διαμορφώνοντας κοινωνική συνείδηση και, αφετέρου, αναπτύσσοντας βασικές ικανότητες και δεξιότητες και βελτιώνοντας έτσι τις προοπτικές των εθελοντών στην αγορά εργασίας και την ενεργό συμμετοχή τους στην κοινωνία. Ο εθελοντισμός με τις διάφορες μορφές του παρέχει την ευκαιρία για άτυπη μάθηση (2) και εξωσχολική μάθηση (3), οι οποίες, παράλληλα με την επίσημη μάθηση (4) διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πραγμάτωση της διά βίου μάθησης.

2.5

Ο εθελοντισμός συμβάλλει, επίσης, ουσιαστικά στο εθνικό προϊόν των οικονομιών μας. Αυτή η συμβολή πολύ συχνά αγνοείται από τις εθνικές στατιστικές, επειδή δεν βασίζεται πάντα στην ανταλλαγή αγαθών με νομισματική αξία και δεν υφίσταται ενιαία μέθοδος για τη μέτρηση της οικονομικής αξίας της. Αλλά όταν μετριέται, φαίνεται ότι η οικονομική αξία του εθελοντισμού και η συμβολή του στην οικονομία είναι σημαντικές (5). Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, η οικονομική αξία του εθελοντισμού υπολογίζεται σε 7,9 % του ΑΕγχΠ και εκτιμάται ότι το 38 % του συνολικού πληθυσμού συμμετέχει σε εθελοντικές δραστηριότητες. Στην Ιρλανδία και στη Γερμανία πάνω από το 33 % των πολιτών επιδίδεται σε κάποια μορφή εθελοντικής εργασίας, ενώ στην Πολωνία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 18 %.

2.6

Επιπροσθέτως, η διεθνική εθελοντική υπηρεσία σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο μπορεί να αυξήσει σημαντικά την αλληλεγγύη και την αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των λαών και να προωθήσει τον διαπολιτισμικό διάλογο. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να επεκτείνει την Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία, αυξάνοντας την προβολή και την αποτελεσματικότητά της.

2.7

Η αλληλεγγύη και ένα αίσθημα ευθύνης απέναντι στους συνανθρώπους, καθώς και η ανάγκη να αισθάνεται κανείς χρήσιμος, αποτελούν τα βασικά κίνητρα του εθελοντισμού. Ο εθελοντισμός δημιουργεί κοινωνικούς δεσμούς, συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή και προάγει την ποιότητα ζωής και την κοινωνική πρόοδο στην Ευρώπη. Αντανακλά, έτσι, τις αξίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως αυτές ορίζονται στο άρθρο 2 της Συνθήκης ΕΚ και στο άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, ο εθελοντισμός αποτελεί ουσιαστική μορφή έκφρασης της συμμετοχικής δημοκρατίας, η οποία αναγνωρίζεται από την Ευρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκη ως μία από τις συνιστώσες του δημοκρατικού βίου της ΕΕ. Ο εθελοντισμός και οι εθελοντές εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Γι' αυτό, ο εθελοντισμός θα πρέπει να χαίρει ανάλογης αναγνώρισης σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.

2.8

Η ΕΟΚΕ ασχολήθηκε ήδη με το θέμα του εθελοντισμού στην ενημερωτική έκθεση που υιοθέτησε το 2002 με θέμα «Τα ειδικά θεραπευτήρια — Ένα παράδειγμα εθελοντισμού στην Ευρώπη» (εισηγήτρια: η κα GRÄFIN ZU EULENBURG).

Ο εθελοντισμός έχει παρουσιαστεί και υπό άλλες οπτικές γωνίες στο πλαίσιο των εργασιών της ΕΟΚΕ, αλλά, μέχρι τώρα, δεν έχει καταρτιστεί γνωμοδότηση ειδικά για το θέμα αυτό (6).

2.9

Στους κόλπους της ΕΕ, επίσης, η συνεισφορά του εθελοντισμού στο κοινωνικό, πολιτιστικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο και οι εθελοντικές οργανώσεις συμμετέχουν πιο ενεργά στη διαδικασία λήψης των πολιτικών και άλλων αποφάσεων, σε τομείς όπως η διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση, η υγεία και η προστασία των καταναλωτών, η ανάπτυξη, το εμπόριο κ.ά. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει αυτές τις πρωτοβουλίες, αλλά εκτιμά ότι οι πρόοδοι που πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα απέχουν πολύ από το να είναι επαρκείς.

