TEN/709

Το μέλλον των αερομεταφορών στην ΕΕ κατά τη διάρκεια και μετά την κρίση του κορονοϊού

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ

Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

Το μέλλον των αερομεταφορών στην ΕΕ κατά τη διάρκεια και μετά την κρίση του κορονοϊού

[Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας]

Εισηγητής: Thomas Kropp

1.Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1Ο τομέας των αερομεταφορών συγκαταλέγεται στους πλέον πληγέντες από την κρίση του κορονοϊού. Μόνο στο διάστημα Μαρτίου - Μαΐου 2020, η αγορά των εναέριων μετακινήσεων επιβατών καταβαραθρώθηκε κατά 90% με δραματικές συνέπειες για τα έσοδα όλων των παραγόντων που μετέχουν στην αξιακή αλυσίδα των αερομεταφορών.

Οι αερομεταφορές έχουν κομβική σημασία για το εμπόριο και τον τουρισμό, καθώς και για τις συνδέσεις εντός της Ευρώπης και με χώρες εκτός της ΕΕ. Ο τουριστικός κλάδος, που συμβάλλει καίρια στο ΑΕγχΠ πολλών χωρών, έχει υποστεί υπέρογκες απώλειες, οι οποίες έχουν αντίκτυπο στις χώρες της ΕΕ. Ωστόσο ο αντίκτυπος είναι ακόμη μεγαλύτερος στις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς σημαντικό μερίδιο του ΑΕγχΠ τους αντιστοιχεί στον εν λόγω κλάδο. Στις χώρες αυτές η παύση της τουριστικής δραστηριότητας απειλεί να αναστρέψει αξιοσημείωτες ανθρωπιστικές προόδους (πηγή: μελέτη του Institut der deutschen Wirtschaft / Ινστιτούτου Γερμανικής Οικονομίας, Αύγουστος 2015: Entwicklungsfaktor Tourismus / Ο τουρισμός ως παράγων ανάπτυξης). Οι Γερμανοί τουρίστες, μόνο, δαπανούν 13,5 δισ. ευρώ στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το μέγεθος αυτό αντιστοιχεί σε 5 % της συνολικής τουριστικής δαπάνης στις εν λόγω χώρες και αντιστοιχεί σε 78 000 θέσεις απασχόλησης.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προαγάγει τον τουρισμό ως ακρογωνιαίο λίθο τής αναπτυξιακής της συνεργασίας.

1.2Τα κράτη μέλη της ΕΕ προτίθενται να προβούν στη στήριξη όλων των κλάδων της οικονομίας κατά τη διαδικασία ανάκαμψης. Λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη την άνευ προηγουμένου ύφεση παγκοσμίως και την αβέβαιη διάρκεια της πανδημίας, φαίνεται απίθανο να ανακάμψει στο εγγύς μέλλον η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα στα επίπεδα που ίσχυαν πριν από την έλευση του ιού. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ εισηγείται στην Επιτροπή να αναπτύξει έναν ολοκληρωμένο χάρτη πορείας για την ανάκαμψη του συνόλου του ευρωπαϊκού τομέα αερομεταφορών. Το εν λόγω σχέδιο δράσης θα πρέπει να περιλαμβάνει ειδικούς πόρους για τη στήριξη όλων των επιμέρους κλάδων και του εργατικού δυναμικού τους.

1.3Στο σύνολό τους, οι ενδιαφερόμενοι και οι κοινωνικοί εταίροι ζητούν σταθερότητα στον προγραμματισμό. Η κρίση της πανδημίας απαιτεί να γίνει σαφής διάκριση ανάμεσα στην ανάκαμψη του τομέα των αερομεταφορών βραχυπρόθεσμα και τη διασφάλιση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας του τομέα επί ίσοις όροις μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Στο πλαίσιο αυτό, η διατήρηση των ποιοτικών θέσεων εργασίας και κατάλληλων συνθηκών εργασίας αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για τη διατήρηση ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, χωρίς το οποίο δεν μπορεί να διασφαλιστεί η βιώσιμη ανταγωνιστικότητα του τομέα. Ως εκ τούτου, η συνεχής πρόσληψη και επιμόρφωση ειδικευμένου εργατικού δυναμικού στην αλυσίδα προστιθέμενης αξίας των αερομεταφορών αποτελεί προϋπόθεση για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής αεροπορίας.

