ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ - Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη - Τρίτη ετήσια έκθεση {COM(2004) 203, 204, 205, 206}

Προοίμιο

Η ετήσια έκθεση σχετικά με τη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΔΣΣ) παρέχει αξιολόγηση της προόδου που πραγματοποίησαν στο πλαίσιο της εν λόγω διαδικασίας κατά το παρελθόν έτος η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και η Σερβία και Μαυροβούνιο καθώς και το Κοσσυφοπέδιο όπως ορίζεται στο ψήφισμα 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αποτελεί, συνεπώς, το βασικό δείκτη της ετοιμότητας των εν λόγω χωρών για ανάπτυξη στενότερων σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Στο πρώτο μέρος της ετήσιας έκθεσης παρουσιάζεται συνοπτικά η πρόοδος που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια του έτους από τις επιμέρους χώρες και εξετάζεται η ανάπτυξη της συνεργασίας στην περιοχή. Στην έκθεση επισυνάπτεται, επίσης, αξιολόγηση των εμπορικών μέτρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την περιοχή.

Το δεύτερο μέρος της ετήσιας έκθεσης περιλαμβάνει ένα σύνολο εγγράφων εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής για κάθε χώρα. Στα έγγραφα αυτά αξιολογείται η πολιτική και οικονομική κατάσταση, η εφαρμογή μεταρρυθμίσεων και συναφών μέτρων και περιλαμβάνονται συστάσεις που έχουν διατυπωθεί σε προηγούμενες εκθέσεις. Δεν συντάχθηκε κανένα έγγραφο για την Κροατία αυτό το έτος, επειδή η Επιτροπή θα δημοσιεύσει τη γνώμη της σχετικά με την αίτηση της Κροατίας για προσχώρηση στην ΕΕ. Η έκθεση σχετικά με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη επικεντρώνεται στην εξέταση της προόδου που σημειώθηκε σε σχέση με τις 16 προτεραιότητες για ανάληψη δράσης, που καθορίστηκαν στη μελέτη σκοπιμότητας της Επιτροπής για την έναρξη διαπραγματεύσεων σχετικά με τη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΣΣΣ), που δημοσιεύθηκε το Νοέμβριο 2003.

Στο τρίτο μέρος της έκθεσης περιλαμβάνεται η πρόταση της Επιτροπής για τις πρώτες ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις. Στις εταιρικές αυτές σχέσεις, καθορίζονται βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες προτεραιότητες που οφείλει να φέρει σε πέρας κάθε χώρα. Η ευρωπαϊκή εταιρική σχέση για την Κροατία θα παρουσιαστεί μαζί με τη γνώμη της Επιτροπής σχετικά με την αίτηση της εν λόγω χώρας για προσχώρηση.

Η ετήσια έκθεση και οι ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις καθοδηγούν από κοινού τις χώρες κατά τη μεταβατική περίοδο και τις βοηθούν να προσεγγίσουν περισσότερο την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για την εκπόνηση αυτών των εκθέσεων παρασχέθηκαν από τις αρχές των χωρών, τις αντιπροσωπείες της Επιτροπής σε κάθε πρωτεύουσα, τους διεθνείς οργανισμούς και αντιπρόσωπους στην περιοχή. Η έκθεση απεικονίζει τις εξελίξεις μέχρι τις 20 Φεβρουαρίου 2004. Κατά συνέπεια δεν είναι δυνατόν να αξιολογηθούν πλήρως σ'αυτή τα πρόσφατα γεγονότα στο Κοσσυφοπέδιο.

1. Το γενικό πλαίσιο

1.1. Μια ένωση που διευρύνεται

Την 1η Μαΐου 2004, η Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνει τα μέλη της από 15 σε 25 κράτη. Οι διαπραγματεύσεις έχουν προχωρήσει αρκετά με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, οι οποίες σκοπεύουν να προσχωρήσουν στην ΕΕ το 2007. Η Επιτροπή θα παρουσιάσει πριν από το τέλος του 2004 έκθεση σχετικά με την τήρηση από την Τουρκία των πολιτικών κριτηρίων της Κοπεγχάγης, μαζί με μια σύσταση σχετικά με ενδεχόμενη έναρξη των διαπραγματεύσεων για την προσχώρηση.

Για τις προσχωρούσες χώρες, η διαδικασία προσχώρησης λειτουργεί ως καταλύτης αλλαγών που επιταχύνει την εφαρμογή πολύπλοκων και δυσχερών πολιτικών, θεσμικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Η ολοκλήρωση της διαδικασίας αποτελεί σημαντικό επίτευγμα, που βασίστηκε σε σταθερή δέσμευση επί πολλά έτη με στόχο την προσχώρηση.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα διασφαλίσει ότι η διαδικασία διεύρυνσης δεν θα δημιουργήσει νέους φραγμούς και ότι η Ένωση θα εξακολουθήσει να επιδιώκει την ολοκλήρωση και την εξωστρέφεια. Η Επιτροπή προωθεί ένα νέο πλαίσιο σχέσεων με τους νέους γείτονές της στα ανατολικά και τα νότια οι οποίοι δεν διαθέτουν προς το παρόν προοπτική προσχώρησης στην ΕΕ, την ευρωπαϊκή πολιτική για τις γειτονικές σχέσεις [1]. Η ευρωπαϊκή πολιτική για τις γειτονικές σχέσεις δεν εφαρμόζεται στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων επειδή γι'αυτές υπάρχει προοπτική προσχώρησης.

[1] Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβουλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Ευρύτερη Ευρώπη - Γειτονικές σχέσεις: ένα νέο πλαίσιο σχέσεων με τους γείτονές μας στα ανατολικά και νότια σύνορά μας, COM(2003) 104 τελικό.

1.2. Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός των Δυτικών Βαλκανίων

Ως πιθανές υποψήφιες, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων διατηρούν την προοπτική απόκτησης της ιδιότητας του μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο μέλλον, στόχο που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Φέιρα, τον Ιούνιο 2000 και επιβεβαίωσε εκ νέου το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης τον Ιούνιο 2003. Η ΕΕ θα τηρήσει αυτή την υπόσχεση για κάθε χώρα που πληροί τα αναγκαία κριτήρια.

Οι ίδιες βασικές απαιτήσεις προσχώρησης ισχύουν για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων καθώς και για άλλες χώρες που επιθυμούν να προσχωρήσουν στην Ένωση, δηλαδή τα πολιτικά, οικονομικά και θεσμικά κριτήρια που ετέθησαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης το 1993 και καθορίζονται στα άρθρα 6 και 49 της συνθήκης ΕΕ. Οι χώρες οφείλουν επίσης να πληρούν τα ειδικά κριτήρια για τη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΔΣΣ) που καθορίζονται στα συμπεράσματα του Συμβουλίου Γενικών Υποθέσεων του Απριλίου 1997 και διευκρινίζονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής του Μαΐου 1999 για την έναρξη της ΔΣΣ [2]. Τα κριτήρια αυτά περιλαμβάνουν την πλήρη συνεργασία με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ΔΠΔΓ) [3], το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των μειονοτήτων, τη δημιουργία πραγματικών ευκαιριών επιστροφής των προσφύγων και των εκτοπισμένων στο εσωτερικό των χωρών και σαφή ανάληψη υποχρέωσης για περιφερειακή συνεργασία. Σημαντικές αρχές που καθιερώθηκαν στο πλαίσιο της παρούσας διαδικασίας διεύρυνσης εφαρμόζονται επίσης και στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων: κάθε χώρα κινείται προς την απόκτηση της ιδιότητας του μέλους βασιζόμενη στη δική της αξία και με τους δικούς της ρυθμούς.

[2] COM(1999) 235.

[3] Η συνεργασία με το ΔΠΔΓ αποτελεί νομική υποχρέωση σύμφωνα με την απόφαση 827 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών της 25ης Μαΐου 1999. Αποτελεί επίσης υποχρέωση σύμφωνα με τη γενική συμφωνία πλαίσιο για την ειρήνη («ειρηνευτική συμφωνία Ντέιτον/Παρισιού»).

Η εκπλήρωση των κριτηρίων της ΔΣΣ και των κριτηρίων προσχώρησης προϋποθέτει εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις, κυρίως την ανάπτυξη κατάλληλων θεσμικών ικανοτήτων. Η τήρηση των δεσμεύσεων και η απόκτηση της βασικής ικανότητας για διαπραγμάτευση, σύναψη και εφαρμογή Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης αποτελεί επίπονη διαδικασία, αλλά είναι αναγκαία εάν οι χώρες επιθυμούν να επιτύχουν στενότερες σχέσεις με την Ένωση.

Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να στηρίζει τις χώρες στις προσπάθειες τους να σημειώσουν πρόοδο κατά την επιδίωξη των συγκεκριμένων στόχων. Αυτό απέδειξε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης και η σύνοδος κορυφής μεταξύ της ΕΕ και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων τον Ιούνιο 2003. Στο πλαίσιο του «Θεματολογίου της Θεσσαλονίκης» προτάθηκε η προσθήκη στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης ορισμένων μέσων, που αποδείχθηκαν επιτυχή για την προενταξιακή διαδικασία. Το σημαντικότερο από τα νέα αυτά μέσα αποτελούν οι ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις. Η Επιτροπή υποβάλλει τώρα προς εξέταση από το Συμβούλιο την πρώτη δέσμη σχεδίων των ευρωπαϊκών εταιρικών σχέσεων.

1.3. Οι ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις

Με βάση τις αξιολογήσεις που περιέχονται στις ετήσιες εκθέσεις, οι ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις καθορίζουν βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες προτεραιότητες, με τις οποίες οφείλουν να ασχοληθούν οι χώρες. Η υλοποίηση των εν λόγω προτεραιοτήτων θα απαιτήσει ανάληψη δεσμεύσεων, πολιτική βούληση και διάθεση των κατάλληλων πόρων. Καθώς θα σημειώνεται πρόοδος, οι ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις θα κατευθύνονται όλο και περισσότερο προς την υιοθέτηση του κεκτημένου. Η επιτυχής ολοκλήρωση των προτεραιοτήτων της εταιρικής σχέσης θα εξασφαλίσει στις χώρες το θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο και τη διοικητική ικανότητα που απαιτούνται για τη διακυβέρνηση σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας με λειτουργική οικονομία της αγοράς. Θα επιταχύνει, επίσης, την προοδευτική πορεία της προς την προσχώρηση στην ΕΕ.

Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων ενθαρρύνονται έντονα να εγκρίνουν σχέδια και χρονοδιαγράμματα για την υλοποίηση των προτεραιοτήτων που καθορίζονται στις ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις. Οι εταιρικές σχέσεις καθώς και τα παρεπόμενα σχέδια δύνανται επίσης να κατευθύνουν τις χώρες κατά τη λήψη των δημοσιονομικών τους αποφάσεων. Η πρόοδος θα παρακολουθείται από την Επιτροπή και θα αξιολογείται στις ετήσιες εκθέσεις.

Οι προτεραιότητες της εταιρικής σχέσης θα αποτελούν επίσης τη βάση για τον προγραμματισμό της συνδρομής που παρέχεται στο πλαίσιο του προγράμματος CARDS. Η προετοιμασία για τη μελλοντική προσχώρηση στην ΕΕ θα απαιτήσει τη διάθεση σημαντικών πόρων. Λόγω των συγκρούσεων της τελευταίας δεκαετίας, η ανάπτυξη λειτουργικών οικονομιών της αγοράς στην περιοχή αυτή είναι περισσότερο πολύπλοκη και θα χρειαστεί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι η ανάλογη διαδικασία στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Η διαδικασία στα Δυτικά Βαλκάνια απέχει πολύ από την ολοκλήρωσή της. Η οικονομική και κοινωνική κατάσταση εξακολουθεί να είναι επισφαλής σε μεγάλα τμήματα της περιοχής. Το κόστος του οικονομικού, νομικού και διοικητικού εκσυγχρονισμού είναι σημαντικό και θα καλυφθεί εν μέρει από τις ίδιες τις χώρες, αλλά θα απαιτήσει και εξωτερική συνδρομή. Η ΕΕ και η διεθνής κοινότητα θα χρειαστεί να εξακολουθήσουν να παρέχουν σημαντική βοήθεια στην περιοχή.

Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης θα αντιμετωπίσει προκλήσεις στην περιοχή καθώς οι προτεραιότητες αλλάζουν γενικά συνεχώς από αυτές που χαρακτηρίζουν μια κατάσταση μετά τη σύγκρουση, ιδίως διαχείριση της κρίσης, ανασυγκρότηση και αποκατάσταση, σε προτεραιότητες που απασχολούν τις υποψήφιες χώρες στο πλαίσιο της προετοιμασίας τους για προσχώρηση στην ΕΕ - θεσμικές, δικαστικές, οικονομικές και νομοθετικές μεταρρυθμίσεις. Συνεπώς, η ΕΕ οφείλει να διασφαλίσει ότι η παρουσία της στην περιοχή αντανακλά την εξέλιξη των σχέσεών της με τις επιμέρους χώρες. Οι αντιπροσωπείες της Επιτροπής διαδραματίζουν όλο και μεγαλύτερο ρόλο όσον αφορά τη στήριξη της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας και τη διαχείριση της ροής της συνδρομής στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών εταιρικών σχέσεων. Σημαντική προτεραιότητα αποτελεί ο ορθός συντονισμός μεταξύ εκπροσώπων της ΕΕ στην περιοχή.

1.4. Περιφερειακές προτεραιότητες

Ορισμένα κοινά θέματα αποτελούν το περιεχόμενο των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών στην περιοχή.

Η περιφερειακή συνεργασία αποτελεί πρακτικό μέσο για την προώθηση της συμφιλίωσης και τη στήριξη της μεταρρύθμισης. Απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την αποκατάσταση σχέσεων καλής γειτονίας. Η συμφιλίωση εξάλλου των λαών της περιοχής απαιτεί την προσαγωγή στη δικαιοσύνη των ατόμων που κατηγορούνται για εγκλήματα πολέμου. Η συνεργασία των ενδιαφερομένων χωρών με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ΔΠΔΓ) παραμένει γενικά ανεπαρκής. Αν και υπήρξαν ορισμένες βελτιώσεις, οι εργασίες του δικαστηρίου εξακολουθούν να παρεμποδίζονται συστηματικά όπως υπογραμμίζεται από τον Γενικό Εισαγγελέα του ΔΠΔΓ [4].

[4] Έκθεση του Γενικού Εισαγγελέα του ΔΠΔΓ προς τον ΟΗΕ στις 9 Οκτωβρίου και υποβολή στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων και Εξωτερικών Σχέσεων στις 13 Οκτωβρίου 2003.

Η συνεχιζόμενη εξάπλωση του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς στην περιοχή καθυστερεί την πολιτική μεταρρύθμιση και την οικονομική ανάπτυξη και θέτει υπό αμφισβήτηση το κράτος δικαίου. Η πρόοδος στα θέματα αυτά και οι βελτιώσεις στη διαχείριση των συνόρων θα διευκόλυναν χωρίς αμφιβολία την κυκλοφορία των προσώπων και θα επηρέαζαν την προθυμία της Ένωσης να επανεξετάσει την κατάσταση. Έχουν αρχίσει προκαταρκτικές συζητήσεις για τα θέματα αυτά στο πλαίσιο της ΔΣΣ.

Ορισμένες χώρες διστάζουν ακόμη λόγω διαφωνιών σχετικά με την κατανομή εξουσίας μεταξύ των λαών, των κομμάτων, των εθνικών και περιφερειακών ή τοπικών φορέων διακυβέρνησης και λόγω των πολύπλοκων και διφορούμενων συνταγματικών ρυθμίσεων. Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προτεραιότητα στην ορθή λειτουργία της δημοκρατίας, στην προώθηση υγιούς πολιτικού κλίματος, στην ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, στο σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των μειονοτήτων και στις προσπάθειες για δημιουργία πολιτικού πολιτισμού που να πλησιάζει περισσότερο τα πρότυπα της ΕΕ.

Η σαφής δέσμευση για πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις θα επιτρέψει στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να εγκαταλείψουν το παρελθόν, να συμβιβάσουν τις διαφορές τους και να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη, ώστε να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών τους και στην επιδίωξη της προσχώρησής τους στην ΕΕ. Η αύξηση των προσπαθειών στο πλαίσιο της ΔΣΣ, σε συνδυασμό με την καθιέρωση των ευρωπαϊκών εταιρικών σχέσεων, την ενίσχυση της δημιουργίας θεσμών και τη συμμετοχή σε ορισμένες δομές της ΕΕ μπορεί, με συνεχή στήριξη εκ μέρους της ΕΕ, να συμβάλει στην επίτευξη των κοινών μας στόχων.

2. Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης και τα μέσα που διαθέτει

Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης ενισχύει την ανάπτυξη των χωρών και τις προετοιμασίες για τη μελλοντική προσχώρηση στην ΕΕ με συνδυασμό τριών κύριων μέσων: των Συμφωνιών Σταθεροποίησης και Σύνδεσης, αυτόνομων εμπορικών μέτρων και ουσιαστικής χρηματοδοτικής συνδρομής.

2.1. Σχέσεις με τις επιμέρους χώρες

Από τον Ιανουάριο 2003, διενεργήθηκαν εννέα κύκλοι διαπραγματεύσεων για τη σύναψη Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΣΣΣ) με την Αλβανία. Συζητήθηκαν όλα τα σημαντικά θέματα και η Αλβανία απαιτείται να επιταχύνει τις μεταρρυθμίσεις και να επιτύχει πολύ πιο συγκεκριμένα αποτελέσματα, ιδίως όσον αφορά την εφαρμογή της νομοθεσίας, εάν επιθυμεί να συνάψει και να εφαρμόσει ΣΣΣ εντός εύλογου διαστήματος.

Η Επιτροπή ενέκρινε μελέτη σκοπιμότητας για την εναρξη διαπραγματεύσεων για ΣΣΣ με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη στις 18 Νοεμβρίου 2003. [5] Η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αν και έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος, εξακολουθούν να παρατηρούνται διαρθρωτικές αδυναμίες και η εφαρμογή μιας ΣΣΣ θα αποτελούσε τεράστια πρόκληση. Η Επιτροπή καθόρισε 16 προτεραιότητες που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά το 2004 και θα αποφασίσει εάν θα διατυπώσει σύσταση για την έναρξη διαπραγματεύσεων, όταν η Βοσνία- Ερζεγοβίνη είναι σε θέση να αποδείξει ότι έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο όσον αφορά την επίτευξη αυτών των προτεραιοτήτων.

[5] COM(2003) 692 τελικό.

Η Κροατία υπέγραψε μια ΣΣΣ με την ΕΕ στις 29 Οκτωβρίου 2001, η οποία θα αρχίσει να ισχύει όταν συναφθεί και κυρωθεί από τα κράτη μέλη και τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Η Κροατία υπέβαλε την αίτησή της για προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση στις 20 Φεβρουαρίου 2003. Τον Απρίλιο 2003, το Συμβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή να υποβάλει τη γνώμη της για την αίτηση και τον Ιούλιο διαβιβάστηκαν στις κροατικές αρχές ορισμένα ερωτήματα στα οποία απάντησε η κροατική κυβέρνηση τον Οκτώβριο. Ακολούθησε ανταλλαγή ερωτημάτων και πληροφοριών μεταξύ της Επιτροπής και της κροατικής κυβέρνησης πριν από την ολοκλήρωση της γνώμης της Επιτροπής. Η Επιτροπή θα υποβάλει τη γνώμη της για την αίτηση προσχώρησης την άνοιξη 2004. Κατά συνέπεια, δεν πραγματοποιείται στο παρόν έγγραφο περαιτέρω αξιολόγηση για την πρόοδο της Κροατίας στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης.

Η ΣΣΣ με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας υπεγράφη στις 9 Απριλίου 2001. Κυρώθηκε από όλα τα κράτη μέλη και θα τεθεί σύντομα σε ισχύ. Η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας υπέβαλε αίτηση για προσχώρηση βάσει του άρθρου 49 της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις 22 Μαρτίου 2004. Η αίτηση θα εξεταστεί σύμφωνα με τους κανόνες που καθορίζονται στη συνθήκη.

Η Επιτροπή άρχισε την εκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας για την έναρξη διαπραγματεύσεων για ΣΣΣ με τη Σερβία και Μαυροβούνιο το φθινόπωρο του 2003, αφού η χώρα θέσπισε νέο συνταγματικό χάρτη και υπέβαλε πρόγραμμα δράσης για τη διαμόρφωση ενιαίας εμπορικής πολιτικής και τη δημιουργία ενιαίας αγοράς. Μετά τις βουλευτικές εκλογές στη Σερβία, η νέα κυβέρνηση θα χρειαστεί χρόνο για να εξετάσει τα εκκρεμή θέματα, στα οποία περιλαμβάνονται ιδίως οι πολιτικές προϋποθέσεις, τα συνταγματικά θέματα και το πρόγραμμα δράσης. Για το λόγο αυτό, αναβλήθηκε η μελέτη σκοπιμότητας. Καθιερώθηκε ενισχυμένος διαρκής διάλογος σε συνέχεια των εργασιών της προηγούμενης ειδικής συμβουλευτικής ομάδας, στο πλαίσιο του οποίου παρέχονται συμβουλές σχετικά με τομεακές μεταρρυθμίσεις. ο εν διάλογος θα επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στη συζήτηση θεμάτων τεχνολογίας και πολιτικής με την ΕΕ. Το Κοσσυφοπέδιο [6] επωφελείται από όλα τα στοιχεία της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης με εξαίρεση τη δυνατότητα συμβατικών σχέσεων με την ΕΕ. Για να διασφαλιστεί η συμβατότητα των μεταρρυθμίσεων στο Κοσσυφοπέδιο με το κεκτημένο, η Επιτροπή καθιέρωσε, σε συνεργασία με την UNMIK και τα προσωρινά όργανα αυτοδιοίκησης (ΠΟΑ) του Κοσσυφοπεδίου, μηχανισμό παρακολούθησης της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΜΠΣ), ο οποίος είναι ιδιαιτέρως σημαντικός για την παροχή συμβουλών σχετικά με τη διαμόρφωση πολιτικής και για την αξιολόγηση της προόδου. Η έκρηξη βίας το Μάρτιο 2004 αποτέλεσε σημαντική υποτροπή για το Κοσσυφοπέδιο. Τα γεγονότα επιβεβαιώνουν την ανάγκη για σταθερή προσήλωση του Κοσσυφοπεδίου στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Η ευρωπαϊκή εταιρική σχέση θα παράσχει κατευθύνσεις για τη μελλοντική πρόοδο, αλλά μπορεί να χρειαστεί η αναθεώρησή της μετά από εκτεταμένη αξιολόγηση των αιτίων και των συνεπειών των γεγονότων. Τα ΠΟΑ θα πρέπει να καταδικάσουν δημοσίως τη βία, να διασφαλίσουν ότι τέτοια γεγονότα δεν θα επαναληφθούν και να χορηγήσουν κεφάλαια από τον ενοποιημένο προϋπολογισμό για να καλύψουν το κόστος ανασυγκρότησης που συνεπάγονται τα γεγονότα αυτά. Οι υπεύθυνοι επιβάλλεται να προσαχθούν στη δικαιοσύνη.

