52002IE0685

Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα "Οι κοινωνικοί δείκτες"

(2002/C 221/13)

Στις 15 Ιανουαρίου 2002 και σύμφωνα με το άρθρο 23, παράγραφος 3 του Εσωτερικού Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση για το ανωτέρω θέμα.

Το τμήμα "Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα των πολιτών", στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 13 Μαΐου 2002 με βάση εισηγητική έκθεση της κ. Cassina.

Κατά την 391η σύνοδο ολομέλειας της 29ης Μαΐου 2002 η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 104 ψήφους υπέρ και 1 αποχή την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Η έκθεση για τους δείκτες της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού

1.1. Τον Οκτώβριο του 2001, η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας (ΕΚΠ) δημοσίευσε έκθεση για τους δείκτες της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού(1) (με βάση την εργασία της τεχνικής υποεπιτροπής "Δείκτες") ανταποκρινόμενη στην εντολή του Συμβουλίου. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Νίκαιας και της Στοκχόλμης, το Συμβούλιο έπρεπε να υιοθετήσει μέχρι τα τέλη του 2001 ένα σύστημα δεικτών για την καλύτερη κατανόηση και σύγκριση των φαινομένων της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ, με στόχο την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών της Λισαβόνας, σύμφωνα με τις οποίες, από τώρα μέχρι το 2010, πρέπει να προωθηθεί σημαντικά η προσπάθεια για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Όλα αυτά έχουν ως στόχο να προαχθεί η ανάπτυξη εθνικών σχεδίων για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού με την καλύτερη κατανόηση των φαινομένων αυτών και τη διευκόλυνση της ανταλλαγής καλών πρακτικών σύμφωνα με την ανοικτή μέθοδο συντονισμού και το σχετικό κοινοτικό πρόγραμμα δράσης, το οποίο θεσπίστηκε με απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου(2). Η προτεινόμενη δέσμη δεικτών, η οποία πρέπει να εκληφθεί ως σύνολο και όχι ως κατάλογος μεμονωμένων δεικτών, καταρτίστηκε με βάση τα κοινωνικά αποτελέσματα και όχι τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνονται.

1.2. Με τις μεθοδολογικές αρχές που ακολούθησε η υποομάδα "Δείκτες", επιδιώκει την ανάλυση και τη σύγκριση των εθνικών σχεδίων δράσης για την κοινωνική ενσωμάτωση, με βάση ουσιαστικούς και αποδεκτούς παράγοντες, με ορισμούς νομικά και επιστημονικά τεκμηριωμένους με τρόπο σύγχρονο αλλά και ευπροσάρμοστο, με αλληλοσυμβατούς δείκτες, διαφάνεια και κοινωνική αποδοχή.

1.3. Η δέσμη δεικτών κατανέμεται σε δύο κατηγορίες, η πρώτη από τις οποίες περιλαμβάνει πρωτεύοντες δείκτες που καλύπτουν τους μεγαλύτερους τομείς και τα σημαντικότερα στοιχεία του κοινωνικού αποκλεισμού και η άλλη δευτερεύοντες δείκτες, για την υποστήριξη των πρωτευόντων και την περιγραφή άλλων διαστάσεων του προβλήματος. Οι δύο πρώτες κατηγορίες δεικτών ορίστηκαν με πλήρη συμφωνία των κρατών μελών και θα εφαρμοστούν την επόμενη φορά που θα καταρτιστούν εθνικά σχέδια δράσης για τον κοινωνικό αποκλεισμό. Θα μπορούσε, επίσης, να οριστεί και μια τρίτη κατηγορία δεικτών, τους οποίους τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να συμπεριλάβουν στα σχέδια δράσης τους ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό, προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες ορισμένων τομέων και να διευκολυνθεί η ερμηνεία των πρωτευόντων και των δευτερευόντων δεικτών.

