ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΨΥΞΗ

(χωρίς εκτίμηση επιπτώσεων)

Στόχος του παρόντος εγγράφου είναι να ενημερώσει το κοινό και τα ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με το έργο της Επιτροπής, ώστε να μπορούν να υποβάλουν παρατηρήσεις και να συμμετάσχουν αποτελεσματικά στις δραστηριότητες διαβούλευσης.

Ζητούμε από τις ομάδες αυτές να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται η Επιτροπή το πρόβλημα και τις πιθανές λύσεις του, καθώς και να μας παράσχουν σχετικές πληροφορίες που τυχόν διαθέτουν.

Τίτλος της πρωτοβουλίας

Στρατηγική για τη θέρμανση και την ψύξη

Επικεφαλής ΓΔ — Αρμόδια μονάδα

ENER B2 και C1

Πιθανό είδος πρωτοβουλίας

Ανακοίνωση της Επιτροπής

Ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα

Πρώτο τρίμηνο του 2006

Συμπληρωματικές πληροφορίες

https://energy.ec.europa.eu/topics/eus-energy-system/energy-system-integration_el

https://energy.ec.europa.eu/topics/energy-efficiency/heating-and-cooling_el 

Το παρόν έγγραφο δημοσιεύεται αποκλειστικά για ενημερωτικούς σκοπούς. Δεν προδικάζει την τελική απόφαση της Επιτροπής για τη δρομολόγηση ή μη της ανωτέρω πρωτοβουλίας ούτε το οριστικό της περιεχόμενο. Όλα τα στοιχεία της πρωτοβουλίας που περιγράφονται στο παρόν έγγραφο, συμπεριλαμβανομένου του χρονοδιαγράμματός της, ενδέχεται να αλλάξουν.

Α. Πολιτικό πλαίσιο, ορισμός του προβλήματος και έλεγχος επικουρικότητας

Πολιτικό πλαίσιο

Στην επιστολή ανάθεσης καθηκόντων προς τον επίτροπο Jørgensen περιλαμβάνεται έκκληση για την «προώθηση της ενοποίησης του ενεργειακού συστήματος», ιδίως δε για «την απανθρακοποίηση της θέρμανσης και της ψύξης και την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης».

Προκειμένου να επιτευχθεί το επίπεδο προτεραιότητας που ορίζεται στην επιστολή ανάθεσης καθηκόντων για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος και να αξιοποιηθεί η επιτυχία του σχεδίου REPowerEU, στο σχέδιο δράσης για οικονομικά προσιτή ενέργεια διατυπώθηκε στρατηγική για τη θέρμανση και την ψύξη για το πρώτο τρίμηνο του 2026.

Η πρωτοβουλία ανταποκρίνεται επίσης στις εκκλήσεις που απηύθυναν, αφενός, το Συμβούλιο να καταρτίσει η Επιτροπή ολοκληρωμένη στρατηγική για την απανθρακοποίηση της θέρμανσης και της ψύξης, συνοδευόμενη από ειδικό σχέδιο δράσης για τη γεωθερμική ενέργεια, και, αφετέρου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να παρουσιάσει η Επιτροπή ενωσιακή στρατηγική για τη γεωθερμική ενέργεια.