[6] Το Κοσσυφοπέδιο διοικείται σύμφωνα με το ψήφισμα 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Ο πολιτικός διάλογος εντάθηκε μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών της περιοχής. Στο πλαίσιο του φόρουμ ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων, πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες συναντήσεις με τους υπουργούς που είναι αρμόδιοι για θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων το Νοέμβριο 2003 και με τους υπουργούς εξωτερικών το Δεκέμβριο 2003. Ο πολιτικός διάλογος επεκτάθηκε σε όλες τις χώρες της περιοχής.

Ως στενοί συνεργάτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων καλούνται τακτικά να ευθυγραμμιστούν με τις ενέργειες, τις δηλώσεις και τις κοινές θέσεις της ΕΕ για θέματα κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας. Η Επιτροπή παρακολουθεί τη συνέχεια που δίδεται στις εν λόγω κοινές πολιτικές θέσεις και διατυπώνει τα συμπεράσματά της στις ετήσιες εκθέσεις. Σ'αυτό το πλαίσιο, η Επιτροπή εκφράζει τη λύπη της διότι η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας υπέγραψαν διμερείς συμφωνίες περί ασυλιών με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες είναι αντίθετες προς τις «κατευθυντήριες αρχές της ΕΕ σχετικά με ρυθμίσεις μεταξύ κράτους που αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος του καταστατικού της Ρώμης για το ΔΠΔ και των Ηνωμένων Πολιτειών όσον αφορά τους όρους παράδοσης ατόμων στο δικαστήριο» [7]. Η ΕΕ είναι απόλυτα προσηλωμένη στην αποτελεσματική λειτουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) και είναι αποφασισμένη να διατηρήσει την ακεραιότητα του καταστατικού της Ρώμης όπως υπογραμμίστηκε στα συμπεράσματα του Συμβουλίου και στις κατευθυντήριες γραμμές που διατυπώθηκαν το Σεπτέμβριο 2002 και στην κοινή θέση της 16ης Ιουνίου 2003.

[7] Οι κατευθυντήριες γραμμές εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο στις 30 Σεπτεμβρίου 2002.

2.2. Τα εμπορικά μέτρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η καθιέρωση των εξαιρετικών εμπορικών μέτρων της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια το Σεπτέμβριο 2000 παρείχε στην περιοχή, για όλα σχεδόν τα εμπορεύματα, ομοιόμορφη, ευρεία και ελεύθερη πρόσβαση στην αγορά της Ένωσης.

Οι εξαγωγές των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ έχουν αυξηθεί σημαντικά από το τέλος της δεκαετίας του 1990. Αυτό οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων όπως η ανασυγκρότηση που ακολούθησε τις συγκρούσεις, η μετάβαση σε οικονομία της αγοράς και η θέσπιση εμπορικών μέτρων από την ΕΕ, τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της περιοχής. Οι συνέπειες των εμπορικών μέτρων για τις χώρες ποικίλλουν, ανάλογα με τη διάρθρωση των εξαγωγών τους και προηγούμενες εμπορικές ρυθμίσεις. Σ'αυτό το στάδιο, η Αλβανία και η Σερβία και Μαυροβούνιο φαίνεται ότι έχουν επωφεληθεί περισσότερο από τα εμπορικά μέτρα, που είχαν ως αποτέλεσμα την επιβολή χαμηλότερων δασμών στις μισές περίπου από τις εξαγωγές τους, ενώ για τις υπόλοιπες μισές ίσχυε ήδη πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ με απαλλαγή από δασμούς. Η μείωση των δασμών ήταν σημαντική για τα περισσότερα από τα εξαγόμενα προϊόντα. Στο πλαίσιο της παράλληλης ελευθέρωσης των εμπορικών συναλλαγών της ΕΕ προς άλλες τρίτες χώρες, τα εμπορικά μέτρα βοήθησαν τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να διατηρήσουν την προτιμησιακή τους θέση στην αγορά της ΕΕ.

Για να επωφεληθούν πλήρως από τα εμπορικά μέτρα της ΕΕ, οι χώρες αυτές οφείλουν να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους, να διαφοροποιήσουν την παραγωγή τους, να ευαισθητοποιήσουν τους οικονομικούς παράγοντες ως προς τις δυνατότητες που προσφέρουν τα εμπορικά μέτρα, να διευκολύνουν το διάλογο με τους επιχειρηματικούς εταίρους στην αγορά της ΕΕ και να αναβαθμίσουν τα θεσμικά όργανα που έχουν σχέση με το εμπόριο. Οφείλουν να εναρμονίσουν περισσότερο τα πρότυπά τους με αυτά της ΕΕ συμπεριλαμβανομένων των προτύπων στον κτηνιατρικό, στον υγειονομικό και το φυτοϋγειονομικό τομέα.

Από την εξέταση των μακροπρόθεσμων εξαγωγικών προοπτικών της περιοχής προς την ΕΕ συνάγεται η ύπαρξη σημαντικών ανεκμετάλλευτων δυνατοτήτων. Οι εξαγωγές από τις χώρες της περιοχής προς την ΕΕ θα μπορούσαν να είναι σημαντικά υψηλότερες από ό,τι σήμερα. Για να εκμεταλλευτούν αυτές τις δυνατότητες, οι χώρες οφείλουν να προσελκύσουν επαρκή αριθμό άμεσων ξένων επενδύσεων για να διευρύνουν την εξαγωγική τους βάση, να αυξήσουν την παραγωγική τους ικανότητα και παραγωγικότητα και να εξασφαλίσουν συμβατότητα με τα κοινοτικά πρότυπα. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επιδιώξουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, να εκσυγχρονίσουν τις διοικήσεις, ειδικότερα στο δικαστικό τομέα και να εξασφαλίσουν το κράτος δικαίου για την υλοποίηση αυτού του στόχου.

Εκτενέστερη αξιολόγηση των συνεπειών των εμπορικών μέτρων της ΕΕ επισυνάπτεται στην παρούσα έκθεση.

2.3. Κοινοτική συνδρομή

Η συνδρομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περιοχή παρέχεται κυρίως μέσω του προγράμματος CARDS [8]. Η ΕΕ χορήγησε 5 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου στο πρόγραμμα αυτό για την περίοδο 2000-2006. Ο κύριος στόχος της κοινοτικής συνδρομής αλλάζει σταδιακά προσανατολισμό από την αποκατάσταση των υποδομών και τη σταθεροποίηση της δημοκρατίας (συμπεριλαμβανομένων των ενισχύσεων στους πρόσφυγες) στη δημιουργία θεσμών και στα θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τη δημιουργία ικανοτήτων στον τομέα της δημόσιας διοίκησης, του δικαστικού συστήματος, της αστυνομίας, των συνοριακών υπηρεσιών, τη στήριξη και τη μεταρρύθμιση των μέσων μαζικής ενημέρωσης και τη συνδρομή στη σύνταξη νομοθεσίας. Οι προτεραιότητες αντικατοπτρίζουν την έμφαση που δίδεται στο πλαίσιο της ΔΣΣ στην ανάγκη ενίσχυσης των ικανοτήτων των χωρών για εφαρμογή μεταρρυθμίσεων. Οι συνέπειες της συνδρομής δεν περιορίζονται στον άμεσα ενδιαφερόμενο τομέα. Τα προγράμματα δημιουργίας αρμόδιων θεσμικών οργάνων και δικαστικών συστημάτων έχουν θετική επίδραση στην οικονομική ανάπτυξη και μεταρρύθμιση.

[8] Κοινοτική συνδρομή για ανασυγκρότηση, ανάπτυξη και σταθεροποίηση, κανονισμός 2666/2000 του Συμβουλίου, ΕΕ L 209/1.

Για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες ανασυγκρότησης και να σταθεροποιηθεί η περιοχή, οι εκταμιεύσεις από τον προϋπολογισμό του CARDS ήταν αναλογικά μεγαλύτερες κατά τα πρώτα έτη της περιόδου. Συμπληρωματικό ποσό 71 εκατομμυρίων ευρώ (που αντιστοιχεί σε αύξηση περίπου 13%) χορηγήθηκε στα Δυτικά Βαλκάνια από τον προϋπολογισμό του 2004 [9]. Η Επιτροπή ενέκρινε αναθεωρημένο χρηματοδοτικό πρόγραμμα για τα έτη 2005 και 2006, που προβλέπει ετήσια αύξηση ύψους 70 περίπου εκατομμυρίων ευρώ για τα Δυτικά Βαλκάνια [10]. H αύξηση θα επιτρέψει στο CARDS να συνεχίσει την κάλυψη αναγκών μέχρι το τέλος της τρέχουσας δημοσιονομικής περιόδου.

[9] Εξαιρουμένης της μακροοικονομικής συνδρομής και της συνεισφοράς των Δυτικών Βαλκανίων στο Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επαγγελματικής Κατάρτισης.

[10] Διεξάγονται εργασίες για την κατάρτιση πολυετών ενδεικτικών προγραμμάτων για τα έτη 2005 και 2006.

Εκτός από το πρόγραμμα CARDS, η ΕΚ ανέλαβε από το 1992 υποχρεώσεις ύψους 1 δισεκατομμυρίου ευρώ περίπου με τη μορφή μακροοικονομικής βοήθειας [11], από τα οποία τα 873 εκατομμύρια είχαν εκταμιευτεί μέχρι το τέλος του 2003. Προς το παρόν έχουν αναληφθεί δύο δράσεις. στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (60 εκατομμύρια ευρώ) και στη Σερβία και Μαυροβούνιο (200 εκατομμύρια ευρώ) [12]. Η ΕΚ ενέκρινε περαιτέρω πρόταση για μακροοικονομική βοήθεια για την Αλβανία (25 εκατομμύρια ευρώ) [13]. Η ΕΚ παρέχει επίσης σημαντική χρηματοδοτική στήριξη σε διεθνείς φορείς και προσωρινές διοικήσεις στην περιοχή, όπως οι OHR και UNMIK και, από το 2004, η υπηρεσία του ειδικού συντονιστή του συμφώνου σταθερότητας για την Νοτιοανατολική Ευρώπη.

[11] Η μακροοικονομική βοήθεια της ΕΚ αποτελεί μη στοχοθετημένη χρηματοδοτική στήριξη με τη μορφή μη επιστρεπτέων ενισχύσεων ή/και δανείων για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων αναγκών του ισοζυγίου πληρωμών και για τη στήριξη μεταρρυθμίσεων στο πλαίσιο προγραμμάτων αναπροσαρμογής από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).

[12] Λεπτομερής λογαριασμός για την εφαρμογή της μακροοικονομικής βοήθειας της ΕΚ σε τρίτες χώρες παρέχεται στην ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η έκθεση 2002 βρίσκεται στο δικτυακό τόπο Europa στη διεύθυνση: http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/external_relations/macrofinancial_en.htm.

[13] COM(2003) 834 τελικό.

Για να είναι επιλέξιμες για κοινοτική βοήθεια, οι χώρες οφείλουν να σέβονται τις αρχές της δημοκρατίας, το κράτος δικαίου, τα δικαιώματα του ανθρώπου και των μειονοτήτων και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Η κοινοτική βοήθεια υπόκειται επίσης στις προϋποθέσεις που καθόρισε το Συμβούλιο το 1997 [14]. Η Επιτροπή εξετάζει την τήρηση των εν λόγω προϋποθέσεων και θα υποβάλει κατά τον δέοντα τρόπο προτάσεις σχετικά με την επιλεξιμότητα για βοήθεια γενικά ή για συγκεκριμένα έργα.

[14] Κανονισμός (EΚ) αριθ. 2666/2000 του Συμβουλίου , της 5ης Δεκεμβρίου 2000, ΕΕ L 306/1.

Η Επιτροπή θα υποβάλει στο Συμβούλιο, πριν από τις 30 Ιουνίου 2004, δύο εκθέσεις που θα περιέχουν ανεξάρτητη και αξιόπιστη αξιολόγηση της εφαρμογής της κοινοτικής συνδρομής στην περιοχή και θα βοηθήσουν να σχεδιαστεί το μέλλον των προγραμμάτων κοινοτικής συνδρομής. Η πρώτη έκθεση αποτελεί αξιολόγηση της εφαρμογής της συνδρομής στο πλαίσιο του κανονισμού για το πρόγραμμα CARDS [15]. Η αξιολόγηση θα βασίζεται σε πέντε κριτήρια: καταλληλότητα, αντίκτυπο, αποδοτικότητα, αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα του προγράμματος συνδρομής. Θα πρέπει, επίσης, να αξιολογηθεί η συμπληρωματικότητα με τη συνδρομή που παρέχουν τα κράτη μέλη, η οικειοποίηση και η συμμετοχή σε τοπικό επίπεδο καθώς και η συνοχή με τις λοιπές πολιτικές της ΕΕ και με τις προτεραιότητες των κυβερνήσεων-εταίρων και, όπου χρειάζεται, να διατυπωθούν σχετικές συστάσεις Η Επιτροπή θα υποβάλει, επίσης, αξιολόγηση της εφαρμογής της συνδρομής στο πλαίσιο του κανονισμού σχετικά με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ανασυγκρότησης [16]. Η έκθεση αυτή θα αξιολογήσει την εφαρμογή από την εν λόγω υπηρεσία της κοινοτικής βοήθειας και θα διατυπώσει πρόταση για το μελλοντικό καθεστώς της υπηρεσίας.

[15] στο παρόν κείμενο.

[16] Κανονισμός (EΚ) αριθ. 2667/2000 του Συμβουλίου , της 5ης Δεκεμβρίου 2000, ΕΕ L 306/7.

Στην ανακοίνωση της Επιτροπής «Ευρύτερη Ευρώπη - Γειτονικές σχέσεις: ένα νέο πλαίσιο σχέσεων με τους γείτονές μας στα ανατολικά και νότια σύνορά μας» [17] αναφέρθηκε ότι η Επιτροπή θα εξετάσει το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός νέου μέσου στήριξης της διασυνοριακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Στην ανακοίνωση που ακολούθησε, «Ανοίγοντας το δρόμο για ένα Νέο Μέσο Γειτνίασης (ΝΜΓ) [18] που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο 2003, εξετάστηκαν οι δυνατότητες στον τομέα αυτό και καθορίστηκαν τέσσερις στόχοι για το εν λόγω μέσο: (1) προώθηση βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. (2) συνεργασία για την αντιμετώπιση των κοινών προκλήσεων σε τομείς όπως το περιβάλλον, η δημόσια υγεία, η πρόληψη και η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. (3) εξασφάλιση αποτελεσματικών και ασφαλών συνόρων. (4) προώθηση τοπικών δράσεων "με επίκεντρο τον άνθρωπο". Εν αναμονή της καθιέρωσης του ΝΜΓ, προγράμματα που απευθύνονται στις γειτονικές χώρες και προετοιμάζονται για το χρονικό διάστημα 2004-2006 θα παράσχουν το πλαίσιο για ενισχυμένο συντονισμό μεταξύ των υφιστάμενων χρηματοδοτικών μέσων, ιδίως των Interreg, Tacis, CARDS και των προγραμμάτων διασυνοριακής συνεργασίας Phare (ΔΣΣ). Το πρόγραμμα CARDS θα προσφέρει χρηματοδοτική συνεισφορά ύψους 45 εκατομμυρίων ευρώ για τα εν λόγω προγράμματα ως τμήμα της περιφερειακής του στρατηγικής κατά τα συγκεκριμένα τρία έτη.

[17] COM(2003) 104 τελικό.

[18] COM(2003) 393 τελικό.

Οι ανάγκες στα Δυτικά Βαλκάνια θα παραμείνουν σημαντικές στο μέλλον και δεν είναι δυνατόν να καλυφθούν στο σύνολό τους από το ισχύον επίπεδο βοήθειας στο πλαίσιο του προγράμματος CARDS. Οι χώρες αντιμετωπίζουν πολλά κοινά προβλήματα. Στα προβλήματα αυτά περιλαμβάνονται οι ανεπαρκείς υποδομές σε τομείς όπως η υγειονομική περίθαλψη, η παιδεία και η κοινωνική ασφάλιση. Η οικονομική ανάπτυξη καθυστερεί λόγω ενεργειακών ελλείψεων και ανεπαρκών μεταφορικών υποδομών. Τα κεφάλαια είναι περιορισμένα και η Επιτροπή οφείλει να επικεντρώσει την προσοχή της σε περιορισμένο αριθμό τομέων προτεραιότητας, όπου η βοήθεια μπορεί να έχει τα μεγαλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Θα χρειαστούν πρόσθετα κεφάλαια μεσοπρόθεσμα για να βοηθηθούν οι χώρες να αντιμετωπίσουν τις εναπομένουσες προκλήσεις και να προετοιμαστούν για τη μελλοντική προσχώρηση στην ΕΕ. Οι ανάγκες αυτές συμπεριλήφθηκαν στην πρόσφατη ανακοίνωση της Επιτροπής «Η οικοδόμηση του κοινού μας μέλλοντος - Προκλήσεις πολιτικής και δημοσιονομικά μέσα της διευρυμένης Ένωσης 2007-2013» [19].

[19] COM(2004) 101 τελικό.

2.4. Νέες μορφές στήριξης

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής «Τα Δυτικά Βαλκάνια και η ευρωπαϊκή ενοποίηση» [20] και «Το Θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια» [21], η Επιτροπή θέσπισε παράλληλα με τις ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις ορισμένα νέα μέσα τα οποία θα βοηθήσουν να ενισχυθεί η ικανότητα των χωρών να εφαρμόσουν τα μεταρρυθμιστικά τους προγράμματα.

[20] COM(2003) 285 τελικό.

[21] «Το Θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης για τα Δυτικά Βαλκάνια» εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων και Εξωτερικών Σχέσεων στις 16 Ιουνίου 2003 και επικυρώθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης στις 19-20 Ιουνίου 2003.

Ένα μέσο που αναπτύχθηκε αρχικά στο πλαίσιο των προσπαθειών της ΕΕ να βοηθήσει τις υποψήφιες χώρες να ενισχύσουν τη διοικητική τους ικανότητα ήταν η συνεργασία των διοικήσεων. Η συνεργασία αυτή προϋποθέτει την απόσπαση υπαλλήλων από τα κράτη μέλη σε αντίστοιχους φορείς στην περιοχή. εφαρμόστηκε μέχρι σήμερα στην Αλβανία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την Κροατία και προετοιμάζεται η εφαρμογή της στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και στη Σερβία και Μαυροβούνιο.

Ένα άλλο παράδειγμα επιτυχούς μεταφοράς εμπειρίας από τη διαδικασία διεύρυνσης στα Δυτικά Βαλκάνια αποτελεί η επέκταση το Δεκέμβριο 2003 στα Δυτικά Βαλκάνια των υπηρεσιών που παρέχει η TAIEX [22].

[22] Υπηρεσία ανταλλαγής πληροφοριών σε θέματα τεχνικής βοήθειας.

Η Επιτροπή άρχισε την εκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας για τη δημιουργία Περιφερειακής Σχολής Ανώτατης Εκπαίδευσης και Δημόσιας Διοίκησης και αναμένει τα συμπεράσματα της μελέτης προτού να διατυπώσει συγκεκριμένες προτάσεις.

Οι χώρες της περιοχής θα δύνανται να συμμετέχουν στις εργασίες επιλεγμένων κοινοτικών προγραμμάτων και οργανισμών, ανάλογα με τις ειδικές τους ανάγκες, ενδιαφέροντα και ικανότητες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε στις 3 Δεκεμβρίου 2003 ανακοίνωση [23] για τον καθορισμό τρόπων, μέσων και χρονοδιαγράμματος. Αυτό θα βοηθήσει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να κατανοήσουν καλύτερα τις πολιτικές και τις μεθόδους εργασίας της ΕΕ.

[23] COM(2003) 748 της 3.12.2003 «Προετοιμάζοντας τη συμμετοχή των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων σε κοινοτικά προγράμματα και οργανισμούς».

Η Επιτροπή πρότεινε να επιτραπεί στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να συμμετέχουν σε διαγωνισμούς στο πλαίσιο διαφόρων προενταξιακών προγραμμάτων (Phare, ISPA, SAPARD και προγραμμάτων για την Κύπρο, τη Μάλτα και την Τουρκία). Η δυνατότητα αυτή θα επιτρέψει στις εταιρείες της περιοχής να επιδιώξουν την ανάληψη συμβάσεων, να εξοικειωθούν με τις διαδικασίες διαγωνισμών, να επωφεληθούν από περισσότερες επιχειρηματικές ευκαιρίες και να δημιουργήσουν δεσμούς με οικονομικούς παράγοντες στις σχετικές χώρες.

Η εφαρμογή του θεματολογίου της Θεσσαλονίκης εξελίσσεται καλώς. Οι δεσμεύσεις της Θεσσαλονίκης αποτελούν, ωστόσο, κοινές αναλήψεις υποχρεώσεων και απαιτούν συγκεκριμένα μέτρα εκ μέρους των ίδιων των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων καθώς και της ΕΕ.

3. Πρόοδος των χωρών στο πλαίσιο της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης

3.1. Πολιτικές εξελίξεις

Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εξακολουθούν να σημειώνουν πρόοδο. Η κατάσταση της ασφάλειας σταθεροποιείται σε ολόκληρη την περιοχή. Η υποκινηθείσα, ωστόσο, από εθνοτικά αίτια έκρηξη βίας στο Κοσσυφοπέδιο το Μάρτιο 2004 αποτέλεσε σημαντική υποτροπή. Απαιτείται περαιτέρω αξιολόγηση των αιτίων και των συνεπειών αυτών των γεγονότων.

