This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52023DC0488
REPORT FROM THE COMMISSION TO THE COUNCIL AND THE EUROPEAN PARLIAMENT Third Report on the Application of Council Regulation (EC) No 723/2009 of 25 June 2009 on the Community legal framework for a European Research Infrastructure Consortium (ERIC)
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Τρίτη έκθεση που αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 723/2009 του Συμβουλίου, της 25ης Ιουνίου 2009, σχετικά με κοινοτικό νομικό πλαίσιο για την κοινοπραξία ευρωπαϊκής ερευνητικής υποδομής (ΚΕΕΥ)
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Τρίτη έκθεση που αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 723/2009 του Συμβουλίου, της 25ης Ιουνίου 2009, σχετικά με κοινοτικό νομικό πλαίσιο για την κοινοπραξία ευρωπαϊκής ερευνητικής υποδομής (ΚΕΕΥ)
COM/2023/488 final
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 14.8.2023
COM(2023) 488 final
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ
Τρίτη έκθεση που αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 723/2009 του Συμβουλίου, της 25ης Ιουνίου 2009, σχετικά με κοινοτικό νομικό πλαίσιο για την κοινοπραξία ευρωπαϊκής ερευνητικής υποδομής (ΚΕΕΥ)
ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ
Τρίτη έκθεση που αφορά την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 723/2009 του Συμβουλίου, της 25ης Ιουνίου 2009, σχετικά με κοινοτικό νομικό πλαίσιο για την κοινοπραξία ευρωπαϊκής ερευνητικής υποδομής (ΚΕΕΥ)
Στα συμπεράσματά του της 26ης Νοεμβρίου 2021, το Συμβούλιο υπογραμμίζει τον ρόλο ολοκλήρωσης και τον διαρθρωτικό ρόλο των ερευνητικών υποδομών στο ευρωπαϊκό οικοσύστημα γνώσης και καινοτομίας, υιοθετεί τον οδικό χάρτη του ESFRI που εγκρίθηκε πρόσφατα, εκφράζει την ικανοποίησή του για την αξιολόγηση του νομικού πλαισίου της Κοινοπραξίας Ευρωπαϊκής Ερευνητικής Υποδομής (ΚΕΕΥ) και επαναλαμβάνει την πρόσκλησή του προς την Επιτροπή να υποβάλει την επόμενη έκθεση υλοποίησης της ΚΕΕΥ. Στα συμπεράσματα του Συμβουλίου της 2ας Δεκεμβρίου 2022 επιβεβαιώνεται η σημασία του πλαισίου της ΚΕΕΥ που θα επιτρέψει τη σύσταση των φορέων λειτουργίας των ΕΥ, αναγνωρίζεται η πρόοδος που έχει σημειωθεί με τις ΚΕΕΥ που συστάθηκαν από την έναρξη ισχύος τους και καλείται η Επιτροπή να προτείνει πρωτοβουλία σχετικά με την πιθανή εξέλιξη του πλαισίου.
Η παρούσα τρίτη έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού ΚΕΕΥ παρέχει επισκόπηση της τρέχουσας κατάστασης των ΚΕΕΥ, εντοπίζει βασικές ευκαιρίες για να παρέχουν οι ΚΕΕΥ κοινωνικά και οικονομικά οφέλη στην Ευρώπη και τους πολίτες της και εξετάζει τις εναπομένουσες προκλήσεις και πιθανές λύσεις για την αποτελεσματική χρηματοδότηση και λειτουργία των ΚΕΕΥ.
Με τον κανονισμό ΚΕΕΥ αντιμετωπίζεται μία από τις σημαντικότερες δυσκολίες για τη σύσταση νέων ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών (ΕΥ), δηλαδή η έλλειψη κατάλληλου νομικού πλαισίου που να έχει συμφωνηθεί από όλα τα κράτη μέλη, ώστε να καταστεί δυνατή η δημιουργία εταιρικής σχέσης με μέλη από διάφορες χώρες. Απλουστεύεται η διαδικασία για τη σύσταση διεθνούς νομικής οντότητας με σκοπό τη δημιουργία και τη λειτουργία ΕΥ, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των κυβερνήσεων και να δίνεται προτεραιότητα σε επενδύσεις για την αντιμετώπιση βασικών προκλήσεων. Επιτρέπεται μια ευέλικτη δομή εσωτερικής διακυβέρνησης, ενώ επίσης επιτρέπεται στα μέλη να καθορίζουν, στο καταστατικό, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, τα όργανα και τις αρμοδιότητές τους και άλλες εσωτερικές ρυθμίσεις, όπως απαιτείται από το συγκεκριμένο είδος και πεδίο εφαρμογής κάθε ΕΥ.
Από την τελευταία έκθεση της ΚΕΕΥ το 2018, ο αριθμός των ΚΕΕΥ έχει αυξηθεί σημαντικά, καθώς μέχρι σήμερα έχουν συσταθεί 26, ενώ βρίσκονται καθ’ οδόν τουλάχιστον επτά ακόμη αιτήσεις ΚΕΕΥ, ορισμένες από τις οποίες βρίσκονται ήδη σε τελικό στάδιο. Κατά την εξέταση των ΚΕΕΥ που έχουν συσταθεί την τελευταία πενταετία και άνω, ο σωρευτικός αριθμός μελών έχει αυξηθεί κατά 70 % σε σύγκριση με τον αριθμό των ιδρυτικών μελών, γεγονός που επιβεβαιώνει την ελκυστικότητα του νομικού πλαισίου των ΚΕΕΥ για τις ερευνητικές εγκαταστάσεις και τα κράτη μέλη. Κατά μέσο όρο, κάθε ΚΕΕΥ περιλαμβάνει 14 μέλη, τα οποία αντιπροσωπεύουν το ήμισυ των κρατών μελών της ΕΕ, ενώ ορισμένα καλύπτουν ήδη το μεγαλύτερο μέρος της Ένωσης. Οι συνολικές επενδύσεις στις ΚΕΕΥ μέχρι σήμερα εκτιμώνται σε περίπου 9 δισ. EUR. Η επιτυχία των ΚΕΕΥ οδήγησε στη διαμόρφωση συγκρίσιμων πλαισίων, όπως η κοινοπραξία ευρωπαϊκής ψηφιακής υποδομής (EDIC) και η ευρωπαϊκή σύμπραξη υποδομών για τα μικροκυκλώματα (ECIC).
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού τοπίου των ΕΥ, οι ΚΕΕΥ διαδραματίζουν ολοένα σημαντικότερο ρόλο στη στήριξη της πρωτοποριακής έρευνας και καινοτομίας, στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων και στη συμβολή τους στη συνεργασία και τον ανταγωνισμό της Ευρώπης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η περαιτέρω ανάπτυξή τους αναμένεται να καταστήσει δυνατή τη σύνδεση του ευρύτερου δικτύου των ΕΥ και την αύξηση της προσβασιμότητας των υπηρεσιών τους σύμφωνα με τις προτεραιότητες του νέου ΕΧΕ. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να βελτιστοποιηθούν περαιτέρω ορισμένα ζητήματα.
Η περαιτέρω ανάπτυξη των ΕΥ, συμπεριλαμβανομένων των ΚΕΕΥ, θα πρέπει να συνεχίσει να ευθυγραμμίζεται με τους ευρύτερους στόχους πολιτικής της ΕΕ. Τα μακροπρόθεσμα πλαίσια χρηματοδότησης των ΚΕΕΥ πρέπει να βασίζονται σε αποτελεσματικές συνέργειες μεταξύ όλων των πιθανών πηγών χρηματοδότησης σε ενωσιακό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την ενίσχυση των προγραμμάτων πρόσβασης των ΚΕΕΥ και της διαθεσιμότητας των υπηρεσιών τους. Οι χώρες μέλη των ΚΕΕΥ θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την έλλειψη προοπτικών επαγγελματικής εξέλιξης του προσωπικού των ΚΕΕΥ μέσω της εναρμόνισης των όρων απασχόλησης. Ο καλύτερος ορισμός των δραστηριοτήτων της ΚΕΕΥ θα βοηθούσε στην εφαρμογή της απαλλαγής από τον ΦΠΑ και θα διευκόλυνε τις διακρατικές επενδύσεις. Θα πρέπει να παρασχεθεί περαιτέρω καθοδήγηση σχετικά με τις οικονομικές δραστηριότητες των ΚΕΕΥ και τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, ώστε να ενισχυθεί ο ευρύτερος αντίκτυπος των ΚΕΕΥ και, ως εκ τούτου, η βιωσιμότητά τους.
Οι ΚΕΕΥ έχουν τη δυνατότητα να καταστούν το προτιμώμενο νομικό μέσο για την περαιτέρω ανάπτυξη παγκοσμίως ολοκληρωμένων δραστηριοτήτων των ΕΥ, υπό την προϋπόθεση ότι διευκολύνεται δεόντως η συμμετοχή τρίτων χωρών στις ΚΕΕΥ, ώστε να ξεπεραστούν τα υφιστάμενα νομικά και επιχειρησιακά εμπόδια. Με αυτόν τον τρόπο, θα καταστεί δυνατή η καλύτερη χρήση των ΕΥ σε όλες τις ηπείρους, και κατ’ επέκταση η ανταλλαγή ικανοτήτων, γνώσεων και υπηρεσιών μεταξύ των διεθνών εταίρων.
Η περαιτέρω εξέλιξη του πλαισίου ΚΕΕΥ θα πρέπει να καλύπτει αυτούς τους τομείς που απαιτούν περαιτέρω βελτιστοποίηση ή εναρμόνιση.
1.Εισαγωγή
Η επιστημονική αριστεία της Ευρώπης υποστηρίζεται από παγκοσμίως ανταγωνιστικές ερευνητικές υποδομές (ΕΥ) που αναπτύσσονται και συντηρούνται από τα κράτη μέλη της ΕΕ και την Ένωση. Με τη στήριξη αυτή, οι ΕΥ έχουν καταστεί κεντρικός πυλώνας του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ΕΧΕ) και έχουν συμβάλει στον τρόπο με τον οποίο οι επιστημονικές δραστηριότητες διεξάγονται σήμερα στην Ευρώπη, με έμφαση στη συνεργασία, τη συμμετοχικότητα και την ανοικτή πρόσβαση. Όπως και οι δημόσιες υποδομές, για παράδειγμα τα συστήματα μεταφορών, έτσι και οι ΕΥ συνήθως χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση κεφαλαίου ενώ, ταυτόχρονα, είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία των περιφερειών.
Η ανάπτυξη των ΕΥ στην Ευρώπη επωφελείται από ένα εδραιωμένο πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ, το οποίο βασίζεται στον καθορισμό στρατηγικών προτεραιοτήτων που διασφαλίζεται από το Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Φόρουμ Ερευνητικών Υποδομών (ESFRI) 1 και από ένα κοινό νομικό πλαίσιο για την κοινοπραξία ευρωπαϊκής ερευνητικής υποδομής (ΚΕΕΥ), το οποίο υποστηρίζεται από ειδική χρηματοδότηση βάσει του προγράμματος-πλαισίου της ΕΕ για την έρευνα και καινοτομία.
