(1)

Στις 11 Δεκεμβρίου 2019, η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση με τίτλο «Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία», η οποία χαράσσει έναν χάρτη πορείας που καθορίζει μια νέα αναπτυξιακή στρατηγική για την Ευρώπη και θέτει φιλόδοξους στόχους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο της επίτευξης των κλιματικών στόχων της Ένωσης για το 2030, όπως ορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2021/1119 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (4) και της επίτευξης, με αποτελεσματικό και κοινωνικά δίκαιο τρόπο, κλιματικής ουδετερότητας στην Ένωση έως το 2050 το αργότερο, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία εξήγγειλε έναν Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης που θα παρέχει πόρους για την αντιμετώπιση της πρόκλησης της διαδικασίας μετάβασης προς τον κλιματικό στόχο της Ένωσης για το 2030 και τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας στην Ένωση έως το 2050, χωρίς να αφήνει κανέναν στο περιθώριο. Οι πιο ευάλωτες περιφέρειες και οι πιο ευάλωτοι άνθρωποι είναι εκείνοι που είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στις επιβλαβείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Η μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία αποτελεί πηγή νέων οικονομικών ευκαιριών, παρέχοντας σημαντικές δυνατότητες δημιουργίας θέσεων εργασίας, ιδίως σε περιοχές που εξαρτώνται επί του παρόντος από ορυκτά καύσιμα. Μπορεί επίσης να συμβάλει στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας και ανθεκτικότητας. Ωστόσο, η μετάβαση μπορεί επίσης να προκαλέσει βραχυπρόθεσμο κοινωνικό και οικονομικό κόστος σε περιοχές που υπόκεινται σε υψηλής έντασης διαδικασία απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και οι οποίες έχουν ήδη αποδυναμωθεί από τις καταστροφικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης COVID-19.

(2)

Η διαχείριση της μετάβασης θα απαιτήσει σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Για να είναι επιτυχής, η μετάβαση θα πρέπει να μειώσει τις ανισότητες, να έχει ξεκάθαρη επίδραση στην απασχόληση με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας και να είναι δίκαιη και κοινωνικά αποδεκτή για όλους, ενισχύοντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητα. Στο εν λόγω πλαίσιο, είναι ζωτικής σημασίας οι περιοχές που πλήττονται από τη μετάβαση, ιδίως αυτές με ανθρακωρυχεία, να μπορούν να υποστηριχθούν ώστε να διαφοροποιήσουν και να αναζωογονήσουν τις τοπικές οικονομίες τους, και να δημιουργήσουν βιώσιμες ευκαιρίες απασχόλησης για τους εργαζόμενους που πλήττονται.

(3)

Στις 14 Ιανουαρίου 2020 η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση με τίτλο «Επενδυτικό σχέδιο Βιώσιμη Ευρώπη - Επενδυτικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας», όπου πρότεινε τη θέσπιση του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, ο οποίος εστιάζεται στις περιφέρειες και τους τομείς που επηρεάζονται περισσότερο από τη μετάβαση λόγω της εξάρτησής τους από τα ορυκτά καύσιμα, όπως τον άνθρακα, την τύρφη και τον πετρελαιούχο σχιστόλιθο, ή της εξάρτησής τους από βιομηχανικές διεργασίες έντασης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά διαθέτουν λιγότερες ικανότητες για τη χρηματοδότηση των απαραίτητων επενδύσεων. Η δημιουργία ενός Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης επιβεβαιώθηκε επίσης από τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 21ης Ιουλίου 2020. Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης αποτελείται από τρεις πυλώνες: ένα Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ) που θα υλοποιηθεί στο πλαίσιο της επιμερισμένης διαχείρισης, ένα ειδικό καθεστώς δίκαιης μετάβασης στο πλαίσιο του InvestEU και ένα δανειακό μηχανισμό του δημόσιου τομέα για την κινητοποίηση πρόσθετων επενδύσεων στις σχετικές περιφέρειες. Οι εν λόγω τρεις πυλώνες παρέχουν συμπληρωματική στήριξη στις εν λόγω περιφέρειες, με σκοπό την προώθηση της μετάβασης προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050.