Στο σύνολο της περιοχής, πραγματοποιούνται μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση και σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της άμυνας. Η περιφερειακή συνεργασία αυξάνεται. Ωστόσο, η πρόοδος δεν είναι η ίδια για όλες τις χώρες. Σε ορισμένες χώρες, πολλές από τις συστάσεις της ετήσιας έκθεσης 2003 παραμένουν ανεφάρμοστες. Έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος σχετικά με την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς. Οι διοικητικές και δικαστικές μεταρρυθμίσεις ακολουθούν αργούς ρυθμούς, ενώ η εφαρμογή και επιβολή της νομοθεσίας παρουσιάζουν αδυναμίες.

Η Αλβανία εξακολουθεί να διαδραματίζει εποικοδομητικό ρόλο στην περιοχή και η οικονομία της παρέμεινε σταθερή. Το οργανωμένο έγκλημα και η διαφθορά, ωστόσο, είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένα και απειλούν τη σταθερότητα και τις μεταρρυθμίσεις. Η Αλβανία επιβάλλεται να αυξήσει τις προσπάθειές της σ'αυτόν τον τομέα. Χρειάζεται, επίσης, να ενισχύσει το δικαστικό τομέα και τη δημόσια διοίκηση και να διασφαλίσει τη διεξαγωγή ελεύθερων και δίκαιων εκλογών σε όλα τα επίπεδα. Η ικανότητα εφαρμογής αποτελεί θέμα που δημιουργεί ιδιαίτερες ανησυχίες. Η Αλβανία θα πρέπει επίσης να καταβάλει ιδιαίτερη προσοχή στην αντιμετώπιση των αιτημάτων των μειονοτήτων.

Η μελέτη σκοπιμότητας για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (ΒΕ) επιβεβαίωσε ότι έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος όσον αφορά τη σταθεροποίηση, αλλά και ότι η χώρα εξακολουθεί να παρουσιάζει σημαντικές διαρθρωτικές αδυναμίες. Η συνταγματική τάξη όπως ορίζεται στις συμφωνίες Ντέιτον/Παρισιού είναι πολύπλοκη, δαπανηρή και δεν διευκολύνει τις μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις στους τομείς της άμυνας και της φορολογίας καταδεικνύουν ότι είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί μεγαλύτερη και πολιτικά αποδεκτή αλλαγή. Μια από τις κύριες προκλήσεις για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη αποτελεί σήμερα η αντιμετώπιση των εναπομενουσών διαρθρωτικών αδυναμιών και η δημιουργία αυτάρκους κράτους ικανού να αναπτύξει στενότερες σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το γεγονός αυτό μπορεί να απαιτήσει ενίσχυση των εξουσιών και του δυναμικού της κεντρικής κυβέρνησης καθώς και την κατάλληλη κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ του κράτους και των φορέων. Ο Ανώτατος Εκπρόσωπος έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προώθηση των μεταρρυθμίσεων. Η κυβέρνηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης οφείλει να αναλάβει τώρα μεγαλύτερη άμεση ευθύνη για τη διαδικασία μεταρρυθμίσεων.

Η κατάσταση της ασφάλειας στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας σταθεροποιείται και το πολιτικό κλίμα βελτιώνεται. Η περίοδος που ακολούθησε τον τραγικό θάνατο του προέδρου Trajkovski χαρακτηρίστηκε από εθνική ενότητα και πολιτική ωριμότητα. Ο πρόεδρος Trajkovski διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη σύναψη και την εφαρμογή της συμφωνίας πλαισίου της Οχρίδας και κατέβαλε έντονες προσπάθειες για την προσχώρηση της χώρας του στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Επιτροπή εκφράζει τη βεβαιότητα, ότι η κυβέρνηση της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας θα συνεχίσει το έργο του. Κατά τη διάρκεια της περιόδου που καλύπτει η έκθεση, η εφαρμογή της συμφωνίας πλαισίου της Οχρίδας σημείωσε πρόοδο, αν και ορισμένες από τις πλέον ευαίσθητες νομοθετικές ρυθμίσεις δεν έχουν ακόμη εγκριθεί ή/και εφαρμοστεί. Η θέση σε εφαρμογή της Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης την 1η Απριλίου 2004 αναμένεται ότι θα επιταχύνει τις πλέον επείγουσες μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να εξασφαλιστούν σταθεροί θεσμοί λειτουργίας, το κράτος δικαίου και η οικονομική ανάπτυξη.

Η έγκριση του συνταγματικού χάρτη και του προγράμματος δράσης για την εσωτερική αγορά και το εμπόριο στη Σερβία και Μαυροβούνιο ήταν σπουδαία επιτεύγματα, αλλά δεν έχουν εφαρμοστεί πλήρως και το πρόγραμμα δράσης παραμένει ελλιπές. Στη Σερβία, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης που ακολούθησε τη δολοφονία του πρωθυπουργού Zoran Djindjic οδήγησε σε μεγαλύτερη δέσμευση για την καταπολέμηση των δικτύων του οργανωμένου εγκλήματος και των πολιτικών εξτρεμιστών. Κατά την εν λόγω περίοδο, ωστόσο, εθίγη ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. Οι βουλευτικές εκλογές στη Σερβία, το Δεκέμβριο 2003, οδήγησαν στη δημιουργία κυβερνητικού συναπισμού υπό την προεδρία του πρωθυπουργού Kostunica. Στο Κοσσυφοπέδιο, η ολοκλήρωση της μεταφοράς μη αποκλειστικών εξουσιών από την UNMIK στα προσωρινά όργανα αυτοδιοίκησης προετοίμασε το έδαφος για την έναρξη ενός νέου σταδίου στις σχέσεις μεταξύ των διεθνών και των τοπικών αρχών. Αυτό θα βασίζεται σε στενότερη συνεργασία για την από κοινού επίτευξη των στόχων που καθορίζονται στο έγγραφο «Προϋποθέσεις για το Κοσσυφοπέδιο» που υπέβαλε ο ειδικός αντιπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα, το Δεκέμβριο 2003, και στη συνέχεια εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η πρόοδος όσον αφορά την επίτευξη αυτών των προϋποθέσεων ήταν ακόμη μεγαλύτερη μετά τα γεγονότα του Μαρτίου 2004. Τα γεγονότα κατέδειξαν, επίσης, ότι η πρόοδος απαιτεί μεγαλύτερη δέσμευση των ηγετών του Κοσσυφοπεδίου για ένα σταθερό, ασφαλές, δημοκρατικό και πολυεθνοτικό Κοσσυφοπέδιο και για το πρόγραμμα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Απειλές, βία και καταστροφή περιουσίας που υποκινούνται από εθνοτικά αίτια δεν συμβιβάζονται με τις ευρωπαϊκές αξίες και πρότυπα. Η ΕΕ σκοπεύει να κρατήσει το Κοσσυφοπέδιο αυστηρά προσηλωμένο στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης και να διασφαλίσει ότι η πρόοδος με στόχο την εκπλήρωση των προϋποθέσεων του ΟΗΕ εξακολουθεί να συμβιβάζεται με τις σχετικές πολιτικές και αξίες της ΕΕ και να τις αντικατοπτρίζει.

Η διασφάλιση της πλήρους λειτουργίας των δημοκρατικών συστημάτων της κυβέρνησης παραμένει μια από τις κύριες προκλήσεις στην περιοχή. Κατά τη διάρκεια του έτους, διενεργήθηκαν εκλογές σε ορισμένες χώρες. Θεωρήθηκαν γενικά ελεύθερες και δίκαιες και διεξήχθησαν σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Οι δημοτικές αλβανικές εκλογές διενεργήθηκαν βάσει νέου εκλογικού νόμου, αλλά παρουσίασαν προβλήματα, ιδίως όσον αφορά την εγγραφή των ψηφοφόρων, τους εκλογικούς καταλόγους και τις καθυστερήσεις καθώς και τις παρεμβάσεις στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Η επανάληψη των προεδρικών εκλογών στη Σερβία το Νοέμβριο 2003 μετά από σειρά ανεπιτυχών προσπαθειών το 2002, απέτυχε επειδή το ποσοστό συμμετοχής ήταν μικρότερο από το απαιτούμενο.

Η λειτουργία των κυβερνητικών θεσμών σε ορισμένες χώρες εξακολουθεί να παρεμποδίζεται και μερικές φορές να παραλύει λόγω εσωτερικών πολιτικών συγκρούσεων. Η έλλειψη αποδοχής συνταγματικών ρυθμίσεων ή σχετικές διαφωνίες σε συνδυασμό με μια παραδοσιακή δυσπιστία μεταξύ πολιτικών αντιπάλων αποτελούν συχνά τη βάση του προβλήματος και επιβραδύνουν τη νομοθετική διαδικασία και την οικονομική ανάκαμψη. Επιβάλλεται να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη μεταξύ των υπεύθυνων για τις μεταρρυθμίσεις και μεταξύ των πολιτικών και των ψηφοφόρων τους σε ολόκληρη την περιοχή. Έχει σημειωθεί πρόοδος στη μεταρρύθμιση του στρατιωτικού μηχανισμού στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και στη Σερβία και Μαυροβούνιο.

Η λειτουργία των κοινοβουλίων έχει βελτιωθεί σε ορισμένες χώρες. Συζητώνται σημαντικά θέματα, έχουν βελτιωθεί οι μέθοδοι εργασίας και θεσπίζονται περισσότεροι νόμοι. Η ποιότητα του έργου ορισμένων κοινοβουλίων εξακολουθεί να επηρεάζεται αρνητικά από την έλλειψη κατάλληλα καταρτισμένης διοίκησης και τεχνικών πόρων. Στη Σερβία και Μαυροβούνιο, η λειτουργία των δημοκρατικών νομοθετικών σωμάτων χαρακτηρίστηκε από αστάθεια και έλλειψη συναίνεσης όσον αφορά την ανάγκη θέσπισης βασικών νόμων. Το κοινοβούλιο του κράτους ανέπτυξε εξαιρετικά περιορισμένη νομοθετική δραστηριότητα που οδήγησε σε καθυστέρηση της εφαρμογής του συνταγματικού χάρτη.

Η ύπαρξη κοινωνίας των πολιτών που μπορεί να εκφράσει τις ανάγκες, τις προτιμήσεις και τις ανησυχίες του λαού αποτελεί σημαντικό στοιχείο κάθε δημοκρατικής κοινωνίας. Η ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα περιορισμένη σε ορισμένες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, αν και η κατάσταση βελτιώνεται σταδιακά. Οι ΜΚΟ και άλλοι ανεξάρτητοι φορείς οφείλουν να βελτιώσουν τις ικανότητες προώθησης των προβλημάτων και την οικονομική τους βιωσιμότητα, που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη χρηματοδότηση από εξωτερικούς χορηγούς.

Πρέπει να αυξηθούν οι προσπάθειες για τη μεταρρύθμιση των εκπαιδευτικών συστημάτων και τη στήριξη των μη κυβερνητικών οργανώσεων των νέων, των οποίων η ενεργός συμμετοχή στην κοινωνία μπορεί να εξασφαλίσει μια ανοικτή και πολυφωνική δημοκρατία. Αξίζει να δίδεται συνεχώς προσοχή στο θέμα της εκπαίδευσης στις γλώσσες των μειονοτήτων.

Έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος στη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης. Γενικά, το διοικητικό δυναμικό παραμένει περιορισμένο σε ολόκληρη την περιοχή σε επίπεδο κράτους και τοπικών διοικήσεων. Η ικανότητα του δημοσίου να συντονίσει την πολιτική και να πραγματοποιήσει στρατηγικό σχεδιασμό περιορίζεται σε ορισμένες χώρες από την έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού και οικονομικών πόρων καθώς και σαφούς κατανομής των αρμοδιοτήτων. Ο πολιτικός παρεμβατισμός είναι ιδιαίτερα εξαπλωμένος. Οι χώρες οφείλουν να θεσπίσουν νομικό πλαίσιο και διαδικασίες που θα εξασφαλίζουν τον επαγγελματισμό και την ανεξαρτησία των δημοσίων υπαλλήλων. Το θέμα αυτό είναι υψίστης σημασίας δεδομένου ότι η δημόσια διοίκηση οφείλει να προετοιμάσει και να εφαρμόσει τη μεταρρυθμιστική διαδικασία.

Μια άλλη κοινή πρόκληση για τις χώρες αποτελεί η μεταρρύθμιση και η ενίσχυση των δικαστικών συστημάτων. Οι ελλείψεις που παρατηρήθηκαν στα δικαστικά συστήματα και αναφέρθηκαν στην έκθεση του παρελθόντος έτους εξακολουθούν να υφίστανται σε μεγάλο βαθμό. Στα δικαστήρια παρατηρείται σημαντική συσσώρευση εκκρεμών υποθέσεων. Στο σύνολο της περιοχής, η κατάρτιση δικαστικού προσωπικού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από συνεισφορές εξωτερικών χορηγών. Ινστιτούτα κατάρτισης δεν έχουν ακόμη εξελιχθεί σε μόνιμους φορείς με εμπεριστατωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα. Θα πρέπει να σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος όσον αφορά τη δημιουργία δυναμικού για εκδίκαση των εγκλημάτων πολέμου.

Οι επιδόσεις του δικαστικού συστήματος στην Αλβανία παραμένουν μικρές με αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά η δίωξη σοβαρών εγκλημάτων. Οι μισθοί των δικαστών και των εισαγγελέων είναι χαμηλοί, οι υποδομές φτωχές και η διαφθορά στο δικαστικό κύκλωμα εξαπλωμένη.

Το Φεβρουάριο 2002, εγκρίθηκε εμπεριστατωμένη στρατηγική για δικαστική μεταρρύθμιση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη. οι διαδικασίες διορισμού θα αναθεωρηθούν και θα μειωθεί ο αριθμός των δικαστηρίων και των δικαστών. Η δημιουργία Ανώτατου Κεντρικού Δικαστηρίου της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και Γενικής Εισαγγελίας αποτελεί σημαντική εξέλιξη. Ωστόσο, η δικαστική μεταρρύθμιση εξακολουθεί να παραμένει σημαντική πρόκληση για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη σε επίπεδο κράτους, οργανισμών και τοπικής αυτοδιοίκησης. Απαιτούνται ιδιαίτερες προσπάθειες για τη δημιουργία δικαστικού δυναμικού σε επίπεδο κράτους και για την εξασφάλιση κατάλληλης εκπροσώπησης όλων των πολιτών στο δικαστικό σώμα.

Δεν σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία του δικαστικού τομέα στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Η εκδίκαση αστικών υποθέσεων αναβάλλεται συχνά, η παράδοση κοινοποιήσεων κλήσεων και εντολών για εμφάνιση στα δικαστήρια είναι ανεπαρκής και σημειώνονται σημαντικές καθυστερήσεις στην εκτέλεση των αποφάσεων.

Στη Σερβία και Μαυροβούνιο η δικαστική εξουσία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει συσσώρευση εκκρεμών υποθέσεων, πολιτικό παρεμβατισμό και περιορισμένους πόρους. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη Σερβία είχε ως αποτέλεσμα πολιτικό παρεμβατισμό στο δικαστικό τομέα και θέσπιση νομοθεσίας με επείγουσες διαδικασίες που είχαν αρνητικές επιπτώσεις, οι οποίες διατηρήθηκαν και μετά την άρση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης το 2003.

Συνεχίστηκε η προσπάθεια για καταπολέμηση της διαφθοράς. Οι περισσότερες χώρες υιοθέτησαν στρατηγικές κατά της διαφθοράς και συγκρότησαν φορείς για την παρακολούθηση της εφαρμογής τους. Η προσπάθεια αυτή, ωστόσο, χαρακτηρίζεται συχνά από ασαφείς ή μη ρεαλιστικούς στόχους και ανεπαρκείς πόρους. Οι στρατηγικές δεν εφαρμόζονται αρκετά σθεναρά. Τα αποτελέσματα των μέτρων κατά της διαφθοράς υπήρξαν μέχρι σήμερα περιορισμένα και η διαφθορά εξακολουθεί να εξαπλώνεται στο σύνολο της περιοχής. Οι προσπάθειες επιβάλλεται να εντατικοποιηθούν για να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα. Θετική εξέλιξη αποτελεί το γεγονός ότι η Σερβία και Μαυροβούνιο προσχώρησαν στο φορέα συνεργασίας GRECO (Ομάδες κρατών κατά της διαφθοράς) τον Οκτώβριο 2003. Όλες οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων συμμετέχουν πλέον σ'αυτή τη διακυβερνητική συνεργασία κατά της διαφθοράς.

Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων μειονοτήτων διασφαλίζεται στα συντάγματα ή στη νομοθεσία σε όλες τις χώρες. Χρειάζεται να γίνουν βελτιώσεις με τη μορφή πρακτικής εφαρμογής. Απαιτείται η στήριξη φορέων που εγγυώνται το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η χορήγηση κατάλληλης χρηματοδότησης και ο σεβασμός και η εκτέλεση των αποφάσεων των εν λόγω φορέων. Σε ορισμένες χώρες, πρέπει να βελτιωθεί ο συντονισμός μεταξύ διαφορετικών επιπέδων διακυβέρνησης για τα συγκεκριμένα θέματα. Εξακολουθεί να ασκείται βία από μέλη των αστυνομικών δυνάμεων και οι συνθήκες στις φυλακές παραμένουν προβληματικές σε ορισμένες χώρες. Οι καταγγελίες για κατάχρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων επιβάλλεται να ερευνώνται και να αντιμετωπίζονται δεόντως. Η ισότητα των δύο φύλων δεν εξασφαλίζεται επαρκώς και η οικογενειακή βία εξακολουθεί να παραμένει πρόβλημα σε ορισμένες χώρες.

Σημαντικός αριθμός προσφύγων και εκτοπισμένων στο εσωτερικό των χωρών, επιστρέφουν στις εστίες τους. Πολλοί έχουν επίσης επιλέξει να μην επιστρέψουν, αλλά να εγκατασταθούν όπου βρίσκονται. Τα δικαιώματά τους, συμπεριλαμβανομένων και των δικαιωμάτων τους επί περιουσιακών στοιχείων στη χώρα καταγωγής τους, πρέπει να διαφυλαχθούν. Η επιστροφή των προσφύγων στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι εντυπωσιακή δεδομένου ότι περισσότεροι από ένα εκατομμύριο έχουν επιστρέψει από τη λήξη του πολέμου, αν και τελευταία ο ρυθμός επιστροφής επιβραδύνεται [24]. Κατά το τέλος του 2003, δόθηκε λύση σε περισσότερο από το 90% όλων των διεκδικήσεων περιουσιακών στοιχείων στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη που προέκυψαν από τον πόλεμο τη δεκαετία του 1990. Η κύρια πρόκληση σήμερα είναι η δημιουργία βιώσιμων οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών για τους επαναπατριζόμενους. Στο Κοσσυφοπέδιο, η ανεπαρκής ασφάλεια εξακολουθεί να αποτελεί εμπόδιο για την επιστροφή των προσφύγων. Η δυσχερής οικονομική κατάσταση και άλλοι κοινωνικοί λόγοι συνιστούν πρόσθετους παράγοντες που αποθαρρύνουν τους εκτοπισμένους να επιστρέψουν. Κατά το τέλος του 2003, ο αριθμός των εκτοπισμένων στη Σερβία και Μαυροβούνιο με καταγωγή το Κοσσυφοπέδιο ανερχόταν σε 225.000, σημειώνοντας μικρή μείωση σε σχέση με το 2002. Θα χρειαστεί επίσης να αναζητηθεί κατάλληλη στρατηγική που θα διασφαλίζει ότι τα άτομα που εκτοπίστηκαν από το Κοσσυφοπέδιο λόγω των πρόσφατων πράξεων βίας θα μπορέσουν να επιστρέψουν και να αποφύγουν κάθε περαιτέρω εκτοπισμό.

[24] Το 2003, καταγράφηκαν 44.868 επιστροφές στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη έναντι 102.000 επιστροφών το 2002 (UNHCR στο Σεράγεβο, καταγραφή επιστροφής των μειονοτήτων το 2003 στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη). 100.000 πρόσφυγες από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη εξακολουθούν να είναι εκτοπισμένοι στη Σερβία και Μαυροβούνιο και 4.000 περίπου στην Κροατία. Ο αριθμός των εκτοπισμένων στο εσωτερικό των χωρών ανήλθε σε 327.000 (UNHCR, «Estimate of refugees and displaced persons still seeking solutions in South-Eastern Europe", ενημερωμένο έγγραφο που απεικονίζει την κατάσταση την 1η Ιανουαρίου).

Η λειτουργία ελεύθερων, ανεξάρτητων, επαγγελματικών μέσων μαζικής ενημέρωσης αποτελεί σημαντικό στοιχείο για τις δημοκρατίες. Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων έχουν σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τη θέσπιση και, σε μικρότερη έκταση, την εφαρμογή της νομοθεσίας για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Απαιτείται περαιτέρω πρόοδος για τη μετατροπή των κρατικών ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών σε πραγματικούς δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς και για την εξασφάλιση ελεύθερης πρόσβασης στις πληροφορίες, ελευθερίας και ανεξαρτησίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης, πλήρους ανεξαρτησίας των ρυθμιστικών φορέων και διαφανούς και δίκαιης κατανομής και ρύθμισης των συχνοτήτων εκπομπών. Ο πολιτικός παρεμβατισμός στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μερικές φορές μέσω της άσκησης χρηματοδοτικής και φορολογικής πίεσης, εξακολουθεί να υπάρχει στις περισσότερες χώρες και η προστασία κατά της παράνομης δυσφήμισης είναι ανεπαρκής. Απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για να εξασφαλιστεί η οικονομική βιωσιμότητα των μέσων μαζικής ενημέρωσης μακροπρόθεσμα, ιδίως όσον αφορά τη διαφάνεια των χρηματοδοτικών πόρων και τους κανόνες ιδιοκτησίας και συγκέντρωσης μέσων μαζικής ενημέρωσης. Απαιτούνται ίσες ευκαιρίες για τους δημόσιους και τους ιδιωτικούς ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς, ώστε να εξασφαλίζεται η συνύπαρξη βιώσιμων δημόσιων και ιδιωτικών τομέων. Οι προσπάθειες επιβάλλεται, επίσης, να κατευθυνθούν προς την εδραίωση επαγγελματικών διαρθρώσεων, την καθιέρωση επαγγελματικών και δεοντολογικών προτύπων- με προώθηση της αυτορρύθμισης- και τη διασφάλιση της κατάλληλης συμμετοχής συναφών επαγγελματικών και άλλων φορέων στη λειτουργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Στον ραδιοτηλεοπτικό τομέα, οι χώρες θα πρέπει να επιδιώξουν την υιοθέτηση των προτύπων της ΕΕ που αφορούν μεταξύ άλλων τις ρυθμίσεις για τη διαφήμιση και τη χορηγία, την προστασία των ανηλίκων, την προώθηση ευρωπαϊκών έργων και το δικαίωμα απάντησης. Η Επιτροπή και άλλοι συναφείς ευρωπαϊκοί οργανισμοί ενισχύουν τη συνεργασία τους με τις δημόσιες αρχές και τους επαγγελματικούς τομείς των χωρών, ώστε να επιτύχουν την ευαισθητοποίησή τους για καλύτερες πρακτικές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον καθορισμό τρόπων για επιτάχυνση του ρυθμού των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων.

