8.7.2014   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 214/1

1.1

«Όλη η Ευρώπη έχει δικαίωμα να ζήσει», διακηρύχθηκε στο πρώτο Ευρωπαϊκό αγροτικό κοινοβούλιο (φόρουμ για τις ευρωπαϊκές και εθνικές γεωργικές οργανώσεις) που φιλοξένησε η ΕΟΚΕ στις 13 Νοεμβρίου 2013. Με τις κατάλληλες πολιτικές, η ύπαιθρος μπορεί να ανθήσει και να συμβάλει -όσο και οι πόλεις- στην ευημερία της Ευρώπης. Ζητήθηκε μία γεωγραφικά στοχευμένη, πολυτομεακή προσέγγιση από τη βάση, που θα θεμελιώνεται στη συμμετοχή και στη συνεργία.

1.2

Η παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας απαντά στην πρόσκληση και απευθύνει έκκληση για μια πιο ισόρροπη ανάπτυξη, ούτως ώστε όλες οι περιοχές της ΕΕ να μπορούν να συμβάλουν στον στόχο της εδαφικής συνοχής που προβλέπεται από τη Συνθήκη της Λισαβόνας, ως αντίβαρο σε μία συγκυρία εντεινόμενης εδαφικής ανισορροπίας μεταξύ χωρών και περιφερειών.

1.3

Η απερήμωση πρέπει να θεωρηθεί η πλέον σοβαρή απειλή για τις τοπικές οικονομίες. Πολλές αγροτικές περιοχές πλήττονται βαρύτατα από την απερήμωση. Σε ορισμένες χώρες και περιοχές τα καταγεγραμμένα στοιχεία είναι δραματικά, καθώς η απερήμωση φτάνει και ενίοτε υπερβαίνει το 1 % ετησίως. Ωστόσο, η εικόνα αυτή εμφανίζει μεγάλες αποκλίσεις. Οι περισσότερες αγροτικές περιοχές της ΕΕ δεν εμφανίζουν μείωση του πληθυσμού τους και συνεχίζουν να προσελκύουν άτομα και επιχειρήσεις.

1.4

Η ΕΟΚΕ τονίζει πως απαιτείται επειγόντως ισχυρή πολιτική δράση σε κάθε επίπεδο για την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων του αποπληθυσμού. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στις θέσεις εργασίας, τις υποδομές και τις υπηρεσίες, με υποστήριξη από ολοκληρωμένες πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης σε κάθε επίπεδο (ευρωπαϊκό, εθνικό και περιφερειακό) και εστίαση στη χρήση ενδογενών τοπικών πόρων. Θα πρέπει να αξιοποιηθούν πλήρως όλα τα προγράμματα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής για τη συνοχή και των προγραμμάτων της για την αγροτική και την τοπική ανάπτυξη, όπως το πρόγραμμα Leader και η Τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων (ΤΑΤΚ)· Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διαθέσουν δημοσιονομικούς πόρους στις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από τον αποπληθυσμό·

1.5

Κάθε πολιτική απόφαση που έχει γεωγραφική διάσταση θα πρέπει να αξιολογείται ως προς τον εδαφικό της αντίκτυπο. Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στις υφιστάμενες περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές εκτιμήσεις και να αναπτυχθούν ειδικοί ποσοτικοί και ποιοτικοί δείκτες.

1.6

Παράλληλα με την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα, είναι αναγκαίο πλαίσιο πολιτικής για τη διαφοροποίηση και τη νέα επιχειρηματικότητα μέσω επενδύσεων, καινοτομίας και γνώσης· Θα πρέπει να προωθηθούν βραχείες αλυσίδες εφοδιασμού σε τομείς όπως τα τρόφιμα και η ενέργεια. Θα πρέπει επίσης να μελετηθούν κίνητρα για την αποκέντρωση.

1.7

Η δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης είναι καθοριστική, και πρέπει να διασφαλισθεί επειγόντως η πρακτική εγγύηση του δικαιώματος του ατόμου στην εκπαίδευση και την κατάρτιση μέσω επενδύσεων σε κατάλληλες υποδομές προώθησης της γνώσης και της τεχνολογίας. Η ανάπτυξη ελκυστικών θέσεων εργασίας και εκπαίδευσης για τους νέους πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα. Είναι αναγκαία η δημιουργία ικανών συνθηκών που θα διευκολύνουν την εγκατάσταση νέων αγροτών στην ύπαιθρο ως παράγοντα σταθερότητας. Πρέπει επίσης να αξιοποιηθεί το δυναμικό των γυναικών ως εργαζομένων και επιχειρηματιών. Η απασχόληση νομίμων μεταναστών θα μπορούσε, αν συνδυαστεί με συνοδευτικά μέτρα υποστήριξης που αποτρέπουν πρακτικά τη διακριτική μεταχείριση να αποτελέσει την ευκαιρία να καταστούν οι μετανάστες ενεργοί παράγοντες αγροτικής ανάπτυξης.

