ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 5.8.2021

COM(2021) 449 final

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Ετήσια έκθεση σχετικά με τις δραστηριότητες έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την παρακολούθηση του προγράμματος «Ορίζων 2020» το 2020

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Ετήσια έκθεση σχετικά με τις δραστηριότητες έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την παρακολούθηση του προγράμματος «Ορίζων 2020» το 2020

1.Ιστορικό

Η παρούσα έκθεση, η οποία εκπονείται σύμφωνα με το άρθρο 190 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) και το άρθρο 7 της Συνθήκης Ευρατόμ, το άρθρο 31 του προγράμματος-πλαισίου (ΠΠ) «Ορίζων 2020» και το άρθρο 21 του προγράμματος Ευρατόμ για τη συμπλήρωση του «Ορίζων 2020», παρέχει μια συνοπτική, μη εξαντλητική επισκόπηση των βασικών δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας (Ε&Κ) που πραγματοποιήθηκαν το 2020. Παραπέμπει στον ιστότοπο του προγράμματος «Ορίζων» (Horizon Dashboard)  για πιο λεπτομερή δεδομένα παρακολούθησης.

2.Πολιτικό πλαίσιο 

Το 2020 χαρακτηρίστηκε από την έξαρση της νόσου COVID-19 και τις επιπτώσεις της στην κοινωνία. Η ΕΕ και η Επιτροπή χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν αυτήν την πρόκληση, μαζί με άλλες υφιστάμενες προκλήσεις.

Ο μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, σε συνδυασμό με το μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU , θα αποτελέσουν τη μεγαλύτερη δέσμη κινήτρων που χρηματοδοτήθηκε ποτέ στην Ευρώπη. Το μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU, ένα έκτακτο και προσωρινό μέσο,​σχεδιάστηκε για να ενισχύσει την ανάκαμψη από την οικονομική, κοινωνική και υγειονομική κρίση που προκάλεσε η πανδημία COVID-19. Ο προϋπολογισμός αντικατοπτρίζει τις προτεραιότητες της Ένωσης για την περίοδο 2021-2027, στηρίζοντας την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση προκειμένου η ευρωπαϊκή οικονομία να καταστεί περισσότερο δίκαιη, ανθεκτική και βιώσιμη για τις μελλοντικές γενιές. Η Ε&Κ που υποστηρίζεται από την ΕΕ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε αυτές τις προσπάθειες, με το δυναμικό της να ωθεί την ανάπτυξη, να ενισχύει την ανταγωνιστικότητα, να δημιουργεί θέσεις εργασίας και να προσελκύει πρόσθετες επενδύσεις για κάθε ευρώ που επενδύεται σε επίπεδο ΕΕ.

Η νέα βιομηχανική στρατηγική για μια πράσινη και ψηφιακή Ευρώπη , η οποία εγκρίθηκε στις 10 Μαρτίου 2020, σκιαγράφησε ως βασικές προτεραιότητες τη διατήρηση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας της ΕΕ και ισότιμων όρων ανταγωνισμού, την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 και τη διαμόρφωση του ψηφιακού μέλλοντος της ΕΕ.

Μετά την ανακοίνωση του 2019 για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η Επιτροπή υπέβαλε στις 4 Μαρτίου 2020 νομοθετική πρόταση ευρωπαϊκού νόμου για το κλίμα με στόχο την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Στις 17 Σεπτεμβρίου 2020, η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με το σχέδιο κλιματικών στόχων για το 2030 , αυξάνοντας το επίπεδο των συλλογικών φιλόδοξων στόχων της ΕΕ για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 % (σε σύγκριση με τα επίπεδα της δεκαετίας του 1990). Η Επιτροπή εξέδωσε στις 9 Δεκεμβρίου 2020 ανακοίνωση για το ευρωπαϊκό σύμφωνο για το κλίμα , η οποία οδήγησε σε ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή , η οποία εκδόθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 2021. Με βάση το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2021 , και προκειμένου να επιτευχθεί μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη έως το 2050, η Επιτροπή θα υποβάλει τη «δέσμη προτάσεων προσαρμογής στον στόχο του 55 %» για τη μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030.

Σε απάντηση στην κρίση λόγω της νόσου COVID-19 που ανέδειξε την επείγουσα ανάγκη να επιταχυνθεί ο ψηφιακός μετασχηματισμός της Ευρώπης, και με βάση την ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα και τη στρατηγική για τη διαμόρφωση του ψηφιακού μέλλοντος της Ευρώπης , η ανακοίνωση για την Ψηφιακή Πυξίδα 2030 ορίζει: i) το όραμα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ευρώπης έως το 2030, ii) σαφείς και συγκεκριμένους στόχους σε τέσσερα βασικά σημεία —δεξιότητες, υποδομές, ψηφιοποίηση των επιχειρήσεων και των δημόσιων υπηρεσιών— με στόχο τη χαρτογράφηση του προορισμού της ΕΕ για το 2030, iii) το πλαίσιο για τον προσδιορισμό των ψηφιακών αρχών που παρέχουν δυνατότητες στους πολίτες στον ψηφιακό κόσμο και iv) μια ισχυρή κοινή δομή διακυβέρνησης με τα κράτη μέλη ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσματική παρακολούθηση και επίτευξη των στόχων για το 2030. Η ΕΕ πρέπει να οικοδομήσει μια πραγματικά ψηφιακή ενιαία αγορά, να εξασφαλίσει ψηφιακή κυριαρχία, να αναπτύξει και να εξελίξει στρατηγικές ψηφιακές τεχνολογίες, δυνατότητες και υποδομές, προκειμένου να ενισχύσει την ικανότητά της να καθορίζει τους δικούς της κανόνες και να προβαίνει αναλόγως σε αυτόνομες τεχνολογικές επιλογές.

3.Πλαίσιο πολιτικής

3.1 Ορίζων Ευρώπη

Κατά το 2020, το τελευταίο έτος του προγράμματος «Ορίζων 2020», οι συννομοθέτες προχώρησαν περαιτέρω στην κατάρτιση του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» , το επόμενο ΠΠ για την Ε&Κ, η δε Επιτροπή έλαβε σημαντικές αποφάσεις σχετικά με την εφαρμογή του εν λόγω προγράμματος.

Στις 11 Δεκεμβρίου 2020, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία σχετικά με τον κανονισμό για το «Ορίζων Ευρώπη» και τον προϋπολογισμό του ύψους 95,5 δισ. EUR σε τρέχουσες τιμές (συμπεριλαμβανομένων 5,4 δισ. EUR από το μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU). Ο κανονισμός εγκρίθηκε επισήμως στις 28 Απριλίου 2021.

Η Επιτροπή συνέχισε να εργάζεται για τον στρατηγικό σχεδιασμό του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» (μεταξύ άλλων μέσω διαβουλεύσεων στο διαδίκτυο και των Ημερών έρευνας και καινοτομίας του 2020 ) και σημείωσε πρόοδο ως προς το πρώτο στρατηγικό σχέδιο του «Ορίζων Ευρώπη» (2021-2024). Ειδικότερα, η Επιτροπή:

·χρησιμοποίησε τις εκθέσεις που παραδόθηκαν από τα συμβούλια των αποστολών προκειμένου να αξιολογήσει τη σκοπιμότητα ανάπτυξης των προσδιορισμένων αποστολών

·εργάστηκε περαιτέρω όσον αφορά τις καθορισμένες ευρωπαϊκές συμπράξεις (οι συγχρηματοδοτούμενες και οι από κοινού προγραμματιζόμενες προσδιορίζονταν στο στρατηγικό σχέδιο, ενώ χωριστή πρόταση της Επιτροπής για μια ενιαία βασική πράξη σχετικά με τις θεσμοθετημένες ευρωπαϊκές συμπράξεις βάσει του άρθρου 187 της ΣΛΕΕ κατατέθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2021 )

·κατήρτισε βασικούς στρατηγικούς προσανατολισμούς, τομείς αντικτύπου και επιπτώσεις όσον αφορά τη στήριξη της Ε&Κ.

Στόχος  του εν λόγω πρώτου στρατηγικού σχεδίου στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» , που εγκρίθηκε στις 15 Μαρτίου 2021, είναι να διασφαλιστεί ότι η Ε&Κ συμβάλλει στις προτεραιότητες της ΕΕ, μεταξύ άλλων για μια κλιματικά ουδέτερη και πράσινη ΕΕ, κατάλληλη για την ψηφιακή εποχή, όπου η οικονομία λειτουργεί για τους ανθρώπους.

Σε αυτήν τη βάση, η Επιτροπή έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο στα πρώτα προγράμματα εργασίας του «Ορίζων Ευρώπη» (λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτικές της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα, την ενέργεια, την κλιματική αλλαγή, τη μετανάστευση, το άσυλο και την εσωτερική ασφάλεια, τις βιομηχανικές και ψηφιακές πτυχές, τα συστήματα τροφίμων, τη βιοοικονομία, τη νέα παγκόσμια προσέγγιση της Ε&Κ και τις νέες εξελίξεις, όπως η αρχή της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης»). Έχει επίσης σημειώσει πρόοδο σε άλλα απαραίτητα στοιχεία εφαρμογής, π.χ. το υπόδειγμα συμφωνίας επιχορήγησης, το οποίο αφορά προσεγγίσεις όπως η ανοικτή επιστήμη.

Όσον αφορά τις συνέργειες μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και άλλων προγραμμάτων της ΕΕ, δημιουργήθηκε νέο πλαίσιο που επιτρέπει την εναλλακτική, συνδυασμένη ή σωρευτική χρηματοδότηση δράσεων και τις μεταφορές πόρων μεταξύ προγραμμάτων. Η εν εξελίξει αναθεώρηση του γενικού κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορία θα διευκολύνει τις συνέργειες μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και άλλων προγραμμάτων της ΕΕ, και τον συνδυασμό τους με εθνικά και περιφερειακά προγράμματα.

3.2Εξελίξεις πολιτικής

Νόσος COVID-19

Οι ηγέτες της ΕΕ έχουν δεσμευτεί να πράξουν ό,τι είναι δυνατόν ώστε να στηρίξουν την έρευνα για την νόσο COVID-19 και έχουν υπογραμμίσει την επείγουσα ανάγκη ανταλλαγής επιστημονικών πληροφοριών και συνεργασίας τόσο εντός της ΕΕ όσο και παγκοσμίως. Για να μετατρέψουν τις δεσμεύσεις τους σε δράση, τα κράτη μέλη συμφώνησαν γρήγορα στο σχέδιο δράσης ERAvsCorona .