3.2. Οικονομική ανάπτυξη [25]

[25] Η αξιοπιστία των στατιστικών δεδομένων που προέρχονται από την περιοχή παραμένει γενικά περιορισμένη και τα στοιχεία πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή.

Η οικονομική ανάπτυξη στην περιοχή υπερέβη το 4% το 2003 για τέταρτο συνεχές έτος, αποδεικνύοντας την ικανότητα προσαρμογής των Δυτικών Βαλκανίων έναντι της βραδείας ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας γενικά και της ύφεσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση ειδικότερα. Οι περισσότερες χώρες επέδειξαν ελαφρώς υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Το επίπεδο του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) κατά κεφαλή φθάνει περιφερειακό μέσο όρο ύψους 2.400 ευρώ, κυμαινόμενο από 700 ευρώ περίπου στο Κοσσυφοπέδιο [26] έως 5.400 ευρώ στην Κροατία. Εάν εξαιρεθεί η Κροατία, ο μέσος όρος του κατά κεφαλή ΑΕΠ των λοιπών χωρών ανέρχεται σε 1.700 ευρώ. Τα επίπεδα εισοδήματος στα Δυτικά Βαλκάνια είναι γενικά πολύ χαμηλότερα από εκείνα των προσχωρουσών χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΧΚΑΕ), όπου το μέσο κατά κεφαλή ΑΕΠ ανέρχεται σε 6.000 ευρώ περίπου.

[26] Το κατά κεφαλή εισόδημα στο Κοσσυφοπέδιο αναθεωρήθηκε σημαντικά προς τα κάτω από το ΔΝΤ σε σχέση με το παρελθόν έτος.

Ο πληθωρισμός μειώθηκε σε περιφερειακό μέσο επίπεδο 3,5% λόγω κυρίως πολιτικών που βασίστηκαν στην πρόσδεση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του εθνικού νομίσματος και σε συνετή μακροοικονομική πολιτική και εξακολούθησε να βελτιώνεται στη Σερβία και Μαυροβούνιο. Τα δημόσια οικονομικά βελτιώθηκαν κατά το 2003. Το γενικό δημόσιο έλλειμμα (μη συμπεριλαμβανομένων των μη επιστρεπτέων ενισχύσεων) στα Δυτικά Βαλκάνια μειώθηκε στο 4% του ΑΕΠ, κυμαινόμενο από 1,5% του ΑΕΠ στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας έως 5,5% του ΑΕΠ στην Αλβανία.

Όλες οι χώρες σημείωσαν κάποια πρόοδο όσον αφορά τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αλλά ο συνολικός ρυθμός των μεταρρυθμίσεων εξακολουθεί να παραμένει μέτριος και εξακολουθούν να απαιτούνται σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Εξάλλου, ορισμένα επιτεύγματα είναι εύθραυστα και απαιτείται να εδραιωθούν. Η ιδιωτικοποίηση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων έχει προχωρήσει αρκετά στις περισσότερες χώρες και έχει σημειωθεί περαιτέρω σημαντική πρόοδος στη Σερβία και Μαυροβούνιο. Η ιδιωτικοποίηση, όμως, μεγάλων κρατικών ή συλλογικής ιδιοκτησίας επιχειρήσεων σημείωσε αργή εξέλιξη, με αξιοσημείωτη πρόοδο σε λίγες μόνο χώρες. Γενικά, στη Σερβία και Μαυροβούνιο ο ρυθμός των μεταρρυθμίσεων φαίνεται να έχει επιβραδυνθεί σε ορισμένους τομείς σε σχέση με τα δύο τελευταία έτη και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη οι μεταρρυθμίσεις προωθούνται σε μεγάλο βαθμό από το Γραφείο του Ύπατου Εκπροσώπου.

Η οικονομική αναδιάρθρωση μπορεί να συνδέεται με απώλειες θέσεων απασχόλησης, αλλά εάν η διαδικασία αυτή αναληφθεί με ικανοποιητική αποφασιστικότητα, οι νέες οικονομικές δραστηριότητες θα μπορέσουν να οδηγήσουν σε δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και σε μείωση της ανεργίας. Η ανεργία που έχει καταγραφεί είναι υψηλή σε όλες τις χώρες, ιδίως στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, το Κοσσυφοπέδιο και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Τα σταθερά υψηλά ποσοστά ανεργίας είναι δυνατό να προκαλέσουν κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις και να υπονομεύσουν την περαιτέρω οικονομική και πολιτική μεταρρύθμιση, επειδή η ανεργία πλήττει κυρίως τους νέους και τις μειονότητες.

Το 20-25% των πολιτών σε ορισμένες χώρες εκτιμάται ότι ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας [27] και το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας είναι πενταπλάσιο του μέσου όρου της ΕΕ στην Αλβανία και τριπλάσιο στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Σερβία και Μαυροβούνιο [28]. Τα βιοτικά επίπεδα είναι ιδιαιτέρως χαμηλά στις περιοχές της υπαίθρου και μεταξύ των μειονοτήτων, των εργατών περιορισμένης ειδίκευσης και των ανέργων.

[27] Τα όρια της φτώχειας ποικίλλουν ανάλογα με την εποχή και τον τόπο και κάθε χώρα χρησιμοποιεί όρια που είναι ανάλογα προς το επίπεδο της ανάπτυξής της, τα κοινωνικά της πρότυπα και τις αξίες όπως και το τι είναι αναγκαίο για την ικανοποίηση των βασικών αναγκών ποικίλλει ανάλογα με τις εποχές και τις κοινωνίες.

[28] Στατιστική Υπηρεσία Ηνωμένων Εθνών (2003). Το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας φθάνει περίπου τους 25 θανάτους ανά 1.000 παιδιά που γεννιούνται ζωντανά κατά το πρώτο έτος της ζωής τους στην Αλβανία, ενώ ο αριθμός αυτός για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Σερβία και Μαυροβούνιο βρίσκεται γύρω στο 15. Στην Κροατία ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί σε 8.

Οι οικονομίες των Δυτικών Βαλκανίων έχουν εκτεταμένους άτυπους τομείς όπως συμβαίνει με τις περισσότερες οικονομίες σε μεταβατικό στάδιο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, η παραοικονομία φθάνει συχνά εξαιρετικά υψηλά επίπεδα και μπορεί να αντιστοιχεί μέχρι και στο 50% του ΑΕΠ σε ορισμένες περιπτώσεις λόγω των πολυετών συγκρούσεων που συνέτειναν στην αύξηση και την επέκτασή της. Η σημαντική δραστηριότητα του άτυπου τομέα εμποδίζει την ανάδυση αποτελεσματικού δημόσιου τομέα, επειδή μειώνει τη βάση επιβολής του φόρου και παρακωλύει την αποτελεσματική στοχοθέτηση των κοινωνικών πολιτικών λόγω έλλειψης αξιόπιστων πληροφοριών.

Η διεθνής χρηματοδοτική συνδρομή με τη μορφή μη επιστρεπτέων ενισχύσεων και δανείων εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πηγή χρηματοδότησης του προϋπολογισμού. Το 2003, οι μη επιστρεπτέες ενισχύσεις αναμένεται ότι θα υπερβούν το 2% του ΑΕΠ στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και από το 4% του ΑΕΠ στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Στο Κοσσυφοπέδιο, το ποσοστό αυτό μπορεί να υπερβαίνει και το 40% του ΑΕΠ. Αν και αποτελούν ζωτικής σημασίας πηγή εισοδήματος για τις χώρες, τα εμβάσματα των μεταναστών από το εξωτερικό, τα οποία εκτιμάται ότι υπερέβαιναν το 2002 το 10% του ΑΕΠ στις περισσότερες χώρες (υπερέβησαν δηλαδή κατά πολύ τον όγκο των άμεσων ξένων επενδύσεων), δαπανώνται κυρίως για εισαγωγές και συνδέονται συχνά με σημαντικά εμπορικά ελλείμματα.

Η συνεχής απώλεια ανθρώπινου δυναμικού με τη μορφή μετανάστευσης άρχισε να σημειώνει μείωση σε σχέση με τα υψηλά επίπεδα των προηγουμένων ετών. Το 2003, τρεις χώρες εμφανίζονται μεταξύ των 40 πρώτων εθνικοτήτων που ζητούν άσυλο σε βιομηχανικές χώρες, έναντι τεσσάρων το 2002 δεδομένου ότι υπάρχει μείωση του αριθμού των αιτήσεων για παραχώρηση ασύλου από υπηκόους των εν λόγω χωρών [29]. Αν και είναι δύσκολο να ελεγχθούν οι λόγοι μεταβολής της κατάστασης, αυτή ενδέχεται να αντικατοπτρίζει αύξηση του αισθήματος σταθερότητας και των οικονομικών ευκαιριών στην περιοχή.

[29] UNHCR: Asylum levels and trends in industrialized countries, January to October 2003.

Η απελευθέρωση του εμπορίου αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της διαδικασίας προσχώρησης στην ΕΕ και της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Οι εμπορικές συναλλαγές στα Δυτικά Βαλκάνια αυξήθηκαν το 2002 με αύξηση των εισαγωγών (9%) που υπερβαίνει την αύξηση των εξαγωγών, οι οποίες σχεδόν ήταν ανύπαρκτες κατά τη διάρκεια του έτους. Η ΕΕ παραμένει ο κύριος εμπορικός εταίρος της περιοχής καλύπτοντας το 60% περίπου των συνολικών εμπορικών συναλλαγών (που κυμαίνονται από περίπου 45% για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη έως 80% για την Αλβανία), περισσότερο από το μισό των οποίων αναλογεί στην Ιταλία και τη Γερμανία. Τα Δυτικά Βαλκάνια παραμένουν μέτριος εμπορικός εταίρος της ΕΕ και απορρόφησαν λιγότερο από το 1% των συνολικών εμπορικών συναλλαγών της το 2002. Τα δέκα νέα κράτη μέλη της ΕΕ θα εφαρμόζουν την κοινή εμπορική πολιτική της ΕΕ, στην οποία περιλαμβάνονται τα εμπορικά μέτρα της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια, από την 1η Μαΐου 2004, προσφέροντας ως εκ τούτου περισσότερες ευκαιρίες για εξαγωγές στην ΕΕ με απαλλαγή από δασμούς.

Το συνολικό εμπορικό έλλειμμα παραμένει μεγάλο ανερχόμενο σε περισσότερο από 25% του ΑΕΠ στην περιοχή το 2003. Το έλλειμμα αυτό ποικίλλει από 17% περίπου του ΑΕΠ στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, σε περίπου 40% σχεδόν στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και σε 95% στο Κοσσυφοπέδιο. Ενώ αναμένεται πτώση των ελλειμμάτων τρεχουσών συναλλαγών σε περιφερειακό μέσο όρο 8% περίπου του ΑΕΠ το 2003, το επίπεδο εξωτερικού χρέους της περιοχής εκτιμάται ότι θα φθάσει το 55% περίπου του ΑΕΠ. Οι εξωτερικές ανισορροπίες χρήζουν προσεκτικής και συνεχούς παρακολούθησης.

Τα επίπεδα των άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) αυξήθηκαν σημαντικά το 2003 (40% το 2002) και έφθασαν το 5,4% του ΑΕΠ ή 130 ευρώ περίπου κατά κεφαλή, ιδίως λόγω διπλασιασμού σχεδόν των ροών στη Σερβία και Μαυροβούνιο που οφείλονται στη διαδικασία ιδιωτικοποίησης. Σε σωρευτική βάση κατά τα τελευταία έτη, οι ροές ΑΞΕ στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων είναι σημαντικά χαμηλότερες αν εκφραστούν κατά κεφαλή σε σχέση με τις ροές ΑΞΕ στις προσχωρούσες χώρες, αλλά μάλλον πανομοιότυπες αν εκφραστούν ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η γεωγραφική κατανομή των ροών ΑΞΕ είναι άνιση, ενώ στην Κροατία αντιστοιχούν περισσότερες από τις μισές. Οι ΑΞΕ αποτελούν σημαντική πηγή εσόδων σε ξένο συνάλλαγμα και διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων των τρεχουσών συναλλαγών. ο ρόλος αυτός έχει ιδιαίτερη σημασία για τις χώρες που διανύουν μεταβατικό στάδιο, όπου συχνά υπάρχει περιορισμένη δυνατότητα για εγχώριες αποταμιεύσεις και μεγάλα ελλείμματα των τρεχουσών συναλλαγών χρηματοδοτούν αύξηση της κατανάλωσης και των επενδύσεων.

Απαιτείται συνεχής προσπάθεια για την εγκαθίδρυση λειτουργικής οικονομίας της αγοράς και επιχειρηματικού περιβάλλοντος που θα προσελκύει ΑΞΕ. Ένα σταθερό, προβλέψιμο και ευνοϊκό νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο αποτελεί το κλειδί για σταθερούς υψηλούς συντελεστές ανάπτυξης μακροπρόθεσμα. Απαιτούνται πρόσθετες προσπάθειες σε ευρύ φάσμα τομέων στους οποίους περιλαμβάνονται το κράτος δικαίου, η δημιουργία και η εφαρμογή διαφανούς νομικού πλαισίου (συμπεριλαμβανομένης της μεταρρύθμισης του κτηματολογίου και της διευθέτησης θεμάτων σχετικών με την ιδιοκτησία), η μεταρρύθμιση των δημοσίων διοικήσεων και ο συνεχής αγώνας κατά της διαφθοράς. Οι χώρες οφείλουν, επίσης, να συνεχίσουν τις μεταρρυθμίσεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα για να βελτιώσουν τη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση και να θεσπίσουν ιδίως (στις περισσότερες χώρες) μέτρα για τη βελτίωση της μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Η συνεχής απελευθέρωση και ανάπτυξη του τομέα των τηλεπικοινωνιών έχει ιδιαίτερη σημασία για την οικονομική ανάπτυξη. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να ενθαρρύνουν την υιοθέτηση τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών και να καταβάλουν προσπάθειες για την προώθηση οικονομίας βασισμένης στη γνώση, που να στηρίζεται στο νέο ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες.

Η Επιτροπή έχει καθιερώσει οικονομικό διάλογο με την Αλβανία, την Κροατία και την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Οι πρώτοι διάλογοι με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σερβία και Μαυροβούνιο αναμένεται να διεξαχθούν κατά τη διάρκεια του 2004. Ο οικονομικός διάλογος επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων για την πρόοδο όσον αφορά τις οικονομικές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις χώρες. Ο διάλογος εξοικειώνει, επίσης, τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων με τις οικονομικές εξελίξεις και το συντονισμό των πολιτικών στο εσωτερικό της ΕΕ.

Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη και στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Στη σύνοδο κορυφής της Θεσσαλονίκης, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων ενέκριναν τον Ευρωπαϊκό Χάρτη για τις μικρές επιχειρήσεις και δεσμεύτηκαν να εφαρμόσουν τις δέκα αρχές που περιέχονται σ'αυτόν. Το Κοσσυφοπέδιο συμμετέχει σ' αυτό το σύστημα μέσω της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στη χώρα (UNMIK). Η έκθεση του Ιανουαρίου 2004 της Επιτροπής για την εφαρμογή του Χάρτη στα Δυτικά Βαλκάνια παρέχει εικόνα ανομοιόμορφης προόδου από τη μια χώρα στην άλλη όσον αφορά τους δέκα καλυπτόμενους τομείς. Κάθε χώρα έχει καθορίσει με δική της πρωτοβουλία έναν αριθμό στόχων για τη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος για τους επόμενους δώδεκα μήνες. Ο Χάρτης θα αποτελέσει ετήσιο μηχανισμό για την καταγραφή της προόδου στο συγκεκριμένο τομέα.

Τον Οκτώβριο 2003, πραγματοποιήθηκε στη Βενετία υπουργική συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα «Τα Βαλκάνια: από την ανασυγκρότηση στην οικονομική ολοκλήρωση», με στόχο την προώθηση της ανάπτυξης του ιδιωτικού τομέα και τη δημιουργία σύγχρονων δικτύων και υποδομών στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών.

Τον Ιούνιο 2003, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης επιβεβαίωσε εκ νέου τον κεντρικό ρόλο του εμπορίου στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης και ενέκρινε την πρόσκληση του Συμβουλίου στην Επιτροπή να προετοιμάσει την επέκταση της πανευρωπαϊκής διαγώνιας σώρευσης καταγωγής στις χώρες της περιοχής κατά τρόπο συμβατό με όλες τις σχετικές κοινοτικές πολιτικές και εξαρτώμενο από τη διοικητική τους ικανότητα. Σ'αυτό το στάδιο, η Επιτροπή επικεντρώνει τις προσπάθειές της στην Κροατία και την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, τις δύο μόνες χώρες που έχουν υπογράψει μέχρι σήμερα ή έχουν συνάψει Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης με την ΕΕ.

Μετά τις αποκαλύψεις σύμφωνα με τις οποίες το σύστημα διαχείρισης και ελέγχου της προτιμησιακής καταγωγής ζάχαρης στη Σερβία και Μαυροβούνιο δεν επέτρεψε στις αρχές να ελέγχουν πλήρως το χαρακτήρα καταγωγής των εξαγωγών ζάχαρης, η Επιτροπή ανέστειλε τις προτιμησιακές ρυθμίσεις για τη ζάχαρη που εισάγεται από τη Σερβία και Μαυροβούνιο για μια αρχική περίοδο τριών μηνών το Μάιο 2003, ώστε να προστατέψει τα δημοσιονομικά συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το μέτρο αυτό παρατάθηκε για έξι μήνες, τον Αύγουστο 2003, και για έξι ακόμη μήνες το Φεβρουάριο 2004. Η Σερβία και Μαυροβούνιο πραγματοποίησαν πρόσφατα ενθαρρυντική πρόοδο στην αντιμετώπιση πολλών από τις διαρθρωτικές ελλείψεις που επισήμανε η Επιτροπή. Απαιτείται, ωστόσο, αποφασιστική δράση κατά της απάτης σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Ορισμένες από τις παρατηρηθείσες διαρθρωτικές ελλείψεις εξακολουθούν να υφίστανται και ενδέχεται να επηρεάσουν όλα τα εμπορεύματα που εξάγονται στην ΕΕ. Ως εκ τούτου, τον Ιανουάριο 2004 δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα Ανακοίνωση προς τους Εισαγωγείς που αφορά όλα τα προϊόντα από τη Σερβία και Μαυροβούνιο (επίσημη προειδοποίηση της Επιτροπής προς τους επιχειρηματίες ότι δεν πρέπει να δίδεται πλήρης εμπιστοσύνη στην πιστοποίηση της καταγωγής). Η Επιτροπή εξακολουθεί να παρακολουθεί με προσοχή τις εξελίξεις.

4. Η περιφερειακή διάσταση

Πολλές από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων δεν είναι απλώς κοινές για όλες, αλλά έχουν και διασυνοριακή διάσταση. Η επιστροφή των προσφύγων, η ανάπτυξη των υποδομών και της οικονομίας και η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος αποτελούν παραδείγματα τομέων στους οποίους οι χώρες χρειάζεται να συνεργαστούν στενά για να επιτύχουν αποτελέσματα. Η περιφερειακή συνεργασία συμβαδίζει με την περαιτέρω ανάπτυξη των επιμέρους χωρών. Αποτελεί, επίσης, ουσιώδες στοιχείο της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης και προαπαιτούμενο στο πλαίσιο των ΣΣΣ. Έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος στο συγκεκριμένο τομέα, όπως συνάγεται από τον αυξανόμενο αριθμό διμερών συμφωνιών συνεργασίας μεταξύ των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Η περιφερειακή συνεργασία γίνεται ο φυσικός τρόπος αντιμετώπισης κοινών προβλημάτων και πραγματοποίησης περαιτέρω προόδου σε σημαντικούς τομείς.

Στη σύνοδο κορυφής της Θεσσαλονίκης, οι χώρες της περιοχής δεσμεύθηκαν για ενισχυμένη περιφερειακή συνεργασία και προώθηση σειράς συγκεκριμένων στόχων και πρωτοβουλιών. Η Επιτροπή ενθαρρύνει, επίσης, τις χώρες να ενισχύσουν τη συνεργασία τόσο με τα κράτη μέλη της ΕΕ όσο και με τις υποψήφιες χώρες. Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα ήταν δυνατό να ωφεληθούν από την εμπειρία που απέκτησαν οι υποψήφιες χώρες και τα νέα κράτη μέλη από τις μεταβατικές και προενταξιακές τους προετοιμασίες.

4.1. Πολιτική και θεσμική συνεργασία

Εντείνεται ο πολιτικός διάλογος μεταξύ των χωρών. Ορισμένες χώρες έχουν συνάψει συμφωνίες σχετικά με την επιστροφή των προσφύγων, τη διέλευση των συνόρων, τα καθεστώτα θεώρησης διαβατηρίων και τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας, του οργανωμένου εγκλήματος και του λαθρεμπορίου.

Η δημόσια συγγνώμη που ζήτησε ο πρόεδρος της Σερβίας και Μαυροβουνίου για εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η πρωτοβουλία των προέδρων της Κροατίας και της Σερβίας και Μαυροβουνίου να απολογηθούν για σφάλματα του παρελθόντος αποτελούν ενθαρρυντική ένδειξη βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ των χωρών και επιθυμίας για προώθηση της συμφιλίωσης.