1.8

Οι επενδύσεις στις υποδομές με τη μορφή αποτελεσματικών μεταφορών, επικοινωνιών (συμπεριλαμβανομένων των υψηλής ταχύτητας ευρυζωνικών δικτύων) και ενεργειακής διασύνδεσης είναι απαραίτητη για τη μείωση των γεωγραφικών ανισοτήτων και την ελκυστικότητα των αγροτικών περιοχών για ανθρώπους και επιχειρήσεις.

1.9

Η επαρκής παροχή υπηρεσιών — τόσο εμπορικών όσο κοινωνικών και κοινωφελών — αποτελεί άλλη μία βασική προϋπόθεση για την ελκυστικότητα των αγροτικών περιοχών και τη μείωση των εδαφικών ανισορροπιών. Απαιτούνται επειγόντως επενδύσεις όχι μόνο στην υγεία, την εκπαίδευση και τα διαφόρων ειδών κέντρα πρόνοιας αλλά και σε πολιτιστικές και άλλες δραστηριότητες αναψυχής.

1.10

Η ΕΟΚΕ φρονεί πως η συμμετοχική δημοκρατία αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη καλύτερης εδαφικής ισορροπίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι κάτοικοι της υπαίθρου και οι οργανώσεις τους πρέπει να συμμετέχουν στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των πολιτικών και των δραστηριοτήτων εδαφικής συνοχής. Η αρχή της εταιρικής σχέσης που διέπει τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ πρέπει να χρησιμοποιείται αποδοτικά και να επεκταθεί σε άλλους τομείς πολιτικής.

1.11

Ως θεσμική «γέφυρα» προς την κοινωνία των πολιτών, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα τακτικής συνέλευσης ενός Ευρωπαϊκού αγροτικού κοινοβουλίου — δηλαδή ενός ευρωπαϊκού αγροτικού φόρουμ ευρείας εκπροσώπησης — σε συνεργία με την ίδια.

2.1

Απώτερος στόχος της παρούσας γνωμοδότησης είναι να εκθέσει τα επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρ της αξιολόγησης του εδαφικού αντικτύπου των σχετικών πολιτικών της ΕΕ προκειμένου να αντιμετωπιστεί η δραματική μείωση του πληθυσμού ορισμένων αγροτικών περιοχών.

3.1

Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει πλούσια ποικιλομορφία ως προς τις παραδόσεις, τις γλώσσες και την ιστορία. Αλλά υπάρχουν επίσης κοινές αρχές και ιδανικά που ενώνουν όλους τους κατοίκους της, και που θεμελιώνονται στο Άρθρο 2 της Συνθήκης (1). Η αξιοπρεπής εργασία, η πρόσβαση σε κοινωνικές και οικονομικές υπηρεσίες κοινής ωφελείας και οι υψηλές περιβαλλοντικές προδιαγραφές αποτελούν θεμελιώδεις ανάγκες σε κάθε περιφέρεια.

3.2

Ωστόσο, στο εσωτερικό της Ευρώπης δεν επικρατούν παντού οι ίδιες συνθήκες. Οι διαφορές μεταξύ των περιοχών μπορεί να περιλαμβάνουν διαφορετικές ιστορικές παραδόσεις και πατροπαράδοτες πολιτιστικές δομές, αντικρουόμενα πολιτικά συστήματα, διαφορετικά μοντέλα κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και πληθώρα συνδυασμών αυτών των παραγόντων. Απαιτείται βαθύτερη γνώση του σύνθετου φαινομένου των γεωγραφικών διαφορών και του αντικτύπου τους στις πολιτικές και τις πρακτικές.

3.3

Οι αγροτικές περιοχές αντιμετωπίζουν μία κοινή πρόκληση: η ικανότητά τους να δημιουργήσουν υψηλής ποιότητας, βιώσιμες θέσεις εργασίας υπολείπεται αυτής των αστικών περιοχών (2). Το μέσο εισόδημα είναι 25-30 % χαμηλότερο από αυτό των αστικών περιοχών, ενώ σε ορισμένες περιοχές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης μπορεί να είναι και κατά 50 % χαμηλότερο. Υφίστανται λιγότερες ευκαιρίες απασχόλησης, σε στενότερο φάσμα οικονομικών δραστηριοτήτων. Οι πενιχρές υποδομές, συμπεριλαμβανομένης της κακής ποιότητας ευρυζωνικής επικοινωνίας, της περιορισμένης πρόσβασης σε εμπορικές και κοινωνικές υπηρεσίες και της έλλειψης εγκαταστάσεων εκπαίδευσης και κατάρτισης και υποδομών πολιτισμού και αναψυχής, συντελούν στη σημαντική εκροή πληθυσμού από τις αγροτικές περιοχές, ιδίως νέων και πρωτίστως νέων γυναικών.