(4)

Για τον καλύτερο προγραμματισμό και την εκτέλεση των κονδυλίων του ΤΔΜ, πρέπει να θεσπιστούν εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης τα οποία θα καθορίζουν τα βασικά στάδια και το χρονοδιάγραμμα της διαδικασίας μετάβασης και θα προσδιορίζουν τα εδάφη που επηρεάζονται αρνητικά σε μεγαλύτερο βαθμό από τη μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία και που διαθέτουν λιγότερες ικανότητες για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της μετάβασης. Τα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης θα πρέπει να καταρτίζονται από κοινού με τις αρμόδιες τοπικές και περιφερειακές αρχές και με τη συμμετοχή όλων των σχετικών εταίρων σύμφωνα με το άρθρο 8 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (5). Μπορούν να τροποποιηθούν, μαζί με τα αντίστοιχα προγράμματα που υποστηρίζονται από το ΤΔΜ, σύμφωνα με το άρθρο 24 του εν λόγω κανονισμού, ώστε να συμπεριληφθούν νέα εδάφη, τα οποία θα επηρεαστούν σοβαρά από τη μετάβαση, κατά τρόπο που δεν είχε προβλεφθεί κατά την αρχική έγκρισή τους.

(5)

Θα πρέπει να θεσπιστεί δανειακός μηχανισμός του δημόσιου τομέα («Μηχανισμός»). Αποτελεί τον τρίτο πυλώνα του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, ο οποίος αποσκοπεί στη στήριξη των επενδύσεων των οντοτήτων του δημόσιου τομέα, δεδομένου του καίριου ρόλου του δημόσιου τομέα στην αντιμετώπιση των αδυναμιών της αγοράς. Οι εν λόγω επενδύσεις θα πρέπει να καλύπτουν τις αναπτυξιακές ανάγκες που προκύπτουν από τις προκλήσεις που σχετίζονται με τη μετάβαση, οι οποίες περιγράφονται στα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης που έχουν εγκριθεί από την Επιτροπή. Οι προβλεπόμενες δραστηριότητες στήριξης στο πλαίσιο του Μηχανισμού θα πρέπει να συνάδουν με τις δραστηριότητες που υποστηρίζονται από τους άλλους δύο πυλώνες του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, καθώς και να τις συμπληρώνουν. Ο Μηχανισμός θα πρέπει να θεσπιστεί για περίοδο επτά ετών ώστε η διάρκειά του να αντιστοιχεί στην περίοδο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου από 1ης Ιανουαρίου 2021 έως 31 Δεκεμβρίου 2027 («ΠΔΠ 2021-2027») που ορίζεται στον κανονισμό (ΕΕ, Ευρατόμ) 2020/2093 του Συμβουλίου (6).

(6)

Προκειμένου να ενισχυθεί η συνοχή και η οικονομική διαφοροποίηση των εδαφών που επηρεάζονται από τη μετάβαση, ο Μηχανισμός θα πρέπει να καλύπτει ευρύ φάσμα βιώσιμων επενδύσεων, υπό την προϋπόθεση ότι οι επενδύσεις αυτές συμβάλλουν στην κάλυψη των αναπτυξιακών αναγκών αυτών των εδαφών οι οποίες προκαλούνται από τη μετάβαση προς τους κλιματικούς στόχους της Ένωσης για το 2030, όπως ορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2021/1119, και προς την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 το αργότερο, όπως περιγράφεται στα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης. Προκειμένου να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητά του, ο Μηχανισμός θα πρέπει να μπορεί να στηρίζει επιλέξιμα έργα στα οποία το στάδιο υλοποίησης έχει ξεκινήσει πριν από την υποβολή της αίτησης από τους δικαιούχους του Μηχανισμού. Ο Μηχανισμός δεν θα πρέπει να στηρίζει επενδύσεις που καλύπτουν οιαδήποτε από τις δραστηριότητες που αποκλείονται με βάση το άρθρο 9 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1056 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (7), αλλά μπορεί να στηρίζει επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην πράσινη και βιώσιμη κινητικότητα, συμπεριλαμβανομένης της προώθησης του πράσινου υδρογόνου, σε αποδοτικά δίκτυα τηλεθέρμανσης, σε δημόσια έρευνα, στην ψηφιοποίηση, στις περιβαλλοντικές υποδομές για την έξυπνη διαχείριση αποβλήτων και υδάτων, και μπορεί να στηρίζει τη βιώσιμη ενέργεια, την ενεργειακή απόδοση και μέτρα ενσωμάτωσης, συμπεριλαμβανομένων των ανακαινίσεων και μετατροπών κτιρίων, την αστική ανανέωση και ανάπλαση, τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία, την αποκατάσταση και την απολύμανση της γης και των οικοσυστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», την υποστήριξη της βιοποικιλότητας, καθώς και την αναβάθμιση δεξιοτήτων και την απόκτηση νέων, τις υποδομές κατάρτισης και τις κοινωνικές υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των εγκαταστάσεων παροχής φροντίδας και της κοινωνικής στέγασης.