Απαιτείται ακόμη να διευθετηθεί ο καθορισμός και η οριοθέτηση των συνόρων μεταξύ ορισμένων χωρών.

4.2. Περιφερειακό εμπόριο

Ολοκληρώθηκαν, στις αρχές του 2003, οι διαπραγματεύσεις για δίκτυο διμερών συμφωνιών ελευθέρων συναλλαγών (ΣΕΣ) μεταξύ των χωρών της περιοχής (και με τη Βουλγαρία και Ρουμανία), με βάση τους όρους του μνημονίου συμφωνίας που υπέγραψαν οι χώρες το 2001 στο πλαίσιο του συμφώνου σταθερότητας. Κατά τη διάρκεια, ωστόσο, του έτους η Σερβία και Μαυροβούνιο ζήτησε αναθεώρηση τεσσάρων από τις εν λόγω ΣΕΣ. Μετά από συνεδρίαση των υπουργών εμπορίου στη Ρώμη το Νοέμβριο 2003, οι τέσσερις ΣΕΣ οριστικοποιήθηκαν κατά τα τέλη του 2003. Η Επιτροπή εκφράζει τη λύπη της διότι η Βοσνία-Ερζεγοβίνη καθυστέρησε μονομερώς την εφαρμογή ορισμένων πτυχών της ΣΕΣ με την Κροατία και τη Σερβία και Μαυροβούνιο. Το γεγονός αυτό δημιουργεί ορισμένες αμφιβολίες για την ικανότητα της χώρας να τηρεί και να εφαρμόζει τις διεθνείς συμφωνίες.

Τον Μάιο 2003, η αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στο Κοσσυφοπέδιο (UNMIK), δεσμεύτηκε μονομερώς να τηρήσει τους όρους του μνημονίου συμφωνίας μετά την επιβεβαίωση ότι η αρμοδιότητά της βάσει της απόφασης 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών περιλαμβάνει και την υπογραφή της ΣΕΣ για λογαριασμό του Κοσσυφοπεδίου. Η UNMIK έχει συνάψει μέχρι σήμερα μία ΣΕΣ με την Αλβανία και έχει αναλάβει περαιτέρω συνομιλίες με άλλους ενδιαφερόμενους εταίρους στην περιοχή. Είναι σημαντικό για το Κοσσυφοπέδιο να μη παραμείνει εκτός της διαδικασίας για την απελευθέρωση του περιφειακού εμπορίου.

Για να αποκομιστούν όλα τα οφέλη από την απελευθέρωση του εμπορίου στην περιοχή, επιβάλλεται η ταχεία κύρωση και αποτελεσματική εφαρμογή των ΣΕΣ. Η διαδικασία απελευθέρωσης του εμπορίου στην περιοχή πρέπει να συνεχιστεί, ώστε να διευκολυνθούν οι εμπορικές συναλλαγές και να υπάρξει ευνοϊκό περιβάλλον για άμεσες ξένες επενδύσεις. Οι χώρες ενθαρρύνονται να διερευνήσουν τις δυνατότητες εναρμόνισης των αντίστοιχων συμφωνιών ΣΕΣ τους ενόψει της μεσοπρόθεσμης δημιουργίας περιφερειακής ζώνης ελευθέρων συναλλαγών.

4.3. Συνεργασία στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων

Η συζήτηση για τη δικαιοσύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις (ΔΕΥ) στα Δυτικά Βαλκάνια εντάθηκε κατά το παρελθόν έτος. Το «Θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης» υπογράμμισε την αυξανόμενη σημασία των θεμάτων ΔΕΥ για τις σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων. Η πρώτη συνάντηση του φόρουμ ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων πραγματοποιήθηκε σε επίπεδο υπουργών ΔΕΥ στις 28 Νοεμβρίου 2003.

Οι χώρες οφείλουν να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος στην περιοχή. Κατά τη συνάντηση των υπουργών ΔΕΥ στις 28 Νοεμβρίου 2003, κάθε χώρα παρουσίασε στρατηγικές εφαρμογής για μέτρα κατευθυνόμενα σε συγκεκριμένες δράσεις με στόχο την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Στις στρατηγικές χωρών συμπεριλήφθηκαν δύο μέτρα περιφερειακής προτεραιότητας. Ένα από τα εν λόγω μέτρα αφορά τη συνεργασία μεταξύ Μονάδων Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης προσόδων από παράνομες δραστηριότητες και το άλλο την ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ εισαγγελέων στην περιοχή. Τα μέτρα καθορίζουν δράσεις με προτεραιότητα και τη στρατηγική για την εφαρμογή τους με χρονοδιαγράμματα, σημεία αναφοράς και εκτίμηση των αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό. Την ευθύνη για την εφαρμογή φέρουν οι χώρες και η Επιτροπή θα παρακολουθεί την πρόοδο στο πλαίσιο της ΔΣΣ.

Η Ευρωπόλ έχει εντολή να διαπραγματευθεί συμφωνίες συνεργασίας με όλες τις χώρες στα Δυτικά Βαλκάνια. Έχουν πραγματοποιηθεί διερευνητικές συνομιλίες και ορισμένες από τις χώρες έχουν ήδη παράσχει πληροφορίες που θα βοηθήσουν την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Οι συμφωνίες αυτές θα συμβάλουν θετικά στον αγώνα κατά του οργανωμένου εγκλήματος.

Όσον αφορά την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου ναρκωτικών, το Συμβούλιο ενέκρινε τον Ιούνιο 2003 ένα πρόγραμμα δράσης για τα ναρκωτικά που καλύπτει την ΕΕ και τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Τουρκία και το οποίο βρίσκεται στο στάδιο της εφαρμογής.

Η σύνοδος κορυφής της Θεσσαλονίκης χαιρέτισε τα αποτελέσματα της περιφερειακής διάσκεψης της Οχρίδας για την ασφάλεια και διαχείριση των συνόρων στις 22 Μαΐου 2003, στο πλαίσιο της οποίας οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων υπέβαλαν κατάλογο βραχυπρόθεσμων στόχων που πρέπει να εφαρμοστούν, ώστε να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά η παράνομη μετανάστευση, η ασφάλεια και η διαχείριση των συνόρων. Κάθε χώρα υπέβαλε γραπτές εκθέσεις υποδεικνύοντας συγκεκριμένα μέτρα που θα λάβει για την εφαρμογή αυτών των δεσμεύσεων. Ο μηχανισμός επανεξέτασης που αποφασίστηκε στην Οχρίδα θα επιτρέψει στη διεθνή κοινότητα να παρακολουθεί και να στηρίζει τις προσπάθειες των χωρών για την εν λόγω εφαρμογή.

Μια πρώτη συνάντηση, το Νοέμβριο 2003, των Αξιωματικών Συνδέσμων που απεστάλησαν στην περιοχή αποτέλεσε το σημείο έναρξης της μελλοντικής συνεργασίας στην περιοχή για θέματα όπως το οργανωμένο έγκλημα και η μετανάστευση. Η πρωτοβουλία αυτή επιβάλλεται να αναπτυχθεί περισσότερο για να ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών και της περιοχής, ώστε να αντιμετωπιστούν οι διασυνοριακές προκλήσεις στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων. Οι χώρες της περιοχής ενθαρρύνονται επίσης να συνεργαστούν με τους Αξιωματικούς Συνδέσμους που βρίσκονται στις χώρες τους.

Λόγω της άνισης ροής προσφύγων και μεταναστών που οφείλεται σε διαφορές που χαρακτηρίζουν τις πολιτικές εισδοχής στις επιμέρους χώρες, το φόρουμ ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων ενθάρρυνε τις χώρες να συνεργάζονται στενά στο πλαίσιο σχετικών προγραμμάτων για το άσυλο και τη μετανάστευση.

Συμφωνία επανεισδοχής μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της Αλβανίας μονογραφήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2003.

Η προοπτική απελευθέρωσης του καθεστώτος θεωρήσεως διαβατηρίων αποτελεί μακροπρόθεσμο θέμα και θα πρέπει να τεθεί σε ευρύτερο πλαίσιο: κάθε πρόοδος στο συγκεκριμένο τομέα συνδέεται με την ικανότητα των χωρών να εφαρμόζουν σημαντικές μεταρρυθμίσεις σε τομείς όπως η ενίσχυση του κράτους δικαίου, η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, η διαφθορά και η παράνομη μετανάστευση, η βελτίωση της διαχείρισης των συνόρων και της ασφάλειας των εγγράφων και γενικά η βελτίωση της διοικητικής ικανότητας και της ικανότητας εφαρμογής. Πολλά από αυτά τα θέματα μπορούν να συζητηθούν ως μέρος του γενικού διαλόγου ΔΕΥ στο πλαίσιο της ΔΣΣ.

4.4. Συνεργασία σε άλλους τομείς

Η πρόοδος της περιφερειακής συνεργασίας είναι ιδιαιτέρως εμφανής από το πλέγμα συμφωνιών και τομεακών στρατηγικών που αρχίζουν να δεσμεύουν τις χώρες στο πλαίσιο αναλήψεων υποχρεώσεων που έχουν συμφωνηθεί και αλληλοσυμπληρώνονται. Αυτές οι συμφωνίες και οι στρατηγικές καθορίζουν το δίκτυο που θα βοηθήσει να διασφαλιστεί βιώσιμη ανάπτυξη στην περιοχή και προορίζονται να διασφαλίσουν την ομαλή ολοκλήρωση με τα δίκτυα της ΕΕ.

Υποδομές: Σημειώνεται συνεχής πρόοδος στην ανάπτυξη στρατηγικών περιφερειακών υποδομών, υπό την επιτήρηση της διευθύνουσας ομάδας υποδομών για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΔΟΥ). Συνδυάστηκε με συγκεκριμένη πρόοδο, όσον αφορά την εφαρμογή του καταλόγου έργων περιφερειακών υποδομών, που παρακολουθείται από την ΔΟΥ (53 έργα ύψους 4 δισεκατομμυρίων ευρώ, από τα οποία 3 ολοκληρώθηκαν και 40 άρχισαν κατά το τέλος του 2003).

Μεταφορές: Υψηλή προτεραιότητα αποτελεί ο σχεδιασμός ολοκληρωμένης περιφερειακής στρατηγικής για τις μεταφορές που να είναι σύμφωνη με τα διευρωπαϊκά δίκτυα και να λαμβάνει υπόψη τους πανευρωπαϊκούς διαδρόμους [30]. Σημαντική πρόοδος διαπιστώθηκε στην έκθεση [31] που δημοσιεύθηκε από την προεδρία της διευθύνουσας ομάδας υποδομών το Δεκέμβριο 2003. Η ολοκληρωμένη περιφερειακή στρατηγική για τις μεταφορές αναπτύχθηκε από την Επιτροπή από κοινού με το ΔΝΤ, το σύμφωνο σταθερότητας και τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Η τεχνική στήριξη παρασχέθηκε από τη μελέτη για τις περιφερειακές υποδομές των Βαλκανίων που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΚ και εκπονήθηκε υπό την εποπτεία της ΔΟΥ (REBIS-Transport). Συμφωνήθηκε ότι ο αποτελεσματικός σχεδιασμός των δημοσίων επενδύσεων στον τομέα των μεταφορών βασίζεται στην ανάπτυξη τεσσάρων κύριων πτυχών: της κατασκευής ενός βασικού περιφερειακού δικτύου μεταφορών που θα αποτελεί από κοινού συμφωνηθείσα αναφορά για το σχεδιασμό των επενδύσεων περιφερειακού χαρακτήρα. μιας διαδικασίας προώθησης κατά προτεραιότητα επενδύσεων περιφερειακής σημασίας με δυνάμενο να αντιμετωπιστεί κόστος και κατάλληλων για διεθνή χρηματοδότηση. δέσμευσης για μεταρρυθμίσεις πολιτικής, ιδίως για βελτίωση της διαχείρισης του τομέα και για διευθέτηση θεμάτων σχετικών με τη διέλευση των συνόρων. και της δημιουργίας θεσμικού πλαισίου για τον αποτελεσματικό συντονισμό των χωρών της περιοχής.

[30] Ιδίως τους διαδρόμους V, VII, VIII και X.

[31] «Υλοποίηση των περιφερειακών προτεραιοτήτων στον τομέα των μεταφορών στα Δυτικά Βαλκάνια».

Το 2003 χαρακτηρίστηκε κατά συνέπεια από την ολοκλήρωση μιας διετούς περιόδου προβληματισμού και αναζήτησης συναινέσεων μεταξύ των χωρών της περιοχής. Από αυτή τη δραστηριότητα προέκυψε συμφωνία συνεργασίας για την ενίσχυση των περιφερειακών μεταφορών εντός περιφερειακού πλαισίου, για τη διενέργεια αμοιβαίων διαβουλεύσεων όσον αφορά την πολιτική μεταφορών και για τη θέσπιση των θεσμικών μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για τη βιωσιμότητα των επενδύσεων. Την άνοιξη 2004, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα σφραγίσουν τη δέσμευσή τους υπογράφοντας από κοινού με την Επιτροπή ένα «Μνημόνιο Συμφωνίας για την ανάπτυξη βασικού περιφερειακού δικτύου μεταφορών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.»

Ενέργεια: Η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη είναι αδύνατη χωρίς σταθερό και επαρκή ενεργειακό εφοδιασμό. Αυτό εξακολουθεί να αποτελεί ένα τεράστιο πρόβλημα σε τμήματα της περιοχής και μπορεί να λυθεί μόνο μέσω περιφερειακής συνεργασίας. Η διαδικασία για «Περιφερειακή Αγορά Ενέργειας» (ΠΑΕ), που άρχισε το Νοέμβριο 2002 με την υπογραφή του «Μνημονίου Συμφωνίας για την περιφερειακή αγορά ηλεκτρισμού στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΝΑΕ) και την ένταξή της στη εσωτερική αγορά ηλεκτρισμού της ΕΕ» αποτελεί σημαντική πρωτοβουλία σ'αυτό το πλαίσιο. Αναπτύχθηκε καθημερινή συνεργασία μεταξύ των χωρών της περιοχής, με την πλήρη στήριξη των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και διμερών χορηγών. Ο συντονισμός, η επισκόπηση της προόδου, η προώθηση κοινής στρατηγικής μεταξύ των χορηγών και του συμμετέχοντος ιδιωτικού τομέα ενισχύθηκαν κατά τη διάρκεια των δύο εβδομάδων που αφιερώθηκαν στο θέμα της ενέργειας στη ΝΑΕ. Το Μάρτιο 2003, η Τουρκία, πρόεδρος της διαδικασίας ΠΑΕ, δημοσίευσε τα αποτελέσματα της πρώτης αξιολόγησης από τα μέρη.

Η διαδικασία επεκτάθηκε στον τομέα του φυσικού αερίου για την ανάπτυξη βάσης για ρύθμιση της αγοράς [32]. Το Δεκέμβριο 2003 στην Αθήνα, συζητήθηκε και συμφωνήθηκε από την Επιτροπή και τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης αναθεωρημένο μνημόνιο συμφωνίας για την περιφερειακή αγορά ενέργειας. Το ΜΣ καθορίζει τους κανόνες και τους στόχους για τη δημιουργία ολοκληρωμένης περιφερειακής αγοράς ενέργειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι το 2005, η οποία θα ενταχθεί εν συνεχεία στην εσωτερική αγορά ενέργειας της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Επιβεβαιώθηκε, εξάλλου, η πρόθεση να συζητηθεί η σύναψη συνθήκης ενέργειας, που να περιλαμβάνει εμπορικές ρυθμίσεις και κανόνες ρύθμισης της αγοράς με στόχο τη μονογράφηση συμφωνίας εντός του 2004. Η περιφερειακή αγορά ενέργειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη θα επιτευχθεί με τη σταδιακή προσέγγιση των πολιτικών των κρατών και με προώθηση εναρμονισμένων κανόνων σε ολόκληρη την περιοχή. Η ολοκληρωμένη περιφερειακή προσέγγιση που επιδιώκεται στον τομέα της ενέργειας προσφέρει το κατάλληλο περιβάλλον για την προσέλκυση διεθνών επενδυτών του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.

[32] Βλ. επίσης Ανακοίνωση της 13ης Μαΐου 2003 σχετικά με την ανάπτυξη ενεργειακής πολιτικής για τη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ενωση, τις γειτονικές χώρες και τις χώρες εταίρους, [COM(2003) 262].

Περιβάλλον: Το περιβάλλον αποτελεί από τη φύση του περιφερειακό θέμα και πρέπει να αντιμετωπιστούν πολλές προκλήσεις. Το περιφερειακό πρόγραμμα περιβαλλοντικής ανασυγκρότησης για την Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΠΠΠΑ) συμβάλλει στη βελτίωση του πλαισίου περιβαλλοντικής πολιτικής στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και στηρίχθηκε από την 5η υπουργική διάσκεψη του Κιέβου με θέμα "Περιβάλλον για την Ευρώπη". Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δημιουργία θεσμών, μέτρα για καλύτερη κατανόηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων από την κοινωνία των πολιτών και διασυνοριακή συνεργασία. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να παρέχει τη συνδρομή της στις χώρες για την εκπλήρωση των απαιτήσεων της ΔΣΣ στον τομέα του περιβάλλοντος [33]. Το 2004, η πρωτοβουλία θα εντείνει τη συνδρομή που παρέχει στις χώρες για την ανάπτυξη των περιβαλλοντικών πολιτικών τους με στόχο την εναρμόνισή τους με το κεκτημένο. Όπως προέκυψε από συνάντηση των υπουργών περιβάλλοντος στα Σκόπια τον Οκτώβριο 2003, οι περιβαλλοντικές πολιτικές υπόκεινται όλο και περισσότερο στη διαχείριση περιφερειακών φορέων. Εξακολούθησαν να αναπτύσσονται περιφερειακά δίκτυα ανωτέρων υπαλλήλων και εμπειρογνωμόνων και οι χώρες της ΔΣΣ συμμετέχουν πλέον και στις δραστηριότητες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος. Ένα πρόγραμμα επενδύσεων σε περιβαλλοντικές προτεραιότητες καθόρισε τις προτεραιότητες για την περιοχή, επέλεξε περιφερειακά επενδυτικά προγράμματα, απαρίθμησε επενδυτικά έργα υποδομών με προτεραιότητα και συνοδεύτηκε από αξιολόγηση του θεσμικού και πολιτικού πλαισίου. Στο «Θεματολόγιο της Θεσσαλονίκης» και στα συμπεράσματα της ανεπίσημης συνόδου των υπουργών περιβάλλοντος της ΕΕ και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, το Μάιο 2003, διατυπώθηκε σύσταση για το σχεδιασμό από τους διασυνοριακούς φορείς υδροδότησης στην περιοχή ολοκληρωμένων διαχειριστικών προγραμμάτων για τους υδάτινους πόρους. Η ειδική επιχειρησιακή ομάδα DABLAS (Danube-Black Sea) ολοκλήρωσε τον καθορισμό των έργων υδροδότησης με προτεραιότητα και υπέβαλε τα έργα στην επιτροπή προετοιμασίας των έργων τον Απρίλιο 2003.

[33] Ανακοίνωση της 6ης Φεβρουαρίου 2003- Πανευρωπαϊκή περιβαλλοντική συνεργασία μετά τη διάσκεψη του 2003 στο Κίεβο [COM(2003) 62].

Επιστήμη και τεχνολογία: Η επανασύνδεση των Δυτικών Βαλκανίων με την ευρωπαϊκή ερευνητική κοινότητα αποτελεί στρατηγική πρόκληση. Τον Ιούνιο 2003 πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη υπουργική συνάντηση μεταξύ της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων με θέμα τη συνεργασία στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας. Εγκρίθηκαν ένα Κοινό Όραμα για την πολιτική περιφερειακής συνεργασίας στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας και ένα σχετικό τριετές Πρόγραμμα Δράσης, τα οποία θα βοηθήσουν τα Δυτικά Βαλκάνια να ενταχθούν στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας. Οι κύριοι στόχοι είναι η βελτίωση των ικανοτήτων και των υποδομών έρευνας, η δημιουργία θεσμών και η προώθηση κοινών δραστηριοτήτων ΕΤΑ που αποδίδουν αμοιβαία οφέλη και έχουν περιφερειακές συνέπειες. Το Νοέμβριο 2003, καθορίστηκε στη Φλωρεντία Πρόγραμμα Εργασίας για την εφαρμογή του προγράμματος δράσης. Το πρόγραμμα για τη δημιουργία ερευνητικών και εκπαιδευτικών δικτύων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (SEEREN) ολοκλήρωσε την επέκταση του πανευρωπαϊκού δικτύου έρευνας υψηλής ταχύτητας GΙANT στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Στατιστικές: Σημειώνεται συνεχής πρόοδος όσον αφορά την υιοθέτηση και την εφαρμογή προτύπων και μεθόδων της ΕΕ για τις στατιστικές. Παρατηρήθηκε ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας σχετικά με την εφαρμογή δύο σημαντικών προγραμμάτων συγκέντρωσης δεδομένων για τις στατιστικές εξωτερικού εμπορίου και για τις ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης. Δημιουργήθηκε ένα νέο φόρουμ για τους γενικούς διευθυντές των στατιστικών υπηρεσιών για συζητήσεις σχετικά με τη στρατηγική διαχείριση. Άρχισε η συγκέντρωση δεδομένων για το πρώτο φυλλάδιο για τα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο εκδόθηκε ειδικά για τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων. Καταρτίστηκε, επίσης, κατάσταση δεικτών με στόχο τη σύνταξη στατιστικού παραρτήματος που θα επισυναφθεί στην ετήσια έκθεση της ΔΣΣ.

4.5. Εξασφάλιση της συμπληρωματικότητας των περιφερειακών πρωτοβουλιών

Το σύμφωνο σταθερότητας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της περιφερειακής συνεργασίας και στη στήριξη της περιοχής στην πορεία της προς τη μελλοντική ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Η ΕΕ εξέφρασε την ευχή ότι το σύμφωνο σταθερότητας θα εξακολουθήσει να συμπληρώνει το στοιχείο περιφερειακής συνεργασίας της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Το σύμφωνο σταθερότητας αναδιοργάνωσε τις δραστηριότητες και τις δομές του για να επικεντρωθεί στις βασικές του δραστηριότητες σχετικά με την ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας. Βάσει των δραστηριοτήτων επανεξέτασης του συμφώνου σταθερότητας το 2003, η περιφερειακή ομάδα στα Τίρανα συμφώνησε να εξακολουθήσει να επικεντρώνει τις προσπάθειές της στην επίτευξη έξι βασικών στόχων - της τοπικής δημοκρατίας και της διασυνοριακής συνεργασίας, των μέσων μαζικής ενημέρωσης, των εμπορικών συναλλαγών και των επενδύσεων, της ενέργειας και άλλων περιφερειακών υποδομών, του αγώνα κατά του οργανωμένου εγκλήματος και της διαχείρισης και σταθεροποίησης των μετακινήσεων πληθυσμών - και ενέκρινε την προτεινόμενη δέσμη στόχων για το 2004. Η Επιτροπή αποδίδει μεγάλη σημασία στη διατήρηση των βασικών στόχων.

