Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με το δικαίωμα παρακολούθησης του δημιουργού ενός πρωτότυπου έργου» () (97/C 75/03)

Στις 3 Ιουνίου 1996, και σύμφωνα με το άρθρο 198 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, το Συμβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την παραπάνω πρόταση.

Το τμήμα βιομηχανίας, εμπορίου, βιοτεχνίας και υπηρεσιών, στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 4 Δεκεμβρίου 1996 με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. Decaillon.

Κατά την 341η σύνοδο ολεμέλειάς της (συνεδρίαση της 18ης Δεκεμβρίου 1996), η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 65 ψήφους υπέρ, 23 κατά και 19 αποχές.

1. Θέμα της πρότασης οδηγίας

1.1. Η πρόταση οδηγίας αποσκοπεί στην εναρμόνιση των εθνικών καθεστώτων όσον αφορά το δικαίωμα παρακολούθησης, δια της γενικεύσεως του εν λόγω δικαιώματος στο σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δια της πρόβλεψεως ενός ορισμένου αριθμού ομοιόμορφων κανόνων για την εφαρμογή του.

1.2. Το δικαίωμα παρακολούθησης ορίζεται ως το δικαίωμα του δημιουργού ενός έργου τέχνης (και, επί 70 έτη μετά το θάνατό του, το δικαίωμα των κληρονόμων του) να λαμβάνει ποσοστό επί της τιμής πωλήσεως, σε περίπτωση που το έργο του μεταπωληθεί σε δημόσιο πλειστηριασμό ή από εξουσιοδοτημένο ενδιάμεσο φορέα.

1.3. Το δικαίωμα παρακολούθησης συνιστά αναπόσπαστο τμήμα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και, σε αυτό το πλαίσιο, αναγνωρίζεται από τη Σύμβαση της Βέρνης για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων (άρθρο 14 τρις). Αποσκοπεί στη διασφάλιση του γεγονότος ότι ο δημιουργός συμμετέχει στα κέρδη που αποφέρει το έργο του και, συνεπώς, δικαιούται αμοιβής.

1.4. Η Σύμβαση της Βέρνης παρέχει σημαντική ευελιξία στα κράτη όσον αφορά την αναγνώριση και την κανονιστική ρύθμιση του δικαιώματος παρακολούθησης. Στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 11 από τα 15 κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα παρακολούθησης σε επίπεδο αρχών και 8 το εφαρμόζουν ήδη στην πράξη. Στις χώρες που έχουν καθιερώσει το δικαίωμα παρακολούθησης, η εφαρμογή του παρουσιάζει αποκλίσεις.

1.5. Η εν λόγω νομοθετική ανομοιογένεια εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκαλεί σημαντικές στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, οι οποίες παρακωλύουν την εύρυθμη λειτουργία της ευρωπαϊκής αγοράς έργων σύγχρονης και μοντέρνας τέχνης. Οι στρεβλώσεις αυτές στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης σημειώνονται συχνά προς όφελος των μεγάλων δημοπρατικών οίκων οι οποίοι έλκουν τις συναλλαγές ευρωπαϊκών έργων τέχνης προς τις χώρες που δεν αναγνωρίζουν το δικαίωμα παρακολούθησης.

1.6. Η έλξη που ασκούν οι χώρες στις οποίες το δικαίωμα παρακολούθησης δεν εφαρμόζεται ακόμη καθίσταται ιδιαίτερα προφανής στην περίπτωση των συναλλαγών που αφορούν μεγάλα χρηματικά ποσά, δεδομένου ότι κατ'αυτόν τον τρόπο μπορεί να πραγματοποιηθεί σημαντική οικονομία εις βάρος των δημιουργών.

1.7. Η απόφαση Phil Collins που εξέδωσε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το 1993, δυνάμει της οποίας καθιερώνεται η αρχή της μη διακριτικής μεταχείρισης λόγω εθνικότητας μεταξύ των υπηκόων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιτείνει την ανάγκη εναρμόνισης. Πράγματι - στις χώρες στις οποίες αναγνωρίζεται - το δικαίωμα παρακολούθησης πρέπει να παρέχεται, εφεξής, στους δημιουργούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η αμοιβή των δημιουργών διαφέρει ανάλογα με το εάν τα έργα τους πωλούνται σε μια χώρα που εφαρμόζει το δικαίωμα παρακολούθησης ή σε μια χώρα που δεν αναγνωρίζει το εν λόγω δικαίωμα.

