Γνωμοδότηση της Επιτροπής των Περιφερειών με θέμα "Τα προβλήματα των νησιωτικών περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι προοπτικές ενόψει της διεύρυνσης"

(2002/C 192/10)

Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ,

έχοντας υπόψη την απόφαση που το Προεδρείο της έλαβε στις 12 Ιουνίου 2001, σύμφωνα με την 5η παράγραφο του άρθρου 265 της Συνθήκης ΕΚ, να καταρτιστεί γνωμοδότηση με θέμα "Τα προβλήματα των νησιωτικών περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι προοπτικές ενόψει της διεύρυνσης" και να ανατεθεί στην επιτροπή 1 "Περιφερειακή πολιτική, Διαρθρωτικά Ταμεία, οικονομική και κοινωνική συνοχή, διασυνοριακή και διαπεριφερειακή συνεργασία" η προετοιμασία των σχετικών εργασιών·

έχοντας υπόψη το σχέδιο γνωμοδότησης (CdR 301/2001 rev. 2) που η επιτροπή "Περιφερειακή πολιτική, Διαρθρωτικά Ταμεία, οικονομική και κοινωνική συνοχή, διασυνοριακή και διαπεριφερειακή συνεργασία" υιοθέτησε στις 18 Ιανουαρίου 2002, με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. Χρήστου Παλαιολόγου, Δημάρχου Λειβαδιάς (ΕΛ, ΕΣΚ)·

έχοντας υπόψη το άρθρο 158 της Συνθήκης του Άμστερνταμ σε συνδυασμό με το άρθρο 154 και τη Δήλωση αριθ. 30 που προσαρτάται στη Συνθήκη·

έχοντας υπόψη τα συμπεράσματα της συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Νίκαια το Δεκέμβριο του 2000 (παράγραφος 55 και δήλωση)·

έχοντας υπόψη το Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου·

έχοντας υπόψη την 2η έκθεση της Επιτροπής για την Οικονομική και Κοινωνική συνοχή, τον Ιανουάριο του 2001·

έχοντας υπόψη την έκθεση για τα προβλήματα των νησιωτικών περιοχών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, της Επιτροπής Περιφερειακής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Μαρτίου 1998·

έχοντας υπόψη τη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής τον Ιούλιο του 2000 με θέμα "Κατευθυντήριες γραμμές για ολοκληρωμένες ενέργειες υπέρ των νησιωτικών περιοχών της ΕΕ μετά την Συνθήκη του Άμστερνταμ"·

έχοντας υπόψη τη Διακήρυξη του Κάλιαρι, το Φεβρουάριο του 2001, της Συνδιάσκεψης με θέμα "Οι νησιωτικές περιοχές της ΕΕ μετά τη Νίκαια", στην οποία μετείχαν οι διακομματικές Ομάδες για τα Νησιά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και η Επιτροπή των Περιφερειών·

έχοντας υπόψη τα αποτελέσματα της Διάσκεψης της Επιτροπής των Νησιωτικών Περιοχών της CRPM τον Ιούνιο 2001, στην Κορσική·

έχοντας υπόψη τον κανονισμό (ΕΕ) του Συμβουλίου αριθ. 1447/2001, άρθρο 1, παράγραφος 2(1)·

έχοντας υπόψη τη δήλωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο της διαδικασίας υιοθέτησης του Κανονισμού (ΕΕ) του Συμβουλίου αριθ. 1447/2001, άρθρο 1, παράγραφος 2(2)·

υιοθέτησε ομόφωνα κατά την 43η σύνοδο ολομέλειάς της της 13ης και 14ης Μαρτίου 2002 (συνεδρίαση της 13ης Μαρτίου) την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Η ΕΤΠ θεωρεί ότι πρέπει να περιληφθεί στη Συνθήκη της ΕΕ η έννοια της ισόρροπης και αρμονικής ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού χώρου και η παράλληλη αναφορά στις περιοχές που αντιμετωπίζουν μόνιμα διαρθρωτικά μειονεκτήματα. Συγκεκριμένα η ΕTΠ προτείνει την επαναδιατύπωση του άρθρου 158 της Συνθήκης του Άμστερνταμ ώστε να περιλαμβάνει:

α) την οπτική της "εδαφικής συνοχής" ως συμπλήρωμα της κατάρτισης και υλοποίησης των πολιτικών της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής·

β) ρητή αναφορά στα προβλήματα που δημιουργούν μόνιμα διαρθρωτικά προβλήματα όπως ο νησιωτικός χαρακτήρας, η γεωγραφική απομόνωση και η πολύ χαμηλή πυκνότητα του πληθυσμού·

γ) επιβεβαίωση των ειδικών μέτρων που πρέπει να ληφθούν αναλογικά με την ένταση και τη συσσώρευση των μειονεκτημάτων αυτών σε κάθε περιοχή.