Η Διαδικασία Συνεργασίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΔΣΝΑΕ) εδραίωσε περισσότερο το ρόλο της ως φορέα που εκφράζει την περιοχή. Τόσο η Σερβία και Μαυροβούνιο που άσκησε την προεδρία όσο και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη που τη διαδέχθηκε εξασφάλισαν υψηλό επίπεδο πολιτικού συντονισμού μεταξύ των μελών της ΔΣΝΑΕ επί καθοριστικών θεμάτων. στον τομέα ιδίως της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων εγκρίθηκε η «Δήλωση του Σεράγεβου». Η ΔΣΝΑΕ συνέβαλε σημαντικά στη διοργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων ΕΕ/Δυτικών Βαλκανίων, όπως της συνόδου κορυφής της Θεσσαλονίκης τον Ιούνιο, της συνάντησης των υπουργών εμπορίου και δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων το Νοέμβριο. Η ΔΣΝΑΕ διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο στη διασφάλιση αποτελεσματικής ανάληψης της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας από τους περιφερειακούς φορείς και στην προώθηση περιφερειακής συνεργασίας. Το σύμφωνο σταθερότητας κλήθηκε να επιδιώξει και να εντατικοποιήσει τη συνεργασία του με την ΔΣΝΑΕ. Η δυναμική αυτή θα πρέπει να διατηρηθεί και μετά τη σύνοδο κορυφής του Σεράγεβου τον Απρίλιο 2004, όταν η Ρουμανία θα αναλάβει την άσκηση της προεδρίας.

Ο ειδικός συντονιστής του συμφώνου σταθερότητας έχει αναλάβει κεντρικό ρόλο για την ενίσχυση του συντονισμού με άλλες πρωτοβουλίες περιφερειακής συνεργασίας όπως η πρωτοβουλία Αδριατικής-Ιονίου ή η πρωτοβουλία για την Κεντρική Ευρώπη. Πραγματοποιείται ήδη τακτική ανταλλαγή πληροφοριών, ενώ στο μέλλον θα δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στο επιχειρησιακό συντονισμό.

Η συνεχής στενή συνεργασία μεταξύ του συμφώνου σταθερότητας και της ΔΣΝΑΕ και η πρόσφατη συγκρότηση περιφερειακών υπηρεσιών ορισμένων πρωτοβουλιών του συμφώνου σταθερότητας καταδεικνύει έντονη επιθυμία των χωρών της περιοχής να αναλάβουν τον έλεγχο της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας.

Η Επιτροπή εκτιμά την εποικοδομητική και συστηματική συνεργασία με διεθνείς εταίρους όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο ΟΑΣΕ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Στην περίπτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και του Κοσσυφοπεδίου είναι απαραίτητη η στενή συνεργασία με τον Ύπατο Εκπρόσωπο και την UNMIK για την προώθηση της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας. Το είδος της συνεργασίας σε επίπεδο πολιτικής και ο συντονισμός κατά την εφαρμογή της συνδρομής θα βοηθήσουν τις χώρες της περιοχής να επιτύχουν το στόχο που επιδιώκει η διεθνής κοινότητα δηλαδή την εξέλιξή τους σε σταθερά, αυτάρκη κράτη και ενδεχομένως την ικανότητά τους για εκπλήρωση των κριτηρίων της Κοπεγχάγης και για προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

5. Κοινή γνώμη και αντίληψη για την Ευρωπαϊκή Ενωση

Η γνώμη που υπάρχει για την Ένωση είναι εξαιρετικά θετική και η δημόσια στήριξη για στενότερες σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να παραμένει υψηλή σε όλες τις χώρες. Η κοινή γνώμη θεωρεί την προσχώρηση στην ΕΕ ως μεσοπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη προοπτική. Τα κύρια αναμενόμενα οφέλη από την προσέγγιση στην ΕΕ και τη μελλοντική προσχώρηση είναι η οικονομική ανάπτυξη, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ειδικότερα η τηλεόραση διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης για την ΕΕ και δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για τα θέματα που έχουν σχέση με την ΕΕ. Η ΕΕ θεωρείται όλο και περισσότερο ως πολιτικός παράγοντας στην περιοχή. Το ενδιαφέρον των μέσων μαζικής ενημέρωσης των χωρών επικεντρώνεται κυρίως στις πολιτικές πτυχές των σχέσεων με την ΕΕ, στις οποίες περιλαμβάνονται οι στρατιωτικές/αστυνομικές αποστολές της ΕΕ στην περιοχή και θέματα σχετικά με τη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης όπως οι εμπορικές σχέσεις, η χρηματοδοτική ενίσχυση και η εφαρμογή του Θεματολογίου της Θεσσαλονίκης. Περιφερειακά θέματα της ΔΣΣ καλύπτονται σε μικρή έκταση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Εσωτερικές εξελίξεις στην ΕΕ, όπως η Συνέλευση και η Διακυβερνητική Διάσκεψη, η θέση της ΕΕ για το Ιράκ και η διαδικασία διεύρυνσης προσέλκυσαν σε μεγάλο βαθμό την προσοχή της κοινής γνώμης, γεγονός που καταδεικνύει ότι υπάρχει ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στην ΕΕ που δεν συνδέονται με τα Δυτικά Βαλκάνια. Η ποιότητα κάλυψης θεμάτων σχετικών με την ΕΕ έχει βελτιωθεί, αλλά παρατηρείται σταθερή έλλειψη επαγγελματισμού και πολιτικοποίηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, που έχουν ως αποτέλεσμα κάποιες παρερμηνείες και παρανοήσεις του ρόλου της ΕΕ στην περιοχή.

Η ενημέρωση για τη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης έχει βελτιωθεί, αλλά εξακολουθεί να σημειώνεται σημαντική έλλειψη συνειδητοποίησης από την κοινή γνώμη ως προς τη διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι πολίτες των Δυτικών Βαλκανίων δεν έχουν σαφή εικόνα για το τι απαιτείται ώστε οι χώρες τους να προσεγγίσουν την ΕΕ και η κοινή γνώμη συχνά ταλαντεύεται μεταξύ υψηλών προσδοκιών και απαισιόδοξων αντιλήψεων για το ευρωπαϊκό μέλλον τους. Η αποτελεσματικότερη κοινοποίηση των μακροπρόθεσμων πλεονεκτημάτων της ΔΣΣ και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στην κοινή γνώμη εκ μέρους των κυβερνήσεων της περιοχής θα μπορούσε να αποτελέσει αποφασιστικό παράγοντα για την εξασφάλιση στήριξης για τις αναγκαίες πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Απαιτούνται μεγαλύτερες προσπάθειες για να περιγραφούν οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις της ΔΣΣ σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, ώστε να γίνουν καλύτερα κατανοητά τα συγκεκριμένα οφέλη που θα προκύψουν από τη διαδικασία καθώς και οι απαιτούμενες προσπάθειες. Θα πρέπει, επίσης, να ενισχυθούν οι προσπάθειες για την παροχή στις κοινωνίες των χωρών των ακριβών πληροφοριών σχετικά με τις αξίες, τις αρχές, τους στόχους, τις δραστηριότητες και τη συνολική λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο σπουδαιότερος ρόλος, όσον αφορά την ενημέρωση των πολιτών των Δυτικών Βαλκανίων για τη διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα πρέπει να αναληφθεί από τις εθνικές κυβερνήσεις, τις περιφερειακές και τοπικές αρχές, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην περιοχή. Σε ορισμένες χώρες, οι αρχές εφαρμόζουν ή σχεδιάζουν να εφαρμόσουν στρατηγικές δημόσιας ενημέρωσης για τη διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που ακολουθούν. Η Επιτροπή στηρίζει αυτές τις προσπάθειες και διαθέτει σημαντικούς πόρους στην περιοχή για τη βελτίωση της ενημέρωσης του κοινού και της κατανόησης όσον αφορά τη ΔΣΣ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι επικοινωνιακές δραστηριότητες εφαρμόζονται σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, σε στενό συντονισμό με δράσεις που αναλαμβάνει το Συμβούλιο για να προωθεί την προβολή της πολιτικής στήριξης και άλλης συνδρομής που παρέχει η ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια.

6. Συμπεράσματα

Στο πλαίσιο των ανωτέρω, τα συμπεράσματα της Επιτροπής είναι τα εξής:

1) Κατά τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο 2003, η ΕΕ ανανέωσε τη δέσμευσή της όσον αφορά την ευρωπαϊκή προοπτική αυτών των χωρών. Η Επιτροπή εμμένει στις δεσμεύσεις που ανέλαβε κατά τη σύνοδο κορυφής και θέσπισε σειρά νέων μέσων για τη στήριξη της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας και για την επίτευξη μεγαλύτερης προσέγγισης των χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα μέσα αυτά θα επιφέρουν τα αναμενόμενα οφέλη μόνον εάν η εφαρμογή τους στηριχθεί και από τις χώρες της περιοχής.

2) Στην παρούσα έκθεση η Επιτροπή παρουσιάζει τις πρώτες προτάσεις της για τις ευρωπαϊκές εταιρικές σχέσεις. Οι εταιρικές σχέσεις θα βοηθήσουν τις χώρες να πραγματοποιήσουν τις μεταρρυθμίσεις τους και να προετοιμαστούν για τη μελλοντική προσχώρηση, με τον καθορισμό πρωταρχικών μέτρων βραχυπρόθεσμου και μεσοπρόθεσμου χαρακτήρα. Η αντιμετώπιση των προτεραιοτήτων στο πλαίσιο των εταιρικών σχέσεων αναμένεται ότι θα αποτελέσει τον καταλύτη για τη στήριξη της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι χώρες ενθαρρύνονται έντονα να αναπτύξουν σχέδια για την εφαρμογή των προτεραιοτήτων των ευρωπαϊκών εταιρικών σχέσεων βάσει χρονοδιαγράμματος και να δηλώσουν, εφόσον είναι εφικτό, το ανθρώπινο δυναμικό και τους χρηματοδοτικούς πόρους που θα διαθέσουν. Κατά τον τρόπο αυτό θα επιταχυνθεί η διαδικασία για την ευρωπαϊκή τους ολοκλήρωση.

3) Οι προσπάθειες των χωρών για την εξασφάλιση σταθερότητας, την πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων και την προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τους πολίτες τους θα απαιτήσουν σημαντικούς πόρους. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να διατηρήσει σημαντικό επίπεδο χρηματοδοτικής συνδρομής μακροπρόθεσμου χαρακτήρα.

4) Η Επιτροπή χαιρετίζει την πρόοδο που σημείωσαν οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΔΣΣ). Σε διάφορους τομείς πραγματοποιούνται μεταρρυθμίσεις. Η Επιτροπή άρχισε διαπραγματεύσεις για Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΣΣΣ) με την Αλβανία. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη καταβάλλει προσπάθειες για την εφαρμογή των τομέων προτεραιότητας που καθορίζονται στην έκθεση σκοπιμότητας της Επιτροπής του Νοεμβρίου 2003. Η ΣΣΣ με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας είναι έτοιμη να τεθεί σε ισχύ. Η Σερβία και Μαυροβούνιο ενδυνάμωσε τις σχέσεις της με την ΕΕ μέσω της έγκρισης συνταγματικού χάρτη και προγράμματος δράσης για εσωτερική αγορά και εμπορικές συναλλαγές.

5) Η Επιτροπή ενθαρρύνεται ιδιαιτέρως από την αύξηση της περιφερειακής συνεργασίας, ιδίως στους τομείς των υποδομών, των εμπορικών συναλλαγών, των μεταφορών και της ενέργειας.

6) Από την ετήσια έκθεση συνάγεται επίσης, ότι παραμένουν πολλές προκλήσεις για τις χώρες μέχρις ότου ολοκληρώσουν τη μετάβασή τους σε πλήρως λειτουργικές δημοκρατίες και οικονομίες της αγοράς και είναι ικανές να διατηρήσουν στενότερες σχέσεις με την ΕΕ. Οι χώρες επιβάλλεται να διασφαλίσουν την ορθή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και να στηρίξουν το κράτος δικαίου. Απαιτείται να ενισχυθούν οι διοικητικές τους δυνατότητες και η ικανότητά τους για εφαρμογή και επιβολή της νομοθεσίας και των μεταρρυθμίσεων.

7) Απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την επίτευξη της συμφιλίωσης των λαών στην περιοχή. Κατ'αυτόν τον τρόπο, θα διασφαλιστεί η σταθερότητα και θα αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη και η συνεργασία μεταξύ των λαών και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων.

8) Ορισμένες χώρες εξακολουθούν να μη συνεργάζονται πλήρως με το Διεθνές Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, γεγονός που αποτελεί νομική υποχρέωση την οποία οφείλουν να τηρούν και προϋπόθεση για στενότερες σχέσεις με την ΕΕ.

9) Όλες οι χώρες απαιτείται να αγωνίζονται εντονότερα κατά του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς που εξακολουθούν να παρεμποδίζουν τη μεταρρύθμιση και την οικονομική ανάπτυξη. Θα πρέπει να εφαρμοστούν οι στρατηγικές που παρουσιάστηκαν κατά τη συνάντηση των υπουργών δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων το Νοέμβριο 2003. Τα μέτρα της ΕΕ για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας των προσώπων συνδέονται με την πρόοδο στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων. Συζητήσεις για τα θέματα αυτά θα διεξαχθούν στα fora της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης.

10) Το 2003, οι οικονομίες των χωρών εξακολούθησαν να αναπτύσσονται με υψηλότερους δείκτες από αυτούς της παγκόσμιας οικονομίας και ο πληθωρισμός παρέμεινε σε χαμηλά επίπεδα. Ωστόσο, η ανεργία είναι υψηλή, ο ευρύτερος δημόσιος τομέας εκτεταμένος και μεγάλο τμήμα του πληθυσμού ζεί κάτω από το όριο της φτώχειας. Οι χώρες απαιτείται να βελτιώσουν το επιχειρηματικό κλίμα και την ανταγωνιστικότητα των βιομηχανιών τους, να προσελκύσουν άμεσες ξένες επενδύσεις και να αυξήσουν το ρυθμό των μεταρρυθμίσεων. Κάτι τέτοιο απαιτεί ιδίως εκσυγχρονισμό των διοικήσεων και αναβάθμιση των θεσμικών οργάνων που συνδέονται με το εμπόριο. Είναι σημαντικό να διευρύνουν τη βάση των εξαγωγών τους και να αυξήσουν την παραγωγική τους ικανότητα, ώστε να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν τις εξαγωγικές τους δυνατότητες και να επωφεληθούν πλήρως από τις σημαντικές εμπορικές προτιμήσεις που παρέχει η ΕΕ. Οι διμερείς συμφωνίες ελευθέρων συναλλαγών στην περιοχή θα πρέπει να κυρωθούν και να εφαρμοστούν πλήρως και αποτελεσματικά.

11) Τα πρόσφατα επεισόδια στο Κοσσυφοπέδιο αποτελούν σοβαρή υποτροπή και επιβεβαιώνουν ότι το πρόβλημα του Κοσσυφοπεδίου παραμένει κρίσιμο για τη σταθερότητα της περιοχής. Απαιτείται εμπεριστατωμένη αξιολόγηση των γεγονότων αυτών η οποία θα παράσχει τη βάση για περαιτέρω μέτρα, ώστε να αποτραπεί η επιστροφή της βίας και της αστάθειας. Η ΕΕ οφείλει να βεβαιωθεί ότι το Κοσσυφοπέδιο είναι αυστηρά προσηλωμένο στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Τα μέσα που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο της ΔΣΣ θα χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν τα θεσμικά όργανα του Κοσσυφοπεδίου να πραγματοποιήσουν ουσιαστική πρόοδο όσον αφορά την εφαρμογή των «Προϋποθέσεων για το Κοσσυφοπέδιο» που ενέκρινε ο ΟΗΕ. Σ'αυτό το πλαίσιο, ο μηχανισμός παρακολούθησης της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης θα ενισχυθεί για να στηρίξει το πρόγραμμα δράσης του Κοσσυφοπεδίου για τις ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις και την αποτελεσματικότητα της συνδρομής της ΕΕ, ενισχύοντας παράλληλα την επιβολή των προϋποθέσεων υπό την καθοδήγηση των Ηνωμένων Εθνών.

12) Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα χρειαστεί, επίσης, να εξακολουθήσει να εξασφαλίζει τη συνεργασία και το συντονισμό μεταξύ των διαφόρων διεθνών παραγόντων που δρουν στην περιοχή, εάν προτίθεται να χρησιμοποιήσει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους υφιστάμενους πόρους και να έχει τα μεγαλύτερα δυνατά αποτελέσματα σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό τομέων. Η ΕΕ οφείλει να διασφαλίσει ότι η παρουσία της στην περιοχή αντανακλά την εξέλιξη των σχέσεών της με τις επιμέρους χώρες.

Kατάλογος συντομογραφιών

ΒΕ // Βοσνία-Ερζεγοβίνη

CARDS // Κοινοτική βοήθεια για την ανασυγκρότηση, την ανάπτυξη και τη σταθεροποίηση

ΕΕ // Ευρωπαϊκή Ένωση

ΣΕΣ // Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών

ΔΧΣ // Διεθνής Χρηματοδοτικός Οργανισμός

ΔΠΔ // Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο

ΔΠΔΓ // Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία

ΔΟΥ // Διευθύνουσα Ομάδα Υποδομών

ΔΕΥ // Δικαιοσύνη και εσωτερικές υποθέσεις

ΜΣ // Μνημόνιο συμφωνίας

ΜΚΟ // Μη κυβερνητικές οργανώσεις

ΓΥΕ // Γραφείο Ύπατου Εκπροσώπου

ΟΑΣΕ // Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη

REBIS // Μελέτη περιφερειακών υποδομών στα Βαλκάνια (Regional Balkan Infrastructure Study)

ΠΠΠΑΝΕ // Πρόγραμμα περιφερειακής περιβαλλοντικής ανασυγκρότησης για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη

ΕΤΑ // Έρευνα, τεχνολογία και ανάπτυξη

ΣΣΣ // Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης

ΔΣΣ // Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης

ΝΑΕ // Νοτιοανατολική Ευρώπη

ΔΣΝΑΕ // Διαδικασία συνεργασίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη

ΜΠΣ // Μηχανισμός παρακολούθησης της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (Κοσσυφοπέδιο)

TAIEX // Υπηρεσία ανταλλαγής πληροφοριών σε θέματα τεχνικής βοήθειας

UNMIK // Προσωρινή Διοικητική Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στο Κοσσυφοπέδιο

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Τα αποτελέσματα των εμπορικών μέτρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Εισαγωγή

Το Σεπτέμβριο 2000, η ΕΕ παραχώρησε εξαιρετικά εμπορικά μέτρα στις χώρες και τα εδάφη που συμμετέχουν στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης της ΕΕ (ΔΣΣ) [34]. Τα μέτρα αυτά παρέχουν στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων πρόσβαση με απαλλαγή από δασμούς και ποσοστώσεις στην αγορά της Ένωσης για όλα σχεδόν τα εμπορεύματα, με εξαίρεση ορισμένα προϊόντα της αλιείας, το βόειο κρέας και τους οίνους όπου ισχύουν ποσοστώσεις με απαλλαγή από δασμούς ή προτιμησιακού χαρακτήρα. Το 2001, οι διατάξεις αυτές συμπεριλήφθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε συμβατική συμφωνία με την Κροατία και την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας με υπογραφή των αντίστοιχων Συμφωνιών Σταθεροποίησης και Σύνδεσης για τις εν λόγω χώρες (ΣΣΣ). Εν αναμονή της κύρωσης των ΣΣΣ, οι εμπορικές σχέσεις της Ένωσης με τις εν λόγω δύο χώρες διέπονται από προσωρινές συμφωνίες.

[34] Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2007/2000 του Συμβουλίου της 18ης Σεπτεμβρίου 2000 όπως τροποποιήθηκε από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 2563/2000 και τον κανονισμό (ΕΚ) 2478/2001 του Συμβουλίου.

Τα εμπορικά μέτρα καθόρισαν ομοιόμορφο σύστημα εμπορικών προτιμήσεων για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και αποτέλεσαν την κατάληξη σταδιακής για αρκετά χρόνια απελευθέρωσης των εμπορικών συναλλαγών. Όλες οι χώρες εκτός από τη Σερβία και Μαυροβούνιο ήταν κατάλληλες για κάποιας μορφής προτιμησιακή μεταχείριση στο παρελθόν [35]. Η μεγαλύτερη αλλαγή σε σχέση με προηγούμενα συστήματα είναι η πλήρης απελευθέρωση των εισαγωγών βιομηχανικών προϊόντων και η σχεδόν πλήρης απελευθέρωση των γεωργικών και αλιευτικών προϊόντων.