1.8. Ένας Βρετανός δημιουργός έργων τέχνης, όπως ο David Hockney παραδείγματος χάρη, δικαιούται να εισπράττει το δικαίωμα παρακολούθησης όταν οι πίνακές του πωλούνται στο Παρίσι, ενώ οι κληρονόμοι του Henri Matisse δεν μπορούν να αξιώσουν την καταβολή του εν λόγω δικαιώματος κατά την πώληση των έργων του Γάλλου ζωγράφου στο Λονδίνο.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1. Η ΟΚΕ επιδοκιμάζει τις διατάξεις της πρότασης οδηγίας οι οποίες προσανατολίζονται σε κατάργηση των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού εντός της εσωτερικής αγοράς προάγοντας δικαιότερες συνθήκες και δημιουργούν, κατ'αυτόν τον τρόπο, τις προϋποθέσεις για την καθιέρωση ενιαίου νομικού πλαισίου το οποίο θα ευνοεί την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς σύγχρονης και μοντέρνας τέχνης στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.2. Η γενίκευση του δικαιώματος παρακολούθησης σε ευρωπαϊκή κλίμακα ανταποκρίνεται στο μέλημα της Επιτροπής να εξασφαλίσει υψηλό και ομοιόμορφο επίπεδο προστασίας στους δημιουργούς, γεγονός το οποίο η ΟΚΕ συμμερίζεται απόλυτα.

2.3. Το δικαίωμα παρακολούθησης εξασφαλίζει στους δημιουργούς ένα εισόδημα και ταυτόχρονα κοινωνική αναγνώριση της αξίας των έργων τους, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για τους νέους καλλιτέχνες που βρίσκονται στην αρχή της σταδιοδρομίας τους. Το δικαίωμα παρακολούθησης συμβάλλει κατ'αυτόν τον τρόπο στην ανάπτυξη της καλλιτεχνικής παραγωγής.

2.4. Η εναρμόνιση του δικαιώματος παρακολούθησης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστά ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της γενίκευσης του εν λόγω δικαιώματος στο σύνολο των χωρών του ΕΟΧ, καθώς και στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, στις χώρες της Βαλτικής και στα ανεξάρτητα κράτη της πρώην ΕΣΣΔ που συνδέονται με την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω συμφωνιών σύνδεσης ή σύμπραξης και συνεργασίας.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

3.1. Άρθρο 1 (αντικείμενο του δικαιώματος παρακολούθησης)

3.1.1. Η πρόταση οδηγίας προβλέπει την εφαρμογή του δικαιώματος παρακολούθησης σε όλες τις συναλλαγές προστατευόμενων έργων (πλην της πρώτης εκχώρησης από το δημιουργό και των πωλήσεων που πραγματοποιούνται από ιδιώτη σε ιδιώτη).

3.1.2. Η εν λόγω διάταξη δεν λαμβάνει υπόψη το ιδιαίτερο πρόβλημα των αιθουσών τέχνης (γκαλερί) οι οποίες, σε αρκετά κράτη μέλη, υπόκεινται σε πολύ ειδικά καθεστώτα. Η ΟΚΕ επιθυμεί να έχουν τα κράτη μέλη τη δυνατότητα να προσαρμόζουν το δικαίωμα παρακολούθησης ανάλογα με τους υφιστάμενους διακανονισμούς, οι οποίοι απορρέουν από διεπαγγελματικές συμφωνίες, υπό την προϋπόθεση ότι οι σχετικές διατάξεις δεν επιφέρουν μείωση της προστασίας που παρέχεται στους καλλιτέχνες-δημιουργούς.

3.2. Άρθρο 2 (Έργα τέχνης τα οποία αφορά το δικαίωμα παρακολούθησης)

3.2.1. Στο άρθρο αυτό απαριθμούνται τα διάφορη είδη έργων τέχνης τα οποία αφορά το δικαίωμα παρακολούθησης.

3.2.2. Η ΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Επιτροπής στο γεγονός ότι, από το ένα κράτος στο άλλο, υφίστανται ορισμένες διαφορές όσον αφορά τις συνήθειες του επαγγέλματος σχετικά με τον αριθμό αντιτύπων που θεωρούνται ως πρωτότυπα έργα τέχνης.