(7)

Η ανάπτυξη υποδομών μπορεί επίσης να περιλαμβάνει διασυνοριακά έργα και λύσεις που έχουν ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της ανθεκτικότητας για την αντιμετώπιση οικολογικών καταστροφών, ιδίως εκείνων που επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή. Θα πρέπει να προκριθεί μια ολοκληρωμένη επενδυτική προσέγγιση ιδίως για περιοχές με σημαντικές ανάγκες σε σχέση με τη μετάβαση. Επενδύσεις σε άλλους τομείς θα μπορούσαν επίσης να υποστηριχθούν εφόσον συνάδουν με τα εγκεκριμένα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης. Ο Μηχανισμός, στηρίζοντας επενδύσεις που δεν παράγουν επαρκείς ροές ιδίων εσόδων για την κάλυψη του επενδυτικού κόστους τους, θα πρέπει να έχει ως στόχο να παρέχει στις οντότητες του δημόσιου τομέα τους πρόσθετους πόρους που είναι αναγκαίοι για την αντιμετώπιση των εδαφικών, κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων που απορρέουν από την προσαρμογή στη μετάβαση. Προκειμένου να συμβάλει στον εντοπισμό επενδύσεων που είναι επιλέξιμες στο πλαίσιο του Μηχανισμού και έχουν υψηλό θετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο, μεταξύ άλλων σε σχέση με τη βιοποικιλότητα, η Επιτροπή θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη, κατά τη διενέργεια της αξιολόγησης του Μηχανισμού, την ενωσιακή ταξινόμηση των περιβαλλοντικά βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων. Όλοι οι εταίροι χρηματοδότησης θα πρέπει να χρησιμοποιούν, κατά περίπτωση, την ενωσιακή ταξινόμηση των περιβαλλοντικά βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης» για την εξασφάλιση διαφάνειας όσον αφορά βιώσιμα έργα.

(8)

Ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων και η συμμόρφωση με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και ιδίως με την ισότητα των φύλων, θα πρέπει να διασφαλίζονται, κατά περίπτωση, καθ’ όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας, της αξιολόγησης, της υλοποίησης και της παρακολούθησης των επιλέξιμων έργων στο πλαίσιο του Μηχανισμού. Ομοίως, οι δικαιούχοι και η Επιτροπή θα πρέπει, επίσης, να αποφεύγουν κάθε διάκριση λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού καθ’ όλη τη διάρκεια της υλοποίησης του Μηχανισμού. Οι στόχοι του Μηχανισμού θα πρέπει να επιδιώκονται σύμφωνα με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», τη συμφωνία του Παρισιού που θεσπίστηκε βάσει της σύμβασης πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (8) («συμφωνία του Παρισιού») και την αρχή της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης».

(9)

Οι οριζόντιοι δημοσιονομικοί κανόνες που εγκρίθηκαν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο βάσει του άρθρου 322 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) εφαρμόζονται στον παρόντα κανονισμό. Οι εν λόγω κανόνες θεσπίζονται στον κανονισμό (ΕΕ, Ευρατόμ) 2018/1046 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (9) («δημοσιονομικός κανονισμός») και καθορίζουν ιδίως τη διαδικασία κατάρτισης και εκτέλεσης του προϋπολογισμού μέσω επιχορηγήσεων, βραβείων, προμηθειών, έμμεσης διαχείρισης, χρηματοδοτικών μέσων, εγγυήσεων από τον προϋπολογισμό, χρηματοδοτικής συνδρομής και της αμοιβής εξωτερικών εμπειρογνωμόνων, προβλέπουν δε ελέγχους της ευθύνης των οικονομικών φορέων. Οι κανόνες που θεσπίζονται βάσει του άρθρου 322 ΣΛΕΕ επίσης περιλαμβάνουν γενικό καθεστώς αιρεσιμότητας για την προστασία του προϋπολογισμού της Ένωσης.