[35] Η Αλβανία είχε υπαχθεί στο Σύστημα Γενικευμένων Προτιμήσεων της ΕΕ (ΣΓΠ), ενώ η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Κροατία και η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας είχαν περιορισμένη πρόσβαση στο ΣΓΠ (μόνο για τα προϊόντα της γεωργίας και της αλιείας) και είχαν δικαίωμα για εμπορικές προτιμήσεις στο πλαίσιο των εμπορικών μέτρων πρώτης γενεάς που θεσπίστηκαν το 1997 (Κανονισμός (EΚ) αριθ. 70/1997 του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε από τους κανονισμούς 2636/97 (για το 1998) και 2863/98 (για το 1999), και κανονισμός (EΚ) 6/2000 του Συμβουλίου (Ιανουάριος-Οκτώβριος 2000)), που εφαρμόστηκαν για σύντομο διάστημα και στην τότε Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (σήμερα Σερβία-Μαυροβούνιο) προτού ανακληθούν οι προτιμήσεις. Από το 1998, το εμπόριο με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας διέπεται από τη συμφωνία συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η ετήσια έκθεση του παρελθόντος έτους προέβλεπε επανεξέταση των τάσεων στις εισαγωγές της ΕΕ από τα Δυτικά Βαλκάνια ως μια πρώτη βάση αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας των εμπορικών μέτρων. Η έκθεση του τρέχοντος έτους εξετάζει περαιτέρω έναν αριθμό προϊόντων που αποτελούν αντικείμενο των εξαγωγών από την περιοχή και την έκταση στην οποία τα εμπορικά μέτρα προσέφεραν στα εν λόγω προϊόντα βελτιωμένη πρόσβαση στην αγορά σε σχέση με το προηγούμενο καθεστώς. Εξετάζει, επίσης, το σχετικό περιθώριο προτίμησης των Δυτικών Βαλκανίων στην αγορά της ΕΕ σε σχέση με τρίτες χώρες μετά τη θέσπιση εμπορικών μέτρων. Η ανάλυση του εξαγωγικού δυναμικού των χωρών καταδεικνύει την έκταση στην οποία οι χώρες χρησιμοποιούν τα εμπορικά μέτρα και το εύρος της ενίσχυσης των εξαγωγών από την περιοχή (και συνεπώς της οικονομικής ανάπτυξης) που αποτελούσε την κύρια πρόθεση κατά τη θέσπιση των εμπορικών μέτρων το 2000.

Υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί στην ανάλυση που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 παραχωρήθηκαν στις χώρες σταδιακά αυξανόμενες εμπορικές προτιμήσεις με πολύπλοκο καθεστώς. Το γεγονός αυτό δυσχεραίνει τον καθορισμό του χρόνου και του τόπου θέσης σε εφαρμογή των εμπορικών μέτρων. Οι συνέπειες για τις εξαγωγές από την περιοχή που οφείλονται σε εμπορικά μέτρα σε σχέση με αλλαγές που προκάλεσε η ανασυγκρότηση μετά τις συγκρούσεις και η σταδιακή μετάβαση από την οικονομία κεντρικού σχεδιασμού σε οικονομία της αγοράς φαίνεται περαιτέρω ότι είναι μικρές. Μετά την καθιέρωση, εξάλλου, των εμπορικών μέτρων το 2000 διατίθενται πλήρη ετήσια στατιστικά στοιχεία μόνο για τα έτη 2001 και 2002, γεγονός που αντιπροσωπεύει εξαιρετικά σύντομη περίοδο για τη μελέτη των συνεπειών των εμπορικών μέτρων.

Αποτελέσματα των εμπορικών μέτρων της ΕΕ [36]

[36] Η ανάλυση πραγματοποιήθηκε στα 2/3 των εξαγωγών κάθε χώρας των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ το 1999 (ένα έτος πριν από τη θέσπιση των εμπορικών μέτρων) και το 2002 (το τελευταίο πλήρες έτος για το οποίο διατίθενται εμπορικά στατιστικά στοιχεία) που θεωρήθηκε ότι αποτελούν επαρκώς αντιπροσωπευτικό δείγμα.

Μεταξύ του 1999 και του 2002, οι εξαγωγές των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ αυξήθηκαν κατά 40% περίπου αλλά παραμένουν χαμηλές και ανέρχονται σε 5 δισεκατομμύρια ευρώ (βλ. πίνακα 1). Η ΕΕ αποτελεί με μεγάλη διαφορά τη σημαντικότερη εξαγωγική αγορά για τις πέντε χώρες και απορροφά το 60% περίπου των εξαγωγών τους. Οι σημαντικότεροι εισαγωγείς είναι η Ιταλία, η Γερμανία, η Αυστρία, η Γαλλία και η Ελλάδα, που απορροφούν το 90% περίπου των εξαγωγών της περιοχής στην ΕΕ. Η Κροατία αποτελεί το σημαντικότερο εξαγωγέα που καλύπτει το 50% σχεδόν όλων των εξαγωγών από τις πέντε χώρες. Αν και το μερίδιο της περιοχής στην αγορά της ΕΕ παραμένει χαμηλό, γύρω στο 0,5%, έχει σημειώσει ωστόσο αύξηση μεταξύ 1999 και 2002.

Το χαμηλό επίπεδο εξαγωγών από την περιοχή καταδεικνύει μια μάλλον περιορισμένη εξαγωγική βάση. Ο αριθμός των προϊόντων που αποτελούν τις εξαγωγές των χωρών στην ΕΕ είναι χαμηλός και έχει μειωθεί περαιτέρω μεταξύ 1999 και 2002 (βλ. πίνακα 2) [37]. Από αυτό συνάγεται μεγαλύτερη αύξηση σε λίγα ήδη εξαγόμενα προϊόντα, που μπορεί να οφείλεται σε παράγοντες όπως η καλύτερη πρόσβαση στην αγορά στο πλαίσιο των εμπορικών μέτρων, η επέκταση της ικανότητας εφοδιασμού και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της παραγωγής. Οι κυριότερες κατηγορίες εξαγόμενων εμπορευμάτων είναι τα ενδύματα και τα υποδήματα, τα προϊόντα ξυλείας και τα έπιπλα και ορισμένα μηχανικά και ηλεκτρικά είδη. Σε επίπεδο προϊόντων, τα περισσότερα από τα είδη αυτά εξάγονται μόνο από μία ή δύο χώρες.

[37] Ο αριθμός των προϊόντων αναλύεται με βάση τον οκταψήφιο κωδικό ΣΟ.

Πίνακας 1: Όγκος και μερίδιο αγοράς των εξαγωγών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ τα έτη 1999 και 2002

>ΘΕΣΗ ΠIΝΑΚΑ>

Πηγή: Eurostat.

Λόγω της σύντομης χρονικής περιόδου από την καθιέρωση των εμπορικών μέτρων της ΕΕ, μπορεί να αναμένεται ότι τα μέτρα αυτά θα προωθήσουν αύξηση των εξαγωγών προϊόντων τα οποία προμηθεύει ήδη η περιοχή και για τα οποία έχει επέλθει αλλαγή στον καταβλητέο δασμό. Σύμφωνα με τον πίνακα 2, οι δασμοί σε σχετικά περιορισμένο αριθμό εξαγόμενων προϊόντων ήταν το 2002 χαμηλότεροι σε σχέση με το 1999 και αφορούσαν το 17% σχεδόν των εξαγωγών της περιοχής [38]. Οι μισές περίπου από τις εξαγωγές της Αλβανίας και της Σερβίας και Μαυροβουνίου αποτέλεσαν αντικείμενο κατάργησης δασμών μετά την καθιέρωση των εμπορικών μέτρων. Η μείωση των δασμών ήταν σημαντική (>5%) για το 22% και το 30% των αντίστοιχων εξαγωγών τους (δεν αναφέρονται στον πίνακα). [39]

[38] Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό αποτελεί εκτίμηση κατώτερη του δέοντος δεδομένου ότι η ανάλυση βασίζεται σε δείγμα των εξαγωγών των χωρών.

[39] Με την υπόθεση ότι, στις περιπτώσεις όπου εφαρμόζονται διάφοροι δασμοί, το 1999 εφαρμοζόταν ο υψηλότερος από αυτούς.

Πίνακας 2: Αριθμός εξαγόμενων προϊόντων από τα Δυτικά Βαλκάνια στην ΕΕ και εφαρμοζόμενοι δασμοί κατά τα έτη 1999 και 2002

>ΘΕΣΗ ΠIΝΑΚΑ>

Σημείωση: Οι σειρές δεν αυξάνουν τον αριθμό προϊοντων (σε επίπεδο οκταψήφιου κωδικού της ΣΟ) που αποτέλεσαν αντικείμενο εξαγωγών το 2002, δεδομένου ότι εξαιρέθηκαν προϊόντα των οποίων άλλαξαν οι κωδικοί ΣΟ.

Μείωση των δασμών μπορεί να αναμένεται ότι θα προκαλέσει μεγαλύτερη αύξηση των εξαγωγών, εάν βελτιώσει ταυτόχρονα το περιθώριο προτιμήσεων που αντιστοιχεί σε άλλους σημαντικούς προμηθευτές των ίδιων εμπορευμάτων. Ο πίνακας 3 αναφέρει συνοπτικά τον αριθμό προϊόντων και το μερίδιό τους στις εξαγωγές, για τα οποία το 2002 και το 1999 ο καταβλητέος δασμός στο πλαίσιο των εμπορικών μέτρων ήταν μικρότερος από το δασμό που ίσχυε για τις κύριες πηγές εισαγωγών στην ΕΕ. Συνολικά το 2002, οι προμηθευτές των Δυτικών Βαλκανίων είχαν περιθώριο προτίμησης σε ιδιαίτερα περιορισμένο αριθμό προϊόντων, που κάλυπταν λιγότερο από το 10% των εξαγωγών τους και ο αριθμός των προϊόντων που υποβάλλονταν σε περιθώρια προτιμήσεων έναντι άλλων προμηθευτών έχει μειωθεί από το 1999. Αντί να προσφέρουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τα εξαγόμενα προϊόντα από όλες τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, φαίνεται ότι τα εμπορικά μέτρα έχουν λειτουργήσει ως μέσο μετριασμού της απελευθέρωσης του παράλληλου εμπορίου της ΕΕ προς άλλους κύριους προμηθευτές.

Πίνακας 3: Περιθώριο προτίμησης των Δυτικών Βαλκανίων έναντι κύριων προμηθευτών της ΕΕ κατά τα έτη 2002 και 1999.

>ΘΕΣΗ ΠIΝΑΚΑ>

Σημείωση: Μερίδιο των εξαγωγών στις παρενθέσεις.

Με βάση τα προαναφερθέντα, ο συντελεστής αύξησης των συνολικών εξαγωγών από την Αλβανία και τη Σερβία και Μαυροβούνιο (οι δύο χώρες που κυρίως επηρεάστηκαν) ανήλθε σε 44% και 129%, αντίστοιχα, μεταξύ 1999 και 2002 (βλ. πίνακα 1). Ο αντίστοιχος συντελεστής αύξησης των εξαγωγών για προϊόντα που αποτέλεσαν αντικείμενο χαμηλότερων δασμών το 2002 σε σχέση με το 1999 ανέρχεται σε 58% για την Αλβανία και σε 213% για τη Σερβία Μαυροβούνιο (δεν αναφέρονται στον πίνακα) [40]. Επειδή ελάχιστα προϊόντα από τις τρεις άλλες χώρες είχαν βελτιωμένη πρόσβαση στην αγορά δεν επιτρέπεται ουσιαστική σύγκριση. [41]

[40] Εάν εξαιρεθεί το είδος "17019910 - λευκή ζάχαρη, περιεκτικότητας σε ζαχαρόζη 99,5% ή περισσότερο, σε στερεή κατάσταση (χωρίς προσθήκη αρωματικών ή χρωστικών ουσιών)" στην περίπτωση της Σερβίας - Μαυροβουνίου, ο συντελεστής αύξησης ανέρχεται σε 160% περίπου.

[41] Η αύξηση του δείγματος στα τρία τέταρτα περίπου των εξαγωγών των χωρών στην ΕΕ δεν άλλαξαν το αποτέλεσμα. Η Αλβανία και η Σερβία και Μαυροβούνιο παραμένουν οι δύο πλέον επηρεαζόμενες χώρες.

Μακροπρόθεσμο εξαγωγικό δυναμικό

Κεντρικό θέμα στα Δυτικά Βαλκάνια αποτελεί η μεταπολεμική ανασυγκρότηση (με εξαίρεση την Αλβανία) και η μετάβαση προς την οικονομία της αγοράς. Αυτές οι διαδικασίες προχώρησαν με διαφορετική ταχύτητα στις διάφορες χώρες. Μόνο στην Αλβανία το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) βρίσκεται σε επίπεδο υψηλότερο από εκείνο που προϋπήρχε της έναρξης της μεταβατικής περιόδου και της περιόδου των συγκρούσεων. Ο λόγος των εξαγωγών της περιοχής προς το ΑΕΠ ισούται με 15% περίπου. Από το στοιχείο αυτό συνάγεται, ότι οι εξαγωγές των Βαλκανίων δεν είναι ανταγωνιστικές στην παγκόσμια αγορά. Για σύγκριση, η Ρουμανία, της οποίας το επίπεδο ΑΕΠ είναι πανομοιότυπο με αυτό των Δυτικών Βαλκανίων αναφέρει αντίστοιχο ποσοστό ύψους 30%.

Εν μέρει για το λόγο αυτό, οι συνέπειες των εμπορικών μέτρων παρατηρούνται κυρίως και με διαφορά σε συμβατικά προϊόντα που αποτέλεσαν αντικείμενο μείωσης δασμών μετά την καθιέρωση των εμπορικών μέτρων το 2000 και των οποίων η παραγωγή διατηρήθηκε παρά τα προβλήματα και τις δυσχέρειες των τελευταίων ετών. Δεδομένου ότι τα εμπορικά μέτρα καλύπτουν εξαιρετικά ευρύ φάσμα προϊόντων, επειδή η «ομαλότητα» επιστρέφει όλο και περισσότερο στην περιοχή και οι επενδύσεις σε παραγωγική ικανότητα αρχίζουν να λειτουργούν, είναι λογικό να προκύψουν νέες εξαγωγές στις οποίες τα εμπορικά μέτρα θα προσφέρουν ουσιαστικά πλεονεκτήματα.

Το μάλλον μακροπρόθεσμο δυναμικό των εξαγωγών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ μπορεί να υπολογιστεί με την εφαρμογή του αποκαλούμενου «μοντέλου βαρύτητας» το οποίο προβλέπει ότι το εμπόριο μεταξύ δύο χωρών καθορίζεται από το οικονομικό τους μέγεθος, το κατά κεφαλή εισόδημα και τη γεωγραφική απόσταση μεταξύ τους. Αν χρησιμοποιηθούν προηγούμενες εκτιμήσεις για το εμπορικό δυναμικό μεταξύ της ΕΕ και των υποψηφίων χωρών [42] και εφαρμοστούν στα Δυτικά Βαλκάνια, το μοντέλο οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν προς την ΕΕ δύο και τρεις φορές μεγαλύτερες εξαγωγές από ό,τι σήμερα. Για τον υπολογισμό αυτό δεν λαμβάνεται υπόψη η θεωρούμενη ως σημαντική γκρίζα οικονομία που δημιουργεί προσδοκίες για ακόμη μεγαλύτερες εξαγωγικές δυνατότητες. Αυτές οι σπουδαίες ανεκμετάλλευτες εξαγωγικές δυνατότητες πρέπει να συγκριθούν με τις δυνατότητες των υποψηφίων χωρών, των οποίων το εμπόριο με την ΕΕ είχε εξαντλήσει σχεδόν τις δυνατότητές του κατά το τέλος της δεκαετίας του 1990 [43].

[42] European Journal of Political Economy τόμος 16 (2000), σ. 807-827: Trade integration and the EU economic membership criteria.

[43] στο παρόν κείμενο.

Ερωτηματολόγιο που διανεμήθηκε σε οικονομικούς παράγοντες, κυβερνητικά στελέχη και μέλη των ακαδημαϊκών κύκλων στην περιοχή αποκαλύπτει ότι τα εμπορικά μέτρα είναι μάλλον ελάχιστα γνωστά στην περιοχή. Ενδιαφερόμενοι που γνώριζαν τα εμπορικά μέτρα ή οι οποίοι ενημερώθηκαν γι'αυτά εξέφρασαν την άποψη ότι τα οφέλη τους θα γίνουν αισθητά μεσοπρόθεσμα ή βραχυπρόθεσμα. Οι ενδιαφερόμενοι ζήτησαν περαιτέρω πληροφορίες για την εξέλιξη των αγορών στην ΕΕ κυρίως από κυβερνητικές πηγές που παρέχουν ελάχιστες ή μηδενικές πληροφορίες, αλλά και από επιμέρους κυβερνήσεις της ΕΕ και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Θέματα που έχουν σχέση με την προσφορά (περιορισμένη και παλαιωμένη τεχνολογία προϊόντων, ανεπαρκής ποιοτικός έλεγχος, έλλειψη χρηματοδότησης των εξαγωγών και ακατάλληλη συσκευασία και εμπορία) αναφέρθηκαν κατά κόρον ως τα κύρια εμπόδια για την ανάπτυξη των εξαγωγών. Οι βελτιώσεις στους τομείς αυτούς θεωρούνται ως οι πλέον σημαντικοί παράγοντες για τη διευκόλυνση της αύξησης των εξαγωγών στα Δυτικά Βαλκάνια.

Συμπέρασμα

Τα εμπορικά μέτρα συνέβαλαν στη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για την αύξηση των εξαγωγών. Δεν στηρίζουν από μόνα τους την ανάπτυξη της ευρείας και ανταγωνιστικής εξαγωγικής βάσης που χρειάζεται για να υπάρξει πλήρης αξιοποίηση των σημαντικών προσφερόμενων προτιμήσεων. Οι εξαγωγικές δυνατότητες των χωρών είναι δυνατό να αναδειχθούν μόνο μέσω συνεχών μεταρρυθμίσεων σε ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής που θα παράσχουν τη βάση για αύξηση των επενδύσεων γενικά και των άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) ειδικότερα. Οι ΑΞΕ συνεπάγονται μεταφορές τεχνολογίας και τεχνογνωσίας με σχετικά ευεργετικά αποτελέσματα για την παραγωγικότητα, που αναμένεται ότι θα οδηγήσουν μακροπρόθεσμα σε αύξηση της παραγωγής και της εξαγωγικής ικανότητας και σε δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης. Θα υπάρξει μακροπρόθεσμα προσέλκυση επενδυτών και σημαντικά επίπεδα ΑΞΕ σε πολιτικά σταθερές και ευνοϊκές στις μεταρρυθμίσεις περιοχές όπου εφαρμόζεται το κράτος δικαίου, τα δικαστήρια λειτουργούν δίκαια, η διαφθορά καταπολεμάται επιτυχώς και η γκρίζα οικονομία μειώνεται. Για να διευκολυνθούν περισσότερο οι εξαγωγές βραχυπρόθεσμα, οι χώρες οφείλουν να ενημερώσουν τους οικονομικούς παράγοντες για τις δυνατότητες των εμπορικών μέτρων, να τους βοηθήσουν να πραγματοποιήσουν επιχειρηματικές επαφές στην ΕΕ, να αναπτύξουν δραστηριότητες προώθησης των εξαγωγών και να εξακολουθήσουν να καταβάλλουν προσπάθειες για να συμμορφωθούν με τα πρότυπα και τους κανονισμούς της ΕΕ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Συνοπτική παρουσίαση των εκθέσεων για τις χώρες

ΑΛΒΑΝΙΑ

Οι μεταρρυθμίσεις ήταν κατά τους τελευταίους δώδεκα μήνες περιορισμένες στην Αλβανία. Παρά την πρόοδο που σημειώθηκε σε συγκεκριμένους τομείς, πολλές από τις συστάσεις που συμπεριλήφθηκαν στην έκθεση για τη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης το 2003 δεν εφαρμόστηκαν δεόντως.

Το πολιτικό κλίμα δεν επέτρεψε ορθή εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων. Η εύθραυστη πολιτική σταθερότητα που επιτεύχθηκε το 2002 αντικαταστάθηκε από εντάσεις μεταξύ των κύριων πολιτικών κομμάτων και στο εσωτερικό του ίδιου του κυβερνώντος σοσιαλιστικού κόμματος (SP). Ο αγώνας για την ηγεσία του SP επηρέασε αρνητικά τη σταθερότητα της κυβέρνησης. Επειδή η κυβερνητική προσοχή επικεντρώθηκε όλο και περισσότερο σε εσωτερικά προβλήματα και η συμπεριφορά της αντιπολίτευσης ήταν όλο και περισσότερο παρελκυστική, το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων εξακολούθησε να σημειώνει καθυστερήσεις. Κατά συνέπεια, δεν αντιμετωπίστηκαν πολλές ελλείψεις που είχαν προσδιοριστεί στην έκθεση της διευθύνουσας ομάδας ανωτάτου επιπέδου του 2001, στις εκθέσεις της ΔΣΣ για το 2002 και το 2003 και στο πλαίσιο του πολιτικού διαλόγου με τις αλβανικές αρχές. Οι εκλογές της 12ης Οκτωβρίου διεξήχθησαν βάσει νέου εκλογικού νόμου. Παρατηρήθηκαν, ωστόσο, σοβαρές ελλείψεις κατά τη διάρκεια των εκλογών και δεν τηρήθηκαν τα διεθνή πρότυπα. Η ικανότητα της δημόσιας διοίκησης να ανταποκριθεί στις αλβανικές δεσμεύσεις όσον αφορά τη Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΣΣΣ) εξακολουθεί να δημιουργεί ανησυχίες.

Στον οικονομικό τομέα, η πραγματική αύξηση του ΑΕΠ το 2003 εκτιμήθηκε σε 6%, σημειώνοντας αύξηση σε σχέση με το 4,7% το 2002. Κατά το τέλος του 2003, ο πληθωρισμός έφθασε το 3,3 % και παρέμεινε στα όρια του κυβερνητικού στόχου. Η ιδιωτικοποίηση της μεγαλύτερης τράπεζας της χώρας, της Τράπεζας Καταθέσεων, αποτελεί σημαντική επιτυχία. Λήφθηκαν προκαταρκτικά μέτρα για την αντιμετώπιση του θέματος ιδιοκτησίας της γης. Ωστόσο, η μεσοπρόθεσμη βιωσιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης καθώς και η ικανότητα της χώρας να αντιμετωπίσει τη φτώχεια τίθενται σε κίνδυνο λόγω της πολιτικής αβεβαιότητας και των περιορισμένων μεταρρυθμιστικών προσπαθειών. Η αλβανική οικονομία χαρακτηρίζεται από εκτεταμένη παραοικονομία. Το επιχειρηματικό περιβάλλον είναι ακατάλληλο και ενθαρρύνει ελάχιστα τις επενδύσεις. Η διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα, η ανεπαρκής εφαρμογή των νόμων και η διοικητική ανεπάρκεια εξακολουθούν να θέτουν φραγμούς στις επιχειρήσεις και να παρεμποδίζουν τη νομική ασφάλεια. Παρά την επιτυχία της όσον αφορά τη σύναψη συμφωνιών ελευθέρων συναλλαγών (ΣΕΣ) με χώρες της περιοχής, η Αλβανία δεν μπόρεσε να εφαρμόσει στο σύνολό τους τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την προσχώρηση στον ΠΟΕ.

