1.Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές έχουν ιδιαίτερη σημασία για την κοινωνική, εδαφική και οικονομική συνοχή των περιφερειών και συμβάλλουν στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση των γειτονικών χωρών.

1.2Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι με τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές αντιμετωπίζονται ζητήματα που προϋποθέτουν τη συνεργασία πολλών χωρών (και διαφορετικών συναρμοδίων εντός αυτών) με βάση τη διατομεακή και πολυεπίπεδη διακυβέρνηση. Ως εκ τούτου, οι διάφοροι συναρμόδιοι θα πρέπει να προσπαθήσουν να καταστήσουν εφικτό τον συνδυασμό του εθνικού συμφέροντος με την αρχή της συνεργασίας, περιορίζοντας παράλληλα τις γραφειοκρατικές και πολύπλοκες διαδικασίες που καθιστούν τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές λιγότερο ελκυστικές.

1.3Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να καταβληθεί μεγαλύτερη προσπάθεια για την ενίσχυση των μακροπεριφερειακών στρατηγικών, έτσι ώστε να ηγούνται της προσπάθειας για αλλαγή, να εμπνέουν εμπιστοσύνη και να προάγουν τις ευρωπαϊκές αξίες, ιδίως όσον αφορά την κοινωνική, εδαφική και οικονομική συνοχή των περιφερειών και την ενσωμάτωση των γειτονικών χωρών, καθώς και την Ατζέντα του 2030.

1.4Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές αποτέλεσαν χρήσιμα βοηθήματα στην αντιμετώπιση της κρίσης στον τομέα της υγείας και των επιπτώσεων της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Συγκεκριμένα, η στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή του Δούναβη (EUSDR) και η στρατηγική για την περιοχή της Βαλτικής (EUSBR) έχουν συμβάλει σημαντικά στη σύσφιξη των δεσμών μεταξύ Ουκρανίας και ΕΕ για την ένταξη των Ουκρανών προσφύγων και τη δημιουργία ασφαλών εμπορευματικών διαδρόμων.

1.5Λαμβάνοντας υπόψη την πράσινη, την ψηφιακή και την κοινωνική μετάβαση, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η διαδικασία υλοποίησης διαφέρει μεταξύ των διαφόρων μακροπεριφερειακών στρατηγικών λόγω τόσο των διαφορετικών επιπέδων και δυνατοτήτων εφαρμογής της τομεακής πολιτικής όσο και του βαθμού ετοιμότητας των τρίτων χωρών. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι σημαντικό να διορθωθούν οι ανισότητες με τη βοήθεια ειδικών μέτρων, ιδίως όσον αφορά τις πλέον μειονεκτούσες περιφέρειες, έτσι ώστε να αποφευχθεί η μετατροπή της οικονομικής ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής συνοχής σε προβληματικά στοιχεία που θα διευρύνουν τις διαφορές μεταξύ των περισσότερο «ανεπτυγμένων» και των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών.

1.6Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι ζωτικής σημασίας να ενισχυθεί η σύνδεση μεταξύ της πράσινης, της ψηφιακής και της κοινωνικής μετάβασης, έτσι ώστε να μετατοπιστεί η έμφαση από «περισσότερη» σε «καλύτερη» παραγωγή με τη συνακόλουθη αποφυγή της σπατάλης λόγω πλεονάζουσας παραγωγής και σε πλήρη συμμόρφωση με την αρχή της στρατηγικής αυτονομίας. Υπό την έννοια αυτή, είναι σημαντικό να προκριθούν τρόποι έξυπνης εξειδίκευσης και ομαδοποίησης, καθώς και να παρασχεθεί κατάλληλη και διεξοδική σχετική εκπαίδευση και επιμόρφωση.

1.7Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη της ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι συμβάλλουν καθοριστικά στη βελτίωση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων (ιδίως φέρνοντας τις τοπικές και τις περιφερειακές κοινότητες πιο κοντά στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές) και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη, αλλά και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να μεριμνήσουν για την ακόμη μεγαλύτερη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, των κοινωνικών εταίρων και των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, με σκοπό τον μεγαλύτερο ενστερνισμό των προγραμμάτων.

1.8Συν τοις άλλοις, καθίσταται σημαντικό για την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα των τεσσάρων μακροπεριφερειακών στρατηγικών να ενισχυθεί η ανάπτυξη ικανοτήτων των τοπικών κρατικών και μη κρατικών φορέων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να δρομολογηθούν διαδικασίες ενημέρωσης και επιμόρφωσης των εν λόγω φορέων. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ προτείνει την εγκαθίδρυση ενός συστήματος βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων ανταλλαγών δημοσίων υπαλλήλων μεταξύ των περιφερειών των μακροστρατηγικών, παρόμοιου με το πρόγραμμα Erasmus. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία καθιέρωσης θεσμικού διαλόγου με τους πολίτες σε όλες τις μακροπεριφέρειες και πιστεύει ότι θα μπορούσε να φανεί, εν προκειμένω, χρήσιμη. Είναι επίσης σημαντικό η ΕΟΚΕ, η έδρα της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων, να διαδραματίζει πιο ενεργό ρόλο και να συμμετέχει στο διοικητικό συμβούλιο όλων των μακροπεριφερειακών στρατηγικών. Με τον τρόπο αυτόν, οι συνέργειες και οι μορφές συνεργασίας μπορούν να γίνουν πιο αποτελεσματικές και εμφανείς. Ως προς τούτο, η ΕΟΚΕ προτείνει τη διοργάνωση φόρουμ με τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων στις χώρες των μακροπεριφερειακών στρατηγικών.

1.9Συν τοις άλλοις, η ΕΟΚΕ προτείνει να διερευνηθούν σε όλες τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές οι δυνατότητες αντιστροφής της ελλιπούς συμμετοχής των τοπικών βασικών φορέων ανάπτυξης (μικρομεσαίες επιχειρήσεις, υφιστάμενοι βιομηχανικοί συνεργατικοί σχηματισμοί, τοπικές τράπεζες, κοινωνικές επιχειρήσεις, συνδικαλιστικές οργανώσεις, πανεπιστημιακή κοινότητα ΜΚΟ και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών), των πολυεθνικών εταιρειών, των τραπεζών και των λοιπών διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, κάτι που αποτελεί ουσιωδέστατο ζητούμενο. Στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές θα πρέπει να εφαρμόζεται πλήρως η αρχή της εταιρικής σχέσης με την πλήρη συμμετοχή των συναρμοδίων.

1.10Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη σημασία της ευθυγράμμισης των μακροπεριφερειακών στρατηγικών με τους στόχους της Ατζέντας του 2030 και της συμπληρωματικότητάς τους με τους στόχους της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2021-2027 για λόγους ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας των μακροπεριφερειακών πρωτοβουλιών.

1.11Παρά τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αυξήσει την προβολή των μακροπεριφερειακών στρατηγικών, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η καλύτερη επικοινωνία δεν εξαρτάται μόνο από έναν βασικό συναρμόδιο, αλλά από την πιο ενεργό συμμετοχή των κρατών μελών και των τρίτων χωρών που λαμβάνουν μέρος στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές. Η ΕΟΚΕ μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση και η πολυεπίπεδη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών σε αυτό μπορεί να είναι ουσιώδης.

