4.9.2015   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 291/29

Μόνος εισηγητής:

ο κ. Jorge PEGADO LIZ

1.1.

Η αυτορρύθμιση και η συρρύθμιση είναι μηχανισμοί ρύθμισης οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων ή εμπορικών σχέσεων και πρακτικών των διαφόρων οικονομικών φορέων (stakeholders), και αναπτύσσονται είτε αυθόρμητα είτε κατόπιν παρότρυνσης.

1.2.

Πρέπει να εκλαμβάνονται ως σημαντικά συμπληρωματικά ή πρόσθετα εργαλεία, ποτέ όμως ως εναλλακτική λύση έναντι της «έξωθεν» ρύθμισης [υποχρεωτικοί κανόνες δικαίου (hard law)], εκτός εάν υπάρχει κατάλληλη νομική βάση, στο πλαίσιο του θεμελιώδους δικαίου, που τις καθιστά δυνατές.

1.3.

Τέτοιου είδους νομική βάση απουσιάζει τόσο από τις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) όσο και από τα συντάγματα των κρατών μελών.

1.4.

Προκειμένου να αποτελούν έγκυρο και αναγνωρισμένο μέσο ρύθμισης σε οποιαδήποτε έννομη τάξη, ο τρόπος διαμόρφωσής τους και το πεδίο εφαρμογής τους πρέπει να προσδιορίζονται με ρητές και σαφείς διατάξεις του αναγκαστικού δικαίου, εφαρμοστέες διά της δικαστικής οδού, είτε σε εθνικό επίπεδο είτε σε επίπεδο ΕΕ, και σεβόμενες ταυτόχρονα τη φύση των εν λόγω μέσων, ιδίως δε την εθελούσια συμφωνία των συμμετεχόντων.

1.5.

Στην εν λόγω νομοθεσία πρέπει να ορίζονται σαφώς οι αναγκαίες για την αναγνώρισή τους παράμετροι, οι αρχές που πρέπει να τις διέπουν και τα όριά τους ως επικουρικού μέσου ρύθμισης εντός της έννομης τάξης.

1.6.

Μεταξύ των γενικών αρχών που είναι εφαρμοστέες τόσο στην αυτορρύθμιση όσο και στη συρρύθμιση, ανεξάρτητα από τους κλάδους στους οποίους αναπτύσσονται και με την επιφύλαξη της θέσπισης κατάλληλων ειδικών απαιτήσεων για ειδικές περιπτώσεις, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κυρίως οι εξής:

1.7.

Σε επίπεδο ΕΕ, η διοργανική συμφωνία συνιστά σημαντικό βήμα για τον προσδιορισμό της εμβέλειας και των ορίων της αυτορρύθμισης και της συρρύθμισης.

1.8.

Με την ευκαιρία της αναθεώρησής της, θα πρέπει:

1.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, επίσης, εποικοδομητικό η εν λόγω συμφωνία να συμπληρωθεί με σύσταση προς τα κράτη μέλη και να τα παροτρύνει να υιοθετήσουν, σε εθνικό επίπεδο, τις ίδιες αρχές και όρους.

1.10.

Η ΕΟΚΕ καλεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να δώσουν προτεραιότητα στην αναθεώρηση της διοργανικής συμφωνίας, έτσι όπως προτείνεται στην παρούσα γνωμοδότηση, και να ζητήσουν διαβούλευση με την ΕΟΚΕ σχετικά με την αναθεώρηση αυτή.

2.1.

Η αυτορρύθμιση και η συρρύθμιση θεωρούνται από πολύ καιρό, σε διάφορα πεδία και από διάφορους εθνικούς και διεθνείς φορείς, ως μηχανισμοί που συμπληρώνουν και προστίθενται στην «έξωθεν» ρύθμιση (νομοθετική) και είναι αναγκαίοι για να εξασφαλιστεί η δέουσα ρύθμιση ποικίλων οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων.

2.2.

Σε επίπεδο ΕΕ, η ΕΟΚΕ, κυρίως μέσω του Παρατηρητηρίου της ενιαίας αγοράς (ΠΕΑ), υπήρξε εκείνη που επέδειξε τη μεγαλύτερη δέσμευση υπέρ του προσδιορισμού και της ανάδειξης του ρόλου της αυτορρύθμισης και της συρρύθμισης, αναφερόμενη σε αυτές σε πάμπολλες γνωμοδοτήσεις, ιδίως του τμήματος «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση» (INT) (1). Αξίζει να αναφερθεί ότι, για τη στήριξη της δραστηριότητάς της, η ΕΟΚΕ δημιούργησε, τον Μάρτιο του 2008, στο πλαίσιο του ΠΕΑ, τη βάση δεδομένων για την αυτορρύθμιση και τη συρρύθμιση, την οποία τηρεί ενήμερη καταχωρίζοντας τις διάφορες εθνικές και ενωσιακές σχετικές εμπειρίες.