(10)

Ο Μηχανισμός θα πρέπει να παρέχει στήριξη με τη μορφή επιχορηγήσεων από την Ένωση σε συνδυασμό με δάνεια χορηγούμενα από εταίρο χρηματοδότησης, σύμφωνα με τους δικούς του κανόνες και τις δικές του πολιτικές και διαδικασίες δανεισμού. Το χρηματοδοτικό κονδύλιο της συνιστώσας της επιχορήγησης, το οποίο εκτελείται από την Επιτροπή στο πλαίσιο της άμεσης διαχείρισης, θα πρέπει να λαμβάνει τη μορφή χρηματοδότησης που δεν συνδέεται με τις δαπάνες, σύμφωνα με το άρθρο 125 του δημοσιονομικού κανονισμού. Αυτή η μορφή χρηματοδότησης θα πρέπει να παρέχει κίνητρα στους φορείς υλοποίησης έργων να συμμετέχουν και να συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων του Μηχανισμού με αποδοτικό τρόπο σε σχέση με το μέγεθος του δανείου. Η συνιστώσα του δανείου θα πρέπει να παρέχεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων («ΕΤΕπ»). Θα πρέπει να είναι δυνατή η επέκταση του Μηχανισμού ώστε να παρέχει τη δυνατότητα χορήγησης της συνιστώσας του δανείου και από άλλους εταίρους χρηματοδότησης, σε περίπτωση που διατεθούν πρόσθετοι πόροι για τη συνιστώσα της επιχορήγησης ή σε περίπτωση που αυτό απαιτηθεί με σκοπό την ορθή εκτέλεση του Μηχανισμού. Στην εν λόγω περίπτωση, η Επιτροπή θα πρέπει να ενημερώσει τα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με την πρόθεση επέκτασης του Μηχανισμού και επιλογής πρόσθετων εταίρων χρηματοδότησης, λαμβάνοντας υπόψη την ικανότητά τους να εκπληρώσουν τους στόχους του Μηχανισμού, να συνεισφέρουν ιδίους πόρους τους και να εξασφαλίσουν κατάλληλη γεωγραφική κάλυψη.

(11)

Θα πρέπει να υπογραφούν διοικητικές συμφωνίες μεταξύ της Επιτροπής και των εταίρων χρηματοδότησης. Οι εν λόγω συμφωνίες θα πρέπει να καθορίζουν τις λεπτομέρειες εφαρμογής για την αξιολόγηση και την παρακολούθηση των έργων, καθώς και τα αντίστοιχα δικαιώματα και υποχρεώσεις κάθε μέρους, συμπεριλαμβανομένων των αναλυτικών ρυθμίσεων σχετικά με τον λογιστικό έλεγχο, την υποβολή εκθέσεων και την επικοινωνία. Στις ρυθμίσεις για την επικοινωνία θα πρέπει να περιλαμβάνεται, ιδίως, η υποχρέωση δημοσίευσης πληροφοριών για κάθε μεμονωμένο έργο ή καθεστώς δανειοδότησης που λαμβάνει στήριξη στο πλαίσιο του Μηχανισμού.

(12)

Με την αντιμετώπιση των επενδυτικών αναγκών των περιοχών που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία, ο Μηχανισμός θα πρέπει να συμβάλει καθοριστικά στην ενσωμάτωση των δράσεων για το κλίμα. Ως εκ τούτου, οι πόροι από τη συνιστώσα της επιχορήγησης του Μηχανισμού θα συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων για το κλίμα στον ίδιο βαθμό με το ΤΔΜ.

(13)

Θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν 250 000 000 EUR της συνιστώσας της επιχορήγησης του Μηχανισμού από τον προϋπολογισμό της Ένωσης, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ, Ευρατόμ) 2020/2093 και θα πρέπει να συνιστούν το ποσό προνομιακής αναφοράς, κατά την έννοια του σημείου 18 της διοργανικής συμφωνίας της 16ης Δεκεμβρίου 2020 μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημοσιονομική πειθαρχία, τη συνεργασία σε δημοσιονομικά θέματα και τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση καθώς και τους νέους ιδίους πόρους, συμπεριλαμβανομένου ενός οδικού χάρτη για την εισαγωγή νέων ιδίων πόρων (10), για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο κατά την ετήσια διαδικασία του προϋπολογισμού.