1.4. Οι πρωτεύοντες δείκτες είναι οι εξής:

- ποσοστό χαμηλών εισοδημάτων μετά τις μεταβιβάσεις (δείκτες 1α, 1β, 1γ, 1δ, και 1ε)

- κατανομή εισοδημάτων (δείκτης 2)

- διατήρηση του εισοδήματος σε χαμηλά επίπεδα (δείκτης 3)

- μέση τιμή χαμηλού εισοδήματος (δείκτης 4)

- περιφερειακή συνοχή (δείκτης 5)

- ποσοστό μακροχρονίως ανέργων (δείκτης 6)

- πρόσωπα που διαμένουν σε νοικοκυριά όλα τα μέλη των οποίων είναι άνεργα (δείκτης 7)

- νέοι που εγκαταλείπουν πρόωρα το εκπαιδευτικό σύστημα και δεν ακολουθούν κανενός είδους μαθήματα επιμόρφωσης ή επαγγελματικής κατάρτισης (δείκτης 8)

- προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση (δείκτης 9)

- αξιολόγηση της κατάστασης της υγείας εκ μέρους των ίδιων των ενδιαφερομένων, ανά κατηγορία εισοδήματος (δείκτης 10).

1.5. Οι δευτερεύοντες δείκτες είναι οι εξής:

- διασπορά του ποσοστού χαμηλών εισοδημάτων με βάση την οριακή τιμή του 60 % του μέσου εισοδήματος (δείκτης 11)

- ποσοστό χαμηλού εισοδήματος σε μια δεδομένη χρονική στιγμή (δείκτης 12)

- ποσοστό χαμηλών εισοδημάτων πριν τις μεταβιβάσεις (δείκτης 13)

- κατανομή εισοδήματος (συντελεστής Gini) (δείκτης 14)

- διατήρηση του εισοδήματος σε χαμηλά επίπεδα (υπολογιζόμενο με βάση το 50 % του μέσου εισοδήματος) (δείκτης 15)

- ποσοστό μακροχρονίως ανέργων (δείκτης 16)

- ποσοστό ανέργων για πολύ μεγάλο διάστημα (δείκτης 17)

- πρόσωπα με χαμηλή κατάρτιση (δείκτης 18).

1.6. Σύμφωνα με την Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας (ΕΚΠ), οι δείκτες αυτοί επιτρέπουν να υπολογιστούν με συγκρίσιμο τρόπο οι διάφορες πτυχές του φαινομένου αυτού το οποίο, από τη φύση του, είναι πολυδιάστατο. Η ΕΚΠ συνιστά να συνεχιστούν οι εργασίες προκειμένου:

- να οριστούν άλλοι δείκτες που αφορούν τις συνθήκες διαβίωσης (συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής συμμετοχής), την επίμονη και την περιστασιακή φτώχεια, την πρόσβαση σε βασικές δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες, περιφερειακά θέματα και δείκτες τοπικής εμβέλειας, την φτώχεια και την εργασία, τη σύναψη χρεών, την εξάρτηση από κοινωνικές παροχές και τα οικογενειακά επιδόματα·

- να υπολογιστεί με πιο ικανοποιητικό τρόπο η σημασία του φύλου·

- να βελτιωθούν η ακρίβεια και η συγκρισιμότητα των δεικτών που έχουν σχέση με παράγοντες όπως η στέγαση (καταλληλότητα, κόστος, άστεγοι), η στοιχειώδης ικανότητα ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικών πράξεων, η προσδοκία μιας ποιοτικά αποδεκτής διαβίωσης, ο πρόωρος θάνατος ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση και την πρόσβαση σε συστήματα προστασίας της υγείας, ομάδες που δεν διαβιούν σε "ιδιωτικά νοικοκυριά" και ιδιαιτέρως οι άστεγοι και όσοι ζουν σε ιδρύματα (άσυλα παίδων, ορφανοτροφεία, άσυλα γενικότερα, φυλακές, κ.λπ.).