2.3.

Στο μεταξύ, το ζήτημα έχει μελετηθεί εις βάθος σε ακαδημαϊκό επίπεδο, από εξέχοντες καθηγητές, ιδίως στον τομέα του δικαίου των συμβάσεων, της διοίκησης επιχειρήσεων, της κοινωνικής ευθύνης, του διαδικτύου, του ηλεκτρονικού εμπορίου, της ασφάλειας των προϊόντων, των επαγγελματικών υπηρεσιών, του περιβάλλοντος, της διαφήμισης και του οπτικοακουστικού τομέα, της εσωτερικής αγοράς.

2.4.

Ωστόσο, αυτό που απουσιάζει καταφανώς είναι ένας προβληματισμός πολιτικής και νομοθετικής φύσεως, ώστε να προσδιοριστεί σαφώς το νομικό πλαίσιο εντός του οποίου πρέπει να λειτουργούν οι μηχανισμοί αυτοί σε επίπεδο ΕΕ, να διευκρινιστεί η νομική φύση τους, να θεσπιστούν οι προϋποθέσεις της εγκυρότητάς τους, να οριοθετηθούν τα πεδία εφαρμογής τους, να διασαφηνιστούν οι σχέσεις με την «έξωθεν» ρύθμιση και να τεθούν τα όριά τους, εντός ενός συνεπούς, συνεκτικού και εναρμονισμένου πλαισίου.

3.1.

Ως «έξωθεν» ρύθμιση ή «straight regulation» νοείται συνήθως το σώμα των κανόνων δικαίου που θεσπίζουν τα κράτη —και συνεπώς έχουν κρατική και κυβερνητική βάση, και παράγονται από τα παραδοσιακά συστήματα δημοκρατίας των εθνικών κρατών— και των αντίστοιχών τους κανόνων στους υπερκρατικούς θεσμούς που βασίζονται σε δημοκρατικές εκλογές, όπως οι νόμοι του Κογκρέσου στις Ηνωμένες Πολιτείες και οι κανονισμοί και οι οδηγίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόκειται για το κοινώς καλούμενο σύνολο των νόμων, υπό την ευρεία έννοια, που εκδίδει η νομοθετική εξουσία —ή η εκτελεστική, κατ’ εξουσιοδότηση, όταν έχει προς τούτο εξουσιοδοτηθεί δεόντως—, και οι διατάξεις των οποίων συνοδεύονται από μέσα εξαναγκασμού με στόχο την επιβολή τους, εν ανάγκη διά της βίας, και από μέτρα αστικής ή ποινικής φύσεως που τιμωρούν την παραβίασή τους (hard law).

3.2.

Με τον όρο αυτορρύθμιση —μια έννοια που προέρχεται από τον χώρο της συμπεριφορικής ψυχολογίας— δηλώνεται γενικά η υιοθέτηση, από τους ίδιους τους οικονομικούς φορείς, ορισμένων κανόνων συμπεριφοράς, είτε μεταξύ τους είτε απέναντι σε τρίτους φορείς της αγοράς και της κοινωνίας, η τήρηση των οποίων συμφωνείται μεταξύ τους, χωρίς έξωθεν μηχανισμούς καταναγκασμού.

3.3.

Η νομική βιβλιογραφία έχει αναπτύξει ένα ευρύ φάσμα ειδών αυτορρύθμισης, σύμφωνα με διάφορα κριτήρια ταξινόμησης, λιγότερο ή περισσότερο επιστημονικά, εκ των οποίων ξεχωρίζουν τα εξής:

3.4.

Τέλος, η συρρύθμιση νοείται συνήθως ως μορφή ρύθμισης των ενδιαφερομένων (stakeholders), την οποία προάγει, κατευθύνει, διευθύνει ή ελέγχει ένας τρίτος φορέας, είτε αυτός είναι επίσημος οργανισμός είτε ανεξάρτητος ρυθμιστικός φορέας, συνήθως με εξουσίες εποπτείας, ελέγχου, ενίοτε δε και επιβολής κυρώσεων.

3.5.

Παρότι πολλές φορές εκλαμβάνονται ως συνώνυμα, οι κώδικες δεοντολογίας και οι κώδικες ορθών πρακτικών δηλώνουν δύο διαφορετικές έννοιες, που είναι σημαντικό να διακρίνονται.

3.6.