(14)

Ποσό ύψους 275 000 000 EUR της συνιστώσας της επιχορήγησης του Μηχανισμού θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί από αποπληρωμές που προέρχονται από τα χρηματοδοτικά μέσα που θεσπίζονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων που απαριθμούνται στο παράρτημα I του παρόντος κανονισμού. Τα έσοδα αυτά προέρχονται από προγράμματα που έχουν ολοκληρωθεί ανεξάρτητα από τον Μηχανισμό και θα πρέπει να θεωρούνται εξωτερικά έσοδα για ειδικό προορισμό κατά παρέκκλιση από το άρθρο 21 παράγραφος 3 στοιχείο στ) του δημοσιονομικού κανονισμού βάσει του άρθρου 322 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ.

(15)

Ποσό ύψους 1 000 000 000 EUR της συνιστώσας της επιχορήγησης του Μηχανισμού θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί από το αναμενόμενο πλεόνασμα προβλέψεων για την εγγύηση της ΕΕ που θεσπίζεται με τον κανονισμό (ΕΕ) 2015/1017 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (11). Ως εκ τούτου, θα πρέπει να προβλεφθεί παρέκκλιση από το άρθρο 213 παράγραφος 4 στοιχείο α) του δημοσιονομικού κανονισμού, το οποίο προβλέπει την υποχρέωση επιστροφής στον προϋπολογισμό τυχόν πλεονάσματος που προκύπτει από προβλέψεις για εγγύηση από τον προϋπολογισμό, προκειμένου να μεταφερθεί το εν λόγω πλεόνασμα στον Μηχανισμό. Τα εν λόγω έσοδα για ειδικό προορισμό θα πρέπει να θεωρούνται εξωτερικά έσοδα για ειδικό προορισμό κατά παρέκκλιση από το άρθρο 21 παράγραφος 3 στοιχείο στ) του δημοσιονομικού κανονισμού βάσει του άρθρου 322 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ.

(16)

Σύμφωνα με το άρθρο 12 παράγραφος 4 στοιχείο γ) του δημοσιονομικού κανονισμού, οι πιστώσεις που αντιστοιχούν σε εξωτερικά έσοδα για ειδικό προορισμό θα μπορούν να μεταφέρονται αυτομάτως στο διάδοχο πρόγραμμα ή στη διάδοχη ενέργεια. Η διάταξη αυτή επιτρέπει την αντιστοίχιση του πολυετούς χρονοδιαγράμματος των εσόδων για ειδικό προορισμό με την πορεία υλοποίησης των έργων που χρηματοδοτούνται από τον Μηχανισμό.

(17)

Θα πρέπει επίσης να προβλεφθούν πόροι για συμβουλευτική στήριξη, προκειμένου να προωθηθεί η προετοιμασία, η ανάπτυξη και η υλοποίηση επιλέξιμων έργων, καθώς και η έγκαιρη προετοιμασία έργων πριν από την υποβολή αίτησης από τον δικαιούχο για υπαγωγή στον Μηχανισμό. Μέρος των εν λόγω πόρων θα πρέπει να αφιερωθεί στη στήριξη της ενδογενούς ικανότητας των δικαιούχων για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των επιλέξιμων έργων.

(18)

Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλα τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να επωφεληθούν από τη συνιστώσα της επιχορήγησης, θα πρέπει να συσταθεί ένας μηχανισμός για την εκ των προτέρων κατανομή των εθνικών μεριδίων κατά τη διάρκεια ενός πρώτου σταδίου, όπως ορίζεται στο παράρτημα I του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1056. Ωστόσο, για να συμβιβαστεί αυτός ο στόχος με την ανάγκη βελτιστοποίησης των οικονομικών επιπτώσεων του Μηχανισμού και της εφαρμογής της, τα εν λόγω εθνικά μερίδια δεν θα πρέπει να προκατανεμηθούν για την περίοδο μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2025. Στη συνέχεια, οι υπόλοιποι διαθέσιμοι πόροι για τη συνιστώσα της επιχορήγησης θα πρέπει να παρέχονται χωρίς να έχουν εκ των προτέρων κατανεμηθεί εθνικά μερίδια και σε ανταγωνιστική βάση σε ενωσιακό επίπεδο, εξασφαλίζοντας παράλληλα προβλεψιμότητα για τις επενδύσεις και ακολουθώντας προσέγγιση βασισμένη στις ανάγκες και με γνώμονα την περιφερειακή σύγκλιση.