Πρόβλημα που επιδιώκει να αντιμετωπίσει η πρωτοβουλία

Η χρήση ενέργειας για θέρμανση και ψύξη αντιπροσωπεύει το ήμισυ της χρήσης ενέργειας στην ΕΕ. Περίπου το 70 % προέρχεται από ορυκτά καύσιμα, κυρίως αέριο, ενώ το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αυξάνεται πολύ αργά και το μεγαλύτερο μέρος του προέρχεται από στερεή βιομάζα που χρησιμοποιείται σε όλους τους τομείς σε διαφορετικά συστήματα και με διαφορετικά επίπεδα απόδοσης. Πάνω από το ήμισυ της στερεής βιομάζας χρησιμοποιείται στον οικιστικό τομέα, όπου η σύγχρονη βιομάζα (συσσωματώματα) αντιπροσωπεύει περίπου το 14 %, ενώ το υπόλοιπο εξακολουθεί να συνδέεται με καυσόξυλα τα οποία, αν δεν είναι αρκετά ξερά, παράγουν εκπομπές σωματιδίων που επιδεινώνουν την ποιότητα του αέρα. Η χρήση βιομάζας επηρεάζει επίσης τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τον τομέα της χρήσης γης. Οι πωλήσεις αντλιών θερμότητας έχουν επιβραδυνθεί έπειτα από αρκετά έτη έντονης ανάπτυξης και μπορεί να καταστούν μη συμφέρουσες λόγω των υψηλών τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας σε σύγκριση με το αέριο, ενώ οι δυνατότητες χρήσης της γεωθερμικής ενέργειας, της ηλιοθερμικής ενέργειας και της ανάκτησης απορριπτόμενης θερμότητας παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητες. Τα συστήματα τηλεθέρμανσης, που καθιστούν δυνατή την αποδοτικότερη παροχή θέρμανσης και ψύξης στις αστικές περιοχές, πρέπει να απανθρακοποιηθούν, να εκσυγχρονιστούν και να επεκταθούν με ταχύτητα ώστε να καταστεί εφικτή η ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών θερμότητας χαμηλότερης θερμοκρασίας και πηγών απορριπτόμενης θερμότητας. Η θέρμανση και η ψύξη αφορούν άμεσα τους πολίτες καθώς αντιπροσωπεύουν πάνω από το 60 % της ενέργειας που χρησιμοποιούν τα νοικοκυριά και επηρεάζουν τόσο την άνεση όσο και την υγεία των ανθρώπων. Το κόστος της θέρμανσης και της ψύξης επηρεάζει επίσης άμεσα την ανταγωνιστικότητα δεδομένου ότι η βιομηχανική θερμότητα αντιπροσωπεύει το 60 % του συνόλου της ενέργειας που χρησιμοποιεί η βιομηχανία της ΕΕ και το κόστος των ορυκτών καυσίμων για θέρμανση αναμένεται να αυξηθεί. Ενόψει της αύξησης των θερμοκρασιών και των συχνών καυσώνων, η ψύξη καθίσταται μείζον ζήτημα ενεργειακής ασφάλειας για τους πολίτες και το ενεργειακό σύστημα στο σύνολό του. Μια άλλη επεκτεινόμενη πηγή ζήτησης για ψύξη είναι τα κέντρα δεδομένων.

Για να επιτύχει η ΕΕ τους στόχους της όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια, την οικονομική προσιτότητα, την ανταγωνιστικότητα και την απανθρακοποίηση, επείγει να αντιμετωπιστούν οι ανεπάρκειες και άλλες ελλείψεις του ενεργειακού συστήματος, με εξάλειψη της σπατάλης ενέργειας και αύξηση της έξυπνης ενοποίησης μεταξύ του τομέα της θέρμανσης και της ψύξης και του τομέα ηλεκτρικής ενέργειας.

Η πρόσφατα συμφωνηθείσα νομοθεσία της ΕΕ μπορεί να προσφέρει λύσεις για πολλές από τις προκλήσεις που παρουσιάζει η απανθρακοποίηση της θέρμανσης και της ψύξης. Ωστόσο, προκειμένου να είναι αποτελεσματική και έγκαιρη η εφαρμογή της, θα απαιτηθεί σημαντική στήριξη σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, δεδομένης της πολυπλοκότητας των σχετικών ζητημάτων, των διασυνδέσεων μεταξύ των μέσων πολιτικής και της σημασίας που έχει η τοπική διάσταση. Η εν λόγω νομοθεσία ενδέχεται να απαιτήσει περαιτέρω αποσαφήνιση, εξορθολογισμό των διατάξεων και καθοδήγηση για τη διασφάλιση της ενοποίησης του ενεργειακού συστήματος, διασυνδέσεων, συνεργειών ταχείας υλοποίησης σε διάφορους τομείς πολιτικής και διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης ώστε να επιταχυνθεί η οικονομικά προσιτή απανθρακοποίηση της θέρμανσης και της ψύξης.