2. Η ΕΤΠ επισημαίνει ότι προκειμένου να διευκολυνθεί ο συνυπολογισμός της ιδιαιτερότητας των νησιωτικών περιοχών στις κοινοτικές πολιτικές πρέπει να αναγνωρισθεί με σαφήνεια η νησιωτική διάσταση στην κοινοτική στατιστική ονοματολογία(3). Προτείνει προς το σκοπό αυτό να ληφθούν υπόψη οι προτάσεις της Επιτροπής των Περιφερειών για την υιοθέτηση ειδικής νησιωτικής ονοματολογίας ανεξάρτητα πληθυσμιακών κριτηρίων.

3. Η ΕΤΠ εκτιμά ότι, παρά τις θετικές αναφορές στην 2η έκθεση για τη Συνοχή σχετικά με τα ιδιαίτερα προβλήματα των νησιωτικών περιοχών και την ανάγκη λήψης ειδικών μέτρων προσαρμοσμένων στις ειδικές καταστάσεις τους, η απουσία του θέματος από τις προτάσεις της έκθεσης και η περιορισμένη αναφορά του, δημιουργούν την ανάγκη για μεγαλύτερη ενεργοποίηση και ανάληψη πρωτοβουλιών προκειμένου να περιληφθεί με σαφήνεια στην επόμενη 3η έκθεση της Επιτροπής.

4. Η ΕΤΠ ζητεί να λαμβάνεται υπόψη η νησιωτική διάσταση κατά τη διαμόρφωση κοινοτικών οδηγιών και κανονισμών και κατά την εφαρμογή των κοινοτικών πολιτικών, όπως π.χ. στην απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας, την ειδική φορολόγηση των καυσίμων των αεροπορικών μεταφορών, την μεταρρύθμιση των διευρωπαϊκών δικτύων (ΤΕΝ) για τις μεταφορές, την ενέργεια, και τις τηλεπικοινωνίες, την εφαρμογή της νέας κοινής αλιευτικής πολιτικής, της ΚΓΠ κ.λπ. Προς το σκοπό αυτό η ΕTΠ προτείνει:

α) να συμπεριληφθεί το κριτήριο του νησιωτικού χαρακτήρα και της αντιστάθμισης των φυσικών μειονεκτημάτων στα κριτήρια επιλογής σχεδίων που ενισχύονται από κάθε κοινοτικό μέσο, πρόγραμμα ή πολιτική, ώστε να αντισταθμίζεται το υψηλότερο κατά κεφαλή κόστος κατασκευής και λειτουργίας βασικών υποδομών και υπηρεσιών·

β) να υιοθετηθούν ειδικά μέτρα σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις καθώς και οικονομικά και φορολογικά κίνητρα για την προστασία των νησιών, την προώθηση της ενδογενούς ανάπτυξης και της απασχόλησης. Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι καταναλωτές θα απολαμβάνουν τις ίδιες τιμές και ποιότητα προϊόντων για τα βασικά αγαθά όπως στις ηπειρωτικές περιοχές της χώρας τους. Χαμηλότερα ποσοστά ΦΠΑ σε ευαίσθητους τομείς, χαμηλότερη φορολόγηση του εισοδήματος από πωλήσεις τοπικών προϊόντων και άλλων τοπικών επιχειρήσεων, εξαίρεση από φορολόγηση για μια αρχική περίοδο επενδύσεων σε ευαίσθητους τομείς (όπως εναλλακτικές πηγές ενέργειας, ανάπτυξη επικοινωνιών κ.α.), επιχορήγηση νησιωτικών επιχειρήσεων για την προώθηση τους και εκτός της τοπικής αγοράς, κίνητρα για την προώθηση της απασχόλησης και μια σειρά παρόμοια μέτρα θα μπορούσαν να μελετηθούν και να εφαρμοσθούν συνδυασμένα αναλογικά ως προς τις ανάγκες και την κατάσταση που επικρατεί στα διάφορα ευρωπαϊκά νησιά. Πρέπει να διασφαλισθούν κατάλληλες τακτικές μεταφορές από και προς τα νησιά, καθόλη τη διάρκεια του έτους, σε λογικές τιμές και με επαρκή χωρητικότητα. Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να διασφαλισθεί ότι τα διάφορα μέτρα που θα αναληφθούν, θα ωφελήσουν όλο τον πληθυσμό και όχι μόνο επιχειρήσεις που βρίσκονται εκτός των νησιών·