Το σχέδιο αυτό υποστήριξε τη δημιουργία της ευρωπαϊκής πλατφόρμας δεδομένων για την πανδημία COVID-19 , η οποία φιλοξενείται από το Ευρωπαϊκό Νέφος Ανοικτής Επιστήμης. Πρόκειται για έναν ελεύθερο, ανοικτό ψηφιακό χώρο όπου οι ερευνητές μοιράζονται και αναφορτώνουν σύνολα δεδομένων. Από την έναρξη λειτουργίας του, στις 20 Απριλίου 2020, έχει λάβει περισσότερα από 3,6 εκατομμύρια διαδικτυακά αιτήματα από περισσότερες από 170 χώρες.

Η Επιτροπή διαδραμάτισε επίσης βασικό ρόλο στην ενίσχυση της συνεργασίας με εταίρους σε ολόκληρο τον κόσμο προκειμένου να στηρίξει την αντιμετώπιση της έξαρσης της νόσου COVID-19 από την ΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο , μεταξύ άλλων με τη συμβολή της στη διεθνή εκδήλωση για την ανάληψη δεσμεύσεων τον Μάιο του 2020 και με την κινητοποίηση διεθνών εταίρων μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων προβολής.

Πτυχές της Ε&Κ αντικατοπτρίζονταν σε διάφορες ανακοινώσεις της Επιτροπής για τη νόσο COVID-19, όπως: i) κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με διάφορες δοκιμασίες και τις επιδόσεις τους, ii) η στρατηγική της ΕΕ για τα εμβόλια, iii) παράμετροι για τις στρατηγικές εμβολιασμού και τη διάθεση των εμβολίων, iv) Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας: ετοιμότητα και ανθεκτικότητα απέναντι σε διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας, v) η φαρμακευτική στρατηγική, vi) σχέδιο δράσης για τη διανοητική ιδιοκτησία με σκοπό τη στήριξη της ανάκαμψης και της ανθεκτικότητας της ΕΕ και vii) η στρατηγική της ΕΕ για συνεχή μέτρα ελέγχου.

Η Επιτροπή και ο ύπατος εκπρόσωπος ενέκριναν κοινή ανακοίνωση με τίτλο «Αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης για την COVID-19 - Αγώνας για τη σωστή παρουσίαση των γεγονότων» , ενώ σημαντικές πτυχές Ε&Κ αφορούσαν τη δημιουργία ειδικού τμήματος στον ιστότοπο Europa σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η έρευνα στηρίζει την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και ενημερωτικό δελτίο σχετικά με τον ρόλο της Ε&Κ στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης .

Ομάδα εμπειρογνωμόνων του προγράμματος «Ορίζων 2020» δημοσίευσε μελέτη σχετικά με τον αντίκτυπο του βιολογικού και κοινωνικού φύλου στην πανδημία COVID-19 . Υπογραμμίζει για ποιον λόγο το φύλο έχει σημασία όσον αφορά τον κίνδυνο έκθεσης στην νόσο COVID-19 και τις μακροπρόθεσμες κοινωνικοοικονομικές συνέπειες στους τομείς της απασχόλησης, της ενδοοικογενειακής βίας και της ανισότητας.

Το προσωρινό πλαίσιο για τα μέτρα κρατικών ενισχύσεων περιλαμβάνει διατάξεις για την επιτάχυνση της έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α) σχετικά με τη νόσο COVID-19 και τη στήριξη των δοκιμών και της αναβάθμισης των υποδομών που συμβάλλουν στην ανάπτυξη προϊόντων για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Βιομηχανία

Ο πίνακας αποτελεσμάτων για τις βιομηχανικές επενδύσεις στην Ε&Α της ΕΕ του 2020 κατέδειξε ότι 421 εταιρείες που εδρεύουν στην ΕΕ αντιπροσωπεύουν το 20,9 % του συνόλου της Ε&Α και ότι οι επενδύσεις τους σε Ε&Α αυξήθηκαν για δέκατη συνεχή χρονιά, αύξηση που οφείλεται κυρίως στους τομείς της αυτοκινητοβιομηχανίας, των ΤΠΕ και της υγείας. Οι τάσεις για «πράσινες επενδύσεις» σύμφωνα με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρες.

Η έκθεση Βιομηχανία 5.0 – Προς μια βιώσιμη, ανθρωποκεντρική και ανθεκτική ευρωπαϊκή βιομηχανία  καταδεικνύει τη σημασία της βιομηχανίας για την επίτευξη κοινωνικών στόχων πέρα από τις θέσεις εργασίας και την ανάπτυξη, αλλά και τον ρόλο της ως διαρκούς παράγοντα συνεισφοράς στην ευημερία στην ΕΕ.

Συνεχίστηκαν οι εργασίες σχετικά με το δεύτερο σημαντικό έργο κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος για την καινοτομία και την ανάπτυξη συσσωρευτών , το οποίο αποτελεί τη μεγαλύτερη επένδυση των κρατών μελών στον τομέα αυτό μέχρι σήμερα. Οι προτάσεις που υπέβαλαν οι βιομηχανίες της ΕΕ συμβάδιζαν με το ευρύτερο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, της ευρωπαϊκής συμμαχίας για τους συσσωρευτές και του στρατηγικού σχεδίου δράσης για τους συσσωρευτές .

Τον Ιούλιο του 2020, η Επιτροπή ενέκρινε δέσμη μέτρων για τον εκσυγχρονισμό του ερευνητικού προγράμματος του Ταμείου Έρευνας για τον Άνθρακα και τον Χάλυβα , αναθεωρώντας τη νομική του βάση. Κύριος στόχος του είναι να στηρίζει τη συνεργατική έρευνα στους τομείς που σχετίζονται με τον άνθρακα και τον χάλυβα σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, ενώ ταυτόχρονα στηρίζει ρηξικέλευθες τεχνολογίες, ώστε να αναπτυχθεί η παραγωγή χάλυβα με σχεδόν μηδενικές ανθρακούχες εκπομπές, και ερευνητικά έργα για τη διαχείριση της «δίκαιης μετάβασης» στον τομέα του άνθρακα και στις περιοχές εξόρυξης, σύμφωνα με τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης .

Ενέργεια και κινητικότητα

Πληθώρα πρωτοβουλιών της Επιτροπής τόνισαν την αξία της Ε&Κ:

· η ανακοίνωση με τίτλο «Ενέργεια για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία: Στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος» παρουσιάζει την Ε&Κ ως βασικό καταλύτη για τη δημιουργία και αξιοποίηση νέων συνεργειών στο ενεργειακό σύστημα·

· η ανακοίνωση με τίτλο «Στρατηγική για το υδρογόνο για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη» συνοψίζει τις προσπάθειες Ε&Κ που πρέπει να καταβάλει η ΕΕ όσον αφορά το υδρογόνο μέσω του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» (συμπεριλαμβανομένης της εταιρικής σχέσης για το καθαρό υδρογόνο), του ταμείου καινοτομίας και άλλων ειδικών μέσων σε συνδυασμό με περιφερειακές, εθνικές και διεθνείς πρωτοβουλίες [π.χ. η ευρωπαϊκή σύμπραξη «Hydrogen Valleys» («Κοιλάδες Υδρογόνου»)]·

· η ανακοίνωση με τίτλο «Μια στρατηγική της ΕΕ για την αξιοποίηση του δυναμικού των υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για ένα κλιματικά ουδέτερο μέλλον» υπογραμμίζει τη σημασία του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» στη στήριξη της ανάπτυξης και της δοκιμής νέων και καινοτόμων τεχνολογιών, κατασκευαστικών στοιχείων και λύσεων υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας·

· η ανακοίνωση με τίτλο «Κύμα ανακαινίσεων για την Ευρώπη – οικολογικά κτίρια, θέσεις εργασίας, καλύτερη ζωή» στοχεύει στον διπλασιασμό του ετήσιου ποσοστού ενεργειακής ανακαίνισης κτιρίων έως το 2030 και δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην ανακαίνιση δημόσιων κτιρίων, στην αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και των κτιρίων με τις χειρότερες επιδόσεις και στην απανθρακοποίηση της θέρμανσης και της ψύξης·

· η ανακοίνωση με τίτλο «Στρατηγική για βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα – οι ευρωπαϊκές μεταφορές σε τροχιά μέλλοντος» προσανατολίζεται προς ένα μέλλον με σημαντικά μειωμένες εκπομπές, χάρη, σε μεγάλο βαθμό, στις επενδύσεις της ΕΕ στην Ε&Κ·

·στο πλαίσιο του « ευρωπαϊκού στρατηγικού σχεδίου ενεργειακών τεχνολογιών » (γνωστού ως σχέδιο ΣΕΤ), αναπτύσσεται σε εσωτερικό επίπεδο προβληματισμός όσον αφορά τον τρόπο ευθυγράμμισης των προτεραιοτήτων με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Το ετήσιο συνέδριό του επικεντρώθηκε σε διάφορες πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας που σχετίζονται με την ενέργεια για το 2020 (π.χ. υδρογόνο, ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος, υπεράκτια ανανεώσιμη ενέργεια και κύμα ανακαινίσεων). Ήταν ένας καλός τρόπος να ξεκινήσουν νέες προσεγγίσεις για συνεργασία σύμφωνα με τον στόχο του νέου Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ΕΧΕ) ώστε να δοθεί προτεραιότητα και να προγραμματιστούν από κοινού επενδύσεις και δραστηριότητες Ε&Κ με στόχο τη στήριξη συγκεκριμένων στόχων πολιτικής· και

·η πρώτη έκθεση προόδου στον τομέα της ανταγωνιστικότητας στο πλαίσιο της κατάστασης της Ενεργειακής Ένωσης, η οποία εντόπισε μείωση των δαπανών για Ε&Κ στον τομέα της καθαρής ενέργειας (τόσο δημόσια, όσο και ιδιωτικά), θέτοντας σε κίνδυνο την επίτευξη των φιλόδοξων στόχων μας για την ενέργεια και το κλίμα. Επιπλέον, στην έκθεση αναλύθηκε η ανταγωνιστική κατάσταση βασικών τεχνολογιών καθαρής ενέργειας μέσω ανάλυσης της αξιακής αλυσίδας, ενισχύοντας έτσι την ανάλυση όσον αφορά τον 5ο πυλώνα της Ενεργειακής Ένωσης για έρευνα, καινοτομία και ανταγωνιστικότητα.