1.12Η ΕΟΚΕ προτείνει να εξεταστεί ένας διαφορετικός τρόπος συντονισμού των μακροπεριφερειακών στρατηγικών. Δεδομένου ότι το πολιτικό επίπεδο εκπροσωπείται από τους υπουργούς εξωτερικών, το λειτουργικό επίπεδο θα πρέπει να ενισχυθεί με τη μεγαλύτερη συνεργασία των υπουργείων ενωσιακών υποθέσεων και των υπουργείων που είναι αρμόδια για τα ταμεία της ΕΕ. Η συμμετοχή των περιφερειακών αρχών, η ενίσχυση της διοικητικής τους ικανότητας και του χωροταξικού σχεδιασμού, είναι επίσης ζητήματα ζωτικής σημασίας για την εφαρμογή των μακροπεριφερειακών στρατηγικών.

1.13Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι, με την έγκριση της έκθεσης από την Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, θα είναι πλέον ώριμες οι συνθήκες για την εφαρμογή μιας μακροπεριφερειακής στρατηγικής και στις περιοχές της δυτικής Μεσογείου.

1.14Ως μέρος της διαδικασίας αξιολόγησης της μελλοντικής πολιτικής συνοχής, θα πρέπει να εκτιμηθούν προσεκτικά οι βελτιώσεις που πρέπει να επέλθουν στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές για να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητές τους.

2.Εισαγωγή

2.1Από το 2009, η ΕΕ έχει ορίσει το μέσο των μακροπεριφερειακών στρατηγικών ως ολοκληρωμένα πλαίσια ενισχυμένης συνεργασίας που επιτρέπουν σε χώρες από την ίδια περιοχή να αντιμετωπίζουν μαζί κοινά ζητήματα ή να αξιοποιούν στο έπακρο το κοινό δυναμικό τους.

2.2Τη χάραξη της εκάστοτε μακροπεριφερειακής στρατηγικής αναλαμβάνουν τα κράτη μέλη και οι τρίτες χώρες που βρίσκονται στην ίδια γεωγραφική περιοχή, η δε έκταση που καλύπτουν οι στρατηγικές οριοθετείται με βάση ορισμένα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά (λεκάνη απορροής ποταμού, θαλάσσια λεκάνη ή οροσειρά) και βασίζεται σε προϋπάρχοντες ιστορικούς κοινωνικοοικονομικούς και πολιτισμικούς δεσμούς ως αναγκαία απάντηση στα ζητήματα που εγείρονται λόγω της ταχέως εξελισσόμενης επέκτασης της ΕΕ.

2.3Οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές προσφέρουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο ενισχυμένης συνεργασίας για την από κοινού διαχείριση των ζητημάτων και των ευκαιριών σε συγκεκριμένες περιοχές της ΕΕ που δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν μεμονωμένα με κοινά μέσα. Επιπροσθέτως, δεδομένων των σημερινών συνθηκών, μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό μέσο για την προώθηση της χωρικής επέκτασης της ΕΕ.

2.4Με την παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ θα προβεί στη δική της αξιολόγηση της τέταρτης έκθεσης σχετικά με την εφαρμογή των μακροπεριφερειακών στρατηγικών της ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη ότι, κατά την περίοδο αναφοράς (από τα μέσα του 2020 έως τα μέσα του 2022), τα 19 κράτη μέλη της ΕΕ και οι 10 τρίτες χώρες που συμμετέχουν στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές της ΕΕ έχουν επιδείξει αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα σε σοβαρούς και συνεχείς εξωτερικούς κλυδωνισμούς και χρειάστηκε να μετατρέψουν τις συνήθεις μορφές συνεργασίας τους σε δράση αλληλεγγύης για την από κοινού αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19 και της αδικαιολόγητης στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.

3.Γενική ανάλυση της εφαρμογής των μακροπεριφερειακών στρατηγικών

3.1Η μακροπεριφερειακή στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας (EUSBR)

3.1.1Η στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας, η οποία δρομολογήθηκε το 2009, περιλαμβάνει οκτώ κράτη μέλη της ΕΕ και τέσσερις γειτονικές τρίτες χώρες. Οι τρεις κύριες επιδιώξεις της στρατηγικής συνίστανται στην προστασία της θάλασσας, τη διασύνδεση της περιοχής και την ενίσχυση της ευημερίας. Χωρίζονται δε θεματικά σε δεκατέσσερις επιμέρους αλληλένδετους τομείς πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων, της βιοοικονομίας, της υγείας ή της εκπαίδευσης.

3.1.2Όσον αφορά τη χρηματοδότηση, το πρόγραμμα Interreg για τη Βαλτική Θάλασσα έχει συμβάλει εξ αρχής σημαντικά στο έργο της μακροπεριφέρειας. Κατά την περίοδο 2014-2020, το πρόγραμμα Interreg συνεισέφερε περίπου 278 εκατ. ευρώ στην εκτέλεση έργων στην περιοχή. Κατά τη δε περίοδο 2021-2027, το πρόγραμμα Interreg για τη Βαλτική Θάλασσα θα έχει προϋπολογισμό 259 εκατ. ευρώ.

3.1.3Το 2021, το σχέδιο δράσης της εν λόγω στρατηγικής υποβλήθηκε σε επανεξέταση, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η μείωση του αριθμού των εφαρμόσιμων δράσεων, η καθιέρωση συστήματος για τη διευκόλυνση της στενότερης συνεργασίας μεταξύ των συναρμοδίων (συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών και κοινωνικών εταίρων) και ενός νέου μέσου διοικητικής και τεχνικής υποστήριξης στη διαχείριση, την ανάπτυξη και την επικοινωνία, του στρατηγικού σημείου της Βαλτικής Θάλασσας (Baltic Sea Strategic Point).

3.1.4Μέσω της εν λόγω στρατηγικής έχουν υποστηριχθεί οι περιοχές που συμμετέχουν στην επιδίωξη των προγραμματισμένων στόχων της βιώσιμης έξυπνης ανάπτυξης. Μολονότι η αναστολή της συνεργασίας με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όρθωσε ένα εμπόδιο στην επίλυση των κύριων προβλημάτων στην περιοχή, η στρατηγική έχει τη δυνατότητα να δώσει απαντήσεις στα ζητήματα που ανακύπτουν.

3.2Η μακροπεριφερειακή στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή του Δούναβη (EUSDR)

3.2.1Η μακροπεριφερειακή στρατηγική για την περιοχή του Δούναβη δρομολογήθηκε τον Δεκέμβριο του 2010 και ανανεώθηκε το 2020. Περιλαμβάνει 14 χώρες (9 κράτη μέλη της ΕΕ και 5 τρίτες χώρες) και βασίζεται στους εξής τέσσερις βασικούς πυλώνες: 1) στη διασύνδεση της περιοχής, 2) την προστασία του περιβάλλοντος, 3) την προαγωγή της ευημερίας και 4) την ενίσχυση της περιοχής. Οι τέσσερις αυτοί στόχοι διακρίνονται σε 12 επιμέρους πεδία προτεραιότητας.

3.2.2Όσον αφορά τη χρηματοδότηση, κατά την περίοδο 2014-2020, η κύρια ενίσχυση προήλθε από το διακρατικό πρόγραμμα Interreg για τον Δούναβη και ανήλθε συνολικά σε 231 εκατ. ευρώ. Κατά την περίοδο 2021-2027, ο προϋπολογισμός του προγράμματος προβλέπεται να ανέλθει συνολικά σε 213,1 εκατ. ευρώ.