2.10

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι οι εθελοντικές δραστηριότητες των νέων θεωρούνται προτεραιότητα στο πλαίσιο της πολιτικής διαδικασίας που εγκαινίασε η Επιτροπή το 2001, όπως και στο πλαίσιο της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού. Παροτρύνει την Επιτροπή να αναπτύξει περαιτέρω τις εθελοντικές δραστηριότητες, με βάση την πρόοδο που έχει ήδη επιτευχθεί στον τομέα της νεολαίας και αντιμετωπίζοντας τις οριζόντιες πτυχές με βάση μία ολιστική προσέγγιση.

2.11

Ένα προηγούμενο σε διεθνή κλίμακα αποτέλεσε η ανακήρυξη του 2001 ως Διεθνούς Έτους των Εθελοντών εκ μέρους του ΟΗΕ. Αυτό το έτος έδωσε τη δυνατότητα στον εθελοντισμό να αποσπάσει την αυξημένη προσοχή της κοινής γνώμης και επέτρεψε να ενθαρρυνθούν εκ νέου οι πολίτες να δεσμευθούν στο πλαίσιο του εθελοντισμού και να καταδειχθεί ο δρόμος που πρέπει να ακολουθηθεί για την αναγνώριση, την υποστήριξη και την ενθάρρυνση του εθελοντισμού από τους αρμόδιους πολιτικούς φορείς. Με πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών εορτάζεται κάθε χρόνο, στις 5 Δεκεμβρίου, η επέτειος του Διεθνούς Έτους των Εθελοντών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει επίσης να επιστήσει την προσοχή των ευρωπαίων πολιτών σε αυτήν τη σημαντική εκδήλωση.

2.12

Συνολικά, η ΕΟΚΕ εκτιμά, ωστόσο, ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να δείξουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο θέμα του εθελοντισμού. Για το λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την αίτηση της κ. WALLSTROM προς την ΕΟΚΕ να καταρτίσει γνωμοδότηση για αυτό το μείζον θέμα.

3.1

Στην πράξη και στη θεωρία, η έννοια του εθελοντισμού συχνά ποικίλλει, καθώς είναι δύσκολο να συμπεριληφθούν σε έναν ορισμό οι ποικίλες πτυχές αυτής της έννοιας. Οι διάφοροι ορισμοί που ισχύουν στις χώρες της ΕΕ περιέχουν τρία κοινά απαραίτητα κριτήρια:

Οι απόψεις διίστανται σχετικά με το αν θα πρέπει να εμπίπτουν σε αυτόν τον ορισμό μόνον οι τακτικές δραστηριότητες, εάν η εκ του σύνεγγυς βοήθεια ή οι «τράπεζες χρόνου», που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβάνονται επίσης σε αυτόν ή εάν ο ορισμός θα πρέπει να αφορά μόνον την εθελοντική δραστηριότητα που αναπτύσσεται σε επίσημη και διαρθρωμένη μορφή. Εντούτοις, οι τρεις προαναφερόμενες βασικές προϋποθέσεις αποτελούν προαπαιτούμενο για να χαρακτηριστεί μια δραστηριότητα εθελοντική — είτε πρόκειται για εθελοντική εργασία προς όφελος της τοπικής κοινότητας είτε για διαρθρωμένη εθελοντική υπηρεσία. Γενικά, μπορούμε να πούμε ότι ένας ευρύς ορισμός είναι ο πλέον ενδεδειγμένος για να ληφθούν υπόψη οι διάφορες μορφές έκφρασης του εθελοντισμού.

3.2

Ο εθελοντισμός δεν έχει σκοπό την υποκατάσταση της αμειβόμενης εργασίας· είναι μάλιστα εξαιρετικά σημαντικό να μην μπορεί η αμειβόμενη εργασία να υποκατασταθεί από εθελοντική δραστηριότητα. Η ειδική αξία του εθελοντισμού συνίσταται στη συμβολή του στη διαμόρφωση του κοινωνικού συνόλου. Ο εθελοντισμός δεν αποτελεί απλή κοινωνική παροχή, ούτε προορίζεται να καλύψει θεμελιώδη δημόσια καθήκοντα. Η ουσιαστική προστιθέμενη αξία του εθελοντισμού συνίσταται:

3.3

Ο εθελοντισμός είναι μία ποικιλόμορφη δραστηριότητα και εξ αυτού προέρχεται η δυσκολία του καθορισμού της τυπολογίας του. Οι πλέον διαφορετικές κοινωνικές ομάδες αναλαμβάνουν εθελοντικές δραστηριότητες, αν και ο βαθμός ποικίλλει στα διάφορα κράτη μέλη: το ποσοστό των εθελοντών ανά τομέα και τα χαρακτηριστικά τους (ηλικία, καταγωγή, μορφωτικό επίπεδο κλπ.) ποικίλλουν, σε ορισμένες περιπτώσεις έντονα, από χώρα σε χώρα.