Και οι δύο έννοιες αφορούν μια συλλογή προτύπων ή κανόνων, προερχόμενων από διαδικασίες αυτορρύθμισης ή συρρύθμισης, και αντιπροσωπεύουν την πλέον εξελιγμένη μορφή καταγραφής της συμφωνίας μεταξύ των ενδιαφερομένων όσον αφορά τους συγκεκριμένους κανόνες. Στόχος αμφοτέρων είναι να καταστήσουν διαφανές και προσιτό σε όλους το σύνολο των κανόνων αυτών και των τρόπων εφαρμογής τους.

3.7.

Οι μεν κώδικες δεοντολογίας αφορούν τους δεοντολογικούς κανόνες που πρέπει να τηρούνται κατά την άσκηση ορισμένων επαγγελμάτων, σε κλάδους όπου οι επαγγελματίες έχουν εκ του νόμου δικαίωμα αυτορρύθμισης, εντός του πλαισίου που προβλέπεται από το εθνικό δίκαιο ή από τους διεθνείς κανόνες που διέπουν την άσκηση συγκεκριμένων ελευθερίων επαγγελμάτων (ιατροί, δικηγόροι, δημοσιογράφοι κ.λπ.).

3.8.

Οι δε κώδικες ορθών πρακτικών αφορούν μάλλον τη συλλογή των κανόνων αυτορρύθμισης ή συρρύθμισης, υπό την έννοια που υιοθετείται στην παρούσα γνωμοδότηση.

4.1.

Σε επίπεδο ΕΕ, μόλις τον Μάρτιο του 2002, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισαβόνας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έλαβε την πρωτοβουλία που είναι κοινώς γνωστή υπό τον τίτλο «Βελτίωση της νομοθεσίας», με βάση το σχέδιο δράσης του Ιουνίου του 2002 (2) για τη βελτίωση της νομοθεσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συνέχεια του οποίου αποτέλεσε η σημαντική Διοργανική συμφωνία για τη βελτίωση της νομοθεσίας, μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής (στο εξής: Διοργανική συμφωνία) (3).

4.2.

Η καλύτερη και, ει δυνατόν, λιγότερη νομοθέτηση υπήρξε πάντοτε ένας από τους στόχους της πολιτικής της ενιαίας αγοράς (4), τον οποίο ανέκαθεν έχει υποστηρίξει η ΕΟΚΕ σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της (5), με στόχο να βρεθούν οι καλύτεροι τρόποι ώστε το νομοθετικό περιβάλλον να καταστεί πιο εύχρηστο και πιο εύκολα κατανοητό για τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους, τους καταναλωτές και τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών.

4.3.

Η ΕΟΚΕ είχε την ευκαιρία να τοποθετηθεί λεπτομερώς και διεξοδικά επί των ζητημάτων αυτών, όχι μόνο ανταποκρινόμενη σε προτάσεις της Επιτροπής, αλλά και προτείνοντας ίδιες καινοτόμους πρωτοβουλίες, όπως, λόγου χάρη, τη γνωμοδότηση «Η προσέγγιση της προορατικής νομοθεσίας: ένα ακόμη βήμα προς τη βελτίωση του ρυθμιστικού πλαισίου σε επίπεδο ΕΕ» (6).

4.4.

Πρέπει να παραδεχθούμε ότι το ζήτημα της αυτορρύθμισης και της συρρύθμισης μάλλον απουσιάζει από τις πρωτοβουλίες και τις ανησυχίες της Επιτροπής που αναφέρονται παραπάνω, με την εξαίρεση της προαναφερθείσας «Διοργανικής συμφωνίας για τη βελτίωση της νομοθεσίας» (7).

4.5.

Αξίζει να επισημανθούν ορισμένες σημαντικές πτυχές του εγγράφου αυτού, ειδικότερα δε οι εξής:

4.6.

Ωστόσο, από την ίδια τη φύση της, η εν λόγω «συμφωνία» συνιστά απλώς διοργανική «δέσμευση» και δεν συνεπάγεται αφ’ εαυτής καμία νομική υποχρέωση έναντι τρίτων (11). Εξάλλου, ιδίως όσον αφορά την αυτορρύθμιση, η Επιτροπή εκτιμά ότι τα ενωσιακά θεσμικά όργανα οφείλουν να μη συμμετέχουν σε τέτοιου είδους εθελούσιες πρωτοβουλίες (12), αλλά να αρκούνται στο να εξετάζουν κατά πόσον οι προβλεπόμενες πρακτικές είναι συμβατές με τις διατάξεις της Συνθήκης.

4.7.