Ο κανονισμός ΚΕΕΥ 2 εκδόθηκε το 2009 για να διευκολύνει τη σύσταση και τη λειτουργία μεγάλων ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και των συνδεδεμένων χωρών. Υπήρξε ένας εξαιρετικά επιτυχημένος μηχανισμός για την έναρξη και την ολοκλήρωση πολλών ΕΥ σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ευθυγραμμίζοντας τις εθνικές επενδύσεις και τις ερευνητικές προτεραιότητες και συγκεντρώνοντας πόρους και εμπειρογνωσία. Οι 26 ΚΕΕΥ που έχουν ήδη συσταθεί αντιπροσωπεύουν κεφαλαιακές επενδύσεις που εκτιμώνται σε περίπου 9 δισ. EUR. Από τις 41 ΕΥ που έχουν ήδη υλοποιηθεί μέσω του οδικού χάρτη του ESFRI, τα «ορόσημα του ESFRI», το 60 % έχουν συσταθεί ως ΚΕΕΥ. Τα μέλη των περισσότερων ΚΕΕΥ αυξήθηκαν σημαντικά κατά τα έτη που ακολούθησαν τη σύστασή τους. Επί του παρόντος, οι ΚΕΕΥ έχουν κατά μέσο όρο 14 μέλη, δηλαδή περιλαμβάνουν το ήμισυ των χωρών της ΕΕ. Η ελκυστικότητά τους ως αποτελεσματικού μέσου διεθνούς επιστημονικής συνεργασίας αυξάνεται επίσης μεταξύ των συνδεδεμένων χωρών, ορισμένες από τις οποίες έχουν ήδη μεταφέρει τον κανονισμό ΚΕΕΥ στο εθνικό τους δίκαιο (π.χ. Νορβηγία), καθώς και μεταξύ των διεθνών εταίρων της Ευρώπης.
Στην παρούσα τρίτη έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού ΚΕΕΥ αντικατοπτρίζεται η αυξανόμενη στρατηγική σημασία των ΚΕΕΥ στο ευρωπαϊκό τοπίο των ερευνητικών υποδομών και λαμβάνονται υπόψη οι πρόσφατες προτεραιότητες της ΕΕ. Στην έκθεση παρέχεται επισκόπηση της τρέχουσας κατάστασης των ΚΕΕΥ, εντοπίζονται βασικές ευκαιρίες για να προωθήσουν οι ΚΕΕΥ την επιστήμη αιχμής και να αποφέρουν κοινωνικά και οικονομικά οφέλη στην Ευρώπη και τους πολίτες της. Εξετάζονται επίσης οι εναπομένουσες προκλήσεις και πιθανές λύσεις για την αποτελεσματική χρηματοδότηση και λειτουργία των ΚΕΕΥ. Σημαντική συμβολή στην έκθεση παρείχε η ομάδα εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής 3 , η οποία κατάρτισε έγγραφο αξιολόγησης της εφαρμογής του κανονισμού με βάση επίσης τις παρατηρήσεις ευρέος φάσματος ενδιαφερόμενων μερών, συμπεριλαμβανομένου του ESFRI και του φόρουμ ΚΕΕΥ 4 . Τέλος, στην έκθεση αξιοποιείται η ευκαιρία συνεργασίας με τα κράτη μέλη της ΕΕ σχετικά με τον τρόπο περαιτέρω αξιοποίησης του κανονισμού ΚΕΕΥ και ενίσχυσης της ευρωπαϊκής προστιθέμενης αξίας του, καθώς και σχετικά με πιθανές ανάγκες βελτιστοποίησης ή εναρμόνισης ορισμένων τομέων του πλαισίου.
2.Διευκόλυνση της συγκέντρωσης προηγμένων ερευνητικών πόρων και εμπειρογνωσίας
Οι ευρωπαϊκές ερευνητικές υποδομές αποτελούν βασικό πυλώνα του ΕΧΕ και ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματά του μέχρι σήμερα.
Τα τελευταία 20 χρόνια, στο πλαίσιο του ESFRI και της διαδικασίας του οδικού χάρτη του, οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν συνεργαστεί στενά με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την επιστημονική κοινότητα για να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη πανευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών και να προωθήσουν τη συνεργασία και τη δικτύωση μεταξύ τους.
Το ESFRI κατέστησε δυνατή μια στρατηγική απάντηση στον τρόπο με τον οποίο ένα ευρωπαϊκό οικοσύστημα ερευνητικών υποδομών μπορεί να στηρίξει αποτελεσματικότερα την επιστημονική πρόοδο και την καινοτομία σε ολόκληρη την Ένωση, μεταξύ άλλων συμβάλλοντας στην επίτευξη των ευρύτερων στόχων πολιτικής της Ευρώπης και των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών. Τον Δεκέμβριο του 2021, το ESFRI δημοσίευσε την έκτη έκδοση του οδικού χάρτη του 5 , ο οποίος αποτελεί ένα από τα πιο εύστοχα παραδοτέα του ΕΧΕ με 41 υλοποιηθείσες ερευνητικές υποδομές και 22 υπό εξέλιξη έργα, και με κινητοποίηση επενδύσεων αξίας άνω των 24 δισ. EUR.
Οι εν λόγω κοινές επενδύσεις συνέβαλαν επίσης καθοριστικά στην επιβεβαίωση του στόχου σε επίπεδο Ένωσης για επένδυση του 3 % του ενωσιακού ΑΕΠ σε δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης: προωθούν τις εθνικές επενδύσεις όταν οι προτεραιότητες της ΕΕ ανταποκρίνονται στις εθνικές και περιφερειακές στρατηγικές.
Οι εξελίξεις έχουν μετασχηματίσει ριζικά τη διαθεσιμότητα προηγμένων εγκαταστάσεων για επιστήμονες και φορείς καινοτομίας, οι οποίες ενισχύουν τις ισχυρές ερευνητικές επιδόσεις της Ευρώπης, συγκεντρώνοντας ερευνητικούς πόρους και εμπειρογνωσία και παρέχοντας στους ερευνητές πρόσβαση στον εξειδικευμένο εξοπλισμό, τις τεχνολογίες και τους πόρους που χρειάζονται για να διευκολύνουν την επιστημονική ανακάλυψη, να βελτιώσουν τα ερευνητικά αποτελέσματα και να προωθήσουν την καινοτομία.
Ανταποκρινόμενος στη νέα έμφαση που δίνεται στους περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς στόχους, ο νέος ΕΧΕ προβλέπει ισχυρότερη συμβολή των δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας στους ευρύτερους στόχους πολιτικής της Ευρώπης που βρίσκονται πίσω από την Πράσινη Συμφωνία, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, μια ανταγωνιστική και ισχυρή οικονομική βάση, και σημαντική συμβολή στην αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων. Οι προτεραιότητες στο ευρωπαϊκό τοπίο των ΕΥ έχουν εξελιχθεί σύμφωνα με αυτούς τους στόχους ενώ, επιπλέον, επιδιώκουν να στηρίξουν περαιτέρω τις προσπάθειες για την κυριαρχία της ΕΕ σε κρίσιμες και αναδυόμενες τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με τη δίκαιη 6 πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.
Για να ενισχυθούν οι εξελίξεις σύμφωνα με τους ευρύτερους στόχους πολιτικής της Ευρώπης, απαιτούνται νέες, στρατηγικές κοινές προσπάθειες από τις ίδιες τις ερευνητικές υποδομές, μεταξύ των οποίων η αποτελεσματική λειτουργία και ηγεσία των ΚΕΕΥ έχει να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο.
Η περαιτέρω ανάπτυξη των ερευνητικών υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των ΚΕΕΥ, θα πρέπει να συνεχίσει να ευθυγραμμίζεται με τους ευρύτερους στόχους πολιτικής της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της εξέτασης του ζητήματος της δίκαιης διττής μετάβασης, της συμβολής στον στόχο του 3 % για επενδύσεις σε δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης και της στήριξης της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ.
2.1.Πλαίσιο πολιτικής για τις ερευνητικές υποδομές
Η ανάπτυξη των ερευνητικών υποδομών της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια διαμορφώθηκε από σειρά στρατηγικών εγγράφων.
Στην λευκή βίβλο του ESFRI «Making Science Happen» 7 , η οποία δημοσιεύθηκε το 2020 ως συμβολή στην ανάπτυξη του νέου ΕΧΕ, προτείνεται ένα όραμα για ένα ενοποιημένο ευρωπαϊκό οικοσύστημα ερευνητικών υποδομών που θα στηρίζει τον ΕΧΕ, προσφέροντας διεπιστημονικές, ολοκληρωμένες και εναρμονισμένες υπηρεσίες που θα επιτρέπουν στους χρήστες τους να αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες επιστημονικές προκλήσεις και ταυτόχρονα να παράγουν νέες γνώσεις, καθώς και να μεγιστοποιούν τον αντίκτυπό τους στις πλέον πιεστικές παγκόσμιες κοινωνικές προκλήσεις και στην καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων πολιτών.
Η υλοποίηση ενός τέτοιου ισχυρού οικοσυστήματος απαιτεί τη διατήρηση απόλυτου πλεονεκτήματος σε παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά τις ικανότητες των ΕΥ στην Ευρώπη, την επιτάχυνση της ανάπτυξης και της αξιοποίησής τους ως κόμβων γνώσης και καινοτομίας, την ενίσχυση του ρόλου τους στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, καθώς και την καλύτερη αξιοποίηση της εμπειρογνωσίας τους στον τομέα της επιστήμης δεδομένων και της μηχανικής δεδομένων και την αύξηση της ανταλλαγής και χρήσης δεδομένων. Ο οδικός χάρτης του ESFRI για το 2021 8 εξετάζει περαιτέρω τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να επιτευχθεί αυτό.
Στο «Σύμφωνο για την Έρευνα και την Καινοτομία στην Ευρώπη» 9 υπογραμμίζεται ότι οι ΕΥ αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της εύρυθμης λειτουργίας του συστήματος έρευνας και καινοτομίας και αναγνωρίζεται ότι το σημερινό τοπίο των ΕΥ στην Ευρώπη αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του ΕΧΕ, ενώ τονίζεται η ανάγκη περαιτέρω στήριξης της ανάπτυξής του και του ευρύτερου αντικτύπου του σύμφωνα με τη λευκή βίβλο του ESFRI. Ειδικότερα, μια δράση προτεραιότητας στο πλαίσιο του τρέχοντος θεματολογίου πολιτικής για τον ΕΧΕ 10 αποσκοπεί στην ενίσχυση της βιωσιμότητας, της προσβασιμότητας και της ανθεκτικότητας των ΕΥ στον ΕΧΕ ως σημαντικού στοιχείου για την περαιτέρω εμβάθυνση της εσωτερικής αγοράς γνώσης στην ΕΕ.
Η προώθηση του ευρωπαϊκού οικοσυστήματος ΕΥ αποτελούσε επίσης σημαντική προτεραιότητα των διαδοχικών προεδριών του Συμβουλίου. Ειδικότερα, το Συμβούλιο Ανταγωνιστικότητας του Δεκεμβρίου 2022 εξέδωσε συμπεράσματα για τις ερευνητικές υποδομές 11 , στα οποία εξετάζονται οι διάφορες διαστάσεις του οικοσυστήματος και ο ρόλος του στην ευρωπαϊκή έρευνα και καινοτομία, η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, καθώς και οι πολιτικές προτεραιότητες της Ένωσης.
2.2.Πορεία εφαρμογής του κανονισμού ΚΕΕΥ — βασικά επιτεύγματα
Με τον κανονισμό ΚΕΕΥ αντιμετωπίζεται μία από τις σημαντικότερες δυσκολίες που εντοπίστηκε για τη σύσταση νέων ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών (ΕΥ), δηλαδή η έλλειψη κατάλληλου νομικού πλαισίου που να έχει συμφωνηθεί από όλα τα κράτη μέλη, ώστε να καταστεί δυνατή η δημιουργία εταιρικής σχέσης με μέλη από διάφορες χώρες. Απλουστεύεται η διαδικασία για τη σύσταση διεθνούς νομικής οντότητας με σκοπό τη δημιουργία και τη λειτουργία ΕΥ, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των κυβερνήσεων. Επιτρέπεται μια ευέλικτη δομή εσωτερικής διακυβέρνησης, ενώ επίσης επιτρέπεται στα μέλη να καθορίζουν, στο καταστατικό, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, τα όργανα και τις αρμοδιότητές τους και άλλες εσωτερικές ρυθμίσεις, όπως απαιτείται από το συγκεκριμένο είδος και πεδίο εφαρμογής κάθε ΕΥ.