3.4

Ωστόσο η συνολική εικόνα δεν είναι τόσο απογοητευτική. Κατά μέσο όρο, τη δεκαετία 2000-2010 οι κατ' εξοχήν αγροτικές περιοχές εμφάνισαν ελαφρώς υψηλότερη ανάπτυξη από ό,τι οι αστικές (3). Αυτό καταδεικνύει τους πολλούς και ενδιαφέροντες τρόπους κατά τους οποίους οι αγροτικές κοινότητες κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις και να επιτύχουν θετικά αποτελέσματα με την αξιοποίηση ενδογενών και άλλων τοπικών πόρων (4). Κατά την πρόσφατη περίοδο κρίσεων, οι αγροτικές περιοχές εμφάνισαν μικρότερες διακυμάνσεις και υψηλότερο επίπεδο ανθεκτικότητας. Πρόσφατη μελέτη έδειξε επίσης πως, λόγω του κόστους συμφόρησης και των υψηλών ενοικίων, οι οικονομικές δραστηριότητες έχουν αρχίσει να διασκορπίζονται σε λιγότερο ανεπτυγμένες — και συχνά αγροτικές — περιοχές (5).

3.5

Η ανισόρροπη εδαφική ανάπτυξη μεταξύ και εντός των κρατών, των περιφερειών και των αγροτικών/αστικών κοινοτήτων αποτελεί μείζονα πρόκληση. Έχοντας ανακαλύψει εκ νέου το ρόλο του υπεύθυνου τοπικού φορέα για τις περιφέρειες και τις τοπικές τους κοινότητες κατά τη διαδικασία ένταξής τους στην ΕΕ, οι χώρες της κεντρικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης έχουν επικεντρώσει το ενδιαφέρον τους στην περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη. Το ενδιαφέρον για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη έχει αναθερμανθεί επίσης σε άλλες ευρωπαϊκές περιφέρειες.

3.6

Αραιοκατοικημένες περιοχές και ερημωμένα χωριά απαντώνται σε όλη την Ευρώπη, και πρόκειται για πρόβλημα κοινό ακόμα και για τα πιο μικρά κράτη μέλη. Αυτές οι αραιοκατοικημένες περιφέρειες έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες. Παρ' όλα αυτά, και παρά τις διαφορές τους, καλούνται να αντιμετωπίσουν τουλάχιστον τέσσερα κοινά προβλήματα: τη γεωγραφική τους απομόνωση με το υψηλό κόστος μεταφορών που συνεπάγεται, τα δημογραφικά προβλήματα της μετανάστευσης, της γήρανσης και των χαμηλών δεικτών γονιμότητας, την αδύναμη και μονολιθική οικονομική τους διάρθρωση και, τέλος, το χαμηλό μέσο εισόδημά τους, που ενίοτε συνοδεύεται από έντονη αγροτική φτώχεια.

3.7

Η γνωμοδότηση επιχειρεί να περιγράψει πώς οι αγροτικές περιοχές μπορούν να συμβάλουν στην εδαφική και την κοινωνική συνοχή εκμεταλλευόμενες τους ενδογενείς πόρους με ολοκληρωμένη αναπτυξιακή πολιτική και υπερβαίνοντας έτσι την οικονομική κρίση, διατηρώντας και δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και προστατεύοντας το περιβάλλον. Ο αγροτικός και αγροδιατροφικός τομέας διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για πολλές περιφέρειες. Ωστόσο, απαιτείται διαφοροποίηση. Κάθε τομέας πρέπει να είναι σε θέση να συνεισφέρει με τη στήριξη στοχευμένων μέτρων πολιτικής.

4.1.1

Τα μέτρα για την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, στα άρθρα 174 έως 178 της Συνθήκης της Λισαβόνας, αποσκοπούν στην αρμονική ανάπτυξη της ΕΕ μέσω της μείωσης των διαφορών στην ανάπτυξη, με εστίαση στις περιοχές που πλήττονται από φυσικά ή δημογραφικά προβλήματα, και καλούν τα κράτη μέλη να ασκούν και να συντονίζουν την οικονομική τους πολιτική προκειμένου να επιτύχουν αυτούς τους στόχους.

4.1.2

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η εδαφική συνοχή συνίσταται στην εξασφάλιση της αρμονικής ανάπτυξης της Ευρώπης στο σύνολό της, καθώς και στη μέριμνα ώστε να είναι σε θέση οι ευρωπαίοι πολίτες να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα εγγενή χαρακτηριστικά των διαφορετικών περιοχών. Η εδαφική συνοχή αποτελεί κατά συνέπεια μέσο για τη μετατροπή της πολυμορφίας σε προτέρημα που συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη ολόκληρης της ΕΕ (6).