1.7. Τέλος, η Επιτροπή Προστασίας της Υγείας αναγνωρίζει τη σημασία που έχει η προαγωγή της συμμετοχής των κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων στην προσπάθεια για τον ορισμό των δεικτών, καθώς και ότι είναι απαραίτητο να αναζητηθεί ένας περισσότερο αποτελεσματικός τρόπος για να ακουστεί η φωνή τους.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1. Σε πρόσφατες γνωμοδοτήσεις που αφορούσαν διάφορα κοινωνικά προβλήματα, η ΕΟΚΕ υπογράμμισε ότι είναι επειγόντως απαραίτητο να θεσπιστούν δείκτες καλής ποιότητας και συγκρίσιμοι(3), "επαρκώς διαρθρωμένοι, που θα καταστήσουν δυνατή την πραγματική αξιολόγηση όλων των αναλύσεων και των σφαιρικών σχεδιασμών"(4). Ιδιαίτερα όσον αφορά το θέμα του κοινωνικού αποκλεισμού, χρειάζονται ορισμένοι δείκτες που πληρούν τις προϋποθέσεις αυτές, λόγω του πολύπλοκου και πολυδιάστατου χαρακτήρα του φαινομένου. Η εξεταζόμενη έκθεση προσφέρει μια πρώτη δέσμη βασικών δεικτών και η ΕΟΚΕ εκτιμά όλως ιδιαιτέρως το έργο που εκπόνησε η υποομάδα "Δείκτες" και η ΕΚΠ και ελπίζει ότι η συνέχεια των εργασιών θα αποφέρει καρπούς. Παράλληλα, επιβεβαιώνει(5) ότι έχει την πρόθεση να προσφέρει τη συνεργασία της και να υποστηρίξει το έργο που ανέλαβε η ΕΚΠ, η οποία είναι ένας οργανισμός που έχει καθοριστική σημασία για την αποτελεσματική ανάπτυξη των εθνικών προγραμμάτων δράσης (ΕΠΔ) για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού.

2.2. Η ΕΟΚΕ εκτιμά πάνω από όλα τη δυναμική προσέγγιση που εφαρμόζεται, η οποία προβλέπει τη δυνατότητα προσαρμογής και εξέλιξης των δεικτών, πράγμα ιδιαιτέρως απαραίτητο για να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες που προσφέρει η ανοικτή μέθοδος στο χώρο αυτό, όπου απαιτείται μια ολοένα και περισσότερο ακριβής και επίκαιρη σύγκριση των εκάστοτε συνθηκών που επικρατούν σε κάθε κράτος μέλος σε συνδυασμό με τις καλύτερες πρακτικές. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της που η υποομάδα "Δείκτες" άρχισε ήδη να εξετάζει εμπεριστατωμένα θέματα ουσιαστικής σημασίας, όπως ο αναλφαβητισμός, η πολιτιστική ενσωμάτωση και η στέγαση, προκειμένου να ορίσει νέους δείκτες και να τελειοποιήσει αυτούς που έχουν ήδη υιοθετηθεί.

2.3. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να εξεταστεί αν ο ορισμός - και μαζί με αυτόν το περιεχόμενο - η διαφάνεια και ο βαθμός αποδοχής των δεικτών ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις και αν θα ήταν σκόπιμο να εξασφαλιστεί βραχυπρόθεσμα μια καλύτερη διάρθρωση ορισμένων δεικτών. Επί του θέματος αυτού, η ΕΟΚΕ θα ήθελε να προσφέρει τη συμβολή της με τις συγκεκριμένες παρατηρήσεις και τις συστάσεις για τη συνέχεια των εργασιών που παρουσιάζονται παρακάτω.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

3.1. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η πλειοψηφία των δεικτών αποτελείται από δείκτες που σχετίζονται με το εισόδημα και θεωρεί ότι το στοιχείο αυτό προξενεί μια ορισμένη ανισορροπία σε σχέση με τους δείκτες που επιτρέπουν τη μελέτη και τη σύγκριση και των ποιοτικών πτυχών των φαινομένων της φτώχειας και του αποκλεισμού. Γνωρίζει ότι δόθηκε προτεραιότητα στους δείκτες που έχουν πρακτικό ή αντικειμενικό χαρακτήρα, επιμένει όμως ότι επείγει να οριστούν δείκτες που χρησιμεύουν για τον προσδιορισμό του βαθμού κοινωνικής συμμετοχής, την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες και την εκτίμηση από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους της κατάστασής τους όσον αφορά τον κοινωνικό αποκλεισμό. Σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ υπερασπίζεται την άποψη ότι ένα ικανοποιητικό εισόδημα, προϊόν προσωπικής εργασίας, αποτελεί αναγκαία αλλά όχι και ικανή συνθήκη για την πρόληψη ή την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η διαπίστωση αυτή δεν αντίκειται στα συμπεράσματα της συνόδου κορυφής της Βαρκελώνης(6) όπου τονίζεται ότι "η καλύτερη εγγύηση κατά του κοινωνικού αποκλεισμού είναι η εργασία", αλλά αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμά τους, εάν ληφθούν υπόψη οι πολλαπλές πτυχές του φαινομένου.