Επιπλέον, αρκετοί φραγμοί ενδέχεται να συνεχίσουν να παρεμποδίζουν την απανθρακοποίηση εάν δεν καταβληθούν πρόσθετες προσπάθειες. Αυτές αφορούν τη χρηματοδότηση (π.χ. υψηλό αρχικό κόστος ή υψηλό λειτουργικό κόστος λόγω της δυσμενούς αναλογίας τιμής μεταξύ του αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας, ανάγκη ελαχιστοποίησης των κινδύνων)· τις υποδομές (ενοποίηση της θέρμανσης και της ψύξης με υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας και αερίου, εγκατάσταση βασικών τεχνολογιών όπως η αποθήκευση θερμότητας, τεχνική και διοικητική πολυπλοκότητα που συνδέεται με την αποδοτική τηλεθέρμανση, αντίκτυπος της ψύξης στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας)· τις αξιακές αλυσίδες (στήριξη της ευρωπαϊκής παραγωγής, δεξιότητες, κίνητρα για τους κατασκευαστές και τους εγκαταστάτες, δυσκολίες όσον αφορά την εμπειρία των καταναλωτών)· και τη συμπεριφορά (ευαισθητοποίηση, νέα επιχειρηματικά μοντέλα, καινοτόμες συλλογικές λύσεις όπως κοινότητες ανανεώσιμης θερμότητας). Απαιτείται ιδιαίτερη έμφαση στην αντιμετώπιση των φραγμών που παρεμποδίζουν την επαναχρησιμοποίηση της απορριπτόμενης θερμότητας, δεδομένου ότι η τελευταία αντιστοιχεί σχεδόν στο 30 % της συνολικής ζήτησης ενέργειας στην ΕΕ. Ομοίως, ενδέχεται να υπάρχουν φραγμοί που παρεμποδίζουν την εγκατάσταση αποδοτικού εξοπλισμού ψύξης λόγω σχετικών με την ασφάλεια ή τα κτίρια περιορισμών σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο οι οποίοι δεν λαμβάνουν υπόψη την τεχνολογική πρόοδο του εξοπλισμού ψύξης.

Βάση για τη δράση της ΕΕ (νομική βάση και έλεγχος επικουρικότητας)

Το άρθρο 194 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: ΣΛΕΕ) παρέχει τη βάση για τη δράση της ΕΕ με σκοπό, μεταξύ άλλων, «τη διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού της Ένωσης» και «την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας και της εξοικονόμησης ενέργειας καθώς και της ανάπτυξης νέων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας». Το άρθρο 192 της ΣΛΕΕ παρέχει επίσης τη νομική βάση για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με δράσεις που συνάδουν με την πολιτική της ΕΕ για το περιβάλλον.

Νομική βάση

Άρθρο 194 της ΣΛΕΕ

Πρακτική ανάγκη για δράση της ΕΕ

Η επιτάχυνση της απανθρακοποίησης της θέρμανσης και της ψύξης με οικονομικά και ενεργειακά αποδοτικό τρόπο στο πλαίσιο ενός πιο ενοποιημένου ενεργειακού συστήματος δεν μπορεί να επιτευχθεί επαρκώς μόνο από τα κράτη μέλη. Δεδομένου ότι οι θερμοκρασίες στην ΕΕ αυξάνονται με ρυθμό διπλάσιο του παγκόσμιου μέσου όρου, η δημιουργία υποδομών ψύξης και στις πόλεις θα είναι απαραίτητη για την υγεία των πολιτών και για τον περιορισμό των οικονομικών επιπτώσεων που έχουν οι καύσωνες. Απαιτείται προσέγγιση σε επίπεδο ΕΕ προκειμένου να στηριχθεί η εφαρμογή της υφιστάμενης νομοθεσίας, να παρασχεθούν τα κατάλληλα εργαλεία και η κατάλληλη καθοδήγηση στα κράτη μέλη όπου επικρατούν διαφορετικές καταστάσεις σε εθνικό επίπεδο ώστε να επιταχυνθεί με συντονισμένο τρόπο η ενεργειακή μετάβαση προς ένα πιο καθαρό, πιο ενοποιημένο και ενεργειακά πιο αποδοτικό ενεργειακό σύστημα. Η ύπαρξη στρατηγικής για τη θέρμανση και την ψύξη σε επίπεδο ΕΕ θα συμβάλει στην αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης.

Επιπλέον, οικονομίες κλίμακας στον τομέα των τεχνολογιών της ενέργειας μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσω κοινής προσέγγισης σε επίπεδο ΕΕ που διασφαλίζει τη θέσπιση ομοιογενών κανόνων.