1.4Βραχυπρόθεσμα, η Επιτροπή θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επιβατών στην αεροπορία. Η κρίση του κορονοϊού έχει δημιουργήσει συνθήκες στην αγοράς που δεν προβλέπονται στους περισσότερους σχετικούς κανονισμούς. Οι επιβάτες πρέπει να λαμβάνουν διαβεβαιώσεις ως προς τους όρους με τους οποίους θα επιστρέφεται το αντίτιμο των προπληρωμένων εισιτηρίων σε περίπτωση ακυρώσεων των πτήσεων κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης. Η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να συμβάλει στην εμπέδωση της αντίληψης ότι οι αερομεταφορές είναι ασφαλείς, υποστηρίζοντας τις δεσμευτικές διεθνείς συμφωνίες με θέμα τα κατάλληλα υγειονομικά πρότυπα.

Στη διάρκεια της κρίσιμης αυτής φάσης ανάκαμψης, η Επιτροπή καλείται επίσης να διασφαλίσει τη σταθερότητα του προγραμματισμού επιβάλλοντας δικαιοστάσιο σε αλλαγές του νομοθετικού πλαισίου που θα μπορούσαν να εμποδίσουν την ουσιαστική ανάκαμψη.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να επιδιώξει και να διατηρήσει καλή ισορροπία μεταξύ των μέτρων ανάκαμψης που είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση της κρίσης του κορονοϊού και των επιθυμητών προσαρμογών στους δημοσιονομικούς κανονισμούς που απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να μην επιβάλει πρόσθετες οικονομικές και/ή ρυθμιστικές επιβαρύνσεις στον εν λόγω τομέα, ιδίως κατά τη φάση ανάκαμψης, όπου το σύνολο του κλάδου είναι οικονομικά εξαιρετικά ασθενές. Αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την παράταση της αναστολής του κανόνα απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης χρονοθυρίδας έως και τη χειμερινή περίοδο 2020-2021.

1.5Μεσοπρόθεσμα η Επιτροπή καλείται να αναθεωρήσει την ενωσιακή στρατηγική για την αεροπορία (που θεσπίστηκε το 2015) ώστε να διασφαλίσει ίσους όρους ανταγωνισμού στην περίοδο μετά την πανδημία, βασιζόμενη στην αξιολόγηση της έκτακτης ευπάθειας του συστήματος αερομεταφορών, στις αλλαγές των παραμέτρων και αλλαγές στη δυναμική των αγορών.

1.6Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να εξετάσει το ενδεχόμενο επαναδιαπραγμάτευσης των διμερών Συμφωνιών παροχής αεροπορικών υπηρεσιών (ASA) με τρίτες χώρες, έτσι ώστε να προλάβει φαινόμενα στρέβλωσης εξαιτίας των κρατικών ενισχύσεων, περιβαλλοντικών συστημάτων όπως το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ (ETS), καθώς και τις κοινωνικές ανισορροπίες, επιδιώκοντας ίσους όρους ανταγωνισμού, για να διασφαλίσει τη συνεχή και βιώσιμη ανάπτυξη της αγοράς.

1.7Από τη στιγμή που ο ευρωπαϊκός τομέας εναέριας κυκλοφορίας θα έχει ανακτήσει τη σταθερότητά του, η ΕΟΚΕ προσδοκά από την Επιτροπή να αναλάβει τη δέσμευση άσκησης μιας βιώσιμης πολιτικής αερομεταφορών που θα αξιοποιεί στο έπακρο το δυναμικό τού ευρωπαϊκού τομέα των αερομεταφορών.

1.8Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να εγγυηθεί την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, επιταχύνοντας τη λήψη των απαραίτητων ρυθμιστικών μέτρων για την πλήρη εφαρμογή του εγχειρήματος του «Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού» —μετά από δεκαετίες περιττών διαφορών μεταξύ των κρατών μελών και της ΕΕ— και άρα να επιτύχει τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ανά την ΕΕ κατά 10 %.

1.9Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποτελεί σημαντική δέσμη μέτρων για την ελάττωση εν τέλει του αντικτύπου όλων των τομέων —μη εξαιρουμένων των αερομεταφορών— στην κλιματική αλλαγή. Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι θα διατεθούν και άλλα κονδύλια της ΕΕ στην Ε&Α, με στόχο την προώθηση προϊόντων, υπηρεσιών, διαδικασιών και τεχνολογιών φιλικών προς το περιβάλλον, χωρίς να υπονομεύεται η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα. Καλεί δε την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να εστιάσουν την πολιτική τους στην πρόκριση παγκοσμίως εφαρμοστέων προτύπων αειφορίας, συμπεριλαμβανομένων πρόσθετων περιβαλλοντικών μέτρων, κατά την παροχή οικονομικής βοήθειας από τα κράτη μέλη.