3.2. Ο αγώνας κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού εντάσσεται στις στρατηγικές επιλογές της Λισαβόνας και επικυρώθηκε στη σύνοδο κορυφής της Βαρκελώνης, όπου τονίστηκε ότι είναι αναγκαίο να μειωθεί σημαντικά ο αριθμός ατόμων που κινδυνεύουν να περιπέσουν σε κατάσταση κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας μέχρι το 2010(7). Επίσης, η Επιτροπή υπέδειξε στην έκθεσή της το στόχο να μειωθεί κατά 50 % ο κίνδυνος αυτός έως την ημερομηνία που προαναφέρθηκε. Δεδομένου ότι χαρακτηριστικό της στρατηγικής της Λισσαβόνας είναι η υψηλή οικονομική, κοινωνική και τεχνολογική ποιότητα του ευρωπαϊκού αναπτυξιακού προτύπου, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι πρέπει να συνεκτιμάται διαρκώς η ποιοτική διάσταση, τόσο στα μέτρα που αποσκοπούν στην προαγωγή της απασχόλησης ατόμων που υποφέρουν ή απειλούνται με κοινωνικό αποκλεισμό, όσο και στην επεξεργασία στατιστικών μέσων.

3.3. Οι δείκτες που έχουν σχέση με τις γνώσεις και τις δεξιότητες πρέπει να συμπληρωθούν και να τελειοποιηθούν: ένα ανεπαρκές επίπεδο (ή ανεπαρκή αποτελέσματα) σχολικής εκπαίδευσης, για παράδειγμα, δεν αποκαλύπτει ένα ουσιαστικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την πλειοψηφία των κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων, που είναι η αδυναμία να αντιληφθούν τον εαυτό τους ως πολίτες που έχουν επίγνωση των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων τους τα οποία και ασκούν. Αυτό οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην έλλειψη βασικών γνώσεων, αλλά επίσης - και κυρίως - στην απώλεια της αυτεπίγνωσης και στην ύπαρξη μιας πραγματικότητας που είναι το προϊόν της ανάγκης για κάλυψη στοιχειωδών προσωπικών αναγκών. Επίσης, όπως είναι απαραίτητο να υπάρχει η δυνατότητα παρέμβασης σε καταστάσεις "λειτουργικού αναλφαβητισμού", πρέπει να υπάρχουν μέσα που επιτρέπουν την ανάλυση και την ποσοτική περιγραφή του φαινομένου αυτού. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει, επίσης, ότι στη γνωμοδότηση που εξέδωσε για το κοινοτικό πρόγραμμα ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό και τη φτώχεια(8) τονίζει τον κίνδυνο νέων αποκλεισμών και αιτιών φτώχειας λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης, δεδομένου ότι, εάν δεν εξασφαλιστεί και η ενσωμάτωση των αποκλεισμένων στην κοινωνία της γνώσης, υπάρχει κίνδυνος να προκύψουν νέα είδη αποκλεισμού. Θα ήταν λοιπόν σκόπιμο να ληφθεί υπόψη το στοιχείο αυτό κατά την κατάρτιση νέων δεικτών.

3.4. Όταν γίνεται λόγος περί "μεταβιβάσεων" (δείκτες 1α, 1β, 1γ και 1δ) ο όρος αναφέρεται στις μεταβιβάσεις σε πρόσωπα ή οικογένειες μέσω του συστήματος κοινωνικής προστασίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, εάν δεν συνεκτιμηθεί και η φορολογία και οι εισφορές - όπου, όπως είναι γνωστό, υπάρχουν (καμιά φορά ιδιαίτερα μεγάλες) διαφορές μεταξύ των κρατών μελών - υπάρχει κίνδυνος να στρεβλωθεί σε μεγάλο βαθμό η συγκρισιμότητα (των δεικτών).

3.5. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ο υπολογισμός της αγοραστικής δύναμης. Δεδομένου ότι υπολογίζεται αυτομάτως σύμφωνα με τα κριτήρια της Εurostat, όπως συμβαίνει και με τη συλλογή και την επεξεργασία δεδομένων που αφορούν την οικονομική και κοινωνική συνοχή, οι τοπικές και περιφερειακές ιδιαιτερότητες παραμένουν αόρατες. Είναι γνωστό ότι η αγοραστική δύναμη μπορεί να ποικίλλει σημαντικά τόσο εντός μιας χώρας όσο και εντός μιας περιφέρειας ή ακόμη και μιας πόλης. Η κατάρτιση μιας τρίτης κατηγορίας δεικτών θα επέτρεπε στα κράτη μέλη να αναπτύξουν τα δικά τους κριτήρια υπολογισμού ανά περιφέρεια ή περιοχή. Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι τα κράτη μέλη θα δώσουν την απαραίτητη προσοχή στο πρόβλημα αυτό όταν ορίσουν τους δείκτες και όταν εκτελέσουν τα εθνικά σχέδια δράσης ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό.