3.4

Παράλληλα με τις επίσημες δραστηριότητες που ασκούνται στο πλαίσιο ενός δεδομένου οργανισμού, υφίσταται και μία ανεπίσημη δέσμευση και δραστηριότητες που δεν προβάλλονται (αυτό συμβαίνει συχνά, για παράδειγμα, με την εθελοντική εργασία των μεταναστών).

3.4.1

Μεταξύ των διαφόρων μορφών εθελοντισμού περιλαμβάνονται ιδίως:

3.4.2

Είναι, επίσης, δυνατόν να ταξινομηθούν οι εθελοντικές δραστηριότητες ανά τομέα δράσης, όπως, για παράδειγμα, αθλητισμός, πολιτισμός, κοινωνικά θέματα, υγεία, εκπαίδευση, νεολαία, προστασία του περιβάλλοντος, πρόληψη των φυσικών καταστροφών, πολιτική, προστασία των καταναλωτών, αναπτυξιακή συνεργασία κλπ.

3.5

Οι εθελοντικές υπηρεσίες αντιπροσωπεύουν μία ιδιαίτερη μορφή εθελοντισμού: η διάρκειά τους καθορίζεται εκ των προτέρων και αυτές αποτελούν γενικά τη μόνη δραστηριότητα του εθελοντή, δηλαδή δεν προσφέρονται επιπρόσθετα σε άλλες δραστηριότητες, όπως είναι η κατάρτιση ή η απασχόληση, σε αντίθεση προς το μεγαλύτερο μέρος των εθελοντικών δραστηριοτήτων. Σε αντίθεση με τις εθελοντικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται συνεχώς στον ελεύθερο χρόνο του ενδιαφερομένου, η εθελοντική υπηρεσία βασίζεται σε γενικές γραμμές σε μια σειρά κανόνων και ευθυνών που ορίζονται από κοινού και που συχνά λαμβάνουν τη μορφή συμφωνίας μεταξύ των εταίρων ενός σχεδίου, συμπεριλαμβανομένου του εθελοντή. Διακρίνονται διάφορες μορφές εθελοντικών υπηρεσιών ανάλογα με τα παρακάτω κριτήρια:

Ως εθελοντική δραστηριότητα νοείται κάθε είδους εθελοντική συμμετοχή. Οι εθελοντικές δραστηριότητες χαρακτηρίζονται από τις ακόλουθες πτυχές: είναι ανοιχτές σε όλους, άμισθες, αναλαμβάνονται αυτοβούλως, έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα (πτυχή της ανεπίσημης μάθησης) και εξασφαλίζουν κοινωνική προστιθέμενη αξία.

Ως εθελοντική υπηρεσία νοείται μέρος των εθελοντικών δραστηριοτήτων και χαρακτηρίζεται από τις ακόλουθες πρόσθετες πτυχές: καθορισμένη περίοδος· σαφείς στόχοι, περιεχόμενο, καθήκοντα, δομή και πλαίσιο· κατάλληλη στήριξη, καθώς και νομική και κοινωνική προστασία.

Ως πολιτική υπηρεσία νοείται υπηρεσία εθελοντικού χαρακτήρα που διαχειρίζεται το κράτος — ή τρίτος φορέας εκ μέρους του κράτους — π.χ. στον κοινωνικό τομέα ή στον τομέα της πολιτικής προστασίας.

Η πολιτική θητεία αποτελεί εναλλακτική λύση της στρατιωτικής θητείας σε ορισμένες χώρες, αλλά δεν έχει εθελοντικό χαρακτήρα (7).

3.6

Ο εθελοντισμός (volontariat) διαφέρει από την εθελοντική εργασία (bénévolat): όταν παρέχεται εθελοντική εργασία (travail volontaire), όπως αυτή ορίζεται από τον ΟΗΕ και τη ΔΟΕ, για λογαριασμό μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, προβλέπεται αμοιβή συχνά χαμηλότερη από αυτήν που ισχύει στην αγορά, ενώ όταν πρόκειται για καθαρά αφιλοκερδή εθελοντισμό (bénévolat) δεν προβλέπεται αμοιβή, ακόμη και εάν ο παρέχων τις σχετικές υπηρεσίες αποζημιωθεί για τα έξοδα που προέκυψαν στο πλαίσιο της αποστολής που εξετέλεσε. Για να μπορέσει να αποσαφηνιστεί το νομικό καθεστώς των δραστηριοτήτων αυτών πρέπει να ληφθούν υπόψη τα δεδομένα αυτά ώστε να βελτιωθεί η θέση των ενδιαφερόμενων, καθώς και η θέση των ασκούμενων που έχουν τεθεί στη διάθεση των ΜΚΟ, στο πλαίσιο των υποχρεώσεων που συνεπάγονται οι σπουδές τους.