3.2.3Το 2020, το σχέδιο δράσης τροποποιήθηκε για να ενταχθούν οι δραστηριότητες σε ένα πλαίσιο στρατηγικής και να αναδιοργανωθούν οι στόχοι. Ο σκοπός της αναθεώρησης είναι τριπλός: α) ο εξορθολογισμός του έργου με τη μείωση του αριθμού των δράσεων από 137 σε 85, β) η αναγωγή του σχεδίου δράσης σε πιο στρατηγική καθοδήγηση για την εφαρμογή της EUSDR και γ) η ενίσχυση της συμβατότητας του σχεδίου δράσης με άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα και μέσα, ιδίως με τα προγράμματα της πολιτικής συνοχής, αλλά και με άλλα χρηματοδοτικά μέσα και προγράμματα της ΕΕ, καθώς και με την εθνική, περιφερειακή και τοπική χρηματοδότηση στις χώρες του Δούναβη. Χάρη στο αναθεωρημένο σχέδιο δράσης ευθυγραμμίστηκαν οι δράσεις που τελούν υπό την EUSDR με τις νέες προτεραιότητες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Έχουν γίνει σημαντικά βήματα μέσω δραστηριοτήτων συμμετοχής των νέων και ενίσχυσης της συνεργασίας με τα ταμεία της ΕΕ.

3.2.4Παρά την αναθεώρηση του σχεδίου δράσης, οι αισθητές κοινωνικοοικονομικές διαφορές στην περιοχή του Δούναβη, η οικονομική δυστοκία και η έλλειψη πολιτικής βούλησης στις άμεσα ενδιαφερόμενες χώρες αποτελούν προβλήματα που επιβραδύνουν την εφαρμογή της μακροπεριφερειακής στρατηγικής της ΕΕ για την περιοχή του Δούναβη. Συν τοις άλλοις, οι συμμετέχουσες χώρες έχουν δεσμευτεί να αντιμετωπίσουν ευρύτερα παγκόσμια ζητήματα, όπως η ανάκαμψη μετά την πανδημία, η κλιματική αλλαγή και η ψηφιακή μετάβαση, τα οποία ενδέχεται να αποσπάσουν την προσοχή από τις προσπάθειες καλύτερης εφαρμογής της εν λόγω στρατηγικής.

3.3Η μακροπεριφερειακή στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή της Αδριατικής και του Ιονίου (EUSAIR)

3.3.1Η EUSAIR, η οποία δρομολογήθηκε το 2014, συγκεντρώνει 10 χώρες (4 κράτη μέλη της ΕΕ και 6 τρίτες χώρες). Η στρατηγική βασίζεται στους εξής τέσσερις κύριους πυλώνες: στη γαλάζια ανάπτυξη, τη διασύνδεση της περιοχής, την καλή κατάσταση του περιβάλλοντος και τον βιώσιμο τουρισμό. Το EUSAIR Facility Point παρέχει λειτουργική υποστήριξη σε θέματα συντονισμού και εκτέλεσης.

3.3.2Όσον αφορά τη χρηματοδότηση κατά την περίοδο 2014-2020, μέσω του προγράμματος Interreg Αδριατικής-Ιονίου (ADRION) διατέθηκαν 118 εκατ. ευρώ για τη χρηματοδότηση έργων βάσει των τεσσάρων πυλώνων της EUSAIR, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης του συντονισμού της εν λόγω στρατηγικής βάσει του τέταρτου άξονα προτεραιότητας. Κατά την περίοδο 2021-2027 θα διατεθούν 136,7 εκατ. ευρώ στο πλαίσιο του προγράμματος Interreg Αδριατικής-Ιονίου.

3.3.3Η ΕΟΚΕ σημειώνει με ικανοποίηση την προσπάθεια της EUSAIR για τη σύσταση συμβουλίου νεολαίας στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής. Προτείνει να ενισχυθεί η λειτουργία των συμβουλίων νεολαίας και στις άλλες μακροπεριφερειακές στρατηγικές. Προτείνει δε, σε όλες τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές, να ενδυναμωθούν τα συμβούλια νεολαίας και να θεσμοθετηθεί διάλογος μαζί τους, πιθανώς ως μέρος των ετήσιων φόρουμ.

3.3.4Τον Νοέμβριο του 2021, μέσω της «Έκθεσης με θέμα την επανατοποθέτηση της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περιοχή της Αδριατικής Θάλασσας και του Ιονίου Πελάγους (EUSAIR)», η ΕΕ επαναπροσδιόρισε την ταυτότητα του σήματος «EUSAIR» με σκοπό να το καταστήσει πιο κατανοητό στο κοινό στο οποίο απευθύνεται. Τονίζεται η ανάγκη να ευθυγραμμιστεί περαιτέρω η EUSAIR με τις πολιτικές προτεραιότητες της ΕΕ, όπως η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η ψηφιακή μετάβαση, με την εκ παραλλήλου αναγωγή της κοινωνίας των πολιτών και των νέων σε προτεραιότητά της.

3.3.5Όσον αφορά την πρόοδο της EUSAIR, παρά τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν όσον αφορά τη σταθερότητα στην περιοχή και τη σύγκλιση μεταξύ των χωρών, εξακολουθούν να υπάρχουν αφ’ ενός μεν ορισμένες αναξιοποίητες ευκαιρίες για την επίτευξη συνεργειών με άλλες πολυμερείς πρωτοβουλίες στη μακροπεριφέρεια, αφ’ ετέρου δε ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και τρίτων χωρών. Η στρατηγική εμπεριέχει υπερβολικά πολλές διαστάσεις, καλύπτει μια πολύ περίπλοκη και ανομοιογενή γεωγραφική έκταση και επιδιώκει υπερβολικά πολλούς στόχους.

3.4Η μακροπεριφερειακή στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή των Άλπεων (EUSALP)

3.4.1Η EUSALP δρομολογήθηκε το 2015 και είναι η πλέον πρόσφατη στρατηγική που εγκρίθηκε από την ΕΕ. Περιλαμβάνει 7 χώρες, εκ των οποίων 5 κράτη μέλη της ΕΕ και 2 τρίτες χώρες. Η στρατηγική περιλαμβάνει τους εξής τρεις θεματικούς τομείς: α) οικονομική ανάπτυξη και καινοτομία· β) μετακινήσεις και συνδεσιμότητα· γ) περιβάλλον και ενέργεια. Οι τρεις θεματικοί τομείς συμπληρώνονται από έναν διαθεματικό τομέα πολιτικής όσον αφορά τη διαχείριση, ο οποίος αποσκοπεί στη διασφάλιση ενός στιβαρού μοντέλου μακροπεριφερειακής διαχείρισης της περιοχής.

3.4.2Όσον αφορά τη χρηματοδότηση κατά την περίοδο 2014-2020, μέσω του «Interreg Spazio Alpino» διατέθηκαν στην εν λόγω μακροπεριφέρεια 139 εκατ. ευρώ και συνολικά 107 εκατ. ευρώ είναι διαθέσιμα για την περίοδο 2021-2027, με τέσσερις προτεραιότητες που διασφαλίζουν την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή και τον οικολογικό χαρακτήρα της περιοχής των Άλπεων με μηδενικές ανθρακούχες εκπομπές.