Άλλες πολιτικές βιωσιμότητας

Τα ακόλουθα συνέβαλαν στην επισήμανση του ρόλου της Ε&Κ:

· Η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» , η οποία στοχεύει στην επιτάχυνση της μετάβασης σε ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων και αναγνωρίζει την Ε&Κ και την τεχνολογία ως καταλύτες για τον μετασχηματισμό των συστημάτων τροφίμων·

· Η στρατηγική για τη βιωσιμότητα των χημικών προϊόντων , η οποία υπογραμμίζει τη σημασία της Ε&Κ για την αντιμετώπιση των πιεστικών ανησυχιών για το περιβάλλον και την υγεία και εισάγει μια προσέγγιση για «ασφαλή και βιώσιμα εκ σχεδιασμού» χημικά προϊόντα και υλικά, η οποία αποτελεί προσέγγιση πριν από τη διάθεση στην αγορά και επικεντρώνεται στην παροχή μιας λειτουργίας, ενώ παράλληλα αποφεύγονται οι ποσότητες και οι χημικές ιδιότητες που μπορεί να είναι επιβλαβείς για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον·

· Η στρατηγική για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 , η οποία αναγνωρίζει τη σημασία της Ε&Κ για τη βελτίωση των γνώσεων, της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων προκειμένου να αναπτυχθούν πράσινες λύσεις.

Ασφάλεια και μετανάστευση

Η Επιτροπή παρουσίασε τρεις κύριες στρατηγικές πολιτικής για την ασφάλεια και τη μετανάστευση: τη στρατηγική της ΕΕ για την Ένωση Ασφάλειας , το θεματολόγιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας: πρόβλεψη, πρόληψη, προστασία και αντιμετώπιση και την ανακοίνωση σχετικά με ένα νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο . Τα διάφορα έγγραφα πολιτικής αναφέρονται ρητά στη σπουδαιότητα των σύγχρονων τεχνολογιών και στη σημασία του κύκλου της Ε&Κ. Ως εκ τούτου, η ανάπτυξη και αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών και λύσεων ασφαλείας καθ’ όλη την αξιακή αλυσίδα ασφαλείας θα επιτρέψει την επίτευξη των επιδιωκόμενων στόχων πολιτικής.

Διεθνείς πτυχές

Η πανδημία COVID-19 κατέδειξε ότι η διεθνής συνεργασία στον τομέα της Ε&Κ είναι σημαντικότερη από ποτέ για την αντιμετώπιση πιεστικών παγκόσμιων προκλήσεων. Η Επιτροπή εργάστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του 2020 για την αναμόρφωση της στρατηγικής της ενόψει της έκδοσης ανακοίνωσης σχετικά με μια παγκόσμια προσέγγιση της Ε&Κ , η οποία εγκρίθηκε τον Μάιο του 2021. Η προσέγγιση αυτή έχει σχεδιαστεί ώστε να συμβάλλει στην επίτευξη των βασικών στρατηγικών στόχων της Επιτροπής και να προσαρμόζεται στο τρέχον γεωπολιτικό πλαίσιο, στηρίζοντας την οικονομική ανάκαμψη μετά την πανδημία COVID-19, προωθώντας και προστατεύοντας τις αξίες της Ευρώπης και αυξάνοντας την ανθεκτικότητά της σύμφωνα με το μοντέλο της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας.

Η Επιτροπή συνέχισε να ενισχύει τη συνεργασία στον τομέα της Ε&Κ με στρατηγικούς εταίρους και περιοχές, π.χ. με την Αφρική, με τη διοργάνωση της πρώτης υπουργικής συνόδου ΕΕ – Αφρικανικής Ένωσης σε θέματα Ε&Κ , καθώς και το έργο για έναν φιλόδοξο κοινό χάρτη πορείας ΕΕ-Κίνας για τη μελλοντική συνεργασία στον τομέα της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας, με έμφαση στην επίτευξη ισότιμων όρων ανταγωνισμού και αμοιβαιότητας. Η εταιρική σχέση για την Αφρική παρέσχε το πλαίσιο για περαιτέρω ανάπτυξη εντός του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» της συνεργασίας που ξεκίνησε με το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» μεταξύ της ΕΕ και της Αφρικανικής Ένωσης όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η συνεργασία με τη Λατινική Αμερική και την περιοχή της Καραϊβικής ενισχύθηκε ιδίως μέσω της επιτυχούς διοργάνωσης της συνόδου ανώτατων υπαλλήλων στο πλαίσιο της κοινής πρωτοβουλίας ΕΕ-CELAC για την Ε&Κ , η οποία άνοιξε τον δρόμο για την έγκριση στρατηγικού χάρτη πορείας για την περίοδο 2021-2023 που θα καλύπτει τις υποδομές, την κινητικότητα, τις παγκόσμιες κοινωνικές προκλήσεις και έναν νέο πυλώνα συνεργασίας για την καινοτομία.

Η σύνοδος υπουργών των Δυτικών Βαλκανίων για την περαιτέρω ενίσχυση των περιφερειακών δεσμών με την ΕΕ στον τομέα της εκπαίδευσης και κατάρτισης και της Ε&Κ, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2020, ενέκρινε το περιεχόμενο του θεματολογίου για τα Δυτικά Βαλκάνια για την καινοτομία, την έρευνα, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη νεολαία και τον αθλητισμό. Η επιτροπή για την Ε&Κ στο πλαίσιο της ανατολικής εταιρικής σχέσης συζήτησε πρόταση σχετικά με τα νέα παραδοτέα της Ε&Κ μετά το 2020.

Η πρωτοβουλία «Αποστολή Καινοτομία» (μία από τις βασικές πλατφόρμες διεθνούς συνεργασίας μέσω της οποίας η ΕΕ προωθεί την παγκόσμια εμβέλεια της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας) έφτασε στο τέλος της πρώτης πενταετούς εντολής της. Είναι πλέον έτοιμη να ξεκινήσει τη δεύτερη φάση της κατά την επόμενη υπουργική σύνοδο στη Χιλή τον Ιούνιο του 2021.

Η Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών για την εκπαίδευση, την επιστήμη και τον πολιτισμό (UNESCO) δημοσίευσε σχέδιο σύστασης για την ανοικτή επιστήμη (στο οποίο συνεισέφερε η Επιτροπή), που προτείνει κοινές αξίες και αρχές και καθορίζει συγκεκριμένα μέτρα και δεσμεύσεις για τη διευκόλυνση της παραγωγής και διάδοσης επιστημονικών γνώσεων και ερευνητικών δεδομένων σε όλο τον κόσμο.

Η Διεθνής Κοινοπραξία Έρευνας για τις Σπάνιες Νόσους, υπό τη συν-ηγεσία της Επιτροπής, δημοσίευσε έναν οδηγό ανάπτυξης ορφανών φαρμάκων , ο οποίος αποσκοπεί στην επιτάχυνση της ανάπτυξης φαρμάκων για σπάνιες νόσους, με την οργάνωση των πόρων και των εργαλείων που είναι διαθέσιμα στην ΕΕ, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιαπωνία σε ένα τυποποιημένο πλαίσιο.

Εντατικοποιήθηκαν οι προετοιμασίες για την προσχώρηση χωρών εκτός ΕΕ στο πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» ως συνδεδεμένων μελών. Οι διαπραγματεύσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο οδήγησαν στη συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας ΕΕ – Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία καλύπτει τη συμμετοχή της εν λόγω χώρας σε προγράμματα της Ένωσης.

3.3Εταιρική σχέση με τα κράτη μέλη 

Η Επιτροπή εξέδωσε την ανακοίνωση με τίτλο «Ένας νέος ΕΧΕ για την έρευνα και την καινοτομία»  (ένας νέος ΕΧΕ), στις 30 Σεπτεμβρίου 2020, με στόχο την αναζωογόνηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας με ένα μακρόπνοο θεματολόγιο. Μεταξύ άλλων μέτρων, ανακοινώθηκαν τα εξής: i) ειδικές δράσεις για την επικαιροποίηση και την ανάπτυξη κατευθυντήριων αρχών με στόχο τη δημιουργία αξίας από τη γνώση, ii) ένας κώδικας πρακτικής για την έξυπνη χρήση της διανοητικής ιδιοκτησίας και iii) δράσεις για την ανάπτυξη κοινών οδικών χαρτών βιομηχανικής τεχνολογίας, που υποστηρίζουν την εφαρμογή της νέας βιομηχανικής στρατηγικής και επιταχύνουν τη μεταφορά των αποτελεσμάτων της έρευνας στην πραγματική οικονομία. Κάτι τέτοιο θα βοηθήσει τη βιομηχανία της ΕΕ να ανταποκριθεί στη διττή —πράσινη και ψηφιακή— μετάβαση και να καταστεί πιο ανθεκτική. Μετά την έγκριση των συμπερασμάτων του Συμβουλίου σχετικά με τον νέο ΕΧΕ τον Δεκέμβριο του 2020, και σε στενή σχέση με την Επιτροπή Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας και Καινοτομίας , η Επιτροπή συνέστησε το φόρουμ του ΕΧΕ για τη μετάβαση .

Ως προς τον τομέα της σταδιοδρομίας και της κινητικότητας των ερευνητών, ο νέος ΕΧΕ στοχεύει στα εξής: i) παροχή πλαισίου για τις σταδιοδρομίες ερευνητών, συμπεριλαμβανομένης μιας ταξινομίας δεξιοτήτων για ερευνητές προς ανάδειξη των χαρακτηριστικών του επαγγέλματός τους, ii) αξιοποίηση της δέσμευσης ώστε να ενθαρρυνθεί η «κυκλοφορία εγκεφάλων» και να διασφαλιστεί η συμμετοχικότητα και iii) δημιουργία ελκυστικών συνθηκών για ερευνητές.