4.1.3

Οι περιφέρειες περιλαμβάνουν τόσο δυναμικές περιοχές όσο και περιοχές με προβλήματα. Είναι δύσκολη η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της πολιτικής συνέπειας και της εδαφικής συνοχής, αφού οι περιφέρειες είναι εξ ορισμού ετερογενείς. Κατά συνέπεια, απαιτείται πολιτική προοπτική που θα βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ των περιφερειών και στο συντονισμό μεταξύ διαφορετικών τομεακών πολιτικών, σε σύμπραξη με τους τοπικούς φορείς. Η αρχή της επικουρικότητας αποτελεί επίσης βασική συνιστώσα κάθε περιφερειακής πολιτικής προσέγγισης, αφού είναι πάντοτε προτιμότερο να αντιμετωπίζονται σε τοπικό επίπεδο τα συγκεκριμένα προβλήματα κάθε κοινότητας.

4.1.4

Όσον αφορά την πολιτική της ΕΕ, η Κοινή Γεωργική Πολιτική αποτελεί το σημαντικότερο μέσο για τη γεωργία και την αγροτική ανάπτυξη. Ωστόσο, δεν πρέπει να αποτελεί το μόνο μέσο — κατά την κατάρτιση των επιχειρησιακών προγραμμάτων των άλλων ταμείων, τα κράτη μέλη θα πρέπει να επικεντρωθούν επίσης στη βιωσιμότητα των αγροτικών περιοχών.

4.2.1

Τα στατιστικά στοιχεία της ΕΕ (7) δείχνουν πως την περίοδο 2008-2009, οι αγροτικές περιοχές της Ευρώπης εμφάνισαν περιορισμένη αύξηση του πληθυσμού (0,1- 0,2 %). Το 2010 και το 2011, ο πληθυσμός παρέμεινε στάσιμος, ενώ κατά την ίδια περίοδο, στις αστικές περιοχές αυξήθηκε κατά 0,5 % . Ωστόσο, η εικόνα αυτή εμφανίζει μεγάλες αποκλίσεις. Σε πολλές αγροτικές περιοχές ο πληθυσμός αυξήθηκε τα τελευταία πέντε χρόνια. Το 2011, ο μέσος πληθυσμός της υπαίθρου αυξήθηκε σε 8 από τις 27 χώρες. Αντιθέτως, το ίδιο έτος ιδιαίτερη μείωση κατεγράφη στη Λετονία και τη Λιθουανία, όπου ο πληθυσμός της υπαίθρου μειώθηκε κατά 2 %, ενώ ακολουθούν η Βουλγαρία (-1 %) και η Πορτογαλία, η Γερμανία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία, που εμφάνισαν μείωση περίπου 0,5 %.

4.2.2

Με την ανάλυση ανά περιοχή (NUTS 3), οι αριθμοί γίνονται δραματικοί. Περίπου 100 από τις 1  300 περιοχές που καταγράφηκαν εμφάνισαν μείωση κατά 5 % (ενίοτε και περισσότερο) του πληθυσμού τους την περίοδο 2007-2011. Πρόκειται κυρίως για περιοχές των χωρών που προαναφέρθηκαν. Η Βουλγαρία, η Λιθουανία και η Λετονία ξεχωρίζουν, με γενικευμένο υψηλό αποπληθυσμό. Στη Γερμανία οι περιοχές βρίσκονται στο ανατολικό τμήμα της χώρας, ενώ στη Πορτογαλία συγκεντρώνονται στο εσωτερικό.

4.2.3

Οι στατιστικές εμφανίζουν επίσης εξαιρετικά άνιση κατανομή του πληθυσμού στην ΕΕ, με αποτέλεσμα τεράστιες διαφορές της μέσης πυκνότητας μεταξύ των διάφορων περιφερειών, αλλά και μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών. Όμως, ίσως το πιο ανησυχητικό δημογραφικό χαρακτηριστικό είναι η εντυπωσιακά χαμηλή πυκνότητα του πληθυσμού σε ορισμένες περιφέρειες, συγκριτικά με την πυκνότητά του πριν από 50-100 χρόνια. Η απερήμωση πρέπει να θεωρηθεί η πλέον σοβαρή απειλή για τις τοπικές οικονομίες, όχι μόνο επειδή περιορίζει τις αναπτυξιακές δυνατότητες, δημιουργεί περιβαλλοντικά προβλήματα, επηρεάζει τις κοινωνικές δομές και δυσχεραίνει την παροχή δημόσιων υπηρεσιών, αλλά επειδή μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξη των κωμοπόλεων και χωριών ως κατοικημένων οικισμών.