1.10Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να λάβει τη διαβεβαίωση ότι οι κοινωνικοί εταίροι που χρησιμοποιούν το μέσο του κοινωνικού διαλόγου θα συνεχίσουν να μετέχουν στην ανάπτυξη και υλοποίηση των αναγκαίων ρυθμιστικών μέτρων και επαναλαμβάνει ότι είναι έτοιμη να στηρίξει πλήρως τις προσπάθειες της Επιτροπής για γρήγορη ανάκαμψη του ευρωπαϊκού τομέα αερομεταφορών.

2.Ιστορικό

2.1Ο τομέας αερομεταφορών της ΕΕ απασχολεί άμεσα από 1,4 εκατομμύρια 1 έως 2 εκατομμύρια 2 άτομα και στηρίζει συνολικά 4,8 με 5,8 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Η άμεση συνεισφορά των αερομεταφορών στο ΑΕγχΠ της ΕΕ ανέρχεται σε 110 δισ. ευρώ, ενώ ο συνολικός αντίκτυπος, συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού, φθάνει μέχρι και τα 510 δισ. ευρώ μέσω του πολλαπλασιαστικού αποτελέσματος.

Ο ζωτικός ρόλος της αεροπορίας, όχι μόνο ως κλάδου αλλά και ως καταλύτη για την οικονομική ευημερία, την ασφάλεια των θέσεων απασχόλησης και τον τουρισμό, έχει υποτιμηθεί σε υπερβολικό βαθμό μέχρι σήμερα.

Υπάρχουν κράτη μέλη όπου ο τουρισμός καταλαμβάνει ποσοστό έως και 25 % του ΑΕγχΠ τους. Συνεπώς, για να συνεχίσει να αποτελεί ο τουρισμός σημαντικότατη πηγή εσόδων, προέχει σαφώς η ταχεία αποκατάσταση των εναέριων υπηρεσιών —στις οποίες θα τηρούνται, βεβαίως, τα συναφή υγειονομικά μέτρα.

Επιπλέον, οι ευρωπαϊκές αερομεταφορές προάγουν παγκοσμίως το εμπόριο και τον τουρισμό σε χώρες που έχουν μεγάλη ανάγκη οικονομικής στήριξης και πολιτικής ενσωμάτωσης στη διεθνή κοινότητα. Η παύση διεθνών εναέριων ταξιδιών στη διάρκεια της πανδημικής κρίσης διεύρυνε ιδιαιτέρως την οικονομική αδυναμία των αναπτυσσόμενων χωρών.

2.2Μολονότι ο κλάδος των αερομεταφορών αντιμετώπισε κρίσεις και στο παρελθόν (π.χ. τρομοκρατικές επιθέσεις και κλείσιμο του εναέριου χώρου το 2001, οι επιδημίες των ιών SARS και Ebola, η κρίση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος το 2008, το κλείσιμο του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου κατά την εξάπλωση ηφαιστειακής τέφρας το 2010), η τρέχουσα κρίση δεν έχει προηγούμενο. Σύμφωνα με επικαιροποιημένες εκτιμήσεις, η ανάκαμψη του τομέα δεν πρόκειται να συμβεί πριν από το 2024 3 . Ούτε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ ούτε οι διεθνείς οργανισμοί δεν έχουν καταφέρει να συντονίσουν ρυθμιστικά μέτρα για τη θέσπιση διεθνών προτύπων. Οι διεθνείς αερομεταφορές, όμως, απαιτούν συνεπή και επιστημονικώς τεκμηριωμένα διεθνή υγειονομικά πρότυπα, εάν θέλουμε να επανέλθουμε στα βιώσιμα και σταθερά επίπεδα παροχής υπηρεσιών που ίσχυαν πριν από την κρίση του κορονοϊού.

Ενώ κατά τη διάρκεια της κρίσης στο επίκεντρο της δημόσιας και πολιτικής προσοχής βρίσκονταν οι αεροπορικές εταιρείες, το οικοσύστημα της αεροπορίας περιλαμβάνει και άλλες σημαντικές πτυχές, όπως οι αερολιμένες, οι πάροχοι υπηρεσιών αεροναυτιλίας, υπηρεσιών εδάφους και άλλων υπηρεσιών. Επομένως, πρέπει να αναζητηθούν λύσεις για το σύνολο της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας των αερομεταφορών.