Στην έκθεση του Οκτωβρίου 2020 με τίτλο «Προς ένα όραμα για το μέλλον των πανεπιστημίων στην Ευρώπη με ορίζοντα το 2030» ορίζονται θεματικοί και οριζόντιοι άξονες δράσης στον τομέα της Ε&Κ. Οι περαιτέρω συνέργειες μεταξύ του ΕΧΕ και του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης υπό τη μορφή «ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα πανεπιστήμια», που θα αναπτυχθούν με τα κράτη μέλη και τους ενδιαφερόμενους το 2021, θα ωφελήσουν τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια.

Στο πλαίσιο του κύκλου συντονισμού της οικονομικής πολιτικής για το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο του 2020, 21 κράτη μέλη έλαβαν ειδική ανά χώρα σύσταση να ενισχύσουν τις επενδύσεις σε Ε&Κ. Προς στήριξη αυτού, η ετήσια στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2021 (που εκδόθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 2020) καθορίζει ευρείες γραμμές για τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας , η δε Επιτροπή βοήθησε τα κράτη μέλη να καταρτίσουν σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας για την περίοδο 2021-2023, τα οποία τους δίνουν τη δυνατότητα πρόσβασης στη στήριξη του Μηχανισμού για μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις. Μέχρι στιγμής, τα περισσότερα από τα κράτη μέλη που έχουν καταρτίσει σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας εστιάζουν σε επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις Ε&Κ στο υδρογόνο, την καθαρή ενέργεια, τη βιώσιμη κινητικότητα, τη φιλική προς το κλίμα ανακαίνιση και κατασκευή, και την απαλλαγή της βιομηχανίας από ανθρακούχες εκπομπές.

Ο μηχανισμός στήριξης της πολιτικής έχει ήδη προσφέρει συγκεκριμένες δραστηριότητες στήριξης για την Κύπρο, τη Λετονία, την Αρμενία και τη Μάλτα, καθώς και ανταλλαγή γνώσεων σχετικά με τη διεθνή συνεργασία.

Η πρώτη έκθεση για τον δείκτη επιδόσεων μετάβασης παρέχει ένα απλοποιημένο πλαίσιο για τα κράτη μέλη με στόχο την παρακολούθηση της προόδου και τον προσδιορισμό δράσεων προτεραιότητας όσον αφορά τις τέσσερις μεταβάσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει η Ευρώπη ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα: οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική και διακυβέρνησης.

4.Υλοποίηση του προγράμματος «Ορίζων 2020»

4.1 Ανταπόκριση στις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων (για το χρονικό διάστημα 2014-2020)

Σύμφωνα με τον ιστότοπο του προγράμματος «Ορίζων» (στις 21 Ιουνίου 2021), έως τα τέλη του 2020 είχαν παρέλθει 967 προθεσμίες πρόσκλησης του προγράμματος «Ορίζων 2020» και είχαν υποβληθεί 283 078 επιλέξιμες προτάσεις, με τις οποίες εζητείτο συνολική συνεισφορά της ΕΕ ύψους 473,2 δισ. EUR. Από τις εν λόγω προτάσεις 33 791 επιλέχθηκαν για χρηματοδότηση, και το συνολικό ποσοστό επιτυχίας των επιλέξιμων προτάσεων κατά την πρώτη εξαετία ανήλθε σε 11,94 %. Είχαν υπογραφεί 35 027 συμφωνίες επιχορήγησης, με κονδύλια του προϋπολογισμού της ΕΕ ύψους 66,23 δισ. EUR.

Οι οργανισμοί τριτοβάθμιας εκπαίδευσης παραμένουν η μεγαλύτερη ομάδα αποδεκτών (39,4 % του συνόλου των αποδεκτών), ενώ το 24,73 % της χρηματοδότησης της ΕΕ στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων «βιομηχανική υπεροχή» και «κοινωνικές προκλήσεις» διατίθεται σε ΜΜΕ.

4.2Επιλεγμένα χαρακτηριστικά του προγράμματος «Ορίζων 2020»

Νόσος COVID-19

Πρώτη προτεραιότητα το 2020 ήταν να κινητοποιηθούν οι προσπάθειες Ε&Κ που στηρίζει το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» και πραγματοποιούνται στην ΕΕ και, σε συνεργασία με διεθνείς εταίρους, να καταπολεμηθεί η πανδημία. Η Επιτροπή δρομολόγησε ήδη τον Ιανουάριο ειδικές δραστηριότητες Ε&Κ στο πλαίσιο της δέσμευσης για την αντιμετώπιση διαφόρων προκλήσεων που προκύπτουν από την πανδημία, στις οποίες η ΕΕ έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη συνεισφορά σε βοήθεια. Η χρηματοδότηση του προγράμματος «Ορίζων 2020» βοήθησε τις υφιστάμενες πολυμερείς ερευνητικές πλατφόρμες να επιταχύνουν τις προσπάθειές τους για την ανάπτυξη αποτελεσματικών θεραπειών, εμβολίων, θεραπευτικών και διαγνωστικών μεθόδων, αλλά και για τη διασφάλιση καθολικής διαθεσιμότητας σε προσιτή τιμή.

Μέχρι στιγμής , 602,3 εκατ. EUR χρηματοδότησης του προγράμματος «Ορίζων 2020» έχουν χορηγηθεί σε έργα που στοχεύουν στην ανάπτυξη διαγνωστικών μεθόδων, θεραπειών (συμπεριλαμβανομένης της επαναστόχευσης υφιστάμενων θεραπειών, πλάσματος αίματος, μονοκλωνικών αντισωμάτων) και εμβολίων , σε έργα επιδημιολογίας, ετοιμότητας και ανταπόκρισης σε εξάρσεις νόσων, σε κοινωνικοοικονομικά θέματα, θέματα ψυχικής υγείας, στην παραγωγή και στις ψηφιακές τεχνολογίες, καθώς και στις υποδομές και στους πόρους δεδομένων που καθιστούν δυνατή την εν λόγω έρευνα.

Μια πρώτη πρόσκληση έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση της πανδημίας προκηρύχθηκε σε χρόνο ρεκόρ στο πλαίσιο της ενότητας «Υγεία» του προγράμματος εργασίας στις 30 Ιανουαρίου 2020, την ημέρα κατά την οποία ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε τη νόσο COVID-19 ως κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία σε διεθνές επίπεδο, καθιστώντας την πιθανώς την πρώτη πρόσκληση παγκοσμίως. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα 18 έργα τα οποία έλαβαν συνολικά 48,2 εκατ. EUR σε ενωσιακή χρηματοδότηση. Μια δεύτερη πρόσκληση στο πλαίσιο της ίδιας ενότητας του προγράμματος εργασίας τον Μάιο είχε ως αποτέλεσμα 23 έργα τα οποία έλαβαν ενωσιακή χρηματοδότηση 128 εκατ. EUR. Για την κάλυψη πρόσθετων δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την πανδημία κινητοποιήθηκε και χορηγήθηκε σε επτά εν εξελίξει συμφωνίες επιχορήγησης επιπλέον χρηματοδότηση ύψους περίπου 22,7 εκατ. EUR.

Επιπλέον, διατέθηκαν 400 εκατ. EUR από το μέσο InnovFin του προγράμματος «Ορίζων 2020» για την επιτάχυνση της ανάπτυξης εμβολίων (π.χ. από τις BioNTech και CureVac), καθώς και άλλων παρεμβάσεων, φαρμάκων, ιατρικών και διαγνωστικών συσκευών (π.χ. Scope Fluidics) ή νέων κρίσιμων υποδομών Ε&Κ (μεταξύ άλλων εγκαταστάσεων παραγωγής). Άλλα έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ (π.χ. EAVI2020, EHVA, TBVAC2020, Rabyd-vax) αναπτύσσουν και χρησιμοποιούν ένα ευρύ φάσμα τεχνολογιών (DNA, RNA και ιικούς φορείς) με σκοπό την επέκταση των διαύλων υποψήφιων εμβολίων. Τα ADITEC και OptiMalVax συγκαταλέγονται μεταξύ των έργων που αναπτύσσουν νέες τεχνολογίες ανοσοποίησης και τις προωθούν σε κλινικές δοκιμές ώστε τα εμβόλια να καθίστανται αποτελεσματικότερα —αλλά και για μη καλυπτόμενες ανάγκες των ηλικιωμένων και των νέων.

586 επιπλέον έργα που χρηματοδοτήθηκαν από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» και τον προκάτοχό του, το 7ο πρόγραμμα-πλαίσιο (7ο ΠΠ), αναγνωρίστηκε ότι συνέβαλαν σε επιστημονικές γνώσεις ή τεχνολογίες, όπως τα νέα απολυμαντικά επιχρίσματα για προστατευτική ενδυμασία, η ασφαλής μεταφορά ασθενών, η επεξεργασία λυμάτων και οι ψηφιακές εφαρμογές.

Στο πλαίσιο της σύμπραξης ευρωπαϊκών και αναπτυσσόμενων χωρών για τις κλινικές δοκιμές (EDCTP)  προκηρύχθηκαν τρεις διαδοχικές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων έκτακτης ανάγκης για ερευνητικές δραστηριότητες με στόχο τη διαχείριση και/ή την πρόληψη της εξάπλωσης της νόσου COVID-19, συνδυασμένου προϋπολογισμού ύψους 35 εκατ. EUR. Επιπλέον, τα δύο μεγάλα δίκτυα EDCTP για την ενίσχυση των ικανοτήτων ανταπόκρισης των αφρικανικών χωρών στις εξάρσεις μολυσματικών ασθενειών ανακατεύθυναν αμέσως τις προσπάθειές τους για την αντιμετώπιση των ζητημάτων της νόσου COVID-19.

Η ταχείας διαδικασίας «Πρόσκληση 21» στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας για τα καινοτόμα φάρμακα προκηρύχθηκε για ερευνητικές προτάσεις που ανταποκρίνονται στην έξαρση της νόσου COVID-19, με χρηματοδότηση ύψους 72 εκατ. EUR από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» και δεσμεύσεις της βιομηχανίας ύψους 45 εκατ. EUR.