Η κυβέρνηση εξακολούθησε να δηλώνει ότι η πρόοδος της Αλβανίας στη ΔΣΣ αποτελεί υψηλή προτεραιότητα. Ωστόσο, οι ενέργειές της δεν ήταν πάντοτε σύμφωνες με αυτή τη δήλωση. Παρά την πρόοδο που σημειώθηκε στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για τη ΣΣΣ κατά τη συζήτηση για τη διαμόρφωση του κειμένου της συμφωνίας που πρόκειται να συναφθεί, πολλές από τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να διασφαλιστεί η ορθή εφαρμογή της δεν έχουν πραγματοποιηθεί. Ιδιαίτερη ανησυχία δημιουργούν τα θέματα που έχουν σχέση με το κράτος δικαίου. Σ'αυτά περιλαμβάνεται ο αγώνας κατά του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς και η λειτουργία του δικαστικού συστήματος. Θα πρέπει, ωστόσο, να αναγνωριστούν υπέρ της Αλβανίας ορισμένες πρωτοβουλίες στις οποίες περιλαμβάνονται ο γενικά εποικοδομητικός ρόλος της στην περιοχή, η μείωση του λαθρεμπορίου και της παράνομης διακίνησης προσώπων μέσω της Αδριατικής και του Ιονίου πελάγους και η μονογράφηση της συμφωνίας επανεισδοχής με την Κοινότητα. Τα αποτελέσματα, όμως, ήταν κατώτερα των προσδοκιών στους βασικούς τομείς του οργανωμένου εγκλήματος, της διαφθοράς, του δικαστικού συστήματος και της μεταρρύθμισης της δημόσιας διοίκησης. Επειδή η Αλβανία επιθυμεί να συνεχίσει την πορεία της προς την ΕΕ, είναι απολύτως αναγκαίο να επιδείξει πολιτική βούληση, αποφασιστικότητα και ικανότητα να αντιμετωπίσει τα βασικά θέματα που θίγονται στην παρούσα έκθεση το ταχύτερο δυνατό.

ΒΟΣΝΙΑ - ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ

Οι 16 πρωταρχικές μεταρρυθμίσεις που καθορίζονται στη μελέτη σκοπιμότητας αφορούν την τρέχουσα κατάσταση της ΒΕ, τις οικονομικές προοπτικές της και την πρόοδό της όσον αφορά την εκπλήρωση των τεχνικών απαιτήσεων της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΔΣΣ).

Στα 16 σημεία που συνδέονται με την πολιτική κατάσταση, σημειώθηκε μέτρια πρόοδος. Η κυβέρνηση σε επίπεδο κράτους δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς, ενώ οι εντάσεις μεταξύ του κράτους και των φορέων εξακολουθούν να επηρεάζουν τη λειτουργία της κυβέρνησης και τις μεταρρυθμίσεις. Η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης μόλις άρχισε. Όσον αφορά την τήρηση των διατάξεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις προϋποθέσεις που έχουν σχέση με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ΔΠΔΓ), έχει υπάρξει μικρή πρόοδος από το 2003. Στη μελέτη σκοπιμότητας αναφέρεται ότι «υπάρχουν ενδείξεις ότι πιθανόν αναδύεται μια νέα δυναμική εντός του πολιτικού σώματος της ΒΕ». Απαιτούνται περαιτέρω διαρκείς μεταρρυθμιστικές προσπάθειες για να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο και για να διασφαλιστεί ότι δεν θα ανακοπεί η πρόοδος που έχει σημειωθεί μέχρι τώρα στην οικοδόμηση του κράτους.

Η μελέτη σκοπιμότητας υπογράμμισε επίσης ότι «η οικονομική ανάπτυξη σε συνδυασμό με τη μείωση των περιττών δαπανών θα οδηγήσουν στη συγκέντρωση των πόρων για τις ανάγκες θεσμικής μεταρρύθμισης της ΒΕ». Η ΒΕ αντιμετωπίζει σημαντικές οικονομικές προκλήσεις. Καθώς μειώνεται η διεθνής βοήθεια, οι ιδιωτικές επενδύσεις επιβάλλεται να αποτελέσουν τον κινητήρα για την ανάπτυξη. Η κυβέρνηση, ωστόσο, χρειάζεται να λάβει τα δικά της μέτρα καθορίζοντας πλαίσιο που ευνοεί τις επενδύσεις και τις επιχειρήσεις και διαχειριζόμενη αποτελεσματικά τα κεφάλαια που διαθέτει. Για το λόγο αυτό, η μελέτη σκοπιμότητας υπογράμμισε την έγκριση και την εφαρμογή του δημοσιονομικού νόμου σε επίπεδο κράτους, την καταγραφή όλων των εσόδων που συγκεντρώνουν οι δημόσιες αρχές και την εφαρμογή του νόμου περί στατιστικής ως μέτρων που θα μπορούσαν να επιτευχθούν το 2004. Έχει σημειωθεί σχετική πρόοδος στα δημοσιονομικά θέματα, αλλά δημιουργούνται ανησυχίες από τη συνεχιζόμενη έλλειψη αξιόπιστων στατιστικών, που αποτελούν τη βάση κάθε αποτελεσματικού πολιτικού σχεδιασμού. Τα βραχυπρόθεσμα μέτρα που υπογραμμίζονται στη μελέτη σκοπιμότητας πρέπει να συμπληρωθούν από περαιτέρω αποφαστική διαρθρωτική μεταρρύθμιση στη ΒΕ για να αποφευχθεί η μεγαλύτερη επιδείνωση του οικονομικού τομέα.

Όσον αφορά την τήρηση των τεχνικών απαιτήσεων της ΣΣΣ, εξακολουθεί να ισχύει η παρατήρηση που διατυπώνεται στη μελέτη σκοπιμότητας: «.......υπόδειγμα περιοδικής προόδου, στο οποίο παράλληλα εξετάζονται και οι τομείς όπου δεν ολοκληρώθηκε η ζωτικής σημασίας μεταρρύθμιση, ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ούτε καν άρχισε. Κατά συνέπεια, πρόσφατες επιτυχίες όπως η έγκριση από το Συμβούλιο των Υπουργών του προγράμματος δράσης για θέματα της μελέτης σκοπιμότητας, οι πρώτες καταδίκες της ΒΕ για εμπορία ανθρώπων και τα πρώτα βήματα για τον καθορισμό αρχής έμμεσης φορολογίας μειώνονται από τις αποτυχίες σε άλλους τομείς. Κανένα σημείο σχετικά με το παρόν τμήμα δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί πλήρως. Επίσης, εξακολουθεί να δημιουργεί ανησυχίες το γεγονός ότι πολλοί τομείς στους οποίους έχει επιτευχθεί πρόοδος, αυτή σημειώθηκε μόνον λόγω των διεθνών πιέσεων.

Από την πλευρά της η ΕΕ θα χρησιμοποιήσει κάθε μέσο που διαθέτει για να βοηθήσει τις μεταρρυθμίσεις στην ΒΕ, που μπορεί να συνίσταται σε τεχνική και χρηματοδοτική βοήθεια για τήρηση των προτύπων του κεκτημένου, καθοδήγηση από τον Ειδικό Αντιπρόσωπο της ΕΕ και δράσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΕΠΑΑ) για την εξασφάλιση σταθερού περιβάλλοντος, στο οποίο μπορούν να πραγματοποιηθούν οι μεταρρυθμίσεις. Όταν βεβαιωθεί ότι έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος όσον αφορά την εκπλήρωση των 16 απαιτήσεων που καθορίστηκαν στη μελέτη σκοπιμότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αποφασίσει αν θα διατυπώσει σύσταση για απόφαση του Συμβουλίου σχετικά με την έναρξη διαπραγματεύσεων για ΣΣΣ. Αν δεν υπάρξει επαρκής πρόοδος, η Επιτροπή δεν θα είναι σε θέση να προτείνει την έναρξη διαπραγματεύσεων. Μόνο η ΒΕ μπορεί να διασφαλίσει ότι θα υπάρξει θετική εξέλιξη. Εάν επιτύχει να φέρει εις πέρας τις 16 προτεραιότητες εντός του 2004, η ΒΕ θα ενισχύσει μια δυναμική που αναγνωρίστηκε εν μέρει στη μελέτη σκοπιμότητας και θα αποδείξει τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της ότι έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε ένα ευρύτερο και περισσότερο απαιτητικό πρόγραμμα μεταρρυθμιστικών δράσεων.

ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Αν και αντιμετωπίζει δυσχερείς δημοσιονομικές και οικονομικές συνθήκες, η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας κατέβαλε προσπάθειες το 2003 να σημειώσει πρόοδο στο πλαίσιο της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Σε πολλούς τομείς, η μεταρρυθμιστική διαδικασία βρίσκεται ακόμη σε εμβρυακή κατάσταση και χρειάζονται περισσότερες προσπάθειες που θα επιφέρουν συγκεκριμένες αλλαγές, ώστε να επιτευχθούν τα αναμενόμενα οφέλη.

Η πολιτική κατάσταση παρέμεινε γενικά σταθερή, με βάση διαδικασία που άρχισε το 2001 στην Οχρίδα και η οποία παραμένει σημαντική για την εξασφάλιση της ανάπτυξης της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας ως ενιαίου και πολυεθνοτικού κράτους. Η στήριξη της διεθνούς κοινότητας, ιδίως μέσω της στρατιωτικής επιχείρησης "Concordia" υπό την αιγίδα της ΕΕ και της νέας πολιτικής αποστολής "Proxima", υπήρξε σημαντική για την ενίσχυση της βαθμιαίας σταθεροποίησης. Η εδραίωση της σταθερότητας απαιτεί τη συνεχή προσπάθεια της κυβέρνησης να εφαρμόσει πλήρως τη συμφωνία πλαίσιο και να ενισχύσει το κράτος δικαίου, καθώς και τη δέσμευση και την αίσθηση ευθύνης όλων των τμημάτων του πληθυσμού. Οι προπαρασκευαστικές προσπάθειες πρέπει να επιταχυνθούν και να ενισχυθούν για την εφαρμογή της διαδικασίας αποκέντρωσης.

Εξακολουθούν να παραμένουν πολλές προκλήσεις για το μέλλον, όπως η αποκέντρωση, η χρηστή διακυβέρνηση, η μεταρρύθμιση του τομέα της ασφάλειας ή του κράτους δικαίου. Η εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων θα συνεπάγεται επίσης την ενίσχυση του διοικητικού δυναμικού με μετατροπή της δημόσιας διοίκησης σε σύγχρονη και υπεύθυνη δημόσια υπηρεσία. Η επιτυχής αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων αναμένεται ότι θα επιτρέψει στη χώρα να στρέψει προοδευτικά την προσοχή της από τη σταθεροποίηση στη σύνδεση.

Η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας σημείωσε επιτυχία στη διατήρηση σταθερού μακροοικονομικού πλαισίου και προσχώρησε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Η οικονομική κατάσταση, ωστόσο, και ιδίως οι σοβαρές αδυναμίες στη λειτουργία της οικονομίας, στο επιχειρηματικό κλίμα, στην ανταγωνιστικότητα και στην ενίσχυση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, αποτελούν συνεχώς αυξανόμενο εμπόδιο για την επιτυχία της μεταβατικής διαδικασίας της χώρας. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις ήταν ιδιαιτέρως χαμηλές και φαίνεται ότι θα αυξηθούν σημαντικά μόνον εάν εξακολουθήσει να βελτιώνεται η θεσμική και πολιτική σταθερότητα και προχωρήσουν οι μεταρρυθμίσεις. Ζωτικής σημασίας θα είναι επίσης η σοβαρή πρόοδος στην εγκαθίδρυση του κράτους δικαίου.

Η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης ενισχύθηκε από τη στήριξη όλων των πολιτικών κομμάτων και καταβλήθηκαν προσπάθειες για να αποτελέσει η εν λόγω διαδικασία το πλαίσιο για τις δράσεις της κυβέρνησης. Ένα εθνικό πρόγραμμα δράσης για παρακολούθηση των συστάσεων που διατυπώνονται στην έκθεση του παρελθόντος έτους επιβεβαίωσε τη βούληση για περαιτέρω πρόοδο. Η στήριξη της μεταρρύθμισης απαιτεί περισσότερες προσπάθειες και πόρους. Η θέση σε ισχύ της Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και της χώρας. Η παρουσίαση από την ΕΕ ευρωπαϊκής εταιρικής σχέσης αναμένεται ότι θα παράσχει τη βάση για επικέντρωση των προσπαθειών στην προώθηση του χρονοδιαγράμματος των μεταρρυθμίσεων.

ΣΕΡΒΙΑ ΚΑΙ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟ

Η πρόοδος στη Σερβία και Μαυροβούνιο υπήρξε ανομοιόμορφη από την τελευταία ετήσια έκθεση. Η θέσπιση του συνταγματικού χάρτη αποτέλεσε θετική εξέλιξη, αλλά η εφαρμογή του δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Οι συνεχείς διαφωνίες σχετικά με την ερμηνεία και την εφαρμογή των νέων συνταγματικών ρυθμίσεων αντικατοπτρίζουν την έλλειψη συνολικής συναίνεσης για το μέλλον του κράτους. Αυτή η έλλειψη συναίνεσης εξασθενίζει τους κοινούς θεσμούς και τις πολιτικές που είναι απαραίτητες για την πρόοδο όσον αφορά τις πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις και για την ανάπτυξη των σχέσεων της Σερβίας και Μαυροβουνίου με την ΕΕ. Τα συνταγματικά προβλήματα και οι έντονες πολιτικές διαφωνίες των κομμάτων και στις δύο δημοκρατίες αποτελούν έναν από τους λόγους για τον αργό ρυθμό των μεταρρυθμίσεων σε πολλούς σημαντικούς τομείς.

Οι δημοκρατικοί θεσμοί φάνηκαν ανθεκτικοί και σταθεροί μετά τη δολοφονία του σέρβου πρωθυπουγού Djindjic. Η επιβληθείσα κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αν και βοήθησε πολύ τη σερβική κυβέρνηση να καταπολεμήσει την άμεση απειλή από το οργανωμένο έγκλημα, επηρέασε, ωστόσο, το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου.

Ο βαθμός προόδου όσον αφορά τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις ήταν ποικίλος: παρατηρήθηκε σταθερή πρόοδος στις στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις, περαιτέρω πρόοδος στους τομείς των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και της περιφερειακής συνεργασίας, βραδύτερη πρόοδος από την αναμενόμενη για την αστυνομία και το δικαστικό κλάδο. Καταβλήθηκαν προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κληρονομιάς του παρελθόντος αλλά το θέμα αυτό παραμένει εξαιρετική πρόκληση. Η Σερβία και Μαυροβούνιο εξακολουθεί να αδυνατεί να συμμορφωθεί με τις διεθνείς υποχρεώσεις σχετικά με τη συνεργασία με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ΔΠΔΓ).

Διατηρήθηκε η οικονομική σταθερότητα. Ο ρυθμός, ωστόσο, των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων επιβραδύνθηκε σημαντικά, κυρίως λόγω των πολιτικών διαφωνιών που παρεμπόδισαν τη λειτουργία των θεσμών.

Σημειώθηκε κάποια πρόοδος στο πρόγραμμα της ευρωπαϊκής μεταρρύθμισης στο πλαίσιο της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΔΣΣ). Για να επιταχυνθεί η διαδικασία μεταρρύθμισης και να υπάρξει εμβάθυνση στις μεταρρυθμιστικές προτάσεις της ΕΕ, καθιερώθηκε ενισχυμένος διαρκής διάλογος τον Ιούλιο 2003 μετά από πρόταση της Επιτροπής για συνέχιση της προσπάθειας με βάση τις προηγούμενες συνεδριάσεις της ειδικής συμβουλευτικής ομάδας. Οι συστάσεις αμφοτέρων των οργάνων χρησιμεύουν ως κατευθυντήριες γραμμές και πλαίσιο για τη μεταρρύθμιση.

Μετά τη θέσπιση του συνταγματικού χάρτη και του προγράμματος δράσης για την εσωτερική αγορά και το εμπόριο τον Αύγουστο 2003, η Επιτροπή αποφάσισε το Σεπτέμβριο 2003 να αρχίσει εργασίες για την έκθεση σκοπιμότητας της Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Η έκθεση σκοπιμότητας εξετάζει τη δυνατότητα έναρξης διαπραγματεύσεων για Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης με τα εξής κριτήρια: το βαθμό συμμόρφωσης με τις πολιτικές και οικονομικές προϋποθέσεις της ΔΣΣ, τη συνολική λειτουργία του κράτους, την ύπαρξη ενιαίας εμπορικής πολιτικής και ενιαίας αγοράς, την πρόοδο όσον αφορά τομεακές μεταρρυθμίσεις και τους θεσμούς σε επίπεδο κράτους που απαιτούνται για την εφαρμογή της ΣΣΣ.

Η έκθεση σκοπιμότητας αναβλήθηκε για να παρασχεθεί περισσότερος χρόνος στις αρχές να ασχοληθούν με τα εκκρεμή σημαντικά θέματα, συμπεριλαμβανομένων ιδίως των πολιτικών προϋποθέσεων, των συνταγματικών θεμάτων και του προγράμματος δράσης.

ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟ [44]

[44] Όπως ορίζεται στην απόφαση 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Η βασική απόφαση του ΟΗΕ να καταστήσει λειτουργικά τα πρότυπα για το Κοσσυφοπέδιο και να αρχίσει, παρά τα προβλήματα, το διάλογο μεταξύ Πρίστινας και Βελιγραδίου επί θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος ήταν οι κύριες εξελίξεις κατά την εξεταζόμενη περίοδο.

Ακριβώς τη στιγμή που φαινόταν να δρομολογείται τελικά ο απευθείας διάλογος μεταξύ της Πρίστινας και του Βελιγραδίου και το σχέδιο για την εφαρμογή των προδιαγραφών για το Κοσσυφοπέδιο ήταν έτοιμο να ολοκληρωθεί, τα βίαια γεγονότα που υποκινήθηκαν από εθνοτικές ομάδες το Μάρτιο 2004 σηματοδότησαν σοβαρή οπισθοδρόμηση στην προσπάθεια για την εγκαθίδρυση ασφαλούς, δημοκρατικού και πολυεθνοτικού Κοσσυφοπεδίου.

Κατά την εξεταζόμενη περίοδο, οι επιδόσεις των προσωρινών οργάνων αυτοδιοίκησης (ΠΟΑ) και της δημόσιας διοίκησης άρχισαν να βελτιώνονται, αλλά θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με αποφασιστικότητα οι ελλείψεις. Η μεταφορά μη αποκλειστικών αρμοδιοτήτων από την αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στο Κοσσυφοπέδιο (UNMIK) στα ΠΟΑ ολοκληρώθηκε κατά το τέλος του 2003. Απομένει πλέον τα ΠΟΑ να κάνουν πλήρη χρήση των μεταβιβασθεισών αρμοδιοτήτων, ώστε να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για τις μεταρρυθμίσεις και την εφαρμογή τους υπό την τελική ευθύνη της UNMIK, η οποία διατηρεί επίσης τις αποκλειστικές αρμοδιότητες. Η καθυστερημένη και άστοχη αντίδραση των ΠΟΑ στα γεγονότα του Μαρτίου 2004 γεννά σοβαρές ανησυχίες. Πρέπει να ενισχυθεί το κράτος δικαίου, ιδίως όσον αφορά την αποτελεσματική εφαρμογή και την επιβολή της νομοθεσίας.

Αν και καταβλήθηκαν κάποιες προσπάθειες, ιδίως κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2003, η ουσιώδης και βιώσιμη επιστροφή των εκτοπισμένων στο Κοσσυφοπέδιο εμποδίστηκε από τις μη ευνοϊκές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τις ασταθείς συνθήκες ασφαλείας. Το Μάρτιο 2004, βίαια γεγονότα οδήγησαν στην αναγκαστική εκτόπιση μελών των μειονοτήτων και επιδείνωσαν το κλίμα ανασφάλειας με εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις στη συνολική διαδικασία επιστροφής.

Παρά κάποιες βελτιώσεις, η οικονομική κατάσταση εξακολουθεί να δημιουργεί ανησυχίες: η οικονομία του Κοσσυφοπεδίου εξαρτάται πάντοτε σε μεγάλο βαθμό από την ξένη βοήθεια και τα εμβάσματα και απέχει πολύ από το να είναι βιώσιμη. Η ανεργία είναι υψηλή και μάλλον αυξάνεται, δημιουργώντας συνεπώς εύφορο έδαφος για πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές. Η ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων συλλογικής ιδιοκτησίας και η αναδιάρθρωση των δημοσίων οργανισμών κοινής ωφελείας δεν εξελίχθηκαν ικανοποιητικά. Η διαχείριση των δημοσίων οικονομικών απαιτείται να καταστεί περισσότερο αποτελεσματική και διαφανής.

Κατά την εξεταζόμενη περίοδο, πραγματοποιήθηκε πρόοδος όσον αφορά τον καθορισμό της ευρωπαϊκής προοπτικής του Κοσσυφοπεδίου μέσω της καθιέρωσης μηχανισμού παρακολούθησης της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΜΠΣ). Η Επιτροπή παρείχε στις αρχές του Κοσσυφοπεδίου συμβουλές για τη διαμόρφωση πολιτικής σε ορισμένους τομείς ενόψει της στήριξης μεταρρυθμίσεων συμβατών με την ΕΕ. Ταυτόχρονο η διαδικασία ΜΠΣ ενισχύει και στηρίζει τις εργασίες που αφορούν τις προϋποθέσεις για το Κοσσυφοπέδιο.

Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή προοπτική, ο λαός του Κοσσυφοπεδίου θα είναι σε θέση να επωφεληθεί από την ειρήνη και την ευημερία που έχει διασφαλίσει η διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με ελεύθερο και δημοκρατικό τρόπο στο μεγαλύτερο τμήμα της ηπείρου. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, το Κοσσυφοπέδιο οφείλει να παραμείνει προσηλωμένο στη Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Τα γεγονότα του Μαρτίου 2004, ωστόσο, καταδεικνύουν ότι ο λαός του Κοσσυφοπεδίου και τα ΠΟΑ οφείλουν να δεσμευτούν σοβαρά για τη διαδικασία.