(19)

Οι προϋποθέσεις επιλεξιμότητας και τα κριτήρια ανάθεσης θα πρέπει να καθορίζονται στο πρόγραμμα εργασίας και στην πρόσκληση υποβολής προτάσεων. Οι εν λόγω προϋποθέσεις επιλεξιμότητας και τα κριτήρια ανάθεσης θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη συνάφεια του έργου στο πλαίσιο των αναπτυξιακών αναγκών που περιγράφονται στα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης, τον συνολικό στόχο προώθησης της περιφερειακής και εδαφικής σύγκλισης και τη σημασία της συνιστώσας της επιχορήγησης για τη βιωσιμότητα του έργου. Τα προγράμματα εργασίας θα πρέπει επίσης να καθορίζουν κριτήρια ανάθεσης για περιπτώσεις στις οποίες οι πόροι δεν επαρκούν για τη στήριξη επιλέξιμων έργων. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε έργα που βρίσκονται σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, σε έργα που συμβάλλουν άμεσα στην επίτευξη των κλιματικών στόχων της Ένωσης και σε έργα που προωθούνται από οντότητες του δημόσιου τομέα που έχουν εγκρίνει σχέδια απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, με την αντίστοιχη ιεράρχηση κριτηρίων, κατά περίπτωση. Επομένως, η ενωσιακή στήριξη που παρέχεται στο πλαίσιο του Μηχανισμού θα πρέπει να διατίθεται μόνο στα κράτη μέλη που έχουν εγκρίνει τουλάχιστον ένα εδαφικό σχέδιο δίκαιης μετάβασης. Το πρόγραμμα εργασίας και οι προσκλήσεις υποβολής προτάσεων θα πρέπει να λαμβάνουν επίσης υπόψη τα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης που υποβάλλονται από τα κράτη μέλη για να εξασφαλίζεται η συνοχή μεταξύ των διαφόρων πυλώνων του Μηχανισμού. Προκειμένου να βελτιστοποιηθεί ο αντίκτυπος του Μηχανισμού, τα μεμονωμένα έργα που υποστηρίζονται στο πλαίσιο αυτού δεν θα πρέπει να λαμβάνουν στήριξη από άλλα προγράμματα της Ένωσης παρά μόνο σε σχέση με την προετοιμασία έργων. Ωστόσο, για πράξεις που αποτελούνται από αναγνωρίσιμα χωριστά έργα, τα εν λόγω έργα μπορούν να υποστηριχθούν από διαφορετικά προγράμματα της Ένωσης, σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες επιλεξιμότητας.

(20)

Προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα της ενωσιακής συνδρομής και να αποτραπεί η υποκατάσταση της δυνητικής στήριξης και των δυνητικών επενδύσεων από εναλλακτικούς πόρους, η στήριξη στο πλαίσιο του Μηχανισμού θα πρέπει να παρέχεται μόνο σε έργα που δεν παράγουν επαρκείς ροές εσόδων για την κάλυψη του επενδυτικού τους κόστους. Τα εν λόγω έσοδα θα πρέπει να αντιστοιχούν σε έσοδα, εκτός των μεταφορών πιστώσεων, τα οποία προκύπτουν άμεσα από τις δραστηριότητες του έργου, όπως πωλήσεις, τέλη ή διόδια και πρόσθετες εξοικονομήσεις που προκύπτουν από την αναβάθμιση υφιστάμενων στοιχείων ενεργητικού.

(21)

Δεδομένου ότι η συνιστώσα της επιχορήγησης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις αποκλίνουσες αναπτυξιακές ανάγκες των περιφερειών σε όλα τα κράτη μέλη, η εν λόγω στήριξη θα πρέπει να προσαρμόζεται προς όφελος των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι οντότητες του δημόσιου τομέα στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες έχουν γενικά χαμηλότερη ικανότητα δημόσιων επενδύσεων, τα ποσοστά επιχορήγησης που εφαρμόζονται στα δάνεια που παρέχονται σε τέτοιες οντότητες θα πρέπει να είναι συγκριτικά υψηλότερα.