Έχουν ήδη συσταθεί 26 ΚΕΕΥ 12 , ενώ υπάρχουν πολλές ακόμη που βρίσκονται στο στάδιο της προετοιμασίας, οι οποίες καλύπτουν ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων και διαχειρίζονται διάφορα είδη ΕΥ (ενιαίας θέσης, πολλαπλών θέσεων και κατανεμημένες).
Οι περισσότερες από τις ΚΕΕΥ που έχουν συσταθεί μέχρι σήμερα διαχειρίζονται κατανεμημένες ΕΥ, ενώ, σε αρκετές περιπτώσεις, επιτρέπουν την ύπαρξη πολλαπλών τεχνικών, πολυτροπικών και πολυεπιστημονικών προσεγγίσεων, γεγονός που επιβεβαιώνει την καταλληλότητα της νομικής δομής της ΚΕΕΥ για την εφαρμογή ευρέος φάσματος συνεργατικών πλαισίων. Η προσέγγιση αυτή έχει αναγνωριστεί ως επιτυχής, ενώ πλέον εξετάζονται συγκρίσιμα πλαίσια από την Επιτροπή και το Συμβούλιο και σε άλλους τομείς, όπως οι ψηφιακές υποδομές 13 , οι ημιαγωγοί 14 και η ευρωπαϊκή άμυνα 15 .
Ο κατάλογος των ΚΕΕΥ που έχουν συσταθεί παρατίθεται στο παράρτημα II. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι μέλη τουλάχιστον μίας ΚΕΕΥ και δέκα από αυτά φιλοξενούν την καταστατική έδρα μιας ΚΕΕΥ. Εννέα συνδεδεμένες χώρες 16 είναι μέλη μιας ΚΕΕΥ ενώ, στην περίπτωση της Νορβηγίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, φιλοξενούν επίσης την καταστατική έδρα μιας ΚΕΕΥ. Δύο διακυβερνητικοί οργανισμοί είναι μέλη μιας ΚΕΕΥ. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα μέλη των ΚΕΕΥ αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου. Συνολικά, η σωρευτική συμμετοχή (συμπεριλαμβανομένων των παρατηρητών) σε όλες τις υφιστάμενες ΚΕΕΥ ανέρχεται σε 357 μέλη και παρατηρητές, εκ των οποίων μόνο 232 είναι ιδρυτικά μέλη. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει συνολική αύξηση κατά 54 % σε σύγκριση με τα ιδρυτικά μέλη. Κατά την εξέταση των ΚΕΕΥ που έχουν συσταθεί την τελευταία πενταετία και άνω, η αύξηση αυτή ανέρχεται σε 70 %, γεγονός που επιβεβαιώνει την ελκυστικότητα του νομικού πλαισίου των ΚΕΕΥ.
Οι κατανεμημένες ΚΕΕΥ περιλαμβάνουν κόμβους που λειτουργούν σε εκατοντάδες πανεπιστήμια και εθνικά (και ορισμένα διεθνή) ερευνητικά ιδρύματα. Πρόκειται για μακροπρόθεσμες θεσμικές εταιρικές σχέσεις που πρόκειται να λειτουργήσουν για πολλές ακόμη δεκαετίες, πολύ πέρα από τις περιορισμένες χρονικές προοπτικές του τρέχοντος προγράμματος-πλαισίου για την έρευνα και καινοτομία ή των εθνικών προγραμμάτων και πρωτοβουλιών.
3.Συμβολή των ΚΕΕΥ στην αντιμετώπιση των προτεραιοτήτων της ΕΕ και των παγκόσμιων προκλήσεων
Οι ΕΥ αποτελούν τομέα προτεραιότητας για κοινή δράση στην Ένωση στο πλαίσιο του συμφώνου για την έρευνα και καινοτομία στην Ευρώπη, με στόχο τη βελτίωση της ανοικτής πρόσβασης στις ΕΥ, την καλύτερη αξιοποίηση και σύνδεσή τους, την ενσωμάτωσή τους στον ΕΧΕ και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους για την εξεύρεση λύσεων στις παγκόσμιες προκλήσεις που έχουν εντοπιστεί στο πλαίσιο του θεματολογίου των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη και της συμφωνίας του Παρισιού.
Για την επίτευξη αυτών των στόχων, οι ΕΥ είναι απαραίτητες για να αποτελέσουν τα θεμέλια πρωτοποριακής έρευνας και καινοτομίας για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η κλιματική αλλαγή και τα παγκόσμια ζητήματα υγείας, αλλά και για να βοηθήσουν την Ευρώπη να συνεργαστεί και να ανταγωνιστεί σε παγκόσμιο επίπεδο, μεταξύ άλλων με την αξιοποίηση της ψηφιακής μετάβασης και τεχνολογιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ).
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού τοπίου των ΕΥ, οι ΚΕΕΥ διαδραματίζουν όλο και πιο σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας για την καλύτερη αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Η περαιτέρω ανάπτυξή τους θα επιτρέψει την εκτενέστερη σύνδεση του ευρύτερου δικτύου ερευνητικών υποδομών με τον νέο ΕΧΕ.
3.1.Πράσινη μετάβαση
Όλο και περισσότερες ΚΕΕΥ στηρίζουν τις δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας για τη δίκαιη πράσινη μετάβαση και τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας βιοποικιλότητας. Η ΚΕΕΥ ECCSEL συμβάλλει σε οικονομικά αποδοτικές λύσεις για τη δέσμευση, τη χρήση και την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα (CCUS) και, ως εκ τούτου, στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στον ενεργειακό και τον βιομηχανικό τομέα. Η ΚΕΕΥ CERIC αναπτύσσει υπηρεσίες στον τομέα της αποθήκευσης ενέργειας και συνεργάζεται με τη σύμπραξη για το καθαρό υδρογόνο. Η κατασκευή της ΚΕΕΥ «Ευρωπαϊκή Πηγή Εκλυόμενης Ακτινοβολίας» συμβάλλει σε νέα και καλύτερα υλικά για ενεργειακές λύσεις, καθώς και σε τεχνολογίες που μειώνουν το αποτύπωμα άνθρακα των ΕΥ. Η ΚΕΕΥ ESS παρέχει αξιόπιστα δεδομένα σχετικά με πρότυπα συμπεριφοράς που σχετίζονται με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Τα δεδομένα της ΚΕΕΥ ICOS σχετικά με τον κύκλο του άνθρακα και τον προϋπολογισμό για τα αέρια του θερμοκηπίου στηρίζουν την πολιτική για την κλιματική αλλαγή και την επίτευξη ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα στην Ευρώπη, ενώ επίσης αναπτύσσουν νέες ιδέες για την παρατήρηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στις πόλεις. Η ΚΕΕΥ Euro-Argo συμβάλλει στην ανάπτυξη εφαρμογών για την κλιματική αλλαγή, π.χ. στο πλαίσιο του Copernicus, και στην παρακολούθηση της υγείας των ωκεανών. Η ΚΕΕΥ LifeWatch παρέχει ερευνητικές εγκαταστάσεις ηλεκτρονικής επιστήμης για την κατανόηση των λειτουργιών και των υπηρεσιών της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων. Η ΚΕΕΥ EMBRC επιτρέπει την πρόσβαση στη θαλάσσια βιοποικιλότητα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η ΚΕΕΥ AnaEE υποστηρίζει στρατηγικές προσαρμογής και μετριασμού για το μέλλον των φυτών, των εδαφών, των υδάτων και της βιοποικιλότητας. Ορισμένες από αυτές τις ΚΕΕΥ αποτελούν επίσης βασικούς παράγοντες στην παγκόσμια σκηνή, π.χ. η ΚΕΕΥ ICOS αποτελεί βασικό παράγοντα του έργου Global Carbon, ενώ η ΚΕΕΥ Euro-Argo συμβάλλει καθοριστικά στο διεθνές πρόγραμμα Argo.
Όπως κάθε ΕΥ, οι ΚΕΕΥ αντιμετωπίζουν επίσης την επείγουσα ανάγκη του δικού τους οικολογικού προσανατολισμού. Η πρόσφατη ενεργειακή κρίση έθεσε σε κίνδυνο την ομαλή λειτουργία πολλών ΚΕΕΥ, ιδίως των ενεργοβόρων, αλλά όχι μόνο. Για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα και για την αντιμετώπιση του φαινομένου της έλλειψης πόρων (όπως η ενέργεια, το νερό και οι πρώτες ύλες), θα πρέπει να εξεταστούν επειγόντως μια στρατηγική και πιθανές δράσεις ενόψει ενός βιώσιμου τοπίου των ΕΥ. Θα πρέπει να προσδιοριστούν οι οικολογικές επενδυτικές ανάγκες των ΚΕΕΥ και να διερευνηθούν νέοι μηχανισμοί χρηματοδότησης.
Ωστόσο, οι κατανεμημένες ΚΕΕΥ, που θεωρούνται λιγότερο ενεργοβόρες, αντιμετωπίζουν την πρόκληση της ανάπτυξης κοινών στρατηγικών και συνεργειών μεταξύ των διαφόρων κόμβων. Για τον σκοπό αυτόν απαιτούνται κοινές επικυρωμένες μεθοδολογίες για την αξιολόγηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής, ο προσδιορισμός των τεχνολογικών αναγκών και η ανάπτυξη επιχειρησιακών στρατηγικών, μεταξύ άλλων για την πρόσβαση. Για παράδειγμα, συζητείται το ενδεχόμενο συστέγασης των εγκαταστάσεων και ανάπτυξης κοινών υπηρεσιών. Η ψηφιοποίηση που ενισχύει την εξ αποστάσεως και την εικονική πρόσβαση μπορεί να αποτελέσει μέρος αυτών των στρατηγικών.
§Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη χρήση πόρων για την ενίσχυση των ικανοτήτων έρευνας και καινοτομίας για τη δίκαιη πράσινη μετάβαση και για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας βιοποικιλότητας.
§Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των ΚΕΕΥ — υφιστάμενων και μελλοντικών— και η αποδοτική χρήση των πόρων τους θα πρέπει να εξετάζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των ΕΥ, ιδίως στα στάδια σύλληψης και σχεδιασμού.
3.2.Ψηφιακή μετάβαση
Πολλές ΚΕΕΥ συγκαταλέγονται μεταξύ των πλέον προηγμένων οργανισμών όσον αφορά την ψηφιοποίηση, είτε πρόκειται για τη δική τους λειτουργία, τον δικό τους εξοπλισμό και τα δικά τους όργανα, για την πρόσβαση και τις υπηρεσίες που παρέχουν, καθώς και για τα δεδομένα και τα αποτελέσματα που παράγουν οι ίδιες. Για παράδειγμα, στον τομέα του περιβάλλοντος, οι ΚΕΕΥ και άλλες ΕΥ είναι πολύ προηγμένες όσον αφορά την ψηφιοποίηση ολόκληρου του κύκλου ζωής των δεδομένων μέσω αυτοματοποιημένων οργάνων, βαθμονόμησης και επεξεργασίας δεδομένων, ανάλυσης βάσει ΤΝ και αρχειοθέτησης ή μέσω εξ αποστάσεως και εικονικής πρόσβασης.
Η πανδημία COVID-19 επιτάχυνε σημαντικά την ανάπτυξη και τη χρήση των εικονικών υπηρεσιών και της εξ αποστάσεως πρόσβασης. Ωστόσο, για τον σκοπό αυτόν απαιτήθηκαν σημαντικές επενδύσεις σε ΤΠ, νέες δεξιότητες για το προσωπικό των ΚΕΕΥ, καθώς και ισχυρότερη επιτόπια υποστήριξη και περαιτέρω κατάρτιση για τους εξ αποστάσεως χρήστες. Η εικονική και εξ αποστάσεως πρόσβαση μπορεί να αποτελέσει ιδιαίτερη πρόκληση για τους νέους χρήστες και να οδηγήσει σε χαμένες ευκαιρίες δικτύωσης και συνεργασίας, ιδίως για τους ερευνητές που βρίσκονται στην αρχή της σταδιοδρομίας τους.