4.2.4

Αυτή η τάση συνεχίζεται. Η ταχεία επέκταση των πόλεων χάρη στην εγκατάσταση βιομηχανιών και υπηρεσιών συντελεί στην άντληση εργατικού δυναμικού από τις αγροτικές περιοχές. Η αναδιάρθρωση των αγροτικών δραστηριοτήτων ευνοεί την περαιτέρω μετανάστευση από την ύπαιθρο στις πόλεις. Οι μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές ενδέχεται επίσης να οδηγήσουν σε μετακινήσεις πληθυσμού. Ο αποπληθυσμός της υπαίθρου, όταν η εγκατάλειψη της υπαίθρου υπερβαίνει τη φυσική αύξηση του πληθυσμού, μειώνει τον συνολικό αριθμό των κατοίκων σε κρίσιμο επίπεδο και προξενεί γήρανση των δημογραφικών διαρθρώσεων.

4.2.5

Η ερήμωση της υπαίθρου έχει διαφόρων ειδών περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Για παράδειγμα, όταν μια περιοχή εγκαταλείπεται από τους κατοίκους της, ένας κυρίαρχος οικότοπος καταλήγει να αντικαταστήσει το πλούσιο μωσαϊκό των τοπίων που συντηρούσαν οι άνθρωποι. Αυτή η «οικολογική ομογενοποίηση» μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της βιοποικιλότητας στο τοπικό επίπεδο. Άλλα είδη περιβαλλοντικού αντικτύπου περιλαμβάνουν την υποβάθμιση του εδάφους λόγω της ανεπαρκούς συντήρησης των αναβαθμίδων στις ορεινές περιοχές, όπως συμβαίνει σε μεγάλες εκτάσεις των χωρών της Μεσογείου και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

4.2.6

Άλλα προβλήματα που συνδέονται με την απερήμωση της υπαίθρου σχετίζονται με τη δασική διαχείριση και τον κίνδυνο πυρκαγιών στη Μεσόγειο και τα δυνητικά προβλήματα ασφαλείας στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.

4.3.1

Η ΕΟΚΕ είχε υπογραμμίσει ότι «η συμμετοχική δημοκρατία, η οποία αναγνωρίζεται ως συστατικό στοιχείο των δημοκρατικών αρχών λειτουργίας της Ένωσης, αποτελεί αναπόδραστη προϋπόθεση για την επίτευξη της [εδαφικής συνοχής]» (8). Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να μπορούν να συμμετάσχουν με υπευθυνότητα και διαφάνεια στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή των πολιτικών και των δράσεων της εδαφικής συνοχής στο τοπικό και το περιφερειακό επίπεδο. Η αρχή της εταιρικής σχέσης που διέπει τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ πρέπει να χρησιμοποιείται αποδοτικά και να επεκταθεί σε άλλους τομείς πολιτικής που αφορούν τις αγροτικές περιοχές.

4.3.2

Από τη μία πλευρά, οι παραδοσιακοί κοινωνικοί εταίροι και οι κοινωνικοεπαγγελματικές οργανώσεις διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των αυξανόμενων εδαφικών ανισορροπιών μέσω της προώθησης απασχόλησης και επιχειρήσεων που βελτιώνουν τις συνθήκες ζωής και διαβίωσης.

4.3.3

Από την άλλη, ένα κίνημα αγροτικών κοινοτήτων αναπτύσσεται σε όλη την Ευρώπη. Σε ορισμένες χώρες το κίνημα είναι πρόσφατο, ενώ σε άλλες υφίσταται εδώ και πολλά χρόνια. Οι πρωτοπόροι του κινήματος βρίσκονται κυρίως στη βόρεια Ευρώπη.) Σε εθνικό επίπεδο, αυτά τα κινήματα είναι οργανωμένα σε ομοσπονδίες και δίκτυα που περιλαμβάνουν τόσο παραδοσιακές κοινωνικοοικονομικές οργανώσεις όσο και νέες πρωτοβουλίες από τη βάση. Δίνουν φωνή στους κατοίκους της υπαίθρου μέσω μίας ανιούσας κινητοποίησης, ενώ προωθούν τη νέα επιχειρηματικότητα και οργανώνουν την τοπική παραγωγή και τις υπηρεσίες.

4.3.4

Τον Νοέμβριο του 2013, η ΕΟΚΕ φιλοξένησε το πρώτο «Ευρωπαϊκό αγροτικό κοινοβούλιο» (9), φόρουμ για τις εθνικές και ευρωπαϊκές οργανώσεις που ασχολούνται με αγροτικά ζητήματα το οποίο αποσκοπεί στην ενίσχυση και την κοινή φωνή του αγροτικού κινήματος στην Ευρώπη. Κύριος στόχος του είναι να επηρεάσει την ευρωπαϊκή πολιτική για την ύπαιθρο, να βελτιώσει το διάλογο μεταξύ των πολιτικών ιθυνόντων και του τοπικού επιπέδου και να αποτελέσει πεδίο ανταλλαγής ορθών πρακτικών.