3.Γενικές παρατηρήσεις για την τρέχουσα κατάσταση κρίσης

3.1Μέριμνα για την υγεία

Η ένταση και η διάρκεια της πανδημικής κρίσης θα εξαρτηθούν από την ικανότητα των αρμοδίων αρχών να αναχαιτίσουν την εξάπλωση ενός αγνώστου μέχρι σήμερα ιού. Από πολλαπλές μελέτες προκύπτει ότι οι αερομεταφορές είναι ένας από τους ασφαλέστερους τρόπους μεταφοράς. Κατευθυντήριες γραμμές για την καθιέρωση ενός πρωτοκόλλου συντονισμένης υγιεινής —και τη λήψη συντονισμένων μέτρων υγείας και υγιεινής από τα κράτη μέλη— σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν εκπονήσει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας της Αεροπορίας (EASA) και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), και σε διεθνές επίπεδο ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO). Οι αεροπορικές εταιρείες και οι αερολιμένες συνεργάστηκαν στενά με την Επιτροπή και τον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας.

3.2Έλλειψη ρευστότητας

Στο δεύτερο τρίμηνο του 2020 τα έσοδα των αερομεταφορέων υποχώρησαν κατά 79 % κατά μέσον όρο. Ακόμα και αν αφαιρεθούν οι ευέλικτες δαπάνες, οι αεροπορικές εταιρείες κατανάλωσαν ρευστότητα ύψους περίπου 60 δισ. δολαρίων ΗΠΑ κατά την εν λόγω περίοδο. Το πρόβλημα ρευστότητας επέτειναν κατά πολύ οι επιστροφές προπωληθέντων εισιτηρίων. Σημειωτέον ότι ο τρόπος υπολογισμού διαφέρει για το επιχειρηματικό μοντέλο αερομεταφορέων χαμηλού κόστους, που έχει χαμηλότερες δαπάνες λειτουργίας αλλά μεγαλύτερη εξάρτηση από την προπώληση εισιτηρίων.

Ωστόσο, οι καταναλωτές πλήττονται επίσης από την κρίση του κορονοϊού· σε αρκετά κράτη μέλη έχουν υποβληθεί αγωγές από καταναλωτές που ζητούν επιστροφή του αντιτίμου προπληρωμένων εισιτηρίων, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 261/2004. Απαιτείται διαφανής και ρεαλιστική εκδίκαση των υποθέσεων αυτών και περαιτέρω αξιώσεων εντός εύλογου χρονοδιαγράμματος.

Συνεπώς, κατά την έξοδο από την κρίση του κορονοϊού, ο τομέας των αερομεταφορών θα είναι υπερχρεωμένος. Παρ’ όλο που οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο έχουν καταβάλει έως σήμερα κρατικές ενισχύσεις ύψους περίπου 123 δισ. δολαρίων ΗΠΑ για να παραμείνουν σε λειτουργία οι αεροπορικές εταιρείες, μόνον 11 δισ. δολάρια ΗΠΑ καταβλήθηκαν υπό μορφή μετοχικού κεφαλαίου, ενώ το υπόλοιπο ποσό αντιστοιχεί σε δάνεια που θα πρέπει να αποπληρώσουν οι αεροπορικές εταιρείες. Συν τοις άλλοις, οι κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται σε ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες διαφέρουν σημαντικά ως προς τη μορφή και τον ύψος τους μεταξύ των κρατών μελών.

Αρκετές αεροπορικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε διεθνές επίπεδο έχουν υποβάλει αίτηση πτώχευσης (π.χ. η Avianca, η LATAM και η South African Airways).

Ορισμένες πληρωμές προς τους παρόχους υπηρεσιών αεροναυτιλίας έχουν αναβληθεί. Αυτό μειώνει μεν τις πιέσεις που ασκούνται στη ρευστότητα των αεροπορικών εταιρειών, αλλά προκαλεί σημαντικό έλλειμμα εσόδων για τους παρόχους υπηρεσιών αεροναυτιλίας. Πρέπει να βρεθεί μια λύση που θα δίνει τη δυνατότητα στους εν λόγω παρόχους να συνεχίσουν να παρέχουν με βιώσιμο τρόπο βασικές υπηρεσίες και η οποία δεν θα οδηγήσει σε αύξηση των επιβαρύνσεων των αεροπορικών εταιρειών μεταγενέστερα, όταν θα έχουν αρχίσει να ανακάμπτουν. Ομοίως, οι αερολιμένες, οι μεταφορές φορτίου, καθώς και οι πάροχοι υπηρεσιών εδάφους, εστίασης και άλλων υπηρεσιών έχουν πληγεί σοβαρά από την κρίση και, ως εκ τούτου, ενδέχεται να χρειάζονται επίσης περαιτέρω υποστήριξη.