Οι ΚΕΕΥ προωθούν την επιστήμη έντασης δεδομένων και εργάζονται εντατικά ώστε να καταστήσουν τα δεδομένα τους ευρέσιμα, προσβάσιμα, διαλειτουργικά και επαναχρησιμοποιήσιμα (FAIR). Ως εκ τούτου, οι ΚΕΕΥ είναι σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Νέφους Ανοικτής Επιστήμης (EOSC). Για τον σκοπό αυτόν, συμμετέχουν είτε άμεσα είτε μέσω των οντοτήτων οι οποίες εκπροσωπούν τα μέλη τους σε πολλές δραστηριότητες που αποσκοπούν στην ανάπτυξη του EOSC και στη σύνδεση με το EOSC σε διάφορους επιστημονικούς τομείς. Πολλές ΚΕΕΥ είναι επίσης μέλη της ένωσης EOSC.
Απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις στον τομέα των ΤΠΕ και ανάπτυξη σχετικών δεξιοτήτων του προσωπικού των ΚΕΕΥ για την προώθηση της επιτυχούς ψηφιακής μετάβασης των ΚΕΕΥ και μέσω αυτών, συμπεριλαμβανομένης της αξιοποίησης των δυνατοτήτων της ΤΝ, ενώ θα πρέπει να εξεταστούν και κατάλληλα μέτρα για τους νέους χρήστες, ιδίως για τους ερευνητές που βρίσκονται στην αρχή της σταδιοδρομίας τους και τη βιομηχανία.
3.3.Προκλήσεις στον τομέα της υγείας και ανθεκτικότητα στις κρίσεις
Οι ΚΕΕΥ στον τομέα των βιοεπιστημών έχουν αυξήσει τις επιδόσεις τους στην έρευνα και την παροχή υπηρεσιών, καθώς και την ποιότητά τους. Οι ροές εργασίας τους έχουν βελτιωθεί και οι αναλύσεις έχουν γίνει πιο αποτελεσματικές. Έχουν θεσπιστεί ολοκληρωμένες τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες, ενώ τα δεδομένα έχουν καταστεί πιο προσβάσιμα και βρίσκονται σε διαδικασία τυποποίησης. Ως εκ τούτου, οι ΚΕΕΥ είναι καλύτερα εφοδιασμένες για να στηρίξουν την έρευνα για την αντιμετώπιση του ευρέος φάσματος προκλήσεων στον τομέα της υγείας, από την αντιμετώπιση του καρκίνου και την καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων έως την κατανόηση και τη θεραπεία σπάνιων νόσων. Ως αποτέλεσμα αυτής της εντατικής ανάπτυξης ικανοτήτων κατά τα τελευταία έτη, οι ΚΕΕΥ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων της αποστολής της ΕΕ για τον καρκίνο, παρέχοντας πρόσβαση σε υπηρεσίες και δεδομένα και καθιστώντας δυνατή τη διεξαγωγή έρευνας αιχμής και την καινοτομία για την καλύτερη κατανόηση και θεραπεία του καρκίνου. Διαδραματίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη, στο πλαίσιο του EOSC, μιας πύλης για διάφορα είδη ερευνητικών δεδομένων για τον καρκίνο, τα οποία είναι διαθέσιμα σε ολόκληρη την ΕΕ, καθιστώντας τα προσβάσιμα μέσω ενός ενιαίου σημείου εισόδου 17 . Οι ΚΕΕΥ έχουν επίσης αναπτύξει αποτελεσματικές συνεργασίες με το συμβούλιο της αποστολής για τον καρκίνο και την κοινή επιχείρηση «Πρωτοβουλία για την καινοτομία στην υγεία».
Οι ΚΕΕΥ, όπως και άλλες ΕΥ, επέδειξαν πολύ σημαντική ικανότητα ανταπόκρισης στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης που προκάλεσε η πανδημία COVID-19, με την ταχεία αναθεώρηση και προσαρμογή των δραστηριοτήτων τους όσον αφορά τα προγράμματα πρόσβασης, καθώς και με την ταχεία παροχή των υπηρεσιών τους, μεταξύ άλλων με ταχείες, ad hoc νέες υπηρεσίες για τη στήριξη της έρευνας που σχετίζεται με τη νόσο COVID-19. Οι ΚΕΕΥ συμμετείχαν σε ολόκληρη τη διαδικασία ανάπτυξης εμβολίων (π.χ. ΚΕΕΥ EATRIS) και φαρμακοθεραπευτικών μέσων (π.χ. ΚΕΕΥ EU-OPENSCREEN και ΚΕΕΥ Instruct), για την έρευνα σχετικά με διαγνωστικά εργαλεία και την ανάλυση των άμεσων και έμμεσων επιπτώσεων της κρίσης. Ομοίως, τα ερευνητικά δεδομένα σχετικά με τη νόσο COVID-19 έχουν καταστεί άμεσα διαθέσιμα στο κοινό, βοηθώντας έτσι την κλινική κατανόηση των επιπτώσεών της και συμβάλλοντας στην ανάπτυξη θεραπειών και την ιχνηλάτηση νέων παραλλαγών του ιού μέσω αλληλούχησης γονιδιώματος και συντονισμένων προσπαθειών ανταλλαγής δεδομένων. Υποδομές όπως η ΚΕΕΥ BBMRI διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση δημόσιων υποδομών δεδομένων ώστε να καταστεί δυνατή η ανταλλαγή ερευνητικών δεδομένων μέσω της ευρωπαϊκής πλατφόρμας δεδομένων COVID-19 18 .
Η πανδημία COVID-19 κατέδειξε ότι οι ΚΕΕΥ αποτελούν ουσιαστικό στοιχείο για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στις κρίσεις στην ΕΕ. Ταυτόχρονα, η ανθεκτικότητα των ίδιων των ΚΕΕΥ έχει δοκιμαστεί σε μεγάλο βαθμό από την πανδημία. Με δεδομένη την ποικιλία των ΚΕΕΥ, μπορούν να αντληθούν διάφορα διδάγματα για την αύξηση της ετοιμότητάς τους σε μελλοντικές κρίσεις. Ειδικότερα, σε οργανωτικό επίπεδο, είναι σημαντικό να ενισχυθεί η ικανότητα ταχείας προσαρμογής των μοντέλων πρόσβασης και χρήσης των ΕΥ με καινοτόμους τρόπους, καθώς και ο συντονισμός μεταξύ των διαφόρων κόμβων των ΚΕΕΥ, αλλά και μεταξύ των ίδιων των ΚΕΕΥ. Σε επίπεδο πολιτικής, όπως και η έρευνα εν γένει, οι ΕΥ δεν λαμβάνονται υπόψη στα εθνικά σχέδια διαχείρισης κρίσεων, γεγονός που δυσχεραίνει τη λειτουργία τους και τη χρήση των μοναδικών ικανοτήτων τους.
Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων στον τομέα της υγείας και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στις κρίσεις, οι ΚΕΕΥ θα πρέπει να αναπτύξουν σχέδια διαχείρισης της πρόσβασης που θα περιλαμβάνουν τρόπο πρόσβασης σε περίπτωση κρίσης, στο πλαίσιο των εθνικών σχεδίων διαχείρισης κρίσεων.
3.4.Τεχνολογική ανάπτυξη, καινοτομία και εκπαίδευση
Η βιομηχανική συνεργασία αποτελεί σημαντικό παράγοντα που ενισχύει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των ΕΥ και συμβάλλει στη διεύρυνση και τη διαφοροποίηση της βάσης των χρηστών τους. Επιτρέπει επίσης τη δημιουργία λειτουργικών συνεργειών μεταξύ των πολιτικών στους τομείς της έρευνας και της βιομηχανίας. Επιπλέον, μέσω της βελτιστοποίησης της χρήσης τους ή πιθανών τεχνοβλαστών, οι υποδομές μπορούν να στηρίξουν τις ΜΜΕ είτε για την τεχνολογική ανάπτυξη είτε για την υιοθέτηση καινοτόμων λύσεων, συνήθως με πολύ χαμηλότερο κόστος απ’ ό, τι μέσω εμπορικών υπηρεσιών.
Οι ΚΕΕΥ και οι εγκαταστάσεις που συγκροτούν τους εθνικούς κόμβους τους μπορούν επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ανάπτυξης τοπικών ή περιφερειακών οικοσυστημάτων που ενσωματώνουν ΕΥ, τεχνολογικές υποδομές, «εκκολαπτήρια» και βιομηχανικούς χρήστες, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες για τη φιλοξενία έργων με τη βιομηχανία, ιδίως ΜΜΕ με τις οποίες οι ΕΥ συνήθως αλληλεπιδρούν σε τοπικό επίπεδο.
Ωστόσο, δεδομένου ότι η παροχή υπηρεσιών από τις ΚΕΕΥ στη βιομηχανία εξακολουθεί να είναι περιορισμένη και κατακερματισμένη σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, οι προοπτικές καινοτομίας τους παραμένουν αναξιοποίητες. Η ενίσχυση της προβολής μεταξύ των βιομηχανικών χρηστών και η δημιουργία μακροχρόνιων εταιρικών σχέσεων απαιτεί σημαντικές επενδύσεις σε πόρους, χρόνο και ανθρώπινο δυναμικό. Μόνο ορισμένες ΚΕΕΥ έχουν την οικονομική δυνατότητα να συστήσουν γραφείο βιομηχανικής συνεργασίας / γραφείο συνδέσμου, με ειδικό προσωπικό. Ο ρόλος τους δεν είναι μόνο η επικοινωνία με τη βιομηχανία, αλλά κυρίως η επεξεργασία των υπηρεσιών που προσφέρουν στους εν λόγω χρήστες, των οποίων οι ανάγκες για υπηρεσίες είναι συνήθως διαφορετικές από εκείνες των επιστημονικών χρηστών. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις ΕΥ όπου η προσφορά στη βιομηχανία είναι πολύπλοκη, π.χ. ικανότητα και πρόσβαση στα συστήματα οργάνων. Στις περιπτώσεις αυτές, η ΚΕΕΥ παρέχει επίσης ειδική κατάρτιση, συμβουλευτικές υπηρεσίες και συμβουλές. Η βιομηχανία συνήθως προτιμά την «ιδιωτική» πρόσβαση έναντι αντιτίμου, επιλογή η οποία δεν συμμορφώνεται με τους κανόνες ανοικτής πρόσβασης βάσει αριστείας. Αυτό πρέπει να συνάδει με τον πρωταρχικό στόχο των ΚΕΕΥ για τη στήριξη της επιστημονικής αριστείας και με την αρχή της περιορισμένης οικονομικής δραστηριότητας.
Ο αντίκτυπος των διασυνδεδεμένων οικοσυστημάτων γύρω από τις ΚΕΕΥ είναι επίσης ορατός στους τομείς της εκπαίδευσης και της ανάπτυξης ανθρώπινων πόρων. Προσελκύουν έμπειρους ερευνητές και μηχανικούς και, ως εκ τούτου, λειτουργούν ως πλατφόρμες για τη μεταφορά δεξιοτήτων και γνώσεων στην κοινωνία και την οικονομία. Διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην κατάρτιση των ερευνητών και στην προώθηση του γραμματισμού στις θετικές επιστήμες, ώστε να συμβάλουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και να αυξήσουν την ελκυστικότητα των σταδιοδρομιών στον τομέα της έρευνας.
Θα πρέπει να προωθηθούν περαιτέρω ο πρωταρχικός στόχος της επιστημονικής αριστείας, ο ρόλος των ΚΕΕΥ στα τοπικά, περιφερειακά και εθνικά οικοσυστήματα καινοτομίας, η χρήση τους από τη βιομηχανία και τις δημόσιες αρχές, καθώς και η ικανότητά τους να μεταφέρουν δεξιότητες και γνώσεις στην κοινωνία.