Όσον αφορά τη συρρύθμιση, την οποία φαίνεται να προκρίνει σαφώς η διοργανική συμφωνία, τα θεσμικά όργανα δηλώνουν την πρόθεση να προάγουν συμφωνίες μεταξύ των ενδιαφερομένων, προσδιορίζοντας τα όριά τους σε νομοθετικές πράξεις, εξετάζοντας κατά πόσον είναι συμβατές με τις θεμελιώδεις νομοθετικές πράξεις και με τους κανόνες που προβλέπουν την κατάρτισή τους και ελέγχοντας την εφαρμογή τους. Ωστόσο, οι περιπτώσεις όπου η πρόθεση αυτή υλοποιήθηκε δεν υπερβαίνουν τις δέκα (13).

4.8.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η διοργανική συμφωνία δεν θεσπίζει πραγματικά ένα νομικό πλαίσιο για τη χρήση των μηχανισμών αυτών σε επίπεδο ΕΕ, παρά μόνον όσον αφορά:

4.9.

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, πέραν της προαναφερθείσας έκθεσης της Επιτροπής Συνταγματικών Υποθέσεων σχετικά με τη σύναψη διοργανικής συμφωνίας για τη βελτίωση της νομοθεσίας μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής, το ζήτημα έχει τονιστεί σε ορισμένα ψηφίσματα (14).

4.10.

Η ΕΟΚΕ έχει τονίσει σε πλείστες όσες γνωμοδοτήσεις της τα πλεονεκτήματα, αλλά και τους περιορισμούς και τους ακριβείς και σαφώς προσδιορισμένους στόχους της προσφυγής στην αυτορρύθμιση και τη συρρύθμιση (15). Οι θέσεις της μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

5.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζεται στις ιδρυτικές πράξεις της ως «κοινότητα δικαίου», κατ’ αναλογία προς την καθιερωμένη έννοια του «κράτους δικαίου». Σε μια κοινότητα δικαίου, η εγκυρότητα οποιουδήποτε κανόνα εξαρτάται από μία νομική βάση που τον καθιστά δυνατό, η οποία πρέπει να βρίσκεται καταρχάς στο θεμελιώδες δίκαιο και κατόπιν, διαδοχικά, στις διάφορες νομοθετικές πράξεις της πυραμίδας της νομοθεσίας.

5.2.

Οι ιδρυτικές πράξεις της ΕΕ απαρτίζονται σήμερα από τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) και τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), οι οποίες έχουν το ίδιο νομικό κύρος (άρθρο 1 τρίτοο εδάφιο της ΣΕΕ), και από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο οποίος αποτελεί πλέον αναπόσπαστο μέρος τους και έχει επίσης το ίδιο νομικό κύρος με τις Συνθήκες (άρθρο 6 της ΣΕΕ). Κάθε κανόνας της έννομης τάξης της ΕΕ πρέπει να έχει ως θεμέλιο ή νομική βάση μια διάταξη των εν λόγω ιδρυτικών πράξεων, είτε πρόκειται για την απονομή άμεσης αρμοδιότητας νομοθέτησης είτε πρόκειται για την παραχώρηση κατ’ εξουσιοδότηση της αρμοδιότητας αυτής (κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις και εκτελεστικές πράξεις που διέπονται από τα άρθρα 290 και 291 της ΣΛΕΕ).

5.3.

Οι αρμοδιότητες που αναγνωρίζονται στην ΕΕ δυνάμει της Συνθήκης είναι αποκλειστικά εκείνες που της απονέμονται από τα κράτη μέλη, σύμφωνα με την αρχή της δοτής αρμοδιότητας (άρθρο 4 παράγραφος 1 και άρθρο 5 παράγραφος 2 της ΣΕΕ) και, κατά περίπτωση, με αποκλειστική ή συντρέχουσα αρμοδιότητα (άρθρο 2 παράγραφοι 1 και 2 της ΣΛΕΕ), ενώ περιορίζονται επίσης, ως προς την ερμηνεία και την εφαρμογή τους, από τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας (άρθρο 5 παράγραφοι 3 και 4 της ΣΕΕ).

5.4.

Η ΕΕ δύναται να εκχωρήσει την άσκηση των νομοθετικών της αρμοδιοτήτων αποκλειστικά εφόσον έχει εξουσιοδοτηθεί ρητώς προς τούτο, δύναται δε να εκχωρήσει αποκλειστικά αρμοδιότητες που της έχουν απονεμηθεί (άρθρο 13 παράγραφος 2 της ΣΕΕ).

5.5.