Η εθελοντική εργασία, όπως ορίζεται από τη ΔΟΕ και τις υπηρεσίες του ΟΗΕ, είναι η εργασία που πραγματοποιείται στο πλαίσιο μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, δηλαδή εθελοντικών οργανώσεων ή μη κυβερνητικών οργανώσεων ανθρωπιστικού χαρακτήρα ή μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, από εργαζόμενους που αποκαλούνται εθελοντές και που συνήθως λαμβάνουν μισθό. Πρόκειται για μισθωτούς και ο εθελοντικός χαρακτήρας της εργασίας τους καθορίζεται από το ό,τι ο μισθός τους είναι συχνά μικρότερος από τους ισχύοντες στην αγορά εργασίας, γεγονός που προσδιορίζει και συνιστά το εθελοντικό μερίδιο και χαρακτήρα. Για παράδειγμα, ένας υπεύθυνος διαχειριστικής υποστήριξης μιας ανθρωπιστικής οργάνωσης άμεσης βοήθειας ή ένας νομικός μιας ένωσης για την προστασία των δικαιωμάτων των προσφύγων, είναι μισθωτοί αλλά ο μισθός τους είναι διαφορετικός και μικρότερος από εκείνον που θα μπορούσαν να κερδίσουν στην αγορά εργασίας (π.χ. σε μεταφορική επιχείρηση ή σε δικηγορικό γραφείο).

Το παράδειγμα της ευρωπαϊκής εθελοντικής υπηρεσίας (ΕΕΥ), το οποίο αναφέρεται συχνά και υπογραμμίζεται ότι πρέπει να επεκταθεί και να αξιοποιηθεί, αποτελεί στην πράξη μια υπηρεσία που θέτει τους νέους στη διάθεση ενώσεων ή ΜΚΟ με αντίβαρο την χορήγηση αποζημίωσης και κάλυψης των δαπανών (στέγαση, σίτιση) καθώς και αποζημίωση αντίστοιχη με εκείνη της πρακτικής άσκησης. Με τον τρόπο αυτό, οι νέοι τίθενται στη διάθεση των ενώσεων και ΜΚΟ, στο πλαίσιο των σπουδών τους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (υποχρεωτική πρακτική άσκηση στο εξωτερικό σε όλες τις σπουδές που περιλαμβάνουν διεθνή ή ευρωπαϊκή διάσταση).

Η συμμετοχή των νέων σε ανθρωπιστικά σχέδια ή σχέδια κοινής ωφέλειας με την καταβολή αποζημίωσης κατ' αποκοπή, είναι προς το αμοιβαίο συμφέρον. Εάν επιδιώκεται η διασαφήνιση του νομικού καθεστώτος της χορηγούμενης αποζημίωσης, δεν πρέπει ωστόσο να συγχέονται η αφιλοκερδής και η εθελοντική εργασία.

3.7

Η αμειβόμενη εθελοντική εργασία υπό την έννοια των ορισμών της ΔΟΕ και του ΟΗΕ, όπως, π.χ., η δραστηριότητα των «Γιατρών χωρίς σύνορα», δεν εντάσσεται στο πλαίσιο της παρούσας γνωμοδότησης.

3.8

Τα τελευταία χρόνια, ο εθελοντισμός γνώρισε νέα διαφοροποίηση όσον αφορά τις μορφές δραστηριότητας και τα κίνητρα που την υποκινούν. Από την άποψη αυτή, οι νέες αξίες που ενέχει η δραστηριότητα αυτή και οι τρέχουσες εξελίξεις στην κοινωνία είναι καθοριστικής σημασίας. Μολονότι το ενδιαφέρον για τον εθελοντισμό και η ζήτηση για εθελοντικές δραστηριότητες διευρύνονται όλο και περισσότερο, οι χρηματοδοτικοί και δημοσιονομικοί πόροι, καθώς και η ανάπτυξη των αντίστοιχων υποδομών δεν συμβαδίζουν, ενώ η αναγνώριση του εθελοντισμού δεν αυξάνεται στον απαραίτητο βαθμό.

3.8.1

Για τους εθελοντές, η επωφελής χρησιμοποίηση του ελεύθερου χρόνου, η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, καθώς και η απόκτηση και η μετάδοση εμπειριών αποτελούν θελκτικά κίνητρα του εθελοντισμού. Η απόκτηση γνώσεων ή η αύξηση της αυτογνωσίας αποτελούν ολοένα περισσότερο τα κίνητρα που υποκινούν την άσκηση τέτοιου είδους δραστηριοτήτων, καθώς επιδιώκεται η αποτελεσματική ανταπόκριση στις προκλήσεις της κοινωνίας της γνώσης. Στην περίπτωση της εθελοντικής υπηρεσίας στο εξωτερικό, καθοριστικό ρόλο για την άσκηση εθελοντικής δραστηριότητας διαδραματίζουν επίσης η καλλιέργεια διαπολιτισμικών επαφών και η εκμάθηση μίας ξένης γλώσσας. Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης πιο συγκεκριμένα, επιτυγχάνεται με τον τρόπο αυτό η βελτίωση της αμοιβαίας κατανόησης των διαφόρων πολιτισμών. Τα διασυνοριακά σχέδια εθελοντισμού, όπως είναι οι υποτροφίες ανταλλαγών στις ευρωπεριφέρειες, είναι δυνατόν να αποδειχθούν αποφασιστικής σημασίας για την ανάπτυξη, ειδικότερα, της ευρωπαϊκής ιθαγένειας.