4.Πλήρης αξιοποίηση του κανονισμού ΚΕΕΥ
Οι κύριες προκλήσεις των ΚΕΕΥ αφορούν την επιστημονική, οικονομική και επιχειρησιακή βιωσιμότητά τους. Επιστημονική βιωσιμότητα είναι η ικανότητα παροχής υπηρεσιών και δεδομένων προηγμένης τεχνολογίας, καθώς και η ικανότητα συνεχούς ανάπτυξης και αναβάθμισης της προσφοράς. Η οικονομική βιωσιμότητα επιτυγχάνεται όταν το μοντέλο χρηματοδότησης της ΚΕΕΥ εξασφαλίζει επαρκές επίπεδο οικονομικών πόρων για τη διατήρηση όλων των λειτουργιών της, χωρίς διαταραχές, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, ενώ παράλληλα αφήνει περιθώρια για την περαιτέρω ανάπτυξή της. Η επιχειρησιακή βιωσιμότητα συνδέεται με τη διατήρηση επαρκών ανθρώπινων πόρων, καθώς και με τη συνεχή παροχή των απαραίτητων στοιχείων που μπορούν να διασφαλίσουν την αποτελεσματική χρήση του επιστημονικού δυναμικού του οργανισμού και την ομαλή λειτουργία του.
4.1.Μόχλευση κοινών επενδύσεων
Τα μοντέλα χρηματοδότησης για τις πλέον κατανεμημένες ΚΕΕΥ διασφαλίζουν μόνο τη χρηματοδότηση των εξόδων συντονισμού, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις οι δεσμεύσεις των συμμετεχόντων μελών αφορούν μόνο τις δαπάνες που συνδέονται με τον κεντρικό κόμβο. Η χρηματοδότηση για τη λειτουργία των κατανεμημένων κόμβων προέρχεται από διαφορετικούς προϋπολογισμούς, συχνά από τους προϋπολογισμούς οργάνων των πανεπιστημίων και των ιδρυμάτων που φιλοξενούν τους κόμβους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια βραχυπρόθεσμη προοπτική χρηματοδότησης που περιορίζεται στον συντονισμό, γεγονός που εμποδίζει πολλές από τις κοινές δραστηριότητες που προβλέπονται συχνά στο καταστατικό των ΚΕΕΥ, όπως ο συντονισμός των θεματολογίων έρευνας και καινοτομίας, οι κοινές προμήθειες, τα κοινά έργα μεταξύ κόμβων σε διάφορες χώρες, καθώς και η συντονισμένη κατάρτιση και πρόσληψη προσωπικού. Ως εκ τούτου, οι δραστηριότητες αυτές διεξάγονται συνήθως μέσω ad hoc έργων που χρηματοδοτούνται από τρίτους και τα οποία συχνά ανατίθενται σε επίπεδο ΕΕ. Αυτό δημιουργεί σημαντική αβεβαιότητα όσον αφορά τη χρηματοδότηση για την περαιτέρω ανάπτυξη και λειτουργία των ΚΕΕΥ, ενώ επίσης περιορίζει την ανθεκτικότητά τους και την ικανότητά τους να ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες ανάγκες.
Μια σημαντική αδυναμία που εξακολουθεί να εμποδίζει πολλές ΚΕΕΥ να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους είναι η έλλειψη βιώσιμης χρηματοδότησης για τα προγράμματα πρόσβασής τους, τα οποία συνήθως δεν χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του τακτικού επιχειρησιακού προϋπολογισμού. Αντιθέτως, η πρόσβαση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη χρηματοδότηση ad hoc έργων. Πρόκειται για σημαντική πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί προκειμένου να αξιοποιηθούν πλήρως οι επενδύσεις που πραγματοποιούνται στις ΚΕΕΥ και να διασφαλιστεί ότι οι ερευνητές εντός και εκτός Ευρώπης έχουν πρόσβαση στις καλύτερες ΕΥ.
Ταυτόχρονα, προκειμένου να διατηρηθεί η παγκόσμια ανταγωνιστικότητά τους, οι ΚΕΕΥ χρειάζονται συνεχείς επενδύσεις για την αναβάθμιση της επιστημονικής τους ικανότητας, την ανάπτυξη νέων και βελτιωμένων υπηρεσιών, καθώς και για τη βελτιστοποίηση των δραστηριοτήτων τους. Απαιτείται σημαντική χρηματοδότηση, για παράδειγμα για τον οικολογικό προσανατολισμό των ΚΕΕΥ, τη διαχείριση δεδομένων σύμφωνα με τις αρχές FAIR και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, τα οποία σπάνια προγραμματίζονται στις μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις των κρατών μελών.
Οι επενδυτικές ανάγκες των ΚΕΕΥ πρέπει να προσδιορίζονται και να αναγνωρίζονται δεόντως, ενώ πρέπει να αναπτυχθούν μακροπρόθεσμα πλαίσια χρηματοδότησης, τα οποία θα βασίζονται σε αποτελεσματικές συνέργειες μεταξύ όλων των πιθανών πηγών χρηματοδότησης σε ενωσιακό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.
4.2.Βελτιστοποίηση των δραστηριοτήτων
Οι πρώτες ΚΕΕΥ έχουν πλέον πολυετή επιχειρησιακή πείρα και γίνονται ώριμοι οργανισμοί που γνωρίζουν τα δυνατά σημεία, τις προκλήσεις και τις αδυναμίες τους. Η λειτουργία τους βελτιώνεται συνεχώς, αλλά υπάρχουν ορισμένα ζητήματα που χρήζουν περαιτέρω εξέτασης προκειμένου να διασφαλιστεί η επιχειρησιακή βιωσιμότητα.
Ανθρώπινοι πόροι
Παρά το γεγονός ότι οι ΚΕΕΥ είναι νομικές οντότητες που έχουν συσταθεί βάσει του δικαίου της ΕΕ, η διαχείριση των ανθρώπινων πόρων τους ουσιαστικά πραγματοποιείται σε εθνικό επίπεδο, δηλαδή στο νομικό πλαίσιο κάθε χώρας λειτουργίας. Ως εκ τούτου, οι υπάλληλοι των ΚΕΕΥ προσλαμβάνονται υπό διαφορετικούς όρους απασχόλησης, γεγονός που δημιουργεί σημαντικό διοικητικό φόρτο για τα κεντρικά γραφεία των ΚΕΕΥ. Το γεγονός αυτό επηρεάζει επίσης σημαντικά την ικανότητα των ΚΕΕΥ να προσελκύουν επιστημονικό, τεχνικό και βοηθητικό προσωπικό (διοικητικό, νομικό, επικοινωνιακό προσωπικό, εμπειρογνώμονες στον τομέα των δεδομένων κ.λπ.) σε ευρωπαϊκό επίπεδο και, ομοίως, περιορίζει τις ευκαιρίες των υπαλλήλων των ΚΕΕΥ να εκμεταλλευτούν μια ευρωπαϊκή σταδιοδρομία. Παρεμποδίζει σοβαρά την κινητικότητα του προσωπικού στο πλαίσιο μιας κατανεμημένης ΚΕΕΥ. Αυτή η κινητικότητα εντός και μεταξύ των ΚΕΕΥ, καθώς και με άλλες ευρωπαϊκές ΕΥ, θα διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό την κατάρτιση και τη διά βίου μάθηση του (συχνά) λιγοστού προσωπικού υψηλής εξειδίκευσης. Ο κατακερματισμός των συνταξιοδοτικών προγραμμάτων αποτελεί επίσης σημαντική πρόκληση. Το πρόβλημα αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί σε κάποιο βαθμό από το συνταξιοδοτικό σύστημα RESAVER 19 , ωστόσο είναι λίγες οι ΚΕΕΥ που προσφέρουν αυτή τη δυνατότητα στους υπαλλήλους τους.
Το καθεστώς του προσωπικού που εργάζεται για τις ΚΕΕΥ θα πρέπει να εναρμονιστεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό μεταξύ των διαφόρων χωρών, αλλά και με το καθεστώς του λοιπού προσωπικού που εργάζεται για την ΕΕ, όπως για παράδειγμα στις κοινές επιχειρήσεις, προκειμένου να προωθηθούν η κινητικότητα και οι προοπτικές σταδιοδρομίας σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι χώρες που είναι μέλη ΚΕΕΥ θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την ευελιξία του κανονισμού ΚΕΕΥ και να συμπεριλάβουν εθελοντικά σχετικές διατάξεις στο καταστατικό των ΚΕΕΥ για τη διευκόλυνση της εν λόγω εναρμόνισης. Θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο περαιτέρω ευθυγράμμισης με μια προσέγγιση κοινών επιχειρήσεων για κατάλληλες περιπτώσεις με δυνατότητα προσέλκυσης υψηλής πολιτικής στήριξης.
Φορολογία και δημόσιες συμβάσεις
Μια ΚΕΕΥ μπορεί να δικαιούται, υπό ορισμένες προϋποθέσεις και περιορισμούς, απαλλαγές από τον ΦΠΑ και τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης για τις αγορές της, ενώ μπορεί να θεσπίζει τους δικούς της κανόνες για τη σύναψη δημόσιων συμβάσεων. Αυτό συμβάλλει στην ελκυστικότητα του νομικού πλαισίου και αποτελεί κίνητρο για μια χώρα να επενδύσει σε ΕΥ που βρίσκεται σε άλλη χώρα. Αποτελεί κίνητρο για την από κοινού ανάπτυξη προμηθειών πρωτοτύπων και βιομηχανικών αποδόσεων από τις ΕΥ υψηλής έντασης τεχνολογίας, όπως στους τομείς της φυσικής, του διαστήματος και της αστρονομίας.
Ωστόσο, οι εξαιρέσεις είναι περιορισμένες, και συνήθως αφορούν μόνο αγαθά και υπηρεσίες που πληρώνονται εξ ολοκλήρου και αγοράζονται από την ΚΕΕΥ 20 . Ως εκ τούτου, για τις κατανεμημένες ΚΕΕΥ, το όφελος πολύ συχνά περιορίζεται στον κεντρικό συντονισμό και, για τον περιορισμό των πολύπλοκων διοικητικών διαδικασιών, σε αγορές στη χώρα φιλοξενίας.
Η καλύτερη κατανόηση των σχετικών πραγματικών περιστατικών από τις φορολογικές αρχές, σε συνδυασμό με την καλύτερη περιγραφή των δραστηριοτήτων που συνδέονται με το πεδίο της ΚΕΕΥ, θα διευκόλυνε την υλοποίηση της εφαρμογής των απαλλαγών.
Η ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη συμβολή της Επιτροπής στην ευρωπαϊκή άμυνα 21 , η οποία διερευνά αντίστοιχα ένα νομικό πλαίσιο εμπνευσμένο από την ΚΕΕΥ, θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για την περαιτέρω αποσαφήνιση του ρόλου της απαλλαγής από τον ΦΠΑ στις κοινές επενδύσεις σε ΚΕΕΥ.
Οικονομικές δραστηριότητες
Υπό ορισμένες προϋποθέσεις, μια ΚΕΕΥ μπορεί να έχει περιορισμένες οικονομικές δραστηριότητες προσφέροντας αγαθά και/ή υπηρεσίες σε δεδομένη αγορά. Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να ανταποκριθούν θετικά στις αυξανόμενες απαιτήσεις για «καινοτόμο» και «κοινωνικοοικονομικό» αντίκτυπο και, ως εκ τούτου, να ενισχύσουν τη βιωσιμότητα της ΚΕΕΥ. Ωστόσο, λίγες μόνο ΚΕΕΥ ασκούν τέτοιες δραστηριότητες σε τακτική βάση. Υπάρχει ενδεχόμενο αβεβαιότητας ως προς την πραγματική έννοια των «περιορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων», καθώς και ως προς τη συμμόρφωση με τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων και τους όρους απαλλαγής από τον ΦΠΑ. Το ζήτημα αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί, μεταξύ άλλων, στο πλαίσιο της «έξυπνης εξειδίκευσης» όσον αφορά την ενδεχόμενη στήριξη από τα περιφερειακά ταμεία (π.χ. για την κατασκευή και τη μετέπειτα χρήση τμημάτων εγκαταστάσεων ΚΕΕΥ). Περιλαμβάνει επίσης και άλλες πτυχές, όπως ο τρόπος με τον οποίο οι ΚΕΕΥ μπορούν να αναπτύσσουν τεχνοβλαστούς (και στη συνέχεια να συμμετέχουν σε αυτούς), να μεταφέρουν τεχνολογία και να εισπράττουν έσοδα από υπηρεσίες, χωρίς να αποδυναμώνεται το καθεστώς τους ως ΚΕΕΥ.