4.3.5

Ως θεσμική «γέφυρα» προς την κοινωνία των πολιτών, η ΕΟΚΕ θα μπορούσε να επιτρέψει στους κατοίκους της υπαίθρου και στις οργανώσεις τους να διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο στη διαδικασία χάραξης και υλοποίησης των πολιτικών για την ύπαιθρο. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει κατά συνέπεια την ιδέα τακτικού Ευρωπαϊκού αγροτικού κοινοβουλίου, δηλαδή ενός ευρωπαϊκού αγροτικού φόρουμ που θα περιλαμβάνει επίσης κοινωνικοεπαγγελματικές οργανώσεις και κοινωνικούς εταίρους και θα διοργανώνεται σε σύμπραξη με την ΕΟΚΕ, ενώ θα μπορούσε να λειτουργεί και ως σημείο επαφής με την Ομάδα συνδέσμου της.

4.4.1

Η ΕΟΚΕ έχει προτείνει η νομοθεσία, οι πολιτικές και τα προγράμματα της ΕΕ να αναλύονται ως προς τον αντίκτυπό τους στη εδαφική συνοχή. Η Επιτροπή φέρει ιδιαίτερη ευθύνη για τη συγκεκριμένη αξιολόγηση αντικτύπου, στην οποία θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά όλοι οι ενδιαφερόμενοι παράγοντες (10).

4.4.2

Την πρόταση συμμερίστηκε πρόσφατα η Επιτροπή των Περιφερειών η οποία ζήτησε «να εξετάζουν οι τομεακές πολιτικές εξ αρχής τον εδαφικό αντίκτυπο των μέτρων τους με τον ίδιο τρόπο που εξετάζουν τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις» και είχε ενθαρρύνει «τη συνεργασία των περιφερειακών και τοπικών αρχών προκειμένου [η Επιτροπή] να προωθήσει τις διαβουλεύσεις προς τους ενδιαφερόμενους και τους θιγόμενους» (11).

4.4.3

Η έννοια των εκτιμήσεων αντικτύπου υφίσταται ήδη σε πολυάριθμες οριζόντιες ρήτρες της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρα 8-12). Οι ρήτρες αυτές αναφέρουν πως «κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή των πολιτικών και των δράσεών της, η Ένωση» συνεκτιμά τις απαιτήσεις που σχετίζονται με την κοινωνική διάσταση, την ισότητα των φύλων, το περιβάλλον, την προστασία του καταναλωτή και την καταπολέμηση των διακρίσεων.

4.4.4

Πριν λάβουν οποιαδήποτε απόφαση, οι πολιτικοί ιθύνοντες θα πρέπει να διερωτώνται το εξής: ποιος είναι ο αναμενόμενος αντίκτυπος αυτής της πράξης, θα φέρει περισσότερο κόσμο στις πόλεις ή θα τον κρατήσει στις αγροτικές περιοχές; Οι πολιτικές που βελτιώνουν τη συνολική εδαφική ισορροπία, ή τουλάχιστον δεν την μεταβάλλουν, θα εγκρίνονται αυτομάτως. Κάθε απόφαση που πλήττει αυτήν την ισορροπία ενισχύοντας την αστική συγκέντρωση θα πρέπει να υπόκειται σε εκτίμηση αντικτύπου που θα αποδεικνύει πως τα οφέλη της υπερβαίνουν αυτό το μειονέκτημα.

4.4.5

Ο εδαφικός αντίκτυπος των τομεακών πολιτικών, ιδίως στους τομείς των μεταφορών, των ΤΠΕ, της ενέργειας, του περιβάλλοντος, της γεωργίας, του εμπορίου, του ανταγωνισμού και της έρευνας, θα πρέπει να αξιολογείται (12).

4.4.6

Προς τούτο, η Επιτροπή θα πρέπει να εξασφαλίσει πως θα δοθεί η δέουσα προσοχή στην εδαφική διάσταση στο πλαίσιο του Στρατηγικού περιβαλλοντικού πλαισίου (ΣΠΠ) (13) και των κατευθυντηρίων γραμμών για την εκτίμηση αντικτύπου. Ωστόσο, πρέπει να αναπτυχθούν επίσης άλλοι ειδικοί ποσοτικοί και ποιοτικοί δείκτες, όχι μόνο με κοινωνικοοικονομικούς και περιβαλλοντικούς όρους αλλά και με άλλες, λιγότερο μετρήσιμες πτυχές, όπως η απώλεια παραδοσιακών δεξιοτήτων.