Δεδομένου ότι η αναγνώριση από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Συμβούλιο και Επιτροπή) ενός χώρου «εναλλακτικού» προς τη νομοθετική τους αρμοδιότητα δεν μπορεί παρά να νοηθεί ως «εκχώρηση» απονεμηθεισών αρμοδιοτήτων, φαίνεται θεμελιώδες για το κύρος της ως «ενωσιακής κανονιστικής πράξης» να προβλέπεται σαφώς στις ιδρυτικές πράξεις η εν λόγω δυνατότητα εκχώρησης, ακόμη κι εάν ο τρόπος άσκησής της, οι διαδικασίες εφαρμογής της και οι απαιτήσεις της είναι δυνατό να επαφίενται στο παράγωγο δίκαιο.

5.6.

Όμως, σε κανένα σημείο των ιδρυτικών πράξεων —συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης— δεν είναι δυνατό να βρεθεί τέτοια νομική βάση, ρητή ή έστω και σιωπηρή, ούτε καν με μια ευρύτατη ερμηνεία του άρθρου 11 της ΣΕΕ.

5.7.

Τέλος, ούτε και η διοργανική συμφωνία δεν συνιστά, αφ’ εαυτής, πηγή ενωσιακού δικαίου, και ούτε επιτρέπει, κατά τρόπο που να είναι δεσμευτικός προς τρίτους, οποιαδήποτε μορφή εκχώρησης αρμοδιοτήτων —ως τέτοια όμως νοείται η αναγνώριση της προσφυγής «σε εναλλακτικούς μηχανισμούς ρύθμισης», που αναγνωρίζεται στη Διοργανική συμφωνία, «όπου αυτό ενδείκνυται και όταν η συνθήκη ΕΚ δεν επιβάλλει την προσφυγή σε συγκεκριμένο νομικό μέσο» (σημείο 16).

5.8.

Ανεξάρτητα από τη «νομιμοποίηση» που παρέχεται σε διάφορα νομικά μέσα παράγωγου δικαίου και από τον λιγότερο ή περισσότερο λεπτομερή προσδιορισμό των αρχών και των προϋποθέσεων που πρέπει να πληρούν τα εν λόγω μέσα προκειμένου να αναγνωρίζονται σε επίπεδο ΕΕ από τα θεσμικά όργανα που διαθέτουν νομοθετική εξουσία, αυτό που απουσιάζει είναι μια νομική βάση που να εξουσιοδοτεί τα εν λόγω θεσμικά όργανα να παραιτούνται από τις νομοθετικές εξουσίες τους και να τις εκχωρούν στα μέσα αυτά, ως θεμιτή εναλλακτική επιλογή έναντι των μηχανισμών ενωσιακής ρύθμισης που θεσπίζονται από τις Συνθήκες.

5.9.

Το ζήτημα μπορεί να τοποθετηθεί εντελώς διαφορετικά εάν, αντί να θεωρείται ότι οι μηχανισμοί αυτοί συνιστούν εναλλακτική επιλογή έναντι της νομοθετικής αρμοδιότητας της ΕΕ, θεωρηθούν μέσο συμπληρωματικό ή πρόσθετο της νομοθεσίας, εντός ενός νομικού πλαισίου που θα θεσπιστεί και θα προσδιοριστεί εκ των προτέρων, με πλήρη διαφάνεια.

5.10.

Κατ’ αρχάς, κρίνεται ότι το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να προσδιοριστεί γενικά, βάσει των Συνθηκών και του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, και όχι να επαφίεται σε κατά περίπτωση διακριτική ευχέρεια, με την ευκαιρία κάθε μεμονωμένης νομοθετικής πράξης παράγωγου δικαίου.

5.11.

Ο προσδιορισμός του πλαισίου θα πρέπει να περιλαμβάνεται σε ειδική διοργανική συμφωνία δεσμευτικού χαρακτήρα, υπό την έννοια του άρθρου 295 της ΣΛΕΕ, υποκείμενη σε ενδεχόμενο έλεγχο του Δικαστηρίου ως προς την εφαρμογή της.

5.12.

Δευτερευόντως —εάν υποτεθεί ότι υπάγεται στις αρμοδιότητες της ΕΕ να «συμβουλεύει» τα κράτη μέλη να ακολουθήσουν το πρότυπο που θα θεσπιστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο υιοθετώντας, στην εθνική έννομη τάξη τους, μορφές αυτορρύθμισης και συρρύθμισης εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής εμβέλειας—, κρίνεται ότι το ενδεδειγμένο νομικό μέσο θα ήταν μία σύσταση, στην οποία θα πρέπει να επαναλαμβάνονται οι αρχές και οι απαιτήσεις που θα οριστούν στη νέα διοργανική συμφωνία, και με την οποία θα παροτρύνονται τα κράτη μέλη να τις υιοθετήσουν και να τις εφαρμόσουν στα αντίστοιχα επίπεδα της εσωτερικής έννομης τάξης τους.