γ) να προβλεφθεί διαδικασία που να επιβάλει i) την εξέταση των νομοθετικών ρυθμίσεων που λαμβάνονται σε κρίσιμους τομείς για τις νησιωτικές περιοχές, π.χ. εσωτερική αγορά, ενέργεια, περιβάλλον, μεταφορές, αλιεία, γεωργία κ.λπ., για να διαπιστωθεί κατά πόσο επηρεάζουν αρνητικά την κατάσταση των νησιών και ii) τη δυνατότητα εξαιρέσεων ή ειδικών ρυθμίσεων·

δ) να μελετηθούν και να εφαρμοστούν νέοι τρόποι οργάνωσης και παροχής των υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος υψηλού επιπέδου στο νησιωτικό χώρο (π.χ. επικοινωνίες, μεταφορές, ενέργεια, υγεία, παιδεία, πολιτισμός) ώστε η απελευθέρωση τους να μην αποβεί σε βάρος των νησιωτικών περιοχών εξ αιτίας της υπάρχουσας χαμηλής ζήτησης, καθώς και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εγκρίνει επαρκή μέτρα που αντισταθμίζουν το επιπλέον κόστος αυτών των υπηρεσιών·

ε) να επεκταθεί η αποκαλούμενη ΥΠΔΥ (Υποχρέωση Παροχής Δημόσιας Υπηρεσίας) στον τομέα των μεταφορών ώστε να περιλαμβάνει και τις μεταφορές από και προς τις νησιωτικές περιοχές μέσω άλλων χωρών·

στ) να δημιουργηθεί από την Επιτροπή μια Διυπηρεσιακή Ομάδα, για να επιτύχει τον καλύτερο συντονισμό ανάμεσα στις γενικές Διευθύνσεις και τους άλλους ευρωπαϊκούς θεσμούς για την εφαρμογή ολοκληρωμένων πολιτικών σε σχέση με το νομικό καθεστώς, τις χρηματοδοτήσεις, τα κίνητρα κ.λπ., η οποία θα συνεργάζεται κάθε φορά τόσο με το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος όσο και με τις αντίστοιχες περιφερειακές και τοπικές αρχές των νησιών. Η δραστηριότητα των διαφόρων ΓΔ της Επιτροπής πρέπει να συντονίζεται κατά τρόπο ώστε τα μειονεκτήματα που οφείλονται σε γεωγραφικούς παράγοντες (νησιωτικές περιοχές, ορεινές ζώνες, αραιοκατοίκηση, περιφερειακή θέση κ.λπ.) να λαμβάνονται ιδιαίτερα υπόψη κατά την εφαρμογή των διαφόρων κοινοτικών πολιτικών.

5. Η ΕΤΠ φρονεί ότι προκειμένου να αντιμετωπισθούν και να αντισταθμισθούν τα μειονεκτήματα που συνεπάγεται ο νησιωτικός χαρακτήρας, ειδικές ρυθμίσεις πρέπει να μελετηθούν σε σχέση με την εφαρμογή των διαρθρωτικών πολιτικών που να λαμβάνουν υπόψη κριτήρια όχι μόνο συνδεόμενα με το ΑΕγχΠ αλλά ταυτόχρονα χωροταξικά, γεωγραφικά και κοινωνικά κριτήρια. Παρόμοια κριτήρια είναι, μεταξύ άλλων, η περιφερειακή θέση, η χαμηλή πυκνότητα του πληθυσμού, η απομόνωση, η δυσχερής πρόσβαση, ο μικρός αριθμός των κατοίκων ή οι δύσκολες συνθήκες ζωής το χειμώνα. Στα πλαίσια της μελλοντικής αναμόρφωσης της πολιτικής των Διαρθρωτικών Ταμείων, η ΕTΠ προτείνει:

α) Οι νησιωτικές περιοχές πρέπει να περιληφθούν de facto στο Στόχο 1, σύμφωνα με το άρθρο 158 της Συνθήκης και τη δήλωση αριθ. 30 που επισυνάπτεται στην τελική πράξη του Άμστερνταμ, όπου αναγνωρίζεται ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη τα μειονεκτήματα που προκύπτουν από τον νησιωτικό χαρακτήρα και να υιοθετηθούν συνεπώς ειδικά μέτρα. Η χρηματοδοτική ενίσχυση πρέπει να υπολογισθεί αναλογικά προς το επίπεδο του ΑΕγχΠ όσον αφορά το επιπρόσθετο κόστος που δημιουργείται λόγω των διαρθρωτικών περιορισμών και ως προς τους παράγοντες που επιδεινώνουν και συσσωρεύουν τις επιπτώσεις της απομόνωσης (π.χ. ένα νησί, με ορεινές περιοχές, αραιοκατοικημένο ή απομονωμένο νησί ενός εδαφικά πολυδιασπασμένου αρχιπελάγους κ.λπ.).