3.8.2

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τα κέντρα εθελοντισμού μπορούν να αποκτήσουν πιο εύκολα εθελοντές εάν συντονιστούν με τις νέες πραγματικότητες της κοινωνίας μας: για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στην εξέλιξη των πολιτιστικών ενδιαφερόντων των νέων, στη διάδοση του Διαδικτύου και τις δυνατότητες συμμετοχής σε εθελοντικές δραστηριότητες που διοργανώνονται στο Διαδίκτυο, στις νέες μορφές επικοινωνίας με τους νέους, για παράδειγμα, μέσω γραπτών μηνυμάτων κινητής τηλεφωνίας· στις προσφορές βραχυχρόνιας δέσμευσης που ευνοούν μία πρώτη πρόσβαση των νέων στις σχετικές δραστηριότητες· στον συνυπολογισμό των νέων τρόπων αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου και του χρόνου που διαθέτουν οι ενδιαφερόμενοι πολίτες· στον επιλεκτικό συνυπολογισμό νέων ομάδων-στόχων, όπως είναι οι μετανάστες, οι άνεργοι ή ακόμη οι συνταξιούχοι, οι οποίοι όλο και περισσότερο επιθυμούν να δεσμευθούν.

3.9

Συνοπτικά, μπορεί να λεχθεί ότι ο εθελοντισμός αποτελεί ένα οριζόντιο φαινόμενο το οποίο καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα τομέων της κοινωνίας, αλλά και το οποίο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι συναντάται λιγότερο μεταξύ των μειονεκτούντων ατόμων ή των κοινωνικά αποκλεισμένων.

4.1

Τα εξειδικευμένα έργα της διεθνούς βιβλιογραφίας αναλύουν το ρόλο του εθελοντισμού κυρίως όσον αφορά τη λειτουργία που επιτελεί στην κοινωνία ή την οικονομία. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η αξία του συνίσταται στη συμβολή του στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, παρότι ο αντίκτυπός του είναι γενικά δύσκολο να εκφρασθεί ποσοτικά: η κοινωνική δέσμευση, το αίσθημα του ανήκειν, η ταύτιση με την κοινωνία, η αλληλεγγύη, το αίσθημα ευθύνης απέναντι στην κοινωνία και η προώθηση της κοινωνικής συνοχής αποτελούν έννοιες που είναι δύσκολο να μετρηθούν άμεσα.

4.2

Όπως προκύπτει από τις έρευνες για την κοινωνία των πολιτών (για παράδειγμα, Putnam, 2000 (8)) το «κοινωνικό κεφάλαιο», στο οποίο οι δραστηριότητες του εθελοντισμού συμβάλλουν σημαντικά, συνιστά την κατάλληλη προσέγγιση για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος. Τα κοινωνικά δίκτυα, οι επαφές, οι αξίες και η συμπεριφορά των πολιτών, καθώς και η αμοιβαία εμπιστοσύνη είναι καθοριστικής σημασίας για την κοινωνική (και οικονομική) ανάπτυξη των περιφερειών. Όταν, σε έναν δεδομένο χώρο, ο αριθμός των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών ή των εθελοντικών ενώσεων είναι αυξημένος, αποδεικνύεται κατά γενικό κανόνα ότι είναι βελτιωμένοι και άλλοι οικονομικοί και κοινωνικοί δείκτες. Οι δραστηριότητες του εθελοντισμού αυξάνουν αισθητά το κοινωνικό κεφάλαιο μίας κοινωνίας, επειδή δημιουργούν δίκτυα και κοινωνικούς δεσμούς.

4.3

Συνεπώς, στους ποσοτικούς δείκτες που χρησιμοποιούνται γενικά για τον υπολογισμό του αναπτυξιακού επιπέδου μίας χώρας (τους βασικούς οικονομικούς δείκτες, όπως είναι η οικονομική ανάπτυξη και η δημοσιονομική ισορροπία), θα ήταν σκόπιμο να προστεθούν νέοι εναλλακτικοί δείκτες που να επιτρέπουν την εκτίμηση του κοινωνικού κεφαλαίου και της κοινωνικής συνοχής, καθώς και την ανάδειξη της συνεισφοράς των δραστηριοτήτων του εθελοντισμού. Θα ήταν σκόπιμο, επίσης, να εκφρασθεί ποσοτικά η οικονομική αξία αυτών των δραστηριοτήτων, όπως προτείνεται από τα Ηνωμένα Έθνη στο εγχειρίδιό τους για τους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς στο πλαίσιο του συστήματος των εθνικών λογαριασμών.