3.3Συντονισμένη προσέγγιση για να διασφαλιστεί ανάκαμψη στο εγγύς μέλλον

Η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση για τον κλάδο των μεταφορών, με τις εξής συστάσεις:

·μια συνολική στρατηγική ενόψει της ανάκαμψης το 2020 και μετά·

·μια κοινή προσέγγιση για την αποκατάσταση της ελεύθερης κυκλοφορίας και την άρση των περιορισμών στα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ με σταδιακό και συντονισμένο τρόπο·

·δημιουργία πλαισίου στήριξης της σταδιακής επαναφοράς των μεταφορών με παράλληλη εγγύηση της ασφάλειας επιβατών και προσωπικού.

·έκδοση δελτίων ταξιδίου ως ελκυστική εναλλακτική αντί της επιστροφής μετρητών στους καταναλωτές.

·κριτήρια για την ασφαλή και σταδιακή αποκατάσταση των τουριστικών δραστηριοτήτων και την ανάπτυξη πρωτοκόλλων υγείας για τις εγκαταστάσεις φιλοξενίας, όπως τα ξενοδοχεία.

Οι συστάσεις αυτές δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα αλλά υποδεικνύουν πόσο μπορούν να ωφεληθούν τα κράτη μέλη από την ευθυγράμμιση των μέτρων που θα λάβουν.

Την άνοιξη του 2020 η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση με θέμα το προσωρινό πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων. Το πλαίσιο αυτό διευκολύνει τα κράτη μέλη να αποζημιώνουν τις εταιρείες όταν έχουν υποστεί έκτακτες ζημίες και να διατηρούν τις θέσεις εργασίας και τα επίπεδα απασχόλησης. Επιπλέον, η Επιτροπή έχει εκδώσει προσωρινές παρεκκλίσεις όσον αφορά την κατανομή των χρονοθυρίδων 4 και τις άδειες υπηρεσιών εδάφους. Είναι σημαντικό και επείγον να εκτιμηθεί κατά πόσον η περαιτέρω παράταση των εν λόγω μέτρων θα συμβάλει στη σταθερότητα του σχεδιασμού στον οποίο προβαίνουν οι ενδιαφερόμενες εταιρείες και, εάν ναι, πρέπει να ληφθούν τα αναγκαία ρυθμιστικά μέτρα το συντομότερο δυνατό.

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί σοβαρά για την αποτυχία των κρατών μελών της ΕΕ να ακολουθήσουν συνεπείς και επιστημονικά τεκμηριωμένες προσεγγίσεις όσον αφορά τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς. Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις του κλάδου για μια επιστημονική, εναρμονισμένη και συντονισμένη προσέγγιση των νέων περιορισμών, έχουν προκύψει διαφορετικές εθνικές προσεγγίσεις. Ορισμένα από αυτά τα μονομερή εθνικά μέτρα είναι αντίθετα στην καθοδήγηση των ειδημόνων και πλήττουν περαιτέρω την εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να μεριμνήσει για την ασφαλή και διαφανή αποκατάσταση της εναέριας κυκλοφορίας στην Ευρώπη. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν ως στόχο την εναρμόνιση του σταδιακού ανοίγματος των συνόρων τους, σύμφωνα με τις συστάσεις της Επιτροπής.

4.Ειδικές παρατηρήσεις για τις προδιαγραφές βιώσιμης ανάκαμψης

4.1Η κρίση ως ευκαιρία εκ νέου αξιολόγησης της στρατηγική σημασίας των αερομεταφορών στην Ευρώπη 5  

Η κρίση του κορονοϊού άλλαξε τις σχέσεις των ενδιαφερομένων που μετέχουν στην αξιακή αλυσίδα των αερομεταφορών. Με δεδομένο το νέο μέγεθος της αγοράς και τη δομή της, οι εν λόγω αρμόδιοι πρέπει να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση μηχανισμών που θα είναι κατάλληλοι για την αγορά εναέριων ταξιδιών στη μετά τον κορονοϊό εποχή.