(22)

Προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή του Μηχανισμού, ενδέχεται να είναι αναγκαία η παροχή συμβουλευτικής στήριξης για την προετοιμασία, την ανάπτυξη και την υλοποίηση έργων. Η εν λόγω στήριξη θα πρέπει να παρέχεται μέσω του συμβουλευτικού κόμβου InvestEU για επιλέξιμα έργα και για την προετοιμασία έργων πριν από την υποβολή αιτήσεων, με ιδιαίτερη έμφαση στους δικαιούχους που διαθέτουν μικρότερη διοικητική ικανότητα ή που βρίσκονται σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες. Θα πρέπει επίσης να είναι δυνατό η εν λόγω στήριξη να χορηγείται στο πλαίσιο άλλων ενωσιακών προγραμμάτων.

(23)

Προκειμένου να μετρηθεί η αποτελεσματικότητα του Μηχανισμού και η ικανότητά του να επιτύχει τους στόχους του και να υποστηριχθεί η προετοιμασία της πιθανής παράτασής του πέραν του 2027, η Επιτροπή θα πρέπει να διενεργήσει ενδιάμεση και τελική αξιολόγηση, συμπεριλαμβανομένης αξιολόγησης της δυνατότητας θέσπισης, κατά περίπτωση, διατάξεων σχετικά με την εκτίμηση των επιπτώσεων ως προς το φύλο, και να υποβάλει τις εκθέσεις αξιολόγησης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Δυνάμει των παραγράφων 22 και 23 της διοργανικής συμφωνίας της 13ης Απριλίου 2016 για τη βελτίωση του νομοθετικού έργου (12), ο Μηχανισμός θα πρέπει να αξιολογείται με βάση πληροφορίες που θα συλλέγονται σύμφωνα με ειδικές απαιτήσεις παρακολούθησης, ενώ παράλληλα θα αποφεύγεται ο διοικητικός φόρτος, ιδίως για τα κράτη μέλη, και η υπερβολική ρύθμιση.

(24)

Προκειμένου να επισπευσθεί η εκτέλεση των κονδυλίων και να διασφαλιστεί η έγκαιρη χρήση των πόρων, ο παρών κανονισμός θα πρέπει να προβλέπει ειδικές διασφαλίσεις που θα περιλαμβάνονται στις συμφωνίες επιχορήγησης. Με γνώμονα τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή, σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, θα πρέπει να είναι σε θέση να μειώσει ή να τερματίσει κάθε στήριξη της Ένωσης σε περίπτωση σοβαρής έλλειψης προόδου στην υλοποίηση του έργου. Ο δημοσιονομικός κανονισμός εφαρμόζεται στον Μηχανισμό. Προκειμένου να διασφαλιστεί η συνοχή κατά την υλοποίηση των χρηματοδοτικών προγραμμάτων της Ένωσης, ο δημοσιονομικός κανονισμός θα πρέπει να εφαρμόζεται στη συνιστώσα της επιχορήγησης και στους πόρους για συμβουλευτική στήριξη που παρέχεται στο πλαίσιο του Μηχανισμού.

(25)