4.4

Αυτό, επίσης, θα συνέβαλε στην βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία προσδοκά την ανάδυση ενός παγκόσμιου συστήματος, το οποίο, πέραν της οικονομικής προόδου, θα προωθεί και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, την αλληλεγγύη και τη δημοκρατία. Θα ανταποκρινόταν επίσης και στους στόχους της στρατηγικής της Λισσαβώνας, η οποία, στο γενικό πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης, θεωρεί ότι ο οικονομικός, ο κοινωνικός και ο περιβαλλοντικός τομέας είναι αδιαχώριστοι και η οποία έχει ως στόχο την καλύτερη αξιοποίηση των μεταξύ τους συνεργιών. Σε αυτούς τους τρεις τομείς, οι συμμετέχοντες σε δραστηριότητες εθελοντισμού διαδραματίζουν έναν ουσιαστικό ρόλο, ο οποίος θα ήταν σκόπιμο να αξιολογηθεί — προώθηση της κοινωνικής συνοχής, δραστηριότητες στον τομέα του περιβάλλοντος και της επανένταξης των ανέργων (μακράς διαρκείας) στην αγορά εργασίας.

4.5

Το ευρωπαϊκό σύμφωνο για τη νεολαία, που υιοθετήθηκε από το εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 2005 και έχει ενταχθεί στην αναθεωρημένη στρατηγική της Λισσαβώνας, ενθαρρύνει τους νέους να ασκούν εθελοντικές δραστηριότητες (9).

4.6

Σύμφωνα με τις διεθνείς έρευνες και εμπειρίες, ο εθελοντισμός στους διάφορους τομείς μπορεί να ενθαρρυνθεί ακόμη πιο αποτελεσματικά και με έναν πιο στοχευόμενο τρόπο.

4.6.1

Για παράδειγμα, ήδη από την αρχή της κοινωνικοποίησης, της σχολικής φοίτησης και της ανατροφής των παιδιών, είναι δυνατόν να εργασθούμε προς αυτήν την κατεύθυνση, ώστε να γίνουν αργότερα ενεργά μέλη της κοινότητας. Ιδιαίτερο ρόλο, που αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση, διαδραματίζουν στη διαδικασία αυτή οργανώσεις οι οποίες εφαρμόζουν κοινωνικά προγράμματα και των οποίων η πλειονότητα των μελών είναι παιδιά και νέοι.

4.6.2

Ο εθελοντισμός μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο για την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων και της ανεργίας μακράς διαρκείας, καθώς και, γενικά, για την είσοδο των νέων στον ενεργό βίο.

Οι εθελοντές μπορούν να συσσωρεύσουν σημαντικές εμπειρίες και γνώσεις, οι οποίες είναι περιζήτητες στην αγορά εργασίας και να δημιουργήσουν ένα δίκτυο επαφών. Πέρα από τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται στον κοινωνικό τομέα και στον τομέα της υγείας, οι οποίοι θεωρούνται ως το παραδοσιακό πεδίο δράσης του εθελοντισμού, οι εθελοντές μπορούν να αποκτήσουν, στο πλαίσιο της δραστηριότητάς τους, καίριες ικανότητες και γνώσεις στον τομέα των δημοσίων σχέσεων, της επικοινωνίας, της έκφρασης, των κοινωνικών ικανοτήτων, της οργανωτικής διαχείρισης, της επαγγελματικής κατάρτισης κλπ.

Μπορούν να αποκτήσουν εμπειρίες σε διάφορα κοινωνικά καθήκοντα, να μάθουν να λαμβάνουν ορθές αποφάσεις, να επιλύουν προβλήματα, να αποκτούν μια εργασιακή νοοτροπία και να δοκιμάζουν το αίσθημα δικαίου και την ικανότητά τους να διευθύνουν. Η εθελοντική δραστηριότητα μπορεί να αντιπροσωπεύει σημαντικό μέρος του βιογραφικού σημειώματος και της σταδιοδρομίας των ατόμων αυτών. Επομένως, ο εθελοντισμός συνιστά σημαντικό μέσο μη τυπικής και άτυπης μάθησης, το οποίο συμπληρώνει την τυπική μάθηση, δηλαδή την εκπαίδευση και την κατάρτιση, ενώ μπορεί επίσης να συμβάλει και στη βελτίωση της απασχολησιμότητας, κυρίως των νέων.