Η Επιτροπή πρέπει ακόμη να αναθεωρήσει τη γενική πολιτική της ως προς τις κρατικές ενισχύσεις υπό το πρίσμα της μεταβολής των γεωπολιτικών δεδομένων. Οι διεθνείς κόμβοι με εγγύτητα στην ΕΕ, όπως το αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, το αεροδρόμιο Χίθροου στο Λονδίνο και τα αεροδρόμια της περιοχής του Περσικού Κόλπου, θα μπορούσαν να εκτρέψουν την εναέρια κυκλοφορία και να υπονομεύσουν τη συνδεσιμότητα της ΕΕ, ελλείψει συνεπούς και πειστικής ενωσιακής πολιτικής στις αερομεταφορές που θα προάγει την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ και τους ίσους όρους ανταγωνισμού παράλληλα με τη διατήρηση των ποιοτικών θέσεων εργασίας στην ΕΕ. Πρέπει επίσης να αξιολογηθεί με συνέπεια το επίπεδο των κρατικών ενισχύσεων στις τρίτες χώρες. Οι ενισχύσεις αυτές μπορούν να δοθούν ως δάνεια, επιδοτήσεις μισθών, εγγυήσεις δανείων, χρηματοδότηση με ίδια κεφάλαια, εταιρικοί φόροι, χρηματοδότηση διαδρομών ή ενέσεις ρευστότητας. Εν προκειμένω θα χρειαστεί αυστηρή εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1008/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, ώστε να προληφθούν εχθρικές εξαγορές αεροπορικών εταιρειών της ΕΕ και επενδύσεις από χώρες εκτός της ΕΕ, με μέριμνα ότι η ευρωπαϊκή οικονομία θα παραμείνει διεθνώς ανταγωνιστική βάσει της ποιότητας και των τιμών των υπηρεσιών της, καθώς και ότι θα μπορεί να στηριχθεί στη συνδεσιμότητα του τομέα αερομεταφορών της (ένας μικρός αερομεταφορέας από την Ελλάδα, η Astra, ήταν σε διαπραγμάτευση με Κινέζους επενδυτές).

4.2Διατήρηση της ανταγωνιστικότητας

4.2.1Ο τομέας εναέριων μεταφορών δεν θα μπορέσει να επιστρέψει στην ομαλότητα της εποχής πριν από την κρίση του κορονοϊού (τα ενδεχόμενα ως προς το έτος της ανάκαμψης ποικίλλουν μεταξύ του 2022 και του 2025), διότι το μέγεθος της κρίσης θα έχει διαρθρωτικές επιπτώσεις στην αγορά. Για να μείνει σταθερός ο προγραμματισμός που αφορά ενδιαφερομένους και καταναλωτές, πρέπει να αξιοποιηθούν οι συμφωνίες παροχής αεροπορικών υπηρεσιών (ASA) της ΕΕ με χώρες εκτός ΕΕ, ως πλατφόρμα μέσω της οποίας θα παρακολουθείται από κοινού το επίπεδο κρατικών ενισχύσεων που χορηγούνται κατά την κρίση του κορονοϊού, με σκοπό την ανίχνευση και αντιμετώπιση στρεβλωτικών τάσεων. Εν προκειμένω, για να καθοριστεί το επίπεδο κρατικών ενισχύσεων, μεγάλη σημασία έχει το μέγεθος της αγοράς. Εάν κάποια χώρα εκτός ΕΕ αρνηθεί να επιλύσει το ζήτημα των ενισχύσεων, πρέπει να εφαρμόζονται αντίμετρα. Οι συμφωνίες αερολιμενικών υπηρεσιών πρέπει να συνυπολογίζουν το ζήτημα των άνισων περιβαλλοντικών και κοινωνικών προτύπων των αερομεταφορέων από την ΕΕ και από τρίτες χώρες.

4.2.2Η πλεονάζουσα δυναμικότητα της αγοράς σε συνδυασμό με την προβλεπόμενη κάμψη της αγοραστικής δύναμης κατά την επικείμενη παγκόσμια ύφεση, ενδέχεται να οδηγήσει σε προσωρινές ή διαρθρωτικές αλλαγές στις ASA, ώστε να διαφυλαχθεί η αμοιβαιότητα κατά τη φάση ανάκαμψης.

4.2.3Η Επιτροπή μπορεί και πρέπει να κινήσει μονομερώς τη διαδικασία κατά τρίτων χωρών και των αερομεταφορέων τους, σε περίπτωση που δεν μπορεί να βρεθεί λύση μέσω διαπραγμάτευσης (ο κανονισμός 2019/712 παρέχει την επιλογή ενεργοποίησης της διαδικασίας).

