Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την «Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 76/207/ΕΟΚ περί της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και τις συνθήκες εργασίας»

(97/C 30/19)

Στις 5 Ιουνίου 1996, το Συμβούλιο αποφάσισε να ζητήσει, με βάση το άρθρο 198 της Συνθήκης ΕΚ, τη γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την παραπάνω πρόταση.

Το τμήμα κοινωνικών, οικογενειακών, εκπαιδευτικών και πολιτισμικών θεμάτων, στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των εργασιών υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 12 Σεπτεμβρίου 1996 με βάση την εισηγητική έκθεση της κ. Sigmund.

Κατά την 338η σύνοδο ολομέλειας (συνεδρίαση της 25ης Σεπτεμβρίου 1996), η ΟΚΕ υιοθέτησε με 97 ψήφους υπέρ, 2 κατά και 8 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Εισαγωγή

1.1. Τον Οκτώβριο 1995, το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων εξέδωσε μια απόφαση για την υπόθεση Kalanke/Βρέμη, Rs C-450/93. Στη συνέχεια, δόθηκαν διάφορες ερμηνείες στην εν λόγω απόφαση, πράγμα που δημιούργησε μια γενική αβεβαιότητα όσον αφορά το θέμα της νομιμότητας ορισμένων θετικών μέτρων για την αύξηση του αριθμού των γυναικών σε ορισμένους τομείς και θέσεις και, ιδίως, όσον αφορά το επιτρεπτόν των σχετικών ποσοστώσεων.

1.2. Το θέμα που αποτελεί αντικείμενο συζήτησης, ρυθμίζεται από την οδηγία αριθ. 76/207/ΕΟΚ. Το γενικό περιεχόμενο της εν λόγω οδηγίας είναι η «αρχή της ίσης μεταχείρισης».

1.3. Στην υπόθεση Kalanke, το ζήτημα ήταν αν οι ποσοστώσεις που είχαν θεσπισθεί, βάσει του νόμου του ομοσπονδιακού κρατιδίου της Βρέμης περί ίσων ευκαιριών, ήταν συμβατές με τις διατάξεις της οδηγίας αριθ. 76/207/ΕΟΚ. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ο νόμος της Βρέμης που προβλέπει ότι, σε περίπτωση που υποψήφιοι διαφορετικών φύλων έχουν τα ίδια προσόντα σε ό,τι αφορά την πρόσληψη ή την προαγωγή τους σε κλάδους του Δημόσιου Τομέα όπου οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται, πρέπει να προτιμούνται αυτόματα οι γυναίκες υποψήφιοι, παραβιάζει τη σχετική οδηγία.

1.4. Στη συζήτηση που επακολούθησε, δόθηκαν διάφορες ερμηνείες στην απόφαση αυτή 7 οι γνώμες κυμαίνονταν πότε προς τη μία, πότε προς την άλλη κατεύθυνση:

Σύμφωνα με μια άποψη, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάσισε ότι μόνο το σύστημα των «άκαμπτων» ποσοστώσεων που προβλέπει ο νόμος της Βρέμης, το οποίο εφαρμόσθηκε αυτομάτως στην περίπτωση του κ. Kalanke, παραβιάζει το κοινοτικό δίκαιο 7 μια άλλη άποψη που εκφράσθηκε ήταν ότι, βάσει της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, τα συστήματα ποσοστώσεων, υπό οποιαδήποτε μορφή, είναι ούτως ή άλλως ασύμβατα με το κοινοτικό δίκαιο. Η σημερινή αβεβαιότητα που επικρατεί για το σχετικό θέμα καταδεικνύει ότι τα κράτη μέλη έχουν αμφιβολίες ως προς τη νομιμότητα των ποσοστώσεων.

1.5. Στις 27 Μαρτίου 1996, η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για τροποποίηση της οδηγίας 76/207/ΕΟΚ. Στην αιτιολόγηση, η Επιτροπή επιμένει ότι η σχετική πρόταση έχει μόνο δηλωτικό χαρακτήρα και δεν τροποποιεί το αντικείμενο της οδηγίας. Ωστόσο, η πρόταση για τροποποίηση της τελευταίας αντικαθιστά τη διατύπωση «ευκαιρίες των γυναικών» με την πρόταση «ευκαιρίες του υποεκπροσωπούμενου φύλου» και συνδέει απλώς την εκδήλωση προτίμησης με την προϋπόθεση ότι «θα αξιολογούνται οι ιδιαίτερες περιστάσεις μιας συγκεκριμένης περίπτωσης».