Επιχειρησιακές συνέργειες
Οι περισσότερες ΚΕΕΥ, ιδίως οι κατανεμημένες, διαθέτουν μικρά κεντρικά γραφεία με περιορισμένους ανθρώπινους πόρους και προϋπολογισμό για ενσωμάτωση. Στο πλαίσιο αυτό, οι διαχειριστές των ΚΕΕΥ και η διακυβέρνησή τους (γενικές συνελεύσεις) αντιμετωπίζουν δυσκολίες όσον αφορά την εφαρμογή οικονομικά αποδοτικών προσεγγίσεων, όπως η δημιουργία ή η προμήθεια κοινών εσωτερικών υπηρεσιών μεταξύ διαφορετικών ΚΕΕΥ (π.χ. απόκτηση κοινών νομικών ή φοροτεχνικών συμβουλευτικών υπηρεσιών, ή δημιουργία ικανοτήτων κοινών υπηρεσιών υποστήριξης, ή υποστήριξη κοινών συνεδριάσεων των κυβερνητικών εκπροσώπων των διαφόρων ΚΕΕΥ).
Επιπλέον, απαιτούνται λεπτομερέστερες επιστημονικές, επιχειρησιακές και χρηματοοικονομικές εκθέσεις προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάπτυξη κοινών εξωτερικών υπηρεσιών από σχετικές ομάδες διαφορετικών ΚΕΕΥ. Η γνώση του πραγματικού κόστους θα συμβάλει, για παράδειγμα, στην ομαλότερη συγκέντρωση των πόρων των ΚΕΕΥ προς μια πιο συνεργική απάντηση στις επιστημονικές και κοινωνικές προκλήσεις. Θα έδειχνε επίσης έναν σαφέστερο τρόπο για την αξιολόγηση της πιθανής στήριξης της ΕΕ στην πρώτη υλοποίηση των υπηρεσιών, ιδίως εκείνων που ανταποκρίνονται στις προτεραιότητες της ΕΕ. Οι κατάλογοι των διαθέσιμων υπηρεσιών των ΕΥ στις ΚΕΕΥ θα πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω.
§Οι χώρες μέλη των ΚΕΕΥ θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την έλλειψη προοπτικών επαγγελματικής εξέλιξης του προσωπικού των ΚΕΕΥ μέσω της εναρμόνισης των όρων απασχόλησης, π.χ. με κατάλληλες αρχές στα καταστατικά των ΚΕΕΥ.
§Ο καλύτερος ορισμός των δραστηριοτήτων της ΚΕΕΥ θα βοηθούσε στην εφαρμογή της απαλλαγής από τον ΦΠΑ και θα διευκόλυνε τις διακρατικές επενδύσεις.
§Θα πρέπει να παρασχεθεί περαιτέρω και ειδική καθοδήγηση σχετικά με την έννοια των «περιορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων» στο πλαίσιο των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις με σκοπό να εξασφαλιστεί συνέπεια της εφαρμογής, ώστε να ενισχυθεί ο ευρύτερος αντίκτυπος των ΚΕΕΥ και, ως εκ τούτου, η βιωσιμότητά τους.
§Η διακυβέρνηση των ΚΕΕΥ και η στήριξη της ΕΕ θα πρέπει να προωθούν επιχειρησιακές συνέργειες μεταξύ των ΚΕΕΥ και με άλλες σχετικές ΕΥ.
§Η περαιτέρω εξέλιξη του πλαισίου ΚΕΕΥ θα πρέπει να καλύπτει αυτούς τους τομείς που απαιτούν περαιτέρω βελτιστοποίηση ή εναρμόνιση.
4.3.Εξορθολογισμός της διακυβέρνησης των ΚΕΕΥ
Οι 26 ΚΕΕΥ προσεγγίζουν και ενσωματώνουν πόρους σε ολόκληρη την Ευρώπη με τη συμμετοχή όλων των κρατών μελών της ΕΕ και εννέα συνδεδεμένων χωρών. Απαιτούν σημαντική χρηματοδότηση και συνεισφορές σε είδος και, ως εκ τούτου, σημαντικές δεσμεύσεις και επενδύσεις με την προσδοκία ότι η απόδοση θα είναι μεγαλύτερη από τις επιμέρους εθνικές επενδύσεις. Οι ΚΕΕΥ λειτουργούν επίσης ως κινητήριοι μοχλοί για περαιτέρω επενδύσεις, π.χ. μέσω συνεργειών με τα διαρθρωτικά ταμεία και συμμετοχής σε ανταγωνιστική χρηματοδότηση έργων. Στο πλαίσιο αυτό, παρακολουθούνται συνεχώς και προωθούνται μέσω διεθνών μεθόδων αξιολόγησης, ανταγωνισμού και συνεργασίας που λαμβάνουν χώρα σε όλες τις ΚΕΕΥ, ενώ η διεθνής πρόσβαση σε επιλεγμένους χρήστες βασίζεται στην αριστεία.
Η ομάδα εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής που αξιολογεί την εφαρμογή του κανονισμού ΚΕΕΥ τονίζει ότι αναδύεται ένα «σύστημα ΚΕΕΥ» με ρόλο στη διάρθρωση και την ενοποίηση των ερευνητικών δραστηριοτήτων και πόρων. Ωστόσο, εντόπισε επίσης σαφή ζητήματα ώστε το εν λόγω «σύστημα ΚΕΕΥ» να καταστεί πραγματική «θεσμική ραχοκοκαλιά» του ΕΧΕ 22 .
Συντονισμός και παρακολούθηση
Για την αντιμετώπιση της έλλειψης μητρώου ή παρατηρητηρίου και, ως εκ τούτου, της έλλειψης λεπτομερούς γνώσης όλων των συνιστωσών του συστήματος ΚΕΕΥ, δρομολογήθηκε δράση με χρηματοδότηση από την ΕΕ για την υποστήριξη του συντονισμού και της παρακολούθησης των ΚΕΕΥ. Η βαθύτερη γνώση των ΚΕΕΥ, ιδίως των κατανεμημένων, θα διευκολύνει τη συστημική διακυβέρνησή τους, σε ατομικό επίπεδο και σε επίπεδο συνεργατικών ομάδων, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη προβολή και κατανόηση σχετικά με τις προκλήσεις υλοποίησης και τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Αναμένεται να διευκολύνει την αναγνώριση των ΚΕΕΥ στο εθνικό τοπίο και την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων αντί της χρονικά περιορισμένης χρηματοδότησης έργων. Αναμένεται επίσης να ενεργοποιήσει την εναρμονισμένη υποβολή εκθέσεων και να συμβάλει στη διαδικασία παρακολούθησης του ESFRI.
Φόρουμ ΚΕΕΥ
Το φόρουμ ΚΕΕΥ οργανώνει τις υφιστάμενες και τις υπό σύσταση ΚΕΕΥ σε δίκτυο με στόχο τη διασφάλιση κοινής εκπροσώπησης και την υποστήριξη δραστηριοτήτων ενσωμάτωσης και συντονισμού, ώστε να αναπτυχθεί μια συστημική προσέγγιση. Το φόρουμ έχει επίσης δημιουργήσει συνεργατικούς σχηματισμούς που επιτρέπουν την ταχύτερη και ισχυρότερη συνεργασία σε πιο ομοιογενείς επιστημονικούς τομείς, ενώ παράλληλα βοηθά τις διεπιστημονικές δράσεις μεταξύ των συνεργατικών ομάδων. Οι ΚΕΕΥ βρίσκονται πλέον σε διαδικασία μάθησης για να ενώσουν τις δυνάμεις τους με σκοπό την αντιμετώπιση αναδυόμενων και μεγάλων κοινωνικών προκλήσεων σε παγκόσμια κλίμακα. Για τον σκοπό αυτόν, αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο τις απαιτήσεις διαλειτουργικότητας, μεταξύ άλλων όσον αφορά την εξέλιξή τους και τα συστήματα οργάνων τους. Το φόρουμ ΚΕΕΥ αναπτύσσει επίσης την ικανότητά του για ανάλυση προς υποστήριξη της πολιτικής για τις ΕΥ.
Ενίσχυση των προγραμμάτων πρόσβασης και εξορθολογισμός των πολιτικών πρόσβασης
Ο κανονισμός ΚΕΕΥ απαιτεί την παροχή αποτελεσματικής πρόσβασης στην ευρωπαϊκή ερευνητική κοινότητα. Ως εκ τούτου, το καταστατικό της ΚΕΕΥ πρέπει να περιλαμβάνει, ως ουσιώδη στοιχεία, τις βασικές αρχές που διέπουν την πολιτική της για την πρόσβαση των χρηστών και διασφαλίζουν τη συμμόρφωση με τον κανονισμό. Ως εκ τούτου, οι ΚΕΕΥ αποτελούν βασικούς παράγοντες διευκόλυνσης της ανοικτής επιστήμης και φορείς προώθησης της διακρατικής πρόσβασης. Μολονότι οι ΚΕΕΥ παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές ως προς το πεδίο εφαρμογής, το μέγεθος, το είδος και το προφίλ των χρηστών τους, μπορούν να προσδιοριστούν ορισμένες κοινές προσεγγίσεις και τάσεις εντός των ΚΕΕΥ (όταν είναι κατανεμημένες) και μεταξύ των ΚΕΕΥ (και άλλων ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών), ιδίως στο πλαίσιο θεματικών ομάδων. Η ενίσχυση της προβολής και του εξορθολογισμού των πολιτικών πρόσβασης θα ενισχύσει τον ρόλο ολοκλήρωσης και συντονισμού των ΚΕΕΥ.
Η έλλειψη μόνιμης και βιώσιμης χρηματοδότησης για προγράμματα πρόσβασης περιορίζει την ανάπτυξη πολλών ΚΕΕΥ και υπονομεύει την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους. Για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης, θα μπορούσαν να εξεταστούν νέα μοντέλα συνεργασίας μεταξύ του ευρωπαϊκού και του εθνικού επιπέδου, καθώς και μεταξύ των ΚΕΕΥ. Η προσβασιμότητα στις ΕΥ αποτελεί μέρος του θεματολογίου πολιτικής για τον ΕΧΕ, ενώ οι ΚΕΕΥ και το φόρουμ ΚΕΕΥ καλούνται να συμβάλουν στις σχετικές εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένων της αναθεώρησης του χάρτη πρόσβασης στις ερευνητικές υποδομές και των συζητήσεων για τη διαμόρφωση της μελλοντικής στήριξης της ΕΕ όσον αφορά την πρόσβαση.
Η διακυβέρνηση των ΚΕΕΥ θα πρέπει να εξορθολογιστεί μέσω του συντονισμού και της παρακολούθησης των πολυάριθμων συνιστωσών των ΚΕΕΥ (συμπεριλαμβανομένων των κατανεμημένων), της πλήρους αναγνώρισης των ΚΕΕΥ στο εθνικό τοπίο (χρηματοδότησης), καθώς και μέσω συνεκτικών και αποτελεσματικών πολιτικών πρόσβασης και μοντέλων χρηματοδότησης. Ο ρόλος του φόρουμ ΚΕΕΥ, με βάση την πείρα του, θα πρέπει να ενισχυθεί όσον αφορά την ικανότητά του να εντοπίζει βέλτιστες πρακτικές και να προτείνει κοινή προσέγγιση, π.χ. στα διοικητικά όργανα της ΚΕΕΥ, καθώς και στους ευρωπαϊκούς και εθνικούς χρηματοδότες.