3.3. Άρθρο 4 (Ποσοστό και είσπραξη)

3.3.1. Η πρόταση οδηγίας εισάγει ένα ποσοστό που μειώνεται προοδευτικά σε συνάρτηση με την τιμή πώλησης (4 % επί των πωλήσεων για τις τιμές μεταξύ 1 000 και 50 000 Ecu, 3 % για την κατηγορία τιμών μεταξύ 50 000 και 250 000 Ecu και 2 % για πωλήσεις που υπερβαίνουν το ποσό των 250 000 Ecu) το οποίο αποσκοπεί κυρίως σε περιορισμό του κινδύνου μετατόπισης των πωλήσεων προς το εξωτερικό.

3.3.2. Η διάταξη αυτή είναι μεν συνετή, αλλά δεν απαλλάσσει την Επιτροπή από την υποχρέωση να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια - στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών και κατά τις πολυμερείς ή διμερείς διαπραγματεύσεις με τις τρίτες χώρες - προκειμένου να επιτύχει τη γενίκευση του δικαιώματος παρακολούθησης σε παγκόσμια κλίμακα, προς το συμφέρον τόσο των καλλιτεχνών-δημιουργών όσο και των εμπόρων έργων τέχνης.

3.4. Άρθρο 6 (δικαιούχοι του δικαιώματος παρακολούθησης)

3.4.1. Δυνάμει του εν λόγω άρθρου, δικαιούχοι του δικαιώματος παρακολούθησης είναι οι δημιουργοί και, μετά το θάνατό τους, οι δικαιοδόχοι τους. Τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να προβλέπουν τη συλλογική διαχείριση του προαναφερθέντος δικαιώματος.

3.4.2. Η ΟΚΕ εκτιμά ότι η συλλογική διαχείριση του δικαιώματος παρακολούθησης συνιστά την πλέον ενδεδειγμένη λύση προς όφελος των δημιουργών, λύση η οποία άλλωστε προτιμάται στο εξής από αρκετά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3.5. Άρθρο 7 (δικαιούχοι τρίτων χωρών)

3.5.1. Η ΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαιότητας έναντι τρίτων χωρών, αρχή δυνάμει της οποίας το δικαίωμα παρακολούθησης παρέχεται στους αλλοδαπούς δημιουργούς, υπό τον όρο ότι οι χώρες των οποίων είναι υπήκοοι παραχωρούν το ίδιο δικαίωμα στους δημιουργούς της Κοινότητας.

3.6. Άρθρο 9 (δικαίωμα συλλογής πληροφοριών)

3.6.1. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, ο δημιουργός ή ο πληρεξούσιός του δικαιούνται να ζητούν από τον πωλητή πληροφορίες όσον αφορά τις συναλλαγές που πραγματοποίησε με τα έργα του καλλιτέχνη.

3.6.2. Η εν λόγω διαδικασία ελέγχου κρίνεται απολύτως αιτιολογημένη, προκειμένου να καταστεί δυνατή η ενεργός εφαρμογή του δικαιώματος παρακολούθησης. Η ΟΚΕ εκτιμά, ωστόσο, ότι η συλλογή πληροφοριών - για να είναι αποτελεσματική και να μην παρεμποδίζει την εύρυθμη λειτουργία των αρμοδίων οργανισμών - πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ενδεδειγμένων μέτρων. Η ΟΚΕ επισημαίνει το σημαντικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι εταιρείες προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας όσον αφορά τη συλλογή πληροφοριών.

3.7. Άρθρο 10 (ρήτρα αναθεώρησης)

3.7.1. Η ΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Επιτροπή προβλέπει ως μέλημά της να υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο και στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, το αργότερο έως την 1η Ιανουαρίου 2004 και στη συνέχεια κάθε πέντε έτη, έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της παρούσας οδηγίας και, εάν συντρέχει λόγος, να προβαίνει σε προτάσεις για την προσαρμογή του ελάχιστου ορίου και των ποσοστών που αντιστοιχούν στο δικαίωμα παρακολούθησης αναλόγως προς την εξέλιξη της κατάστασης στον εν λόγω τομέα.

Βρυξέλλες, 18 Δεκεμβρίου 1996.

Ο Πρόεδρος της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Tom JENKINS

() ΕΕ αριθ. C 178 της 21. 6. 1996, σ. 16.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ στη γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Η ακόλουθη αντιγνωμοδότηση, συγκέντρωσε πλέον του 25 % των ψήφων, εξετάστηκε και απορρίφθηκε.