3.4.3Παρά το εμφανές χάσμα μεταξύ των αστικών και των αγροτικών ορεινών περιοχών, η μακροπεριφέρεια παρουσιάζει ισχυρή κοινωνικοοικονομική αλληλεξάρτηση. Ορισμένες από τις χώρες που συμμετέχουν στην EUSALP (Γερμανία, Αυστρία, Σλοβενία και Ιταλία) συμμετέχουν και σε άλλες μακροπεριφερειακές στρατηγικές και αυτό έχει προκαλέσει ορισμένες δυσκολίες. Διαπιστώνεται δε σαφής ανάγκη μεγαλύτερης συμμετοχής στις διαδικασίες διαχείρισης της στρατηγικής, έτσι ώστε οι επικαλύψεις να μετατραπούν σε συμπληρωματικότητα.

3.4.4Σε σύγκριση με τις άλλες μακροπεριφερειακές στρατηγικές, η EUSALP είναι καλά διαρθρωμένη. καθότι η περιοχή των Άλπεων διαθέτει θεσμική δομή και μακρά παράδοση συνεργασίας, μέσω της Σύμβασης των Άλπεων και άλλων πρωτοβουλιών όπως η Arge Alp, η Euromontana, η Συμμαχία στις Άλπεις (τοπικές αρχές), η ALPARC (δίκτυο προστατευόμενων περιοχών), η Διεθνής Επιστημονική Επιτροπή για την Έρευνα στις Άλπεις, καθώς και άλλες οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Οι δύο χώρες εκτός της ΕΕ, η Ελβετία και το Λιχτενστάιν, διαθέτουν υψηλή θεσμική και διοικητική ικανότητα που τους επιτρέπει να συνεργάζονται με τα κράτη μέλη της ΕΕ στο ίδιο επίπεδο.

4.Οι μακροπεριφερειακές προγνώσεις και ο πόλεμος στην Ουκρανία

4.1Οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές έχουν επηρεαστεί άμεσα και έμμεσα από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι δραστηριότητες συνεργασίας των μακροπεριφερειών της ΕΕ χρειάστηκε να επικεντρωθούν σε πρωτοβουλίες αλληλεγγύης για την από κοινού αντιμετώπιση των επιπτώσεων της αδικαιολόγητης στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.

4.2Από τις τέσσερις μακροπεριφερειακές στρατηγικές, αυτή για την περιοχή του Δούναβη και αυτή για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας συνέβαλαν άμεσα στις δραστηριότητες συνεργασίας.

·Οι στρατηγικές για την περιοχή του Δούναβη και αυτή για την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας (συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων τους) έχουν συνεισφέρει σημαντικά στη στήριξη της Ουκρανίας από την έναρξη του πολέμου, συμβάλλοντας στη σύσφιξη των δεσμών μεταξύ Ουκρανίας και ΕΕ. με έμφαση στην ένταξη των Ουκρανών προσφύγων και στη δημιουργία ασφαλών εμπορευματικών διαδρόμων. Η προσπάθεια αυτή εκφράστηκε σαφώς από την ουκρανική προεδρία της στρατηγικής για τον Δούναβη το 2022. Παρά τον πόλεμο, η Ουκρανία έχει αυξήσει σημαντικά τη συμμετοχή της σε όλους τους τομείς προτεραιότητας της στρατηγικής για τον Δούναβη.

·Η δε EUSBR έχει αναστείλει κάθε συνεργασία της με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Αυτός είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο η στρατηγική οδεύει τώρα προς την περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου της ως στρατηγικού σημείου επαφής για τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, της Νορβηγίας και της Ισλανδίας.

4.2.1Πάντως, μολονότι ο μακροπρόθεσμος προσανατολισμός των μακροπεριφερειακών στρατηγικών δεν θα πρέπει να προσαρμόζεται αβασάνιστα, ιδίως οι δομικές αλλαγές στην παγκόσμιο γεωπολιτική σκηνή ―εν προκειμένω, ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτελεί σοβαρό γεγονός― επηρεάζουν το περιεχόμενο και των τεσσάρων μακροπεριφερειακών στρατηγικών, καθότι επιβεβαιώνουν τη σημασία της διαπεριφερειακής και διασυνοριακής συνοχής και συνεργασίας τόσο στην ίδια την Ευρώπη όσο και στην Ευρασία.

5.Η συμβολή και η επίδραση των μακροπεριφερειακών στρατηγικών στην πράσινη, την ψηφιακή και την κοινωνική μετάβαση

5.1Μολονότι οι τέσσερις μακροπεριφερειακές στρατηγικές υποστηρίζουν την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί για την πράσινη, την ψηφιακή και την κοινωνική μετάβαση της ΕΕ, είναι σαφές ότι η διαδικασία υλοποίησης διαφέρει μεταξύ των διαφόρων μακροπεριφερειακών στρατηγικών λόγω των διαφορετικών επιπέδων και ικανοτήτων εφαρμογής των τομεακών πολιτικών (περιβαλλοντική, ψηφιακή, καινοτομίας και κοινωνική) και του επιπέδου ετοιμότητας των τρίτων χωρών ώστε η ΕΕ να αντεπεξέλθει στα ζητήματα που θέτουν αυτές οι μεταβάσεις.

5.2Θα πρέπει να επισημανθεί ότι αυτές οι αποκλίσεις, αν δεν συνοδευτούν από ειδικά μέτρα υποστήριξης και χρηματοδότησης ―ιδίως όσον αφορά τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές με τις μεγαλύτερες δυσκολίες―, κινδυνεύουν να μετατραπούν από κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής συνοχής σε προβληματικά στοιχεία που θα προκαλέσουν τη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των πλέον ανεπτυγμένων και των λιγότερο ανεπτυγμένων περιοχών. Τούτο αποτελεί επίσης δύσκολο ζήτημα στην περίπτωση των περιφερειακών ή απομακρυσμένων περιοχών που βρίσκονται πάντα σε μειονεκτική θέση σε σύγκριση με τις κεντρικές, αστικές ή μητροπολιτικές περιοχές. Εν προκειμένω, η παροχή συνδρομής και κινήτρων υπέρ της περιφερειακής και διασυνοριακής συνεργασίας μπορεί να είναι πολύ επωφελής.

5.3Από μια προσεκτικότερη ματιά στην 4η έκθεση και κατόπιν ανάλυσης των έργων που χρηματοδοτήθηκαν από τα επιχειρησιακά προγράμματα Interreg κατά την περίοδο 2014-2020, διαπιστώνεται η ύπαρξη στενής σχέσης μεταξύ της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Ποικίλα έργα έχουν αναληφθεί και εκτελεστεί, αλλά δεν είναι σαφές κατά πόσον οι πρωτοβουλίες αυτές ήταν πραγματικά αποτελεσματικές όσον αφορά την υποστήριξη της αλλαγής. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται θα πρέπει να αξιοποιηθούν μέσω των ευκαιριών που προσφέρουν τα προγράμματα Interreg της περιόδου 2021-2027.