5.13.

Τέλος, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι το περιεχόμενο της νέας αυτής συμφωνίας θα πρέπει να της υποβληθεί για πρότερη γνωμοδότηση, με την ιδιότητά της ως οργάνου που εκπροσωπεί την οργανωμένη κοινωνία πολιτών (άρθρο 304 της ΣΛΕΕ).

5.14.

Η νέα διοργανική συμφωνία θα πρέπει να επαναπροσδιορίζει τις έννοιες της αυτορρύθμισης και της συρρύθμισης, τα διάφορα είδη τους και τις αντίστοιχες διατυπώσεις κατά τρόπο που να ανταποκρίνεται καλύτερα στην πραγματικότητα.

5.15.

Στην πραγματικότητα, οι έννοιες της συρρύθμισης και της αυτορρύθμισης, όπως αυτές περιλαμβάνονται στην ισχύουσα διοργανική συμφωνία, δεν αντιστοιχούν σε καμία από τις γνωστές ερμηνείες σύμφωνα με τη θεωρία, ενώ οι δύο μηχανισμοί δεν διακρίνονται σαφώς σε συνάρτηση με τις διαφορές των νομικών καθεστώτων στα οποία υπάγονται.

5.16.

Από την άλλη πλευρά, η πραγματικότητα δεν περιορίζεται στους δύο αυτούς μηχανισμούς που προσδιορίζονται στη διοργανική συμφωνία, πρωτίστως δε επειδή δεν προβλέπονται, για παράδειγμα, οι περιπτώσεις ορισμένων καθεστώτων που προκύπτουν από συνδυασμό «ήπιου δικαίου» (π.χ. συστάσεων) ή ιδιωτικών συμφωνιών (π.χ. συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης), αλλά ούτε και οι παραδοσιακές συμφωνίες ιδιωτικής ρύθμισης.

5.17.

Τέλος, η διοργανική συμφωνία παραβλέπει τον ρόλο που πρέπει να αναλάβουν οι ενωσιακοί ρυθμιστικοί οργανισμοί, ως ανεξάρτητο και εξαιρούμενο «τρίτο μέρος», στη διαμόρφωση και τη διαπραγμάτευση συμφωνιών συρρύθμισης, κατ’ αναλογία με αυτό που ισχύει με διάφορους ρυθμιστικούς φορείς σε εθνικό επίπεδο, σε ποικίλους κλάδους.

5.18.

Ένα σημαντικότατο μέρος της μελλοντικής διοργανικής συμφωνίας θα είναι ο σαφής και επακριβής προσδιορισμός, με γενική εφαρμογή, του συνόλου των θεμελιωδών αρχών και των κύριων απαιτήσεων τις οποίες θα πρέπει να πληρούν οι μηχανισμοί της αυτορρύθμισης και της συρρύθμισης για να μπορούν να αναγνωρίζονται και/ή να συνιστώνται από την ΕΕ.

5.19.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι μορφές αυτορρύθμισης μπορούν να αναπτύσσονται, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εκτός του πλαισίου της διοργανικής συμφωνίας, βάσει της ελευθερίας σύναψης συμβάσεων και της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι, και ότι είναι απόλυτα θεμιτές εάν συνάδουν με τις γενικές αρχές του δικαίου της ΕΕ, αλλά ότι θα μπορούν να αναγνωρίζονται εντός του πλαισίου της διοργανικής συμφωνίας μόνον εάν πληρούν τις απαιτήσεις που αυτή θεσπίζει.

5.20.

Στην υφιστάμενη διοργανική συμφωνία εντοπίζονται ήδη ορισμένες από αυτές, οι οποίες αναφέρονται παραπάνω, και οι οποίες θα πρέπει να διατηρηθούν, αν και χρειάζεται ενδεχομένως να προσδιοριστούν καλύτερα, ιδίως για τις περιπτώσεις όπου προβλέπεται το ανεφάρμοστο, όταν διακυβεύονται θεμελιώδη δικαιώματα, στην περίπτωση σημαντικών πολιτικών επιλογών ή σε περιπτώσεις κανόνων που πρέπει να εφαρμόζονται κατά ενιαίο τρόπο σε όλα τα κράτη μέλη.

5.21.

Όμως, από τη βιβλιογραφία και από την εμπειρία διαφόρων οικονομικών φορέων έχει προκύψει μια ολόκληρη σειρά άλλων αρχών και απαιτήσεων, που αναφέρονται εδώ συνοπτικά:

5.22.