1. Σημείο 2 - Γενικές παρατηρήσεις

Να αντικατασταθεί το σημείο 2 με το εξής κείμενο:

«2.1. Η ΟΚΕ υποστηρίζει τους στόχους της ενθάρρυνσης των νέων καλλιτεχνών και της λογικής αμοιβής των καλλιτεχνών για το έργο τους. Δεν πιστεύει, ωστόσο, ότι η παρούσα πρόταση καλύπτει αυτούς τους στόχους, αλλά, αντίθετα, ότι θα αποβεί άκρως επιζήμια, λόγω της μεταφοράς ακόμη περισσότερων συναλλαγών μεταπώλησης σε πλειστηριασμούς εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για να υπογραμμίσει αυτά τα σημεία, η ΟΚΕ επισημαίνει τα εξής:

2.1.1. Το δικαίωμα παρακολούθησης δεν απαιτείται από τη Σύμβαση της Βέρνης. Τέσσερα κράτη μέλη δεν αναγνωρίζουν καθόλου το δικαίωμα παρακολούθησης. Τέσσερα έχουν καθιερώσει αυτό το δικαίωμα, αλλά λόγω δυσκολιών δεν το εφαρμόζουν. Τουλάχιστον ένα κράτος μέλος επιτρέπει στον καλλιτέχνη να παραιτηθεί του δικαιώματός του. Η βιωσιμότητα των οργανώσεων πληροφοριών δεν είναι πάντοτε δεδομένη. Όλα τα κράτη που έχουν κατοχυρώσει το δικαίωμα έχουν θεσπίσει και συγκεκριμένους περιορισμούς του.

2.1.2. Σχετικά, είναι απαραίτητη η επίτευξη συμφωνίας σε διεθνές επίπεδο. Εκτός της ΕΕ το δικαίωμα παρακολούθησης δεν αναγνωρίζεται. Η θέσπισή του σε οποιαδήποτε σημαντική αγορά θα αποτελέσει πρόσθετο κόστος για τις δημοπρασίες και ενδέχεται να καταλήξει στη μεταφορά των σχετικών συναλλαγών σε κέντρα εκτός ΕΕ - ιδίως στη Νέα Υόρκη και τη Γενεύη. Πράγματι, οι δημοπρατικές συναλλαγές έργων τέχνης σημείωσαν πτώση στις χώρες της ΕΕ που εφάρμοσαν αυτό το δικαίωμα.

2.1.3. Όπως παραδέχεται και η Επιτροπή, το εν λόγω δικαίωμα δεν παρέχει κανένα όφελος στους νέους καλλιτέχνες και ωφελεί κυρίως τους καλλιτέχνες που ήδη πωλούν επικερδώς και τους κληρονόμους τους. Πράγματι, ένας μεγάλος αριθμός καλλιτεχνών στο χώρο των γραφικών και των πλαστικών τεχνών αρνείται να το ασκήσει. Το δικαίωμα αυτό οδηγεί σε διακρίσεις διότι η οικονομική αμοιβή εξαρτάται πλήρως από το πόσες φορές πωλείται ένα έργο.

2.1.4. Υπάρχει ένας αριθμός νομικών περιορισμών στην επέκταση του δικαιώματος. Εξαιρούνται π.χ.

- οι ιδιώτες πωλητές

- ορισμένες καλλιτεχνικές κατηγορίες όπως η αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός επίπλων.

2.2. Η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να υποβάλει μια αναθεωρημένη πρόταση, στην οποία θα λαμβάνονται υπόψη οι ανωτέρω σκέψεις και προϋπόθεση δεν θα είναι το πόσες φορές πωλείται ένα έργο ζωγραφικής ούτε και θα υπονομεύονται οίκοι δημοπρασίας και αίθουσες τέχνης έναντι των διεθνών ανταγωνιστών τους. Η πρόταση της Επιτροπής πρέπει να εξαρτάται από μια συμφωνία που μπορεί να εφαρμοσθεί σε παγκόσμια κλίμακα.»

2. Σημείο 3 - Ειδικές παρατηρήσεις

Να προστεθεί στην αρχή του σημείου η εξής πρόταση: «Αν παρόλα αυτά εφαρμοσθεί το δικαίωμα, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι κατωτέρω παρατηρήσεις.»

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

Ψήφοι υπέρ: 37, ψήφοι κατά: 55, αποχές: 13.