5.1

Ισορροπημένη εδαφική ανάπτυξη σημαίνει πιο ισοκατανεμημένη και πιο βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων, η οποία αποφέρει οικονομικά οφέλη χάρη στη μικρότερη συμφόρηση και στην συμπίεση του κόστους. Στην ύπαιθρο, η ευημερία θα εξαρτηθεί από την ικανότητα κινητοποίησης ανθρώπινων και τοπικών πόρων, με ταυτόχρονη ανάπτυξη των τοπικών χαρακτηριστικών που καθιστούν τις συνθήκες διαβίωσης και τις οικονομικές συνθήκες ελκυστικότερες για ανθρώπους και επιχειρήσεις. Οι αρνητικές οικονομικές και εξωτερικές συνέπειες της πολεοδομικής συμφόρησης αντιστρατεύονται την προοπτική μιας καλής ποιότητας ζωής για όλους.

5.2

Σε πολλές αγροτικές περιοχές υπάρχει αναξιοποίητο αναπτυξιακό δυναμικό, σε αντίθεση με την υπερεκμετάλλευση που υφίστανται οι αστικοί και περιαστικοί χώροι. Στις απομακρυσμένες περιοχές, που βρίσκονται μακριά από τις μεγάλες πόλεις, οι πόλεις μικρού και μεσαίου μεγέθους διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην πρόσβαση σε υπηρεσίες διατηρώντας την ελκυστικότητα αυτών των περιοχών ως τόπων διαβίωσης. Η διατήρηση αυτών των αγροτικών κέντρων θα έχει μεγάλη σημασία για την αντιμετώπιση της διακοπής υπηρεσιών και της εισροής ατόμων από μικρότερα γειτονικά χωριά, εφόσον οργανωθούν αποδοτικά οι δημόσιες συγκοινωνίες.

5.3

Οι δυνάμεις της αγοράς καθαυτές δεν μπορούν να προσφέρουν τα κίνητρα που απαιτούνται για να αποκατασταθεί η τρέχουσα τάση. Κατά συνέπεια απαιτείται επειγόντως ισχυρή πολιτική δράση σε κάθε επίπεδο για την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων του αποπληθυσμού και την ενίσχυση της ελκυστικότητας της υπαίθρου για τα άτομα και τις επιχειρήσεις. Χρειάζεται ισορροπημένη δέσμη κινήτρων για την τόνωση των επενδύσεων, της καινοτομίας και της γνώσης και τη διατήρηση και δημιουργία ευκαιριών ζωής και εργασίας στην ύπαιθρο. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στις θέσεις εργασίας, τις υποδομές και τις υπηρεσίες, με υποστήριξη από ολοκληρωμένες πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης σε κάθε επίπεδο (ευρωπαϊκό, εθνικό και περιφερειακό).

5.4

Θα πρέπει να αξιοποιηθεί πλήρως κάθε πρόγραμμα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής για τη συνοχή και των προγραμμάτων της για την αγροτική και την τοπική ανάπτυξη, όπως το πρόγραμμα Leader και η Τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων (ΤΑΤΚ)· Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διαθέσουν δημοσιονομικούς πόρους στις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από τον αποπληθυσμό·

5.5

Το δίκαιο του ανταγωνισμού πρέπει να προσαρμοστεί ανάλογα, ώστε να επιτρέπονται οι αναγκαίες εξαιρέσεις. Αν οι προτεινόμενες αλλαγές επηρεάζουν το μισθολογικό κόστος, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται στο πλαίσιο του καθιερωμένου κοινωνικού διαλόγου μεταξύ των κοινωνικών φορέων.

5.6

Η σημαντικότερη πρακτική έκφανση της εδαφικής συνοχής είναι η διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας για όλους τους ευρωπαίους πολίτες, ανεξαρτήτως του τόπου διαμονής ή εργασίας τους. Για τη μείωση των γεωγραφικών ανισοτήτων, είναι αναγκαίες οι επενδύσεις σε υποδομές με τη μορφή αποτελεσματικών συγκοινωνιακών, επικοινωνιακών (συμπεριλαμβανομένων υψηλής ταχύτητας ευρυζωνικών δικτύων) και ενεργειακών δεσμών που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη των πιο ευαίσθητων και απομακρυσμένων περιοχών.