3.6. Ο ορισμός του δείκτη 1β, ο οποίος αναφέρεται στο "ποσοστό χαμηλών εισοδημάτων μετά τις μεταβιβάσεις κατανεμημένο με βάση τις συνηθέστερες επαγγελματικές κατηγορίες", πρέπει να συμπληρωθεί με τη συμπερίληψη των δραστηριοτήτων που παρουσιάζουν έναν χαρακτήρα έντονα σποραδικό ή περιστασιακό και τις δραστηριότητες που δεν είναι επισήμως καταχωρημένες (παράνομη απασχόληση ή "λαθραπασχόληση"), για να συνεκτιμηθούν οι δραστηριότητες στις οποίες επιδίδονται πάρα πολύ συχνά τα κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα και που προκαλούν ή επιδεινώνουν την κατάστασή τους.

3.6.1. Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται ότι, στην περίπτωση της λαθραίας ή παράνομης απασχόλησης, είναι πολύ δύσκολο να συλλεχθούν δεδομένα, επιμένει όμως ότι τα άτομα που εργάζονται υπό συνθήκες παρανομίας, ακόμη και αν αποκομίζουν ένα ορισμένο εισόδημα, δεν διαθέτουν τις στοιχειώδεις εγγυήσεις και την προστασία που προσφέρει μια σύμβαση εργασίας και παραμένουν στο περιθώριο της κοινωνίας και, σε τελευταία ανάλυση, και του νόμου. Πρέπει, λοιπόν, να γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια για να καταγραφεί το φαινόμενο της παράνομης απασχόλησης με τρόπο τόσο λεπτομερή που να επιτρέπει την καταπολέμησή του καθώς και αυτών που το εκμεταλλεύονται, προκειμένου να επιτραπεί στους κοινωνικά αποκλεισμένους ή φτωχούς να απαλλαγούν από τη μοιρολατρία που τους ωθεί να αναζητούν και να αποδέχονται αυτό το είδος εργασίας. Υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων που ζουν από την παράνομη εργασία και που καταλήγουν να είναι όχι μόνο κοινωνικά αποκλεισμένα αλλά και "αόρατοι" για την υπόλοιπη κοινωνία. Θα ήταν σκόπιμο να καταρτισθεί ένας δείκτης που να επιτρέπει την πρόβλεψη του μελλοντικού κινδύνου φτώχειας λόγω μη καταβολής των κοινωνικών εισφορών. Για να αντιμετωπιστεί και να καταπολεμηθεί η μάστιγα της παράνομης εργασίας, χρειάζεται μια ισχυρή συνέργια των εθνικών σχεδίων δράσης για την κοινωνική ενσωμάτωση και για την απασχόληση και των φορολογικών πολιτικών.

3.7. Επίσης, η κατανομή ανά είδος νοικοκυριού (δείκτης 1γ) δεν συνεκτιμά με αρκετή ακρίβεια δύο περιπτώσεις:

3.7.1. Την περίπτωση των ιδιαίτερα πολυμελών οικογενειών (το κριτήριο "με περισσότερα από 3 παιδιά" είναι υπερβολικά αόριστο). Είναι αλήθεια ότι λίγες είναι οι οικογένειες που φέρουν το βάρος πολλών παιδιών, πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη ότι μεταξύ των εξαιρετικά φτωχών οικογενειών υπάρχουν πολλές με διπλάσιο ή τριπλάσιο αριθμό παιδιών σε σύγκριση με τον κοινωνικό μέσο όρο.

3.7.2. Την περίπτωση των μονογονεϊκών οικογενειών, όπου υπάρχει μεγάλη διαφορά αν έχει κανείς μόνο ένα παιδί να φροντίσει ή αν έχει περισσότερα, κυρίως όταν πρόκειται για μικρά παιδιά. Με περισσότερο από ένα παιδί, είναι πρακτικά αδύνατο για τον γονέα να αποκομίσει επαρκές εισόδημα, κατάσταση η οποία διατηρεί ή προσαυξάνει την εξάρτησή του από τα κοινωνικά επιδόματα.