Στο πλαίσιο της πολιτικής απάντησης για την αντιμετώπιση των οικονομικών αναταράξεων που προκάλεσε η νόσος COVID-19, τροποποιήθηκε ο μηχανισμός εγγυήσεων InnovFin για ΜΜΕ ώστε να διευκολυνθεί η διαθεσιμότητα χρηματοδότησης σε καινοτόμες επιχειρήσεις, ιδίως όσον αφορά ταμειακές διευκολύνσεις και χρηματοδότηση κεφαλαίου κίνησης. Έως τις 31 Δεκεμβρίου 2020, περισσότερες από 3 300 εταιρείες, κυρίως ΜΜΕ, έλαβαν χρηματοδότηση ύψους 1,7 δισ. EUR. Επιπλέον, θεσπίστηκε νέος μηχανισμός κεφαλαίων ανάκαμψης για τις εταιρείες καινοτόμου τεχνολογίας στο πλαίσιο του μέσου μετοχικού κεφαλαίου InnovFin με στόχο τον μετριασμό των επιπτώσεων της κρίσης λόγω της νόσου COVID-19 στην αγορά επιχειρηματικών κεφαλαίων και, ειδικότερα, της αυξημένης κατανάλωσης ρευστότητας σε επίπεδο εταιρειών χαρτοφυλακίου. Διατέθηκε ποσό ύψους 100 εκατ. EUR ώστε να παράσχει στους ενδιάμεσους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς του InnovFin την πρόσθετη επενδυτική ικανότητα που ήταν αναγκαία για τη στήριξη των εταιρειών χαρτοφυλακίου που επηρεάστηκαν αρνητικά από την κρίση λόγω της νόσου COVID-19.

Το τμήμα για τις «ερευνητικές υποδομές» του προγράμματος εργασίας τροποποιήθηκε ώστε να συμπεριλάβει προσαρμοσμένη πρόσθετη ad-hoc στήριξη σε συγκεκριμένους τομείς ανάγκης. Σε αυτές περιλαμβάνονταν η πανευρωπαϊκή και παγκόσμια διάδοση της διαγνωστικής ανάλυσης SARS-Cov2 (μαζί με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νόσων και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας) και η στοχοθετημένη στήριξη Ε&Α εμβολίων, καθώς και η δημιουργία μιας νέας ερευνητικής υποδομής πληροφοριών για την υγεία του πληθυσμού (η οποία αποτελεί ταυτόχρονα και σημείο εκκίνησης για την οικοδόμηση ευρωπαϊκού χώρου δεδομένων για την υγεία).

Καθιερώθηκαν ειδικές υποχρεώσεις αξιοποίησης για τις προσκλήσεις έκτακτης ανάγκης COVID-19, μαζί με το μανιφέστο για την έρευνα της ΕΕ σχετικά με την COVID-19 με στόχο τη μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας, το οποίο έχει ήδη πάνω από 2 200 υπογράφοντες και έχει εγκριθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Το χαρτοφυλάκιο έργων σχετικά με τη μοντελοποίηση της κλιματικής ουδετερότητας (κυρίως ολοκληρωμένα μοντέλα αξιολόγησης) κινητοποιήθηκε με στόχο τη διερεύνηση των επιπτώσεων της πανδημίας στη δράση για το κλίμα και τη διατύπωση συστάσεων πολιτικής για μια πράσινη και ανθεκτική ανάκαμψη. Σε εξέλιξη βρίσκονται επίσης αρκετά ερευνητικά έργα για την αξιολόγηση των δεσμών μεταξύ του κινδύνου πανδημίας και της απώλειας βιοποικιλότητας.

Για να αντιμετωπιστούν τα διοικητικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την πανδημία, οι κοινοπραξίες που λαμβάνουν χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» κλήθηκαν να ζητήσουν κατά τη διακριτική τους ευχέρεια παράταση 6 μηνών στα έργα τους χωρίς περαιτέρω αιτιολόγηση και τους δόθηκε η δυνατότητα να υποβάλουν την περιοδική τους έκθεση και να ζητήσουν πληρωμές αργότερα απ’ ό,τι είχε αρχικά προβλεφθεί.

Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία

Τα αναμενόμενα μερίδια προϋπολογισμού για τη δράση για το κλίμα και τη βιώσιμη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια του προγράμματος «Ορίζων 2020» ήταν 35 % και 60 % αντίστοιχα. Μέχρι το τέλος του 2020, οι δαπάνες είχαν ανέλθει σε 31 % για την πρώτη και 65 % για τη δεύτερη. Παρά τη σημαντική αύξηση σε σύγκριση με το 7ο ΠΠ, οι επενδύσεις στη δράση για το κλίμα δεν έχουν ακόμη φτάσει τον στόχο τους.

Ελήφθησαν στοχοθετημένα μέτρα για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα αυτό, συμπεριλαμβανομένης μιας νέας πρόσκλησης υποβολής προτάσεων για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία η οποία ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο και η οποία θα οδηγήσει τελικά τις δαπάνες για το κλίμα πάνω από το όριο του 35 % (στο 36 %). Η εν λόγω πρόσκληση, ύψους 1 δισ. EUR, στοχεύει στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, στην παροχή περισσότερης προστασίας για τη βιοποικιλότητα και τους οικοτόπους που απειλούνται, αλλά και στην επιτάχυνση της βιώσιμης ανάκαμψης. Η πρόσκληση αποτέλεσε το πρώτο βήμα προς τις κλιματικά ουδέτερες και κοινωνικά καινοτόμες πόλεις και για την αντιμετώπιση των ενεργειακών προτεραιοτήτων της Πράσινης Συμφωνίας, δηλαδή καινοτόμων χερσαίων και υπεράκτιων τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, επίδειξης ηλεκτρολυτικής κυψέλης κλίμακας 100 MW για την παραγωγή υδρογόνου, καθώς και για την επιτάχυνση της μετάβασης στην πράσινη ενέργεια στην Αφρική και της ενεργειακής απόδοσης στα κτίρια. Η πρόσκληση αφορούσε επίσης την ολοκλήρωση και επίδειξη καινοτόμων τρόπων πρόληψης και καταπολέμησης των πυρκαγιών. Αναμένονται σαφείς και απτές λύσεις σε οκτώ τομείς που αντιστοιχούν στις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και σε δύο οριζόντιους τομείς: «ενίσχυση της γνώσης» και «ενδυνάμωση των πολιτών». Η πρόσκληση αφορούσε επίσης ευκαιρίες καινοτομίας ώστε να στηριχθεί η μετάβαση σε βιώσιμα συστήματα τροφίμων, στον πυρήνα της στρατηγικής της ΕΕ «Aπό το αγρόκτημα στο πιάτο». Η πρόσκληση έκλεισε στις 27 Ιανουαρίου 2021, με την υποβολή περισσότερων από 1 500 προτάσεις στους 20 θεματικούς τομείς. Αναμένεται ότι οι επιχορηγήσεις θα υπογραφούν το τελευταίο τρίμηνο του 2021.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος «Ορίζων 2020», έργα συνέβαλαν σε προσπάθειες αναβάθμισης των ικανοτήτων γεωσκόπησης της Ευρώπης και στην ανάπτυξη λύσεων για συγκεκριμένες ανάγκες χρηστών. Προς το τέλος του προγράμματος «Ορίζων 2020», τα συμπεράσματα και τα αποτελέσματα των εν λόγω έργων συνέβαλαν σε διάφορες δραστηριότητες της ομάδας «Γεωσκόπηση» (GEO) και στην πρωτοβουλία EuroGEO, ιδίως όσον αφορά τους ΣΒΑ και τη Συμφωνία του Παρισιού που εγκρίθηκε βάσει της σύμβασης-πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή. Αυτές οι προσπάθειες θα συνεχιστούν στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη».

Διεθνής συνεργασία

Κατά την περίοδο 2014-2020, οι συμμετέχοντες από τα κράτη μέλη έλαβαν το 90,41 % της χρηματοδότησης, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό διατέθηκε σε συνδεδεμένες χώρες (8,85 %) και άλλες χώρες εκτός ΕΕ (0,74 %). Ενώ το ποσοστό συμμετοχής των συνδεδεμένων χωρών (7,68 %) συνάδει με τη χρηματοδότηση που χορηγήθηκε, το αντίστοιχο ποσοστό των μη συνδεδεμένων χωρών εκτός ΕΕ είναι σημαντικά υψηλότερο (4,0 %), στοιχείο που αποτελεί ένδειξη ενδιαφέροντος για διεθνή εξωστρέφεια, ανεξάρτητα από τη χρηματοδότηση.

Το πρόγραμμα εργασίας για την περίοδο 2018-2020 περιελάμβανε πάνω από 30 «εμβληματικές πρωτοβουλίες διεθνούς συνεργασίας» με ενωσιακό προϋπολογισμό περίπου 2 δισ. EUR ώστε να αντιστραφεί η πτωτική τάση της διεθνούς συνεργασίας κατά τα πρώτα χρόνια του προγράμματος «Ορίζων 2020». Οι εμβληματικές πρωτοβουλίες είχαν θετικό αντίκτυπο, με αύξηση της συμμετοχής οντοτήτων εγκατεστημένων σε μη συνδεδεμένες τρίτες χώρες σε συνεργατικά έργα από 2,4 % κατά μέσο όρο την περίοδο 2014-2017 σε 3,3 % το 2018, 3,2 % το 2019 και 2,6 % μέχρι τώρα για το 2020. Η συνεισφορά των συμμετεχόντων που είναι εγκατεστημένοι σε μη συνδεδεμένες τρίτες χώρες αυξήθηκε από 44 εκατ. EUR/έτος κατά μέσο όρο την περίοδο 2014‑2017 σε 82 εκατ. EUR το 2018 και 153 εκατ. EUR το 2019 (42 εκατ. EUR μέχρι τώρα για το 2020). Συνολικά, οι συμμετέχοντες που είναι εγκατεστημένοι σε μη συνδεδεμένες τρίτες χώρες έχουν συνεισφέρει σχεδόν 560 εκατ. EUR σε έργα του προγράμματος «Ορίζων 2020».

Οι δράσεις Marie Skłodowska Curie (MSC) συνέχισαν να αντιπροσωπεύουν περισσότερες από τις μισές συμμετοχές από οντότητες εγκατεστημένες σε μη συνδεδεμένες τρίτες χώρες. Πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμες κοινές συναντήσεις και διάλογος για τη διαμόρφωση πολιτικής με μη συνδεδεμένες τρίτες χώρες σε θέματα επιστήμης και τεχνολογίας προκειμένου να αξιοποιηθεί καλύτερα η δυνατότητα διεθνούς προβολής των δράσεων MSC σε επίπεδο πολιτικής.