Σύμφωνα με τον δημοσιονομικό κανονισμό, τον κανονισμό (ΕΕ, Ευρατόμ) αριθ. 883/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (13), και τους κανονισμούς (ΕΚ, Ευρατόμ) αριθ. 2988/95 (14), (Ευρατόμ, ΕΚ) αριθ. 2185/96 (15) και (ΕΕ) 2017/1939 (16) του Συμβουλίου, τα οικονομικά συμφέροντα της Ένωσης πρέπει να προστατεύονται μέσω αναλογικών μέτρων, στα οποία περιλαμβάνονται η πρόληψη, ο εντοπισμός, η διόρθωση και η διερεύνηση παρατυπιών, συμπεριλαμβανομένης της απάτης, της ανάκτησης των απολεσθέντων, αχρεωστήτως καταβληθέντων ή μη ορθώς χρησιμοποιηθέντων κονδυλίων και, όταν χρειάζεται, της επιβολής διοικητικών κυρώσεων. Ειδικότερα, σύμφωνα με τους κανονισμούς (Ευρατόμ, ΕΚ) αριθ. 2185/96 και (ΕΕ, Ευρατόμ) αριθ. 883/2013, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) έχει την εξουσία να διενεργεί διοικητικές έρευνες, μεταξύ των οποίων και επιτόπιους ελέγχους και εξακριβώσεις, με στόχο να διαπιστωθεί αν υπήρξε απάτη, διαφθορά ή οποιαδήποτε άλλη παράνομη δραστηριότητα εις βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έχει την εξουσία, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2017/1939, να διερευνά και να ασκεί δίωξη σε υποθέσεις αδικημάτων εις βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης, όπως προβλέπεται στην οδηγία (ΕΕ) 2017/1371 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (17). Σύμφωνα με τον δημοσιονομικό κανονισμό, κάθε πρόσωπο ή οντότητα που είναι αποδέκτης κονδυλίων της Ένωσης οφείλει να συνεργάζεται πλήρως για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης, να παρέχει τα αναγκαία δικαιώματα και την πρόσβαση που απαιτείται στην Επιτροπή, στην OLAF, στο Ελεγκτικό Συνέδριο και, όσον αφορά τα κράτη μέλη που συμμετέχουν στην ενισχυμένη συνεργασία σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2017/1939, στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, καθώς και να μεριμνά ότι τυχόν τρίτοι που συμμετέχουν στην εκτέλεση κονδυλίων της Ένωσης εκχωρούν ισοδύναμα δικαιώματα.

(26)

Προκειμένου να τροποποιηθούν ορισμένα μη ουσιώδη στοιχεία του παρόντος κανονισμού, θα πρέπει να ανατεθεί στην Επιτροπή η εξουσία έκδοσης πράξεων σύμφωνα με το άρθρο 290 ΣΛΕΕ όσον αφορά τους βασικούς δείκτες επιδόσεων για την παρακολούθηση της υλοποίησης και της προόδου του Μηχανισμού. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η Επιτροπή να προβαίνει, κατά τις προπαρασκευαστικές της εργασίες, στις κατάλληλες διαβουλεύσεις, μεταξύ άλλων σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων, οι οποίες να διεξάγονται σύμφωνα με τις αρχές που ορίζονται στη διοργανική συμφωνία της 13ης Απριλίου 2016 για τη βελτίωση του νομοθετικού έργου. Πιο συγκεκριμένα, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ίση συμμετοχή στην προετοιμασία των κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο λαμβάνουν όλα τα έγγραφα κατά τον ίδιο χρόνο με τους εμπειρογνώμονες των κρατών μελών, και οι εμπειρογνώμονές τους έχουν συστηματικά πρόσβαση στις συνεδριάσεις των ομάδων εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής που ασχολούνται με την προετοιμασία κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων.

(27)

Προκειμένου να διασφαλιστούν ενιαίες προϋποθέσεις για την εκτέλεση του παρόντος κανονισμού, θα πρέπει να ανατεθούν στην Επιτροπή εκτελεστικές αρμοδιότητες για προγράμματα εργασίας και για τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία επιλογής εταίρων χρηματοδότησης εκτός της ΕΤΕπ. Οι εν λόγω αρμοδιότητες θα πρέπει να ασκούνται σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 182/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (18).

(28)

Καθώς ο στόχος του παρόντος κανονισμού, δηλαδή να ωφελήσει τις περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο αρνητικά από τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα με την αντιμετώπιση των αντίστοιχων αναπτυξιακών αναγκών μέσω της μόχλευσης δημοσίων επενδύσεων, δεν μπορεί να επιτευχθεί επαρκώς μόνο από τα κράτη μέλη, εξαιτίας των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι οντότητες του δημόσιου τομέα όσον αφορά την παροχή στήριξης σε επενδύσεις οι οποίες δεν παράγουν επαρκείς ροές εσόδων, ώστε να καλύπτουν το επενδυτικό κόστος τους, αλλά μπορεί, λόγω της ανάγκης για συνεκτικό πλαίσιο εφαρμογής υπό άμεση διαχείριση, να επιτευχθεί καλύτερα σε ενωσιακό επίπεδο, η Ένωση μπορεί να θεσπίζει μέτρα, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας όπως ορίζεται στο άρθρο 5 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, που προβλέπεται στο ίδιο άρθρο, ο παρών κανονισμός δεν υπερβαίνει τα αναγκαία όρια για την επίτευξη του στόχου αυτού,