5.4Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η αδυναμία που επισημαίνεται σε όλες τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές έγκειται στην ελλιπή σύζευξη των διαδικασιών πράσινης και ψηφιακής μετάβασης με τις αντίστοιχες κοινωνικές. Έτσι, σε πολλές περιπτώσεις η κοινωνική διάσταση περιορίζεται σε μορφές δράσης και συμμετοχής ομάδων που δεν είναι εντελώς αντίστοιχες των αναγκών και των συμφερόντων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων. Στη διερευνητική γνωμοδότησή της με θέμα «Προς μια ενισχυμένη οικονομική σύγκλιση και ανταγωνιστικότητα εντός των μακροπεριφερειών, όπως η στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή του Δούναβη – ο ρόλος των διακρατικών συνεργατικών σχηματισμών» 1 , η ΕΟΚΕ επισήμανε ότι «οι επιδόσεις όσον αφορά τη μείωση των κοινωνικών και των χωρικών ανισοτήτων και την ενίσχυση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας παραμένουν μέτριες. Αυτό οφείλεται πιθανότατα στην πολυπλοκότητα της διακυβέρνησης και των διακυβερνητικών ρυθμίσεων, στο επίπεδο της γραφειοκρατίας, στην έλλειψη διαπεριφερειακής ομοιογένειας [...] και στην ανεπαρκή συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών».

5.5Στόχος της στρατηγικής για την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση είναι η μετατόπιση της έμφασης από «περισσότερη» σε «καλύτερη» παραγωγή. Αν και η προσέγγιση αυτή είναι δίκαιη και συνεπής με τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΟΚΕ, παρουσιάζει ωστόσο προβλήματα τα οποία, εάν δεν επιλυθούν, ενέχουν τον κίνδυνο να μετατραπούν από πρόσθετα οφέλη σε προβληματικά στοιχεία. Πράγματι, τα επίπεδα απασχόλησης και τα φορολογικά έσοδα συνδέονται στενά με την αύξηση του ΑΕγχΠ: όταν το ΑΕγχΠ συρρικνώνεται, καθίσταται δυσκολότερο να χρηματοδοτηθούν η υγεία, η εκπαίδευση και η κοινωνική δικαιοσύνη.

5.6Η απάντηση της ΕΕ σε αυτό το παράδοξο είναι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η δέσμη μέτρων υπέρ της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης με γνώμονα το περιβάλλον, τους φυσικούς πόρους και την κοινωνική συνοχή. Παρά τον στρατηγικό χαρακτήρα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, πολλοί παράγοντες μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την επιτυχία της όσον αφορά τη στήριξη των μεταβατικών διαδικασιών. Η μείωση του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού και η αύξηση των δαπανών για την υγεία και τις συντάξεις ενέχουν τον κίνδυνο μείωσης των πόρων που απαιτούνται, στο πλαίσιο των μακροπεριφερειακών στρατηγικών, για τις επενδύσεις στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση.

5.7Η διττή μετάβαση (πράσινη και ψηφιακή), ιδίως σε επίπεδο μακροπεριφερειακών στρατηγικών, κινδυνεύει να αποτελέσει αναγκαία, αλλά όχι ικανή συνθήκη, που θα χρήζει συμπληρωματικών μέτρων για την πραγμάτωση της συνολικής και βιώσιμης οικονομικής προόδου της κοινωνίας παράλληλα με την οικονομική ανάπτυξη.

5.7.1Η έξυπνη εξειδίκευση και οι συνεργατικοί σχηματισμοί είναι σημαντικοί για τη διττή μετάβαση, καθότι: α) η προώθηση της δικτύωσης και της δημιουργίας συνεργατικών σχηματισμών μεταξύ των επιχειρήσεων συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον επιτυχημένων μέσων στήριξης της καινοτομίας και της ανάπτυξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων· και β) η διαμεσολάβηση υπό μορφή συμβουλευτικών και διοικητικών υπηρεσιών (μέσω οργανισμών περιφερειακής ανάπτυξης, εμπορικών επιμελητηρίων, διαχειριστών συνεργατικών σχηματισμών κλπ.) ενισχύει την αποτελεσματικότητα της δικτύωσης και της ομαδοποίησης (πρβλ. την εν λόγω διερευνητική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ 2 ).

5.8Επιπροσθέτως, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι για να διευκολυνθεί ο μετασχηματισμός της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης από διακύβευμα σε πραγματική ευκαιρία, πρέπει να ενισχυθεί η κοινωνική μετάβαση, με τη δημιουργία πλατφορμών από κοινού ανάπτυξης στις οποίες θα πρωτοστατούν η κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι, έτσι ώστε οι ανάγκες και τα προβλήματα των κοινωνικών και οικονομικών εταίρων να αποτελούν μείζον κριτήριο των επιλογών ανάπτυξης και συνοχής.

5.9Οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σαν δοκιμαστικοί σωλήνες για τη διαμόρφωση καινοτόμων μέσων, όπως οι πρωτοβουλίες «βιώσιμης φορολογίας και συστημάτων παροχής κινήτρων», δηλαδή για τη δημιουργία ενός φορολογικού συστήματος που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας, ακόμη και όταν η οικονομική ανάπτυξη είναι ασθενής ή αρνητική. Τα μέτρα αυτά αποτελούν εξελιγμένες μορφές ανθεκτικότητας, ικανές να προβλέπουν κρίσεις που πλήττουν πλέον με τρόπο κυκλικό τις περιοχές των μακροπεριφερειακών στρατηγικών.

5.10Είναι αναγκαίο να χρησιμοποιηθούν οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές ως βοηθήματα υποστήριξης της «αλλαγής νοοτροπίας» στον σχεδιασμό στρατηγικών και την υλοποίηση πρωτοβουλιών που μπορούν να συντελέσουν στην επίτευξη των στόχων της πολιτικής συνοχής και της Ατζέντας του 2030. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ τονίζει την έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων μακροπεριφερειακών στρατηγικών και, κατά συνέπεια, την ανάγκη ενίσχυσης και προώθησης των μέσων ανάπτυξης ικανοτήτων μεταξύ των διαφόρων μακροπεριφερειών.

5.11Για να προσαρμοστούν ιδίως στην ψηφιακή μετάβαση, οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές θα πρέπει να υποστηριχθούν, κυρίως μέσω της παροχής κατάλληλης και διεξοδικής εκπαίδευσης και επιμόρφωσης. Δεδομένης της ποικιλομορφίας των χωρών που συμμετέχουν στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές (κράτη μέλη της ΕΕ, υποψήφιες χώρες κ.λπ.), είναι αναγκαίο να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ τους όσον αφορά αυτήν την πτυχή. Στη διερευνητική γνωμοδότησή της 3 , η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι, στο μέλλον, οι «μακροπεριφερειακές στρατηγικές θα ωφεληθούν σημαντικά από αποτελεσματικά δίκτυα εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, λαμβανομένης υπόψη της ψηφιοποίησης της παραγωγής, καθώς και από πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αποτελεσματικών διαπεριφερειακών οικοσυστημάτων έρευνας και καινοτομίας σε βασικές και εφαρμοσμένες δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α)».

6.Η τοπική διάσταση των μακροπεριφερειακών στρατηγικών και η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων

6.1Μολονότι οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές είναι συμβατές με τον γενικό στόχο της πολιτικής συνοχής, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, για να συμβάλουν στην ενίσχυση της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, πρέπει να παγιωθούν και να βελτιωθούν οι πρωτοβουλίες από τη βάση προς την κορυφή, ιδίως όσον αφορά τις δραστηριότητες προγραμματισμού και σχεδιασμού, όπως λ.χ. ο καθορισμός εφαρμοστικών μέσων ενωσιακής χρηματοδότησης υπό έμμεση διαχείριση.