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ΕΣΕ)

Το ΕΣΕ προκήρυξε πέντε προσκλήσεις υποβολής προτάσεων για έρευνα αιχμής και έργα απόδειξης της ορθότητας της ιδέας. Με συνδυασμένο προϋπολογισμό 2,2 δισ. EUR, οι εν λόγω προκλήσεις προσέλκυσαν 9 428 αιτήσεις και κατέληξαν σε 1 178 νέες συμφωνίες επιχορήγησης. Το ΕΣΕ πραγματοποίησε ανάλυση χαρτοφυλακίου των έργων που συνδέονται με την κατανόηση της πανδημίας, εντοπίζοντας πάνω από 185 σχετικά έργα. Δύο κύριοι ερευνητές του ΕΣΕ ιδίως —ο καθηγητής Uğur Şahin (Διευθύνων Σύμβουλος της BioNTech) και ο καθηγητής Adrian Hill (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης)— ήταν στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης δύο εμβολίων κατά της νόσου COVID-19.

Διεύρυνση της συμμετοχής

Μετά την τελευταία πρόσκληση του προγράμματος «Ορίζων 2020» στο πλαίσιο της ενότητας «Εξάπλωση της αριστείας και διεύρυνση της συμμετοχής» του προγράμματος εργασίας, υπογράφηκαν συνολικά 97 επιχορηγήσεις συνολικού ποσού 119 εκατ. EUR. Από αυτές, οι 20 θα βοηθήσουν στη σύσταση νέων ερευνητικών ομάδων γύρω από τις έδρες του ΕΣΕ σε χώρες που αποτελούν αντικείμενο της διεύρυνσης της συμμετοχής (όπως ορίζονται στη συγκεκριμένη ενότητα του προγράμματος εργασίας), ενώ 77 έργα αδελφοποίησης θα δημιουργήσουν νέες εταιρικές σχέσεις με κορυφαία ερευνητικά κέντρα για ενίσχυση του επιπέδου αριστείας.

Η δεύτερη πρόσκληση της πιλοτικής δράσης «Υποτροφίες για τη διεύρυνση της συμμετοχής» (η οποία ακολούθησε το πρότυπο των ατομικών υποτροφιών στο πλαίσιο των δράσεων MSC) συνέχισε να βοηθά άριστους ερευνητές που δεν είχαν χρηματοδοτηθεί μέσω των δράσεων MSC ώστε να λάβουν διετή ατομική υποτροφία σε χώρα που αποτελεί αντικείμενο της διεύρυνσης της συμμετοχής. Η πρόσκληση οδήγησε σε αύξηση των αιτήσεων κατά 12 % και σε επιπλέον αύξηση κατά 42 % στον αριθμό των υποτροφιών σε χώρες που αποτελούν αντικείμενο της διεύρυνσης της συμμετοχής, με 39 υποτροφίες για τη διεύρυνση της συμμετοχής επιπλέον των 92 ατομικών υποτροφιών που χρηματοδοτούνται σε χώρες που αποτελούν αντικείμενο της διεύρυνσης της συμμετοχής. Ένδειξη της υψηλής ποιότητας των προτάσεων αυτών ήταν ότι η χαμηλότερη βαθμολογία για μια επιτυχημένη πρόταση ήταν 90,4 %.

Για να παρασχεθεί στους ερευνητές με αναπηρία δίκαιη πρόσβαση στη διδακτορική εκπαίδευση, στην ερευνητική κατάρτιση, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και στη μεταφορά γνώσεων, αλλά και για να τονωθεί η χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις συμμετοχή στην αγορά εργασίας Ε&Κ, η πιλοτική δράση MSC «Κατ’ αποκοπή ποσά ειδικών αναγκών» συνεχίστηκε το 2020. Παρασχέθηκε χρηματοδοτική στήριξη σε 16 υποτρόφους δράσεων MSC με ειδικές ανάγκες.

Φύλο, κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες και ανοικτή επιστήμη

Για την υποστήριξη του έργου πολιτικής του ΕΣΕ για την ισότητα των φύλων, ορισμένα νέα έργα αναπτύσσουν μια κοινότητα επαγγελματιών για την ισότητα των φύλων και τη θεσμική αλλαγή σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ένα έργο έχει αρχίσει να επεξεργάζεται σενάρια για την καθιέρωση συστήματος επιβράβευσης/πιστοποίησης για την ισότητα των φύλων σε ερευνητικούς οργανισμούς και πανεπιστήμια, ενώ μια νέα δράση Ε&Κ αποσκοπούσε στην ενίσχυση της διάστασης του φύλου στον επιστημονικό διάλογο της ΕΕ με τους διεθνείς εταίρους. Οι δράσεις MSC συμβάλλουν στο πολύ υψηλό ποσοστό συμμετοχής ερευνητριών, το οποίο παραμένει σταθερό με την πάροδο των ετών (41 % όλων των υποτρόφων δράσεων MSC).

Η πέμπτη έκθεση παρακολούθησης (για το 2018) σχετικά με την ενσωμάτωση των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών στο πρόγραμμα «Ορίζων 2020» που δημοσιεύθηκε το 2020, κατέδειξε ενθαρρυντικά αποτελέσματα και σημαντικές βελτιώσεις: στο 65 % των έργων διαπιστώθηκε καλή ενσωμάτωση των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, ενώ 391 έργα χρηματοδοτήθηκαν βάσει των εμβληματικών θεμάτων, περισσότερα από τα 262 το 2017. Τα έργα είχαν συνολικό προϋπολογισμό 1,9 δισ. EUR, αυξημένο σε σχέση με τα 1,2 δισ. EUR το 2017.

Η πλατφόρμα πολιτικής για την ανοικτή επιστήμη εξέδωσε την τελική της έκθεση για την εφαρμογή και την περαιτέρω ανάπτυξη της ανοικτής επιστήμης στην ΕΕ τον Μάιο του 2020, δηλώνοντας ότι το κύριο μέσο για την περαιτέρω προώθηση της ανοικτής επιστήμης είναι το τρέχον σύστημα ανταμοιβών και κινήτρων για τους ερευνητές. Η έκθεση υποβλήθηκε στο Συμβούλιο Ανταγωνιστικότητας στις 27 Νοεμβρίου 2020. Η προσωρινή διακυβέρνηση για το Ευρωπαϊκό Νέφος Ανοικτής Επιστήμης (EOSC) ολοκλήρωσε το έργο της δημιουργώντας μια δομή διακυβέρνησης που διασφαλίζει τη μελλοντική ανάπτυξη του EOSC. Διασφαλίζεται μέσω της ένωσης EOSC που ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 2020 και η οποία στα τέλη του 2020 αριθμεί περισσότερους από 180 οργανισμούς. Οι ανανεωμένοι φιλόδοξοι στόχοι του EOSC συνίστανται στην ανάπτυξη ενός παγκόσμιου ιστού FAIR (ευρέσιμων, προσβάσιμων, διαλειτουργικών και επαναχρησιμοποιήσιμων) δεδομένων και υπηρεσιών για την επιστήμη, με κοινά πρότυπα και βασικό λογισμικό, επιτρέποντας σε ερευνητικά αντικείμενα όπως οι δημοσιεύσεις, τα σύνολα δεδομένων και το λογισμικό να είναι ευρέσιμα, προσβάσιμα, διαλειτουργικά και επαναχρησιμοποιήσιμα εκ σχεδιασμού. Οι εν λόγω φιλόδοξοι στόχοι επαναλαμβάνονται στη δήλωση του EOSC που παρουσίασε η γερμανική Προεδρία στους υπουργούς Έρευνας στις 27 Νοεμβρίου 2020 . Τα κράτη μέλη επιβεβαίωσαν την πρόθεσή τους να συμμετάσχουν στις μελλοντικές εξελίξεις του EOSC.

Μετά την έναρξη λειτουργίας της πλατφόρμας «Η Ευρώπη της ανοικτής έρευνας» —μιας πλατφόρμας δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης για τους δικαιούχους των προγραμμάτων «Ορίζων 2020» και «Ορίζων Ευρώπη», η οποία προβλεπόταν στην ανακοίνωση για τον νέο ΕΧΕ— βρίσκονται σε εξέλιξη προετοιμασίες για την επίσημη έναρξη λειτουργίας της το 2021, με χειρόγραφα έτοιμα για ανοικτή αξιολόγηση από ομοτίμους.

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (ΕΣΚ)

Το ενισχυμένο πιλοτικό ΕΣΚ αποτέλεσε τη συνέχεια του πρώτου πιλοτικού σχεδίου, και το πλήρως ολοκληρωμένο ΕΣΚ αρχίζει να γίνεται πραγματικότητα. Μέχρι στιγμής, κάθε ευρώ στήριξης από το πιλοτικό ΕΣΚ έχει ενεργοποιήσει 2,4 EUR σε επακόλουθες επενδύσεις. Τον Μάρτιο του 2020, η Επιτροπή τροποποίησε το τμήμα «πιλοτικό ΕΣΚ» του προγράμματος εργασίας για το 2020 προκειμένου να συμπεριλάβει προϋπολογισμό ύψους 300 εκατ. EUR για ρηξικέλευθες καινοτομίες που δημιουργούν αγορές, οι οποίες συμβάλλουν στους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του θεματολογίου των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030.

Η ειδική πρόσκληση του μέσου Accelerator του ΕΣΚ για προτάσεις «Πράσινης Συμφωνίας» που στοχεύουν σε νεοφυείς επιχειρήσεις και ΜΜΕ εγκαινιάστηκε στις 19 Μαΐου 2020 και είχε ως αποτέλεσμα να χορηγηθούν πάνω από 307 εκατ. EUR σε 64 από αυτές. Οι επιλεγείσες προτάσεις περιλαμβάνουν καινοτόμες λύσεις για την αυτοκινητοβιομηχανία, την αεροδιαστημική και τη ναυτιλία, τα προηγμένα υλικά και τις τεχνολογίες του «διαδικτύου των πραγμάτων». Οι εν λόγω ρηξικέλευθοι δικαιούχοι εδρεύουν σε ένα ευρύ φάσμα χωρών, συμπεριλαμβανομένων 17 κρατών μελών (επτά εκ των οποίων υστερούσαν ως προς τις επιδόσεις τους στην Ε&Κ), καθιστώντας τη συγκεκριμένη πρόσκληση του ΕΣΚ την πλέον γεωγραφικά πολυσχιδή μέχρι σήμερα.