5.7

Οι συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων στις αγροτικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των πιο μειονεκτικών, πρέπει να βελτιωθούν μέσω ικανής παροχής υπηρεσιών, τόσο εμπορικών όσο κοινωνικών και κοινωφελών, η οποία αποτελεί άλλη μια βασική προϋπόθεση για τη μείωση των εδαφικών ανισορροπιών. Απαιτούνται επειγόντως επενδύσεις όχι μόνο στην υγεία, την εκπαίδευση και τα διαφόρων ειδών κέντρα πρόνοιας αλλά και σε πολιτιστικές και άλλες δραστηριότητες αναψυχής που θα καταστήσουν τις αγροτικές περιοχές ελκυστικές για άτομα αλλά και για επιχειρήσεις.

5.8

Η εκμετάλλευση των ενδογενών πόρων σημαίνει επίσης τη δημιουργία βραχειών αλυσίδων εφοδιασμού με οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά οφέλη όχι μόνο για τους αγρότες αλλά και για τους άλλους κλάδους, τους καταναλωτές και την ύπαιθρο εν γένει. Τα τρόφιμα και η ενέργεια αποτελούν καλά παραδείγματα. Αυτό το πρότυπο παραγωγής πρέπει να προωθηθεί, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι διεθνείς αλυσίδες λιανεμπορίου σπανίως προμηθεύονται προϊόντα από τους τοπικούς παραγωγούς, ακόμα κι αν η πλευρά της παραγωγής είναι καλά οργανωμένη και μπορεί να εγγυηθεί τη σταθερή ροή της παραγωγής.

5.9

Η δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης είναι καθοριστικής σημασίας, ενώ το δικαίωμα στην εκπαίδευση και κατάρτιση πρέπει να διασφαλίζεται στην πράξη. Απαιτείται επίσης επειγόντως επαγγελματική κατάρτιση που θα επιτρέψει «να προσαρμοστεί το εργατικό δυναμικό στις ανάγκες του νέου παραγωγικού προτύπου» (14). Η μείωση της φυγής νέων ανθρώπων από την ύπαιθρο — και πρωτίστως νέων γυναικών, όπου η τάση είναι πιο έντονη — θα πρέπει να αποτελεί πηγή έντονου προβληματισμού. Είναι σαφώς προς όφελος της κοινωνίας η παροχή απασχόλησης, έτσι ώστε οι νεαρές οικογένειες να αξιοποιήσουν το φυσικό περιβάλλον της υπαίθρου ως έναν προνομιακό τόπο για την ανατροφή των παιδιών τους. Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει ισχυρά μέτρα για την αξιοποίηση του δυναμικού των γυναικών ως εργαζομένων και επιχειρηματιών, που θα τους επιτρέψει να καταστούν κινητήρες ανάπτυξης και καινοτομίας και θα τις εφοδιάσει με ικανή γνώση και τεχνολογία (15).

5.10

Οι ποιοτικές θέσεις εργασίας σε προηγμένες, δημιουργικές βιομηχανίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν την αρχή για έναν ενάρετο κύκλο, προσελκύοντας όχι μόνο οικονομική δραστηριότητα, αλλά και πολιτιστικές πρωτοβουλίες και άλλα είδη υπηρεσιών που μπορούν να κάνουν πιο ενδιαφέρουσα για τους νέους τη ζωή στην ύπαιθρο και να τους αποτρέπουν από το να την εγκαταλείψουν.

5.11

Απαιτούνται ριζικά μέτρα διαφοροποίησης και αποκέντρωσης (16) για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στις αγροτικές περιοχές που πλήττονται περισσότερο από την απερήμωση. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να υλοποιηθούν προγράμματα για αυτές τις περιοχές με ειδική χρηματοδότηση. Οι θετικές εμπειρίες αγροτικών περιοχών που κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τον αποπληθυσμό και παραμένουν ελκυστικές για ανθρώπους και επιχειρήσεις θα πρέπει να διαδοθούν.

5.12

Η εσωτερική αγορά και το δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση επιτρέπουν στους αγρότες να ξεκινήσουν αγροτικές δραστηριότητες σε άλλα κράτη μέλη όπου οι προοπτικές είναι καλύτερες από ό,τι στη χώρα τους. Ολλανδοί αγρότες, για παράδειγμα, μετεγκαθίστανται στη Ρουμανία. Ωστόσο, αυτές οι ευκαιρίες κινητικότητας και απόκτησης γης δεν πρέπει να λειτουργούν σε βάρος του υφιστάμενου αγροτικού συστήματος και των μικροϊδιοκτητών.

5.13

Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει την ισότιμη μεταχείριση των μεταναστών εργαζομένων στην ύπαιθρο μέσω της εφαρμογής ελάχιστων προδιαγραφών για τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη διαδικασία (17). Μια διαδικασία ένταξης με συνοδευτικά μέτρα υποστήριξης που αποτρέπουν πρακτικά τη διακριτική μεταχείριση θα μπορούσαν να αποτελέσουν την ευκαιρία να καταστούν οι νόμιμοι μετανάστες πηγή αγροτικής ανάπτυξης.