4.6.3

Όσον αφορά την παράταση του ενεργού επαγγελματικού βίου, ο ρόλος του εθελοντισμού είναι διττός: αφενός, παρέχει τη δυνατότητα στους ηλικιωμένους πολίτες να συνεχίσουν να συμμετέχουν στον κοινωνικό βίο, να προσφέρουν στους συνανθρώπους τους την ευκαιρία να ωφεληθούν από την πείρα που έχουν αποκομίσει στη διάρκεια της ζωής τους και οι ίδιοι να αισθάνονται ακόμη χρήσιμοι. Αυτό είναι εξάλλου ευνοϊκό για την υγεία τους και την ποιότητα ζωής τους. Αφετέρου, ο εθελοντισμός μπορεί να διευκολύνει την κατανόηση μεταξύ των γενεών, επιτρέποντας στους νέους και τους ηλικιωμένους να εργάζονται από κοινού για την πραγματοποίηση ενός σχεδίου, να ανταλλάσσουν τις εμπειρίες τους και να αλληλοϋποστηρίζονται.

4.6.4

Ο εθελοντισμός μπορεί να προσφέρει σε διάφορες περιθωριοποιημένες ομάδες του πληθυσμού την ευκαιρία για επανένταξη και συμμετοχή. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, αφενός, οι εθελοντές δεσμεύονται να τις βοηθήσουν και, αφετέρου, οι ίδιοι οι εθελοντές βρίσκουν μέσω της δέσμευσής τους μία θέση στην κοινωνία. Η ενδυνάμωση που συντελείται μέσω του εθελοντισμού είναι ουσιαστικής σημασίας, ιδιαίτερα για τις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες πληθυσμού και για τους μετανάστες. Δυστυχώς, σε ορισμένα κράτη μέλη, αυτή η διαδικασία παρεμποδίζεται λόγω της ισχύουσας νομοθεσίας· υπάρχουν παραδείγματος χάρη κράτη μέλη, όπου οι μετανάστες δεν μπορούν να αναλαμβάνουν εθελοντικές δραστηριότητες.

4.6.5

Θα πρέπει, επίσης, να αναφερθεί η σημασία των διαφόρων ομάδων αλληλοβοήθειας. Το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι άτομα που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα, στους πλέον ποικίλους τομείς, συναντώνται και αλληλοβοηθούνται ανταλλάσσοντας τις προσωπικές τους εμπειρίες.

4.6.6

Οι εργοδότες και οι επιχειρήσεις διαδραματίζουν, επίσης, ένα σημαντικό ρόλο στην προώθηση του εθελοντισμού. Αφενός, οι εργαζόμενοι σε αυτές αποκτούν, χάρη στις εθελοντικές δραστηριότητες που ασκούν εκτός επιχείρησης, κοινωνικές δεξιότητες, αναπτύσσοντας τη δημιουργικότητά τους και το ζήλο τους για εργασία, ενώ παράλληλα αισθάνονται περισσότερο συνδεδεμένοι με την επιχείρηση. Αφετέρου, οι επιχειρήσεις συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο την κοινωνική ευθύνη τους: οι εταιρικές σχέσεις αμοιβαίας ωφέλειας που συνάπτονται μεταξύ των εθελοντικών οργανώσεων, των τοπικών και εθνικών αρχών και των επιχειρήσεων συμβάλλουν στη συνένωση των δυνατοτήτων που είναι διαθέσιμες στους επιμέρους τόπους, καθώς και στη συνεργασία για το δημόσιο συμφέρον. Ο διάλογος μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, η αμοιβαία μάθηση καθώς και οι συλλογικές συμφωνίες μπορούν να συνεισφέρουν ώστε να ενισχυθεί η αναγνώριση και υποστήριξη του εθελοντισμού, ο οποίος αποτελεί μέρος της κοινωνικής ευθύνης.

4.6.7

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί για το γεγονός ότι, εξαιτίας της έλλειψης νομικού ορισμού και νομικής βάσης για τον εθελοντισμό που διαπιστώνεται σε αρκετά κράτη μέλη, οι οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα και οι αντίστοιχες δραστηριότητες συχνά αντιμετωπίζουν την απουσία δημόσιας αναγνώρισης. Αυτό έχει συχνά ως συνέπεια την ελλιπή γνώση αυτού του δυναμικού, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, στην περίπτωση της μη αναγνώρισης του εθελοντισμού στο πλαίσιο των μέτρων ενσωμάτωσης των νέων και των ανέργων και της ένταξης των μεταναστών. Εξάλλου, η κατάσταση των εθελοντών είναι προβληματική, κυρίως από φορολογική άποψη ή από την άποψη της κοινωνικής ασφάλειας και προστασίας. Πρέπει να επιμείνουμε να θεσπιστεί νομοθεσία, η οποία να διασαφηνίζει το νομικό καθεστώς των εθελοντών και να παραχωρεί σε όλους τους πολίτες το δικαίωμα να ασκούν εθελοντικές δραστηριότητες. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να καλύψουν τις ελλείψεις της εργατικής νομοθεσίας οι οποίες παρεμποδίζουν τη χρήση εθελοντών για την υλοποίηση σημαντικών έργων κοινής ωφέλειας, ιδιαίτερα στην περίπτωση καταστροφών. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, το κατά πόσον οι εθελοντές που είναι εργαζόμενοι θα μπορέσουν να έχουν διαθέσιμο ελεύθερο χρόνο εξαρτάται από την καλή θέληση του εργοδότη τους.