6.2Η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο η κατά τόπους προσέγγιση να καταστεί κεντρικό στοιχείο της εφαρμογής των μακροπεριφερειακών στρατηγικών, σε αντίθεση με ορισμένες περιπτώσεις όπου οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές φαίνεται να αποτελούν το μέσο εφαρμογής των ενωσιακών στρατηγικών σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Αντιθέτως, οι ενωσιακές στρατηγικές θα πρέπει να λειτουργούν σαν περιέκτες για την ανάληψη πρωτοβουλιών κατά τα πρότυπα της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των κοινοτήτων, με σκοπό τα εκάστοτε μέτρα να λαμβάνονται στις περιοχές όπου είναι αναγκαία.

6.3Η συμμετοχή, ο ενστερνισμός και τα κίνητρα των πολιτών μπορούν να ενισχυθούν χάρη σε πιο στενή συμμετοχή των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς και σε μικρά περιφερειακά ή διασυνοριακά έργα στα οποία τα αποτελέσματα είναι άμεσα και ορατά. Χρήσιμα παραδείγματα αποτελούν τα σχέδια συνεργασίας έκτακτης ανάγκης στον τομέα της υγείας και ειδικότερα των νοσοκομείων ή το παρόμοια διαρθρωμένο σχέδιο συνεργασίας για την αντιμετώπιση καταστροφών, που αποσκοπούν να δώσουν λύσεις στον ίδιο τύπο προβλημάτων και συνάμα παρέχουν παρεμφερή οφέλη.

6.4Για την εξεύρεση λύσεων στα ζητήματα που απασχόλησαν ήδη τις μακροπεριφέρειες (μεταξύ άλλων όσον αφορά την κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω της πανδημίας COVID-19 και τον πόλεμο στην Ουκρανία) και σε αυτά που θα τις απασχολήσουν τα επόμενα έτη, πέραν της ισχυρής πολιτικής συνδρομής, θα χρειαστεί μεγαλύτερη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων στη διεργασία της διαχείρισης και εφαρμογής, καθώς και ενισχυμένο επιχειρηματικό σύστημα με μέτρα υπέρ της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

6.5Παρά τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται σε καθεμία από τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές, είναι σαφές ότι οι εν λόγω στρατηγικές πρέπει να έχουν πραγματικά «οριζόντια διάσταση» (συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών), η οποία να εμπερικλείει και να ενισχύει την «κάθετη διάσταση» (συμμετοχή των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης) και την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, σε πλήρη συμμόρφωση με τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, με μέλημα την αποτροπή του ενδεχόμενου οι στόχοι των επιμέρους χωρών και περιοχών να υπερισχύουν των κοινών συμφερόντων.

6.6Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την προώθηση ―σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο― μιας όσο το δυνατόν ευρύτερης διεργασίας επιμόρφωσης, διαλόγου και διαμοιρασμού των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιλογών που αφορούν τις μακροπεριφέρειες. Τούτο είναι δυνατόν να επιτευχθεί με μεθόδους που έχουν ήδη δοκιμαστεί σε άλλα πλαίσια, βάσει της διενέργειας συγκρίσεων μεταξύ των τοπικών αρχών, των κοινωνικών και οικονομικών εταίρων και των λοιπών φορέων που εκπροσωπούν την κοινωνία των πολιτών.

6.7Σε κάθε μακροπεριφερειακή στρατηγική θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για την εγκαθίδρυση φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων, οι δραστηριότητες του οποίου θα πρέπει να συνδυάζονται με τις δραστηριότητες κάθε άλλης πλατφόρμας συναρμοδίων και να εξελίσσονται βάσει ενός μοντέλου λειτουργίας που θα επιτρέπει την ουσιώδη συμμετοχή των εκπροσώπων των οικονομικών και κοινωνικών εταίρων στην εφαρμογή των στρατηγικών σε μακροπεριφερειακό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Αυτού του είδους τα ετήσια φόρουμ μπορούν να διασφαλίζουν τη συνέχεια των μακροπεριφερειακών στρατηγικών, να προσφέρουν ευκαιρίες για νέες καινοτόμες ιδέες, καθώς και για επαφές μεταξύ των επιχειρήσεων (B2B). Τέλος, θα βελτιώνουν την προβολή και την επικοινωνία των μακροπεριφερειακών στρατηγικών και θα ενισχύουν τη συνεργασία μεταξύ των μακροπεριφερειακών στρατηγικών ―και δη των γειτονικών― μέσω της ανταλλαγής ορθών πρακτικών. Η ΕΟΚΕ προτείνει τα ειδικά φόρουμ να διοργανώνονται εκ περιτροπής σε διάφορες τοποθεσίες στις περιφέρειες που συμμετέχουν στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές και δηλώνει πρόθυμη να υποστηρίξει ενεργά τη διεξαγωγή αυτών των ειδικών εκδηλώσεων.

6.8Είναι σημαντικό να προωθηθεί η ανάπτυξη ικανοτήτων με σκοπό την υποβοήθηση οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και την ενίσχυση της προορατικής συμμετοχής της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων στις διαδικασίες ανάπτυξης των μακροπεριφερειακών στρατηγικών. Επ’ αυτού θα πρέπει στα έργα των μακροπεριφερειακών στρατηγικών να εφαρμόζεται η αρχή της εταιρικής σχέσης, έτσι ώστε να μπορούν να συμμετέχουν σε αυτά ενεργά οι τοπικοί συναρμόδιοι φορείς. Τούτο θα πρέπει ταυτόχρονα να υποστηρίζει την ευαισθητοποίηση και την καλύτερη ενημέρωση των πολιτών ως προς τα κύρια θέματα και τις δραστηριότητες που αφορούν τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές.

6.9Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ προτείνει την εγκαθίδρυση ενός συστήματος βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων ανταλλαγών δημοσίων υπαλλήλων μεταξύ των περιφερειών των μακροστρατηγικών, παρόμοιου με το πρόγραμμα Erasmus, και δηλώνει πρόθυμη να διευκολύνει την πραγματοποίηση αυτής της πρωτοβουλίας. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι αυτό θα συμβάλει ουσιωδώς στην ανάπτυξη ικανοτήτων και στην ευαισθητοποίηση, καθώς και στη σταδιακή υπέρβαση των γραφειοκρατικών κωλυμάτων που ανακύπτουν εξαιτίας των αποκλίσεων μεταξύ των χωρών.

7.Άλλες προτεραιότητες για τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των μακροπεριφερειακών στρατηγικών

7.1Η συμβατότητα και η ευθυγράμμιση των μακροπεριφερειακών στρατηγικών με την πολιτική συνοχής και την Ατζέντα του 2030 αποτελούν προτεραιότητα, έτσι ώστε τα μεμονωμένα συμφέροντα να μην υπερισχύουν του κοινού συμφέροντος. Ενώ η συμβατότητα με τις προτεραιότητες της πολιτικής συνοχής αποτελεί υποχρέωση κατά τη διαδικασία σχεδιασμού και ανάπτυξης των μακροπεριφερειακών στρατηγικών, η ευθυγράμμιση ορισμένων μακροπεριφερειακών στρατηγικών με την Ατζέντα του 2030 είναι περιορισμένη.