4.4.Ενίσχυση της διεθνούς απήχησης
Οι ΚΕΕΥ έχουν όλο και μεγαλύτερη διεθνή διάσταση, η οποία ενισχύεται από παγκοσμίως διασυνδεδεμένα δίκτυα που επωφελούνται από την ανταλλαγή εμπειριών και ορθών πρακτικών. Τα δίκτυα αυτά εμπλουτίζουν τα αποτελέσματά τους από την από κοινού πρόσβαση στις επιστημονικές υπηρεσίες, στα δεδομένα και στις πληροφορίες τους.
Οι ΚΕΕΥ αποτελούν ένα νέο νομικό μοντέλο για τη διάρθρωση των διεθνών συνεργασιών μεταξύ ΕΥ. Υπό την έννοια αυτή, η ανάπτυξή τους αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς για διεθνείς οργανισμούς που ασχολούνται με συνεργασίες ερευνητικών υποδομών, όπως το Παγκόσμιο Φόρουμ Επιστημών του ΟΟΣΑ και η ομάδα ανώτερων υπαλλήλων της G7 για τις παγκόσμιες ερευνητικές υποδομές (GSO).
Ο ρόλος των ΚΕΕΥ στο παγκόσμιο οικοσύστημα ΕΥ αναγνωρίστηκε επίσης στο πλαίσιο της Διεθνούς Διάσκεψης για τις Ερευνητικές Υποδομές (ICRI) 23 , όπου επισημάνθηκαν συγκεκριμένα παραδείγματα της παγκόσμιας απήχησής τους και του αντικτύπου τους. Για παράδειγμα, η εγκατάσταση την οποία διαχειρίζεται η ΚΕΕΥ JIV συνέβαλε καθοριστικά στη λειτουργία ενός συνόλου ραδιοαστρονομικών παρατηρητηρίων που κατανέμονται μεταξύ Αφρικής, Ευρώπης και Ασίας ως ενιαίας και μοναδικής κεραίας παγκόσμιου μεγέθους για την παρατήρηση μαύρων τρυπών, συμπεριλαμβανομένης εκείνης που δίνει ζωή στον γαλαξία μας, παρέχοντας σε όλους μας μια σαφέστερη εικόνα της θέσης μας στο σύμπαν. Άλλα παραδείγματα είναι η παρατήρηση του περιβάλλοντος της γης μας. Η ΚΕΕΥ Euro-Argo λειτουργεί ως η συμβολή της ΕΕ στην παγκόσμια πρωτοβουλία παρατήρησης ωκεανών ARGO. Η ΚΕΕΥ EMSO, η οποία καλύπτει τα παρατηρητήρια βαθέων υδάτων, συνδέεται με διεθνείς εταίρους στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και την Ιαπωνία. Η ΚΕΕΥ ICOS, η υποδομή παρατήρησης CO2, παρέχει δεδομένα στη σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή, ενώ η ΚΕΕΥ EPOS καλύπτει όλο και περισσότερο τη συμπεριφορά της στερεής επιφάνειας της γης όσον αφορά την τεκτονική των πλακών και τους σεισμούς.
Με τη δρομολόγηση και τη συμμετοχή στη δικτύωση, τη δημιουργία συνεργατικών ομάδων και την ενοποίηση των εγκαταστάσεων ΕΥ σε διεθνές επίπεδο, οι ΚΕΕΥ αποτελούν ουσιαστικό μέρος της ευρωπαϊκής συμβολής στην οικοδόμηση ενός ολοκληρωμένου, βελτιστοποιημένου και οικονομικά βιώσιμου παγκόσμιου οικοσυστήματος ΕΥ, σύμφωνα με τους στόχους που θέτει η διακήρυξη του Brno 24 . Πρόσφατα, υπογράφηκαν δύο μνημόνια συμφωνίας: μεταξύ ΚΕΕΥ Instruct και του Εθνικού Κέντρου Ερευνών στον Τομέα της Ενέργειας και των Υλικών, στη Βραζιλία, και μεταξύ ΚΕΕΥ Euro-BioImaging και του Ινστιτούτου Pasteur de Montevideo, στην Ουρουγουάη. Η διαδικασία αυτή θα μπορούσε να ενισχυθεί προκειμένου να προσδιοριστούν περαιτέρω κοινές προτεραιότητες για τη διεθνή συνεργασία, καθώς και κατάλληλα εργαλεία και ευκαιρίες για την ευθυγράμμιση των πόρων και την αύξηση της διαλειτουργικότητας, με αποτέλεσμα την αποτελεσματικότερη ανταλλαγή επιστημονικών δεδομένων και υπηρεσιών.
Οι ΚΕΕΥ έχουν τη δυνατότητα να καταστούν το προτιμώμενο νομικό μέσο για την περαιτέρω ανάπτυξη παγκοσμίως ολοκληρωμένων δραστηριοτήτων των ΕΥ, υπό την προϋπόθεση ότι διευκολύνεται δεόντως η συμμετοχή τρίτων χωρών στις ΚΕΕΥ, προκειμένου να ξεπεραστούν τα υφιστάμενα νομικά και επιχειρησιακά εμπόδια. Με αυτόν τον τρόπο, θα καταστεί δυνατή η καλύτερη χρήση των ερευνητικών υποδομών σε όλες τις ηπείρους, και κατ’ επέκταση η ανταλλαγή ικανοτήτων, γνώσεων και υπηρεσιών μεταξύ των διεθνών εταίρων.
4.5.Εκτίμηση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων
Δεδομένων των σχετικά μεγάλων και μακροπρόθεσμων επενδύσεων, είναι σημαντικές οι αξιολογήσεις των επιδιωκόμενων και των πραγματικών επιδόσεων και του αντικτύπου των ΚΕΕΥ. Η εκτίμηση επιπτώσεων βασίζεται σε όσα θα πρέπει να επιτυγχάνουν στο πλαίσιο τεσσάρων γενικών στόχων: δημιουργία επιστημονικών γνώσεων, συμβολή στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων, συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη και την καινοτομία και συμβολή στη χάραξη πολιτικής.
Απαιτείται συμφωνία σχετικά με τους ειδικούς στόχους και τις διαστάσεις του αντικτύπου, καθώς και σχετικά με το ποιος θα επηρεαστεί, τη μεθοδολογία που έχει επιλεγεί και τους δείκτες που έχουν προσδιοριστεί.
Τα αποτελέσματα ειδικού ενημερωτικού σημειώματος πολιτικής που καταρτίστηκε από το φόρουμ ΚΕΕΥ 25 αποκαλύπτουν ότι ορισμένες ΚΕΕΥ έχουν ήδη εκπονήσει εκτιμήσεις επιπτώσεων, χρησιμοποιώντας ωστόσο διάφορες μεθοδολογίες, με διαφορετικούς δείκτες και διαφορετικά είδη στοχευμένων αποτελεσμάτων. Ωστόσο, οι διαδικασίες αυτές συχνά ήταν χρονικά ακριβείς. Η διαρθρωτική ενσωμάτωση της ανάλυσης επιπτώσεων στη φιλοσοφία διαχείρισης μιας ΚΕΕΥ απαιτεί ειδικό προσωπικό και ειδική χρηματοδότηση, καθώς και ισχυρό σύστημα παρακολούθησης. Η συνεχής καθοδήγηση και υποστήριξη των ΚΕΕΥ θα ήταν επωφελής για την ενίσχυση του ευρύτερου αντικτύπου τους, καθώς και για την περαιτέρω ανάπτυξη της μεθοδολογίας εκτίμησης επιπτώσεων και την ενίσχυση της συνοχής της σε όλες τις ΚΕΕΥ.
Η διενέργεια τακτικών εκτιμήσεων επιπτώσεων αποτελεί σημαντικό μέρος της προβολής της μακροπρόθεσμης αξίας των ΚΕΕΥ. Για την παρακολούθηση του αντικτύπου των ΚΕΕΥ σε βάθος χρόνου με συνεκτικό τρόπο, η αξιολόγηση πρέπει να αποτελέσει μόνιμη δραστηριότητα των ΚΕΕΥ, με ειδικούς ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους, καθώς και με κατάλληλα ανεπτυγμένη εσωτερική εμπειρογνωσία.
5.Συμπεράσματα
Με τη σύσταση 26 ΚΕΕΥ από το 2011, ο κανονισμός ΚΕΕΥ πλέον αποτελεί το προτιμώμενο νομικό μέσο για μεγάλο ποσοστό κοινών ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών στον τομέα των ερευνητικών υποδομών. Ειδικότερα, παρείχε ένα αποτελεσματικό εργαλείο υλοποίησης για τα έργα ερευνητικών υποδομών στα οποία δόθηκε προτεραιότητα από τον οδικό χάρτη του ESFRI. Με τη δημιουργία ενός νέου είδους ερευνητικού οργανισμού, ο κανονισμός ΚΕΕΥ επηρέασε σαφώς το τοπίο της ευρωπαϊκής έρευνας και καινοτομίας, συμβάλλοντας στη διάρθρωση και την ενσωμάτωση ερευνητικών δραστηριοτήτων και πόρων στο πλαίσιο του ΕΧΕ.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η ΚΕΕΥ παρέχει πράγματι αυξημένη ασφάλεια δικαίου και χρηματοπιστωτική σταθερότητα, όπως συμβαίνει με πολλές πανευρωπαϊκές ΕΥ, η επιστημονική, οικονομική και επιχειρησιακή βιωσιμότητα των ΚΕΕΥ εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Ειδικότερα, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την ενίσχυση των προγραμμάτων πρόσβασης των ΚΕΕΥ και της διαθεσιμότητας των υπηρεσιών τους. Η χρηματοδότηση που διατίθεται στις ΚΕΕΥ εξακολουθεί επίσης να είναι υπερβολικά κατακερματισμένη και ασυνεπής, με περιορισμένες συνέργειες μεταξύ των διαφόρων δυνητικών πηγών χρηματοδότησης. Απαιτείται επίσης πιο ισχυρό πλαίσιο για την εφαρμογή των πλεονεκτημάτων που παρέχει ο κανονισμός ΚΕΕΥ ή οι οδηγίες για τον ΦΠΑ και τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης, όπως απαλλαγές από τον ΦΠΑ και ειδικοί κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις. Το πεδίο των επιτρεπόμενων οικονομικών δραστηριοτήτων των ΚΕΕΥ απαιτεί επίσης περαιτέρω αποσαφήνιση στο πλαίσιο των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις. Εξακολουθούν να υφίστανται ορισμένες επιχειρησιακές προκλήσεις, όπως η ποικιλομορφία των όρων απασχόλησης του προσωπικού των ΚΕΕΥ, οι προϋποθέσεις συμμετοχής ή η αναγνώριση του καθεστώτος της ΚΕΕΥ στα εθνικά νομικά συστήματα.
Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την περαιτέρω ενίσχυση των ΚΕΕΥ ως ερευνητικών οργανισμών και την αύξηση του αντικτύπου τους, συμπεριλαμβανομένης, για παράδειγμα, της συλλογής εμπεριστατωμένων πληροφοριών σχετικά με όλες τις συνιστώσες του «συστήματος ΚΕΕΥ» και τις δραστηριότητες που συνδέονται με κάθε ΚΕΕΥ, της ανάπτυξης επιχειρησιακών συνεργειών, μεταξύ άλλων μέσω κοινών εσωτερικών ή εξωτερικών υπηρεσιών, της προώθησης της δίκαιης πράσινης και ψηφιακής μετάβασης, και της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας στις κρίσεις.
Ορισμένοι τομείς απαιτούν περαιτέρω βελτιστοποίηση ή εναρμόνιση. Αυτό ισχύει ιδίως για την αντιμετώπιση του ζητήματος των προοπτικών επαγγελματικής εξέλιξης του προσωπικού των ΚΕΕΥ σε επίπεδο ΕΕ, τη δημιουργία περαιτέρω ευκαιριών για καινοτομία, την καλύτερη αναγνώριση των ΚΕΕΥ σε εθνικά ερευνητικά περιβάλλοντα, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε εθνική χρηματοδότηση για την έρευνα, καθώς και για τη διευκόλυνση της συνεργασίας με διεθνείς εταίρους.