4.2.4Ένα θέμα ιδιαιτέρως ευαίσθητο είναι η αντίθεση μεταξύ των περιορισμών ρευστότητας των επιβατών που ζητούν επιστροφή των προπληρωμών των εισιτηρίων τους, και των αντίστοιχων περιορισμών των αεροπορικών εταιρειών, πολλές εκ των οποίων θα έπρεπε να κηρύξουν πτώχευση εάν έκαναν όντως όλες τις επιστροφές. Η επικείμενη αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΕ) 261/2004 πρέπει να στοχεύει στη διευκρίνιση των κανόνων, ώστε να προκύπτει λύση κερδοφόρα και για τις δύο πλευρές: των επιβατών και των αερογραμμών. Μπορούν να εξεταστούν διάφορες δυνατότητες όπως, για παράδειγμα, η έκδοση δελτίου με χρονικό περιορισμό και εγγύηση από την κυβέρνηση. Εάν η αεροπορική εταιρεία κηρύξει πτώχευση πριν εκπνεύσει η ισχύς του δελτίου, ή εάν δεν είναι σε θέση να υλοποιήσει την πτήση, ο επιβάτης λαμβάνει την επιστροφή και η εταιρεία κερδίζει λίγο πρόσθετο χρόνο για να κάνει χρήση των ταμειακών αποθεμάτων.

4.2.5Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η τρέχουσα κατάσταση του τομέα είναι τόσο κρίσιμη ώστε όποιες ρυθμιστικές πρωτοβουλίες αποπροσανατολίζουν από τη σταθεροποίηση του τομέα αερομεταφορών της ΕΕ ώστε να είναι διεθνώς ανταγωνιστικός, πρέπει να αναστέλλονται καθ’ όλη τη διάρκεια της φάσης ανάκαμψης.

6 Εν προκειμένω η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τις προτεραιότητες που πρέπει να επιδιώκει η Επιτροπή ώστε να εδραιώσει και να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, κατοχυρώνοντας παράλληλα το απαραίτητο επίπεδο κοινωνικής προστασίας.

4.3Ο κοινωνικός διάλογος αποτελεί βασικό πυλώνα ανάκαμψης

Η τρέχουσα κρίση έχει φέρει ολόκληρο το οικοσύστημα των αεροπορικών εταιρειών και του προσωπικού τους αντιμέτωπους με την αγωνία της επιβίωσης, ανεξαρτήτως της αποδοτικότητας των παρεχομένων υπηρεσιών. Έχει ζωτική σημασία η επίτευξη της δέουσας ισορροπίας μεταξύ επιχειρηματικών και κοινωνικών παραμέτρων, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η δημιουργία βιώσιμων και ποιοτικών θέσεων απασχόλησης στο μέλλον.

Δεν πρόκειται απλώς για θέμα πολιτικής και αρχών, αλλά για κάτι που χρήζει άμεσης επίλυσης: είναι απαράδεκτες συγκεκριμένες μεθοδεύσεις της αγοράς όπως πτήσεις κατά παραγγελία, ψευδής αυτοαπασχόληση, έλλειψη κοινωνικής προστασίας σε περίπτωση πρόσκλησης υποβολής προσφορών και/ή μερική απώλεια δραστηριοτήτων, τερματισμός της σύμβασης εργαζομένων και επαναπρόσληψη του ίδιου προσωπικού με σημαντικά χαμηλότερους μισθούς 7 .

Ο κοινωνικός διάλογος θα είναι επίσης αναγκαίος κατά την αναπόφευκτη αναδιάταξη των περισσότερων επιχειρήσεων και, άρα, θα πρέπει να εμπεδωθεί σε ενωσιακό, εθνικό και εταιρικό επίπεδο. Αυτό δεν εμποδίζει τα θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη της ΕΕ να αναλάβουν τις ευθύνες τους στον κοινωνικό τομέα.

4.4Η εξασφάλιση της βιωσιμότητας του οικοσυστήματος των αερομεταφορών

4.4.1Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη συμφωνία όλων των πλευρών του τομέα αερομεταφορών για μέτρα που θα περιορίσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα τόσο σε διεθνές επίπεδο 8 όσο και σε επίπεδο ΕΕ 9 . Κάθε πρόσθετο ενωσιακό μέτρο πρέπει συνεπώς να εξετάζεται σε πλαίσιο ανταγωνισμού. Για παράδειγμα: η εκτροπή της εναέριας κυκλοφορίας από τις αερογραμμές της ΕΕ στους ανταγωνιστές της εκτός ΕΕ δεν έχει θετική επίπτωση στη βιωσιμότητα.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η βιωσιμότητα πρέπει να αξιολογηθεί σε νέο πλαίσιο μετά τον κορονοϊό. Απαιτείται αξιολόγηση του αντικτύπου που θα έχουν τα μέτρα στην ικανότητα των αερογραμμών της ΕΕ να ανακάμψουν με βιώσιμο τρόπο από την κρίση του κορονοϊού και να παραμείνουν ανταγωνιστικές.