Επίσης, η Επιτροπή θα πρέπει να αποφασίσει κατά πόσον είναι σκόπιμο, από άποψη ασφάλειας δικαίου και ευελιξίας, τα συγκεκριμένα διαρθρωτικά στοιχεία των εν λόγω μηχανισμών να περιλαμβάνονται στο ίδιο το κείμενο της διοργανικής συμφωνίας ή σε παράρτημα, με το ίδιο νομικό κύρος, αλλά ενδεχομένως με δυνατότητα πιο εύκολης αναθεώρησης, με την επιφύλαξη των εγγυήσεων διαβούλευσης με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.

5.23.

Αυτός ο προσδιορισμός γενικού χαρακτήρα δεν πρέπει να υπονομεύει τη δυνατότητα, στο κάθε μεμονωμένο νομοθετικό κείμενο όπου θα προβλέπεται προσφυγή στους μηχανισμούς αυτούς, να θεσπίζονται ιδιαίτερες προϋποθέσεις και απαιτήσεις, πρόσφορες ειδικά για τον συγκεκριμένο κλάδο, όπως εξάλλου συμβαίνει ήδη σε διάφορους κανονισμούς και οδηγίες όπου οι μηχανισμοί αυτοί αναφέρονται. Η δυνατότητα αυτή πρέπει να προβλέπεται ρητώς στη διοργανική συμφωνία.

5.24.

Καταρχήν, δεν εκτιμάται ότι υπάρχουν πεδία που να πρέπει να εξαιρεθούν εξ ολοκλήρου.

5.25.

Αναγνωρίζεται, ωστόσο, ότι υπάρχουν κλάδοι στους οποίους, για συγκυριακούς λόγους, χρειάζεται μεγαλύτερη επιφύλαξη ή μεγαλύτερη ακρίβεια ως προς τους όρους και τις προϋποθέσεις προσφυγής στην αυτορρύθμιση και τη συρρύθμιση. Ας αναφερθούν, ειδικότερα, οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, οι δημόσιες υπηρεσίες και οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, καθώς και ορισμένα πεδία τα οποία, παρότι δεν ανταποκρίνονται απολύτως στον ορισμό του περιεχομένου των θεμελιωδών δικαιωμάτων, σχετίζονται με τους τρόπους άσκησής τους, λόγου χάρη τα δικαιώματα των καταναλωτών, όπως αναφέρεται σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ.

5.26.

Τα κατ’ εξοχήν πρόσφορα πεδία είναι ιδίως εκείνα που σχετίζονται με τη διοίκηση και την κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων και με τις οικονομικές σχέσεις.

5.27.

Έτσι, αξίζει να επικροτηθούν ορισμένες πρόσφατες πρωτοβουλίες της Επιτροπής, όπως η πλατφόρμα CoP (Pilot Community of Practice for better self and co-regulation — Πρότυπη κοινότητα πρακτικής για τη βελτίωση της αυτορρύθμισης και της συρρύθμισης), με βάση την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την εταιρική κοινωνική ευθύνη (22), ή ακόμη η στήριξη της συμφωνίας μεταξύ των κυριότερων επιχειρήσεων του διαδικτύου για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο, αλλά επίσης, απλώς ως παράδειγμα, οι πρωτοβουλίες που απορρέουν από την οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο (23), καθώς και εκείνες που προβλέπουν οι διάφορες πράξεις της ΕΕ.

5.28.

Η ΕΟΚΕ έχει εντοπίσει τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η χρήση μηχανισμών αυτορρύθμισης και συρρύθμισης σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της. Συνοψίζονται τα σημαντικότερα, σύμφωνα με προηγούμενες γνωμοδοτήσεις: εξάλειψη φραγμών που εμποδίζουν την ενιαία αγορά, απλούστευση των κανόνων, ευελιξία και ταχύτητα εφαρμογής, αποσυμφόρηση των νομοθετικών διαύλων και συνυπευθυνότητα των συμμετεχόντων.

5.29.

Υπενθυμίζονται, όμως, και τα όρια των μέσων αυτών «που εξαρτώνται κυρίως από την αποτελεσματικότητα του ελέγχου και από τις κυρώσεις, καθώς και από τους όρους πλήρους συμβατότητας με το σύνολο των υφιστάμενων νομικών κανόνων και τις απαιτήσεις για κατάλληλη νομοθετική πλαισίωση στους τομείς της υγείας, της ασφάλειας και των κοινωφελών υπηρεσιών», όπως αναφέρεται στις προαναφερθείσες γνωμοδοτήσεις (24).

5.30.