Β. Τι επιδιώκει να επιτύχει η πρωτοβουλία και πώς

Η στρατηγική για τη θέρμανση και την ψύξη αποσκοπεί στην επίτευξη οικονομικά αποδοτικής μετάβασης σε καθαρή θέρμανση και ψύξη μέσω αύξησης της ενεργειακής απόδοσης, μεταξύ άλλων με την καλύτερη ενοποίηση του συστήματος  και με παράλληλη διασφάλιση της οικονομικής προσιτότητας της παροχής θέρμανσης και ψύξης, όπου κυριαρχούν σε μεγάλο βαθμό τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα. Η στρατηγική αυτή θα στηρίξει την εφαρμογή του γενικού πλαισίου πολιτικής που εγκρίθηκε πρόσφατα. Αυτό είναι απαραίτητο σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, δεδομένων της πολυπλοκότητας των σχετικών ζητημάτων, των διασυνδέσεων μεταξύ των μέσων πολιτικής και της σημασίας που έχει η τοπική διάσταση.  Η επιτάχυνση της οικονομικά προσιτής απανθρακοποίησης της θέρμανσης και της ψύξης και η έξυπνη ενοποίηση των λύσεων ενεργειακής απόδοσης και ψηφιοποίησης στον εν λόγω τομέα ίσως απαιτήσουν περαιτέρω αποσαφήνιση, εξορθολογισμό των διατάξεων και καθοδήγηση για τη διασφάλιση διασυνδέσεων, συνεργειών που θα υλοποιούνται με ταχύτητα και θα είναι βελτιωμένες σε διάφορους τομείς πολιτικής και διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης.

Η στρατηγική αποσκοπεί επίσης στην αντιμετώπιση των φραγμών που εξακολουθούν να υφίστανται και δεν καλύπτονται από το άμεσο πεδίο εφαρμογής της νέας νομοθεσίας, οι οποίοι απαιτούν πρόσθετες προσπάθειες για να ξεπεραστούν. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οικονομικοί φραγμοί, εμπόδια που δημιουργούνται από τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη υποδομών, καθώς και προκλήσεις όσον αφορά την παροχή κινήτρων για τη ζήτηση και την απλούστευση της πρόσβασης των καταναλωτών σε αποδοτικές και οικονομικά προσιτές λύσεις, την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας το καλοκαίρι και το χειμώνα, και τη διασφάλιση της διαθεσιμότητας καταρτισμένων επαγγελματιών μέσω ενίσχυσης της ελκυστικότητας του εν λόγω τομέα.

Η στρατηγική θα περιλαμβάνει μη νομοθετικές, ειδικές δράσεις σε επίπεδο συστήματος προκειμένου να αξιοποιηθούν παράγοντες μόχλευσης της απόδοσης όπως ο σχεδιασμός και η τηλεθέρμανση· από την πλευρά της προσφοράς, προκειμένου να επιταχυνθεί η ανάπτυξη καθαρής θερμότητας και ψύξης και επαναχρησιμοποίησης της απορριπτόμενης θερμότητας, και από την πλευρά της ζήτησης όσον αφορά τα κίνητρα και τις προκλήσεις για συγκεκριμένες περιπτώσεις χρήσης, από τα κτίρια έως τη βιομηχανική θερμότητα.

Πιθανές επιπτώσεις

Η επίτευξη του βασικού στόχου που συνίσταται στην εξασφάλιση οικονομικά προσιτής, ανθεκτικής και καθαρής απανθρακοποίησης της θέρμανσης και της ψύξης θα έχει τις ακόλουθες θετικές επιπτώσεις:

- μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων, ελάττωση των εισαγωγών, ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας και ελάττωση της εξάρτησης από γεωπολιτικούς παράγοντες·

- οικονομικά πιο προσιτή ενέργεια για τους καταναλωτές – νοικοκυριά και επιχειρήσεις·

- βελτίωση της ποιότητας του αέρα για τους πολίτες της ΕΕ λόγω της μειωμένης χρήσης στερεών καυσίμων και της βελτιωμένης ποιότητας των στερεών καυσίμων βιομάζας σε συνδυασμό με τη χρήση καλύτερου εξοπλισμού καύσης·

- ενίσχυση της αποδοτικότητας του ενεργειακού συστήματος, ώστε να απαιτούνται λιγότερες εισροές για την παραγωγή της ίδιας ποσότητας ενέργειας, ιδίως μέσω επαναχρησιμοποίησης της απορριπτόμενης θερμότητας ώστε να επιτευχθεί ο στόχος για κάλυψη του 11 % της ζήτησης θερμότητας στην ΕΕ από απορριπτόμενη θερμότητα·

- πιο ευέλικτο και πιο ανθεκτικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας που μειώνει το κόστος του συστήματος και τους λογαριασμούς των καταναλωτών·

- ευκαιρίες για τη δημιουργία εκτεταμένων αξιακών αλυσίδων στην ΕΕ όσον αφορά τις απαιτούμενες τεχνολογίες·

- καινοτομία στις βιομηχανικές διαδικασίες που εξασφαλίζουν αυξημένη αποδοτικότητα και ανταγωνιστικότητα·

- περαιτέρω επενδύσεις στην παραγωγή και την ανάπτυξη καθαρής ενέργειας.