Το ΕΣΚ έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη φορέων καινοτομίας που εργάζονται για λύσεις όσον αφορά τη νόσο COVID-19. Εκτός από τη δημοσίευση πρόσκλησης επιτάχυνσης, η οποία είναι ανοικτή σε νεοφυείς επιχειρήσεις και ΜΜΕ που αναπτύσσουν καινοτόμες λύσεις προκειμένου να συμβάλλουν στη θεραπεία, στη δοκιμή, στην παρακολούθηση ή στην αντιμετώπιση διαφόρων πτυχών της έξαρσης της νόσου, το ΕΣΚ διοργάνωσε το EUvsVirus Hackathon και Matchathon (μια εικονική εκδήλωση για τη σύνδεση ερευνητών και φορέων καινοτομίας, οι οποίοι εργάζονται σε καινοτομίες που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19, με ενδιαφερόμενους αγοραστές και πιθανούς χρηματοδότες). Μετά την πρώτη πολύ επιτυχημένη εκδήλωση ηλεκτρονικής παρουσίασης και προώθησης λύσεων (ePitching) του ΕΣΚ κατά της νόσου COVID-19, που διοργανώθηκε στις 30 Απριλίου, η Επιτροπή διοργάνωσε τη δεύτερη ηλεκτρονική παρουσίαση και προώθηση λύσεων σε αγοραστές κατά της νόσου COVID-19 στις 17 Νοεμβρίου 2020.

Η θέσπιση μεικτής χρηματοδότησης και επενδύσεων με εισφορά ιδίων κεφαλαίων για τη στήριξη μετασχηματιστικής καινοτομίας αποτελεί σημαντική νέα εξέλιξη στην ενωσιακή χρηματοδότηση της Ε&Κ, καθώς και τμήμα της πρότασης μοναδικής αξίας του ΕΣΚ. Η διαχείριση των επενδύσεων με εισφορά ιδίων κεφαλαίων διενεργείται από Ταμείο του ΕΣΚ, το οποίο συστάθηκε τον Ιούνιο του 2020 ως ξεχωριστή νομική οντότητα ιδιωτικού δικαίου, ενώ η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων παρέχει βασικές διοικητικές υπηρεσίες. Η μέγιστη χρηματοδότηση (επιχορηγήσεις και ίδια κεφάλαια) μπορεί να φτάσει τα 17,5 εκατ. EUR. Το Ταμείο του ΕΣΚ αποσκοπεί στην κάλυψη ενός κρίσιμου χρηματοδοτικού κενού που αντιμετωπίζουν οι καινοτόμες επιχειρήσεις όταν μεταφέρουν τις τεχνολογίες τους που έχουν φθάσει σε υψηλά επίπεδα τεχνολογικής ετοιμότητας στο στάδιο της διάθεσής τους στο εμπόριο. Θα συμβάλει στην κάλυψη αυτού του κενού στο στάδιο της εκκίνησης, όπου η αγορά επιχειρηματικών κεφαλαίων της ΕΕ εξακολουθεί να υπολείπεται σε επιδόσεις σε σύγκριση με την κατάσταση παγκοσμίως. Έχει ως στόχο να στηρίξει την ισότητα και την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων και να συμβάλει σημαντικά στη βιωσιμότητα, με ιδιαίτερη έμφαση στην υγεία, στην ανθεκτικότητα και στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Ο ρόλος του έχει καταστεί ακόμη σημαντικότερος υπό το πρίσμα των μεγάλων επιπτώσεων της κρίσης λόγω της νόσου COVID‑19, μεταξύ άλλων για πολλές καινοτόμες νεοφυείς επιχειρήσεις. Ένας αξιοσημείωτος νεωτερισμός ήταν ότι προσλήφθηκαν τέσσερις διαχειριστές προγραμμάτων του ΕΣΚ κατά τη διάρκεια της πιλοτικής φάσης, οι οποίοι θα διαχειρίζονται κατά τρόπο ενεργό τα χαρτοφυλάκια και τις σχετικές κοινότητες δικαιούχων και άλλων ενδιαφερόμενων φορέων.

4.3 Μη πυρηνικές άμεσες δράσεις υλοποιούμενες από το Κοινό Κέντρο Ερευνών (JRC)

Το JRC αντέδρασε γρήγορα στην πανδημία COVID-19 και παρέσχε πολιτική στήριξη σε πρωτοβουλίες για άμεση διαχείριση της κρίσης και ανάκαμψη. Η μοντελοποίηση των επιδημιολογικών πτυχών και του πιθανού αντικτύπου της κρίσης σε διάφορους τομείς πολιτικής συνέβαλε στον σχεδιασμό στρατηγικών και πολιτικών. Αναπτύχθηκε υλικό ελέγχου προκειμένου να βελτιωθεί η αξιοπιστία των δοκιμών για τη νόσο COVID-19.

Το έργο του JRC σχετικά με το σύμφωνο της ΕΕ για το κλίμα, την ανανεωμένη στρατηγική για τη βιώσιμη χρηματοδότηση, τη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», τη στρατηγική για τη βιοποικιλότητα, το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, το σχέδιο δράσης της στρατηγικής για τη βιοοικονομία και την ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα σχετίζεται με την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Το έργο του σχετικά με τις πρωτοβουλίες για την πραγματική φορολόγηση και τον δίκαιο κατώτατο μισθό συμβάλλει στη δημιουργία μιας «ευρωπαϊκής οικονομίας που λειτουργεί προς όφελος των ανθρώπων». Η συνεισφορά του στην ευρωπαϊκή στρατηγική για την ισότητα των φύλων, στη στρατηγική για την Αφρική και στο νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο συμβάλλει στην ενίσχυση της Ευρώπης και στην προώθηση του τρόπου ζωής μας.

Το JRC έχει συμβάλει καθοριστικά στη στρατηγική ανάλυση προοπτικών, μεταξύ άλλων με τη συμμετοχή στην εκπόνηση της πρώτης ετήσιας έκθεσης στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών που επικεντρώνεται στην ανθεκτικότητα και η οποία συνιστά την εστίαση της δεύτερης μελέτης προοπτικής στην ανοικτή στρατηγική αυτονομία.

Συνέχισε επίσης να επεκτείνει τις δραστηριότητές του σε θέματα διαχείρισης γνώσεων, εγκαινιάζοντας νέα κέντρα γνώσεων για τη βιοποικιλότητα, τη γεωσκόπηση και τον καρκίνο.

Δημοσίευσε δύο νέες εμβληματικές εκθέσεις για την κυβερνοασφάλεια και τη δικαιοσύνη. Περισσότερες από 1 100 από τις δημοσιεύσεις του JRC αφορούσαν την πολιτική και περισσότερες από 700 ήταν επιστημονικές δημοσιεύσεις που αξιολογήθηκαν από ομοτίμους. Περίπου το 45 % των άρθρων του με αξιολόγηση από ομοτίμους δημοσιεύθηκε σε επιστημονικά περιοδικά που συγκαταλέγονται στο 10 % των επιστημονικών περιοδικών με τις περισσότερες παραπομπές.

Τέλος, το JRC ηγείται του νέου ευρωπαϊκού Bauhaus —ενός σχεδιαστικού κινήματος που διερευνά νέους τρόπους ζωής προκειμένου να στηρίξει τον μετασχηματισμό της Ευρώπης σε πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο.

4.4 Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ)

Η μεγαλύτερη στην ιστορία χρηματοδοτική συνεισφορά (600 εκατ. EUR) διατέθηκε το 2020 στις οκτώ κοινότητες γνώσης και καινοτομίας (ΚΓΚ) για την υλοποίηση των επιχειρηματικών τους σχεδίων για το 2020.

Η κοινότητα του ΕΙΤ διευρύνθηκε και πλέον συνιστά ένα αξιόπιστο δίκτυο αποτελούμενο από περισσότερους από 2 200 εταίρους, με πάνω από 60 κέντρα συστέγασης και κόμβους καινοτομίας σε όλα τα κράτη μέλη, γεγονός που την καθιστά μία από τις μεγαλύτερες δικτυωμένες κοινότητες καινοτομίας στην Ευρώπη. Από την ίδρυσή του, το ΕΙΤ και οι ΚΓΚ έχουν υποστηρίξει πάνω από 2 500 νεοφυείς και αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις που έχουν προσελκύσει συνολικά 3,3 δισ. EUR σε επενδύσεις, κάτι το οποίο δημιούργησε περισσότερες από 13 000 θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης και έφερε πάνω από 1 500 νέα προϊόντα και υπηρεσίες στην αγορά. Περισσότεροι από 4 000 φοιτητές έχουν ήδη αποφοιτήσει από εκπαιδευτικά προγράμματα που φέρουν το σήμα του ΕΙΤ.

Σε απάντηση στην πανδημία COVID-19, το ΕΙΤ κινητοποίησε 60 εκατ. EUR σε πρόσθετη χρηματοδότηση το 2020 και εγκαινίασε την πρωτοβουλία «Ταχεία αντίδραση σε καταστάσεις κρίσεις του ΕΙΤ» , η οποία υποστήριξε 62 έργα καινοτομίας με τη συμμετοχή 212 εταίρων από 25 χώρες και 145 νεοφυών και αναπτυσσόμενων επιχειρήσεων και ΜΜΕ σε 23 χώρες.

5.Υλοποίηση του προγράμματος Ευρατόμ

5.1 Έμμεσες δράσεις

Υπογράφηκαν συνολικά 33 συμφωνίες επιχορήγησης στο πλαίσιο του προγράμματος Ευρατόμ, με συνολική συνεισφορά 139,8 εκατ. EUR. Από το 2014 έχουν υποβληθεί συνολικά 254 επιλέξιμες προτάσεις για προσκλήσεις καταβολής ποσών στον τομέα της σχάσης, με τις οποίες ζητήθηκαν συνολικά 991,03 εκατ. EUR. Από τις εν λόγω προτάσεις επιλέχθηκαν 98 για χρηματοδότηση, με συνεισφορά ύψους 416,74 εκατ. EUR και, ως εκ τούτου, το συνολικό ποσοστό επιτυχίας των επιλέξιμων προτάσεων το 2020 ανήλθε στο 38 %.