7.2Όσον αφορά τη συμβατότητα και τη συμπληρωματικότητα των μακροπεριφερειακών στρατηγικών με την Ατζέντα του 2030, επισημαίνεται το θετικό εγχείρημα της EUSBSR μέσω της πρωτοβουλίας «Baltic 2030 – Bumps on the Road». Με την πρωτοβουλία αυτή, πέραν της επιλογής των ΣΒΑ που συνάδουν περισσότερο με τις προτεραιότητες της εν λόγω μακροπεριφερειακής στρατηγικής, δημιουργείται ένα αποτελεσματικό σύστημα που θα συνοδεύει τον σχεδιασμό των πρωτοβουλιών και τη μέτρηση των επιδόσεων.

7.3Η ευθυγράμμιση των μακροπεριφερειακών στρατηγικών με τους στόχους της Ατζέντας του 2030 και η συμπληρωματικότητα με τους στόχους της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2021-2027 αποτελούν ασφαλώς στρατηγική δραστηριότητα που μπορεί να υποστηρίξει την αποτελεσματικότητα των μακροπεριφερειακών πρωτοβουλιών. Στη δραστηριότητα αυτή θα πρέπει, κατά προτεραιότητα, να συνεκτιμώνται οι ακόλουθοι ΣΒΑ: 3. Καλή υγεία και ευημερία· 4. Ποιοτική εκπαίδευση· 5. Ισότητα των φύλων· 7. Φθηνή και καθαρή ενέργεια· 8. Αξιοπρεπής εργασία και οικονομική ανάπτυξη· 9. Βιομηχανία, καινοτομία και υποδομές· 11. Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες· 12. Υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή· 13. Δράση για το κλίμα· 14. Ζωή στο νερό· 15. Ζωή στη στεριά.

7.3.1Λαμβάνοντας, ωστόσο, υπόψη την πληθώρα τομέων όπου πρέπει να βρεθούν λύσεις, καθώς και τα περιορισμένα διαθέσιμα μέσα, συνιστάται εύλογη ιεράρχηση των προσπαθειών με δύο βασικά και διακριτά κριτήρια:

·την αλληλουχία με βάση τη συγκυρία, τον επείγοντα χαρακτήρα και τον χρόνο διεκπεραίωσης·

·την κατάταξη με βάση τα πρόσθετα οφέλη που αναμένονται από τη μακροπεριφερειακή προσέγγιση.

7.4Η επιτυχία των μακροπεριφερειακών στρατηγικών συνδέεται σαφώς με την ικανότητά τους να διασφαλίζουν ότι τα ενωσιακά, εθνικά και περιφερειακά κονδύλια και άλλοι δημόσιοι και ιδιωτικοί πόροι μπορούν να χρηματοδοτούν προτεραιότητες μακροπεριφερειακών στρατηγικών μέσω της υποστήριξης έργων. Είναι σαφές ότι η προτεραιότητα αυτή θα πρέπει να ενισχυθεί με σχέδια συμπληρωματικότητας και συνέργειες μεταξύ των διαφόρων δυνατοτήτων χρηματοδότησης, μέσω της προαγωγής, όπου αυτό είναι δυνατόν, του συνδυασμού διακρατικών και διασυνοριακών χρηματοδοτικών πόρων με τους αντίστοιχους κρατικούς και περιφερειακούς, μεταξύ άλλων βάσει πολυτομεακής προσέγγισης.

7.5Πρέπει την πορεία που ακολούθησαν όλες τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές και τα δίκτυα διαλόγου και συνεργασίας να υποστηρίξουν οι διαχειριστικές αρχές του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ), του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας (ΕΤΘΑΥ), με σκοπό να εντοπιστούν θεματικά προβλήματα και ευκαιρίες που χρήζουν αντιμετώπισης μέσω της παροχής διαφόρων πηγών χρηματοδότησης.

7.6Τέλος, είναι ζωτικής σημασίας η ουσιώδης συμμετοχή στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές των τοπικών βασικών φορέων ανάπτυξης (μικρομεσαίες επιχειρήσεις, υφιστάμενοι βιομηχανικοί συνεργατικοί σχηματισμοί, τοπικές τράπεζες, κοινωνικές επιχειρήσεις, συνδικαλιστικές οργανώσεις, πανεπιστημιακή κοινότητα, ΜΚΟ και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών), καθώς και πολυεθνικών εταιρειών, των τραπεζών και των λοιπών διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές θα πρέπει να εφαρμόζεται πλήρως η αρχή της εταιρικής σχέσης με την πλήρη συμμετοχή των συναρμοδίων.

7.6.1Το πρόβλημα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων είναι η περιορισμένη ικανότητά τους να λαμβάνουν τις σχετικές πληροφορίες και η έλλειψη τεχνικής ικανότητας να αξιοποιούν τις ευκαιρίες που προκύπτουν. Η ανάπτυξη συνεργατικών σχηματισμών μεταξύ επιχειρήσεων, καθώς και μεταξύ επιχειρήσεων και δημόσιας διοίκησης θα μπορούσε να αποτελέσει μια λύση στο πρόβλημα αυτό.

8.Οι μελλοντικές προοπτικές

8.1Το μέλλον εγκυμονεί ακόμη περισσότερες προκλήσεις για τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές οι οποίες, εάν δεν αντιμετωπιστούν σωστά σε τοπικό επίπεδο, θα μετατραπούν γρήγορα σε προβλήματα. Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη της ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι συμβάλλουν καθοριστικά στη βελτίωση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων (ιδίως φέρνοντας τις τοπικές και τις περιφερειακές κοινότητες πιο κοντά στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές) και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη, αλλά και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να μεριμνήσουν για την ακόμη μεγαλύτερη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων, με σκοπό τον μεγαλύτερο ενστερνισμό των προγραμμάτων.

8.2Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές αντιμετωπίζουν ζητήματα που απαιτούν τη συνεργασία αρκετών χωρών με βάση μια προσέγγιση διατομεακής και πολυεπίπεδης διακυβέρνησης. Οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές θα πρέπει να βελτιώσουν την ταυτότητα των περιοχών τους, ενισχύοντας τη λογοδοσία και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών. Μολονότι ο ήπιος χαρακτήρας της συνεργασίας στις μακροπεριφερειακές στρατηγικές θα έπρεπε να θεωρείται πλεονέκτημα, καθότι επιτρέπει την εξεύρεση λύσεων που συχνά είναι δύσκολο να επιτευχθούν σε πιο τυποποιημένα πλαίσια με ανταγωνιστικά εθνικά συμφέροντα, αυτό όμως δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα. Οι εθνικές και κεντρικές αρχές είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή των μακροπεριφερειακών στρατηγικών, κάτι που συνεπάγεται γραφειοκρατικές και πολύπλοκες διαδικασίες και, τελικά, καθιστά τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές λιγότερο ελκυστικές.

8.3Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία καθιέρωσης θεσμικού διαλόγου με τους πολίτες μεταξύ των μακροπεριφερειών και πιστεύει ότι θα μπορούσε να φανεί, εν προκειμένω, χρήσιμη. Είναι επίσης σημαντικό η ΕΟΚΕ, η έδρα της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, να διαδραματίζει πιο ενεργό ρόλο και να συμμετέχει στο διοικητικό συμβούλιο όλων των μακροπεριφερειακών στρατηγικών. Με τον τρόπο αυτόν, οι συνέργειες και οι συνεργασίες μπορούν να γίνουν πιο αποτελεσματικές.