Όπως και σε όλους τους άλλους τομείς, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι αερομεταφορές θα πρέπει να τηρούν τους μακροπρόθεσμους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να συντονίσει τη δράση της σε παγκόσμια κλίμακα, ιδίως στον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της περαιτέρω επέκτασης του σιδηροδρομικού δικτύου υψηλής ταχύτητας στην Ευρώπη, με άμεση σύνδεση με τους κομβικούς αερολιμένες.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόνοια του ενωσιακού Σχεδίου Ανάκαμψης για επενδύσεις σε τομείς στραμμένους στο μέλλον. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, συμπεριλαμβάνονται εδώ οι στρατηγικές επενδύσεις σε διαλειτουργική τεχνολογία αιχμής που θα εξυπηρετεί όλους τους ενδιαφερομένους του τομέα αερομεταφορών. Χρειάζεται ενεργός προώθηση της αγοράς βιώσιμων καυσίμων αεροσκαφών, της αγοράς βιώσιμων τεχνολογιών και της αγοράς δεδομένων. Τα μη ορυκτά υγρά καύσιμα έχουν μεγάλες δυνατότητες για την επίτευξη αερομεταφορών με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές. Πάντως, απαιτείται ακόμη σημαντική έρευνα και ανάπτυξη για τον εφοδιασμό με τέτοια καύσιμα σε λογικό κόστος.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τις ποικίλες πρωτοβουλίες χρηματοδότησης της έρευνας σε τέτοια εναλλακτικά καύσιμα (μετατροπή ισχύος σε άλλες μορφές, συνθετικά καύσιμα) στο πλαίσιο του ισχύοντος χρηματοδοτικού μέσου της ΕΕ για την έρευνα («Ορίζων 2020»). Ενθαρρύνει δε την Επιτροπή να εντείνει τις προσπάθειες αυτές στο επόμενο πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα και την καινοτομία (μεταξύ άλλων χρηματοδοτικών μέσων, στον «Ορίζοντα Ευρώπη»).

4.4.2Εντούτοις, η ΕΟΚΕ επιμένει ότι η χρηματοδότηση των νέων τεχνολογιών και των μέτρων που αποσκοπούν στην ενίσχυση της βιωσιμότητας, της ανθεκτικότητας και της επεκτασιμότητας του οικοσυστήματος της αεροπορίας θα πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία ενός ολοκληρωμένου χάρτη πορείας για τις αερομεταφορές, ο οποίος θα πρέπει να ακολουθηθεί με στόχο την παροχή της απαραίτητης υποστήριξης για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής αλυσίδας προστιθέμενης αξίας των αερομεταφορών.

Βρυξέλλες, 16 Σεπτεμβρίου 2020

Luca Jahier

Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

_____________

(1)       Μελέτη της εταιρείας Steer Davies Gleave με θέμα τις συνθήκες απασχόλησης και εργασίας στον κλάδο των αερομεταφορών και στους αερολιμένες, τελική έκθεση 2015 .

(2)      "Aviation: Benefits Beyond Borders", έκθεση που συντάχθηκε από την Oxford Economics για την ATAG, Απρίλιος 2014.

(3)      Βλ. https://blueswandaily.com/european-capacity-may-have-grown-in-jun-2020-but-a-european-aviation-body-warns-that-the-recovery-in-passenger-traffic-is-proceeding-at-a-slower-pace-than-it-had-projected/

(4)      ΕΟΚΕ Γνωμοδότηση TEN/711 - Κατανομή του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους κοινοτικούς αερολιμένες (δεν έχει δημοσιευτεί ακόμη στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ).

(5)       ΕΕ C 13 της 15.01.2016, σ. 169 .

(6)       ΕΕ C 13 της 15.01.2016, σ. 110 .

(7)       ΕΕ C 13 της 15.01.2016, σ. 110 .

(8)      CORSIA (Σύστημα αντιστάθμισης και μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στις διεθνείς αεροπορικές μεταφορές).

(9)       ΕΕ C 133 της 9.5.2013, σ. 30 .