Μελλοντική παρακολούθηση

Υπάρχουν δύο σχετικές πτυχές για την παρακολούθηση της εφαρμογής της πρωτοβουλίας:

- Η παρακολούθηση της υλοποίησης των διαφόρων δράσεων, που θα πραγματοποιείται από τα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη, ιδίως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη.

- Η παρακολούθηση των εξελίξεων των διαφόρων βασικών δεικτών, ιδίως του συνολικού μεριδίου της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στη θέρμανση και την ψύξη, καθώς και του μεριδίου της ανάκτησης απορριπτόμενης θερμότητας και άλλων δεικτών ενεργειακής απόδοσης.

Γ. Βελτίωση της νομοθεσίας

Εκτίμηση επιπτώσεων

Η παρούσα πρωτοβουλία καθορίζει μια γενική πολιτική προσέγγιση χωρίς δέσμευση για άλλες δράσεις πέραν της ταχείας εφαρμογής της ισχύουσας νομοθεσίας. Συνεπώς, δεν διενεργείται εκτίμηση επιπτώσεων προκειμένου να υποστηριχθεί η προετοιμασία της.

Στρατηγική διαβούλευσης

Η κύρια δραστηριότητα διαβούλευσης θα είναι μια διαδικτυακή ανοικτή δημόσια διαβούλευση διάρκειας 12 εβδομάδων, η οποία θα ξεκινήσει ταυτόχρονα με την παρούσα πρόσκληση υποβολής στοιχείων, στην οποία μπορούν να συμβάλουν όλοι οι πολίτες και όλες οι οργανώσεις. Η ανοικτή δημόσια διαβούλευση θα είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο της Επιτροπής «Πείτε την άποψή σας». Συνοπτική έκθεση θα δημοσιευθεί στον εν λόγω ιστότοπο μετά την ολοκλήρωση της διαβούλευσης.

Γιατί διεξάγουμε διαβούλευση;

Στόχος της διαδικτυακής ανοικτής δημόσιας διαβούλευσης είναι η συγκέντρωση παρατηρήσεων από τα κράτη μέλη, τα ενδιαφερόμενα μέρη και τους πολίτες σχετικά με το προτεινόμενο πεδίο εφαρμογής και το περιεχόμενο της στρατηγικής, καθώς και σχετικά με πρόσθετα στοιχεία που θα πρέπει να καλύπτει η στρατηγική.

Κοινό-στόχος

Η καθαρή θέρμανση και ψύξη είναι σημαντική για εξαιρετικά ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων μερών στην ΕΕ. Σε αυτούς περιλαμβάνονται όλοι οι καταναλωτές ενέργειας για θέρμανση και ψύξη χώρου και για βιομηχανικές διεργασίες – από νοικοκυριά και ιδιοκτήτες πολυκατοικιών, συμπεριλαμβανομένων δημόσιων αρχών και επιχειρήσεων, έως βιομηχανικοί χρήστες θερμότητας ή ψύξης για διεργασίες σε διάφορους τομείς· πάροχοι θερμότητας και φορείς εκμετάλλευσης τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης, κατασκευαστές εξοπλισμού και συσκευών ή δομικών υλικών, φορείς ανάπτυξης έργων ή επιχειρήσεις που σχετίζονται με τον σχεδιασμό, την εγκατάσταση ή την ενσωμάτωση συστημάτων θέρμανσης και ψύξης· αρχιτέκτονες και εταιρείες του οικοδομικού τομέα· επιχειρήσεις παροχής ενεργειακών υπηρεσιών· ενώσεις καταναλωτών· μη κυβερνητικές οργανώσεις· οργανισμοί έρευνας και καινοτομίας και ιδιώτες που παράγουν ή καταναλώνουν θερμότητα και ψύχος ή απλώς ενδιαφέρονται για τον εν λόγω τομέα· οι πολίτες της ΕΕ, δεδομένου του ισχυρού αντικτύπου που έχει η οικιακή θέρμανση στην ποιότητα του αέρα.