Οι μηχανισμοί εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, μετά από μακρές και πολυτάραχες διεργασίες, καλύπτονται πλέον από ενωσιακή ρύθμιση, δυνάμει του κανονισμού για την ηλεκτρονική επίλυση καταναλωτικών διαφορών (κανονισμός για την ΗΕΚΔ) και της οδηγίας για την εναλλακτική επίλυση καταναλωτικών διαφορών (οδηγία ΕΕΚΔ) (25), των οποίων εκκρεμεί η εφαρμογή στα διάφορα κράτη μέλη.

5.31.

Παρότι αυτό δεν έχει καίρια σημασία, από καθαρά θεωρητική άποψη, για τη θέσπιση μηχανισμών αυτορρύθμισης και συρρύθμισης, η ΕΟΚΕ συνιστά να ορίζει η μελλοντική διοργανική συμφωνία, ως απαίτηση που πρέπει να πληρούν οι προαναφερθέντες μηχανισμοί, να συνοδεύονται πάντοτε από αναφορά στην ενδεχόμενη υπαγωγή σε εναλλακτικά συστήματα εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, σύμφωνα με τις προαναφερθείσες ενωσιακές πράξεις.

5.32.

Για τη θέσπιση των μηχανισμών αυτών, όλοι οι φορείς που συμμετέχουν στη νομοθετική διαδικασία υπέχουν ειδικές ευθύνες, τις οποίες είναι σημαντικό να αναλάβουν.

5.33.

Κατά πρώτο λόγο, η Επιτροπή έχει την ευθύνη να αναλάβει την πρωτοβουλία έναρξης των διαπραγματεύσεων με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, με στόχο την αναθεώρηση της ισχύουσας διοργανικής συμφωνίας, σύμφωνα με τα κριτήρια που προσδιορίζονται στην παρούσα γνωμοδότηση.

5.34.

Η κοινωνία πολιτών, και ιδίως η ΕΟΚΕ, πρέπει να κληθεί σε διαβούλευση σχετικά με τους όρους της διαπραγμάτευσης αυτής και το τελικό κείμενο της συμφωνίας πρέπει να της υποβληθεί για γνωμοδότηση, πριν από την επίσημη υιοθέτησή του.

5.35.

Τα κράτη μέλη, μέσω των εθνικών τους κοινοβουλίων και δυνάμει των εξουσιών που τους παρέχουν οι Συνθήκες στο πεδίο του ελέγχου της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, οφείλουν επίσης να τοποθετηθούν, ενώ οι αντίστοιχες κυβερνήσεις οφείλουν να δεσμευθούν να εφαρμόσουν τις ίδιες αρχές εντός της οικείας εθνικής έννομης τάξης.

5.36.

Τέλος, στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στα εθνικά δικαστήρια πρέπει να διατεθούν οι αναγκαίες εξουσίες και μέσα για τον έλεγχο της νομιμότητας των υιοθετούμενων μέτρων.

α)

Το ψήφισμα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών συνερχόμενων στα πλαίσια του Συμβουλίου της 1ης Δεκεμβρίου 1997 σχετικά με έναν κώδικα δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων (ΕΕ C 2 της 6.1.1998, σ. 2).

β)

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 80/2009 όσον αφορά κώδικα δεοντολογίας για τα ηλεκτρονικά συστήματα κράτησης θέσεων (ΕΕ L 35 της 4.2.2009, σ. 47). Για περισσότερα παραδείγματα, βλέπε http://www.eesc.europa.eu/?i=portal.en.ten-opinions.32859

—

ΕΕ C 14 της 16.1.2001, σ. 1, με θέμα «Απλοποίηση της νομοθεσίας στο εσωτερικό της ενιαίας αγοράς (ΠΕΑ)»,

—

ΕΕ C 48 της 21.2.2002, σ. 130, με θέμα «Απλοποίηση» (συμπληρωματική γνωμοδότηση),

—

ΕΕ C 112 της 30.4.2004, σ. 4,

—

ΕΕ C 255 της 14.10.2005, σ. 22, με θέμα «Προτεραιότητες της ενιαίας αγοράς 2005-2010»,

—

ΕΕ C 24 της 31.1.2006, σ. 52, με θέμα «Τρόποι βελτίωσης της εφαρμογής και επιβολής της κοινοτικής νομοθεσίας»·

—

κανόνες κατάρτισης που θεσπίστηκαν, μέσω οδηγού, σε εφαρμογή κώδικα επαγγελματικών κανόνων για τους συντηρητές-αναστηλωτές στην Ευρώπη,

—

εγχειρίδιο χρήσης για τους παρόχους υπηρεσιών μέσω διαδικτύου, που εκπονήθηκε το 2001 από το Εμπορικό Επιμελητήριο του Μιλάνου για την προώθηση των ορθών πρακτικών στον χώρο αυτόν.