Η ανάπτυξη του νέου θεματολογίου πολιτικής για τον ΕΧΕ, με την υποστήριξη των εργασιών του ESFRI και τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών, μπορεί να παράσχει ένα αποτελεσματικό πλαίσιο για τη συζήτηση της μελλοντικής πορείας.
Παράρτημα I — Κανονισμός ΚΕΕΥ: πλαίσιο και ανάπτυξη
Με τον κανονισμό ΚΕΕΥ δημιουργείται κοινό νομικό πλαίσιο βασιζόμενο στο άρθρο 187 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), το οποίο συμπληρώνει τα εθνικά και διακυβερνητικά νομικά και κανονιστικά καθεστώτα για τη δημιουργία διακρατικών ερευνητικών υποδομών.
Εγκρίθηκε το 2009 με σκοπό να διευκολύνει τη δημιουργία και τη λειτουργία μεγάλων ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών μεταξύ διαφόρων κρατών μελών και συνδεδεμένων χωρών, καθώς και διακυβερνητικών οργανισμών, παρέχοντας ένα νέο νομικό μέσο, την Κοινοπραξία Ευρωπαϊκής Ερευνητικής Υποδομής (ΚΕΕΥ).
Οι ΚΕΕΥ συστήνονται από την Επιτροπή κατόπιν πρότασης τουλάχιστον τριών κρατών μελών της ΕΕ και συνδεδεμένων χωρών. Μια διαχειριστική επιτροπή (η επιτροπή ΚΕΕΥ) επιβλέπει την υλοποίηση κατά περίπτωση, ενώ η Επιτροπή μπορεί να παρέμβει περαιτέρω σε περίπτωση που μια ΚΕΕΥ δεν ασκεί τα καθήκοντά της στο πλαίσιο του πεδίου αρμοδιοτήτων της. Η Επιτροπή υποβάλλει επίσης εκθέσεις στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σύμφωνα με το άρθρο 19 του κανονισμού ΚΕΕΥ.
Ο κανονισμός ΚΕΕΥ τροποποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2013 26 ώστε να αντικατοπτρίζει καλύτερα τις συνεισφορές των συνδεδεμένων χωρών στην ΚΕΕΥ, μεταξύ άλλων ως χωρών υποδοχής, με την τοποθέτηση των εν λόγω χωρών σε ισοδύναμο επίπεδο με τα κράτη μέλη στα διοικητικά όργανα της ΚΕΕΥ όσον αφορά τα δικαιώματα ψήφου.
Η πρώτη έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού ΚΕΕΥ εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις 14 Ιουλίου 2014 27 και υποβλήθηκε στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καθώς και στην Επιτροπή των Περιφερειών και στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή.
Η δεύτερη έκθεση εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις 6 Ιουλίου 2018 28 κατόπιν πρόσκλησης του Συμβουλίου στα συμπεράσματά του της 5ης Δεκεμβρίου 2014.
Στα συμπεράσματά του της 19ης Νοεμβρίου 2021, το Συμβούλιο «ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΖΕΙ πως οι ερευνητικές υποδομές σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών υποδομών, παίζουν έναν ρόλο ολοκλήρωσης και έναν διαρθρωτικό ρόλο στο ευρωπαϊκό οικοσύστημα γνώσης και καινοτομίας, ΥΙΟΘΕΤΕΙ τον οδικό χάρτη του ESFRI που εγκρίθηκε το 2021, ΧΑΙΡΕΤΙΖΕΙ την εν εξελίξει αξιολόγηση του νομικού πλαισίου της Κοινοπραξίας Ευρωπαϊκής Ερευνητικής Υποδομής (ΚΕΕΥ) και ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ την πρόσκλησή του προς την Επιτροπή να υποβάλει την επόμενη έκθεση υλοποίησης της ΚΕΕΥ έως το 2022.»
Η ΚΕΕΥ θεωρείται διεθνής φορέας ή οργανισμός κατά την έννοια των οδηγιών για τον φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) και τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης. Ως εκ τούτου, η ΚΕΕΥ και τα μέλη της μπορούν να απαλλάσσονται από τον ΦΠΑ και τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών που χρησιμοποιούνται για τις θεσμικές δραστηριότητες της ΚΕΕΥ, εφόσον συμφωνούν τα μέλη. Επειδή, επιπλέον, κάθε ΚΕΕΥ θεωρείται διεθνής οργανισμός κατά την έννοια της οδηγίας περί δημοσίων συμβάσεων, έχει τη δυνατότητα να εκδίδει δικούς της κανόνες σύναψης συμβάσεων.
Παράρτημα II — Κατάλογος των ΚΕΕΥ που έχουν συσταθεί και η αύξησή τους με την πάροδο του χρόνου.
Κατά τον χρόνο σύνταξης της πρώτης έκθεσης σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού ΚΕΕΥ είχαν συσταθεί επτά ΚΕΕΥ. Αυτές είναι οι εξής:
·ΚΕΕΥ-SHARE (Έρευνα για την Υγεία, τη Γήρανση και τη Συνταξιοδότηση στην Ευρώπη) 29 , που σήμερα φιλοξενείται στη Γερμανία,
·ΚΕΕΥ-CLARIN (Κοινή Υποδομή Γλωσσικών Πόρων και Τεχνολογίας) 30 , που φιλοξενείται στις Κάτω Χώρες,
·ΚΕΕΥ EATRIS (Ευρωπαϊκή Υποδομή Προηγμένης Μεταγραφικής Έρευνας στην Ιατρική) 31 , που φιλοξενείται στις Κάτω Χώρες,
·ΚΕΕΥ ESS (Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα) 32 , που φιλοξενείται στο Ηνωμένο Βασίλειο,
·ΚΕΕΥ-BBMRI (Κοινοπραξία Ερευνητικής Υποδομής «Βιοτράπεζες και Βιομοριακοί Πόροι») 33 , που φιλοξενείται στην Αυστρία,
·ΚΕΕΥ-ECRIN (Ευρωπαϊκό Δίκτυο Υποδομής Κλινικών Ερευνών) 34 , που φιλοξενείται στη Γαλλία, και
·ΚΕΕΥ Euro-Argo 35 , που φιλοξενείται στη Γαλλία.
Κατά τον χρόνο σύνταξης της δεύτερης έκθεσης είχαν συσταθεί δέκα επιπλέον ΚΕΕΥ. Αυτές είναι οι εξής:
·ΚΕΕΥ CERIC 36 (Κοινοπραξία Κεντροευρωπαϊκής Ερευνητικής Υποδομής), που φιλοξενείται στην Ιταλία,
·ΚΕΕΥ DARIAH 37 (Ψηφιακή Ερευνητική Υποδομή για τις Τέχνες και τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες), που φιλοξενείται στη Γαλλία,
·ΚΕΕΥ JIV 38 (Κοινό Ινστιτούτο Συμβολομετρίας Πολύ Μεγάλης Γραμμής Βάσης), που φιλοξενείται στις Κάτω Χώρες,
·ΚΕΕΥ European Spallation Source (Ευρωπαϊκή Πηγή Εκλυόμενης Ακτινοβολίας) 39 , που φιλοξενείται στη Σουηδία,
·ΚΕΕΥ ICOS 40 (Ολοκληρωμένο Σύστημα Παρακολούθησης των Εκπομπών Διοξειδίου του Άνθρακα), που φιλοξενείται στη Φινλανδία,
·ΚΕΕΥ EMSO 41 (Ευρωπαϊκό Πολυεπιστημονικό Παρατηρητήριο Θαλάσσιου Πυθμένα και Στήλης Ύδατος), που φιλοξενείται στην Ιταλία,
·ΚΕΕΥ LifeWatch 42 (Ηλεκτρονική Επιστήμη και Τεχνολογία για την Έρευνα στον Τομέα της Βιοποικιλότητας και των Οικοσυστημάτων), που φιλοξενείται στην Ισπανία,
·ΚΕΕΥ CESSDA 43 (Κοινοπραξία των Ευρωπαϊκών Αρχείων Δεδομένων Κοινωνικών Επιστημών), που φιλοξενείται στη Νορβηγία,
·ΚΕΕΥ ECCSEL 44 (Ευρωπαϊκή Εργαστηριακή Υποδομή για τη Δέσμευση και Αποθήκευση Διοξειδίου του Άνθρακα), που φιλοξενείται στη Νορβηγία, και
·ΚΕΕΥ Instruct 45 (Ολοκληρωμένη Δομική Βιολογία), που φιλοξενείται στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Έκτοτε έχουν συσταθεί εννέα επιπλέον ΚΕΕΥ. Αυτές είναι οι εξής:
·ΚΕΕΥ EMBRC 46 (Ευρωπαϊκό Κέντρο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων), που φιλοξενείται στη Γαλλία,
·ΚΕΕΥ EU-OPENSCREEN 47 (Ευρωπαϊκή Υποδομή Ανοικτών Πλατφορμών Ελέγχου για τη Χημική Βιολογία), που φιλοξενείται στη Γερμανία,
·ΚΕΕΥ EPOS 48 (Ευρωπαϊκό Σύστημα Παρατήρησης Πλακών), που φιλοξενείται στην Ιταλία,
·ΚΕΕΥ Euro-BioImaging 49 (Ευρωπαϊκή Ερευνητική Υποδομή για τις Τεχνολογίες Απεικόνισης στις Βιολογικές και Βιοϊατρικές Επιστήμες), που φιλοξενείται στη Φινλανδία,
·ΚΕΕΥ ELI 50 (Υποδομή Φωτός Ακραίας Έντασης), που φιλοξενείται στην Τσεχική Δημοκρατία,
·ΚΕΕΥ-AnaEE 51 (Ανάλυση και Πειραματισμός στον τομέα των Οικοσυστημάτων), που φιλοξενείται στη Γαλλία,
·ΚΕΕΥ MIRRI 52 (Ερευνητική Υποδομή Μικροβιακών Πόρων), που φιλοξενείται στην Πορτογαλία,
·ΚΕΕΥ EU-SOLARIS 53 (Ευρωπαϊκή Ηλιακή Ερευνητική Υποδομή για την Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας με Συγκεντρωτικά Κάτοπτρα), που φιλοξενείται στην Ισπανία, και
·ΚΕΕΥ ACTRIS 54 (Ερευνητική Υποδομή για τα Αερολύματα, τα Νέφη και τα Ιχνοαέρια), που φιλοξενείται στη Φινλανδία.
Παράρτημα III — Συμμετοχή στις ΚΕΕΥ
Επισκόπηση της συμμετοχής στις ΚΕΕΥ (Απρίλιος 2023)
Εξέλιξη της συμμετοχής
Η ΚΕΕΥ BBMRI, η ΚΕΕΥ EATRIS, η ΚΕΕΥ ECRIN, η ΚΕΕΥ EMBRC, η ΚΕΕΥ EU-OPENSCREEN, η ΚΕΕΥ Euro-BioImaging και η ΚΕΕΥ Instruct αποτελούν όλες μέρος του έργου EOSC4Cancer. Το έργο έχει ως στόχο να καταστήσει πλήρως προσβάσιμα τα δεδομένα σχετικά με τη γονιδιωματική του καρκίνου, την απεικόνιση, ιατρικές, κλινικές, καθώς και κοινωνικοοικονομικές πτυχές, ώστε να ενισχύσει τα υφιστάμενα ομοσπονδοποιημένα και διαλειτουργικά συστήματα για τον ασφαλή εντοπισμό, την ανταλλαγή, την επεξεργασία και την επαναχρησιμοποίηση δεδομένων FAIR για τον καρκίνο σε διασυνοριακό επίπεδο.