4.6.8

Η ΕΟΚΕ ζητεί την ακριβή διασαφήνιση των σχέσεων μεταξύ των διαφόρων παραγόντων που είναι το κράτος, ο εμπορικός τομέας και οι εθελοντικές οργανώσεις, καθώς και των καθηκόντων τους. Ο εθελοντισμός διαδραματίζει βεβαίως σημαντικό ρόλο στις κοινωνίες μας, αλλά δεν πρέπει να διασφαλίζει την κάλυψη των βασικών αναγκών στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών, ούτε να υποκαθιστά τη δημόσια παρέμβαση. Στόχο της πολιτικής δράσης θα πρέπει να αποτελεί η προώθηση του εθελοντισμού αυτού καθαυτού και όχι η εκμετάλλευσή του, γιατί κατ' αυτόν τον τρόπο κινδυνεύει να απολέσει τον λόγο ύπαρξης και την ιδιαίτερη αξία του, οι οποίες βασίζονται στην ελεύθερη επιλογή των ανθρώπων.

4.6.9

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η διάθεση της απαιτούμενης υποδομής στον εθελοντισμό αποτελεί καθήκον του κράτους. Διότι, μολονότι ο εθελοντισμός προσφέρεται δωρεάν, εντούτοις αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ανέξοδος. Επιπλέον, όπως καταδεικνύει η πείρα ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών, η ύπαρξη ειδικής υποδομής η οποία να στηρίζει τις εθελοντικές δραστηριότητες έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική ενίσχυση του εύρους και της ποιότητας του εθελοντισμού. Η βοήθεια και η υποστήριξη που προσφέρονται σε εθελοντικές οργανώσεις, καθώς και η παροχή κινήτρων, η κατάρτιση, η πλαισίωση, η συνοδεία και η ενδεχόμενη επιστροφή των εξόδων των εθελοντών βεβαίως κοστίζουν, αλλά το όφελος που προκύπτει από τη δράση τους υπερκαλύπτει αυτή την επένδυση. Αναφορικά με αυτό, το κράτος μπορεί, μέσω του στρατηγικού προγραμματισμού, της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης και του συντονισμού, να αναλάβει ενεργό ρόλο. Για την καλύτερη προβολή των εθελοντικών δραστηριοτήτων, το κράτος πρέπει να χρηματοδοτήσει την εκπόνηση μελετών και να θέσει ως βασική προτεραιότητα την ενσωμάτωση του πνεύματος του εθελοντισμού στην εκπαίδευση.

4.6.10

Εξάλλου, όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς (το κράτος, οι επιχειρήσεις και οι εθελοντικές οργανώσεις) πρέπει να συνενώσουν τις προσπάθειές τους για να ενθαρρύνουν και να προωθήσουν τον εθελοντισμό και να ενισχύσουν την κοινωνική αναγνώρισή του. Η αποτελεσματική εργασία σε δίκτυο εκ μέρους των εθελοντικών οργανώσεων με σκοπό την ανταλλαγή των βέλτιστων πρακτικών και τη συνένωση των δυνάμεών τους είναι το ίδιο απαραίτητη σε αυτό το πλαίσιο, όσο και η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων εμπλεκόμενων τομέων.

Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ Πολιτική για τη Νεολαία, εισηγήτρια: η κ. van TURNHOUT (ΕΕ αριθ. C 28 28.3.2006, σελ. 35-41)·

Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ Νεολαία σε δράση Πρόγραμμα 2007-2013, εισηγητής: ο κ. Rodriguez Garcia-Caro (ΕΕ αριθ. C 234, 22.9.2005, σελ. 46-51)

Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ H ευρωπαϊκή ιθαγένεια και τρόποι με τους οποίους θα μπορούσε να προβληθεί και να έχει αντίκρισμα στην πραγματικότητα, εισηγητής: ο κ. Vever (δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί στην ΕΕ)

Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ Πρόγραμμα δράσης για την ενεργό συμμετοχή του πολίτη στα κοινά, εισηγητής: ο κ. Le Scornet (ΕΕ αριθ. C 28 3.2.2006, σελ. 29-34).