1.5.1. Η ΟΚΕ λαμβάνει γνώση της άποψης της Επιτροπής ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στην περίπτωση της υπόθεσης Kalanke καταδικάζει απoκλειστικά το απολύτως άκαμπτο σύστημα ποσοστώσεων και ότι οι προβλεπόμενες, βάσει του άρθρου 2, παράγραφος 4, εξαιρέσεις που αφορούν άλλες μορφές ανάληψης θετικών δράσεων όσον αφορά τις γυναίκες, μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα κράτη μέλη και τους εργοδότες, συμπεριλαμβανομένων ευέλικτων συστημάτων ποσοστώσεων.

1.6. Από τα προαναφερθέντα προκύπτει ότι η πρόταση της Επιτροπής για τροποποίηση της σχετικής οδηγίας αποτελεί αντίδραση στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σχετικά με την υπόθεση «Kalanke». Συνεπώς, για τη νομική διασαφήνιση πρέπει οπωσδήποτε να διευκρινιστεί αν η λήψη θετικών μέτρων (ιδιαιτέρως τα συστήματα ποσοστώσεων) εναρμονίζεται με το κοινοτικό δίκαιο.

2. Γενικές παρατηρήσεις

Αν και η γνωμοδότηση αναφέρεται κατά βάση στο σχέδιο οδηγίας, η ΟΚΕ κρίνει ότι είναι απαραίτητο να εξετασθεί το θέμα σε γενικότερη βάση και να μη ληφθεί υπόψη μόνο η συγκεκριμένη υπόθεση.

2.1. Η ΟΚΕ παραπέμπει σχετικώς στη γνωμοδότηση που κατήρτισε με θέμα την «Ισότητα ευκαιριών για τις γυναίκες - Μεσοπρόθεσμο κοινοτικό πρόγραμμα - 1986-1990 () όπου διαπιστώνεται ότι η ισότητα των ευκαιριών είναι θέμα που ενδιαφέρει το σύνολο της κοινωνίας και ότι οι νομικές διατάξεις είναι μεν απαραίτητες, αλλά δεν αρκούν για να διορθωθούν παρωχημένοι τρόποι συμπεριφοράς και να τροποποιηθούν βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες».

Στη γνωμοδότησή της με θέμα την «Ισόρροπη συμμετοχή ανδρών και γυναικών στη λήψη αποφάσεων» () η ΟΚΕ παρατηρεί ότι η ελλιπής συμμετοχή των γυναικών αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το δημοκρατικό σύστημα.

2.2. Η ΟΚΕ φρονεί ότι η κοινωνία μας είναι απαραίτητο να κατανοήσει πλήρως τη σημασία της αρχής της ίσης μεταχείρισης και των μέτρων για την υλοποίησή της και υποστηρίζει, συνεπώς, κάθε πολιτικό και νομικό μέτρο που προωθεί το στόχο αυτό. Ιδιαίτερα, η λήψη θετικών μέτρων αποτελεί ένα σημαντικό μέσο για την εξάλειψη των διακρίσεων και την προώθηση τως ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η Επιτροπή, τα κράτη μέλη και οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την ανάπτυξη και προώθηση περισσότερων προγραμμάτων που περιλαμβάνουν την λήψη θετικών μέτρων για τις γυναίκες, ιδιαίτερα στον ιδιωτικό τομέα.

2.3. Καθήκον της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι να διασφαλίσει την επίγνωση αυτή λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές μεταξύ των κρατών μελών σε ό,τι αφορά την ιστορία τους, τον πολιτισμό τους, το οικονομικό τους υπόβαθρο και τις κοινωνικές τους δομές. Κατ'αυτό τον τρόπο, θα αναπτυχθεί μια ευρωπαϊκή έννοια της ισότητας, η οποία θα σέβεται τόσο τον ανθρωπισμό, το φιλελευθερισμό και τον πλουραλισμό και θα αποτελεί τη βάση για τη λήψη μέτρων εκ μέρους της Κοινότητας και του υπόλοιπου κόσμου.

2.4. Στον τομέα αυτό, η ΟΚΕ υπογραμμίζει τη σύμβαση του ΟΗΕ για την εξάλειψη κάθε είδους διακριτικής μεταχείρισης των γυναικών (1979), και κρίνει ότι θα ήταν σκόπιμο το περιεχόμενο της σύμβασης αυτής να συνεκτιμάται σε μεγαλύτερο βαθμό στα πολιτικά και νομικά μέτρα της ΕΕ. Κάτι ανάλογο θα ανταποκρινόταν στις προσδοκές που τρέφουν σήμερα οι ευρωπαίοι πολίτες.