3.8. Όσον αφορά το δείκτη που αφορά το "χαμηλό ποσοστό εισοδήματος μετά τις μεταβιβάσεις κατανεμημένο ανά καθεστώς κατοχής" (1δ), η ΕΟΚΕ παρατηρεί με ικανοποίηση ότι θα τελειοποιηθεί στο προσεχές μέλλον και ότι η Εurostat κίνησε τις διαδικασίες για την εκπόνηση μελέτης για το θέμα αυτό. Συγκεκριμένα, η ΕΟΚΕ θεωρεί πολύ σημαντικό το να μπορέσουν τα κράτη μέλη να συμφωνήσουν σε έναν ορισμό αναφοράς για τα άτομα χωρίς μόνιμη στέγη, που αποτελούν μία σημαντική και ιδιαίτερη κατηγορία των κοινωνικά αποκλεισμένων. Επιπλέον, θα πρέπει να γίνει μια διάκριση των προσώπων που κατοικούν δωρεάν και των "ιδιοκτητών". Όντως, οι τελευταίοι πρέπει πάντοτε να αναλαμβάνουν το κόστος της συνιδιοκτησίας ή της συντήρησης του κτιρίου, ενώ εκείνοι που διαθέτουν δωρεάν στέγη πρέπει να καλύπτουν μόνο τις συνήθεις δαπάνες διαβίωσης.

3.9. Στην περίπτωση του δείκτη 9 (προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση) θα έπρεπε να εξετάζεται ιδιαιτέρως το προσδόκιμο "αυτόνομης επιβίωσης", κριτήριο το οποίο ήδη προτείνεται από την Εurostat στα κράτη μέλη. Σημειώνεται αύξηση των περιπτώσεων εξάρτησης, κυρίως των ηλικιωμένων και των ατόμων με ειδικές ανάγκες, πράγμα το οποίο πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη.

4. Συστάσεις για τη συνέχεια των εργασιών

4.1. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι είναι αναγκαίο να καθιερωθούν νέοι δείκτες, ενώ πρέπει να βελτιωθούν οι υφιστάμενοι και να καταστούν περισσότερο ολοκληρωμένοι και χρήσιμοι προκειμένου να διευκολυνθεί η συγκρισιμότητά τους (βλέπε σημείο 1.6.). Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στους δείκτες που επιτρέπουν τη μέτρηση της κοινωνικής συμμετοχής και της πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες, ιδιαιτέρως όσον αφορά την υγεία. Επιπλέον, υπενθυμίζει τα όσα επισημάνθηκαν σε σχέση με τις γνώσεις και τις δεξιότητες (σημείο 3.3), τα είδη δραστηριότητας (σημείο 3.5) και το προσδόκιμο επιβίωσης (σημείο 3.9).

4.1.1. Όσον αφορά την κοινωνική συμμετοχή, η ΕΟΚΕ δεν πιστεύει ότι πρέπει να υπολογίζεται με βάση ένα ενιαίο κριτήριο, αλλά με βάση τη δυνατότητα πρόσβασης σε κοινωνικές δραστηριότητες, ψυχαγωγία ή σε άλλες πρωτοβουλίες, ανάλογα με τις διάφορες σχετικές αντιλήψεις και εθνικές πολιτιστικές συνήθειες. Υπάρχουν πολλά είδη κοινωνικού αποκλεισμού που δεν εξαρτώνται κατ' αρχήν από την έλλειψη ή την ανεπάρκεια εισοδήματος, αλλά από την έλλειψη ενός ανοικτού περιβάλλοντος που προσφέρει κίνητρα και ευνοεί τις ανθρώπινες σχέσεις και τις συλλογικές δραστηριότητες έξω από την οικογένεια και την εργασία. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν τη δική τους τρίτη κατηγορία δεικτών για τον τομέα αυτό και ότι θα ήταν σκόπιμο να προσπαθήσουν να συζητήσουν και να επιβεβαιώσουν τη δυνατότητα καθιέρωσης ορισμένων κοινών παραμέτρων.

4.2. Επιπλέον, πρέπει να εξεταστεί η σχέση μεταξύ της επίμονης ή περιστασιακής φτώχειας και της ανάπτυξης δραστηριοτήτων με ιδιαίτερα περιστασιακό και ευκαιριακό χαρακτήρα προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσον υπάρχει μια νέα κατηγορία αποκλεισμού που μπορεί να οφείλεται σε αυτά τα είδη εργασίας.