8.4Η ΕΟΚΕ προτείνει να εξεταστεί ένας διαφορετικός τρόπος διαχείρισης των μακροπεριφερειακών στρατηγικών. Δεδομένου ότι το πολιτικό επίπεδο εκπροσωπείται από τους υπουργούς Εξωτερικών, το λειτουργικό επίπεδο θα πρέπει να υποστηριχθεί με τη μεγαλύτερη συνεργασία των υπουργείων ενωσιακών υποθέσεων και των υπουργείων που είναι αρμόδια για τα ταμεία της ΕΕ. Η συμμετοχή των περιφερειακών αρχών, με την ενδυνάμωση των διοικητικών τους ικανοτήτων, είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την υλοποίηση των μακροπεριφερειακών στρατηγικών.

8.5Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερη διασύνδεση μεταξύ της ενεργειακής και ψηφιακής μετάβασης και της κοινωνικής διάστασης της πολιτικής της ΕΕ. Δεδομένου ότι το 2023 είναι το «Ευρωπαϊκό έτος δεξιοτήτων», πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να πραγματοποιηθεί η ενεργειακή μετάβαση όσον αφορά την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και των προσόντων των εργαζομένων.

8.6 Οι συναρμόδιοι των μακροπεριφερειακών στρατηγικών ενθαρρύνονται να παρακολουθούν από πιο κοντά την κάθε περίπτωση, να επιδιώκουν την εκτέλεση λιγότερο αφηρημένων και πιο εύστοχων έργων, προγραμμάτων και δράσεων με μετρήσιμα σημεία αφετηρίας και τερματισμού, παρακολουθώντας έτσι την πρόοδο που σημειώνεται μεταξύ των σημείων αυτών.

8.7Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταβάλει αξιοσημείωτη προσπάθεια για τη μεγαλύτερη προβολή των μακροπεριφερειακών στρατηγικών. Ωστόσο, η καλύτερη προβολή δεν αποτελεί ζήτημα μόνο ενός βασικού αρμοδίου, αλλά εξαρτάται επίσης από τα κράτη μέλη και από τις μακροπεριφερειακές στρατηγικές. Η ΕΟΚΕ μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων, η οποία μπορεί να είναι ουσιώδης.

8.8Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι μακροπεριφερειακές στρατηγικές έχουν μεν μεγάλη σημασία για την κοινωνική, εδαφική και οικονομική συνοχή των περιφερειών, αλλά συμβάλλουν επίσης στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση των γειτονικών χωρών. Εν προκειμένω, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στον μετασχηματισμό των μακροπεριφερειακών στρατηγικών κατά τέτοιο τρόπο ώστε να εξελιχθούν σε κινητήρια δύναμη αλλαγής, ενίσχυσης της εμπιστοσύνης και προαγωγής των ευρωπαϊκών αξιών. Συν τοις άλλοις, πρέπει να ενισχυθούν η βιωσιμότητα, η συνέχεια και η διασύνδεση των διαπεριφερειακών και διασυνοριακών πρωτοβουλιών και έργων. Στο πνεύμα αυτό, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν με ολοκληρωμένο τρόπο και άλλα είδη θεσμοθετημένης διαπεριφερειακής και διασυνοριακής συνεργασίας, όπως οι ΕΟΕΣ και οι ευρωπεριφέρειες, σύμφωνα με το πεδίο εφαρμογής των μακροπεριφερειακών στρατηγικών.

8.9Όσον αφορά το περιβάλλον, ένα ζητούμενο ζωτικής σημασίας θα είναι η ενίσχυση της λειτουργικής ικανότητας των μακροπεριφερειακών στρατηγικών να υποστηρίζουν την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής μέσω της παροχής στην κοινωνία των πολιτών μέσων αντιμετώπισης των κινδύνων και υιοθέτησης βιώσιμου τρόπου ζωής.

8.10Ως προς την οικονομία, θα αποτελέσει προτεραιότητα η υποστήριξη της αλλαγής του οικονομικού υποδείγματος ανά τόπο και ευρύτερη περιοχή, με στόχο τη μείωση της κατανάλωσης φυσικών πόρων και πρώτων υλών. Θα χρειαστεί δε να υποστηριχθεί η στροφή προς πρωτοβουλίες μηδενικών εκπομπών ρύπων και βιώσιμες μετακινήσεις, καθώς και προς την κυκλική οικονομία, τον βιώσιμο τουρισμό και την αξιοποίηση των τοπικών οικονομιών.

8.11Για να αξιοποιηθούν και να καταστούν διαθέσιμες σε όλους τεχνολογικές καινοτομίες, όπως η ψηφιοποίηση, η ρομποτοποίηση ή η βιοτεχνολογία, απαιτούνται αναβάθμιση των δεξιοτήτων, αυξημένες επενδύσεις σε ασφαλείς και βιώσιμες ψηφιακές υποδομές και πρωτοβουλίες υποστήριξης των επιχειρήσεων, των δημόσιων αρχών και των πολιτών, με μέλημα ιδίως την ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών.

8.12Οι δημογραφικές και οι κοινωνικές τάσεις αλληλοενισχύονται. Η γήρανση του πληθυσμού, η εγχώρια ή εντός της Ευρώπης μετανάστευση, καθώς και η μείωση του αριθμού των γεννήσεων και των νοικοκυριών αποτελούν πολυσύνθετο ζητούμενο για τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Αυτές οι δημογραφικές τάσεις έχουν σοβαρές επιπτώσεις τόσο κοινωνικές ―συμπεριλαμβανομένων του αυξανόμενου κοινωνικού αποκλεισμού και των ανισοτήτων― όσο και οικονομικές, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης εργαζομένων σε κλάδους υψηλής έντασης εργασίας, όπως ο τουρισμός. Τέλος, ένα ακόμη ζήτημα προτεραιότητας έγκειται στο να δοθεί έμφαση στην ποιότητα ζωής, την αξιοπρεπή εργασία, την ευημερία και τη συμμετοχή της νεολαίας στα κοινά.

8.13Με την έγκριση της έκθεσης σχετικά με τον ρόλο της πολιτικής συνοχής στην αντιμετώπιση πολυδιάστατων περιβαλλοντικών προκλήσεων στη λεκάνη της Μεσογείου 2022/2059 (INI) από την Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η ΕΟΚΕ πιστεύει και ελπίζει ότι θα ωριμάσουν οι συνθήκες για την εφαρμογή των μακροπεριφερειακών στρατηγικών και στις περιοχές της δυτικής Μεσογείου.

Βρυξέλλες, 14 Ιουνίου 2023

Oliver RÖPKE

Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

_____________

(1)     ΕΕ C 282 της 20.8.2019, σ. 14 .

(2)      Διερευνητική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Προς μια ενισχυμένη οικονομική σύγκλιση και ανταγωνιστικότητα εντός των μακροπεριφερειών, όπως η στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή του Δούναβη – ο ρόλος των διακρατικών συνεργατικών σχηματισμών», ΕΕ C 282 της 20.8.2019, σ. 14 .

(3)      Διερευνητική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Προς μια ενισχυμένη οικονομική σύγκλιση και ανταγωνιστικότητα εντός των μακροπεριφερειών, όπως η στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή του Δούναβη – ο ρόλος των διακρατικών συνεργατικών σχηματισμών», ΕΕ C 282 της 20.8.2019, σ. 14 .