2.5. Κατά την άποψη της ΟΚΕ, η σπουδαιότητα του θέματος καθιστά ορθή αλλά και εξαιρετικά ευκταία τη θέσπιση σχετικών ρυθμίσεων και στο πρωτογενές δίκαιο. Συνεπώς, επιδοκιμάζει τη συζήτηση που θα πραγματοποιηθεί κατά τη διακυβερνητική διάσκεψη σχετικά με την καθιέρωση της ίσης μεταχείρισης στο πρωτογενές κοινοτικό δίκαιο.

2.6. Η ΟΚΕ καλεί όλους τους ενδιαφερόμενους να μεριμνήσουν προκειμένου να ενσωματωθεί στη Συνθήκη ένα άρθρο στο οποίο, πέραν της απαγόρευσης των διακρίσεων, να καθιερώνεται το δικαίωμα της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

Η ΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία της Επιτροπής για τη διασαφήνιση του θέματος της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών.

3.1. Κατανοεί τις δυσχέρειες στις οποίες προσκρούει η πλήρης διασαφήνιση του θέματος αυτού. Ωστόσο, πιστεύει ότι η Επιτροπή πρέπει να λάβει σαφή θέση ως προς το ερώτημα κατά πόσον επιτρέπεται να συμπεριληφθούν στο μέλλον στο κοινοτικό δίκαιο θετικά μέτρα (ιδιαιτέρως ποσοστώσεις), και κρίνει ότι η πρόταση της Επιτροπής δεν προωθεί το στόχο της οριστικής διευθέτησης, τον οποίο είχε θέσει η ίδια.

3.2. Η ΟΚΕ αντιλαμβάνεται ότι η βάση για τη λήψη θετικών μέτρων διαφέρει από κράτος μέλος σε κράτος μέλος. Γι'αυτό ακριβώς το λόγο, αν η Επιτροπή φρονεί ότι το δικαίωμα του ατόμου σε ίση μεταχείριση, που θεσπίζει η οδηγία, είναι συμβατό με την έννοια της ομάδας και, συνεπώς, των ποσοστώσεων, πρέπει να το δηλώσει ρητώς και να παράσχει μια εξήγηση σχετικά.

3.3. Στον τομέα αυτό, η ΟΚΕ υπογραμμίζει εκ νέου ότι, σε συμφωνία με την αρχή της επικουρικότητας, πρέπει να εναπόκειται στα κράτη μέλη η επιλογή των θετικών μέτρων για την επιβολή της αρχής της ίσης μεταχείρισης.

3.4. Τονίζει ότι η κατάρτιση οδηγίας δεν αποτελεί το ενδεδειγμένο νομικό μέσο για τη σαφή και οριστική διευκρίνιση αυτού του θεμελιώδους ζητήματος.

3.5. Θεωρεί ότι η πρόταση τροποποίησης της οδηγίας προηγείται της διασαφήνισης του θέματος στο πρωτογενές δίκαιο, πράγμα που είναι αναποτελεσματικό στο σημερινό στάδιο και συνιστά, συνεπώς, να τηρηθεί στάση αναμονής έως την γνωστοποίηση των αποτελεσμάτων της Διακυβερνητικής Διάσκεψης.

3.6. Με βάση αυτή τη θέση, δεν προέβη σε λεπτομερή συζήτηση του περιοχομένου της πρότασης οδηγίας.

3.7. Ως εκφραστής των συμφερόντων των ευρωπαίων πολιτών, καταβάλλει προσπάθειες ώστε ένα τόσο σημαντικό θέμα, όπως η αρχή της ίσης μεταχείρισης, να οδηγήσει τη Διακυβερνητική Διάσκεψη στην απόφαση να τροποποιηθεί το πρωτογενές δίκαιο κατά τρόπο ώστε να υποχρεωθούν τα κράτη μέλη να εγγυηθούν την εφαρμογή της αρχής αυτής.

3.8. Τέλος, η ΟΚΕ εκφράζει την ελπίδα ότι το θέμα της ίσης μεταχείρισης και της προώθησης της τελευταίας, μέσω κοινοτικών μέτρων, είναι δυνατό να διευθετηθεί στο πρωτογενές δίκαιο με κατανοητό και ικανοποιητικό τρόπο για τους ευρωπαίους πολίτες. Σε κάθε περίπτωση, φρονεί ότι πρέπει να προβληθεί από κοινού η παράκληση να επιτευχθεί ο στόχος του άρθρου 1 της οδηγίας αριθ. 76/207/ΕΟΚ, δηλαδή η εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στα κράτη μέλη, βάσει σαφών και ευνόητων νομικών διατάξεων.

Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 1996.

Ο Πρόεδρος της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Carlos FERRER

() ΕΕ αριθ. C 189 της 28. 7. 1986, σ. 31.

() ΕΕ αριθ. C 204 της 15. 7. 1996, σ. 21.