4.3. Όταν χρησιμοποιούνται δείκτες για την χρέωση, πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ της απλής χρέωσης (την οποία ένα άτομο ή μια οικογένεια με ένα σταθερό εισόδημα μπορούν να διαχειριστούν κανονικά) και της υπερχρέωσης (η οποία υπονοεί την ανικανότητα αποπληρωμής του χρέους). Αυτό το τελευταίο φαινόμενο επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο τα κράτη μέλη, ωστόσο αποτελεί συχνά το πρώτο βήμα προς την φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η ΕΟΚΕ παρακολουθεί επί καιρό το πρόβλημα αυτό και υιοθέτησε στη σύνοδο ολομέλειας του Απριλίου σχετική γνωμοδότηση(9). Προς το παρόν, περιορίζεται στην επισήμανση ότι το πρόβλημα της υπερχρέωσης δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο μέσω των εθνικών σχεδίων δράσης ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό και τη φτώχεια, επειδή συνδέεται με μια σειρά από τραπεζικές δυναμικές και με την αγορά που πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο συνδυασμένων εθνικών αλλά και κοινοτικών παρεμβάσεων.

4.4. Τέλος, πρέπει να εισαχθούν σαφείς δείκτες για τις συνθήκες υγιεινής και υγείας των αποκλεισμένων ατόμων, τόσο σε σχέση με τη στέγασή τους όσο και με το εργασιακό περιβάλλον, δεδομένου ότι στην τρέχουσα δέσμη δεικτών συνεκτιμάται μόνο η εκτίμηση που έχουν οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι για την υγεία τους σε σχέση με το εισόδημά τους (δείκτης 10). Ίσως να ήταν ενδιαφέρον, για παράδειγμα, να καταρτιστούν δείκτες που συνεκτιμούν όχι μόνο την πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες αλλά και την επίγνωση της κατάστασης και την τάση προστασίας της προσωπικής υγείας, καθώς και την εφαρμογή των στοιχειωδών ιατρικών κανόνων (γυναικολογικοί, οδοντιατρικοί, οφθαλμολογικοί έλεγχοι κ.λπ.), λαμβάνοντας υπόψη τις υποκειμενικές διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των ατόμων που βρίσκονται σε κατάσταση φτώχειας και των ατόμων σε κατάσταση σοβαρού κοινωνικού αποκλεισμού (όπως, για παράδειγμα, άτομα χωρίς σταθερή διαμονή).

Βρυξέλλες, 29 Μαΐου 2002.

Ο Πρόεδρος

της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Göke Frerichs

(1) Στο ιταλικό κείμενο, εκτός της περιπτώσεων κατά την οποία παρατίθενται οι τίτλοι των επίσημων εγγράφων, θα χρησιμοποιηθεί η έκφραση "καταπολέμηση της φτώχειας και του αποκλεισμού". Η έννοια της "περιθωριοποίησης" θα χρησιμοποιηθεί, εξάλλου, για να υποδείξει τη διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει στον αποκλεισμό.

(2) Απόφαση αριθ. 50/2002/ΕΟΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Δεκεμβρίου 2001, σχετικά με τη θέσπιση κοινοτικού προγράμματος δράσης για την ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού.

(3) Ενίσχυση της ποιότητας της κοινωνικής πολιτικής και της απασχόλησης, ΕΕ DO C 311 της 7.11.2001.

(4) Ασφαλείς και βιώσιμες συντάξεις, ΕΕ C 48 της 22.2.2002.

(5) Γνωμοδότηση για την "Πρόταση απόφασης του Συμβουλίου για τη σύσταση επιτροπής για την κοινωνική προστασία", ΕΕ C 204 της 18.7.2000, σημεία 2.3 και 2.3.1.

(6) Μέρος ΙΙΙ, συμβολή στη συζήτηση. Κοινωνική πολιτική και πολιτική απασχόλησης.

(7) Συμπεράσματα της Προεδρίας, σημείο 24.

(8) "Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση κοινοτικού προγράμματος δράσης για την ενθάρρυνση της συνεργασίας των κρατών μελών για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού", ΕΕ C 14 της 16.1.2001, σημείο 2.5.1.

(9) "Υπορχρέωση των νοικοκυριών στην Ευρώπη", EE C 149 της 21.6.2002.