Το 2020, η τελική δέσμευση αναλήφθηκε για το κοινό πρόγραμμα EUROfusion και, ως εκ τούτου, το συνολικό ποσό ανήλθε σε 687,8 εκατ. EUR από την έναρξη το 2014.

5.2 Άμεσες δράσεις υλοποιούμενες από το JRC

Οι επιστήμονες του JRC δημοσίευσαν 143 άρθρα σε περιοδικές εκδόσεις με αξιολόγηση από ομοτίμους, καθώς και 36 άρθρα σε μονογραφίες ή άλλες περιοδικές εκδόσεις. Το JRC συνέταξε επίσης ολόκληρα τμήματα επτά εγγράφων πολιτικής και δημοσίευσε επτά έγγραφα επιστημονικής πολιτικής και 81 τεχνικές εκθέσεις, μαζί με 27 μεθόδους αναφοράς και μετρήσεις, τεχνικά συστήματα και επιστημονικές βάσεις δεδομένων. Υπό καθεστώς περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας, διοργάνωσε τέσσερα προγράμματα κατάρτισης για επαγγελματίες και φοιτητές από τα κράτη μέλη και την Επιτροπή και έδωσε πρόσβαση στις οικείες υποδομές πυρηνικής έρευνας, αναπτύσσοντας εικονικά εργαλεία όπου ήταν δυνατόν.

Το JRC συνέταξε έκθεση σχετικά με τις δράσεις ετοιμότητας και αντίδρασης ώστε να διασφαλιστεί η συνεχής ασφαλής λειτουργία των πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19. Η έκθεση ελήφθη υπόψη σε διάφορες πρωτοβουλίες της Επιτροπής και του Οργανισμού Πυρηνικής Ενέργειας του ΟΟΣΑ.

Για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική και αποδοτική εφαρμογή του συστήματος διασφαλίσεων της Ευρατόμ, το JRC ανέλυσε περίπου 600 πυρηνικά και 100 περιβαλλοντικά δείγματα για την Ευρατόμ και τις αρχές προστασίας του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας. Η λειτουργία των εργαστηρίων διασφαλίσεων της Ευρατόμ συνεχίστηκε σχεδόν αδιάκοπα ώστε να καταστούν δυνατές μεγάλες ροές πυρηνικών υλικών ακόμη και υπό τις απαιτητικές συνθήκες που προκάλεσε η πανδημία.

Το JRC πραγματοποίησε έρευνα σχετικά με νέες εφαρμογές ραδιοϊσοτόπων και εναλλακτικές μεθόδους παραγωγής και βοήθησε στην αξιολόγηση των προκλήσεων που σχετίζονται με την προμήθεια ιατρικών ραδιοϊσοτόπων στο ευρωπαϊκό κοινό. Οι δραστηριότητες αυτές υποστηρίζουν και άλλες πρωτοβουλίες της Ευρατόμ, μεταξύ άλλων το έργο του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Εφοδιασμού με Ραδιοϊσότοπα για Ιατρική Χρήση, το στρατηγικό θεματολόγιο για τις ιατρικές εφαρμογές ιοντίζουσας ακτινοβολίας και το «σχέδιο της ΕΕ για την καταπολέμηση του καρκίνου».

6.Διάδοση, αξιοποίηση και επικοινωνία

Οι διατάξεις για την ανοικτή πρόσβαση στο υπόδειγμα συμφωνίας επιχορήγησης του προγράμματος «Ορίζων 2020» διασφαλίζουν την πλήρη διαθεσιμότητα περίπου 105 000 δημοσιεύσεων που προέκυψαν από έργα του προγράμματος, με ανοικτή πρόσβαση στο 98 % των άρθρων που δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά με αξιολόγηση από ομοτίμους. Αυτό καθιστά την πολιτική ανοικτής πρόσβασης του προγράμματος «Ορίζων 2020» μία από τις πλέον επιτυχημένες στον κόσμο.

Η νέα στρατηγική διάδοσης και αξιοποίησης για τα αποτελέσματα του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» οδήγησε στη σταδιακή δημιουργία ενός ολοκληρωμένου οικοσυστήματος στήριξης της αξιοποίησης. Η πλατφόρμα αποτελεσμάτων του προγράμματος «Ορίζων» επέστησε την προσοχή των επενδυτών και των υπευθύνων χάραξης πολιτικής στα αποτελέσματα των έργων του προγράμματος «Ορίζων». Επί του παρόντος, εξετάζονται συνέργειες με διαύλους επενδύσεων σε έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, όπως το BlueInvest . Συνέβαλε επίσης στην καταπολέμηση της νόσου COVID-19 και της κλιματικής αλλαγής, συγκεντρώνοντας και προωθώντας τα σχετικά αποτελέσματα των έργων. Η νέα πρωτοβουλία Horizon Results Booster ξεκίνησε να παρέχει στοχευμένες υπηρεσίες διάδοσης και αξιοποίησης στους δικαιούχους με βάση τις ανάγκες τους. Κατά τις Ημέρες Ε&Κ 2020, διεξήχθη η δεύτερη τελετή απονομής βραβείων αντικτύπου του προγράμματος «Ορίζων», στα οποία αναγνωρίστηκαν και τιμήθηκαν εξαίρετα έργα του προγράμματος «Ορίζων 2020» ή του 7ου ΠΠ με αποδεδειγμένη κοινωνική αξία.

Συνεχίστηκαν οι εργασίες όσον αφορά την εφαρμογή της στρατηγικής για τα δεδομένα και σημειώθηκε πρόοδος ως προς τη βελτίωση της διαλειτουργικότητας των δεδομένων των ΠΠ με εξωτερικά σύνολα δεδομένων, όπως δημοσιεύσεις και διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Η πρωτοβουλία «Ευρωπαϊκά δεδομένα για την Ε&Κ» (ο πρώην ευρωπαϊκός κόμβος δεδομένων Ε&Κ) προχώρησε σε συνεργασία με τα κράτη μέλη και συνδεδεμένες χώρες. Σημειώθηκε πρόοδος όσον αφορά το CORTEX, ένα εργαλείο εξόρυξης κειμένων που παρέχει δημιουργία και ομαδοποίηση χαρτοφυλακίου έργων, καθώς και ως προς την παρακολούθηση και ιχνηλάτηση των αποτελεσμάτων και επιπτώσεων της έρευνας των ΠΠ με την πάροδο του χρόνου.

Εγκρίθηκε στην Επιτροπή σαφές και αποτελεσματικό πλαίσιο «ανατροφοδότησης για τη χάραξη πολιτικής» με σκοπό την παροχή στοιχείων από τα έργα που χρηματοδοτούνται από τα ΠΠ για τη στήριξη των αναγκών χάραξης πολιτικής.

Αναπτύσσεται από την Επιτροπή διαδραστικό εργαλείο αντιστοίχισης για να επισημαίνει συνέργειες μεταξύ των προγραμμάτων της ΕΕ και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες δικτύωσης και αντιστοίχισης των δικαιούχων. Επί του παρόντος καλύπτει ως κλίνη δοκιμών τα προγράμματα διαπεριφερειακής συνεργασίας και τα προγράμματα του «Ορίζων 2020» και βοηθά στη σύνδεση εταίρων έργων ανά περιοχή και ανά θέμα έργου.

Ο ιστότοπος του προγράμματος «Ορίζων» διευρύνθηκε ώστε να παρακολουθεί τις επιδόσεις περισσοτέρων από 50 000 οργανισμών που επωφελούνται από τη χρηματοδότηση του προγράμματος «Ορίζων 2020» και του 7ου ΠΠ. Επιπλέον, προστέθηκε νέο υποστηρικτικό υλικό ώστε να διασφαλίζεται η ευχερής αξιοποίηση του περιεχομένου του από ευρύτερο κοινό. Το CORDIS συνέχισε να παράγει τακτικά πολυγλωσσικά εκδοτικά προϊόντα για να προσεγγίσει τους εξειδικευμένους χρήστες των αποτελεσμάτων της έρευνας, όπως το περιοδικό Research*eu και θεματικά πακέτα αποτελεσμάτων, καθώς και πάνω από 7 800 συνοπτικά αποτελέσματα («Results in Brief»), άρθρα ειδήσεων και εύχρηστες περιγραφές στόχων έργων, με το υλικό να συμπληρώνεται από εκδηλώσεις προβολής και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ένα νέο τμήμα αφιερώθηκε σε έργα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ και στα αποτελέσματά τους ώστε να συμβάλει στην καταπολέμηση της νόσου COVID-19. Το CORDIS επέκτεινε την ταξινόμηση EuroSciVoc των επιστημονικών τομέων και δημοσίευσε μια πρώτη έκδοση οντολογίας για ερευνητικά έργα, την ευρωπαϊκή οντολογία πληροφοριών για την έρευνα . Αυτό θα επιτρέπει την επιμέλεια, ενίσχυση και ενοποίηση των δεδομένων με συνδεδεμένες ανοικτές πηγές δεδομένων σε ολόκληρο το διαδίκτυο.

7.Προοπτικές

Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021, έχουν τεθεί σε ισχύ όλες οι βασικές πράξεις για το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» . Παράλληλα, η Επιτροπή ενέκρινε όλες τις αναγκαίες εκτελεστικές αποφάσεις για τα πρώτα προγράμματα εργασίας στο πλαίσιο του προγράμματος και αμέσως μετά δημοσίευσε προσκλήσεις υποβολής προτάσεων . Η Επιτροπή θα δημοσιοποιήσει επίσης τις δέουσες πληροφορίες σχετικά με τις συμφωνίες επιχορήγησης και την αξιολόγηση των προτάσεων.

Κατά τη διάρκεια του 2021, η Επιτροπή θα αξιολογήσει συγκεκριμένες αποστολές στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» προκειμένου να αποφασίσει ποιες θα πρέπει να αναπτυχθούν μέσω προσκλήσεων του προγράμματος εργασίας και να υποστηριχθούν από άλλες πρωτοβουλίες σε ενωσιακό, διεθνές και εθνικό/περιφερειακό επίπεδο.

Με βάση τη θετική εμπειρία από το 2019 και το 2020, οι «Ημέρες Ε&Κ 2021» θα συμβάλουν στη μεγιστοποίηση του αντικτύπου των δαπανών για Ε&Κ στην ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, επισημαίνοντας, μεταξύ άλλων, τους δεσμούς μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και του ΕΧΕ.