β) Κατά τη διαμόρφωση των κοινοτικών πρωτοβουλιών σκόπιμο θα ήταν να προβλεφθεί στα πλαίσια του Ιnterreg ένα ειδικό πρόγραμμα για τις νησιωτικές περιοχές. Είναι αναγκαίο να δοθεί προτεραιότητα στις νησιωτικές περιοχές για μέτρα διαπεριφερειακής και διακρατικής συνεργασίας και παράλληλα να ενισχυθεί η διανησιωτική συνεργασία, μέσω της στήριξης όλων των υπαρχόντων δικτύων και δομών που προωθούν τους δεσμούς ανάμεσα στα νησιά.

6. Η ΕΤΠ υιοθετεί την άποψη για την κατάρτιση ολοκληρωμένων σχεδίων δράσης με στόχο την ανάπτυξη των νησιωτικών περιοχών σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές και τους κοινωνικούς εταίρους. Προς αυτή την κατεύθυνση η ΕTΠ καλεί την Επιτροπή:

α) να συντάσσει και να δημοσιεύει ανά τριετία μια έκθεση για την κατάσταση των νησιωτικών περιοχών, στην οποία να περιλαμβάνονται συγκριτικά στοιχεία της ανταγωνιστικότητας των νησιωτικών περιοχών, των επιπτώσεων και των αποτελεσμάτων της εφαρμογής των διαφόρων κοινοτικών πολιτικών και να εντοπίζονται τα πεδία παρέμβασης για την άρση ή την αντιστάθμιση των μειονεκτημάτων των νησιών·

β) να προωθήσει τη συνεργασία ανάμεσα σε μια Διυπηρεσιακή Ομάδα της Επιτροπής για τις νησιωτικές περιοχές με τις αντίστοιχες ομάδες που δραστηριοποιούνται στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της ΕTΠ, της ΟΚΕ, καθώς και με τα δίκτυα και τους άλλους φορείς νησιωτικού ενδιαφέροντος, όπως η Επιτροπή νήσων της Δ.Π.Π.Ε., IMEDOC, Islenet κ.λπ., προκειμένου να σχεδιασθεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα δράσης για τα νησιά·

γ) να ενσωματώσει στο Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου μια στρατηγική ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών και στη συνέχεια να καταρτίσει το πρόγραμμα δράσης με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα ανάληψης ολοκληρωμένων μέτρων προς όφελος των νησιωτικών περιοχών που να λαμβάνει υπόψη τις ειδικές ανάγκες των νησιών.

7. Η ΕΤΠ τονίζει ότι η ανάγκη ανάληψης διακριτών πρωτοβουλιών που θα διαμορφώνουν ένα ειδικό καθεστώς ενίσχυσης των νησιωτικών περιοχών είναι όχι μόνο επιβεβλημένη αλλά και επείγουσα ενόψει της διεύρυνσης της ΕΕ, προκειμένου οι νησιωτικές περιοχές να μην διατρέχουν τον κίνδυνο της περαιτέρω απομόνωσης και περιθωριοποίησης τους. Η ΕTΠ καλεί την Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να αντιμετωπίσουν κατά προτεραιότητα τα προβλήματα των νησιών, δεσμεύεται να παρέχει κάθε δυνατή συνεργασία προς το σκοπό αυτό και προτίθεται να συμβάλει σε μελλοντικές ενέργειες για την υποστήριξη των διεκδικήσεων και την επίτευξη του στόχου της ισόρροπης και αειφόρου ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών της ΕΕ.

Βρυξέλλες, 13 Μαρτίου 2002.

Ο Πρόεδρος

της Επιτροπής των Περιφερειών

Albert Bore

(1) L 198 21.7.2001.

(2) L 198 21.7.2001.

(3) Σημείωση του συντάκτη: Στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την "Πρώτη έκθεση προόδου σχετικά με την οικονομική και κοινωνική συνοχή" COM(2002) 46 τελικό, οι νησιωτικές περιφέρειες ορίζονται ως έκταση γης τουλάχιστον 1 km2, κατοικούμενη διαρκώς από στατιστικά σημαντικό πληθυσμό (τουλάχιστον 50 κατοίκους), η οποία δεν συνδέεται με την ηπειρωτική χώρα με μόνιμες κατασκευές, χωρίζεται από την ευρωπαϊκή ήπειρο από απόσταση τουλάχιστον 1 km και δεν περιλαμβάνει μία από τις πρωτεύουσες ενός κράτους μέλους.